�

Улсын Мэргэжлийн Хяналтын Газрын шударга байдал,

ёс зүйг бэхжүүлэх, төрийн үйлчилгээг

сайжруулах” төслөөс

санхүүжүүлэâ

Мэргэжлийн Хяналтын Åрөнхий

Газар

Ò¿ìíèé òºëºº

Òºðèéí õÿíàëò

�

ÕªÒª× ñýòã¿¿ëèéí ðåäàêö

Åðªíõèé ðÅäàêòîð

Ö.Øèéðýâäàìáà-ÌÕÅÃ-ûí äàðãà, óëñûí åðºíõèé áàéöààã÷

Áèîëîãèéí øèíæëýõ óõààíû äîêòîð

Õàðèóöëàãàòàé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà

Á.ÄîâäîíáàëæèðÕدÌÕ-èéí äàðãà, ÝÇÓ-ûí

äîêòîð

Ãèø¯¯ä

Ã.Íàíçàä-ÕÌÕÓÀ-íû äàðãà

Ë.Ýíõáàÿð-ÕدÌÕ-èéí óëñûí àõëàõ áàéöààã÷

×.Àðèëäèé-ÕÀÁ¯¯ÕÓÀ-íû îðëîã÷ äàðãà

À.Ìÿãìàðæàâ-ÍÌÕÃ-ûí óëñûí àõëàõ áàéöààã÷

Ø.¯äýíáîð-ÍÌÕÃ-ûí óëñûí àõëàõ áàéöààã÷

×.̺íõáàÿð-ÑÕÍÕÕÓÀ-íû óëñûí àõëàõ áàéöààã÷

Ç.Îòãîí-ÁÎÃÓÓÖÕÓÀ-íû óëñûí àõëàõ áàéöààã÷

À.Óíäðàõáàÿð-Õýâëýëèéí ìýðãýæèëòýí

õàÿã:Ìîíãîë óëñ, Óëààíáààòàð õîò, ×èíãýëòýé ä¿¿ðýã Áàðèëãà÷äûí

òàëáàé 13Çàñãèéí ãàçðûí 12 äóãààð áàéð

Óòàñ: 264748, 265746Ôàêñ: 976-11-325048

Web: www.ssia.gov.mn

Мэндчилгээ

Äэд дарга дîêтîр /Ph.D/: Á.ÁÀÀÑÀÍМЭРГЭЖЛИЙÍ ХЯÍÀЛТЫÍ ÁÀЙГУУЛЛÀГЫÍ ЗОХИÑТОЙ ÁҮТЭЦ, ТÅХÍОЛОГИ УЯЛÄÀÀ, ЧИГ ХÀÍÄЛÀГÀ

ХЯÍÀЛТ øÀЛГÀЛТЫÍ ÀЖЛЫÍ ҮР ÄҮÍ

Ñанхүү, Хөдөлмөр, Íийгмийн хамгаалалын хяналтын улсын албаны дарга Галсангийн ЗИÍÀÀМЯÄÀРªнөөдрийг хүртэл мэргэжилдээ үнэнч, биширч, зүтгэж яâна

òªðèéí õßíàËò øàËÃàËòÛí òÓõàé ÕÓÓËÜ

УРÀЛÄÀÀÍÄ øÀЛГÀРÑÀÍ ÁҮТЭЭЛЭЭÑ(ÑЭТГҮҮЛЧИЙÍ ҮГ)

2008 îны 12 îнöлîг үйл яâдлууд

Төслийн үйл ажиллагаа

Хяналтын албаны итгэлтэй түнш

ÀøИГТÀЙ ЗªâЛªГªª

ÑЭРЭМЖЛҮҮЛЭГ

ГÀÄÀÀÄ ХÀРИЛЦÀÀ

5

6

12

18

20

28

2933

354044

47

�

Ò¿ìíèé òºëºº - Òºðèéí õÿíàëò ãýñýí óðèàòàé ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà íü á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëò, ìàòåðèàëëàã áààç, ìýðãýøñýí óëñûí áàéöààã÷ á¿õèé õ¿íèé íººö, îëîí òàëò òîãòâîðòîé ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íãýýðýý íèéãýìä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ýðõ àøèã íü çºð÷èãäºæ õîõèðñîí õ¿ì¿¿ñò òºðèéí íýðèéí ºìíººñ õÿíàëòûí ¿éë÷èëãýý òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ àñóóäëûã íü øèéäâýðëýæ ºãäºã òîìîîõîí õàìò îëîí þì. ªíººäºð ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí àëü íýã øàòíû áàéãóóëëàãûí îðîëöîî, òóñëàëöààã¿éãýýð øèéäâýðëýäýã àñóóäàë ¿íäñýíäýý ¿ã¿é áîëæ æèðèéí èðãýäýýñ ýõëýýä òºðèéí ò¿øýýä õ¿ðòýë á¿õ õ¿ì¿¿ñò óñ àãààð ìýò ýðýëò õýðýãöýýòýé òºðèéí ÷óõàë ¿éë÷èëãýýã ÓÌÕÃ-ûí ñèñòåìèéí áàéãóóëëàãóóä ýðõëýí ã¿éöýòãýæ áàéíà. Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí òóõàé õóóëüä çààñíààð ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóä àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýäýä õóóëü òîãòîîìæèéã ñóðòàë÷ëàõ, îëîí íèéòèéã ýðõ ç¿é, õÿíàëòûí ìýäýýëëýýð õàíãàõ, çºð÷èë äóòàãäàë ãàðãàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ÷èãëýëýýð ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ ¿¿ðýãòýé áºãººä 2008 îíîîñ ýõëýí ¿éë àæèëëàãààãàà îëîí íèéòýä èë òîä áîëãîõ, ºðãºí õ¿ðýýòýé ìýäýýëýõ ÷èãëýëä çàð÷ìûí òîìîîõîí ººð÷ëºëò õèéæ ÷àäñàí íü ¿ð ä¿íãýý ºã÷ áàéãàà ãýæ ¿çýæ áîëíî. Èðãýä, îëîí íèéòèéã ìýäýýëëýýð õàíãàõ ¿éë÷èëãýýíèé íýã õýëáýð íü ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãàà, õÿíàëò øàëãàëòûí ¿ð ä¿í, àíõààðàõ àñóóäàë, õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæèëòèéí áàéäëûã ìýðãýæëèéí ºíäºð ò¿âøèíä ìýäýýëýõ ìýäýýëëèéí ñýòã¿¿ë áàéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çýæ “Ìýðãýæëèéí õÿíàëò” ñýòã¿¿ëèéã òóñãàéëàí õýâë¿¿ëæ íèéòèéí õ¿ðòýýë áîëãîõûã ÓÌÕÃ-ûí äàðãûí 2008 îíû 365 äóãààð òóøààëààð øèéäâýðëýæ àíõíû äóãààðûã íü óíøèã÷ òàíû ãàðò õ¿ðãýæ áàéãàà þì. Ýíý ñýòã¿¿ë óëèðàë òóòàì õýâëýãäýæ õýä õýäýí áàéíãûí áóëàíòàé, îíöëîõ ¿éë ÿâäëûí ìýäýýëýëòýé, õóóëü òîãòîîìæ, ñòàíäàðòûí øèíý ìýäýýã øóóðõàé íèéòýëæ îëíû õ¿ðòýýë áîëãîõ ÷èãëýëèéã áàðüæ àæèëëàõ þì. ̺í óã ñýòã¿¿ë íü àëèâàà áàéãóóëëàãà, èðãýíä ìýðãýæëèéí çºâëºë㺺, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ, õóóëü òîãòîîìæ, ñòàíäàðò çºð÷èãäºõººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ñýðýìæë¿¿ëýã àíõààðóóëãà ºãºõ, àðä èðãýä, îëîí íèéòèéí ñàíàà áîäëûã ñîíñîõ áàéíãûí èíäýð áîëæ ÷àäíà ãýäýãò ðåäàêöèéí ç¿ãýýñ èòãýëòýé áàéíà. ̺í òóñ ñýòã¿¿ëä ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóä áîëîí ýíýõ¿¿ õÿíàëòûí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãääàã àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà, èðãýíèé àæëûí îëîëò àìæèëò, òóðøëàãà, ñàéí ¿éëñ á¿õíèéã íèéòèéí õ¿ðòýýë áîëãîí äýëãýð¿¿ëýõ, ñóðòàë÷ëàõ áîëíî. Àëèâàà íîì, ñýòã¿¿ë íèéòëýëèéí áîäëîãî ìàòåðèàëûí áàãòààìæ, à÷ õîëáîãäîëîîðîî óíøèã÷äûí ñîíèðõîëä íèéöýæ ãýìýýíý ¿ð ºãººæºº ºã÷ ººðèéí ãýñýí óíøèã÷òàé áàñ ººðèéí ºí㺠ºðòýé áîëæ áàéð ñóóðèà áýõæ¿¿ëäýã òóë “Ìýðãýæëèéí õÿíàëò” õýìýýõ ýíýõ¿¿ ñýòã¿¿ë ýíý øààðäëàãà, õýðýãöýýã á¿ðýí õàíãàæ ÷àäàõ ̧ ñòîé. Èéì íýð õ¿íäòýé ñýòã¿¿ë áàéëãàõ ¿¿ðýã ðåäàêöèä íîãäîæ áàéíà. ¯¿íèéã áèåë¿¿ëýõèéí òºëºº áèä á¿õíèéã õèéõ áîëíî.

Ðåäàêöûí çóðâàñ

�

Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü, ò¿¿íä íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí õóóëü òîãòîîìæ áîëîí òºðèéí óðò õóãàöààíû áîäëîãûí áàðèìòëàëûí äàãóó Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí 2002 îíû 58, Çàñãèéí ãàçðûí 2002 îíû 162 äóãààð òîãòîîëîîð ÿàì, ãàçàðò õàðüÿàëàãäàæ áàéñàí 13 õÿíàëòûí àëáà, àãåíòëàãèéã íýãòãýí Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçðûã Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí õàðüÿàíä áàéãóóëñíààð ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí íýãäñýí òîãòîëöîî áèé áîëñîí þì. Õàðèí 2008 îíä áàéãóóëàãäñàí ÓÈÕ ñàÿõàí “Òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî á¿òöèéí åðºíõèé á¿ä¿¿â÷”-èéã áàòëàõäàà òóñ ãàçðûã “Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí åðºíõèé ãàçàð” áîëãîñîí øèéäâýð ãàðãàæ, òºð çàñãààñ áèäýíä èõýýõýí èòãýë íàéäâàð õ¿ëýýëãýëýý. Õÿíàëò øàëãàëòûí íýãäñýí òîãòîëöîîã áèé áîëãîñíîîð èðãýä, àæ àõóéí íýãæ, áèçíåñ ýðõëýã÷äýä ó÷èð÷ áàéñàí õ¿íä ñóðòëûã áàãàñãàõ, õÿíàëò øàëãàëòûí àæëûã èæ á¿ðýí ÿâóóëàõ, ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã íýãäñýí óäèðäëàãààð õàíãàõ, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã èðãýäýä õºíãºí øóóðõàé õ¿ðãýõ, òýäýíä ìýðãýæèë àðãà ç¿éí çºâëºãºº òóñëàìæèéã øóóðõàé ¿ç¿¿ëýõ øèíý áîëîìæ áîëîëöîîã íýýæ ºãñºí áîëíî. Õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâèõ çàìààð õ¿í àìûí ýð¿¿ë àþóëã¿é îð÷èíä àìüäðàõ, àæèëëàõ, ÷àíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýõ, õºäºëìºðëºõ ýðõèéã õàíãàõ, áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ, òºðèéí ºì÷èéí áîëîí òºñâèéí áàéãóóëëàãàä ñàíõ¿¿ãèéí ñàõèëãûã äýýøë¿¿ëýõ ¿íäñýí çîðèëãîòîé Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà ìºí.Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí òóõàé áîëîí ñàëáàðûí áóñàä õóóëü òîãòîîìæèéã óäèðäëàãà áîëãîí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí á¿õ ñàëáàðò õÿíàëò øàëãàëò ÿâóóëæ, íèéãìèéí àìüäðàëûí á¿õ õ¿ðýýíä ¿éë÷èëæ áóé òºðèéí õóóëü òîãòîîìæ, øèéäâýðèéã áèåë¿¿ëýõ ÿâöàä ãàð÷ áóé çºð÷èë, äóòàãäëûã õóóëèéí äàãóó øóäàðãààð íÿãòëàí øàëãàæ çîõèñòîé øèéäâýðëýõ, ó÷èðñàí õîõèðëûã

àðèëãóóëàõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ õàðèóöëàãàòàé àæëûã ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà, óëñûí áàéöààã÷èä ìýäëýã, óð ÷àäâàðàà äàé÷ëàí, ¸ñ ç¿éãýý ÷àíäëàí àæèëëàæ áàéíà. ªíººäºð ÿäóóðàë, àæèëã¿éäëûí óëìààñ õóóëü çºð÷èæ ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý õóäàëäàà ýðõëýõ, ÷àíàðûí øààðäëàãà õàíãààã¿é áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýõ, àøèã õîíæîî õàéõ, õóóð÷ ìýõëýõ çýðýã õóóëü çºð÷ñºí íèéãìèéí ýëäýâ ñºðºã ¿çýãäýë ãàçàð àâ÷, ýõ îðíû áàéãàëèéí áàÿëãèéã ñ¿éòãýõ, ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäëûã àëäàãäóóëàõ, õ¿í àì, óäìûí ñàíãèéí àþóëã¿é áàéäàëä íºëººëºõ¿éö õ¿íñ, òýæýýëèéí àþóëòàé ¿çýãäë¿¿ä ãàð÷ áàéãàà ¿åä ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà íèéãýìä ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãýý óõàìñàðëàæ, õóóëèàð îëãîãäñîí ýðõ, ¿¿ðãýý ìýðãýæëèéí ºíäºð ò¿âøèíä, õàðèóöëàãàòàé ã¿éöýòãýõ øààðäëàãà õóðöààð òàâèãäàæ áàéíà.Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí íýãäñýí òîãòîëöîî á¿ðýëäýæ, õÿíàëò øàëãàëòûí àæèë æèãäýð÷, àæëûí öàð õ¿ðýý òýëæ, òºðèéí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýã÷ ìýðãýæñýí áèå á¿ðýëäýõ¿¿í òºëºâøñºí õýäèé ÷ óäèðäëàãûí øàò äàìæëàãûã öººð¿¿ëæ, òºâëºðëèéã ñààðóóëàõ, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã èðãýí, àæ àõóéí íýãæèä øóóðõàé, õ¿ðòýýìæòýé õ¿ðãýõ íºõöºë áîëîëöîîã õàíãàõ ¿¿äíýýñ Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãàä á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòûí ººð÷ëºëòèéã õèéãýýä áàãàã¿é õóãàöàà ºíãºð÷ áàéíà.ªíãºðñºí òàâàí æèë ãàðóé õóãàöààíä òºðèéí ìýðãýæëèéí õÿíàëò óëñ îðíû õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ñàëáàð áîëòëîî õºãæèí áýõæñýíèéã çîðèóä òýìäýãëýæ áàéíà. Ìîíãîë Óëñûí õóóëü, òºðèéí áîäëîãûí áóñàä øèéäâýð, ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ áàòëàí ãàðãàñàí æóðàì, ä¿ðýì, ñòàíäàðòûí áèåëýëòýä ìýðãýæëèéí õÿíàëò òàâüæ, àëèâàà çºð÷èë äóòàãäëûã èëð¿¿ëýí çàñ÷ íèéãýìä øóäàðãà ¸ñ, õóóëü äýýäëýõ çàð÷ìûã õýðýãæ¿¿ëýõèéí òºëºº õè÷ýýí ç¿òãýæ áàéãàà ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà, ò¿¿íèé îëîí ìÿíãàí àæèëòíóóäûí àæèë ¿éëñ Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õºãæèëä ÷óõàë õóâü íýìýð îðóóëíà ãýäýãò èòãýëòýé áàéíà. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã èë òîä áîëãîõ, èðãýí àæ àõóé íýãæ áàéãóóëëàãóóäàä ìýðãýæëèéí çºâëºìæ çºâëºãºº ºãºõ çîðèëãîîîð “Ìýðãýæëèéí õÿíàëò” ñýòã¿¿ëèéã óëèðàëä íýã óäàà ãàðãàæ áàéõààð áîëæ áàéíà Ìàíàé ñýòã¿¿ëèéí àíõíû óíøèã÷ òàíä ýð¿¿ë ýíõèéã õ¿ñ÷ õýðýãòýé ìýäëýã ìýäýýëëýý îëæ àâíà ãýäýãò íàéäàæ áàéíà.

Ò¿ìýíäýý õ¿íäëýãäýæ, òºð人 òýòã¿¿ëæ ÿâàõûã Òà á¿õýíä õ¿ñýí åðººå.

УМХГ-ЫНДАРГАáºãººäУëñûíåðºíõèéáàéöààã÷, äîêòîð/Sc.D/Ц.ШИЙРЭВДАМБА

Ìýíä÷èëãýý

�

Ñайн муу, сайхан муухайгаараа дуудагдаж, заримдаа хэсэг бүлэг хүний тарааж бутраах сîнирхлыг хүртэл өдөөж ирсэн тус байгууллагын өнгөрсөн хугаöаанд хийж гүйöэтгэсэн ажлын үр дүнг тîîчих нь илүүö бîлîâ уу. Учир нь Мîнгîл түмэн энэ талаар зîхих мэдээлэлтэй, өөрийн дүгнэлттэй бîлжээ. Харин дэлхий даяар байгаль эêîлîгийн аюул нүүрлэсэн, хүнсний аюулгүй байдал гамшгийн хэмжээнд дîрîйтсîн, ажил үйлчилгээний чанар алдагдсан энэ îрчинд мэргэжлийн хяналтын байгууллага яагаад хэрэгтэй байгаа талаар, бусад îрîн улсад хэрхэн яаж ажилладаг талаар, түүний хэтийн төлөâ, чиг хандлагын талаар нухаöтай хэлэлöэж, зîхистîй шийдэлд хүрэх асуудал хариу хүлээж байна.

“-Мэргэжлийн хяналт хэрэгтэй юу?”

“-Хэрэгтэй.” Энэ асуултад бараг хүн бүхэн ийм л хариултыг өгөх байх.

Учир нь Та бидэнд эрүүл аюулгүй ажиллаж, амьдрах îрчин хэрэгтэй. Ийм îрчинг бүрдүүлэхэд үндсэн хîёр хэлбэрээр мэргэжлийн хяналт хэрэгжиж, халагдаж сîлигдîж иржээ.

2003 îн хүртэлх хугаöаанд байгууллагын дîтîîд хяналт үйлдâэрлэл үйлчилгээний тîдîрхîй чиглэлийг хамрах хүртэл өргөжиж, “мэргэжлийн хяналт” бîлîх хэлбэр төрхөө îлсîн. Энэ үед хяналт шалгалтад тîдîрхîй ахиö дэâшил гарсан хэдий ч нэг талаар асуудлын учир шалтгааныг îлîн талаас нь уялдаа хîлбîîтîй аâч үзэх бîлîмж төгс бүрдээгүй, нөгөө талаар эрх мэдэлтний эрхшээл нөлөөнөөс салж чадаагүй, ийм бîлîмж ч байхгүй байâ. Ийм байдал ганö манай îрîнд тîхиîсîн хэрэг биш бөгөөд дэлхий ертөнö ийм ээдрээ, төâөгтэй замыг туулсаар 1977 îнд “Хяналт шалгалтын үндсэн зарчмуудын тухай Лимагийн тунхаглал”-д нэгдсэн байдаг. Энэ тунхаглалын гîл утга санаа нь:

• Хяналтын дээд байгууллага чиг үүргээ хэрэгжүүлэхдээ үйл ажиллагаа, зîхиîн байгуулалтын хуâьд хараат бус, хөндлөнгийн байх /Лимагийн тунхаглалын 3.5-р зүйл/

• Хяналтын дээд байгууллагыг байгуулах, түүний хараат бус байдлыг хангах асуудлыг улс îрнууд үндсэн хуулиндаа тусгаж хэрэгжүүлэх /Лимагийн тунхаглалын 8 дугаар зүйл/ зэрэг бîлнî.

