ULUSLARARASI GENÇLİK VE AHLÂK

SEMPOZYUMU

BİLDİRİLER

6-7-8 EKİM 2016

CİLT-2

Sinop ÜniversitesiUluslararası Gençlik ve Ahlak Sempozyumu

EDİTÖRLERYrd. Doç. Dr. Hasan BARLAK

Yrd. Doç. Dr. Emrah DİNDİÖğr. Gör. Tuna KUZUCAN

ISBN: 978-605-149-850-8

Yayımlanan bildiri metinlerindeki yazı ve bildiri içeriğinin tüm sorumluluğubildiri yazarlarına aittir.

Birinci BaskıAralık 2016

TasarımSinop Üniversitesi Basın-Yayın ve Halkla İlişkiler MüdürlüğüTel: 0368 271 58 05 (1276-1277-1278-1279)Email: basinyayin@sinop.edu.tr

Baskıİkizler MatbaasıMeydankapı mah.Kıbrıs Cad. No: 12/BSinop

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1077

1 İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı A.B.D. Doktora öğrencisi

NECiP F AZIL KISAK0REK'iN TiY ATRO ESERLERi:NDE iDEAL GEN<;LiK VE

AHLAK TASAVVURU

Tuba YILMAZ:

Oz.et

Hayattnt iki doneme aytrarak degerlendiren Necip Faz1l 'm Paris'e ogrenci olarak

gonderi ldigi scneler 'bohem' ya~anunm hiiktim siirdiigii y1llardtr. Gent;: ~air., btiklimctin

sagladlW burs imldintyla gittigi Avrupa,dan i~ld ve kumann pen~esindc girdigi mlicadelcyi

kaybederek yurda geri doner. Bu donli~ onw1 hayatmda ikinci donemin perdesinin a9tlmasma

vesile olur. Bu yt! larda, ~airi bohem hayatimn ka~trulmaz etkilerinden "~ilphecilik" hastahg1 esir

alm1~ken Abdtilhakim Arvasi hazretleriyle tam~mast, onun sadece manevi diinyasmm

degi~imine yo! at;:maz, bu tam~tkhk ~airin ~iipheyi fikrc, fikri aksiyona donii~tiirmeyi hayatmm

gayesi bal ine getirmesine vesile olur.

Necip Fazt! '1 yalruzca biiytik bir ~air olarak tarumlamak yatt!t~ olur. 0 , aym zamanda

donemini , sahip oJdugu bcnzersiz iislubunun yam srra cesaretiyle de a~an, kendi doneminin

gen~ neslini yeti~tirdigi gibi kendisinden sonra gelen nesilleri de etkilemi~ onemli bir filcir

adanud1r. KaJemini, tecriibelerini, tstuab!llJ, gaycsini ve sanattm anlatmak ic;in kullanaii ~air,

sadece $iirlerinde degil, tiyatro eserlerinde de bu amas; la yola 91kar. Tiyatro ic;in ; "Riiyanm

maddeye aktartlmas1!" taDlmllll yapan yazar, kcndi "9ile"sindcn hareketle kullandtgl imgelerin

ardma gec;mi~ini gizledigi gibi bu yolla eserleri ne derinlik de katar. Ancak yazann tiyatro

cserlerinde dikkat ~cken astl hedef ~ilphesiz ideal gen~ligi ycti$tirmedir. Gcymi$~nde iyki,

kumar, Battl1 ya~aJU tarzmm menfi yondeki etkilerinden bir~ok tecriibeye sahip alan Necip

Faz1l , ozelde kcndi hayatmdan yola 91karak geneldc Tiirk gent;:liginin ahlakJ ve fikri sorunlarm1

kaleme allr. Biz bu makalede, Necip Faz1l KJsakiirek' in yeni nesilleri tehdit eden bohem hayat1

kar~1smda kendisinin savuhdugu ahlak tasavvtml ve ideal gen~lik anlayt~IDlll tiyatro cserlerinde

nastl " riiyadan maddeye aktanldlgmt" cle almaya <;ah $acagtz.

Anahtar Kelimeler: Necip Faztl Ktsakurek, Tiyatro Eserl eri, ideal Gew;:lik, Ahlak

Tasavvuru, Bohem Hayatt.

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1078

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

IDEAL YOUTH AND MORAL SENTiMENT iN NECiP F AZIL 'S DRAMAS

Abstract

Necip Fazd's life can be observed under two terms. The first is his Paris tcnn, which refers

to his Bohemian lifestyle. The second term comprises his turning back to his homeland as he

had lost the snuggle against alcohol and gamble. In Bohemian term he went down with

scepticism, unevitably as a result of his lifestyle. As he tun1ed back to his homeland it is seen

that some developments, the h1ost important of them being his relation with his nibs

Abdiilhaklm Arvasi, not only changed his spiritual world but also led him to make his

suspicions into ideas and ideas to movement.

It would be wrong to describe Necip Faz1l only as a great poem. He was also an intellectual

that educated the upward generation of his time and had a great influence on the next

generations. He used his works to characterize the Ideal generations. especially In his dramas

based on his bad expericnce.s. In this article, based on his dramas, we will try to focus on Necip

FaZJI 's moral sentiment and ideal youth thought contrary to the Bohemian lifestyle's troubles.

Keywords: Necip FaztJ Ktsakurek, Dramas, Ideal Youth, Moral Sentiment, Bohemianism.

Giri~

Necip Fazd K.Jsakiirek, Nannk Kemal ( 1939) isimli eserlnde, Tanztmat 'm bu gen9

edebiyat9tSID1 ti.i.m yonleriyle degerlendirir ve onu an.lamak i9in kendisinin "ftkir ofkcsi"ne

bakmak gerektigini belirtir. Bu tammlama her ne kadar Namtk Kemal i9in yaptlmt~ olsa da

Necip FaZil ' la da ortli~lir niteliktedir. Yazar, Natllll< Kemal i9in kullandtgt bu ifadenin hemen

sonrasmda kendisine ayn bir paragraf as:arak: ''Fik:ir otkesi dedik. Su anda dikkati ~ahsnmz

iizerine 9ekmek aytbma di.i~mek isteme-den soyleyebiliriz ki , bu bizim 90k sevdigimiz bir

tabirdir. Kanaatimizce bu tabir, diiva sah ibi sanatkann gizli. ruh maktalanndan en canhsnu

belirtir. Kainatm1 in~a cehtindeki buyi.ik fikir, mutlaka biiy'tik fikir ofkesiyle larikadir"

(Ktsakiirek, 1966:242) cii.mlelerini kaJeme aJtr. Bu baglamda, sanatm pel< r;:ok dahnda esetler

veren Necip Faztl ir;:jn, Nruru.k KemaJ gibi , bcJ.ki de 90k daha buyilk, onun aksinc eksikleri

tamamlanmt~. olgun bir "fikir otkesi"ne sahiptir diyebiliriz. Bu "fikir otkesi", yine, t1pk1 Nam•k

Kemal gibi, onu, ~iirden gazcteyc, denemcden tiyatroya kadar farklt mecralarda cserler vcnneyc

sevk eder. Necip faztl ~i ir yazdtg-tnda "~air", denemelerinde ''fikir ve d~unce adamt" , gazete

yaztlannda davasm1 savunan bir ' 'mubarrir'', tiyatrolarmda ise bir "felsefeci" olarak kar~uruza

r;:tkar. Bu r;:all~mada lizerinde duracagtmtz tiyatro, onun kendisini en iyi ifade ettigi sahalardan

birisidir. Tiyatroyu kendi davasmJ sunaca8J bir "kiirsii" oJarak kttlJanan Nccip FaZJI, bu sanat

ivin; "Tiyatro benim icin i~timai davada en buyi'tk vaaz kiirsiislidlir ( ... ) Orada bcnim davamm

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1079

$ah1slara intikal etmi~. entrikaya intikal etmi~, vakaya intikal etmi~ ~ekli vardn. Btmlar hep

sananmm mi.i~takafandtr" (K.Jsaki.irek,1990: 175) ifadelerini kullanarak tiyatroyu kendi

cihetinden degerlendirir. Sairligi ile one 91kan Necip Fazll, donemine ve sonrasma damgasmt

vuran ktymetli on yccti (17) tiyatro eseri kaleme altr. Bunlardan Tohum (1935), Bir Adam

Yaratmak (1937), Kiinye ( 1938), Sabzr Ta!}T ()940), Para (1941), Szr (1946, yanm kahm$tJr),

Parmaksrz Salih ( 1948), Siyah Pelerinli Adam (1949), Reis Bey (1960), Ah~ap Kanak {1960),

Kumandan ( 1960, y anm kalmt~tlr), Abcliilhamid Han (1965), Kanlr Sank (l967),Yunus Emre

(1969), Mukaddes Emanet (1971), ibrahim Edhem (1978), Pi!f Noktas1 (2000) edebiyaturuza

kazandnd1g1 eserlerclir. Az1msru1mayacak say•da olan bu eserlerde yazru·m1 aJ11ac1, $iirlerlnde

oldugu gibi, "pcrdenin ardmdaki" hakikate ula~ma ve okuyucusunu/izlcyicisin.i de ula~ttrma

~abas1d1r. Maddi bir yap1ya sahip olan sahneye "mana'' basamaklanm d6$eyerek "otelere

ula~ma" gaycsi, salmede zaman zaman maddc ile ruhun klyas1ya mi.icadelesine yol ac;:ar.

Sahnelenen oyunlru·da madde kru·~1sma rub, sekiilerle$me kar~1sma run/islam, yozla~ma

kar$1Sma ahlak, Batt kar$1Sma Dogu dikilir. inandJgi davasllll savunmada tiyatro sanatmuJ

elveri~liligini; ' 'ister derinligine dogru insan, ister bu insanla beraber stghgma dogru cemiyet

davastnda, gayeli ve gaycsiz, fakat kelime ve harekctlcrin miman her sanatkfua imparatorluk

tac1 tiyatrodadtr. Helc ycni insanJa berabcr cemiyct yogurucusu, fikirci ve aksiyoncu sanatkar, o

pmru·dan ba$ka hi~bir kaynakta susuzlugunu gidercmez" (KtsakUrek, 2013: 187) cfunlcleriylc

ifade eder.

Yazann tiyatrolan mul1teva ve teknik bakllUdan pek ~ok ba$hk altmda incelenmeye

elveri~li yap1ya sahiptir. Biz burada, makalenin konusunun s1mrlan i~erisinde kalarak yazann

eserleJini "genc;:lik ve ahlak" perspektifinden degerlendinneye tabi tutaca~z. Bu baglamda,

yazann bu meseleye yakla~JnllnJ tiyatrolru·mdan hareketle 9e~itli ba§hklar altmda ele almak

miimki.ind i.ir.

2.1. Nedp FaZtl Kasakurek'in Tiyatro Eserlerinde ideal Gen~lik ve AhJak Tasavvurunu

Olu$turao Bazt Unsurlar

2.1. Tohum "Tohum sa9, bilmezse toprak utansm!

Hedefe varmayan 1mzrak utansm/"2

Nedp FaZJl'm ilk tiyatro cserinin de ad1 olan tohum, sozli.ikte ikinci anlarmyla; " Soy,

sop, dol, nesil, si.ilale. Bir cliger an]a111Jyla; Ortaya bir sonu~ 91karan, bir sonucun olu~masma

1 Yukanda da if.<tde ~ttigimi;,;:; gibi daba ~ok ~airligi ile on~ ~1kan Necip Faz1l'w tiy••tro eserlerindeu soz ~dec~gimiz iyin burada kendisini bir ~tiyatro yazan'' olarak degerlendirrneye 9ah~acag12. 2 Makalcdc. alt ba~hklann yanmda cle ald1gun•z koouyla ilgisi oldug1u1a iuandlg1m1Z bau uusralara ycr vcrdik. Bu nnsraJru· §airin (:i/e ~iir kitabmdan aJum11§1Jr. Estetik a;;1dan sadece bu m1sntlann sayfa numaralanJJI Slraslyla bumda belirtmeyi uyg1m gtkdtik. $urler ivin Bkz: Necip Faztl K.JsakOrek, t:;ile, Btiyiik Dogu YaylllJan istanbul, 2013, s.413-3 12· 70-407-139-407-23l-47X.

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1080

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

sebep olan ~ey'' (Tiirks:e Sozliik,2009: 19H6) o larak tan1mlrum. Nec~p Faz1l ic;ln Tohum (1935),

sozliik anlammdan yola c;t.karak 90k daba otelere uzanan bir gayenin sorumlulugunu ifade ede11

bir eserdir. Tohwn (1935)'a dair kaleme aldtg• hir yaz•s•nda eseri is:in; "Mahrem benligi

fikirlerinde, fikirleri aksiyonlannda ve aksiyonlan memleket mi.idafaasmda gizli bir ~ahsiyetin

desenl .. . Tersinden soyleyeyim: Eserde, memleket miidafaas• aksiyonw1., aksiyon fikrin ve fikir

sakladtgi benligin peyesi olmak niyetindedir. Eger onda bir oz aranacaksa o ozii, her biri ayn bir

s:ers:eve kuran bu fonlann on planmda degil, onlan11 i«;eriye dogru zincirlemesinde ve son

diigiimi.inde aramak laZ1.IDdu··· (Klsaklirek,20 J 6:8) sozlerini sarf cdcr. Onun bu eselindc,

memleket sathmda birey ondedir, c;iinkii yazar, memleketin kurtu.Iu~unu bireyde ru·ar. Ancak

ger9ek olan ~udur ki bu donemde, bireyin sorunlan c;ok daha bi.iyiikttir. Bu nedenle olsa gcrek,

yazann bu eseri edebiyat ve sanat s;evresinden yiiksek begeni alsa da halk istenilen tepkiyi

vcnnez. Bu durum, esclin, yazann "fikir ofkcsi"ne kurban gitmesinden ilcri gclir. 0 , ilk tiyatro

denemesinde sahneye ilk kez «;1kru1 ve bu. firsat1 blr daha ele ges:i.remeyecegini dii~iinen bir

ki~inin "accmiligi" ile davranrr. Bir anda ti.irn fikriyanru ortaya koyma s:abas1 eserin ftkir

yogunlugunun seyirciye "ag1r' ' gelmesine yol as:ar. Kendisi de battralannda eserin balkta

kru·~wk bulmamasma hak vererek; "( .. . ) bep mi.icen-ct fikirlcrlc oriili.i, diyalog

rnanzumelerinden ibarettir ve tiyatro degildir" (Yalsizuc;anJar, 2005:428) ifadelerine yer veriT.

Ancak yazar, .. tohttm" ile ortaya koydugu ideol~jiden vazgec;mez. Buradan harekctle , ilk

eserinde i~ledigi yogun fikirleri sonraki eserlerine bazllannda ferdj de dikkate alarak yayma

yo luna gidcr. Bu nedenle, Tohum (1935)' da yer alan, yazann bir kavrama doni.i$tiirdi.igti

"tohmn" kelimesi cliger eserlerinde de s1khkla kar~tmtza s:•kar. Eserin muhtevasmdan hareketle

" tohum" kavrammt biraz daha ac;:acak olursak, Marafm dii~man i~galinden kurtulu~

mlicadelesini anlatan Tohum (1935)'da bu kelime harp SLrasmda pa:rola olarakkullamhr. Eserin

ileriki boliimlerinde bu kavranJ, soyut bir hal alarak maoevi bir aulama bi.iri.intir. Yukmda ifade

ettigimiz gibi yazar, Anadolu' nun kurtulu~unu ferde baglar, ferdin kurtulu~u ise «tohum''da

gizlidir. Eser boyunca otuz be~ (35) kez tek.rar cdileo bu kclime soyut olarak ruha tckabtiJ

ederek i~lenir. Marafm onde gelenlerlnden cesur, iyi egitim ahm~ Ferhad Bey ile hana gelen

Yolcu arasmda gec;:en konu~ada tobum rub, be.r ~eyin ozii olarak nitelendirilir. Bu oz ise

Anadolu 'ya baglamr. Anadolu ise ferdl anlamda degerlendirilince, .. tohum''un bir ba.~ka anlam1

olan soya tekabt.H cder. Tobwn, gec;mi~teki degerler, Anadolu, soy, rub, mana, tarih, gibi birc;:ok

kavram1 biinyesinde bru·mdmr. Necip Fazd ' m bu eser is: in yazd.Jjp yaz1da, "bir oz a:ranacaksa o

ozli, her biri ayn bir s:crs:eve koran bu foolarm on plaumda degil , onlarrn ir;.eriye dogru

zincirlemesinde ve son diigi.imi.inde arrunak lanmd•r" (Ktsaki.irek,20 16:8) ifadesiyle soy ve oz

anlarnlanndaki "tobum"u, geride, gec;:mi~te ru·amak gerektigini ortaya koyar. Ancak "aksiyon"

(bir sonuc;: c;:tkaran, bir sooucun olu~masma scbcp olan ~cy) anlammda dcgcrlcndirdigimizdc ise

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1081

her ~eyin hareket noktas1, ba~lang~c• anlamlan one ~1kar. Y azann bu noktadaki beklentisi yeni

ncslin, tohumu ~atlatmas1 , ouun beslenip bi.iyiiri.iltip bir harekete donli~tiiriilmcsidir. Bu

baglamda degerlendirdigimizde, bu kelimenin i~inde bannd1rd1g, anlamlar nedeniyle ozenle

terc"ih cdildigi daha net g6Iiillir. Tohum'un bir agaca donii~mesi yazann en bliyiik hayalidir. Bu

nedenle, edebi hayatmda c;tkardtgt ilk derginin adtnm Aga9 ( 14 Mart 1936- 29 Agustos 1936)

olmast onemlidir.

Soztinii ettigimiz gibi, yazar, cliger eserlerde de "tohum"a dikkat c;ekici bir ~ekilde yer

verir. Para (1941) oyununda agac; ile tohumu birle~tiren yazar, tohumJa agacm fark.ltlt~ndan

hareketle ku~ak c;at1~masm t sorgular. Oyunun kahramam 0 , birtak1m haks•zhklarla servetine

servet katar, hayatta paradan b~ka hi~bir degere ehcmrniyet vermez. Kendisi ycriuc benzeri

oldi.irtildiigu halde, ytllarca onun ba~kalanna kurdugu tuzaklann bir benzerini bu defa ailesi ve

~evresindekilcr kendisine kurar. Ya~ad1g,m ailcsine ispat edemeycn 0, paranm ne kadar

degersiz oldugunu ahlik- tohw11 ili~kisiyle hayhnr: ''0- Keucli kendime her zaman declim ki

"sen sakm ahlak dii$manJtgi yapt1gtn halde, sakm tohumunun merkezinde gizli bir ahJak cevheri

ta~1yan bic;are ~a~km olmayasm?" Ben sakm gizli bir ahlak tohumunun iistiinde, kocaman b1r

ahlakstzhk agact ycti~tirmi~ bic;are ~a$ktn olmayayun? Ve i~te, bendcn kopan c;ckirdeklcr, hem

tohumlanm. hem de agac;lannl kapkara bir ahHikstzltk ahengi i~indc yeti$tirip beni kLlftlttu, gizli

tohwnuna dondiirdli ( .. . ) Ahlak'a doniiyorum! TohtmlUmla agactm arasmdaki tezad•

bart$tlramadllll ( . .. )" (K.Isakiirek, 2016a: ll3). Necip FazJI, bu cserinde daha c;ok ahlak meselesi

tizerinden toplumsal c;.arp•khklara dikkat 9ekerken Mukaddes Emdnet (1971)' te ise Abdullah'm

babas1, Abdullah, AbduJlah' tn oglu vc torunu arasmdaki nesil farkl ortaya konulur. Abdullah' m

babas1, oglw1a kendisine mukaddes bir emanet olarak verilen bir ti.ifek gosterir ve bu emaneti

kendisine devrederken son ui~aru omm atacagilll, bir gi.iu bir Moskofu oldiireccgini boylece

tttfek uzerindeki i~aretle1in tamaml<Ulacagm• soyler. Abdullah ba~lang•c;.ta hi~bir ~ey anlamaz.

Oglu biiyiiyi.ince aralannda pek c;ok hususta goiii$ aynltg1 ortaya c;tkar. Bunun i.izeline evi terk

eden ogul , bir gun torunu ile babasm1 ziyarete gelir. Abdullah goriir ki torunu ile aralannda olan

uc;urwn, nesillerin ue kadar yozla~ttgilll ortaya koyar olc;.i.idedir. Tohum kelimesi bir (1) kere

Abdullah' m torunundan , bir (1) kere de Abdullah' m agzmdan hakaret olarak c;.•kar. Abdullah' m

tonmu, dedesiyle tartt$tlk.lan esnada: "Yeni nesildenim ben ... Bizim ·ic;imiz, di$Imtz bir... Ycni

tohum .. . " der (K1saklirek, 2015d: 47). Eserin n·ajik taraf1 ise Abdullah' m, son kur~WlU,

Komi.iuizrn ideolojilerini benimserni~, kendi soyundan gelen toruuuna kar~t kullanmas1dtr.

Boylece babasuun dedigi gibi bir Moskofu oldi.i.rtir ve kendi soyunu kw1anr. AhJap Konak

(1960) ise, ayru c;att altmdaki U~ neslin birbirinden nasu farklt ilkclere sahip olabilecegini ortaya

koyan bir eserclir. Dejenere iki nesil, di.i~l.ince itibariyle, birblrlerine daha yakm, ancak

kendilerinden ·onceki nesil ile bliytik farkhhklara sahiptir. Evin en ya$1tSI Recai , ktzl ve

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1082

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

tonmunun menfi gidi~ine dw- diyemez. De_fenerasyon o kadar ciddi boyutlara ula~1r ki artJk

Recai, goziinden sakmdtgJ, baba yadigan konagmt ic;:indc .la.zt, torunu ve kendisi buJundugu

esnada yakaL Bu esetde de tohum, gelecek nesillet ve soy olarak yer al1r. Recai konag1

yakarken; "Evin, ~chrin , ulkcnin bela tohwnu!" (Ktsaki.irck, 20 l5b:120) diye baykuarak kona~

ate~e verir. Necip Fazd soya <;ok onem verir, soy ontu1 i<;in gelecek, gaye, kwtulu~ anlarnma

gelmektedir. Her bireyi soyunu yeti$tirmekle mi.ikellef ktlar. Bunu ba$aramayanlart ise

cezalandmr. Bu nedenle, Para (194l) 'da 0 , Mukaddes Emanet (197 1)'te Abdullah , Ah$ap

Konak (1960)'ta Recai ollim ile cezalaodmhr. Kabrrunanlann cezalandmlmasmm nedew yine

soya hizmettir. Bunu, Parmakstz Salih (1948) oyununda Salih'in oltirken ogluna; "Ben

olmezsem siz ya$ayabilir misiniz?" (Klsakiliek,2015:97) diyerek izah etmesi dikkat s:cker.

Gen<;liginden beri kumar bag-tmhs1 olan Salih'in, bu tutkusunun sonucunda e~i kalmndan oltir.

Be~ ya~mdaki oglunu bir ailenin yaoma btralm vc kumar oynrunaya devrun cdcr. Zrunan

i<;erisinde oglunw1 i:zini kaybeden Salih, rum ru·runalarma ragmen onu bulamaz. Kumarhane

i~letmeye devam eden, ancak kwnarm insarun ruhunda a<;tJgt derin yaramn farkmda olan Salih,

trajik bir ~ekilde kendi kumarhanesinden oglunu kurtarmaya c;:ah~tr. Nihayet kendisi o!Urken,

serveti ile oglunun borc;:lannl odcr ve onulolrtarmayi ba~anr. Salih'in son sozleri yazarm olaya

bak1~ a<;Istnt a<;tk<;a ortaya koyar. Y azara gore, Salih gibi neslini koruyarnayanlann olmesi

gerekir. Necip Faztl i~in soy anlamJyla tohwn, donemin btiyGklerine yeti~tirilecek yeni

ncsillerin sorumlulugunu, gcns:lerine ise, ge<;mi~e bagh olma ve ona sabip clkma sorumlulugunu

yi.ikler. Aksiyon anlam1 da her iki neslin daha "otelere" mirast ic;:in tohumu agaca c;:evim1e

hareketi olarak izah edilebilir.

2.2. Kimlik Aray1~1 c•J n o/uyor bir garip duyguya vanyorum;

Ben bu sefil danyada acep ne anyorum?"

Nccip Faztl 'm gerek ~ahsmda gerek eserlerinde en btiyiik: saoc1si kimlik aray1~1nda

kru·~JrnJza c1kar. Bu aray1~ eserlerinin temelini olu~turur diyebiliriz. Kimlik aray1~111m tiyatro

eserlerine yaoslJDast ise ~iir ve ideolojinin metafizikle birle~mesiyle vticut bulur. Kimlik

arayi~mm en ba~anh i~lendigi ve kahramamn ~ahsmda zirveye ula~hg, eser, hi<; ~tiphesiz Bir

Adam Yaratmak (1937) oyunudur. Bu oyunda yazann "kcndi Tohum'u ic;:1n soylcdikleri yok

degildic Yani bu da, onceki gibi miicerret fikirlerle ortiltidUr. Yalmz oncekinde oldugu !,>ibi,

vaka esasen hareketliligine uygun di.i~memi$tir. Bir ;/Jam Yaratmak'ta Husrcv, Tohum'un

Ferhad'mm fikirlerini, daha miisait bir dekor ve vaka ic;:inde devam ettirir''(Okay,2003:82,83).

Oyumm kabrrunaru Htisrev, "Oium Korkusu" isminde bir eser kaleme altr ve yazdtg, eser

vasJtasJyla kendi ruhunu, kimligini , varhgm1 tammaya, onu adeta "yaratmaya" cah~1r. Bu eser,

babas1, ylllar once kendisini incir agacma asm1~ olan kahramanm, bir gi.in bavulda buldu&ru

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1083

tabancasmm ~arj6riiJ1i.i bo~altttg,m sanarak tetige basmast sonuc.u yanh~ltkla annesini vurmasmt

konu ahr. Olaym yanh~hkla oldugu ispat cdildigi i~in serbest ka1an gen.;: ada~ kendi

vicdamnda mahkum olur. Bunun neticesinde giderek buhram artar ve bpkt babast gibi o da

intihar cder. "Oli.im Kork'llsu"nun hikayesi oyunun kahramam HUsrcv'in hayattyla ortli~ur.

Onun da babast kendisini incit: agacma asm1~tlt:. Oyumm esas trajik ktsm1 ise Hlisrev'in yazdtgt

oyun iizerine konu~tttklan esuada Zeynep 'in, annenin oldiiri.ilme sabnesini zaytf bulmastyla

gers;ekle~ir. Bu sahne tizetine yaptlan sohbet strasmda Htisrev, yazdtg-I sahneyi tekrar

canland.muak is:in doktor Nevzat'tan silahlm istcr, ~arjorti bo~alt1r, silah1 annesine dogm uzatJp

tetige basarken 9aylar1 tazelemek Uzere araya giren Selma vurulur. Boylece " vahim olan vuku

bulur" ve oyunun felsefesi yapthrken badise gers:ege don~iir.

Bizim edebiyattmtzda, islam fe1sefesinde kaderin sorgulam~ma yer verilmedigi t<;:tn

Bah!J escrlcr di.izeyindc trajik metinler kaleme almmarm~tu. Bir Adam Yaratmak ( 1937) bu

baglamda degerlendirildiginde, edebiyatumzda yaz1lmJ~ en ba~anlt trajik eserdir. Bu eseri Batth

metinlerden ayrran husus ise kaderi sorgulayt~m, kimlik aray1~1 ile bagda~mas1dlr. Eserde

kadere isyan degil, Allah'm kudreti kc.v~tsmda insamn s;aresizligine vurgu yapthr. Bu s;aresizlik

zaman i.;:ersindc kahramanm kimlik arayt$llla donU~i.ir. Bu arayJ$, kadcmc kademe ilcrler.

Htisrev ba~langt~ta olaylan anlamlandtnuaya 9alt~1r.. (Husrev) "Dtlnyamt kaybediyorum. Dtinya

benim ivin arttk o diinya degil. Ktrk sene iyinde y~adJgtm alem, o alem degiL inandtg,m

hakikatler, ba~liDI bjr yasuk gibi dayadJg:un emniyctler, i.istline binalar kurdugum nisbetler,

avucumdan kaytp gidiyor. Hi9bir §ey eskisini andm11Jyor. Her ~eyin is;inde bir ba~ka ytiz

9tloyor. (Tilreyen parmagmr e$yanrn iizerinde dola~tmr.) Su koltuk, koltuga ; ayna, aytlaya

benzemiyor. Hangi diiuya dogru, bu mu, ·evvelkisi mi?' ' (Ktsakurek, 2004:67) H.Usrev'i

sakinle~tirmeye s:ah$mak arok nafiledir, bir kcre sorgulay1~, arayt~ ba~larm~tu ve bu daha da

derinle~erek devam eder: (Htisrev) "(Biisbiiliin parlayarak) Bana bala laf soyltiyorlar dtinyam

elimden gidiyor. Bir el, altuudan bir ~ey .;:ekiyor. Bir masanm orti.isi.i gibi bir ~ey. Onu

s;e)<iyorlar. Her ~ey devriliyor. Her ~ey onw1la beraber kaytyor. ( Geri geri bir koLwga dogm

gidip kolwgun nyaklarma 9l11JJC1r) Diinyam elimden gidiyor. Yerinc bir ba~ka dlinya geliyor.

Nastl bir dlinya, anlatamam. (Koltuga 96kUverir.) Etimi lif lif ctmbtzla koparsalar, bu di.inyayt

gormeyim {Ktsaktirck, 2004:67). Bu ifadelcr blzi, Cile ( 1939) ~iirinin ~u mtsralanna got'lirt\r:

"Bir bardak su gibi s:alkandJ dlinya

Soudi.i istikamet, y1ktldt bo~1uk.

AJ sana hakikat, al sana niya!

1~te alolhhk, i~te sarho~luk! " (Ktsaklirek, 2013: 17)

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1084

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

Necip Faz1l'm ~ahsi hayatmda Htisrev'in arayi~Illl gormek mlimkii.ndtir. Bunu t;ile'de

kalcme aldigitmsrala.rla da gorebiliriz. $uphenin bakim old~1 sorgulama, zamanla kahramarun

e~ya ile arasma mesafe koymasma, nihayetinde varhga yeni bir anlam yiiklemeye kap1 aralar.

Son raddcde isc yazar, kahramam biraz daha zorlar, aray1~1 bir adtm daha ileriye ta~u· ve nihayet

onu us:urumw1 kenarma getirir: ''Dipsiz bir uvuruma sark1yorwn, yakalayabildigim bir iki ot

tutuyor beni. Bu otlar sokliluyor, yumu~ak topragm ic;inden koklcriyle beraber geliyor.

Di.i~i.iyorum" (Ktsaki.irek, 2004:69). Htisrev'in bu dii~ii§i.t esasen bir yiikseli~i ifade eder.