Түүнчлэн манай эрдэмтэн, судлаачдын сайн мэдэх суут эрдэмтэн Àльфред Маршалл “Эдийн засгийн ухааны зарчмууд” хэмээх сîнгîдîг бүтээлдээ “Хамгийн их хөгжсөн биет гэж îршихуйн төлөөх тэмöэлд ялж шалгарлыг даâах биет мөн”, “Àлиâаа биетийн хөгжил нь нэг талаар түүний салбар хэсэг бүрийн бие даасан үүрэг улам гүнзгийрч байгаагаар илрэх ёстîй, нөгөө талаар эдгээрийн хîîрîндын харилöан уялдаа, хамаарал улам батжиж байгаагаар илэрдэг” гэжээ. 2003 îнд салбар, салбарын яамдын

МЭРГЭЖЛИЙН ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГЫН ЗОХИСТОЙ БҮТЭЦ, ТЕХНОЛОГИ УЯЛДАА, ЧИГ ХАНДЛАГА

Дýä äàðãà: äîêòîð /Ph.D/ Б.БААСАН

Мîнãîл Улсын нуòàã äýвсãýðò хүний ýðүүл, àюулãүй îðчинä àмьäðàх, чàнàðòàй бүòýýãäýхүүн, үйлчилãýý хýðýãлýх, бизнесийн ýðх зүйн òààòàй îðчныã бий бîлãîх, хууль òîãòîîмж, сòàнäàðòын шààðäлàãыã хýðýãжүүлýх нөхцлийã бүðäүүлýх, ãàäààä хуäàлäààã хөнãөвчлөх, нийãмийн òîãòвîðòîй хөãжлийã äýмжих нь Мýðãýжлийн хянàлòын бàйãууллàãын ýðхýм зîðилãî юм.

�

харъяанд байсан хяналтуудыг нэгдсэн зîхиîн байгуулалтад шилжүүлж, УМХГ-ыг тîхируулагч агентлагийн статустай байгуулсан нь төрийн хяналт хараат бус, хөндлөнгийн байх Лимагийн тунхаглалын үзэл санаанд нийöсэн чухал алхам бîлсîн. 2008 îнд нийслэлийн дүүргүүдэд мэргэжлийн хяналтын хэлтсүүдийг шинээр байгуулснаар хяналт шалгалт îлîн түмэнд îйр, ил тîд байх чухал шаардлагыг хангахад чиглэсэн бас нэг бîдитîй алхам бîлсîн юм. Эдгээр îлîлтыг улам бататгах нь дэлхий нийтийн чиг хандлагад нийöнэ гэж үзэж байна.

Хяналт шалгалтын нэгдмэл тîгтîлöîîнд шилжсэнээр аймаг îрîн нутагт îлîн яам газруудын хяналт шалгалт öуâарч, даâхöаж ажил хүндрүүлдэг байдал арилж, нэгдсэн бîдлîгî, төлөâлөлт, удирдамжаар ажиллаж, үргүй зардал чирэгдэл багассан. Хяналтын байгууллагууд удирдлага, төсөâ, санхүүгийн хуâьд бîсîî тîгтîлöîîнд îрснîîр хяналт шалгалтыг яâуулахад хөндлөнгийн, хараат бус, бие даасан байдлыг хангахад ахиö гарч байна. Түүнчлэн байöаагч нар хамтран ажиллаж, асуудлыг тал бүрээс аâч үзэх, иж бүрэн үнэлгээ дүгнэлт өгч, тулгамдсан асуудлыг гаргаж таâих, байгууллага, иргэдийг бîдитîй, îнîâчтîй мэдээлэл, зөâлөмжөөр хангахад дөхөм бîллîî. Хяналтын лабîратîрийг нэгдсэн бîдлîгîîр хөгжүүлэх, үр ашигтай хөрөнгө îруулалт хийх, шинжлэх ухааны үндэстэй дүгнэлт, шийдâэр гарах нөхöөл бүрдсэн зэрэг даâуу тал бий бîлсîн.

Гэвч • Ñалбарын бîлîн хяналтын

бîдлîгî сул,• Ñалбарын яамдууд бîлîн

мэргэжлийн хяналтын байгууллагын чиг үүрэг нарийн ялгаж зааглагдаагүй, чиг үүрэг даâхардсан,

• Áайгууллагын өөрийн хөгжил дîрîй,

• Харъяа нэгжүүдийн ажлын уялдаа муу зэрэг îлîн îлîн шийдэх шаардлагатай асуудлууд

байна.Иймд бид мэргэжлийн хяналтыг хөгжүүлэх öîгö асуудлын зарчмыг хөндөж, та бүхний анхааралд тîлилуулъя.

Энэ асуудлын хүрээнд: • Мэргэжлийн хяналтыг гүйöэтгэх

бүтэö, зîхиîн байгуулалтыг îнîâчтîй бîлгîх,

• Хяналт шалгалтын ажлын чанар, үр өгөөжийг дээшлүүлэх,

• Хүний нөөöийг хөгжүүлэх, нийгмийн баталгааг хангах зэрэг асуудлуудыг хөндөн ярилöах юм.

1. Мэргэжлийн хяналтын бүтэц, зохион байгуулалтыг оновчтой болгох

УМХГ-ын бүтэö нэгдмэл, бîсîî тîгтîлöîîнд шилжсэнээр мэргэжлийн хяналтын төâ байгууллага бîдлîгî, удирдлага зîхиöуулалтын шинж чанартай асуудлуудыг хариуöаж, харьяалах нэгжүүд өөрийн нутаг дэâсгэрт мэргэжлийн хяналтыг хэрэгжүүлэх бîлж, хяналт шалгалтын даâхардал, чирэгдэл, хийдэгдэл үүсэх нөхöөл үндсэндээ арилах хандлагатай бîллîî.

Мэргэжлийн хяналтыг нэгдсэн тîгтîлöîîнд шилжүүлснийг зарим нэг субьеêт шүүмжлэлтэй хандаж байгаа хэдий ч үүнээс илүү сайн тîхирîх хяналтын тîгтîлöîî өнөөгийн Мîнгîлын эрх зүйн îрчин бîлîн нийгэм, эдийн засгийн нөхöөлд хараахан ажиглагдахгүй байгааг ÍҮÁ-ын төслийн санхүүжилтээр УМХГ-т судалгаа, үнэлгээ хийж буй төслийн багийн мэргэжитнүүдийн үнэлэлт, зөâлөмж баталж байгаа бîлнî.

Мэргэжлийн хяналтын нэгдмэл тîгтîлöîîны даâуу талыг улам батжуулж, öаашдын тîгтâîртîй хөгжлийг хангаж, төрийн хяналтын үйлчилгээг улам бîлîâсрîнгуй бîлгîхын тулд дараахь асуудалд анхаарлаа хандуулах нь зүйтэй.

Хууль тîгтîîмжийн хэрэгжилтэнд хяналт таâих яамдын бîлîн, бүх шатны засаг, захиргааны

байгууллагын гүйöэтгэх үүрэг, мэргэжлийн хяналтын байгууллагын үүрэг, байгууллага аж ахуйн нэгжийн дîтîîдын хяналтаар гүйöэтгэх үүрэг, ялгаа зааг, уялдаа хîлбîî îдîîгийн мөрдөж байгаа хуулиар тîдîрхîй бус байна. ªнөөдөр бүхнийг мэргэжлийн хяналт руу чихэж даатгаад, хэн нэг этгээдийн учруулсан гай, гамшгийн хариуöлагыг мэргэжлийн хяналтын байöаагч хүлээдэг гаж үзэгдэл газар аâах хандлагатай бîлсîн байна. Энэ бîл мэргэжлийн хяналтыг мэргэжлийн байх чадâарыг нь сулруулж буй нэгэн хүчин зүйл. ªөрөөр хэлбэл мэргэжлийн хяналт өнөөдөр салбарын яамдын бîлîн байгууллага аж ахуйн нэгжийн дîтîîдын хяналт, îрîн нутгийн засаг захиргааны байгууллагын хяналтын үүрэгтэй хутгалдаж байна.

Зуслангийнхаа, гудамж, гуу, жалганыхаа хîгийг арилгахад тэндэхийн иргэд, хîт тîхижуулах байгууллага, хîрîî, сум, дүүргийн засаг дарга нарт мэргэжлийн хяналтын ямар туслалöаа хэрэгтэй байгаа юм бэ? Хîгийг эх үүсâэр дээр нь ямар аргаар ангилах âэ, хîгийн öэгийн îрчмын газрын бîхирдîл ямар байна âэ? гэâэл энэ мэргэжлийн үүднээс яах аргагүй бид тэдэнд туслах, үйлчлэх ёстîй асуудал.

Хяналтын хамгийн дээд хэлбэр бîлсîн иргэд, îлîн түмний хяналт, иргэний байгууллагын үүрэг, ялангуяа мэргэжлийн хîлбîî нийгэмлэгүүдийн эрх, үүргийг хуулиар нарийн зîхиöуулж, гудамж талбайн ариун öэâэр, ил задгай усны эх үүсâэрийг харж хамгаалах, бараа, бүтээгдэхүүний чанарын хяналт зэрэг маш îлîн үүргийг тэдэнд хариуöуулах хэрэгтэй байна.

Иймээс îрîлöîгч талуудын чиг үүрэгт судалгаа хийж, ялгаж зааглан, хяналт шалгалтын өнөөгийн мөрдөж буй хууль тîгтîîмжийг бîлîâсрîнгуй бîлгîхîîс ажлаа эхлэх нь зүйтэй байна.

УМХГ-ын бүтэö зîхиîн

�

байгуулалтын өөрчлөлтийг хîёр үе шаттай хэрэгжүүлэх санал байдаг. Эхний шатанд салбарын хяналтын ерөнхий байöаагчдаас бүрдсэн даргын Зөâлөл ажиллуулах замаар хяналт шалгалтын ажлын уялдаа хîлбîîг хангаж, чанар үр өгөөжийг өсгөх хуâилбар бий. Энэ тîхиîлдîлд салбарын хяналтын мэргэжлийн түâшин эрс дээшлэх талтай.

Хîёрдахь нилээд алсын харсан хуâилбар нь УМХГ алиâаа хяналт шалгалтаас аль бîлîх татгалзаж харъяа хэлтсүүдээ мэргэжил, арга зүй, зîхиîн байгуулалт, санхүү, бîлîâсîн хүчний нэгдсэн удирдлагаар хангаж ажиллах яâдал юм. Энэ тîхиîлдîлд УМХГ иргэд, байгууллагын өөрт нь хандсан өргөдөл, гîмдлын мөрөөр бîлîн Засгийн газраас жагсаалтыг нь тусгайлан баталдаг öөөн тîîны аж ахуйн нэгж байгууллагад хяналт, шалгалт яâуулдаг байж бîлîх талтай.

Мэргэжлийн хяналтын байгууллагыг бэхжүүлэхийн тулд бîсîî тîгтîлöîîг хэâээр хадгалан хэрэгжүүлэх, öаашдаа иргэний нийгмийн бîлîн мэргэжлийн хîлбîîдын чадаâхийн бэхжилтийг харгалзан эрх зүйн зîхиöуулалтыг бий бîлгîн зарим хяналтын чиг үүргийг гэрээгээр шилжүүлэх, улсын байöаагчийн аêт, шийдâэрийг биелүүлэх чиг үүргийг шүүхийн шийдâэр биелүүлэх бîлîн татâарын байгууллагад шилжүүлэх нь эрх мэдлийн тэнöâэртэй байдлыг бий бîлгîх нийгмийн шударга ёсны тîгтîлöîîг бэхжүүлэхэд чухал ач хîлбîгдîлтîй гэж үзэж байна.

Мэргэжлийн хяналтын нэгэнт буй бîлсîн нэгдсэн тîгтîлöîîг эргэж задлахад хүрâэл хяналтын байгууллагын нэгдсэн бîдлîгî зîхиöуулалт алдагдаж, öу¬âар¬сан, шил шилээ дарсан îлîн хяналт, шалгалт нэг байгууллагад îчиж үйл ажиллагаанд нь саад бîлîх, тîргууль шийтгэâэр, аêт шаардлага даâхардах төдийгүй аж ахуйн нэгж, иргэдийн үйлдâэрлэл, үйлчилгээнд таâигдах улсын хөндлөнгийн хяналт үгүй бîлж, шалгалтын үр дүн нь

тухайн салбарын яâöуу эрх ашгийн төлөө хараат байдалд îрîх нөхöөл бүрдэх магадлал өндөр бîлнî.

2. Õяналт шалгалтын ажлын чанар, үр өгөөжийг дээшлүүлэх

Àлиâаа улсын хөгжил, öэöэглэлт нь тухайн улсын төрийн îнîâчтîй бîдлîгî шийдâэрээс шууд хамаарч байдаг билээ. Энэ үүднээс аâч үзâэл, манай бîдлîгын яамдаас тухайн салбарын харилöааг бүрэн дүүрэн зîхиöуулах, хөгжүүлэх алсын хараатай бîдлîгî зîхиöуулалт үгүйлэгдсээр байна. Ñалбарын яамд тусгай зөâшөөрөл îлгîх, тендер шалгаруулах, гэрээ хийх зэрэг аж ахуйн чанартай ажил зîхиîн байгуулах төдийхнөөр үйл ажиллагаагаа яâуулснаар салбарын бîдлîгî төлөâлөлт бүдгэрч, салбарын байгууллагуудын уялдаа хîлбîî төдийлөн хангагдахгүй байна.

Ñалбарын баримтлах бîдлîгî тîдîрхîй бîл хяналтын ажлын бîдлîгî ч тîдîрхîй бîлнî, бîдлîгî сайн бîл салбарын үе шатны бүх ажлууд сайн бîлнî гэдгийг салбарын хяналтын үр дүнгээр бид тэдэнд îйлгуулах шаардлагатай байна.

Хууль тîгтîîмж, стандартын хэрэгжилт хангагдахгүй байгаа нэг нөхöөл шалтгаан нь салбарын хууль, стандарт өнөөгийн шаардлагыг хангахгүй, даâхардал хийдэл ихтэй, хэт ерөнхий, хîöрîгдсîн, бîдит байдлыг хэмжих бîлîмжгүй, технîлîги шинжлэх ухаанлаг биш байгаагаас гадна зарим бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээ стандартчилагдаагүй байгаатай хîлбîîтîй гэж үзэж байна.

2008 îнд манай байгууллагаас хяналт шалгалтыг салбарын яамдын бîдлîгîтîй уялдуулах, түүний үр нөлөөг дээшлүүлэхэд îнöгîй анхаарч, ҮХЯ, ЭМЯ, ÁÑøУЯ, ÁХÁЯ, ЗТÀЖЯ, ÍХХЯ, ÁОЯ /хуучин нэрээр/ бîлîн хууль хяналтын бусад байгууллагууд, төрийн бус байгууллагуудтай хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн,

ажлын тусгайлсан төлөâлөгөө гарган хэрэгжүүлэх ажлыг зîхиîн байгуулж ажиллаа.

Энэхүү ажлын хүрээнд хууль, эрх зүйн баримт бичигт хийсэн судалгаа шинжилгээний дүнд тулгуурлан тэдгээрийг бîлîâсрîнгуй бîлгîх, хîîрîндын уялдаа хîлбîîг хангах, шинээр нэâтэрсэн харилöаануудыг зîхиöуулах зарим хууль тîгтîîмжийн төслийг дээрх байгууллагуудтай хамтран бîлîâсруулж ажиллаа.

Түүнчлэн үйлдâэрлэл үйлчилгээ, эрхлэгчийн үүрэг хариуöлага сул, тэдгээрийн дîтîîд хяналтын тîгтîлöîî хангалтгүй, салбарын мэргэжилтэй ажилчин бэлтгэх сургалтын баазгүйгээс ажиллагсдын мэргэжлийн ур чадâар сул, тэдгээрийг сайжруулахад чиглэсэн эрх зүйн îрчин бîлîâсрîнгуй бîлîîгүй байна.

Áүтээгдэхүүн, ажил, үйлчилгээний чанарыг баталгаажуулахтай хîлбîгдсîн хууль, тîгтîîмж, дүрэм, журам, стандарт îлîн байгаа хэдий ч тэдгээрийн үйлчлэл туйлын хангалтгүй, бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээний баталгаажуулалт өнөөг хүртэл зөâ хэлбэрээ îлîîгүй хэâээр байна. Тухайлбал: “Ñтандартчилал, тîхирлын үнэлгээний тухай” хуульд хяналт баталгаажуулалтын чиг үүргийг îлîн улсын стандартын зарчимд нийöүүлэн îнîâчтîй тîдîрхîйлîîгүй байна.

Техниêийн чиглэлтэй мэргэжлийн хяналтыг, захиргааны чиг үүрэгтэй мэргэжлийн хяналттай даâхардуулж, буруу тîмьёîлснîîс үүдэн îдîî мэргэжлийн техниêийн хяналтын чиг үүрэг гүйöэтгэж байгаа МХГ-ын улсын байöаагчдын чиг үүргийг ÑХҮТ өөрөө бîлîн өөрийн харьяа байгууллагаар даâхардуулан гүйöэтгүүлж байгаа нь бизнес эрхлэгчдийг чирэгдүүлж байгаа төдийгүй мэргэжлийн хяналтанд хамрагдâал зîхих бүтээгдэхүүн хяналтанд îгт хамрагдалгүйгээр зах зээлд нийлүүлэгдэх байдал îлîнтаа гарч

�

байна.

Зах зээл хөгжсөн дэлхийн улс îрнуудын туршлагаас аâч үзâэл, бараа бүтээгдэхүүний чанарын хөндлөнгийн хяналт баталгаажуулалтын эрх бүхий байгууллага нь хууль тîгтîîмж, стандарт, техниêийн зîхиöуулалтын шаардлагыг хангуулах үндсэн чиг үүрэгтэй итгэмжлэгдсэн хяналтын байгууллага байдаг байна. Энэ агуулгаар мэргэжлийн хяналтын байгууллагын чиг үүргийг зөâ тîмьёîлж чадаâхийг бэхжүүлэх нэн шаардлагатай байна.

Хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн буй îрчинд сөрөг нөлөөлөх хүчин зүйлийг бîдитîй тîгтîîхîд нэн тэргүүний ач хîлбîгдîл бүхий дүрэм, журам, стандарт, нîрм, нîрматиâийг îлîн улсын жишигт îйртуулан шинэчлэх, чиглэлийн яамдын бîдлîгыг тîдîрхîй бîлгîх нь хяналт шалгалтын үр нөлөөг дээшлүүлэхэд îнöгîй ач хîлбîгдîлтîйг төр, засгийн зүгээс анхаарах öаг бîлсîн байна.

Төрийн захиргааны байгууллагууд, яамд өөр өөрийн салбарын бîдлîгî, нîрм нîрматиâыг иж бүрэн, өндөр чанартай бîлîâсруулсан байх шаардлагатай. Íийгмийн харилöааг стандарт зîхиöуулж, мэргэжлийн хяналт стандартын шаардлагыг биелүүлж сахиулах хэрэгöээ үүсч байна.

Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын зîрилт чиг үүргийг бүрэн хэрэгжүүлэх, үйл ажиллагааны чадаâхийг сайжруулах, төрийн хяналтын үйлчилгээний чанар, шуурхай байдлыг дээшлүүлэх, мэргэжлийн хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны прîöесс бүрийг шинжлэх ухааны үндэстэй нарийâчлан тîгтîîж, улсын байöаагчаас гаргах эрх зүйн баримт бичгийг тîдîрхîй бîлгîх, улсын байöаагчид таâих шаардлагыг өндөрсгөн, хариуöлага тîîöîх механизмыг тîдîрхîй бîлгîх шаардлагатай байна.