Kahramarun olaylan idrakl degi~ir. ya~ad1klanru insan giici.i di~mda blancvi bir gi.it;lc

ili~kilendinneye ba~lar:"Beni bu giiliin<;: kadere insan iradesi sokmad1. Tepemde ba~ka bir irade

var. Onu bir kanat golgesi gibi, Uzcrimde duyuyorum. Fakat elimle tuta1111yorum ... 0 boyle

istiyor" (K1saki.irek, 2004:69,70). "Kaderin iisti.inde bir kader" oldugunu anlayan Htisrev, bu

dcfa kaderdcki s1m c;oziimlcmcye t;ah~tr: "Alemden gizli tck bir simro kaldt ic;imdcki k1yamet!

Kimse bir ~ey bilmiyor. Bakma kwram~lanma! Bakma agzm1111 dikj~Jerinden s1zru1 hmlt1lara!

Bakma bcni c;1ldmyor sanmalarma! Bilmiyorlar. Soyleyenliyorwn. istesem de soyleyemem.

Soylesem de bir ~ey anl~tlruaz. (Bir hayalet gibi dimdik ayakta kal1r) Mansur! 0 berum meger

kurbanll111111~. Gaflctimin de gil, en abmak taraftmm, sanatmun kmbant! Eserinu nit;in yazdim!

Onu oldU.rmek i9in uti? Oou oicrin oldi.'trdum eserimi yazd1gnn i9in mi?'' (Ktsaklirek, 2004:70).

Escrin bu klsmmdaki son ci.imleler yazann oyuo i9inde kurguladt81 oyunun SUTIDJ aytga vunu·

niteliktedjr. Bir Adam Yaratmak (1937) oyunu , muhteva itibru·iyle oyunun ivinde oytm i<;:eren bir

eserdir. Bu durum, adeta, insamn kaderinin trajik boyutunu ifadc eder. Di.inya bayat1 da oyun

gibi algtlamr. Kur'atH Kerim'de;" Diinya hayati, eglence ve oyw1dan ba~ka bir ~ey degildir''

(Yaztr,2006:95) ifadesi dikkat 9eker. Yazd1g,. eserin kaderindeki konumunu sorgulayan Ht,isrev,

oyun mu kaderde, kader mi oytu1un it;inde bir neticeye varamaz. Hi.isrev' in ~ahsmda Necip

Fazi.l'm kadere bu yakla~mu, bizi yine kendisinin 1111sraJarrna yoneltir: ''Kader, beyaz kag1da

si.itle yanltn.I~ yaz1; Elindeyse beyazdru1, gel de StYJr beyaz~!..'' (Klsaki:i.rek,20 13 :357)

Kaderi sorgulay1~1 islam ahlaktnda dogru kabul edilmeyen bir yakla~Jmdtr. Buradaki

kaderi irdeleme Bat1ll trajeru metinleriyle ortak ozellik gibi goriinse de sonuc itibariyle iki farkh

duru$ ortaya ctkar. Bu cserde hakikati bulma yoni.inde miispet bir ilcrlcme kaydedilrr. Husrcv.' in

pi~manllg1 "korken gotiiyor olma''nm verdigi rahatsizhkttr. Hakikate ula~manm bedelini artik

Odemek zorunda kahr: "Benne yap tun? Bir hududu zorladtm. Kcndjmin dt$ma t;Ikmak isterken,

kendime rast geJdjm. Meger kul oldugumu anlamak icin Allabl1k taslamahyrru~ml! Meger nasil

yaratildig11111 anlamak it;in bir adam yaratmaya kalkmaltyl111$UD!(Yiiziiniin ifadesi bashilliin

mecnun. orta yere doner) Ben ne yapttm? En saglam basamag-I ayag1mdan kaydi.rdim. Korliigii

zcdeledim. Simdi gorlinen ~eye nasLI bakayun? insan kadcrinj bir ruya gibi uykuda buJw·. Bu

riiyayt uyamk nastl seyredcyim? Allahla kalabalik arasmda kaldun. Bo~lukta nas1l duray-im?"

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1085

(K1sakUrck, 2004:70.71) Oziinu, kimligini bulan Husrev i~in bir adun sonrast, ileride iizerinde

duracagnmz, deliliktir. Necip faztl ' tn bu eseri, kahramanm lcimlik arayt~tnt en ba~artlt i~ledigi

oyundur. Bu oyunda Hilsrev, c;evresindekilerce fiziki ya da psikolojik manada dii~mekte olan bir

kahraman gibi gostcrilirkcn, csascn manevi anlamda hakikati sorgulamast ncdcniyle ilcrlcyi~

i9erisindedir. Diger oyunilardan farkh olarak bu oyw1, mctafLZik sorgulayl$10 en yogun i~lendigi

escrdir. Nccip Faztl ' tn kimlik arayJ$ma onem vcrdigini ifadc ctmi$tik. Bu arayJ$ fert-toplwn

olarak iki ~ekilde degerllendirilebilir. Burada bir ferdin arayt$1 soz konusu edilirkc:n Kiinye

( 1938)'dc fcrdin vc dcvlc:tin aray1~1 i9 i9e gc~mi$tir. Oyunun kahramam Gazanfcr, Osmanlt'ntn

son doncminde devletin kurtulu$u i~in mlicadele eden askcri disiplin vc yetcnege sahip bir

gcn~tir. Onun ycgfi.nc amact "ki.i.nyesini a$mak"ttr. Gaz.anfcr, yJiulmak lizcrc olan bir devletin

ihtiyacJ olan her $Cye sahip bir isimdir. Eserde. rU$VCt, biirokrasideki aksakhklar. ordudaki

dilzensizliklcr tcnkit cdilir. Yazar cle~6rilcrini yaparkcn ''kii.nyc" kclimcsinden yola cikar.

Ktinyc; "Bir kimsenio adt. soyad1, iilkesi, dogumu, mcslcgi vb. ozclliklerini gostcren kaytt

anlamma gcldigi gib~ bu ozellikJerden bazJSlDlil yaz1h oldugu bilezik, kolyc vb. metalden CHa''

(Soz1Uk,2009: 1284) anlmm da ta~1r. Eserde kiinye. asker! bir kimlik olarak degerlendirilirken,

memin arka planmda bir cemiyctin kimligi olarak kar~muza ctkar. Teknik ve mancvi yonden

askerin gcli$tirilmcsini savunan Gazanfer, ce~itli scbcplcr ileri si.iriilcrek ordudan uzaJcJa$tlnlu·.

Bu duntm kaf$151 nda biiyiik bir Y1k1m y~ayan kahraman, askere tekrar kat!lmalk icin her

yolu dcncr, ancak bunu ha~aramaz. Kti9tikli.igiindcn itibarcn kcndisinc tclkin cdilcn vc: onun da

haydlini kurdugu pa~a olma firsahm kapnm~ olmasmm vcrdigi psikolojik cokiintHylc yinc

ki.i9iikkcn altnan pa~a k1yafetiyle konu~maya ba$lar. Oyunun sonuna dogru, buhran halindc

miltcmadiyen kilnyesini soran, pa~a loyafetiyle konU$311 Gazanfer, istanbul 'un kurtulu~u

ncdcniylc yaptJan askcri' yii.rUyti~ten haberdar olunca, basta yaragmda iyidcn iyiyc lkcndisine

biiyilk bir ofkc duymaya ba~lar: "At i$te! istanbul yeniden fetbcdildi. Bir millet kendi kendjsini

fctbct£i. Ya sen nc diyc kcndi kendin.i fetbcdemedin?" (Kisaktirck,2014: 132) Kahram:uun escr

boyunca kiinye ile p~allk arasmda gidip gelmesi dikkat ccker. Pa~hk kahramanm bircysel

arzusudur. Kiinyc ise $ahs1yla birlikte bir devlcti de tcmsil eden bir olgudur. Kiinyc. esas

itibariylc Osmanh 'mo son donemioi temsil eder. Ktinycyc at1lan her mim de dcvlcti o aciz ve

cksik yontinu simgclcr. IDolayis1yla. kiinycsinin haks1z ycrc mimlcnmesi de yinc kahramamn

bireysel kusurlanndan degil, devlet yonetimindeki bo~lul'tan kaynaklantr. Gazanfer' in sommun

otum olmas1 tilin bu unsurlarla birlikte dil~iinillcbilir. Kabraman cokmckte olan bir devlcrin

icindc, dtirilstliigi.iyle keodisioe bir yer cdinmek istcr. Onun pa$a olmasma izin vcrmcyen

sistemin kahramana ncdenini sorgulatmasiyla kimlik arayt$1 ba$lar. Gazaofcr arad1g;1 kimligi

bulamaz ci.inki.i aramas1 gereken o degil degi$en devlettir. Oyunda yanlt~ batthla~manu1 sert bir

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1086

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

dille ele~tirilmesinin nedeni de budur. Devletten ki.lnyesine saJ1ip 91kmas1 beklenirken btl

b~anlamaz. Oyunun sonunda ki.inyesini kaybedcn kahramanm ~ahsmda ycn.i devlettir.

Necip Fazil'm Reis Bey (1960) isimli eserinin ba~kahramam Reis Bey, bir ceza

hikimidtr, Katt ylirekli, kurallan kcndisine dcgi~mez hayat d[istwu edinen, sert mizact ilc

9evresindekiJerin kendisinden 9ekinmesine neden alan bu h5kim, verdigi yanh~ kararla bir

gcncin idallllDa sebep olur. Bu yanh~ karar ke.ndisinin degi~imine kapt araJar. Ba~ta verdigi

kararlan, sonra kade}lle kademe hayat1 ve insat1lan sorgulayan Reis Bey, kalp ile aklm yerini

degi~tirerek aradtw kimJigine kavu~ur. Hapishanc miidi.irii kcndisine; "Yirmi be~ bin lirallk

ikram.iyeni, oglunu hakstz mahkiim ettigin bir kadma vermi~sin ... Gazeteler giinlerce i~ledi ,

durdu. Soylc bakalun ak1l i~i mi bu?'' (Klsaktirck, 2016b: 102) diye sonuast ilzerine Reis Bey;

" Oegil!" cevabmt verir. Bunun Uze1ine hapishane mi.idliru ne i~i oldugunu sorar. Reis Bey'in

verdigi cevap; "Kalp i~i!.." (Ktsaklirek, 2016b: 102) Rcis Bey kimligini bulduktan sonra, aklt ilc

verdigi rum hukiimlerin aksine kaJbiyle hareket ederek, yapng. yanh~hklan di.izeltir. Topluma

kan~rr ve artlk akltyla degil kalbiyle ya~ar . Yazarm bir ba$ka tiyatro escri alan Para (l94l )'da

ese1in kahramam O 'nun dti~ti§U, kimligini bulmasma tekabtU eder. 0 , yakmlan tarafindan kendi

siJabJ alan parayla vurulur. Son perdede ba~mdan ge9enleri 9cvresindekiJcre bir masaJ gibi

anlatirken ; "Allah ve ahhlkt inldir eden bir adam vanm~! Aroma bu adamm, masal bu ya,

AJJabstzltk ruhunda de gil de aklmdaymt~. Akhndaytnl~, aklmda .. . " (K1sakfuek, 20 l6a: 129)

ciimleleri onun da Reis Bey gibi aklmt devre d1~1 btrakmast sonucu kimlik arayt~mt

tamamladigmJ gosterir. Rubunu one 9Lkaran 0 , inkar ettigi Allah 't bulur ve eskidcn onun i9in

hi~bir deger ifade etmeyen ahHikm mahiyetini idrak eder. Pi!l No/..1asr (2000)'nda ise eserin

kahramam Recep, ya~adt8t bozuk topluma ve onun di.izenine uyum saglayamadtgt i9in intihar

etmek ister. Ne yapt1ysa olmeyi beceremez. Bunw1 i.izerine ~akayla kan~tk , arkada~lar1 Siret,

miizisycn ve ressamla birlikte Topbane'ye, iinlii bir kabadayt oJan Efe'nin kabvesine giderler.

Yaptlklan plana gore Efe'nin Recep' i oldi.irmesi gerekir, ancaktam tersi kabadayt diye

gcQinen Efe ve adamlan Recep' in buyrugu altma girerler. i~in plif noktastm "her ~ey tubta ... "

(K1saktirek, 20 l 3b:40) soziiyle izah eden kahramanm, bu saJmeden sonra hayat1 degi~ir. Biryok

i~e cl atJp 90k para kazamr. fakat en sonunda her ~cyi bir kenara brraktp arkada~larmm yanma

doner. Leitrnotive olarak kullamla11 ptif noktas1 son perdede kahrama11tn agzmdan oyunun

amactm belirtmek i9in k'Ullamltr. Kabraman, herkcsin her ~cyin ptif noktasm1 ararken kcndi plif

noktasmdan vuruldugunu belirtir. Pi~manltk y~adtgi bir gecenin sabab mda, sabah narnazmt

lalmak iQin camiyc gider, me9bul bir $ahls, kendisine ibrahim Etbem Hazretleri ' nin bikayesini

anlatlr. Ardmdan kendisine av esnasmda ibrahim Ethem 'e seslenildigi gibi seslenir: "Oglum!

Allah scni bu i~ i9in yaratmadJ! . . . " (KJsakiirck, 20l3b:82) Boylece Recep, kcndi piif

noktasindan vurularak, eski hayatm1 btraku. Necip faZll ' m Yumrs Emre (1969), ibrahim Ethem

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1087

( 1978) gjbi tiyatrolan kaleme almasmm sebeplerinden birisi bu topraklarda kimlerin ya~adtg,na

dikkat yekmek, bir diger'i de bu iki ismi kendi.sine yakm russetmesidi.r. ibrahim Etbem ic;in,

"dart tarafi, madde ihti~ammm en ince nakt~tyla bezeli" (Ktsakiirek, 1986, 17) itadesini kullanan

yazar, onun bu saltanah b1ralop Allah ' t arayt~tm bliyiik ovgtilerle dilc gctirir. ibrabim Ethcm' in

arayt~mda dervi~lerle konu~mast dikkat 9eker. Dervi~lerden umdugu cevab1 alamayan Sultan,

Allah'tan kendisine aradlg1 yolu gosterecek birini kar$ISma c;lkarmasuu umar. Bunun iizerine

dervi~lerden biri ; "Allah bir gtin belki de seni c;tkanr sen in kar~ma .. ! '(Ktsakiirek, 20 L4c: 1 8)

dcr. Bu ci:'unle bir yoni.iyle Necip Faztl 'm hareket noktastdtr. Oyunlannda tum kahramanlanmn

kar~1sma kendilerini 91kartarak onlarm kendilerini , kimliklerini noksanlarmdan hareketle

bulmalanru saglar. Her kahramanm kar~tsma kendi aynasllll koyarak bunu gcrc;ekle$tirir.

2.3. Nefisle Seytao Arasmda "Gcigsii yakul ve sc~fir;

Kaprda hir misafi.r ...

Sordum: Kimsin, nesin sen?

Dedi: !jey tmulan seftr l

Nef s isimli o kdftr ... "

Necip Faztl' m gcrek ~iirlerinde gerekse tiyatro eserlerindc nefis sJkltkla kar$muza 91kar.

Oytmlanm degerlendirdjgimizde, iki eserin on plana yiktlgtm gormekteyiz. Siyah Pelerinli

Adam (l949)'da, baslk tavanl1 fakir bir pansiyon odasmda ya$ayan inanDll$ b'ir $airin kaptsmda

bir anda siyah pelerinli bir "adam'' belirir. Kaptyt as:an gens: ~airle Seytan arasmdaki mticadeleyi

konu alan tek pcrdelik oyunda, oyunun sonuna kadar ~eytan, $aire, nefsine hO$ gelecek (j:C$itli

tekliflerde bulunur. inanm1~ bu gen9 ~air neticede bir faniyi temsil etmektedir. Zaman zaman

vehimlerin tesirinde $Cytanm arzularma kaptlsa da nibay etinde k1sa siireli bu yakla$1mlarm

sonu, ~eytamn arzularuu kabul etmemesiyle neticelenir. Seytan "glizel kadm elleri ''yle temsil

edilir ve hangi klltga girerse girsin, oyunun sonuna kadar bu cllcr degi$tnez, cazibe merkczi

olmaya devam eder. $eytanm ttim teklifleri kar~1smda nefsinin dizginlerini eline ahm$ olgun bir

gencr olarak kar~lilllza ej:lkan $air, son olarak bir hatnlede konsolunun c;ckrnecesinde bulunan

"me~hul bir ~eyin uzerine kapamr.'' Getw ~air "rnes;hul ~ey"e stms1k1 sanhrken ~eytan: "K1rdm

cllerimi!.. Halbtlki istcdiklerini benim elirnden alacaktm"(Ktsakiirek, 20 15a:43) dcr. Seytanm

eser boyunca ' 'kadm elleri"yle kendisine s;ekmeye cralt~tigt ~air, Sigtl1dtgt "mes;hul ~ey''le bu

ellerden bi.isbiittin kmtulmu$ olm. Sairse $eytanm vaat ettiklerine kar~Illk: ''Sen bana ru<;.bir $CY

veremezsin!.. Ben Allah' •, toklugumun degil, as;hg1mm ~iddetinden buldum. Senin kalayladtgw

her kabm altmda hi<;lik var; hi<;lik, kcmiyet, koptik, sayt, cila, budut .. . Ben sonsuzu istiyonnn! ..

Ben doymuyorum!.. A<;nn! .. Onun is;in mahrurnum ... Mahtum oldugum i<;in malikim ... Ben

olrnemek istiyorum!.. Devletim., tek ~arkmm, fthengin , nnsranm is:inde ... Sen bana istedigimi

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1088

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

veremezsin!.. Sen kuvvetin degil, acizin sultamsm ... Sen Allah 'm oyuncag•sm ... Bru1a, zamanm

$eridini kusan motor Hizlll1, oyuncak degiL ." (Klsaki.irek, 2013:43 ,44) sozleriylc mukabele

eder. Oyundaki kallran1ru1111 gen9 bir ~air olmas1 Necip Faz•l ' m vermek istedigi mesaj ay1smdan

oncmJidir. Yazar, genc;ligin arzulannm kmlma noktalanm dogru okuyabilen, bu sertivcnlcrdcn

ge<;mj~ birisid.ir. Bu nedenle oyundaki gencin kurtulu~ rec;etesini de verir ve bw1un, ~airin

kapandtgt "me<;hul $ey"de olduguna inarur. "Mec;hul ~ey"in sa.yfalardan olu$mast bizi, bu $Cyin

Kur'ao-1 Kerim oldugu kanaatine ula~hnr. Yazara gore, yeui nesil Kur' fm-1 Ke1im'e stmstki

sanJarak $Cytan1 arzulan kabul etmektcn kurtulabilir. Nefsin bakim oldugu oyun olarak

kru·~•m•za Yunus l:.~mre ( 1969) 91kru·. Oyununda, Yunus Emre k1rk giinltik c;ilesini doJdurmak

ic;in inzivaya <;ekildigi csnada kaptsmda bir kadm sesi duyulur. Bu kadto, kendisini Taptuk

Emre 'nin ktZI olarak tan1hr ve Yunus Emre 'den kaptYl as;masuu ister. Ba~ta kendisine

inanmayan dervi~, sonrasmda ikna olur vc kaptY1 a9ar. Siyahlar ic;indc bir adamla kar~lla$tr ve

c;ilesinin son gilni.iude ka(~Jsma .y1kan bu "siyahlt adrun'' a kim oldugunu sorar. Bunun iizerine:

"Ben sen.in nefsinim! Kuk gi.in bana o kadar cefa ettin ki, i<;inden <;tktun, bu ktltga bi.irtiniip

kar~ma .ytktJm!" (KtsakiiTek, 20 L6c:46) cevabmt verir. Yunus Emre olaym ~a~kmhg,yla;

.. Seytan olmayasm sen? (Ktsaklirek, 20 16c:46) diye sorunca, siyahh adrun: Ben ~eytandan da

betcrim! Ad1m Nefs! Ha$mctlu Nefs Hazretleri ... " dcr (Ktsaktirek, 2016c:46). Ncfis, Yunus

Emre 'den mhunu ister, ona, ibadetlerlnin bO$Una oldugm1u sayler. Miicadeleler s•msmda nefis

kendisinden emmdir. Onu kesccek kllt<;, delecek ok olmadtguu 'idd.ia cder. Ancak Yunus Emrc,

"La. i lahe illallah ... "(Ktsakii.rek, 2016c:50) zikriyle onu yenilgiye ugratlr. Szvah Pelerinli Adam

( 1949) oyununda oldugu gibi bu oyunda da kahramanm kar$tSma c;tkan "siyahh adam"dtr. Her

iki kahraman da gen9 ve inane; sahibi ki~ilerdir. Nefsi yenen zikir, ~eytru11 yenilgiye ugratan ise

Kur'iin-t KeTim olur. Nccip Faztl' a gore insan nefis v e ~eytan arasmda gidip gclmektedir bu iki

dti~roar11 yenmenin yolu ise saglam bir inar1ca sahip olmakla rniimkiindtiL Bu saglam inancto

dayanagt hi~ $tipbesiz islami degerlerdir. Bu iki oyunda cismani bir ~ekildc kru·$untza c;tkan

nefts ve ~eytan, djger kahrru11aJ1la.rda ise gizliden onlan yonlendiren arzular olarak yer ahr.

Kamil insana apac;1k goliinen bu iki dii$man, kimligiru bulamayanlar i<;inse bir strdJr. ibrahim

Ethem ( 1978) oyununda Ibrahim Ethem 'in kaT~Jsma sesi, nefsi olarak 91kar. Btiyiik bir makamt,

scrvetl btrakttgt halde kcndisine mlitemadiycn "$tiphe" tclkini vcren nefsi kar$tsmda galip ge1cn

ibrahim Ethem olw-. Tiyatronun son sahnesinde lbrahim Ethem, Balik-;:• 'yla nefis hakkmda

konu~urken nefsi; Allah' a perde olmak olarak tarumlar ve Baltk<;J 'ya; "Yap•~ o pcrdeye

hmaklannJa, y1rt o perdeyi huzura .ytk!" (Ktsaki.irek, 2014c: 67 )ogtidlinii verir. Baz1

kabTamanlar icrin str bi.iktnti:ndeki nefis, onlann kimllkletini bulmada bir basamak te$ki1 edcr.

Ornegin Reis Hey (1960)'de oywmn ba$mda yanh$ kararla Reis Bey'in idruna mahkiim ettigi

gencin sruf ettigi: "Ben nefsimden ~ok ~ektim Reis Bey! Ben nefsimden raz1 degilim . .. Siz,

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1089

nefsinizin bask1s1m hak tamyorsunuz! Nefsinizle magrursunuz! Bu diinya dort ko~e degildir,

Reis Bey! .. " (KJsakurek, 2016b: 39) sozleri, Reis Bey'in degi$iminde oncmli bir bazultktrr. Reis

Bey, bu sozler sonras1 degil, verdigi yanli~ karann farkma vannca yapttklamu sorgular. Gencin

idatm sonrast, adalet sistemini ele$tinnck, sistemin eksikJiklcrini dile getirmek ycrinc nefsini

hesaba ~eken Reis Bey'in, bu yolla kendine gelecegini yazar, gencin yukandaki ifadeleriyle

6nce.den bildirir. Kiinye (1938) 'de nefse, yazann gen~lere ac;t.k bir ogudu olarak yer verilir.

Gazanfer, asker! lise talebele1ine disiplinin ehemmiyetinden bahsederken, bu kavramla nefsi

birle$tirir: "(. . . ) Disiplin act bir lok:madu. Onu ytizi.imiiz buru$madan ~igncmeyi bilmeliyiz.

Nefsimize sorarsak, disiplin bir igneli fH;IdJr. Rahat bir do~ege girer gibi bu igueli fit;Iya

girmeyi bilmeliyiz. Bunun ic;in nefsimizi yenmck 13.zim. Dinimizde "biiyiik cihat" bir tabir var,

bilirsiniz. Btiyi:i.k cihat, milyonlarca insanm biro kadar insanla kavgas1 degildir. Tek ki~inin oz

ncfsiylc ccngidir" {Ktsaki,i.rck, 2014: 36). Gazanfcr' in ncfis tannm, Necip Fazil' m

tiyatrolanndaki nefse yakla$tmml ozetler. Y azara gore nefis, at;Ik<;a miicadele edilmesi gereken

bir dii$mandrr. Tiim kot.ulii.klerin kaynagt ondaki aldatmaca, $Uursuz arzulardu. Nefisle

mticadelenin kolay olmadJgmi da bilen yazar, bu miicadele esnasmda kahramanlan, daba sonra

Uzerinde duracagumz, delilik s1n1nna getirir. Necip FaziJ'a gore ncfis bir yonuyle herkesin zaytf

nok1astm ifade eder. Bunu en iyi Pi!f Noktas1 (2000) eserinde okuyuculan.yla payla~u·. Eserin

kabramant Recep' io intibardan zirvcye uzanao oyklisuni.i konu alan bu oyunda, kabramanm

yiikselmesindeki en onemli faktor, kar~1smdaki insru1lann zaaflru·mt bilmesidir. Buna gore,

bankaclOlll paraya, siyasetc;:inin mevkii sabibi olmaya, gazctccinin sansasyonel bir haberle

gazetesini satt1rmaya ihtiyac1 vardlr. Recep, "pi.if noktas1" diye adland1rdtg1 bilgi sayesinde, bu

ki$ilerin tlim problemlerini k.Jsa siirede halledcr. Fakat nihayetinde kendi nefsiyle yiizle~ir:

''Nefsim birtakm1 heveslerin saraymda senfonik orkestraya mru'$1111 ~aldmrken,

ruhunWJ, bodrum katma bapscnigin ruhum c;:tlgmhguu ziyafct katrna kadar ula$t.udl . Bicare

adam! Sen eHilemi b1rak da kendine bald Ba~kalru1nda sahtelik avcthgma yeltenecegine kendini

avlamaya davran!.." (Ktsakti.rek, 2013b: 81) Recep, ba~kalannm zaaflru1m ru·ru·ken kendi

nefsiyle hesapl~maya ba$lar. Necip Fazil, t1pk1 kimlik ru·ayt$mda olduf,ru gibi, netis ve $eytru1la

miicadelcde de ki~inin keoclisine ayna tutmas1 gercktigini savunur. Ki~inin hareket noktasmm

kendi zaatlan, nefsinin zay1f nok1alan olmas1 gerektigini oyunlan araciiigi ile genc;:lere ogiitler.

2.4. i~ki-Kumar-.Para U~geni ''Hasis sarra[. kendine bir ba~ka kese diktir!

Mezarda ge9er akqe neyse, onu biriktir!"

Necip Faztl'tn bayatmda en btiyii.k talihsizlik gen~liginin bir donenunde "Bohem

Hayatt"na kapilmastdlr. Bu hayattn yazara getirisiyse, ic;:ki, kumar ve pru·amn insan ic;:in ne gibi

zararlara yol <waca~ yontinde tecnibc edirunGsi olur. Yazar, oyunJanndan Para (l94l)'da

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1090

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

para)'l; Parmakszz Salih ( 1948)'te kumar meselesini mustakil olarak i~lerken , AhJap Konak

(1960) 'ise il9 unsuru da muhtevasmda banndtrrr. Para (1941) oyununda huslanna kapt.IIDJ$ bir

baba olan O'nun goztiniin paradan ba~ka hi9bir ~ey gormemesi, ailesinden ba~layarak hi9

ki'mscye itimat etmcmesi konu edilir, Yazann paraya ahla.k telakkisindcn yakla~mast dikkat

9eker. Eserde paranm ttim kusurlan ot:tttigi.i, zengin ile fakirin al1la.ken yer degi~tirmesinin

miimkiin oldugu aJt metinde sunuJur. O'uun benzeri 0 yerine oldilrtihir. Sonrasmda tanmtp balk

tarafmdan lin9 edilmek korkusuyla benzerinin eski ktyafetlerini giyen 0 , benzerinin ohimtinden

bir si.ire soura bu bcrdu$ k1yafetlerle eve gelir. AiJesi O 'nun ya$adigma ic;tcn i9e inansa da

O 'nw1 oliimuniin hemen ardmdan payla~ttklan paray1 kaybetmek istemedikleri i9in gelen

ki$inin O'nun bcnzeri oldugunu iddia cderlcr. Bir tek evdeki kopcgin kcndisiui tarumasJ ve

yanma gelmesi tizerine 0 , kimsenin bilmedigi, ailesindeki fertlere ait mahrem hikayeleri

anlatmaya ba~lar. Kansmm yalandan zehir i<;tigini soylemesi, ogilmun annesinden para

9aldtgmt, ktztmn gayr-1 al1la.ki ili~kilerini teker teker sayar. Bunlann ~ahitleri i~in faiJi ve

kcudisidir. 0 , ne anJatrrsa anJatsm ailesiuin kendisine inanmak istemedigini anJaymca,

benzerinin kaldtg• yere gider. Oradaki insanlan ablaken zenginlerden daha ka.mil bulur. Ailesi

vc c;evrcsindekilerle bu insanlan mukayese edince, onJar, masum vc temizdirler. Zenginlerin

~ans1 ise paralan olmastd1r, ytinkti para, onlann her kusurunu otter. Oyunw1 sonunda a~m dozda

uyu~turucu alan O'nun olli:mu esnasrnda orada bultman polisler bile, O 'mm cebinden dl.i~en

paralar kar~tsmda oHi ile degil , parayla ilgilenirler. Burada, Reis Bey' in d"u~ti.igi.i hapishanedeki

ki$ilcrin de Para (1941) oyunundaki gibi ahJfiklJ ki$iler oldugunu banrlatalun. Necip Fazd,

sus:luyu hapishanede degil, ic;eride ya da d1~anda, ki~ilerin karakterinde arar. O 'nun yamna

stgmdtg;I ki~ilerin zenginlerin, Reis Bey'in bapishane arkad~larmm dt~andaki insanlann

yamnda daba masum olu~w1un ardmda yazann onem verdigi "vicdan" kavranu yer ahr.

Toplumda suc;lu kabul cdilcn ki$ilerin su<;suz gortincnlerden daha vicdanb, merhametli olduklan

vurgulamr. Parmaks1z Salih (1948) oyunu Salih' in ve ylllarca gormedigi avukat oglu Yusufun

kumar csarcti altmdaki ya~amlanm konu a hr. Y usuf girdigi kutnar batakhgtndan bir tiirlti

kurtulamaz. Evinin e~yalanm, mtivekkilinin parasm1 bu ugurda harcamaya ba~layan gens:

adamJ, dii~ttigu durumdan kurtaran kumarbaz babast Parmakstz Salih olur. Yazann oyunu bu

~ekilde kurgulamasmm nedeni, Yusuf'un 6ziinde iyi biri olmast, soyundan kendisine miras

kalan bu hastah~n pen9esinden kurtulma istcgindendir. Esascn Pannakstz SaJib de kumann

kotiiJi.igtini.in farkmdadtr, aucak hem olen kansmm bedduasm1 almt~ ohnas• hem de onun

nesline sabip <;:tkamamas1 , yazarm onu cezalartdrrmasJ ic;in bir neden olarak kabul edilebilir.