Тиймээс Мîнгîл Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал,

Мîнгîл Улсын мянганы хөгжлийн зîрилтîд суурилсан үндэсний хөгжлийн öîгö бîдлîгîтîй нийöүүлэн, төрөөс мэргэжлийн хяналтын талаар баримтлах öîгö бîдлîгыг тîдîрхîйлж, өнөөгийн нэгдмэл тîгтîлöîîны тîгтâîртîй байдлыг хангах нь зүйтэй.

Мэргэжлийн хяналтыг öаашид байгууллага иргэдийг тîргîж шийтгэхэд биш, учир шалтгааныг нь нарийâчлан тîгтîîж, хүний эрүүл мэнд, байгаль îрчин, эдийн засаг, нийгэмд учруулах эрсдлийн бîлîн нөлөөлөх байдлын үнэлгээ, дүгнэлт хийх, байнгын мîнитîринг яâуулахад чиглүүлж, хяналт-тандалт-мîнитîрингийн мастер төлөâлөгөө бîлîâсруулж мөрдөх, ингэснээр үйлдâэрлэл, үйлчилгээ эрхэлдэг байгууллага хүмүүст шинжлэх ухааны үндэстэй мэргэжлийн туслалöаа үзүүлснээр тэдгээрийн ашигт ажиллагааны түâшин дээшилж, шинэ дэâшилтэт техниê технîлîги нэâтэрч, бүтээгдэхүүн ажил үйлчилгээний чанар сайжирч хамтын ажиллагааны итгэлöэл буй бîлнî.

Энэ зîрилтыг хэрэгжүүлэхэд Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын тухайн чиглэлийн мэргэжлийн хяналтын албыг үндэсний түâшинд хүлээн зөâшөөрөгдсөн, мэргэшсэн, туршлагатай, мэдлэг чадâартай, хамт îлîнд хүлээн зөâшөөрөгдсөн салбарын ерөнхий байöаагч удирдаж, асуудлыг тухайн чиглэлээр улс îрны хэмжээнд бие даан шийдэж, бүрэн хариуöахаар хуульчилж өгөх хэрэгтэй байна. Энэ нөхöөлд уг ерөнхий байöаагчийн дэргэд улсын хэмжээнд тулгамдсан асуудлыг хэлэлöэж, шийдâэрлэхэд зөâлөх эрх бүхий төрөл бүрийн салбарын төлөөлөл бүхий îрîн тîîны бус мэргэжлийн зөâлөл ажиллуулах, албаны даргын зөâлөл нь дîтîîд асуудлаа хэлэлöэх зарчмаар ажиллах нь үр дүнтэй бîлнî гэж үзэж байна.

Хяналт шалгалтын яâöад үүссэн алиâаа маргаантай асуудлыг таслан шийдâэрлэхэд салбарын эрдэм шинжилгээ, сургалтын

байгууллагын материаллаг бааз, эрдэмтдийн хүчийг зүй зîхистîй ашиглах замаар хамтран ажиллах нь зүйтэй юм.

Мэргэжлийн хяналт нь дарга удирдлагын тушаал, даалгаâрыг биш мэргэжил, мэргэжлийн арга технîлîгийг шүтсэн, хууль тîгтîîмж аяндаа үйлчлэх бүтээлч механизм бîлж өөрчлөгдөх ёстîй. Íийгмийн харилöааны зîхиöуулалтын гэм сîгîг, хîöрîгдлыг хамгийн бîгинî хугаöаанд мэдрэгч, түүнийг өөрчлөх залруулах арга хэрэгсэл бîлîх ёстîй. Энэ утгаараа чухамхүү мэргэжлийн хяналт нь нийтийн хэрэгöээ бөгөөд ач хîлбîгдîл нь улам бүр өсөн нэмэгдэж байна. Мөрөөдөл тэмүүлэл хөгжил дэâшилд хүрэх эх ундрага байдаг бîл мэргэжлийн хяналтын ачаар энэхүү эх ундарга тасралтгүй, öэâэр тунгалаг байх бîлнî.

Мэргэжлийн хяналтын байгууллагад ажиллах байöаагчийг сîнгîн шалгаруулдаг журмыг хуулиар тусгайлан тîгтîîж, мэргэжил, чадâараараа мэргэжлийн салбартаа шигшигдсэн, салбарынхаа хамт îлîнд хүлээн зөâшөөрөгдсөн хүмүүсээр бүрдүүлэх нь тулгамдсан асуудлын нэг бîлж байна. Харин шинжээчийн ажиллагааг уг байгуулагын үйл ажиллагаатай хîлилдуулахгүй байх нь зүйтэй. Мэргэжлийн хяналтын хүний нөөöийн бîдлîгîд сайд дарга нар, нам улс төрийн îрîлöîî, ах дүү төрөл садан, танил тал, арын хаалга, ашиг сîнирхлын зөрчил хаâчуулагдахгүй байх нөхöлийг бүрдүүлэх шаардлагатай. Энэ асуудлыг дараагийн бүлэгт жичдээ ярих бîлнî.

Мэргэжлийн хяналт нь тîргîх, шийтгэх, захиран тушаахаас илүү хууль тîгтîîмж зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэхэд юуны өмнө чиглэх бîллîî. Хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх нь гэмт үйлдлийн хîр уршгийг арилгахаас үлэмж хямд, хялбар байдгийг амьдрал аяндаа харуулсаар байна.

Мîнгîл Улс зах зээлийн эдийн

�0

засгийн харилöаанд шилжсэнээр өмчийн îлîн хэâшил буй бîлж, үйлдâэрлэл, үйлчилгээний öэг салбарын тîî өдөр тутам өсөн нэмэгдэж байгаагаас түүнд хяналт таâих улсын байöаагчийн ажлын ачаалал хэт ихсэх зэрэг хүндрэл гарч байна.Хууль тîгтîîмж, стандартыг сахиулах нь төрийн үүрэг хэдий ч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь хууль тîгтîîмжийг дагаж мөрдсөнөөрөө эргээд тэдэнд ашигтайгаар тусдаг ардчилсан, эрх зүйт төрийн үзэл зарчим дээр тулгуурлан хууль тîгтîîмжийн хэрэгжилтэд хяналт таâих үр нөлөө бүхий эрх зүйн хэлбэр, механизмийн нэг бîл îлîн нийтийн îрîлöîî юм.

Хүний эрүүл, аюулгүй îрчинд амьдрах, чанартай бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ хэрэглэх, бизнесийн эрх зүйн таатай îрчныг бий бîлгîх, хууль тîгтîîмж, стандарт хэрэгжүүлэх нөхöлийг бүрдүүлэх нь дан ганö мэргэжлийн хяналтын байгууллагын гүйöэтгэх үүрэг бус харин үйлдâэрлэгч, үйлчилгээ эрхлэгчийн үүрэг хариуöлага, мэргэжлийн чадâарыг дээшлүүлэх, тэдгээрийн дîтîîд хяналтын тîгтîлöîîг сайжруулах, төрийн бус байгууллага, эрдэм шинжилгээ сургалтын байгууллагуудын үүрэг îрîлöîîг нэмэгдүүлэн хамтарч ажиллах шаардлагатайг харуулж байна.

Áүтээгдэхүүн, түүний найрлага, чанар, аюулгүй байдалд шинжлэх ухааны өнөөгийн îйлгîлтын дагуу үнэлгээ өгөх үндэсний лабîратîрийн бааз бүрэлдээгүйгээс шалтгаалан бараа бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлын түâшинд бîдитîй үнэлэлт өгөх бîлîлöîîгүй байна.

Áүтээгдэхүүний бîлîн шинжилгээний аргын стандартууд хîöрîгдсîн төдийгүй îлîн нэр төрлийн бүтээгдэхүүний стандартууд îлîн улсын стандарттай ижилсгэгдээгүй буюу îгт байхгүй байгаа нь хяналтын ажлыг гүйöэтгэхэд багагүй хүндрэл учруулсаар байна.Хяналт шалгалтын үр дүн, дүгнэлтэд

лабîратîрийн тîнîг төхөөрөмж, нарийн мэдрэмж бүхий багаж хэрэгслийн ач хîлбîгдîл өсч байна. Ийм арга хэмжээг öаашид тууштай хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Áараа бүтээгдэхүүн, түүхий эдийн чанар, аюулгүй байдалд хяналт таâих îрчин үөийн түргэâчилсэн îнîшилгîî, сîрилт туршилтын лабîратîрийн бааз бий бîлгîх, ялангуяа хүнсний нэмэлтүүд, биîлîгийн идэâхит бîдисууд, хүнсний гарал үүслийн эх үүсâэрүүдийг таних, тîîн хэмжээг тîдîрхîйлîх химийн нэгдлүүд, шилжмэл генийн гаралтай хүнсний түүхий эд, бүтээгдэхүүний чанар, аюулгүй байдал, бүтэö, найрлагыг тîдîрхîйлîх чиглэлээр îлîн улсын түâшинд ажиллах чадаâхи бүхий îрчин үеийн өндөр хүчин чадалтай хүнсний хяналтын лабîратîриудын нэгдсэн сүлжээг бий бîлгîж, ажилчдыг чадâаржуулах шаардлагатай.

Үйлдâэрлэл, үйлчилгээний бүх шатанд таâих дîтîîдын хяналтын тîгтîлöîîг бий бîлгîж, төлөâшүүлэхэд чиглэсэн эрх зүйн îрчинг өнөөгийн нөхöөл байдалд нийöүүлэн бîлîâсрîнгуй бîлгîж, чанд мөрдүүлэх шаардлага хэдийнээ бîдитîйгîîр буй бîлжээ.Үйлдâэрлэл, үйлчилгээ эрхэлдэг байгууллагыг бүтээгдэхүүн ажил үйлчилгээнийхээ чанарын үзүүлэлтийг хянаж шинжлэх, дîтîîдын хяналтын лабîратîритîй бîлгîх асуудлыг бîдлîгîîр шахаж хэрэгжүүлэх нь салбарын яамдын анхаарах асуудал мөн.

Эрсдлийн бîлîн нөлөөллийн үнэлгээ хийхэд ямар бараа бүтээгдэхүүн, материал, бîдис, бэлдэö, түүхий эдэд аюулгүйн ямар үзүүлэлтээр, ямар багаж төхөөрөмжөөр, ямар арга стандартаар шинжилгээ хийх âэ? гэдгийг маш нарийн гаргаж, хэдийд яаж хангах, хэрэгжүүлэх хөрөнгө санхүү, хүний нөөöийн тîîöîî судалгаа бүхий хөтөлбөр гаргаж, үндэсний хяналт, тандалтын лабîратîрийг чадаâхижуулах арга хэмжээг аâахыг нийтийн эрүүл мэндийн хэрэгöээ биднээс

шаардаж байна.

Улсын хилээр нэâтэрч буй амьтан, ургамал, бîдис, бараа, бүтээгдэхүүн тэр дундаа хүнсний бүтээгдэхүүний чанар, аюулгүй байдлыг хангуулах нөхöлийг бүрдүүлэх зîрилгîîр хилийн мэргэжлийн хяналтын үйл ажиллагаанд шинэ технîлîги нэâтрүүлэх, хилийн бîîмт гүний хяналтыг хэрэгжүүлэхэд дутагдаж буй мэргэжилтэй бîлîâсîн хүчнээр хангах, ажиллах îрчин, нийгмийн асуудлыг шийдâэрлэх чиглэлээр 2008 îнд тîмîîхîн ахиö гарлаа. Тухайлбал Засгийн газраас шийдâэр гаргуулан 150 улсын байöаагч, 10 үйлчилгээний ажилтныг улсын хилийн бîîмтуудад нэмж ажиллуулсан бîлнî. Мөн амьтан, ургамал, бîдис, бараа, бүтээгдэхүүнийг эêспîртлîлж импîртлîх эрх îлгîх, хяналт шалгалт хийх үйл ажиллагааны бүртгэлийг îнлайн хэлбэрт шилжүүлэх ажлыг эхлээд байна. Цаашид хилийн мэргэжлийн хяналтын үйл ажиллагааг îлîн улсын түâшинд хүргэх чиглэлээр дîрâитîй өөрчлөлтүүдийг алхам алхмаар хийх юм.

Мэргэжлийн хяналтын үйл ажиллагааг хэрхэн хэрэгжүүлж байгаад өөрийн дүгнэлт хийх, îлîлтыг батжуулж, алдааг засах хөгжлийн хөшүүрэг нь үйл ажиллагаандаа дîтîîдын хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх яâдал юм. Äîтîîдын хяналтыг үндсэн үйл ажиллагаанд дарамтгүйгээр, тîгтмîл хийж хэâших шаардлагатай байна. Түүнчлэн улсын байöаагч, хяналтын нэгжийн ажлыг гүйöэтгэсэн ажлын öар хүрээ, чанар чансаа, үр дүнг харгалзан үнэн бîдитîîр, öîгö байдлаар үнэлж, дүгнэх нь хяналт шалгалт гүйöэтгэж буй байöаагчийн урам зîригийг нэмэгдүүлсэн, ажлын нягтралыг сайжруулсан алхам бîлнî.

ªнөө үед “Мэдээллийн технîлîги хîшуу дүрэхгүй асуудал үгүй” бîлжээ. Áид удирдлагын бîлîн мэргэжлийн хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа, иргэн îлîн нийтийг үнэн зөâ мэдээллээр хангахад

��

мэдээллийн технîлîгийг өргөнөөр ашиглах хэрэгöээ нэгэнт үүссэн байна. Мэдээллийн технîлîги öîр ганö мэдээ, мэдээллийг хуримтлуулах, түгээх, бîлîâсруулах хэрэгöээнээс хэтэрч, байгууллагын бүтэö зîхиîн байгуулалт, үйл ажиллагааны технîлîгид ч үсрэлттэй өөрчлөлт хийх бîлîлöîîг бүрдүүлдэг хөгжлийн тîмîîхîн гарö бîлсîн байна. Иймд мэргэжлийн хяналтыг дîрâитîй хөгжүүлэхийн тулд Мэдээллийн технîлîгийг үйл ажиллагаандаа îнîâчтîй, бîдлîгîтîйгîîр хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Мөн мэргэжлийн хяналтын ажлын îрчин, материаллаг баазыг өнөөгийн хэрэгöээ шаардлагад нийöүүлэн дîрâитîй сайжруулахад чиглэсэн төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, мэргэжлийн хяналтын байгууллагын гадаад харилöааг шинэ шатанд гаргаж, гадаад îрнуудын Засгийн газрын буöалтгүй тусламж, îлîн улсын байгууллагуудын хөгжлийн хөтөлбөр, төслүүдэд өргөнөөр хамруулах зэрэг ажлууд биднийг хүлээж байна.

Гурав.Óлсын байцаагчдыг мэргэшүүлэх, нийгмийн баталгааг хангах

Хяналт шалгалт нь À.Маршаллын хэлсэнчлэн “Àмьд, öîгö үйл яâö”. Учир нь түүнийг хүн тухайлбал, улсын байöаагч гүйöэтгэдэг. Энэ нь алиâаа хяналт шалгалтын хуâь заяа ажил хариуöсан байöаагчийн чадал чансаа, ёс зүйгээс шууд шалтгаална гэсэн үг. Гадаадын хөрөнгө îруулалт манай зах зээлд нэâтэрч, ажиллагсад бîлîн ажил îлгîгчид шинэ шинэ техниê, технîлîги нэâтрүүлж, менежмент эзэмших бîлсîн нь улсын байöаагчдаас шинэ шинэ мэдлэг чадâар шаардах бîллîî. Энэхүү шаардлагын түâшинд манай байöаагчдын зарим хэсгийн мэдлэг чадâар шуудхан хэлэхэд хүрэхгүй байна. Улсын байöаагчдыг шилж сîнгîх, сургах мэргэшүүлэх ажил шаардлагаас хîöîрчээ. Àсуудлыг ийм байдлаар үргэлжлүүлэх бîлîмжгүй байна.

Мэргэжлийн хяналтын байгууллага ажиллагсдын îрлîгî, тэдний наад захын хэрэгöээг хангаж чадахгүй, хүрэлöээгүй төдийгүй, тэгшитгэлийн хэлбэртэй байгаагаас ажил үүргээ хуâийн зîрилгîîр ашиглах яâдал мэр сэр байдаг нь нууö биш. Энэ бүхнийг нилээд алсаас харж шийдâэрлэх зарим арга хэмжээг нэн даруй эхлүүлэх хэрэгöээ үүсч байна. Тухайлбал:• Áүх шатны улсын байöаагчдын мэдлэг бîлîâсрîлыг дээшлүүлэх чиглэлээр системтэй бîдлîгî баримтлан нарийн мэргэжлийн бîлîн хяналт, үйлчилгээний îрчин үеийн арга, аргачлалд сургах, хяналтын түргэâчилсэн шинжилгээний бага îâрын техниê багаж хэрэгслээр хангахад улсаас тусгайлан анхаарч хөрөнгийн асуудлыг үе шаттайгаар шийдâэрлэх;• УМХГ-ын дэргэд сургалт, мэдээллийн төâ байгуулж, хяналт шалгалтын бîдлîгî бîлîâсруулах, хууль тîгтîîмжийг бîлîâсрîнгуй бîлгîх төсөл бîлîâсруулах, улсын байöаагчдын сургалт яâуулах, мэдээлэл хуримтлуулах зэрэг чиг үүрэгтэй ажиллуулах;• Àнх ажилд îрîхîîр хүсэлт гаргасан иргэдийг тусгай сургалтад хамруулж, шалгалтад илүү өндөр îнîî аâсан сîнсîгчдîд эхний ээлжинд ажилд îрîх эрх îлгîн тîдîрхîй хугаöаанд дадлагажигчаар ажиллуулах;• Улсын байöаагчдыг 3 жил тутам аттестатчилж байх, аттестатчилалын шалгалтад 2 удаа хангалтгүй дүн үзүүлсэн бîлîн ёс зүйн алдаа гаргасан улсын байöаагчийг ажлаас шууд халах журам тîгтîîж хэрэгжүүлэх;• Улсын байöаагчийн эрх îлгîх, öуöлах, тэднийг тîдîрхîй ажил албан тушаалд дэâшүүлэх, гадаад дîтîîдын сургалтад хамруулахдаа тухайн ажилтны ажил гүйöэтгэх чадâар, ажлын эöсийн үр дүнг гîл шалгуур бîлгîж байх, мэргэжлийн хяналтын байöаагчид улс төрийн аль нэг намын гишүүн байхыг хîриглîх зэргийг шийдâэрлэх;• Улсын байöаагчийн эрх бүхий хүн Мîнгîл Улсын нутаг дэâсгэрийн аль ч хэсэгт хяналт шалгалт хийх

бîлîмжтîйг баталгаажуулж, сум, аймаг, нийслэлийн дүүрэг, нийслэл, УМХГ-ын байöаагчдын öалингийн ялгааг арилгах;• Улсын байöаагчдыг аймаг, дүүрэг хîîрîнд тîдîрхîй хугаöаагаар сэлгэн ажиллуулж байх;• Мэргэжлийн хяналтын улсын байöаагч нарт тэдний ажлын үр дүнгээс шууд хамаарал бүхий үр дүнгийн шагналыг үндсэн öалинтай тэнöэх хүртэл хэмжээгээр бîдîж улирал тутам îлгîж байх;• Àлбан ажлын хэрэгöээнд шаардагдах унаа хөсөг, харилöаа хîлбîî, багаж төхөөрөмж, техниê хэрэгслийн хангамжийг шаардах түâшинд хүргэж сайжруулах;• Хяналт шалгалтын îрлîгын тîдîрхîй хэсгийг хуримтлуулах замаар улсын байöаагчдын îрîн сууöны нөхöөл, хангамжийг сайжруулах, тэдний нийгмийн асуудлыг шийдâэрлэхэд зîриулах бîлîмж бүрдүүлэх;

Дөрөв. Дүгнэлт, уриалга

Мэргэжлийн хяналтын öаашдын чиг хандлага, зарчмыг хэрэгжүүлэхийн тулд дээрх асуудлуудыг тусгасан “Хөгжлийн öîгö хөтөлбөр” хэрэгжүүлэх шаардлагатай бîлîх нь гарöаагүй бîллîî.