Parmaks1z Salih 'in kumar is:in sarf ettigi ; "Kumar bu bilmez misinjz, doktoru ve ilac1 olmayan

hastahk ... " (K..Isakiirek,20 15: 15) sozl.i, bu ~ifastz hastallga yakalananlarm sonlanmn oliim

olmasuun bir ba$ka gcrcks:csi olarak goriilebilir . Nitck.im yazarm tam oyunlannda i9ki, kumar

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1091

ve para di.i~kfu1lerinin sonu oltim olm. Bu oyunlar arasmda A h~ap Kanak ( 1960), bu tic; koti.i

ah~kanhgm da kouu edildigi eserdir. Necip Faztl'm "Muhasebc" (1947) isimli ~iirinde anlamg,

Uc; kath konak ile aym ozelliklere sahip olan Ah~ap Kanak (1960)' m en list katmda konagm

sahib! ve en ya~h Uycsi Recai ve hanum Hacer. orta katta dul lazlan Bclkls, en alt katta isc

Aysel ve abisi Yiicel kahrlru:. Bir neslin soy agac1 gibi kurgulanan bu malamada, Yi.icel d1~mda,

en iistten en alta dogru ahlak, din, namus gibi manevi telakkiLer farklillk gosteiir. Recai oyttnun

ba~mda k1Z1nm ic;inde bulundugu durumu gozler oni.lne serer ve Belk1s'a: "Sen elli

ya~lanndasm .. . Bizim.kilerle a~a81dakilcr ru·astnda kopru nesilden ... Bir kolttn giiya bizdc, bir

kolun onlarda . .. Biraz dii~iinmeyi sevmen laz1m . .. Ne olacak bu ha l in? Gece gi.indiiz kumar,

morfin, c;ifte odcnekli a~tk . . . $u Frenklcrin jigolo dediginden" (Ktsakurek,20 l5b:27) diye

c;tk1~1r. Belkts, kumarbazhg,, alkol ve uyu~turucu miiptelahgmm yam s1ra kiZlmn sozde ni~anl1si

Tekin ilc gayr-1 ahlaki ili:?ki ya~ar. K1z1 Aysel ise annesindcn c;ok daha ileri diizeyde ahlaki

yozla~mamn ic;erisindedir. Ni~anhs1 Tekin ile c;ocuklan olacakken annesi ile ni§anhsmm

ili§kisinden ~i.iphelenmesi iizerine annesine ni:?anhstm payla~mayt dabi teklif edecek kadar ileri

gider. Her Uc;Untin de paraya olan zaaflan ko~k tizerinde hesap yapmalarJna neden olm. Bu

hesaplardan birisinde Tekin ile Belk1s, Hacer' i oldiim1ek ister. Bu menfi gidi~e direnen sembol

isim Recai' dir. Konakta gen~lere yapttgt konu~malann birinde bu direni~ini sert bir diUe ifade

ettigi gibi, eserin sonuna dair ipucu da verir: .. Zaten czildim, tuzla buz oldum! Ama zamaru

dm·duracag,m! Bu konagm i9inde durdw-acag1m! Kavanozda bir kimya maddesini

dondururcasma ... Bir gi.ill yepyeru bir nesil 91klp da zamana bu celniyet i9inde stop deyinceye

kadar. .. Zamam yeniden ve ~im~ek h1z111da i~letinceye kadar. .. Tam do1t astr zamans1z ya~adtk;

her ~ey yeni ba~tan! .. Bu naray1 basmcaya kadar... Bu zamant bu konagm i9inde

dm·dw·acag,m !" (Ktsaklirek,20 1 5b:70) Recai bu sozlerini gen;ekle~tirir. Oyunun sonunda ko~kU,

i9inde Belkls, Aysel, Tekin varken, yakarak adeta zamam durdw·m. Recai 'nin oyttn ic;indeki bu

davram~1 aktllara Necip Faztl' m: "( ... ) Bizim istedigimiz bir nesil var: Allah'm Sevgilisi 'nio

bekledigi bir nesil. Bu nesil siz olacakstmz! Mtikellefsiniz! Ya olun, ya oliin!"

(Kisaktirek,20 12:35) sozlerini hat1rlattr. Yazar nesli diizeltme tutumm1da oldukva katidir. bu

nedenk olmayan nesli olwne mahktlm eder. Hatta bu nesille birlikte, iyi nesil yeti~tiremeyen

bireyleri de cezaland1nr. Yazara gore:· ic;ki, kumar ve paraya esir olan ki~ilerin sonu oliimdi.ir.

Bu oltimlerin en agmru, yanarak olmcyi, ti.im bunlann mi.iptelast olan Bclkls, Ayscl vc Yi.iccl

hak eder.

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1092

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

2.5. Bat• "Ah, J...'iir;iik hokkabazllk, sefil aynab dolap;

Bir ~·apka. bir eldiven, bir may mun ve inkllap. "

Oyunlannda bahhla~mayt, Hiirriyet'in ilam, bat1h egitim ve yanh~ batJhla~ma/taklit

Hcrgenindc degerlendircn yazar, yinc kendi tecrubclerindcn harcketle a8"1rltkh olarak bat:Jit egitim

Uzerinde durur. Tohwn(1935), yazann egitim ve Dogu-Bat1 meselesini i~ledigi oyunlar

arasmdadlr. Yazann ideal kahrarnan olarak tasavvur ettigi Ferhad Bey, ye.di ytl Avrupa'da

egitim gom1ii~, m1cak donemin diger "111iinevver"lerinin aksine Avrupa ' nm gen;:ek ytiziinti

gorme ferasetine sahiptir. Bat:trun bizi iyi tarudtgtm bclirten Ferhad Bey, bunu anlatmak icrin

ceylan omegini verir: ''Ceylanlan suba~mda ney yalarak vurduklanm bilmez misiniz? Bu ele

avuca stgmaz hayvan ney scsini duyunca aga<;:lann arasmdan agu agu ilerler, su kenarmda yere

oturur ve diinyanm en gtizel gozleriyle htingiir htingtir aglamaya ba~larm1~. Pusudaki avcilar

tiifeklerini o asil hayvana <;:evirirler, rahat<;:a ni~an altr vc hcp birdcn patlatlrlmml~. Duman kadar

<;:evik hayvan bir ta~ pan;as1 gibi oldugu yerde kahverirmi~. Bizde bu rul1 ve ellerde bu dtizen

olduk<;:a bizi vurmak da i~ midir? Bizc sevdigimiz bavay1 <;:alsmlar, okselerine mukaddes

bildigimiz ~eylerio yemini serpsinler. sJrttmlzdan ni~an altndl demek1ir. Dli~mao bizim bu

taraftmlzt bizden iyi anlayan ve kullanandtr. Boyle bir ruza8"1 o kurar, o di.i~i.incemizi bildigi i<;:in

kurar, bizi tantdt8"1 icrin kurar. Biz de ona dU~criz, dti~ecegimiz i<;:in du~criz"

(K1sakurek,20 16:21 ,22)_ Dal1a once de degindigimiz gibi, yazann bu oyunu, onun fikirlerini

yogun bir ~eki lde dile getirdigi bir cserdir. Tohum ( l935)'daki bu bellZetme Necip Faztl' m

batlya yakla~11111111 sergiledigi gibi , diger eserlerindeki batJhla~ma fikrinin de on sozii

nitcligindcdir. Ferhad' a gore. karde~i Osman' m olfuni.intin alt:tnda yatan scbcp de Batt•mn bizi

bizden iyi tmumasid.Jr:''Demek yabanc1lar Osman 'm kamm bizden iyi tamyorlard1. Onlar bir

Mara$1tya erkeksen filan yere gel demenin sonunu bizden iyi tart.J.yorlardt" (Klsakiirek,20 16:20).

Ferhad Bey'i diger mtinevverlerden aynan, onun batJya yakla$tmmdaki $Uurdur. istaobul\m

mtinevverlerindc bu bakt~ a91S1 olmad18"J icrin gencr adam, Anadolu 'da ya$ab1ayJ tercih edcr.

1dealize edilen kahramanm Anadolu' da ya$amas1 Necip Fazll ' m diger tiyatro eserlerinde de

kaqtm1za <;:tkar. Bunun nedcni yazann umudunu bu topraklara baglamasmdan kaynaklamr.

Yazann ba§ka oyJm olan Kiinye(1938)' de ideal tip olarak Gazanfer kar$11111Za 91kar. Gazanfer,

ba§anh bir asker olmasmm yam stra, cemiyetin ihtiyacrlm1na dogru tespitlcrlc yakla~mastyla

dikkat c;eker. Oyru1un ilk perdesinde istm1bul' da c;1kan yangmc ''Ben bu yangmda, istanbul 'un

kav baline gclmi~ ruhunu goriiyorum. Camilerinden, tfubelcrinden, mezar ta~Jarmdan ba$ka

btitiin varhg1, 11e bUyiik bir vehim oldugunu ilan etmek istiyor. Ym1mak, patlamak, gaz haline

gclmek, ri\zgara savmlmak istiyor. istanbul kendi kendisine isyan ediyor. Smrrlar ona kazao

kaldJrmJ~ ne c;Ikar, o kendi kendisine kazan kaldmyor" (K1saktirek,20 14:27) cumleleriyle

yorumlar. istanbul 'w1 $ahsmda yanan cemiyet ve fe rde dikkat creken Gazanfer, sozlerine:

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1093

" Devlet halinde, idare halinde, cemiyet halinde, fert haJinde, ev halinde yamyoruz"

ifadesini ekJer. istanbul'un yaru~1 daha once degincligimiz kimlik aray1~1 ve klinyc lli~kisiyle

paralel degerlendirilmeli. istanbul kimligini arayan devleti temsil etmektedir. Oyunun ilerleyen

sahncle1i kahramanm yaptlgt bu tespitin a~aklamast ~eklinde ilcrlcr. Harbiye'de ogretmcnlik

yapan Gazanfer, ogrencilerine Bat• kar~tsmda Japouya 'y• ornek gosterir. Batt ' nm teknik

olanaklarmdan yararlanau "Japonlan zafere eri$tiren, ruh, clisiplin ve bilgidir" (K.lsakurek,

20 14:34) der. Necip FaZil, tiyatrolan boyunca Ttirk\in ruhunu arar. Ona gore, Ttirk'i.in ruhunda

ona ait ahlak, bilgi, feraset, iman, Bat.J kar~tsmda durabilccck kuvvet mevcuttur. Necip Fazt.l

tiyatrolarmda Hi.irriyet' in ilan edilmesini sevin~ kaynag1 olarak gormez. Kunye ( 1938)

oyummda hiirriyet kavrall1lD.ll1 yanh~, anla$tldJgt iizerinde durulur. Halktn "htirriyet"

kavrammdan bile habersiz olmasma clikkat eekilerek hi.irriyetin kim i~in ilan edilcligi sorgulamr.

iki ihtiyar kadmm konu$malan yazann hiirriyetin ilanma alayc1 yakla~urunt sergilcr:

''ikinci lbtiyar Halk Kadmt - Hiirriyet, hiirriyet diyorlar. Hi~bir' ~cy anJanuyorum.

Silltklar, hiiniyet geeecek diye mi bu kthga girmi~ler?

Birinci ihtiyar Halk Kadm1- Hem~irc, hiirriyet adam degil ki gecsin.

i:Jdnci ibtiyar Halk Kadm1- Ya nc?

Birinci ihtiyar Halk Kadm1 - Hi.irriyet bir laf. Herkcs cliledigini i~lcyecck demek.

ikinci ihtiyar Halk Kadmt - Desene ki hiirriyet, klyametten bir alamet! (K•sakiirek,20 14:44,45)

BatiYl taklit ele~tirisi ise Avrupah kadm seyyahm goztiyle dile getirilir: "<;ar§afl• ihtiyar

kadmdan vazgec;tik mna hi.irriyet, adalet filim, bunJar bizi taklit ede ede blitiin cazibelerin.i

kaybedecekler" (Ktsakiirek,20l4:45). Hfuriyet' in genc;ler i.izerindeki degi~imi iki gen~ ktzm

konu~mastyla tenkit edilir. Htirriyet' in iUin eclilecegi meydauda toplanau kaJabahk arasrndaki

gene ktzlardan bitisi yakt~tkh bir zabit is:in oraya geldigini belirtir. Bir digeri ise ni~anhsmdan

kacarak orada bulundugunu, bttnu, daba dlin Frans1Zcadan tcrcume bir cserden ogrcndigini

soyler. Her ~eyi Avmpa'dan ogrendiklerini ifade eden bu iki gene; ktzm, aradan on yd ges:tikten

sonra tckrar kar~muza ctkmalan manidardtr. Ociincii pcrdede bu iki ktzJ daha da d~jencre bir

hal ilzerine buluruz. Clyte ki , bu iki krz arhk Turk erkeklerinin degil , yabanc1 erkeklerin

tai1t~masmJ yaparlar. Birinc.i gene k1z ingiliz yiizba~tYl overken, ikinci gene; k1z ise Frans1z'm

tisttinli.igiinden bahseder (K.Jsakiitek,20l4: I L2), Yazat ilerleyen sahnede ttpk1 ilk sahnede

oldugu gibi, ibtiyar balk kadmlanna da tekJ·ar yer vcrir. On! arm tartr~tlgt konu ise tavugun ba$

a~agt tutulmasmm sue kabul edilmesi tizerine olur. Bu istihzalar yoluyla yazar, toplumUh nastl

bir yozla~maya tabi tutuldugunu elc~tirir. Eseiin sonunda Gazanfer at~ler ic;indc yataW-nda

kivramrken, ate$in etkisiylc mtitemadiycn say;klar. Oyunun sonunda istanbul i~gal altmdan

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1094

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

kurtuldugu ic;in asker! yi.irUyi.i~ gen;ekle~ir. Bu son sahne, yazann vermek istedigi as1l mesaj

a~;asmdan onemlidir. Gazanfcr bir taraftan hasta!Jgt, bir taraftan pa~a olamamamn verdigi

largmhkla sa)'lklar. Asker! gec;i~i gormek iyin camdan cama ahlsa da yeti~emez. HayatJ

boyunca mi.icadelcleri hep hilsranla biten kahraman, bu son ytkunla, iyidcn iyiye koti.ilc$ir.

Nihayetinde, olmeden once pa~a k1yafetiyle adeta kendisiyle, hayatla, hayal kmkhklanyla

hesapla~rr gibi tartl$U. Olmeden once yanmdaki Hamza. Cavufa son cilmlesi: "Su maskarayt

tavao arasma kald1r! Beni de . . . "olur (KJsaki.1rek,20 14: 140). Oyunun sonunda, oyunun ba§mdaki

istanbul yangmmm Gazanfer' in vUcudunda tekl·ar kar~unlza <;:1kt:1~m gori.lrilz. Bir ccm.iyetin

yand1gmdan $ikayet eden kahraman, rstanbul 'un kurtuldugu giio ate$1er ic;jude oli.ir. Ancak

istanbul kurtulmu~ mudur? Yazar bllllu muallakta b1raktr. Pa$a klyafctlcrinirl tavan arasma

kaldmlmasJ, kahramamn olmesiyle birlikte dii$iini.ili.ince, yazann cemiyetin kurtulduguna

inanmad1g1 anla~Jhr. Fiilcn kurtulan istanbul'llll manevi kclcpc;cleri billa dunnaktadu. Gazanfcr

ise bi2den birisini, bizden olan1 temsil eder. 0, askeri Bat1 'dan yardnn alarak degil , kendj

inlkaruannuzla, rnhumuza k:avu$arak gii<;lii kllmay1 .bedeflerkcn, sistem onu devre dt$1 b1raktr.

Onun oh.imi.i de milli olamn oh.imi.idi.ir.

Ah$ap Kanak (l960)' ta batdlla~ma meselesi ablald yozla$ma baglanunda ele almrr.

Genc;lerin bah toplumunu bile geride· btrakllgt serbestlik her yoni.iylc cle~tirilir. Eserdc

raklitc;:ilik i.izerinde duran yazar, konaga gelen k12lardan birisine: " Eger kadJnJ, yalmz gozleriyle

burnu ve agzt mcydanda, kundaktaki 90cuk gibi dolaklara saran bir moda gelseydi

Amerika 'dan. kabullenir miydin?'' (K1sakiirek,20 15b:78) sontsunu sorar. Gens: k1z, moda

olmasJ halinde kabul edecegini belirterek sorgulama yapmadan, modamn riizganna kap1lan

gens:Ierin dunuuunu ortaya koyar.

Mukoddes Emdnet (1971) Necip Faztl' m battllla$ma konustma en sert yakla~t1g1

eserlerden bi1isidir. Abdullah'm babas1, jlk egitiminden Taozimat Donemfne kadar uzun bir

stireyi istanbut•da gec;inni~, degi~imin birc;ok yonilnc ~arutlik efmi~tir. Kiinye(l938)'de

Tanzimat'm ilamnm halk nezdinde bir ilgi uyancbrmadJgJ i.izerinde dtu·an yazar, bu oyunda

istanbul ile Anadolu arasmdaki kopukluga di.kkat s:eker: "Tanzimat'tan sonrasllll $6yle gor:

istanbul ' da donanma, dtigi.in dernek; Anadolu'da karanhk, cenaze, k1thk ... Sumlarda ate~, kan,

gos: ... Her bucakta karga~ahk, kopu~. ba~ kaldm~ ... Yiitii Anadolulu. Rum illcrinin buzlu

daglann.da, Arabistan ' m korlu kumlannda olmeye ... Donli~ii olmayan bir giru~. bir sG.rliJG~. bir

si.iri.ikleni~ . . .i~te manzara!"(Ktsaki.irek,20 15d: 18) Tanzimat sonras1 c.emiyette ya~anan mcnfi

lanlmalara dayanamayan k.ahran1an, koyi.ine donii§ yapar. Ogluna da bu yonde telkin veri.r. Ona,

koyi.inde kalmasm1 toprakla kitap arasmda gidip gelmesini ogutler. Baba hlirriyeti ; "Asrrlardir

koki.irnlizden uzakla~mak yolunday1z. Bo~lukta koptugumuz gi.ine~i ara.r gibi bir hal. .. D~e

dG~e, geze geze, done done gi.ine~e yol bulabilecek miyiz, bilmem!. .. Biiti.in bir tarih, bizi

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1095

dl~I1111Zdan toslaya toslaya y1kamayan Avrupahnm, ~imdi Hiirriyet ofkesi i le iyimizden

avlamaya kalktJgt glin .. . Hayvan hlirriyeti ile degil, insan htirriyeti ile hi.ir olmay1, yani hakikate

boyun egmeyi ne zaman ogrenecegiz? ( ... ) Hiirriyet kendisine aykm htirriyetleri kabul

ctmedikc;:c HUrriyet olamaz." (K.Isakiirek,2015d:27) sozlcriyle yorumJar. Oyunda Abdullah' m

oglu istanbul'da okumay• reddeder, amacl Avrupa'ya gidip, orada egitim almakt1r. Yazar bu

durumu sert bir dille tenlcit eder. BatJh egitimi yakmdan taruyan Necip Fazu , bu egitimm

genc;:lere uygun olmadJgJOJ oyunlannda kaleme alrr. Son olarak yazarm yanm kaJan 5'zr( 1946/

oyununda birc;ok ac;1dan siyasi ve sosyal alanda ele~tiriler yap1ldigtlll beUrtmek gerckir.

2.6. Ahlak "( ltantrclr hurnunu gostermekten sfltninem,

Kzzunm gosterdifti, kefen bezine malu·em . . ,

Ahlak, Necip Faz1l'm genc;lik meseleleri ic;erisinde iizerinde en c;ok durdugu

unsurlardan birisidir. Yazann, ]deolocya Orgiisii ( 1968) isimli escri, "islam ve Ahliik", "isHim

ve Kadm'', "Genc;:lik'', "AhHikc;:•ltk", "Ttirk Genc;ligi", .. Gene; A dam", "Anadolu Genc;ligine'',

"Bir NesUn Son Omekleri'' gibi birc;ok ba~hk altmda ideal genc;lige vurgu yapan, onJann

sorunlanru dile getiren yaZIIardan olu~ur. Yazara gore, genc;ligin en onemli sorunlanndan birisi,

yozla~ma ile paralel degerlendirebilecegimiz ahlak meselesidir. Bu baglamda yazann oyunlanm

da dik.kate aldtguruzda, oyunJanrun hepsinde ahlaka ycr vermesi dikkat veker. Bir Adam

Yaratmak( I 937) 'ta aJ1lak kavramt kadm erkek ili~kisi baglammda ele ahnd•g• gibi cenuyet

ic;indeki dcgcriyle daha c;ok sorgulamr. Zeynep, gazete patronu ~erefin ql olmasma ragmen

Hi.isrev' le gayr-1 me~ru ili~ki ya~amak c;abas•oa girer. Yazar bu dmumu sadeee Zeynep'in

yozla$IDJ$ abJruu i.izerindcn dcgerlendirmez. Kendisi kadar ahlakstz olan Seref Bey'i de ayru

salmede bulundurarak ozelde bir ailenin genelde ise eemiyetin ahlak telakkisini ortaya koyar.

Oyunda iinlli bir yazar olan Hlisrev, yazd1gt oyunu kader olarak ya~amaya ba$laytnca delilik

hali zuhur etmeye ba$1ar. Olen Selma'nm bultman defte.tinde Hlisrev'e olan ilgisinin de

anla$llmast, yazarm ya$adlklaruu ilgi c;ekici bir haber boyutuna ta$1T. Bu durumu gazetesinde

haber yaparak kendisine pay c;•karmak isteyen $eref, Selma'nm ilgisinden bahseden bir habere

gazetcsinde ycr verir. Zeynep'in Hiisrcv ' i gormeye geldigi gii.n Scref de kendisini bu haber

nedeniyle savunmaya Hiisrev'in evine gel ir. Zeynep kocasm!ll geli$iyle perdenin arkasma

saklarur. ~eref Bey, Hiisrcv'in eemiyetin mah oldugunu bu nedcnle hususi bayatJ hakkrnda

haber yapmada beis olmadtgmJ iddia eder. Bunun tizerine Htisrev bu baber sizinle ilgili de olsa

yapar m1ydinlz, sorusunu sorar. Sercf "pekala" yarut1ru verinee, Htisrev perdcyi c;eker; "Kanruz

3 ''Str, yarun kabm$ daba dogmsu yarun btrakltnhtu~ vc ba~tma birtalom beHilar a~Y~~r gibi olmu~ bir piycstir." (Kt~akiirek,2009:49).

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1096

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

metresimdk Bw1u da yazml" (Klsakiirek,2004:H6) der. Htisrev' in ele~tirileri Zeynep' in

ahJaksJzllgma, Seref'in para htrstyla yakm arkada~tm dcdigi Hi.isrev' in mahrcmini halka

a~masma, buna ek olarak kansmm ahHiks1zhgt kar~1smda mtisamahakar duru~unad1r. Oyunda,

b ir doktor olan Ncvzat'm da ttpkl Seref Bey gibi, dostu olmasma ragmen poliklinigindc

tanmm1~ bir ismin tedavi edilrnesini dii~i.inerek hareket etmesi ele~tiri lir. Kahramam delirten,

onu bu toplumda ya~anmaz hale gctiren ahlaki yozla~ma olur. Ahlak 91 ldmnaya zemin

haz1rlay au bir argtiman olarak k11llamltr.

Kany e(l938)' de Gazanfcr, iyi bir askerdir. Ccmiyetin sonmlamu cesw·ca dile

getirmesiyle one 91kaL Ginig i yerlerde rti~vet ve yolsuzluk yapan ki~ilerin listesini c;1kam.

Onun tek zaaf1 ise pa§a o1ma arzusudur. Ancak yazar bunu farkh bir i$leyi~le ortaya koyar.

Gazanfer pa~a olma tutkusuna yenik dti~tip ahHikstz yollara tevesstil etmez. Redingotlu Pa~a 'nm

kcndisine yaptlgt, Anadolu'da milli miicadele ordusumm dagthlmas1 kar§tltgmda askcre ahnma

teklifini reddeder. Onu askerlikten, pa~a ltktan al1koyanm bozulmu~ sistem oldugunu ifade

etmi§tik. Gazenfcr'in tutkusu kar~tsrnda ilkcli tut:urnu takdir edilir. Para(l941) oyununda ahlak

telakkisi cemiyetle ele alum. Oyunun kahramam, cemiyetin durumuna dikkat c;ekmek ic;:in

ahlak1 "Ziimri.idiianka" ku~una benzctir. Bu ku§u yalan kac;trmt§Ur. Kal1famana gore,

"Zfuuri.iduanka" ku§u efsane oldugu hyin ahlak tasavvuru da yalandan ibarcttir. O 'nun ailcsine

nasihatinde ahlaka yakla~nn1 yak daha ileri boyuta ta~ J mr ve bu defa ahlak ve akll

ili~ki lendirilir. Ahlak1 olaum aklt yokmu~, ahlakstzhk aklllllik gibi gosterilir: "AbHik yok, akJl

var, i.lsti.ln menfaat hesab1 var. I~te biittin felsefem ve usuhim! Enselenmeyecek olan hustz,

c;alsm. Enselcnecek olan da diiri.ist kalsm!"(KJsaki.irek,2016a:58) O 'mm bu tutwnu yazar

tarafmdan cezalru1dmhr. O ' na sonunu soyleyen ise benzeri olur. Hususi Katibin, O'nun yan ma

getirdigi benzeri, eser boyunca bir iki kelirne d1~rnda konu$mazken; " Bu memleke.t bir gi.in

batacaksa ab lakstzhktan batacak'' (Ktsaktirek,20 l6a:67) diyerek O ' nun sonunu haztrladtgma

dikkat s:eker. Nitckim oyunuh sonunda, eser boyunca ahHik.J ki.is:umseyen 0 , ailesindcn aldtW

darbeyle, o nlara: " Ahlaka 1111 donmek? Ahlaka donmekten ba§ka s;are b1rakan var m1 bana?

Ahlaka donilyorwn. Di.inyantzt ahlaksJzbkla o kadar ileriyc goti.irdi.im ki, nihayet beni, anamdan

dogdugum gi.iniin ((lplaklt8"Jna iade edip alilakla ba~ ba~a btraktmtz. AJ1laka donUyomm; siz

dondi.iruyorsunuz; nc kadar cia ahHikhsm1z!.." (KJsakurek,2016a:ll3) sozlcriyle kar§1ltk verir.

Oyunda O ' m:m ~al1smda dikkat s:ekilen cemiyetin ablakstzhg, olur. 0 , sadece donemin

kolay yoldan para kazanan ahHikstz i~ adamlanru temsil etmez. Cemiyetin b titi.ini.i o.nun gibi

oldugu ic;:in toplumda lanlmalar meydana gelir. Oyunda buna en gi.izel omek Kadw Mii~teri ve

Kadtn Mi.i§tcri ' nin kinyla vcrilir. Baukarun hizmetlerinden §ikayet9i olan kadin vc ktZJ O 'nun

odasmda bu ~ikayetlerini dile getirirler. K.1zm giizelligi ne dikkat s:eken 0 , ktzt i~e ah r. Onu

menfaatleri dogruJtusunda baz1 i~adamlanmn metresi olru-ak J..111lamr. Ancak bir zamru1 som-a

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1097

anne ktzm ~ tkarlan birbiriyle ~eli~ir ve i~ yerinde tartt ~trlar. Ktzmt , kendisinl tammadtgt, ona

yeterli para vermedigi i~in, O'ya ~ikayet eden kadma 0: "inarun ki ben kimseye kendimden bir

~ey katmtyorum. Herkesi, kendinde buldugum renge daldtnnak'tan ba~ka sw;wn yok"

(Kisaktirck,2016a:79) der. O' nun bu fikr1ne yazar da kat:tltr. 0, insanlann kcndi i~inde clan

ahhikstzltgt sadece kiis;i.ik bir fts1ldamayla ortaya s: tkanr. Anne k1z vesilesiyle eserde soya da

vurgu yap1lu. Her ikis.inin de ahHiks12hg1 O'n\lfi ailesi gibi dikkate alum. Bu yolla ailelerdeki

yozla~manm cemiyetin iizerindeki etkisi belirtilir. Yazar, yozla~manm Tanzimaftan beri

siiregcldigini, ozclliklc yeni nesUn ku:rtanbn as1. gercktigini dti~iini.ir. Nccip Fazll 'm yarJill kalan

Kumandan ( 1960) isiml i oyunu, yeni neslin yozla~masmt konu edinirken Ni~anh-Tegmen ve

Ytizba~t ti~genindeki a~kl anlatrr. Ni~anlt, Tegmen'lc ni~anll oldugu halde Yi.izba~t 'yla lailbali

davrant~lar sergiler. Esasen sevdigi ki~i Ytizba~t 'd1r, ama bu sevgi sadece bir arzudur, yiirekten,

terniz bir a~k degildir. Bu yozla~nu~ a~k tenkit cdilir. Parmakszz Salih(l948)'te ise ideal kadm

kar~tmtza s:tkar. Macide, Yusuftm kumar al l ~kanltgt ve evdeki e§yalan satmasma ragmen

dirayetini koruyan isimdir. Yusu.fun ahlakslZhgt elbette yazann onaylamadtgt bir durumdur.

Ancak sarf ettigi: "Mayamdaki zehir beni bu hale getirdi" (Ktsakiirek,20 15:88) sozti yazann,

astl su~l1J11un Salih olduguha olan inanctnJ ortaya koyar. Nitekim escrin sonunda yazar onu

cezaland1rarak oldi.iri.ir. Ah~ap Konak( l 960), yazann liy ncsil i.izerinden ahlak meselesini cle

alcb~ oytnmdur. Bu oyunda, ideal erkek YUkscl, ideal gen~ klz ise Yi.iksel ' in evlenmek istedigi

Eytiplti aktarm ktzt Emine'dir. Ahcak yazar bu iki ismi derinlemesine i~lemehense yozla~an

tipleri on planda tutmayt tercih cder. OviincU ku~akla, ikinci vc yeni nesiJ arasmdaki mticadele

ahlak s:ers:evesinde i~lenir. Yozla~an her iki nesilde it;ki, kumar, gayr-i ahhikl' ili~kiler

mcvcuttur. Belkls ve klZJ Aysel'in hayatta iki gayesi vardJr. Konagt sat:tp paras1yla Avrupa' da

t:ahat bir hayat stirebilrnek ve Tekin ' le evlenmektir. Tekin ise anne ktz1 kandtran, tek gayesi

konngm parastnJ harcayabilecek imkfuu kazanmaya 9ah~an f.lfsat~t gen<;lerdendir. Konak

sembolik bir anlam ta~tr. Her katta bir neslin ya~amasmm yam stra son nesli temsil eder. Recai

apanmanJann arasmda kalan ko~k i~in: "Su maskara aparrmanlara bakm! Devler, gulyabaniler,

canavarlar gibi dort yammtz t sarmt~ . . . Bw1lar arasmda beyaz, yaglt boyah ah~ap konak, iki

doni.imliik bah9e ortasmda, mcydan yerindcki beyaz gomlckl i idam mabkumu gibi duruyor!