Хөгжлийн öîгö хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхдээ:1. Ñудалгаа шинжилгээний шинэ арга аргачлалыг ашиглаж, өнөөгийн байдал, îлîн улсын туршлагыг тал бүрээс нь нарийâчлан судлах;2. Ñудалгааны үр дүнд үндэслэж, хяналтын бîдлîгî, хууль тîгтîîмж, байгууллагын бүтэö, зîхиîн байгуулалт, чиг үүрэг, үйл ажиллагааны технîлîги, ажиллах нөхöөл, бîлîâсîн хүчний бîдлîгын öîгö шийдэл гаргах;3. Хөгжлийн тус шийдлийг îрчин үеийн технîлîги ашиглаж, îнîâчтîйгîîр нэâтрүүлэх шаардлагатай юм. Ингээд арай ядан төâхнөж байгаа мэргэжлийн хяналтын хараат бус тîгтîлöîîг бөөöийлөн тэтгэж, ТªР ТҮМÍИЙ ÑОÍОР ЧИХ, ÑОРГОГ ÍҮÄ ÁОЛГОÍ ÁЭХЖҮҮЛЦГЭЭÅ! хэмээн эöэст нь уриалах байна.

�2

ÕßÍàëò øàëãàëòûÍ àæëûÍ ¯ð ä¯Í

Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí íýãäñýí òîãòîëöîî áèé áîëñíîîñ õîéøõè 5 æèë õàãàñûí õóãàöààíä ñèñòåìèéí õýìæýýíä æèëä äóíäæààð äàâõàðäñàí

òîîãîîð 110.0 ãàðóé ìÿíãàí áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ, 760.0 ãàðóé ìÿíãàí èðãýäèéã õàìðóóëàí øàëãàëò õèéæ, 270.0 ãàðóé ìÿíãàí çºð÷ëèéã èëð¿¿ëýí òàñëàí çîãñîîõ àðãà õýìæýýã àâ÷ èðëýý.

Áàéãóóëëàãà, èðãýäèéí õ¿ñýëò, ºðãºäºë ãîìäëûí äàãóó õèéõ òºëºâëºãººò áóñ øàëãàëòûí òîî íèéò øàëãàëòûí 30.0-40.0 ãàðóé õóâèéã ýçëýõ áîëñîí íü ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí íèéãýìä ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã ºñºí íýìýãäýæ áàéãààãèéí èëýðõèéëýë þì.

Õàìòàðñàí õÿíàëò øàëãàëòûí òîîã íýìýãä¿¿ëýõ áîäëîãî, ÷èãëýë áàðèìòëàí àæèëëàæ áàéãààãèéí ¿ð ä¿íä õÿíàëòûí àæëûí äàâõàðäàë áóóðñíû çýðýãöýý àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä èæ á¿ðýí öîãö øàëãàëò õèéæ, îëîí ÷èãëýëýýð íýã äîð çºâëºãºº, çºâëºìæ ºãºõ íºõöëèéã

á¿ðä¿¿ëæ áàéíà.

Èðãýäèéí ýð¿¿ë ìýíä, àìü íàñ, óäìûí ñàíä õîð õîõèðîë ó÷ðóóëàõóéö, ýð¿¿ë àõóéí íààä çàõûí øààðäëàãà õàíãààã¿é 2.3 òýðáóì òºãðºãèéí ýä ç¿éëñèéã óñòãàæ, 2.9 òýðáóì òºãðºãèéí ýä ç¿éëèéã óëñûí îðëîãî áîëãîñíû çýðýãöýý 61.9 òýðáóì òºãðºãèéí íºõºí òºëáºð òîãòîîæ, 36.1 òýðáóì òºãðºãèéã áàðàãäóóëñíû 8.7 òýðáóì òºãðºãèéã óëñûí áîëîí îðîí íóòãèéí òºñºâò òºâëºð¿¿ëýâ.

×èãëýëèéí õÿíàëòûí ãîë ¿ð ä¿í

Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí íýãäñýí òîãòîëöîî áèé áîëñíîîñ õîéøõè õóãàöààíä òºâ, îðîí íóòãèéí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóäûí õèéæ ã¿éöýòãýñýí, øèéäâýðëýñýí àñóóäëóóä, õ¿ðñýí ¿ð ä¿íã òîéìëîí òàíèëöóóëúÿ.

1161

38

1215

13

1048

33

1013

24 1178

76

7850

7

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

2003 2004 2005 2006 2007 2008.06

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

2003 2004 2005 2006 2007 2008.06

Èëð¿¿ëñýí çºð÷èë Àðèëãóóëñàí íü

43.1%

38.4%

18.5%

62.5%

21.7%

15.9%

51.1%

29.5%

19.5%

48.2%

31.4%

20.4%

51.8%

30.0%

18.3%

47.6%

37.6%

14.8%

2003 2004 2005 2006 2007 2008.06

Òºëºâëºãººò øàëãàëò Òºëºâëºãººò áóñ øàëãàëò ÿéöýòãýëèéí õÿíàëò

0.0100000.0200000.0300000.0400000.0500000.0600000.0700000.0800000.0900000.0

1000000.0

(ìÿí.òºã)Óëñûí îðëîãî áîëãîñîí 251343.2 615996.4 899013.0 496161.5 477705.2 142010.1Óñòãàñàí 426500.0 713315.6 174381.9 299767.4 505005.0 206603.7

2003 2004 2005 2006 2007 2008

23.9%

21.2%

42.2%

24.6%

19.2%

16.3%

18.6%

20.6%

15.5%

13.6%

20.8%

14.3%

19.3%

18.2%

11.7%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008.06

Íýãäñýí Õàìòàðñàí Áèåäààñàí

8088

572.6

5356

794.1

6575

218.2

4776

784.6

1336

2075

.884

6741

7.9

9966

107.8

5518

417.1

1248

9303

.382

3877

6.3

1151

1748

.637

0125

7.2

0.0

2000000.0

4000000.0

6000000.0

8000000.0

10000000.0

12000000.0

14000000.0

2003 2004 2005 2006 2007 2008.06

0.0100000.0200000.0300000.0400000.0500000.0600000.0700000.0800000.0900000.0

1000000.0

(ìÿí.òºã)Óëñûí îðëîãî áîëãîñîí 251343.2 615996.4 899013.0 496161.5 477705.2 142010.1Óñòãàñàí 426500.0 713315.6 174381.9 299767.4 505005.0 206603.7

2003 2004 2005 2006 2007 2008

23.9%

21.2%

42.2%

24.6%

19.2%

16.3%

18.6%

20.6%

15.5%

13.6%

20.8%

14.3%

19.3%

18.2%

11.7%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008.06

Íýãäñýí Õàìòàðñàí Áèåäààñàí

8088

572.6

5356

794.1

6575

218.2

4776

784.6

1336

2075

.884

6741

7.9

9966

107.8

5518

417.1

1248

9303

.382

3877

6.3

1151

1748

.637

0125

7.2

0.0

2000000.0

4000000.0

6000000.0

8000000.0

10000000.0

12000000.0

14000000.0

2003 2004 2005 2006 2007 2008.06

��

• Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàí áîëîí Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð Óëààíáààòàð õîò, 21 àéìàãò áàðèãäàæ áóé íèéò áàðèëãûí 75 õóâèéã øàëãàæ, áàðèëãà óãñðàëòûí àæëûí ÷àíàð, õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàâ.• Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ÷àíàðò áîëîí èðãýäèéí ýð¿¿ë, àþóëã¿é îð÷èíä àæèëëàæ àìüäðàõ íºõöºëä ñºð㺺ð íºëººëæ áóé 18 áàðèëãûí áîëîí ìàíñàðäàí áàðèëãûí ¿éë àæèëëàãààã çîãñîîâ.• Øèíýýð áàðèãäàæ áóé áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºëä õèéõ óëñûí ýêñïåðòèçèéí õÿíàëòûã 90%-ä, óãñðàëòûí àæëûí ÷àíàðò òàâèõ çîõèîã÷, çàõèàëàã÷èéí õÿíàëòûã 85%-ä õ¿ðãýâ.• Óëñûí òºñºâ, Ìîíãîë óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàí, ãàäààäûí çýýë òóñëàìæèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð áàðèãäàæ áàéãàà á¿õ àâòî çàì, çàìûí áàéãóóëàìæèéí çºð÷èë äóòàãäëûã 50 õ¿ðòýë õóâèàð áóóðóóëæ, õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿ð ºãººæèéã äýýøë¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàâ.• Øèíýýð àøèãëàëòàíä îðæ áàéãàà àâòî çàì, çàìûí áàéãóóëàìæèéí òåõíèê àøèãëàëòûí ò¿âøèíã òîãòîîäîã áîëãîñíîîð áàðèëãà óãñðàëòûí àæëûí ÷àíàð ñàéæðàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýâ.• Óëñûí õýìæýýíä àøèãëàãäàæ áàéãàà öàõèëãààí øàòíû òåõíèêèéí õÿíàëò õèéæ, 60 ãàðóé õóâü àøèãëàëòûí õóãàöàà äóóñ÷ áàéãààã òîãòîîñíû ¿íäñýí äýýð òýäãýýðèéã óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð øèíý÷ëýõ àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçàðò òàâüñíààð 2007, 2008 îíóóäàä 50 öàõèëãààí øàòûã øèíý÷ëýýä áàéíà.• 1990 îíîîñ õîéø õèéãäýýã¿é

áàéñàí àâòî áîëîí ººðºº ÿâàã÷ êðàíóóäûí òåõíèêèéí ìàãàäëàëûã 2004 îíîîñ ýõëýí ã¿éöýòãýäýã áîëñíîîð àðä èðãýä, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóäûã áàòàëãààòàé òåõíèê õýðýãñëýýð àæèë ¿éë÷èëãýý ÿâóóëàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà.• Ýð÷èì õ¿÷íèé 1-ð çýðãèéí õýðýãëýã÷èéí öàõèëãààí õàíãàìæèéí íàéäâàðæèëò, íººö ýõ ¿¿ñã¿¿ðèéí

áýëýí áàéäëûí ò¿âøèí 2004 îíä 25% áàéñíûã 55%-ä, ýð÷èì õ¿÷íèé øóãàì ñ¿ëæýýíèé õàìãààëàëòûí çóðâàñ ãàçðûí áàòàëãààæèëò 2003 îíä 20% áàéñíûã 48%-ä òóñ òóñ õ¿ðãýëýý.• Óëñûí õýìæýýíä àøèãëàãäàæ áóé 500 ãàðóé õàëààëòûí çóóõ, äóëààí õàíãàìæèéí 13 ãîë øóãàì, 4 íàñîñíû ñòàíöûí àøèãëàëò, äóëààí õàíãàìæ, àþóëã¿é àæèëëàãààíû ò¿âøèíã 85%-ä õ¿ðãýëýý. • Øèëýí êàáåëèéí ñ¿ëæýý, òåõíèê òîíîã òºõººðºìæèéí óãñðàëò, ñóóðèëóóëàëòûí àæèëä ÿâöûí õÿíàëòûã òàâüæ, áàéíãûí àøèãëàëòàä õ¿ëýýæ àâñíààð 21 àéìãèéí 213 ñóì, ñóóðèí ãàçðóóä øèëýí êàáåëèéí ñ¿ëæýýíä õîëáîãäîæ, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí øèíý øèíý ¿éë÷èëãýýã õ¿ëýýí àâàõ

áîëîëöîîòîé áîëëîî.• Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí ñàíàë çºâëºìæèéí äàãóó àéìãóóäàä òýýâðèéí àæèë, ¿éë÷èëãýýã óäèðäàæ àæèëëàõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé Òýýâýð çîõèöóóëàëòûí áàéãóóëëàãóóä áèé áîëëîî.• Óëààíáààòàð õîò áîëîí 21 àéìãèéí òºâä àâòîòýýâðèéí õýðýãñëèéí òåõíèêèéí õÿíàëòûí ¿çëýã îíîøèëãîîíû òºâ¿¿ä áàéãóóëàãäñàíààð 2005 îíä àâòîòýýâðèéí õýðýãñëèéí 50% ¿çëýãò õàìðàãäàæ áàéñíûã 2008 îíä 95 %-ä õ¿ðýâ. • Íèéòèéí òàêñèéí òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýíä õýðýãëýãäýæ áàéãàà òàêñèìåòðèéí 85%-èéã óëñûí áàòàëãààæóóëàëòàä õàìðóóëàâ.• Ñîãòóóðóóëàõ óíäàà ¿éëäâýðëýõ òóñãàé çºââøººðºëòýé àæ àõóé íýãæ áàéãóóëëàãûí òåõíîëîãèéí øóãìàíä ñóóðèëóóëñàí õÿíàëòûí òîîëóóðûí õýìæëèéí íýãäìýë áàéäëàëä õÿíàëò øàëãàëò õèéæ, óëñûí õýìæýýíèé ñïèðòûí 15, àðõèíû 92 íèéò 107 òîîëóóðûã õýìæèë ç¿éí õÿíàëòàíä õàìðóóëëàà. Áàéãàëü îð÷íûã áîõèðäóóëæ áàéñàí òºìºðëºã áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äèéã í¿¿ëãýí øèëæ¿¿ëýõ àñóóäëûã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäàä òàâüñíû äàãóó òºìºðëºã áîëîâñðóóëàõ 33 ¿éëäâýðèéã íèéñëýëýýñ ãàðãàæ, Áàãàíóóð, Áàãàõàíãàé ä¿¿ðýã ð¿¿ í¿¿ëãýí øèëæ¿¿ëýâ.Áàéãàëü îð÷íûã ñ¿éòãýæ, áîõèðäëóóëàí äîðîéòóóëñàí àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷ 50 ãàðóé àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààã ò¿ð çîãñîîâ.

äýä á¯òöèéÍ ÕßÍàëòûÍ ×èãëýëýýð:

��

• Äàâõàðäñàí òîîãîîð 13971 áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèä ñàíõ¿¿ãèéí øàëãàëò õèéæ, 46.6 òýðáóì òºãðºãèéí çºð÷èëä òºëáºð íîãäóóëàí 29.2 òýðáóì òºãðºãèéã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà õ¿ì¿¿ñýýð òºë¿¿ëýí óëñ, îðîí íóòãèéí òºñºâò 8.5 òýðáóì òºãðºãèéã îðóóëæ, òºðèéí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí ñàõèëãà õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýâ. • Õºäºëìºðèéí ÷èãëýëýýð äàâõàðäñàí òîîãîîð 41118 àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãàä øàëãàëò õèéæ, 104671 çºð÷èë èëð¿¿ëæ, 80-90 õóâèéã òóõàéí îíä áàãòààí àðèëãóóëæ, 2710.6 ñàÿ òºãðºãèéí íºõºí òºëáºð, 177.2 ñàÿ òºãðºãèéí òîðãóóëü, øèéòãýâýð íîãäóóëñàí áàéíà.• Øàëãàëòàä õàìðàãäñàí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóäûí íèéò àæèëëàãñäûí 60% õºäºëìºðèéí ãýðýýã¿é, 50% íèéãìèéí äààòãàëä õàìðàãäàëã¿é ýðõ àøèã íü õîõèð÷ áàéãààã òîãòîîæ, öààøèä ýíý ÷èãëýëèéí çºð÷èë ãàðàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý àâ÷ áàéíà.• 2005 îíä çîõèîí áàéãóóëñàí õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí óëñûí ¿çëýãýýð 6.4 ìÿíãàí õ¿¿õýä òýâ÷èøã¿é õ¿íä õýëáýðèéí õºäºëìºð ýðõýëæ áàéãààã òîãòîîæ ¿çëýãèéí ÿâöàä 144 õ¿¿õäèéã òýâ÷èøã¿é õýëáýðèéí õºäºëìºðººñ õºíäèéð¿¿ëæ, òýäíèé çºð÷èãäñºí ýðõèéã õàìãààëñíû çýðýãöýý 2010 îí ãýõýä Õ¿¿õäèéí

ÑàÍÕ¯¯, Õªäªëìªð, ÍèéãìèéÍ ÕàìãààëëûÍ ÕßÍàëòûÍ ×èãëýëýýð:

õºäºëìºðèéí òýâ÷èøã¿é õýëáýðèéã á¿ðýí óñòãàõ çîðèëò äýâø¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà.• 2006 îíä çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õºäºëìºðèéí óëñûí ¿çëýãèéí ÿâöàä 88 ýìýãòýéä 28.2 ñàÿ òºãðºãèéí öàëèí õºëñ íºõºí îëãîâðûã îëãóóëñíû çýðýãöýý ¿çëýãèéí ä¿íãýýð “Õºäºëìºðèéí õÿíàëòûí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî”-ûã òîäîðõîéëæ, ýìýãòýé÷¿¿äèéí àæëûí áàéðàí äàõü ýðõ àøèã õîõèðîõîîñ ñýðýìæëýõ áîäëîãî, çîðèëò òàâèí àæèëëàæ áàéíà.• 2006 îíä ÁÍÑÓ-ä õÿíàëò ñóäàëãààíû àæèë õèéñíýýð ãàäààäàä àæèëëàæ áóé èðãýäèéí õºäºëìºðëºõ ýðõ, íèéãìèéí áàòàëãàà õàìãààëàëò îðõèãäîæ áàéãààã òîãòîîæ, èðãýäèéí àæèëëàñàí õóãàöààã òîîöóóëàõ, íèéãìèéí äààòãàëä çààâàë õàìðóóëàõ àñóóäëààð õîëáîãäîõ óëñ îðíóóäòàé ãýðýý õýëýëöýýð õèéõ ñàíàë áîëîâñðóóëæ, ÍÕÕß-íä òàâüñíààð ºíººäºð áèåëëýý îëñîí áàéíà.• Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëèéí 111 ä¿ãýýð ç¿éëèéã çºð÷èæ, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã àëáàí òóøààëûí 4-ººñ äîîøã¿é õóâüä àæèëëóóëààã¿é àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóäàä 2004-2008 îíä 266.8 ñàÿ òºãðºãèéí íºõºí òºëáºð íîãäóóëæ çîõèõ ñàíä òºâëºð¿¿ëýâ.• 2006-2008 îíä àæèëëàõ õ¿÷íèé òºëáºð òºëººã¿é 700 ãàðóé ãàäààäûí èðãýíä 207.3 ñàÿ òºãðºãèéí òºëáºð

��

íîãäóóëæ, óëñ, îðîí íóòãèéí òºñºâò áîëîí Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíä òºâëºð¿¿ëýâ.• ÍÕÕß-òàé õàìòðàí àæëûí áàéðíû õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë àõóéí àòòåñòàò÷èëëûã óëñûí õýìæýýíä 2008 îíä çîõèîí áàéãóóëæ, öààøèä áàðèìòëàõ áîäëîãî, àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé ñàíàë áîëîâñðóóëæ áàéíà.• Íèéãìèéí õàìãààëëûí õóóëü òîãòîîìæèéí áèåëýëòèéã äàâõàðäñàí òîîãîîð 16802 áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí

íýãæ, 582113 õ¿íèéã õàìðóóëàí øàëãàæ, 2403 àêò, 1746 ä¿ãíýëò ãàðãàæ, 3002.1 ñàÿ òºãðºãèéí òºëáºð, çàõèðãààíû øèéòãýë íîãäóóëæ, 80-85 õóâèéã òóõàéí îíäîî áàãòààí áàðàãäóóëæ àæèëëàâ. Ò¿¿í÷ëýí 187500 òýòãýâðèéí õóâèéí õýðýã øàëãàæ, õîëáîãäîõ ñàíàë, ä¿ãíýëò ãàðãàñàí áàéíà.• 2003 îíä Òýòãýâðèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéí íýðèéí äàíñíû òóõàé õóóëèéí õýðýãæèëòèéã íýãäñýí óäèðäàìæààð øàëãàæ, íèéòäýý 27.6

ìÿíãàí èðãýí íýðèéí äàíñ íýýëãýýã¿é çºð÷ëèéã èëð¿¿ëýí íýðèéí äàíñíû ýõíèé ¿ëäýãäëèéã òîîöóóëæ äàíñ íýýëãýñíèé çýðýãöýý íýðèéí äàíñ íýýëãýñýí íèéò èðãýäèéí 25.0 õóâü äàíñàíäàà 100.0 ìÿíãà õ¿ðòýë òºãðºãèéí ¿ëäýãäýëòýé áîëñîí ñóäàëãàà ãàð÷, ò¿¿íèé ìºðººð õîëáîãäîõ àðãà õýìæýý àâ÷ äàíñíû ¿ëäýãäýë, îðëîãî çàðëàãûí òîîöîîã æèë òóòàì õ¿í íýã á¿ðèéí íýðýýð ãàðãàæ õýâø¿¿ëëýý.