Bunun tarkmda degjliz de surahmtza ti.ik.'i.irtince bunca seyirciye kar~t, h5la ayaktay1z, daha

olmedik diye phm sattyoruz. iddiaya, inada bakm siz! Her taraftan ·ba~tmtza kiremit, tugla,

demir, beton yag1yor da haJa topragm altma kas:may1 kabt~I edemiyorttz. Hamm, bu konagm

seninle bendcn ne farkt var'2 Arsast geni~mi~, ka~ para eder? (. .. ) Gormiiyor musun, yeni

nesiller tarafindan uastl san bytz? Konagw da, bizim de tapn stmrlanmtza zahirde ses

91kaoruyorlar ama (penccreden apartmanlm gostelir). Bak bak, pml pml gozlcri, gebcr geber

diye ba~nyor! Ttpkl torunlanmtzm bize bakt~J! ... " (KtsakUrek,20 15b:41) sozlcrini sarf ·edcrek

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1098

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

k6$ki.in direnen son nesil oldugunu belirtir. Recai 'nln umut bagladigt Emine i le Ytiksel'in

neslidir. K6$klin ruhunu temsil eden Jevbay1 yangmdan kurtanp Yliksel'e ttzatu ve ona; "Biz

yand1k! Siz kurtulmaya bakm !'' (Kisaki.irek,20 15b: 123) der. Mukaddes Emane/(1971 )'te

AbduUah'm oglu, Avrupa'da egitimine devam etmek i'~in annesinin altmlannt 9alar. Babasmm

tsranna ragmen altmlan geri vennez. 1srarla .yalmad•gmJ sayler. Babas1 ofkeyle; ''KGstah seni! ..

AhHik okutmadllar nu? ... " (.KJsakiirek, 2015d:35) diye ogluna COO$tL OgJunun ccvab1 iki oesil

arasmdaki farkt ortaya koyar niteliktedir: "Qyle bir ders lisede .. . Vaktiyle vannt$ ( .. . ) Devirler

dcgi$ti, baba.... Scnin dcvrin gecti artt.k ... Ayn di.inyaJara dli$ti.ik." (Klsaki.irek,20 15d:36)der.

Abdullah 'm oglu, hayallerini geryeklqtirmek i9in koyden aynhr. Bir si"u"e sonra torunuyla ve

torununun e$iyle kaye gclir. Torun, Kay Enstiti.Uerinde cgitim alrm$, kcndisi gibi bu okuldan

olan bir kJzla evlenir. Tonm, babasmdan daha dejenere, komlinizmin etkisinde kalmt$ yeni

gencligi temsil eder. Ncsiller aras1 bu keskin degi$ime te$hisi Abdullah; "Oglum!.. Ben seni

ceylandan dogma bir y1lan farz etmi$tim. Yamlmi$Im!.,. Sen modaya uyan bir taklit.yiden, bir

zavalhdan ba$ka bir $CY dcgilmi$Sin meger.. .Sen devirJerin tezgahladtgt, dayanakJanru

testereledigi, icini bo$a1tttg,, bo$1ukta btraktt8J, rlizgara uyar bir zavalh .. . Sen, olsan olsan,

giivercin yunlltrtasmdan ~1kma, fclaket habercisi bir bayku~ olabilirsin!. .. (Hlzla torununa

doner)Amma bu? ... Senin yumurtandan ~tkan bir akrep ... Bakalun btmdan pcydablanacaklar

nasii olacak? .. Yaktiyle soylememi~tim sana, senden ne peydah lanacak diye? . .i$te .. . Senden ufuk

ufuk ileridc, meydana getirdigin!..Bu defa kiifre dayanak buldugunu sanan yeni arnegin

ba$langicl..." (Ktsaktirek,20 15d:62,63) sozleriyle dile getirir. Muhtarla komi.inizmin ahlaJo

iizerine konu$an Abdullah, bizim ge.ymi~teki degcrlerimizle bu akim1 kar~tla$t:tnr. Abdullah'm

W11Udu ise ktzmdan olan torunuqur. Ona soyledigi sozler genclere nasihat hi.ikmi.indedir: "Ben

senin, islam davaslill ycryilzi.ine na~ctme i$inde, tam bir dtinya adam•, abi.ir taraftan kalbini bir

an bile ahret i.irpertisinden aymnayan bir vecd insam olmam istiyorum. Sahabiler gibi 9arp1$ma

ve pen9ele~meyle, vecd ve a$kl bir arada yiiruteccksin!. . ( ... ) Olacaksm! Olmay1 isteyecek vc

olacaksm! (_ .. ) <;ocuklarin kopttk, tlkamk damarlanm, tek tek, kolrteki ana darnara

bagla!..Onlann p1htlla$maya, kamiirle~meye brrakii.tru$ kalplerini, pml pml clmas ytireklerle

degi$tir! En eski kolden, en esk:i kokten en yeni meyveye nas1l dev~irilinni$, gorsiinler! Q)ii.lere

canh kaJp nas1l dikilirmi~ anlasmJar ( ... ) diplomaya dayanma, kcndi kcndini ycti~tinneye bald

Beni ornek tut .. . Cumhw·iyetin ilamnda 34 ya~mdaydim ben .. . Balkan Harbi, Dtinya

Sava$I, isti.kHil Harbi, o gline kadar hi~ yerimdc otunnailll$ttm. Cwnhuriyetten bugi.ine tam 48

yd, geceli gi.indiizh:i okudum. Mektepte okumadtm amma, bir taraftan kafamt kendi kendime

ektim'' (Ktsaki.irek,2015d:84,85). Bu 'ttZilll nasibat kahramanm agztndan yazann gcnvlerc

yonelik ogutleridir_ Necip Fazii , Komtinlzmin donemin en onemli tehditlerinden biri oldugunu

savw1ur ve gen9lerin bu tehlikeli aktmdan korunmas1 gerektiginl ileri stiren .;e$itli yazllar det

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1099

kaleme altr. Kanb Sank( l967)'ta oytmun kahramanr Yetim Hoca ve Ay~e, Rus lara kar~t

milcadeleleriyle ideal genc;:lik olarak tasavvur edilmi~lerdir. Yetim Hoca ve c~i Rus zuJmti

kar~tsmda bir do~ek ve bir yorganla gos: ederler. Oyunda Yetim Hoca'nm yaph!P dua beklenen

ncslin portrcsini c;:izmcsi ac;:tsmdan onemlidir: "Bcnim ismim Yetim Hoca ... Babam, 1807'dc

Tezharap Mahallesi Cengi 'nde Moskofla bogu~urken ~ehid oldu ve ben oksilz kaldtm. Bana da

bir erke.k evliic ver, bana diledigin zaman $ChidJik nasip et, benim de evHidtm yetim kalsm, o da

~ehid olsun . .. Allahtm, Yetimlik ve Sehitlik; benim kammdan geleceklerin degi~mez nasibi

olsun .. . AlJa.l:um, AJlal:um!.. " (Ktsakiirck,2014b:63 ,64). Yetim Hoca'nm duast kabul olur.

Kendisi Ruslarm saldmsmda ~ehit dii~er. Oglu Maz\Um Hoca bi.iyilr ve Nedime ile evlenir.

Ncdime de hpla Ay$e gibi ideal kadmdtr. istanbul' da konakta yeti$tigi J1alde Kars' m bir koyi.ine

yerle~meyi kabul eder. KJzlan Fatma, Halit'Ie ni~anhdtr. Zulmiin devam ertigi ytllardtr.

Fatma'mn ni$anhsmm sava$a katJldtgi gilnlerdc Ermeniler koye saldmr. Fattna'yi kac;:trmak

isterler, btmun l.izerine babast Mazlil.m Hoca: "Stingi.ilere atll , Fatma namusunu kurtar!.."

(KJsaktirek,2014b:l07) diye bagmr. Fatma sUngi.ilere attlmadan Ermeni askcri tarafmdan $Chit

edilir. Necip Faztl'm ideal gene;: telakkisi bu kahramanlann $ahsmda ortaya koyulur. Vatan,

namus, ahJak kavramlan aynl potada eritiJir. Slr(l946)'da Ye~iller ismi velilen bir topluluk

tarafmdan ink1laba kar$t bir daba "inktlap yaptlarak, inktlapla bozulan toplum dlizeni yerri bir

inktlapla tekrar tesis edilmek istenir. Birinci Ye$il olarak adJru1dtnlan ki~inin sordugu sorulara

Yc~iller Korosu ccvap verir, boylecc inklHibm gerek<;csi ac;:tkJanmt~ olur. Bu sorulardan ahlaka

yonelik olarak; "Ahlaka ne dediler?"dir (Ktsaklirek,20 15c:78). Cevap ise «Umact masah"

(Ktsakilrck,2015c:78)dtr. Boylece bozuk toplmnda diizeltilmek istencn kavrarnlardan bilisinin

de ahlak oldugu gor.i.ilur.

2.7. Delilik "Sonsuzu naslf buldun, posleld sayan deli?

Kendint kaybetmek mi. visa/in son bedeli"l ·•

Necip Faztl delilik kavramma iki zaviyeden yakl~tr. Bunlardan ilki aklm

mahiyctini sorgulamakt1r. Bu sorgulamayt islam biiyti.klerinin yardlllllyla yapan yazar, jmam-1

Gazali'nin htikmtille ram eder. Buna gore imam-t Gazali: "Aklt ti.ikettim. Gordilm ki, biiyi.ik

strn kavramaya Peygamberin ruh fcyzine Stgtrunaktan, onun i~indc erimcktcn ve tcslim

olmaktan b~ka yare yoktur. Oyle yapttm ve kurruldum" (KJsaki.irek,2009:24)der. Necip faztl'a

gore; "Alai, ancak sulan fazla kurcalamamak, mmctklamamak, orselememek, gizlinin ve

kendisinin hududunu tammak bikmetine erince aktl(dtr) .. . " (Ktsaki.irek,2009:24) Yazar, Battlt

felsefenin akla yakla$llllliD, hakikati, tcktc degil, Qokta; hakta degil, batmda aradtgi gerek9esiyle

tenkit eder. Hocast Bergson' u omek gosterip, onun; "aktl degil, onun tisti.inde bir ~ey, sezi~---"

(Ktsaktirek,2009:25) tespitini dog-t·u bulur. Vine Bergson' un; "Demek ki , aklm son merhalesi,

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1100

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

kendi kendisini inkar etmek demekmi~"(Ktsakurek,2009:25) tikrini benimser ve tlim bu

diisturlardan bareket ederek akh , bakikate ula$mada ana tmsur kabul etmez. Necip Faztrm

esasen benimsedigi ve eserlerinde de s1k s1k kar$11TIIZa ~1kan temel hareket noktas1 imam-1

Rabbani' nin: '"Allah otelerin otesi; otclerin otesinden de otesi, ondan da otesi, her otenin

otesi ... "(Klsaki.irek,2009: I 0) tikrjdir. Otelerin otesinin de otesini di~Unme msamn

mubakemesini zorlayan bir durumu ortaya ~t.karrr. Nitekim bu zorlama Necip Faztl'm $ahstnda

oldugu gibi kahramanlannda da akli dengeyj yitirmi$1ik ya da daha net bir ifadeyle delilik halini

ortaya <;:tkanr. Bu durum, yazann cserlerinde, gerc;ege ula$an tiim kahramanlann delilik

emareleri gostermesi olarak kar~ImLZa c;tkar. Necip Faztl'm delilige bir diger yakla$11111 ise

" deli- veJj" ya da "aktlh deli" $eklindedir. Boyle bir smulamaya gitmesi kahramanlartrun

deliligini me$nda$tlrmak ic;indir. Yazann deli kahramanlan oztine dondi.lkleri, bir diger

ifadeylc, otelelin otcsine ttla$maya c;abaladtklan ic;in delidirlcr. Aslmda yazar dcliligi

kw·blUJarken okuyucuya ya da izleyiciye astl delinin kim oldugu mesajm1 vererek ideal

kahramamm bu zandan kurtanr, ancak ayru zamanda kar$tnuzda bir delinill varhgmt da devam

etti1ir. Y ani kahramam "arafta '' b1raktr. Necip Faz1l eserlerinde tiim kahramanlartru "delirtir''.

Ancak bu delilik, fizyolojik bir rahatstzltk $eklinde kar$uruza <;:tkmaz. Esasen tam anlatmyla

psikolojik bir delilik de degildir. Bu durumu, $Uurlu bir arayt$lll dl$ diinya ile uyu$amarnast

olarak tannnlru11ak daha dogru olur. Delilik haJj $ilpbesiz, en ba$anh $ekilde Bir Adam

Yaratmak(i937) oyummda kat'$1mtza 91kar. Hiisrev, oyunun ba$mdan itibru·en sorgulayru1 bir

lci$iliktir. Yazdtgt eserin kaderi olmas1 ouun bu sorgulamay1 daba da derinle~tirmesiue vcsile

olur. Once kimligini arar, hem bulur hem bulmaz. Bu durum $U $ekilde gers;ekle~ir. Ashnda

Hiisrev hayata sormas1 gereken dogru soru/sorulan bulmu~tur. Ama bunlann cevab1 onun

gliciiniln c;ok otesindedir. Yazann c;ektigi actlarm dayanagt da hakikat kar$1Smdaki

gi.iysiizltiktiir. Hiisrev 'ill aynaya bakarak kimim ben diye kendisini sorgulama salmesi dikkat

c;eker. Kafasmdan ellerine kadar bw1lar benimmi diye sorar. Son raddede: " Bu elbiseler benim

degil mi? Kim ku$and1 elbiselcrimi, kim giyindj benim kallbuna da <;:tktl kar$tma?"(KJ.saktirek,

2004:96) sorularm1 sorru·. Hiisrev' in delilik hali giderek ru·tru·. U$aklarJ Osmru1 'a once babasmm

oliimii:Jli.i sorar, ardmdan Allah var m1 der. Babasma benzeyip benzemedigiui de sorduktan sonra

Osman s;ok di.l~i:inmemesini telkin eder. Bunun i.ize1ine Hiistev neler hissettigini daha as;•k

ifadclcrle dile getirmeye ba~lar. Hiisrcv siirekli sorular somyor, sorduk~a dli$i.iniiyor,

d~i.indiik.s:e tekrar soru so•ma ihtiyac• bisseiliyordu. K.tstr don&riiye g irmi$ti art1k, dii~i.inmek

istemese de elinden bir $CY gelmez. Penc-ereyi a<;:tp di.i~iinmek istemedigini haykmnak ister ama

nafileilir. Babasmt di.i§iinen Hi.lsrev'in arttk aklmda oli.im vardtr. Osman 'a babasmm elini

ya$arken turup tutmadtgtm ve steak olup olmadtgmJ sorar. Osman, tuttugunu ve steak oldugunu

soylcyince, cllerin $imdi nercde vc nas1L oldugunu dii~i.iruneye ba~lar ve insam e~yadan daha

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1101

fani bulm: "Ya~anuyoruz. Resimlerimiz, fotograflanmtz kadar ya~amtyoruz. Mendilimiz,

gomlegimiz kadar, potinlerimiz kadar ya~arruyoruz. Bir s'igara kagtdmt $U tnasaya koy, iistiine

bir ta~ b1rak, kaptlan kapa ve gjt! U<; yi.iz sene sonra gel, yerinde bulursun. Belki sararmt~, belki

bunt~mu~, fakat yinc o. Bir sigara ka~dt kadar ya~amtyoruz. Kefenimizden cvvel r;i.iriiyoruz"

(Ktsakiirek, 2004: 112)der. Cinneti daha da artar ve toprak altmda milyarlarca kw-dun olliyi.i

yedigini duyar olur. Hiisrev'de yok olma sanctsi ba$ gosterir. Her ~eye razJdtr, ama yok olma

fikri onu s;IId1rhr. Kahraman, citmet hallerinin ardmdan ba~a doner. Neden bu hale geldiginin

pe$ine dU~cr. Konu$malarma devam edcrken sarf cttigi sozlerin kendisinc ait olmadt~m,

yazdigt tiyatro oyunun oldugunu sayler. Bunw1 lizerine Osmru1: "Onun laflanm siz yazmadJmz

rru, beyim?" (KJsaklirek, 2004:114)dcr. Hiisrev: "Onun lillanru ben yazdJm. Benim HiflarJIDJ da

~imdi o ya21yor" (Ktsakiirek, 2004: 114) kar~Iltgmt verir. Boylece aynadaki ki$inin kim oldugu

Hiisrev' in nedcn bu hale geldigi sonucuna daha da yakla~Ilir. Kendisini tek sur;lu olarak kabul

eder. Husrev neden suc;:lu oldugwm uzun uzun anlattr:''<;unki.i bir adatn yaratmaga kalkl§tJm_

Bir adam yaratmak. Bir adam yaratmak .. _Onn bir kafa, bir 9ift goz, bir burun, bir ag1z

uydum1ak. Ona gore bir beyin yapmak ve gogsiiniin i9ine bir kalb takmak. Saat gibi i~lesin,

kamm vlicudunda dondiiren bir kalb. Bir kalb anhyor musun? Guya duyan, acilanna,

sevinc;:lerine yatakhk eden yer de oras1. Bir kalb. Bitti mi? Biter mi? Bu adama bir de kader

c;:izmek laznn. Bu adatn ya$ayaeak, gezecck, tozacak, ba~mdan bir ~eyler gcr;ccek. Bu adamtn

meseta bir babas• olacak. 0 baba bir incir dalma astlm1~ bulw1acak. Sonra o da ... Eeee?