Õ¯ÍÑÍèé àþóëã¯é áàéäàë, ¯éëäâýð, ¯éë×èëãýýÍèé ÕßÍàëòûÍ ×èãëýëýýð:

• Óëñûí õýìæýýãýýð 2003 îíä öºì ñ¿ðãèéí 912.0 ìÿíãàí ìàëòàé áàéñíûã 2008 îíû ýõíèé áàéäëààð 1250.0 ìÿíãàä õ¿ð÷, öºì ñ¿ðãèéí á¿ðä¿¿ëýëò 37.9 õóâèàð íýìýãäýâ.• 2003 îíä òàðèàëñàí ¿ðèéí 20% ñòàíäàðòûí øààðäëàãà õàíãàæ áàéñàí áîë 2008 îíä 52%-ä õ¿ð÷, òàðèàëñàí ¿ðèéí ÷àíàð 32%-ààð ñàéæèðëàà. • Òºìñíèé òàëáàéä ñîðòûí õÿíàí áàòàëãàà õèéãääýãã¿é áàéñíûã 2007 îíîîñ ýõëýí á¿õ ¿ðèéí òàëáàéí 50 õ¿ðòýë õóâèéã õàìðóóëàí õèéäýã áîëîâ.• 2004-2007 îíä áýë÷ýýðèéí õºíººëò

àìüòàä áîëîõ ¿ëèéí öàãààí îãîòíî, öàðöààíû óñòãàëûí àæèëä òàâèõ õÿíàëòûã ÷àíãàòãàñíààð îãîòíîòîé òýìöñýí àæëûí áèîëîãèéí ¿ð ä¿í 83-88%, öàðöààòàé òýìöñýí àæëûí ¿ð ä¿í 91-97%-ä òóñ òóñ õ¿ðýâ. • 2004 îíä óëñûí õýìæýýíä Õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðûí óëñûí ñòàíäàðòûí ¿çëýãèéí äóíäàæ ò¿âøèí 52% áàéñíûã 20%-ààð íýìýãä¿¿ëæ, èë çàäãàé õóäàëäàà, Ò¯Ö–èéí ¿éë÷èëãýýã 21%-ààð áóóðóóëàâ.• Íèéòèéí õîîëíû ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðòûí óëñûí ¿çëýãèéí ò¿âøèí 2003 îíä 56%

áàéñíûã 22%-ààð íýìýãä¿¿ëæ, áààð öýíãýýíèé ãàçàð 22.3 õóâèàð áóóð÷, çîîãèéí ãàçðûí òîî 57.6, êàôå 86.6 õóâèàð òóñ òóñ ºñ뺺.• Ñòàíäàðòûí øààðäëàãà õàíãààã¿é 100 ãàðóé àðõè, ñïèðòèéí ¿éëäâýðèéí òóñãàé çºâøººðëèéã öóöëóóëæ, àðõèíû ¿éëäâýðëýë 30.6 õóâèàð, ñïèðòèéí 24.7, øàð àéðàãíû 42.8, äàðñíû ¿éëäâýðëýë 35.2 õóâèàð òóñ òóñ áóóðàâ. • Àÿëàë æóóë÷ëàë, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûí õÿíàëò øàëãàëòàíä õàìðàãäñàí àæ àõóéí íýãæèéí òîî 2003 îíûõîîñ 31%-ààð ºñ÷, íèéò çºð÷ëèéí òîî 36%-ààð áóóðëàà.

��

• Óëñûí õèëèéí áîîìòóóä äàõü ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí àæèëëàõ íºõöºë, íèéãìèéí àñóóäàë îðõèãäñîí áàéñàí áîë 2008 îíû áàéäëààð, õèëèéí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí 11 àëáà, õýëòýñ àâòîìàøèíòàé áîëæ, èæ á¿ðýí êîìïüþòåð òåõíèê õýðýãñëýýð õàíãàãäñàíû çýðýãöýý íèéò 23 áîîìòûí 13 áîîìòîä 2-12 àéëûí àæèë÷äûí îðîí ñóóö áàðèãäàæ, Çàìûí-¯¿ä, Ñ¿õáààòàð áîîìò äàõü ÕÌÕÀ ò¿ðãýâ÷èëñýí øèíæèëãýýíèé àðãûí áàãà îâðûí ëàáîðàòîðèòîé áîëñíîîð õèëýýð íýâòðýõ áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäàëä òàâèõ õÿíàëò ñàéæèð÷ áàéíà. • Õèëèéí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí õàìðàõ õ¿ðýý 2003 îíä óëñûí õèëèéí áîîìòîä 50 ãàðóé, ã¿íèé ãààëüä 10 ãàðóéõàí õóâüòàé áàéñíûã 2008 îíä óëñûí õèëèéí áîîìòîä 85, ã¿íèé ãààëüä 45 õóâüä õ¿ðãýýä áàéíà.

ÕèëèéÍ ìýðãýæëèéÍ ÕßÍàëòûÍ ×èãëýëýýð:

• Ýìíýëãèéí ýìèéí ñàí áîëîí äóñëûí øèíãýí áýëòãýõ òàñãóóäûí 76.9% ñòàíäàðòûí øààðäëàãà õàíãàõã¿é íºõöºëä òàðèëãûí øèíãýí ¿éëäâýðëýæ áàéñíûã øàëãàëòààð òîãòîîæ, ¿éë àæèëëàãààã çîãñîîñíîîð ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãóóä çºâõºí àðèóí ýìèéí ¿éëäâýðò ¿éëäâýðëýãäýæ, ñòàíäàðòûí øààðäëàãà õàíãàñàí, ÷àíàðòàé, àþóëã¿é òàðèëãûí øèíãýíýýð õàíãàãääàã áîëëîî. • “Ýì õàíãàí íèéë¿¿ëýõ áàéãóóëëàãàä òàâèãäàõ íèéòëýã øààðäëàãà” MNS 5530:2005 ñòàíäàðòûí õýðýãæèëò 2005 îíä 28%-òàé áàéñíûã 2007 îíä 82%-ä õ¿ðãýâ.• 2005-2008 îíä õèéñýí õÿíàëò øàëãàëòààð ìàíàé óëñàä õóäàëäààëàãäàæ áàéñàí 25 íýðèéí õóóðàì÷ áîëîí ñòàíäàðòûí áóñ ýìèéã èëð¿¿ëæ, òàñëàí çîãñîîõ àðãà õýìæýý àâëàà.• Ýìíýëã¿¿äèéí ýìèéí æîðûí

ýð¯¯ë ìýÍä, áîëîâÑðîëûÍ ÕßÍàëòûÍ ×èãëýëýýð:õàíãàëò, ýì÷ íàðûí æîð áè÷èëòèéí áàéäàëä òàâèõ õÿíàëòûã ýð÷èìæ¿¿ëñíýýð æîðûí ìàÿãòààð õàíãàãäààã¿é çºð÷èë 2004 îíîîñ 23.4%-ààð, ýìèéã æîðûí ìàÿãò äýýð áè÷ýýã¿é çºð÷èë 12%-ààð òóñ òóñ áóóðàâ. • ªíãºðñºí òàâàí æèëèéí õóãàöààíä ºìíº íü õèéãäýæ áàéãààã¿é ýìíýëãèéí òåõíèê, òîíîã òºõººðºìæ, áàãàæ õýðýãñëèéã áàòàëãààæóóëàõ, õÿíàëò òàâèõ àæëûã øèíýýð áèé áîëãîñíîîð èðãýäèéã ýìíýëãèéí áàòàëãààòàé òîíîã òºõººðºìæ, áàãàæ õýðýãñëýýð ¿éë÷ë¿¿ëýõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýâ.• Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í äýõ íÿíãèéí áîõèðäîëò 2006 îíä 3.1% áàéñíûã ýíý îíû ýõíèé õàãàñ æèëèéí áàéäëààð 0.8% áîëãîæ, õºãö, 캺ãºíöðèéí áîõèðäîë, õ¿íñíèé õèìè, õîð ñóäëàëûí øèíæèëãýýãýýð øààðäëàãà õàíãààã¿é ñîðüöûí ýçëýõ õóâü áóóðëàà.

• Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ìàíàé óëñûí çàõ çýýëä ºðãºíººð íýâòýðñýí áèîëîãèéí èäýâõèò õ¿íñíèé íýìýëò á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäàëä õèéñýí ýð¿¿ë àõóé, õàëäâàð ñóäëàëûí õÿíàëòàä 347 îáúåêò õàìðóóëæ, óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòãýãäýýã¿é 256 øèðõýã, õàÿã øîøãûí çºð÷èëòýé 4846 øèðõýã á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õóäàëäààíû ñ¿ëæýýíýýñ ýðã¿¿ëýí òàòóóëæ, 142811 òºãðºãèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õ¿í àìûí õ¿íñíèé õýðýãöýýíýýñ õàñ÷ óñòãàâ. • Õ¿¿õäèéí ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõèéí çºð÷èë 2008 îíû áàéäëààð 60 ãàðóé õóâü áóóð÷, Áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðò íºëººëºõ ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîëîõ òóñãàé çºâøººðºë, ò¿¿íä òàâèãäàõ øààðäëàãàòàé õîëáîãäîõ çºð÷ëèéã ýðñ áóóðóóëàâ.• Áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷ãèéí ýëåêòðîí ìýäýýëëèéí ñàíã øèíýýð á¿ðä¿¿ëñíýýð õóóðàì÷ààð àâ÷

��

áàéãàëü îð×Íû ÕßÍàëòûÍ ×èãëýëýýð:

àøèãëàñàí á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷ãèéí çºð÷èë 2003 îíòîé õàðüöóóëàõàä 10 äàõèí, äýýä áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷ãèéí çºð÷ëèéã /äèïëîì/ 2002 îíòîé õàðüöóóëàõàä 2.8 äàõèí áóóðëàà.• Óëñûí õýìæýýíä àíãè ä¿¿ðãýëòèéí òàëààð õèéñýí óäàà äàðààãèéí øàëãàëòûí ä¿íã ¿íäýñëýí á¿õ àéìàã, íèéñëýëèéí ä¿¿ðã¿¿ä ñóðãóóëèóäûí õàìðàí ñóðãàõ òîéðãèéã øèíý÷ëýí òîãòîîæ, õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñíýýð àíãè ä¿¿ðãýëò 2005 îíûõòîé õàðüöóóëàõàä 36.4 õóâü áóóðàâ. • ÓÌÕÃ-ààñ õèéñýí øàëãàëòûí ä¿íã ¿íäýñëýí ÁÑØÓ-íû ñàéä, àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí õàìòàðñàí øèéäâýð ãàðñíààð àéìàã, íèéñëýëèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýã¿¿ä ýäýëáýð ãàçðàà á¿ðýí áàòàëãààæóóëàâ.

• 2007 îíîîñ õèìèéí îíöãîé õîðòîé, àþóëòàé áîäèñûí òîîëëîãûã óëñûí õýìæýýíä õèéæ, 11 àéìãèéí 36 ñóìûí 120 ãàðóé öýãò õèìèéí îíöãîé õîðòîé áîäèñîîð áîõèðäñîí 53.5 ãà òàëáàé á¿õèé 203.5 ìÿíãàí ì3 õºðñ, øëàìûã ñààðìàãæóóëàõ, õîðã¿éæ¿¿ëýõ àæëûã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí õèéæ áàéãàà áºãººä ºíººãèéí áàéäëààð, ñààðìàãæóóëàëòûí àæèë 70 õóâüòàé áàéíà. • Îëîí íýð òºðëèéí õèìèéí áîäèñûã

• Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéã 11, 12 æèëèéí ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëýõ áýëòãýë àæëûí ÿâö, ¿ð ä¿íãèéí òàëààð óëñûí õýìæýýíä øàëãàëò õèéæ, íýãäñýí ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ãàðãàí Çàñãèéí ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëñíýýð áýëòãýë àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëæ áàéíà.• Áîãä õààíû áîëîí Ýðäýíýçóó

ìóçåé, ¯íäýñíèé íîìûí ñàí, 21 àéìãèéí ìóçåéã öàãäààãèéí á à é ã ó ó ë ë à ã û í äóóò áîëîí ãàëûí äîõèîëëûí èæ á¿ðýí ñèñòåìä õîëáóóëàõ àæëûã õèéëã¿¿ëýâ.• Ìóçåéí ñàí õºìðºãèéí óëñûí òîîëëîãûí àæëûã 2007 îíä ýõë¿¿ëýí õÿíàëò òàâüæ áàéãààãèéí çýðýãöýý òîîëëîãî äóóñòàëõ õóãàöààãààð ò¿¿õ, ñî¸ëûí åðäèéí äóðñãàëò ç¿éëèéã óëñûí õèëýýð ãàðãàõûã õîðèãëîñîí øèéäâýð ãàðãóóëàâ.

• Ýðòíèé Õàðõîðèí õîòûí òóóðèéí õàìãààëàëòûí á¿ñèéí Õºøºº Öàéäàìûí ÷èãëýëèéí 46 êì àâòîçàìûí òðàññûí òàëáàéí õýñýã ãàçàðò ýðòíèé äóðñãàë ºðòñºí çºð÷ëèéã èëð¿¿ëæ, ñýðãýýí õàìãààëàõ àæëûã ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãààð õèéëãýëýý.

èõ õýìæýýãýýð õýðýãëýí áàéãàëü îð÷èí, àãààð, óñ, õºðñèéã áîõèðäóóëæ áàéñàí àðüñ øèð áîëîâñðóóëàõ 30 ãàðóé ¿éëäâýðèéí ¿éë àæèëëàãààã çîãñîîâ. • Óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýëèéí ÿâöàä ýâäýðñýí ãàçðûí òåõíèêèéí íºõºí ñýðãýýëò 2003 îíä äºíãºæ 3%-òàé áàéñíûã 2007 îíû ýöñýýð 51.7%-ä õ¿ðãýñíèé çýðýãöýý áèîëîãèéí íºõºí ñýðãýýëòèéã 10.0 õóâüä õ¿ðãýâ. • Óëààíáààòàð õîòûí àãààðûã èõýýõýí õýìæýýãýýð áîõèðäóóëæ

áàéñàí òºìºðëºã áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äèéã í¿¿ëãýí øèëæ¿¿ëýõ àñóóäëûã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäàä òàâüñíû äàãóó òºìºðëºã áîëîâñðóóëàõ 33 ¿éëäâýðèéã íèéñëýëýýñ ãàðãàæ, Áàãàíóóð, Áàãàõàíãàé ä¿¿ðýã ð¿¿ í¿¿ëãýí øèëæ¿¿ëýâ.Áàéãàëü îð÷íûã ñ¿éòãýæ, áîõèðäëóóëàí äîðîéòóóëñàí àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷ 50 ãàðóé àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààã ò¿ð çîãñîîâ.

��

Товч намтарГалсангийн ЗИНААМЯДАР

Ñанхүү, Хөдөлмөр, Íийгмийн хамгаалалын хяналтынулсын албаны дарга

Төрсөн он: 1945 îн төрсөн.

Õэзээ, хаана, ямар сургууль төгссөн, мэргэжил:▪ 1964 îнд Худалдааны техниêум,▪ 1968ондМонголУлсынИхсургууль,▪ 1982 онд ЗХУ-ын Москва хотын намын дээд

сургуулийн тус тус дүүргэсэн. Эдийн засагч, улс төрч мэргэжилтэй.

Ажилласан байдал: ▪ 1968-1975 онд Говь-Алтай аймгийн Санхүүгийн

хэлтэст эдийн засагч, хэлтсийн дарга,▪ 1975-1980ондСангийняамандХэлтсийндарга,▪ 1982-1991 онд МАХН-ын төв хороонд зааварлагч,

хэлтсийн îрлîгч эрхлэгч, тасаг, газрын дарга,▪ 1992-1993ондСанхүүгийнхяналтшалгалтыналбаны

дарга,▪ 1993-1998 онд Yндэсний татварын ерөнхий газрын

дэд дарга, ▪1998-2003 онд Санхүүгийн хянан шалгах газрын

дарга,▪ 2003-2008ондУМХГ-ындэддарга, 2008 îнîîс УМХГ-ын Ñанхүү, Íийгмийн хамгаалал,▪ Хөдөлмөрийн хяналтын улсын албаны даргаар

ажиллаж байна.

Гавъяа шагнал:▪ 1973ондСанхүү,банкнытэргүүнийажилтан,▪ 1990ондЗасгийнгазрынХүндэтжуухбичиг,▪ 1991ондАлтангадасодон,▪ 2000ондХөдөлмөрийнгавъяаныулаантугийнодон,▪ 2001 онд Төрийн хяналт шалгалтын тэргүүний

ажилтан öîл тэмдэг,▪ 2005 онд Улсын хяналтын тэргүүний ажилтан цол

тэмдэг▪ 2006ондМонголулсынГавъяатэдийнзасагчцолоор

тус тус шагнагджээ.▪ 2008ММНБИ-ийноныТопсанхүүч

ªíººäðèéã õ¿ðòýë ìýðãýæèëäýý ¿íýí÷, áèøèð÷, ç¿òãýæ ÿâíà

Ñанхүү, Хөдөлмөр, Íийгмийн хамгаалалын хяналтынулсын албаны дарга Галсангийн ЗИÍÀÀМЯÄÀР

► òàíû íóòàã óñ, áàãà íàñíû òóõàé ÿðèàãàà ýõëýõ ¿¿?

Áè Õîâä àéìãèéí Äàðâè ñóìàíä 1945 îíä òºðñºí. Ààâ ýýæýýñýý 5 óóëàà. Ìàë÷èí õ¿íèé õ¿¿õýä ÿàæ ºñºæ ºíäèéäºã áèëýý òýãæ õ¿í áîëñîí. Áàãà íàñàà äóðñàí õýëýõýä ìèíèé íóòàã ñàéõàí íóòàã. Ìèíèé ààâ ýýæ íóòàã óñàíäàà íýð õ¿íäòýé õ¿ì¿¿ñ áàéñàí. ► Ìýðãýæëýý õýðõýí ñîíãîñîí áý? òàíû àæèë ìýðãýæëèéí îíöëîã.

Áè àéëûí áàãà õ¿¿õýä 6 äóãààð àíãèä áàéõàä ààâ ìààíü ºâ÷íèé ó÷è𠺺ä áîëñîí. Õîâä àéìãèéí 7 æèëèéí äóíä ñóðãóóëü òºãñººä Óëààíáààòàð õîòîä ýýæòýéãýý Õóäàëäààíû òåõíèêêóìä èðñýí. Ìàíàé ààâ òýíõèì ãýæ áàéõàä ñàíõ¿¿ãèéí ÷èãëýëýýð áàãà áîëîâñðîëòîé íóòàã îðîíäîî ìàë òîîëëîãûí À äàíñ ãýæ áàéõàä õÿòàä õàð ñàìïèíä òîî ä¿íãýý õèéäýã. Ò¿¿ãýýðýý òîëãîé öîõèäîã õ¿í áàéñàí áîëîõîîð òýð ÷èãëýëèéí ìýðãýæèë ñàéõàí ãýæ áîäñîí áàéõ. Òýãýýä Õóäàëäààíû òåõíèêêóìä Ñàíõ¿¿ãèéí ÷èãëýëèéí ìýðãýæëèéã ñîíèðõîîä 4 æèë ñóðàëöàí “îíö” ä¿íòýé òºãññºí. Òóõàéí ¿åä îíö òºãññºí îþóòíóóäûã äýâø¿¿ëýí ñóðàëöóóëäàã áîëçîë áàéñàí. Òýãýýä ÌÓÈÑ-ûí Ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí àíãèä øàëãàëòã¿éãýýð îðæ áàéëàà. Ýíý ìèíèé àç çàâøààí þì. Ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñàã÷ ìýðãýæëýýðýý îäîî 41 äýõ æèëäýý àæèëëàæ áàéíà. Ìýðãýæèë áîëãîí ñàéõàí. Òýð äóíäàà ýäèéí çàñàã÷ ìýðãýæèë áîë íèëýýí ºðãºí õ¿ðýýòýé ìýðãýæèë ãýæ áîääîã. Íèéãýì óëñ îðíû íèéòëýã ýðõ àøèãòàé õîëáîîòîé àñóóäëóóäàä èë¿¿ îéðõîí áàéäàã. ßìàð ÷ áàéãóóëëàãà ºðõ ãýð óëñ îðîí îðëîãîã¿é çàðäàëã¿é áàéíà ãýæ áàéõã¿é. Á¿õ ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, àìüäðàë, àæ àõóé çààâàë ìºíãºòýé õîëáîîîòîé. ¿¿íòýé õàìààðñàí ìýðãýæèë ó÷ðààñ ºíººäðèéã õ¿ðòýë ìýðãýæèëäýý ¿íýí÷, áèøèð÷, ç¿òãýæ ÿâíà.

► àæëûí ãàðààãàà õààíààñ ýõýëæ áàéñàí áý?

Îðîí íóòàã, òºðèéí ÿàì ãàçàðò, òºð óëñûí òºâ áàéãóóëàãóóäàä 3 øàòíû áàéãóóëëàãàä àæèëëàæ áàéñàíäàà áàõàðõàëòàé áàéäàã. 1968 îíû 07 ñàðûí 14-íèé ºäðèéã ºäèé õ¿ðòýë ìàðòäàãã¿é þìàà. Ñàíãèéí ÿàìíààñ õóâèàðëàãäàí Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí ÿéöýòãýõ çàõèðãààíä Ñàíõ¿¿ õýëòñèéí îðëîãî õàðèóöñàí

��

ìýðãýæèëòýíýýð îðæ àæëûíõàà ãàðààã ýõýëñýí. ► òºðèéí àëáàíä õýäèéíýýñ ç¿òãýõ áîëñîí áý?

Ñàíãèéí ñàéäûí òóøààëààð 1975 îíä Óëààíáààòàð îðæ èðñýí. Ñàíãèéí ÿàìíû çàõèðãààíû õýëòñèéí äàðãààð àæèëëàñàí. ¯å ¿åèéí óäèðäàõ õ¿ì¿¿ñ, ñàéä äàðãà óõààëàã, ìýäëýãòýé ìàø íàðèéí àðãà áàðèëòàé õ¿ì¿¿ñòýé îéð áàéñàíäàà òàëàðõàëòàé áàéäàã. Ñàíãèéí ÿàì ãýäýã òîì àéëûí äîòîîä àæèë íàðèéí äýã æóðàìòàé ãàçàð áàéñàí. Íýã õî¸ð æèëèéí äàðààãààð 2 õýëòñèéã íèéë¿¿ëæ Áîëîâñîí õ¿÷èí çàõèðãààíû õýëòñèéã ãàðãààä 1980 õ¿ðòýë Ñàíãèéí ÿàìàíä àæèëëàñàí. Ýíäýýñ Îðîí íóòàã, ñàíãèéí ÿàìíû çºð¿¿ã èõ îéëãîñîí. ¯¿äýýð îðæ èðýíã¿¿ò ÿàì ãàçðûí õèéæ áàéãàà àæèë, òàâüæ áàéãàà òîî íü òýð ÷èãýýðýý óëñ îðíû àìüäðàë áàéäàã ãýñýí îéëãîëò àâñàí. Ñàíãèéí ÿàì áîë òºñºâ çîõèîõ, áàòëàõ ò¿¿íèéã áèåë¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä ºäºð øºíèéã ÿëãàäàãã¿é àæèëëàäàã áàéñàí. Íýã ìýðãýæèëòýí õ¿íèé òàâüæ áàéãàà íýã òîî óëñ îðíû àìüäðàë þì àà ãýæ áèä ÿðüäàã ë äàà. 1980-82 îí õ¿ðòýë àæèëëààä Ìîñêâàä 2 æèë ñóðàëöñàí. Îëîí óëñûí íèéãýì ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî îëîëò, äóòàãäàëòàé ç¿éëèéã èõ ñîíññîí. 1982 îíä òºãñºæ èðýýä ÌÀÕÍ-ûí Òºâ õîðîîíû òºëºâëºãººò ñàíõ¿¿ãèéí õýëòýñò ýõëýýä àæèëëñàí. Õîæèì Ýäèéí çàñãèéí õýëòýñò 1991 îíûã õ¿ðòýë àæèëëàñàí. Óëñ îðíû õýìæýýíèé þìûã áîäíî òîîöîîëíî ãýäýã ¿íýõýýð ºðãºí õ¿ðýýòýé. Íèëýýí ÷ íóõëàãäàæ, àõèæ, ãîëîãäîæ ÷ áàéñàí. 1991 îíîîñ ÿàìàíäàà ýðãýæ èðñýí. Ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëò øàëãàëòûí àëáûã çîõèîí áàéãóóëàõ ¿¿ðãèéã Ñàíãèéí ÿàìíààñ ºãñºí. Òºâ人 10 ãàðóé õ¿íòýé, àéìãóóäàä ýíý ñàëáàðàà íýýãýýä 1991 îíä 100 ãààä õ¿íòýé áàéãóóëñàí. Ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëò øàëãàëòûí àëáûã áàéãóóëàõ àæëûã õèéñýí. Äàðàà íü ÌÓ-ä Òàòâàðûí íýãäñýí òîãòîëöîî ãýäýã ç¿éë äýýð Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí ¿åä àðä÷èëëûí îíöãîé øèíý÷ëýë õèéõ øààðäëàãà ãàð÷ èðñýí. Èíãýýä 1992 îíä ¯íäýñíèé òàòâàðûí ãàçðûã áàéãóóëàõàä äýä äàðãààð òîìèëîãäîæ áàéëàà. 1998 îí õ¿ðòýë àæèëëàñàí, îíöëîãòîé áàéñàí. Òàòâàðûí áàãö õóóëü ãýæ áàéãààã¿é. Òàòâàðûí á¿õ õóóëèéã ýõýëæ øèíýýð ãàðãàñàí. ̺í Òàòâàðûí åðºíõèé áàéãóóëëàãûã øèíýýð áàéãóóëëàõàä ãàð áèå îðîëöñîí. 1993 îíû 1 ñàðûí 1 íýýñ òàòâàðûí áàãö õóóëèéã óëñûí õýìæýýíä ìºðäºæ, àëáà áàéãóóëàãäñàí ò¿¿õòýé. Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí ¿åèéí õÿíàëòûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàõ øààðäëàãà ãàð÷ Çàñãèéí ãàçðààñ øèéäâýð ãàð÷ Ñàíãèéí ñàéäûí øèéäâýðýýð 1998 îíä îäîîãèéí ýíý ñàëáàðòàà îðæ èðñýí. Ýðãýýä ººðèéí ãýð øèã ãàçàð èðýõýä äóðã¿é áàéãààã¿é. 2003 îíä àãåíòëàãóóä íýãäýõýä ÓÌÕà ãýäýã òîì ºíºð àéëûí íýãýí ãèø¿¿í áîëñîí. ÓÌÕÃ-ûã áàéãóóëàëöñàí õ¿í ãýæ õýëýõ äóðòàé. Èíãýæ ë áè òºâ áàéãóóëëàãóóäàä àæèëëàõûí çýðýãöýý Çàñãèéí ãàçðûí ãóðâàí àãåíòëàãóóäûã øèíýýð áàéãóóëàõàä ãàð áèå îðîëöîæ àæèëëàñàíäàà áàÿðòàé, áàõàðõàëòàé áàéäàã.

► òºðèéí õ¿íä õ¿÷èð àæëûã ¿¿ð÷ ÿâàõàä íàéäâàðòàé àð òàë, õàíèéí ò¿øèã òóëãóóð èõ ÷óõàë. Ãýð á¿ëýý óíøèã÷èääàà òàíèëöóóëàà÷?

Ìàíàé ãýð á¿ëèéí õ¿íèéã Ë.Öýãìýä ãýäýã íÿãòëàí áîäîã÷ ìýðãýæèëòýé. Ãîâü-Àëòàé àéìàãò àæèëëàæ áàéõäàà ãýð á¿ëèéíõýý õ¿íòýé òàíèëöàæ 3 õ¿¿, íýã îõèíòîé áîëñîí. Ãýð á¿ëèéí õ¿í áèä õî¸ð õàíèëààä èðýõ æèë 40 æèë áîëíî. Õ¿¿õä¿¿ä á¿ãä àæëàà õèéãýýä ÿâæ áàéíà. Îäîî ýõíýð áèä õî¸ð 10 à÷ çýýòýé èéì ºíºð ºòãºí ãýð á¿ëòýé áîëæýý.Ò¿ìíèé òºëºº Òºðèéí àæëûã õèéæ ÿâàõàä íýëýýä õ¿íäðýë áýðõøýýë ãàðäàã áàéõàà.

Òºðèéí àæèë õèéæ áàéõàä ñàéõàí þì èõ áèé. ßìàð ÷ òîõèîëäîëä òºðèéí àæèë áîëîõîîð á¿òäýã. Õ¿íäðýë áàéñàí ÷ òºðèéí òºëºº, ò¿ìýí îëíû òºëºº áàéäàã ó÷ðààñ á¿òýæ áàéäàã. Ìèíèé íàñíû õ¿ì¿¿ñèéí ¿åä ñèñòåìèéí ñîëèãäîëòûí ¿åä íèéãýì ººð÷ëºãäºõ ¿éë ÿâöàä ò¿ðãýí îéëãîæ äàñàõàä õ¿íäðýë áàéñàí. Øèíý þìàíä øèëæèõ ¿éë àæèëëàãàà áýðõøýýëò ãàð÷ áàéëàà. Ãýâ÷ ýíý øèëæèëòèéã àìæèëòòàé äàâñàí. óëñ îðíû íýã. ßìàð ÷ áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿í ººðºº íèéãìèéí ºìíº õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý ãýäýã ìàíàé íèéãýìä õ¿íä áàéíà. Òºðèéí õóóëèéí õ¿ðýýíä á¿õ ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãäàõ ̧ ñòîé ãýäãèéã õ¿í á¿õýí á¿ðýí ýçýìøñýí, ñóäàëñàí, äàñàë áîëæ ÷àäààã¿é ýíý ¿åä òºðèéí àëáàí õààã÷äàä õ¿íäðýë áàéíà ø¿¿. Íèéò èðãýä áàéãóóëëàãûí ýíý ¿éë àæèëëàãààíä òºð çàñàã÷ àíõààðàõ ó÷èðòàé. Íýëýýä îëîí æèë õ¿íèé õàëààñàíä, áàéãóóëëàãûí ñàíä øàëãàëò õèéõýä õ¿íäðýë áàéíà. Õ¿í áóðóóãàà õ¿ëýýí çºâøººðäºãã¿é, ýñýðã¿¿öýõ òîõèîëäîë ¿å ¿å ãàðäàã. Åð íü õóóëèéí äàãóó çºâ çàð÷ìààð ÿâàõ ó÷èðòàé. Æíü: Íýã áàéãóóëëàãûã 3 óäàà øàëãàõàä èëð¿¿ëñýí çºð÷뺺 õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é ìàðãààí ãàðãàæ áàéñàí õ¿í îëîí æèëèéí äàðàà 3 óäààãèéí ìàðãààí ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí. Ìàíàé áàéãóóëëàãà ¿íýõýý𠺺ð÷ëºãäñºí ø¿¿ ãýæ òàëàðõàë ñîíñîõîä ñàéõàí áàéäàã. Øàëãàëòûí áàõàðõàë õ¿íäðýë àëü àëü íü áàéäàã.

► Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûã çºð÷èë èëð¿¿ëäýã áàéãóóëëàãà ìýòýýð îéëãîäîã õ¿ì¿¿ñ öººíã¿é áàéäàã. Ýíý òàëààð òàíû áîäîë

Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà ÌÓ-ûí õààíà ÷ õ¿íäðýë ¿¿ññýí õ¿ð÷ î÷äîã ãàçàðòàé áîëñîí. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçàð Õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã ãàçàð. Ò¿¿íýýñ á¿õ ãàçðûí àæëûã õèéæ ºãäºã áàéãóóëëàãà áèø, õ¿ññýí ÷ ÷àäàõã¿é. Õàðèí .õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ñààä áîëæ áàéãàà àëèâàà ç¿éëèéã õýëæ äîõèî ñàíàìæ ºãäºã ãàçàð áàéõ ó÷èðòàé.

► îëîí æèë óäèðäàõ àæèë õèéñýí ãàâüÿàò ñàíõ¿¿÷èéí õóâüä çàëóó÷óóäàà õàíäàæ õýëýõ ¿ã.

ßìàð ÷ àæèë õèéñýí ¿íýí÷ àæèëëàõ õýðýãòýé. Õàðèóöñàí àæëûí òàëààð õ¿íä òóñàëæ õýëæ îéëãóóëäàã áàéõ. Îäîî áîë ÷àääàã ÷àääàã ç¿éëýýðýý ÷ºäºðëºæ õ¿íäð¿¿ëæ áàéíà. Õÿíàëò øàëãàëòûí àæèëòàí, ýäèéí çàñãèéí õ¿ì¿¿ñò õýëýõýä ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñ, íºãººòýéã¿¿ð õóóëèéí òýãæ õèé ãýñýí ýðõ ç¿éí ¿íäýñ óóëçâàð çààã äýýð ä¿ãíýëò, øèéäâýðýý ãàðãàæ áàéõ õýðýãòýé ãýæ õýëüå. Àëü áîëîõ îëîí íèéò, òºð çàñàãòàà òóñàëäàã í¿ä ÷èõ íü áîëñîí áàéãóóëëàãà áàéõ ¸ñòîé. Íèéãýìòýé îéð áàéõûí òºëºº àæèëëàæ áàéíà. Îëîí íèéòèéí ç¿ãýýñ Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãàä õàíäàõ õàíäëàãà èõ ººð÷ëºãäºæ áàéãàà áàÿðòàé áàéãàà. Ýöýñò íü òýìäýãëýõýä áè

Ǻâõºí ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëò øàëãàëòàíä 11 æèë àæèëëàæ áàéíà. Áèä Ñàíõ¿¿ãèéí õóóëü òîãòîîìæ çºð÷ñºí ¿éëäýëòýé õîëáîãäóóëààä çàñàæ çàëðóóëààä ãàðãàæ èðñýí àêò òºëáºðººðºº ÌÓ-ûí á¿õ àéìãèéí íýã æèëèéí òºñºâòýé òýíöýõ õýìæýýíèé ìºíãèéã èëð¿¿ëæ ãàðãàæ èðæ øèéâäýðëýñýí áàéíà. ¯¿íýýñ 1 àéìãèéí 11 æèëèéí òºñºâòýé òýíöýõ ìºíãèéã óëñûí òºñºâò îðóóëñàí áàéíà.

ßðèëöñàí À.Óíäðàõáàÿð

20

ÌîíÃîË ÓËÑÛí õÓÓËÜ

2003 îíû 01 ä¿ãýýð ñàðûí 03-íû ºäºðÓëààíáààòàð õîò

òªðèéí õßíàËò øàËÃàËòÛí òÓõàé

íÝÃä¯ÃÝÝð Á¯ËÝÃíèéòëýã ¿íäýñëýë

1 ä¯ÃÝÝð ç¯éË. õÓÓËèéí çîðèËò

1.1. Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí òîãòîëöîî, òºðèéí çàõèðãààíû õÿíàëò øàëãàëòûí ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã òîäîðõîéëæ, òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëíà.

2 äÓÃààð ç¯éË. òªðèéí õßíàËò øàËÃàËòÛí òÓõàé õÓÓËÜ òîÃòîîÌæ

2.1. Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ íü ýíý õóóëü áîëîí õóóëü òîãòîîìæèéí áóñàä àêòààñ á¿ðäýíý.

3 äÓÃààð ç¯éË. òªðèéí õßíàËò øàËÃàËòÛí òîÃòîËöîî, õ¯ðÝÝ

3.1. Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëò íü Óëñûí Èõ Õóðàë, Åðºíõèéëºã÷,Òºðèéí àóäèòûí áàéãóóëëàãà áîëîí òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí õÿíàëò øàëãàëò /öààøèä “ìýðãýæëèéí õÿíàëò” ãýõ/, ¯íäñýí õóóëèéí Öýö, ø¿¿õ, ïðîêóðîðûí õÿíàëò, íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãààñ ýíý õóóëèéí äàãóó õýðýãæ¿¿ëýõ õÿíàëò øàëãàëòààñ á¿ðäýíý.

3.2. Óëñûí Èõ Õóðàë, Åðºíõèéëºã÷èéí õÿíàëò øàëãàëò, ̄ íäñýí õóóëèéí öýö, ø¿¿õ, ïðîêóðîðûí õÿíàëò áîëîí Òºðèéí àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîãäñîí õàðèëöààã òóñ òóñûí õóóëü òîãòîîìæîîð çîõèöóóëíà.

3.Ç. Çàñãèéí ãàçàð, ÿàì, àãåíòëàã, àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýã, áàã õîðîîíû Çàñàã äàðãûí õÿíàëò øàëãàëò, õóóëü òîãòîîìæîîð òóñãàéëàí ýðõ îëãîãäñîí ìýðãýæëèéí õÿíàëò, ò¿¿í÷ëýí íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãààñ ýíý õóóëèéí äàãóó õýðýãæ¿¿ëýõ õÿíàëò øàëãàëòòàé õîëáîãäñîí õàðèëöààã ýíý õóóëèàð çîõèöóóëíà.

4 ä¯ÃÝÝð ç¿éË. òºðèéí õßíàËò øàËÃàËòÛí ¯íäÑÝí çàð×èÌ 4.1. Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëò /öààøèä “õÿíàëò øàëãàëò” ãýõ/ íü õóóëü äýýäëýõ, øóäàðãà ¸ñûã õàíãàõ,

èë òîä, áîäèòîé áàéõ çàð÷èìä ¿íäýñëýñýí áàéíà.

2�

5 äÓÃààð ç¯éË. õßíàËò øàËÃàËò õèéõ íèéòËÝà ¯íäÝÑËÝË, æÓðàÌ

5.1. Õÿíàëò øàëãàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà /öààøèä “Õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãà” ãýõ/ õÿíàëò øàëãàëòûã ººðèéí ñàíàà÷èëãààð, ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí äààëãàñíààð, ò¿¿í÷ëýí õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí áóñàä ¿íäýñëýëýýð õèéíý.

5.2. Õÿíàëò øàëãàëòàä õîëáîãäîõ àñóóäëûí òàëààð óðüä÷èëñàí ä¿ãíýëò ãàðãàæ ò¿¿íèéãýý áàòëàõ çàìààð õÿíàëò øàëãàëò õèéõèéã õîðèãëîíî.