(Hayklrtr) Ben AJlah IDJyllll'? (K1sakurek, 2009: 132) artlk perde a911Illl~, str voziilmi.i~tfu.

Hlisrev Allahhk tasladJg,m, yarart1gmm kendi kaderine donu~tugunlin SllTilll ke~feder: " Bir

adam yaratmaga kalkrru$tJm. Ona bir surat ve kader bulmak ... Nerede bulaytm? Kendimi

buldum. Sw-ats1z ve kadersiz ndru11 ~ahlandJ. Zincirini ktrdt. Elimden ka<;tt. Ben insannn. Beni

arkamdan vurdu . Suratstz ve kadersiz adam benim smatlmt takmd1. Kal!blOlJ giyindi.

Kaderimin is;ine yattl. (Btr an Siiktit) Benim de kaderim buymu~ (K1sakUrek, 2009: 133, 134)der.

Hlisrcv attJk sona ula~mi~tlr. iki eser gibi, ilci kader de birbirlerini tamamlamt~, tekc, bire

ula~mJ~ttr.Kahramanm deliligi onu Allah' a, otesine ula~tiran , ir;inde kendini bulmay1 bru·md1ran

bir deliliktir. Husrev'in aray1~1 yazarm ideal arayi$ omegidir. KimJik arayt~mda da degindigimiz

gibi, Husrev, kendini ararken deli1ir. Ancak eski hali son haline gore ne kadar ak1lhydi bu

sorgularur. Nccip FaZJI'tn bir ba~ka deliligi bilim klldtiJ escri Rats B ey(1960)'dir. Eserdc

delilerden birisi Birinci Adem Baba'dtr. Koyi.inde tarla meselesi ylizi.inden bir cinayet i~lenir.

Ona sen de vardtn derler, kabul etmeyince $a1varma kedileri doldurup kedilere sopayla vurarak

adanu s:tldJrhtlar. Bundan sonra nerede bir sw;: i$lense iizerine almaya ba$lar. Onun bu hali Reis

Bcy'e sirayet eder. Arttk Rcis Bey, herkesin sus:unu tizeline almaya ba~lar. Zamanla delilik

hahni bcnimscr. Omm dcliligi tcrcihtir, deliliktc kcndini bulaca~na inarur. Kanye(l938)'dc ise

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1102

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

Gazanfer, ya~adlklan kar~tsmda buhran gec;irir. Omm ya~adtgt delilik hali belkl de

cserler arasrnda klinik dclilige en yaktrudtr. Yazarm bunu bilinc;li yapt1gm1 soyleyeb'iliriz.

Gazanfer'i diger tiyatro kahramanlanndan a}'lran onun temsil ettigi degerlerdir. 0 , bir yoniiyle

cskiyi, gelenekselligi, ordudaki di.izeni , tii~vetsiz btirokrasiyi klsaca bozulmamt~ ahlaki dcgcrlcr

biitiiniinti temsil eder. Hayatta muvaffakiyetsizligi onu c;ocukluk y1llanndaki p~a k1yafetiyle,

pa$altk arzusuyla kar~J kar$tya getirir. Pa$a olamamamn hlizntine, bastahgmm verdigi ate$ de

eklenince elbisesiyle konu~maya ba~layan bir kahraman kar~tmtza 9tkar. Omm oltimtine yazar

bilinc;li bir ~ekilde deliligi ekler. Gazanfcr'in deliligi bir yoni.iyle sosyal, siyasal, bukuki her

tiirlii yaptya bir gondermedir. Bahsettigimiz gibi Necip Faztl delilik halini ho$ goren biridir.

Gcnc;lerden de bunu bekler jdeolocya Orgiisz/nde "Divanelere Muhtactz", "Deli Olmak

U.;ztm" yaztlannda genylerin davalannda "deli" gibi tutk ... ullt olmalanm ister. Delilik,

zannedilenin aksine klymetli bir halin temsili olarak kabul gonir.

2.8. Merhamet "Sanmm insanlarm her sw;:unda ben vanm;

Giinah uzun bir kervan, Ia ucundu ben vunm! "

Yagmayan yagmurdan, ye$errneyen ottan klsacast her ti.irlti menfi durumdan

kcndisini sorumlu tut:ma bali vardtr. En yogun olarak Refs Bey(l960)'de kat$1illlza ~ttkar. Oyun

boyunca merhamet duygusuna dikkat c;ekilir. Daha once ifade ettigimiz gibi , Reis Bey akh ile

kalbinin ycrini dcgi$tirerek yapttklanru telafi etmeye ba$lar. Genylere uztm nasihatler veren

Reis Bey' in 6gtitlerinin temeli merhamet kavramt iizerinedir. Reis Bey, herkesin birbirine kar~1

merhametli olmasmm sorunlann c;ozlimi.i olacagmt savunur. Merhamet kavrammm Necip Faz1l

i9in onemini vurgulayan bir diger ·eser ise Abdiilhamit Han( I. 965)' dtr. Bu kavram, Padi$all ' m,

kendisine kar~n yiiri.irulen propagandalara kar~t merbamctli yakla$ururun yarn sua, gelecek

nesillere btrakacagt mirast olarak da soz konusu edilir. Oyunda Abdlilhamit Han: "Eger

siyasetimiz h1uvaffak olmaz ve merhanJetirniz ytizlinden bu vatan c;okcrse, ileride onu

kw1aracak gozli kara nesillere, oldiiriici.i $iddetleri i9inde, hi9 olmazsa, bizden kii9tik bir pay

kalsm!" (Ktsaklirek, 2015c:28) diycrek merbamcti gclccek ncsillerc kendisirtin mirast olarak

btrakir. Anonim bir eser olan Sabrr Ta!jT (1940)'nda kal1raman merhametinin kar~thgmt bulur ve

oyunun sonunda scvdigine kavu$ur. Bu kavramm en somut kullan1ld1g-I escr Ah!jap Konak

( l960)'tJr. Oyunw1 kahramam Recai, konagm en i.ist katmda kalmamn zorlugundan yakmarak

klzrndan merhamet etrnesini ister. Hasta kansmm ve kendisinin i.ist kata pkmakta zorlandignn

belirtse de nafiledir, ktzt Belkts, eve gelen konuklardan, verilen partilerden rahatstz olacaklan

babanesiyle alt kat! anne vc babasrna vem1ez. Belkls o kadar ileri gider ki list kattn camindan

a$agtya bir demir merdiven in$a ettirerek evin bu iki ya$hsmm sokaga buradan gidip gelmelerini

dii$fuli.ir. Oglu Ytiksel nza gostermeyince bu tikir gervekle$mez. (Ktsakiirek,20 l5b:43)

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1103

Necip Faz1l'm eserleri yeni bir gens:Jik in~as1 icin kaleme alman tezli eserlerdir.

Tiyatrolanmn yam sua Diinya Bir inkddp Bektiyor(1985) gibi konfcranslarmdan olu~an

eserlerde gens;lige aksiyon kazand1rmaYJ hedefler. Bu eserlerin tlimii, yazann kendi

tccrtibelerine dayanarak olu~turdugu, sorunlan tespit ve sonmlara s:ozi.im niteligi ta~tyan

kitaplarcbr. Necip Faztl, islam 't temel alarak yeni bir diizen kurmayt tahayyiil eder. Bu diizenin

kumlmasmda en bi.iyiik rol ~upbesiz gen<;.Jere di.i~er. Bn nedeule gcnyle.ri kontmak i<;:in c;e.~itli

unsurlan one <;:1kararak onlara uyanlarda bulunur. Merhamet kavram1 bu unsurlardan birisidir.

Sonuc

Sanatmt,

"Anladrm i~i, sanat Allalu aramakmt~;

Marifct bu, gerisi yalmz cclik-yomakmt~ ... " (Ktsakiirek,2013:39) ffilSralanyla dilc getircn

Necip Fazd, hayatt boyunca davasmm c;ilesi ug-tuna <;e~itli eserler kaleme altr. Yazann birjcik

gayesi "yeni nesil" in~asma katlada bulunmaktrr. Bu baglamda, kendisinin tiyatrolan da en az

~iirleri kadar bu hizrnete doni.ik kaleme ahnmt~ttr. On yedi (1 7) tiyatro eseri kaleme alan yazar,

bu cserlerden harekctle adeta sa<;:t1g1 tobwnun aga<;: olmas1 i9in <;:aba sarf eder. Tohwn ile

ba~layan tiyatro sertivcni, biinyesinde kiJit kavramlar banndrran birinden oncmli eserlcrlc

devam eder. Yazar, tecrtibelerlni temel edinen bu eserlerde ba~ta ahlak olmak i.izere, merhamet,

dclilik, kimlik aray1~1 gibi <;e~itli unsllflara dikkat <;:cker. Yazarm eserlerinde felscfi yon aynca

tizerinde durulmast gereken hususlardandtr. Maddenin kar~ISina mhun konuldugu eserlerde,

ncfis ile rubun mticadelesi de one ytkar. Dogu ile Batt' mn sava~t ise bir yonliylc eski ile ycni,

varltk ile yokluk harbine donii~tir. Bu baglamda ·eserleri dikkate aldtgtmtzda Ah$ap Konak'ta

konagm bir kimlik kazand1gmt goruruz. J(j~ile~cn konak.Ja Recai 'nin miicadeJesi ozde~le~ir.

Kiinye'de hinye, stradan bir e~ya olmaktan 91kar ve farkh anlamlan s:agn~ttnr. Ktinyeye ek

olarak kabramanm pa~a k1yafeti neredeyse bir bedcne kavu$up oyun i~erisinde aktif rol

i,istJenecek izlenimi verir. Pa~a elbisesi kahramanm umutlanm s:agn~ttnrken ktinye ise hayal

kmkltklanm temsil edcr. Kanb Sank eserinde ise sartk bir Ulkiiniin, mlicadclenin semboliidtir.

Bir Adam Yaratmak' ta delilik on plana 9tkarken oyun is:inde oyut1 kurgusuyla kadetin mahiyeti

sorgulamr. Reis Bey. adalet sistcmini mcrhamet kavram1 kar~1ltgt ile ortaya koyan bir oyundur.

Bu oyunda, adalet sisteminin noksanltklanndan ziyade lllerhamet duy&rusunun one vtkmas1 ilgi

s:eker.

Soz konusu edilen tiin1 eserler genc;:ler ic;:in nasihat mahiyetinde kaleme ahnmt~larcbr.

Yunus Emre. Siyah Pelerinli Adam, Thrahim Ethem oyunlan nefis, ~ey'tan arasmda kalan

genc;:lere ornek te~kil etmesi gayesiye kurgulanmt~lardtr. Bu topraklarm degerlerl olan Yunus

Emre ve- jbrahim Ethem oyunlan salt biyografileriyle degil manevi milcadeleleriyle konu

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

1104

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

edinmeleri a9tsJndan onemlidir. l)ara, Parmaks1z Sahh gibi riyatrolar 1se yazann kotu

ah$kanhklara dikkat 9ektigi eserlerdcndir.

Yazann rUm eserlerinden hareketle l?Unu ifade edebiliriz k:i, Necip Faztl gelecek nesil

adma ciddi 9aba sarf etm.i~ oncmli isimlerdendir. Gcn9ligi her ne kadar t;:e~itli yonlcrden tcnkit

etse de gelecek namma iimitlidir. Bekledigi neslin bir gUn gelecegine inanct tam olan yazar, bu

oedenle eserJerinde aksi yondcki kabramanlan cczalandmr.

KAYNAK<;A

KlSAKOREK, Necip Faztl (1990). KomiJmalar, istanbul: Btiyiik Dogu Yaymlan.

_________ (20 16a). Ncmuk Kemal, istanbul: Buytik Dogu Yaymlan.

_________ (20 13). (ile, istanbul: Biiytik Dogu Yaymlan.

_________ (1986). Veli!er Urdusundan , istanbul: Biiylik Dogu Yaymlan.

_________ (2016). Tohum, istanbul : Biiyiik Dogu Yaymlan.

_________ (2004). Bir Adam Yaratmak, istanbul: Buyi.ik Dogu Yaymlan.

_________ (2014). Kiinye, istanbul: Biiyiik Dogu Yaymlan.

, _________ (20L4a). Sabw Ta$l , istanbul: Bi.iyUk Dogu YaymJan.

_________ (20L6a). Para, istanbul:. Buyiik Dogu Yaymlan.

, _________ (20 15). Parmakszz Salih, istanbul: BuyUk Dogu Yaymlan.

_________ (20 15a). Siyah Pe/erinli Adam/ Kumandan, istanbul: Biiyiik Dogu

Yaytnlan.

_________ (2016b). Refs Bey, istanbul: Btiyiik Dogu Yaymlan.

_________ (2015b). Ah~ap Kanak, istanbul: Bi.iyiik Dogu Yaytnlan.

_________ (2015c).Abdiilhamid Han/.'ilr, istanbul: Btiyi.ik Oogu Yaymlan.

_________ (2014b). Kanlt Sank, istanbul: Btiyi.ik Dogu Yaymlan.

__________ (20 16c). Yunus Emre, Istanbul: Biiyi.ik Dogu Yaymlan.

, _________ (20L5d). Mukaddes Emanet, istanbul: Bi.iytikDogu Yayinlan.

_________ (20 14c). ibrahim !:'them, istanbul: Btiyiik Dogu Yaymlan.

_________ (2013b) , PiifNoktast, istanbul: Btiyiik Dogu Yaymlan.

_________ (2009). ('ole inen Nur, istanbul: Bi.iyiik Dogu Yaywlan .

_________ (20 12). Hesapla$Jrla, istanbul: Bi.iylikDogu Yaymlan.

_________ (201 I). ideolocya 01giisii. istanbuJ: BUyi.ik Dogu Yaymlan.

_________ (l985). Dz7nya Bir inhNip Bekliyor, istanbul: Bi.iylik Dogu Yaymlan.

KURT, fhsan (2011). (ile'dek:i insan Necip FCIZII, istanbul: Akr;:agYaymlan.

MiYASOGLU, Mustafa, (1996). Necip Faz1l Armagam,. istanbul: Konak Yaytnlan.

OKAY, Orban (2003). Nccip Faztl K1saki.irck, i stanbul: Sule Yaytnlan.

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

1105

J'iirkr;e Sozliik (2009). Ankara: TDK Yay1nlan .

YALSIZUCANLAR, Sadlk (2005). "Necip Faz1l 'm Sahnelcnen Tiyatrolan", Hece Dergisi,

C.9,S.97, s. 424-438.

YAZIR, ElmalJJ1 Hamdi, (2006). Kur'm1-1 Kerlm Meali, istanbul: Pusula YaymJan.

-