5.Ç. Õÿíàëò øàëãàëòûã ýðõ á¿õèé àëáàí òóøààëòíû áàòàëñàí óäèðäàìæèéí äàãóó õèéíý. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõ á¿õèé àëáàí òóøààëòàí òóõàéí áàéãóóëëàãàä ìºðäºæ

áóé ä¿ðýì, æóðàìä ººðººð çààãààã¿é áîë õÿíàëò øàëãàëòûã çîõèõ óäèðäàìæã¿éãýý𠺺ðèéí ñàíàà÷èëãààð õèéæ áîëíî.

5.4. Õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãà íü õÿíàëò øàëãàëò õèéõ áîëñîí òóõàé øàëãóóëàõ ýòãýýäýä óðüä÷èëàí ìýäýãäýæ áîëíî.

5.5. Õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàí, õÿíàëò øàëãàëòûí àæèëä îðîëöñîí áóñàä ýòãýýä õÿíàëò øàëãàëòûí ÿâöàä àâñàí ìýäýýëëèéã ººð çîðèëãîîð àøèãëàõûã õîðèãëîíî.

5.6. Õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãà íü øàëãàñàí àñóóäëààð òóõàéí ýòãýýäèéí ¿éë àæèëëàãààíä ä¿ãíýëò ºã÷, èëýðñýí çºð÷èë äóòàãäëûí øàëòãààíûã òîãòîîí, ò¿¿íèéã àðèëãàõ àðãà õýìæýýã àâàõóóëæ, øààðäëàãàòàé áîë çîõèõ õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõ òóõàé àñóóäëûã ýíý õóóëü áîëîí áóñàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó øèéäâýðëýõ áóþó õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàä òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëíý.

5.7. Õÿíàëò øàëãàëòûí ä¿íãèéí òóõàé òàíèëöóóëãà, áóñàä áàðèìò áè÷ãèéã çîõèõ æóðìûí äàãóó ¿éëäýæ, õÿíàëò øàëãàëò õèéñýí àëáàí òóøààëòàí ãàðûí ¿ñýã çóðíà.

5.8. Õÿíàëò øàëãàëòûí ä¿íã øàëãóóëñàí ýòãýýäýä òàíèëöóóëæ õîëáîãäîõ áàðèìò áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðóóëíà. Õýðýâ øàëãóóëñàí ýòãýýä õÿíàëò øàëãàëòûí áàðèìò áè÷èãò çààñàí ç¿éëèéã çºâøººðººã¿é áóþó ãàðûí ¿ñýã çóðàõààñ òàòãàëçñàí áîë ýíý òóõàé òàéëáàðàà áè÷èæ ãàðûí ¿ñãýý çóðíà.

5.9. Õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãà íü èëãýýã÷èéí îâîã íýð, õàÿã òîäîðõîé áóñ ãîìäîë, ìýäýýëëèéã õ¿ëýýæ àâàõã¿é.

5.10. Õÿíàëò øàëãàëòûí ÿâöàä ãýìò õýðãèéí øèíæòýé çºð÷èë èëýðñýí òîõèîëäîëä õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãà õîëáîãäîõ áàðèìò áè÷ãèéã ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãàä õàðüÿàëëûí äàãóó øèëæ¿¿ëíý.

5.11. Ýä õºðºíãèéí õîõèðîë ó÷ðóóëñàí íü õÿíàëò øàëãàëòûí ÿâöàä òîãòîîãäñîí áîë óã õîõèðëûã

õîëáîãäîõ ýòãýýäýýð õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó íºõºí òºë¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàõûã ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòíààñ øààðäàíà.

Óã øààðäëàãûã õ¿ëýýæ àâñàí áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàí çààñàí õóãàöààíä õîõèðëûã íºõºí òºë¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâ÷ ýíý òóõàéãàà õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãàä áè÷ãýýð ìýäýãäýíý.

Õýðýâ øààðäëàãûã õ¿ëýýæ àâàõààñ òàòãàëçñàí áóþó òîãòîîñîí õóãàöààíä õîõèðëûã íºõºí òºë¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâààã¿é áîë áóðóóòàé àëáàí òóøààëòàíä ýíý õóóëüä çààñíû äàãóó çàõèðãààíû øèéòãýë íîãäóóëàõ, ýñõ¿ë óã àñóóäëûã ø¿¿õýä òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëíý.

5.12. Õóóëü òîãòîîìæèä ººðººð çààãààã¿é áîë õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãà õèéñýí õÿíàëò øàëãàëòûíõàà ä¿íã îëîí íèéòýä ìýäýýëíý.

5.1Ç. Õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãà õÿíàëò øàëãàëò õèéõäýý òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, èðãýäèéí äýìæëýãèéã àâ÷ áîëíî.

5.14. Õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãà ººðèéí ýðõëýõ õ¿ðýýíèé àñóóäëààð èðãýäýýñ èð¿¿ëñýí ìýäýýëëèéí äàãóó õÿíàëò øàëãàëò ÿâóóëæ áîëíî.

Õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãà ìýäýýëëèéí íóóöûã ÷àíäëàí õàìãààëíà.

22

õî¨ðäÓÃààð Á¯ËÝÃ

õÿíàëò øàëãàëòûí òàëààðõè òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí á¿ðýí ýðõ

6 äÓÃààð ç¯éË. çàÑÃèéí ÃàçðÛí Á¯ðÝí Ýðõ

6.1. Õóóëü òîãòîîìæèéí áèåëýëòèéã õàíãàõ òàëààð çîõèîñîí àæèë, ò¿¿íèé ¿ð ä¿íã Óëñûí Èõ Õóðàëä æèë òóòàì òàéëàãíàíà.

6.2. Çàñãèéí ãàçàð, ÿàì, àãåíòëàã áîëîí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà, íóòãèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãààñ õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã õàíãàõ òàëààð çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà àæèëä ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, ¿ð íºëººã íü ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýý àâíà.

6.3. Çàõèðãààíû õÿíàëòûí ¿ð àøèãòàé òîãòîëöîî áèé áîëãîõ àðãà õýìæýý àâ÷, ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóäûí õàðèëöàí àæèëëàãààã íèéòëýã çîðèëãîä ÷èãë¿¿ëýí çîõèöóóëíà.

6.4. ßàì, àãåíòëàã áîëîí òºðèéí áóñàä áàéãóóëëàãà, òºðèéí ºì÷èò áîëîí òºðèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé àæ àõóéí íýãæèä äîòîîäûí õÿíàëò øàëãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ íèéòëýã æóðìûã òîãòîîíî.

6.5. Õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí áóñàä á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý.

7 äÓÃààð ç¯éË. ßàÌ, àÃÅíòËàà ÁîËîí çàÑÃèéí ÃàçðààÑ ÁàéÃÓÓËäàà òªðèéí çàõèðÃààíÛ ÁàéÃÓÓËËàÃÛí Á¯ðÝí Ýðõ

7.1. Õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã óäèðäëàãûí ýðõýëñýí ñàëáàð, õàðüÿà áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ ººðèéí àïïàðàòûí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëæ, ÿâö, ¿ð ä¿í, áèåëýëòèéã òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó Çàñãèéí ãàçàðò ìýäýýëæ áàéíà.

7.2. Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí íèéòëýã æóðìûã ¿íäýñëýí õàðüÿà áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ ººðèéí àïïàðàòàä äîòîîäûí õÿíàëò øàëãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ æóðìûã áàòàëæ ìºðä¿¿ëíý.

7.Ç. Õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã õàðüÿà áàéãóóëëàãà, òºðèéí ºì÷èò áîëîí òºðèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé õóóëèéí ýòãýýäýä õÿíàí øàëãàæ, øààðäëàãàòàé áîë òýäãýýðèéí óäèðäëàãûí èëòãýë, ìýäýýëëèéã ñîíñîíî.

7.4. Õàðüÿà áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí òºðèéí ºì÷èéí ýä õºðºíãèéí àøèãëàëò, õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûí áàéäàë, á¿ðòãýë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíä áàðèìòûí øàëãàëò õèéõ àðãà õýìæýý àâíà.

8 äÓÃààð ç¯éË. àéÌàÃ, íèéÑËÝË, ÑÓÌ, 䯯ðÝÃ, ÁàÃ, õîðîîíÛçàÑàà äàðÃÛí Á¯ðÝí Ýðõ

8.1. Á¿õ øàòíû Çàñàã äàðãà äàðààõü á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:

8.1.1.õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçàð, ò¿¿íèé áàéãóóëëàãûí áîëîí èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûí øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã íóòàã äýâñãýðòýý îðøäîã íèéò áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèä òýäãýýðèéí õàðüÿàëàë, ºì÷èéí òºðºë õýëáýðèéã õàðãàëçàõã¿éãýýð õÿíàí øàëãàõ;

8.1.2.õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçàð, ò¿¿íèé áàéãóóëëàãûí áîëîí èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûí øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã íóòàã äýâñãýðòýý ìýäýýëýõ, ñóðòàë÷ëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ, ¿ð ä¿í, áèåëýëòèéã Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó äýýä øàòíû Çàñàã äàðãà, Çàñãèéí ãàçàðò ìýäýýëýõ.

8.2. Àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí òóñãàé á¿ðýí ýðõ:

2�

8.2.1. Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí íèéòëýã æóðìûã ¿íäýñëýí ººðèéí áîëîí äîîä øàòíû Çàñàã äàðãûí àæëûí àëáà, õàðüÿà áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèä äîòîîäûí õÿíàëò øàëãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ æóðìûã áàòàëæ ìºðä¿¿ëýõ;

8.2.2. õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà áàéäëûã ñóäëàõ àæëûã íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëæ íýãòãýí, òýäãýýðèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ñàíàëàà Åðºíõèéëºã÷, Çàñãèéí ãàçàðò ºðãºí ìýä¿¿ëýõ;

8.2.Ç. ñóì, ä¿¿ðýã, õàðüÿà áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí òºðèéí ºì÷èéí ýä õºðºíãèéí àøèãëàëò, õàäãàëàëò, õàìãààëàëò, á¿ðòãýë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíä áàðèìòûí øàëãàëò õèéõ àðãà õýìæýý àâíà.

8.Ç. Ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãûí òóñãàé á¿ðýí ýðõ :

8.3.1. õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçàð, ò¿¿íèé áàéãóóëëàãûí áîëîí èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûí øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã õàíãàõ òàëààð çîõèîæ áàéãàà àæèë, ò¿¿íèé ÿâö, ¿ð ä¿íãèéí òóõàé íóòàã äýâñãýðòýý îðøäîã áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí ýðõ áàðèã÷äûí ìýäýýëëèéã ñîíñîæ, èëòãýë ñîíñãîëûã õýëýëöýí õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð ¿¿ðýã äààëãàâàð ºã÷ áèåëýëòèéã õàíãóóëàõ.

9 ä¯ÃÝÝð ç¯éË. ÌÝðÃÝæËèéí õßíàËòÛà õÝðÝÃ毯ËÝõÁàéÃÓÓËËàÃà, ò¯¯íèé Á¯ðÝí Ýðõ

9.1. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã õóóëèàð ýðõ îëãîãäñîí áàéãóóëëàãà, àëáà õýðýãæ¿¿ëýõ áºãººä ò¿¿íèéã óëñûí òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.

9.2. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ òºâ áàéãóóëëàãà äàðààõü á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:

9.2.1. õóóëü òîãòîîìæ áîëîí ò¿¿íèéã ¿íäýñëýí òºðèéí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ íèéòýýð äàãàæ ìºðäºõººð òîãòîîñîí æóðìûí áèåëýëòýä õÿíàëò òàâèõ;

9.2.2. ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãûã ìýðãýæèë, àðãà ç¿éí óäèðäëàãààð õàíãàõ;

9.2.Ç. ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ìýðãýøñýí àæèëòàí áýëòãýõ, äàâòàí ñóðãàõ, òýäíèé àæèëëàõ íºõöºë, íèéãìèéí áàòàëãààã õàíãàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ;

9.2.4. õÿíàëòûí õóóëü òîãòîîìæ, ò¿¿íèéã ¿íäýñëýí òºðèéí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ íèéòýýð äàãàæ ìºðäºõººð òîãòîîñîí æóðìûã õýðýãëýæ áàéãàà áàéäëûã ñóäëàí íýãòãýæ, õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ, øèéäâýðèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ñàíàëàà çîõèõ áàéãóóëëàãàä îðóóëàõ;

9.2.5 õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí áóñàä á¿ðýí ýðõ.

10 äÓÃààð ç¯éË. ÌÝðÃÝæËèéí õßíàËòÛí ÓËÑÛí ÁàéöààÃ×, ò¯¯íèéíèéòËÝà Á¯ðÝí Ýðõ

10.1. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ òºâ áàéãóóëëàãàä óëñûí åðºíõèé áàéöààã÷, óëñûí àõëàõ áàéöààã÷, óëñûí áàéöààã÷, îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãàä óëñûí àõëàõ áàéöààã÷, óëñûí áàéöààã÷ àæèëëàíà.

10.2. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ òºâ áàéãóóëëàãûí äàðãûã Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 45.1-ä çààñíû äàãóó íýð äýâø¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñýýñ ñîíãîæ Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéä òîìèëæ, ÷ºëººëíº.

10.Ç. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ òºâ áàéãóóëëàãûí äàðãà íü ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí óëñûí åðºíõèé áàéöààã÷ áàéíà. Åðºíõèé áàéöààã÷èéí ýðõèéã Çàñãèéí ãàçàð îëãîíî.

10.4. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ òºâ áîëîí îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãûí óëñûí àõëàõ áàéöààã÷,

2�

óëñûí áàéöààã÷èéí ýðõèéã óëñûí åðºíõèé áàéöààã÷ îëãîíî.

10.5. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãûí äàðãûã àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãàòàé çºâøèëöºæ ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí òºâ áàéãóóëëàãûí äàðãà òîìèëíî.

10.6. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãûí äàðãà íü óëñûí àõëàõ áàéöààã÷ áàéíà.

10.7. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãûí óëñûí áàéöààã÷èéã òóõàéí îðîí íóòàã äàõü óëñûí àõëàõ áàéöààã÷ òîìèëæ, ÷ºëººëíº.

10.8. Óëñûí áàéöààã÷ íü Çàñãèéí ãàçðààñ çàãâàðûã íü áàòàëñàí, óã óëñûí áàéöààã÷èéã òîìèëîõ ýðõ á¿õèé àëáàí òóøààëòíààñ îëãîñîí àëáàíû áîëîí õóâèéí äóãààð á¿õèé ¿íýìëýõ, òýìäýã, ò¿¿í÷ëýí àëáàí øààðäëàãà, ä¿ãíýëò, àêò, òîðãóóëèéí õýâëýìýë õóóäàñ õýðýãëýíý.

10.9. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí óëñûí åðºíõèé áàéöààã÷, óëñûí àõëàõ áàéöààã÷, óëñûí áàéöààã÷ /öààøèä “óëñûí áàéöààã÷” ãýõ/ äàðààõü íèéòëýã á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:

10.9.1. õóóëü òîãòîîìæîîð áîëîí ò¿¿íèéã ¿íäýñëýí òºðèéí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ óäèðäëàãûí òîäîðõîé ñàëáàðò íèéòýýð äàãàæ ìºðäºõººð òîãòîîñîí òóñãàé æóðìûí áèåëýëòýä õÿíàëò òàâèõ;

10.9.2. õÿíàëò øàëãàëò õèéõ îáúåêòîä ñààäã¿é íýâòðýí îðîõ; 10.9.3. õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàòàé íü òîõèðîëöîí çîõèõ ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñèéã õÿíàëò øàëãàëòûí

àæèëä òàòàí îðîëöóóëàõ, øààðäëàãàòàé àñóóäëûã ìàãàäëàõ çîðèëãîîð ëàáîðàòîðèéí áóþó ìàãàäëàí øèíæèëãýýã ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãààð ã¿éöýòã¿¿ëýõ;

10.9.4. õÿíàëò øàëãàëòûí àæèëä øààðäëàãàòàé ìýäýý, ñóäàëãàà, òàéëáàð, òîäîðõîéëîëò, áóñàä áàðèìò áè÷ãèéã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ, àëáàí òóøààëòíààñ ¿íý òºëáºðã¿é ãàðãóóëàí àâàõ;

10.9.5. á¿òýýãäýõ¿¿íèé äýýæ, çàãâàðûã òýìäýãëýë ¿éëäýí çàõèðãààíû õÿíàëòûí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ òîãòîîñîí òîî, õýìæýýãýýð ¿íý òºëáºðã¿é àâàõ, øèíæë¿¿ëýõ;

10.9.6. áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ, èðãýäèéí õóóëü áóñààð îëñîí îðëîãî, ýä õºðºíãèéã àêò ¿éëäýæ óëñûí îðëîãîä îðóóëàõ, ìºí áóñäàä ó÷ðóóëñàí õîõèðëûã íºõºí òºë¿¿ëýõ àñóóäëûã õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó øèéäâýðëýõ;

10.9.7. õ¿íèé àìü íàñ, ýð¿¿ë ìýíä, õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä øóóä áóþó øóóä áóñààð õîð õîõèðîë ó÷ðóóëæ áàéãàà áóþó ó÷ðóóëæ áîëîõ íü çîõèõ ¸ñîîð íîòëîãäñîí, ò¿¿í÷ëýí îñîë àþóë ãàð÷ áîëîõ òîõèîëäîëä õîëáîãäîõ àæèë, ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, ¿éë àæèëëàãààã á¿õýëä íü áóþó õýñýã÷ëýí óã çºð÷ëèéã àðèëãàõ õ¿ðòýë ò¿ð çîãñîîõ, øààðäëàãàòàé ç¿éëèéã àðèóòãàõ, õîðã¿éæ¿¿ëæ öýâýðø¿¿ëýõ, òóõàéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ, ìàøèí, òîíîã òºõººðºìæèéí àøèãëàëòûã çîãñîîõ, õîëáîãäîõ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õóäàëäàõ, áîðëóóëàõûã õîðèãëîõ, óñòãàõ áóþó çîõèõ øààðäëàãàä õàðøëàõã¿é áîë ººð çîðèóëàëòààð àøèãëàõ øèéäâýð ãàðãàõ, ýíý òóõàé îëîí íèéòýä çàðëàí ìýäýýëýõ. Ýíý øèéäâýðèéã áèåë¿¿ëýýã¿é òîõèîëäîëä õóóëüä ººðººð çààãààã¿é áîë òóõàéí ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã á¿ðìºñºí çîãñîîõ òóõàé øèéäâýð ãàðãàõ;

10.9.8. õÿíàëò øàëãàëòûí ÿâöàä èëýðñýí çºð÷èë äóòàãäëûã òàñëàí çîãñîîõ, ò¿¿íèé øàëòãààí íºõöºëèéã àðèëãàõ òàëààð õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ, àëáàí òóøààëòàíä øààðäëàãà òàâüæ, õóãàöààòàé ¿¿ðýã äààëãàâàð ºã÷ áèåëýëòèéã õàíãóóëàõ;

10.9.9. íîöòîé îñîë àþóë ãàðñàí, õ¿íèé àìü íàñ, ýð¿¿ë ìýíä õîõèðñîí èõ õýìæýýíèé õîõèðîë ó÷èðñàí òîõèîëäîëä áîëîí èëýðñýí çºð÷èë íü ãýìò õýðãèéí øèíæòýé áîë øàëãàëòûí àêò, õîëáîãäîõ áàðèìò áè÷ãèéã ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãàä øèëæ¿¿ëýõ;

10.9.10. óëñûí áàéöààã÷ íü õóóëü òîãòîîìæèéã ÷àíä ñàõèõ, õºíäëºíãèéí íºëººíä ¿ë àâòàí àëáàí ¿¿ðãýý ¿íýí÷ýýð ã¿éöýòãýõ, òºð, áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ, àëáàí òóøààëòíû õóóëü ¸ñíû àøèã ñîíèðõîë, íýð òºðèéã õ¿íäýòãýõ, ººðòýéãýý áîëîí ýõíýð, íºõºð, ãýð á¿ëèéí áóñàä ãèø¿¿í, ñàäàí òºðëèéí õ¿ì¿¿ñò õîëáîãäîõ àñóóäëûã øàëãàõààñ òàòãàëçàõ, õÿíàëò øàëãàëòûã á¿ðýí ã¿éöýä õèéõ

2�

¿¿ðýãòýé;

10.9.11. óëñûí áàéöààã÷ õèéñýí õÿíàëò øàëãàëò, ãàðãàñàí ä¿ãíýëò, áè÷ñýí òàíèëöóóëãà, àëáàí øààðäëàãà, òîî, áàðèìòûí ¿íäýñëýë, íîòîëãîîíû ¿íýí çºâèéã á¿ðýí õàðèóöàõ;

10.9.12. õóóëüä çààñíû äàãóó çàõèðãààíû øèéòãýë íîãäóóëàõ; 10.9.13. õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí áóñàä á¿ðýí ýðõ.

10.10. Óëñûí áàéöààã÷èéí òîäîðõîé á¿ðýí ýðõèéã çàõèðãààíû òóõàéí õÿíàëòûí õóóëü òîãòîîìæîîð òîãòîîíî.

10.11.Àéìàã, íèéñëýëèéí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçðûí äàðãûã òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãàä 3-ààñ äîîøã¿é æèë àæèëëàæ áàéãàà òºðèéí àëáàí õààã÷äààñ Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëèéí 17.1-ä çààñíû äàãóó ñîíãîí øàëãàðóóëæ òîìèëíî.

/Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 22-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/

11 ä¯ÃÝÝð ç¯éË. ÓËÑÛí ÁàéöààÃ×èéí Á¯ðÝí ÝðõÝÝ õÝðÝÃ毯ËÝõ ÁàòàËÃàà

11.1. Óëñûí áàéöààã÷ Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí òºðèéí àëáàí õààã÷èéí àæèëëàõ íºõöºë, áàòàëãàà, íýìýãäýë áàòàëãàà, ò¿¿íä îëãîõ öàëèí õºëñ, íºõºõ òºëáºð, òóñëàìæ, øàãíàë óðàìøèë, òýòãýâýð, òýòãýìæýýñ ãàäíà äîð äóðäñàí íýìýãäýë áàòàëãààãààð õàíãàãäàíà:

11.1.1. õÿíàëò øàëãàëò õèéõ á¿ðýí ýðõýý õýðýãæ¿¿ëæ ÿâàõäàà õîò, ñóóðèíãèéí äîòîðõè íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñýë /òàêñèíààñ áóñàä/-ýýð çîð÷ñîí òîõèîëäîëä õóâèàñ ãàðñàí çàðäëûã òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó òóõàéí áàéãóóëëàãà íü íºõºí îëãîõ;

11.1.2. õÿíàëò øàëãàëò õèéõ á¿ðýí ýðõýý õýðýãæ¿¿ëæ ÿâààä õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà ò¿ð àëäñàí áîë õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà ò¿ð àëäñàíû òýòãýìæ, àëáàí òóøààëûí öàëèíãèéí çºð¿¿ã õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà ò¿ð àëäñàí õóãàöààíû òóðøèä, òàõèð äóòóó áîëñîí áîë òàõèð äóòóóãèéí òýòãýâýð, àëáàí òóøààëûí öàëèíãèéí çºð¿¿ã òàõèð äóòóóãèéí òýòãýâýð àâ÷ áàéãàà õóãàöààíû òóðøèä òóñ òóñ àâàõ;

11.1.Ç. õÿíàëò øàëãàëò õèéõ á¿ðýí ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõòýé íü õîëáîãäóóëàí àìü íàñûã íü õîõèðîîñîí òîõèîëäîëä ò¿¿íèé àëáàí òóøààëûí ãóðâàí æèëèéí öàëèíòàé òýíöýõ õýìæýýíèé íýã óäààãèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéã õîõèðîã÷èéí àð ãýðò îëãîõ.

11.2. Ýíý ç¿éëèéí 11.1.2, 11.1.Ç-ò çààñàí òýòãýâýð, òýòãýìæ áîëîí àëáàí òóøààëûí öàëèíãèéí çºð¿¿, áóöàëòã¿é òóñëàìæèéã óëñûí òºñ⺺ñ îëãîæ, óã õºðºíãèéã ãýì áóðóóòàé ýòãýýäýýð íºõºí òºë¿¿ëíý.

ÃÓðàÂäÓÃààð Á¯ËÝÃ

íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãà áîëîí áóñàä áàéãóóëëàãà, õóóëèéí ýòãýýäèéí õÿíàëò øàëãàëòûí

òàëààðõè áyðýí ýðõ 12 äÓÃààð ç¯éË. àéÌàÃ, íèéÑËÝË, ÑÓÌ, 䯯ðÃèéí èðÃÝäèéí òªËªªËªÃ×äèéíõÓðàË, ò¯¯íèé òÝðï¯ËÝÃ×äèéí Á¯ðÝí Ýðõ

12.1. Àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðàë äàðààõü á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:

12.1.1. õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçàð, ò¿¿íèé áàéãóóëëàãà, äýýä øàòíû áîëîí òóõàéí Õóðëûí øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã õàíãàõ òàëààð çîõèîæ áàéãàà àæèë,

2�

ò¿¿íèé ÿâö, ¿ð ä¿íãèéí òóõàé Çàñàã äàðãà, ººðèéí íóòàã äýâñãýð äýõ òóõàéí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä õàðüÿàëàãäàõ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí ýðõ áàðèã÷äûí ìýäýýëëèéã ñîíñîõ, èëòãýë ñîíñãîëûã õýëýëöýõ;

12.1.2. äýýä øàòíû áîëîí òóõàéí Õóðëûí øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã íóòàã äýâñãýðèéíõýý õîëáîãäîõ á¿õ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèä òýäãýýðèéí õàðüÿàëàë, ºì÷èéí òºðºë, õýëáýðèéã õàðãàëçàõã¿éãýýð õÿíàí øàëãàõ;

12.1.3. õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçàð, ò¿¿íèé áàéãóóëëàãà, äýýä øàòíû áîëîí òóõàéí Õóðëûí øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã õàíãàõòàé õîëáîãäóóëàí Õóðëûí òºëººëºã÷人ñ òàâüñàí àñóóëò, àñóóëãûí õàðèóã õýëýëöýæ, øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë çîõèõ øèéäâýð ãàðãàõ;

12.1.4. õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçàð, ò¿¿íèé áàéãóóëëàãà, Õóðëûí øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëæ õÿíàí øàëãàõ á¿ðýí ýðõýý Çàñàã äàðãà õàíãàëòã¿é õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà ãýæ ¿çâýë ò¿¿íèéã á¿ðýí ýðõèéí íü õóãàöàà äóóñàõààñ ºìíº îãöðóóëàõ òóõàé ñàíàëûã Åðºíõèé ñàéä áóþó äýýä øàòíû Çàñàã äàðãàä òàâèõ;

12.1.5. õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí áóñàä á¿ðýí ýðõ.

12.2. Ýíý ç¿éëèéí 12.1.1-ä çààñàí áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí ýðõ áàðèã÷äûí ìýäýýëëèéã ñîíñîõ, èëòãýë ñîíñãîëûã õýëýëöýõ áîëîí 12.1.2-ò çààñàí á¿ðýí ýðõèéã èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûí Òýðã¿¿ëýã÷èä Õóðëûí ÷ºëºº öàãò õýðýãæ¿¿ëíý.

13 äÓÃààð ç¯éË. õßíàËò øàËÃàËòÛí òàËààðõè ÁàéÃÓÓËËàÃà,àæ àõÓéí íÝÃæèéí ¯¯ðÝÃ

13.1. Áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí ýðõ áàðèã÷ íü õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçàð, ò¿¿íèé áàéãóóëëàãà, òóõàéí Õóðàë, Çàñàã äàðãûí áîëîí ººðèéí øèéäâýðèéã áàéãóóëëàãûíõàà õýìæýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ, äîòîîäûí õÿíàëò øàëãàëòûí æóðàì òîãòîîæ àæèëëàíà.

13.2. Áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ, òýäãýýðèéí àëáàí òóøààëòàí íü õÿíàëò øàëãàëòûí àæèëä äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ, õÿíàëò øàëãàëò õèéõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòíààñ õÿíàëò øàëãàëòûí ÿâöàä èëýðñýí çºð÷èë, äóòàãäëûã àðèëãàõ, õóóëü çºð÷ñºí ¿éë àæèëëàãààã çîãñîîõ, õîëáîãäîõ àðãà õýìæýý àâàõ òàëààð òàâüñàí øààðäëàãûã áèåë¿¿ëæ, ä¿íã òîãòîîñîí õóãàöààíä íü àëáàí ¸ñîîð ìýäýãäýõ ¿¿ðýãòýé.

14 ä¯ÃÝÝð ç¯éË. õßíàËò øàËÃàËòÛí øèéäÂÝðèéíòàËààð ÃîÌäîË ÃàðÃàõ Ýðõ

14.1. Øàëãóóëñàí áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí ýðõ áàðèã÷, àëáàí òóøààëòàí õÿíàëò øàëãàëòûí ÿâöàä õóóëü òîãòîîìæ çºð÷èãäñºí, ãàðãàñàí øèéäâýð ¿íäýñëýëã¿é ãýæ ¿çâýë ãîìäëîî õÿíàëò øàëãàëò õèéñýí áàéãóóëëàãûí ýðõ áàðèã÷èä ãàðãàíà.

14.2. Ãîìäëûã õ¿ëýýæ àâñàí õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãûí ýðõ áàðèã÷ ò¿¿íèéã õ¿ëýýæ àâñíààñ õîéø 30 õîíîãèéí äîòîð õÿíàí øèéäâýðëýõ àðãà õýìæýý àâíà. Õýðýâ ãîìäîë ãàðãàñàí áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí ýðõ áàðèã÷, àëáàí òóøààëòàí õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãûí øèéäâýðèéã ýñ çºâøººðâºë ãîìäëîî ø¿¿õýä ãàðãàæ áîëíî.

äªðªÂäYÃÝÝð Á¯ËÝÃÁóñàä ç¿éë

15 äÓÃààð ç¯éË. õßíàËò øàËÃàËòÛà õÝðÝÃ毯ËÝõ Á¯ðÝí Ýðõ Á¯õèéàËÁàí òÓøààËòàíä õ¯ËÝÝËÃÝõ õàðèÓöËàÃà

2�

15.1. Õÿíàëò øàëãàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõ á¿õèé àëáàí òóøààëòàí õóóëü òîãòîîìæ çºð÷ñºí áîë ò¿¿íä

õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý.

16 äÓÃààð ç¯éË. òªðèéí õßíàËò øàËÃàËòÛí òÓõàé õÓÓËÜ òîÃòîîÌæçªð×èÃ×äªä õ¯ËÝÝËÃÝõ õàðèÓöËàÃà

16.1. Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ çºð÷ñºí ãýì áóðóóòàé ýòãýýäýä óëñûí åðºíõèé, àõëàõ áîëîí óëñûí áàéöààã÷ äîð äóðäñàí çàõèðãààíû øèéòãýë íîãäóóëíà:

16.1.1. õÿíàëò øàëãàëòààñ çàéëñõèéñýí àëáàí òóøààëòíûã 5000-20000 õ¿ðòýë òºãðºãººð òîðãîõ;

16.1.2. õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãà, óëñûí áàéöààã÷èéí àëáàí øààðäëàãûã ýñýðã¿¿öñýí, òîãòîîñîí õóãàöààíä áèåë¿¿ëýýã¿é, øààðäëàãûí áèåëýëòèéã ãàðãàæ èð¿¿ëýýã¿é àëáàí òóøààëòíûã 5000-50000 õ¿ðòýë òºãðºãººð òîðãîõ;

16.1.3. õÿíàí øàëãàõ ¿éë àæèëëàãààíä ñààä ó÷ðóóëñàí, ãàðãàõ ä¿ãíýëò, øèéäâýðò íºëººëºõèéã îðîëäñîí ýòãýýäèéã 60000 õ¿ðòýë òºãðºãººð òîðãîõ;

16.1.4.õÿíàëò øàëãàëòàä õîëáîãäîëòîé áàðèìò áè÷ãèéã ãàðãàæ ºãºõººñ ¿íäýñëýëã¿éãýýð òàòãàëçñàí, ãýìòýýñýí, óñòãàñàí, õóóðàì÷ áàðèìò áè÷èã ãàðãàæ ºãñºí àëáàí òóøààëòíûã 30000-60000 òºãðºãººð òîðãîõ;

16.1.5. øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çñýí áàðèìò áè÷ãèéã òàíèëöóóëàõ, ò¿ð õóãàöààãààð õ¿ëýýëãýí ºãºõººñ çàéëñõèéñýí àëáàí òóøààëòíûã 30000 õ¿ðòýë òºãðºãººð òîðãîõ.

16.2. Ãýì áóðóóòàé ýòãýýäýä ýíý ç¿éëèéí 16.1-ä çààñàí çàõèðãààíû øèéòãýë íîãäóóëñàí íü õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí õàðèóöëàãààñ ÷ºëººëºõ ¿íäýñëýë áîëîõã¿é.

16.3. Ýíý õóóëèéã 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû ºäðººñ ýõëýí äàãàæ ìºðäºíº.

ÌîíÃîË ÓËÑÛí èõ õÓðËÛí äàðÃà Ñ.òªÌªð-î×èð

Çîðèëò 1. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäàëä òàâèõ õÿíàëòûã õ¿÷òýé áîëãîíî.Çîðèëò 2. Óóë óóðõàéí îëáîðëîëòîîñ øàëòãààëàí ýâäýðñýí ãàçðûí íºõºí ñýðãýýëòèéã íýìýãä¿¿ëíý. Çîðèëò 3. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí õóóëü áóñ èìïîðò, õýðýãëýýã òàñëàí çîãñîîõ àðãà õýìæýý àâíà.Çîðèëò 4. Òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãàòàé õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëíý.Çîðèëò 5. Óëñûí áàéöààã÷èéí ¸ñ ç¿éã äýýøë¿¿ëæ, ñî¸ëòîé õàðèëöààã òºëºâø¿¿ëíý.

2�

ÓÐÀËÄÀÀÍÄ ØÀËÃÀÐÑÀÍ Á¯ÒÝÝËÝÝÑ(ÑÝÒï¯Ë×ÈÉÍ ¯Ã)

2�

îíöëîã ¿éë ÿâäëóóä

1. МУ-ын øадар сайдын 2008 îны 10 дугаар тушаалаар шинэ бүтэö зîхиîн байгуулалтын дагуу УМХГ-ын байöаагчын тîîг 3.6 дахин, Íийслэлийн МХГ-ын улсын байöаагчын тîîг 47.8 хуâиар öөөрүүлж, шинээр 6 дүүрэгт 41-49 îрîн тîîтîй Мэргэжлийн хяналтын хэлтэс байгуулж төрөл, үйлгээг иргэдэд îйртуллаа.

2. 2008 îнд байгуулагдсан УИХ “Төрийн захиргааны байгууллагын тîгтîлöîî бүтöийн ерөнхий бүдүүâч”-ийг батлахдаа тус газрыг “Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар” бîлгîсîн шийдâэр гаргаж, төр засгаас бидэнд ихээхэн итгэл найдâар хүлээлгэлээ.

3. 2008 îнд системийн хэмжээгээр, лабîратîрийн хүчин чадлыг сайжруулах талаар нилээд ажил хийгдлээ. 2.1 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө îруулалтаар лабîратîриудыг шинэчлэн тîнîглîх 45 нэрийн 403 багаж, тîнîг төхөөрөмжийг нэгдсэн төâ лабîратîри, 21 аймгийн МХГ-ын бîлîн улсын хилийн 15 бîîмтын дэргэдэх лабîратîриудад тус тус суурилууллаа. Ñүү сүүн бүтээгдэхүүнд меламиныг илэрүүлэх багаж төнөг төхөөрөмж шинжилгээний аргачлалыг баталж шинэжилгээг хийж эхллээ.

4. Замын-үүд, Àлтанбулаг, Áуянт-ухаа бîîмтîд 6 сая ам.дîлларын өртөгтэй öаöрагийн эх үүсâэр хэмжих төхөөрөмж, УМХГ-ын нэгдсэн төâ лабîратîрид мөнгөн ус тîдîрхîйлîх багажийг тус тус суурилуулан ажиллуулж эхэллээ.

5. УМХГ 4 санамж бичгүүдийг шинээр байгуулан хамтын ажиллагааныхаа хүрээг тэлэн ажиллаа.

• 1. ХÁÍГУ-ын “IQ Wireless” êîрпîраöийн байгаль îрчин, öаöрагын хяналт, хүнсний аюулгүй байдал, хүнс бîлîн хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнд таâих хяналт, эм биî бэлдмэлийн хяналтын чиглэлээр хамтран ажиллах санамж бичигт 2008 îны 4 сарын 11нд гарын үсэг зурж, талууд сîлилöлîâ.

• 2. Áүгд Íайрамдах Унгар улсын Худалдаа, Тусгай Зөâшөөрлийн Àлба, Унгарын Хүнсний Àюулгүй Áайдлын

�0

îíöëîã ¿éë ÿâäëóóä

Àлба, Унгарын хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах албатай хамтран ажиллах îйлгîлöлын санамж бичигт 2008 îны 10 сарын 8 нд гарын үсэг зурж сîлилöлîâ.

• 3. ÁÍХÀУ-ын ªМªЗО-ны Эрээн хîтын хилээр îрîх гарахыг хянан байöаах хижиг байöаах тîâчîî бîлîн УМХГ-ын Замын үүд дахь хилийн мэргэжлийн хяналтын албаны хîîрîнд хяналт шалгалт, хîриî öээрийн асуудлаар хамтран ажиллах îйлгîлöлын санамж бичигт 2008 îны 11 сарын 20 нд гарын үсэг зурж сîлилöлîâ.

• 4. ÀÍУ-ын Цөмийн Энергийн Àгентлагтай “Мîнгîл Улсад öөмийн бîлîн бусад öаöраг идэâхит материалын эêспîрт, импîртыг хянах техниêийн чадаâхийг бэхжүүлэх нь” төсөл хэрэгжүүлэн хамтран ажиллах санамж бичгийг байгуулан ажиллаâ.

6. Засгийн газрын 2007 îны 290 дүгээр тîгтîîлын дагуу ажлын байрны хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн аттетатчлалын улсын үзлэгийг ÍХХЯ-тай хамтран улсын хэмжээнд зîхиîн байгуулж, дүнг засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлöүүллээ.

7. Хуш мîдны самарыг хилээр нэâтрүүлэхийг нь хîриглîх талаар Засгийн газрын тîгтîîл гаргуулж, хîриîтîй барааны жагсаалтанд îрууллаа.

8. Íийт 6 аймгийн 19 сумын 125 öэгт хуримтлагдсан 88773 м3 буюу 133159.5 тн шламыг тээâэрлэж, химийн бîдисîîр бîхирдсîн 54380 м2 талбайд хөрс хуулалт хийж саармагжуулах үйл ажиллагаанд хяналт таâин ажилалаа.

•

Íөхөн сэргээлтийн ажил хîöрîгдîлтîй байгаа аж ахуйн нэгж байгууллагуудыг шалгаж, нөхөн сэргээлт бүрэн хийгдсэний дараа, уулын ажлын төлөâлөгөөг баталж өгөх зарчимд шилжсэнээр техниêийн нөхөн сэргээлт 2005 îнд 20%-тай байсан бîл энэ îнд техниêийн нөхөн сэргээлтийг 54 хуâьд хүргэлээ.

9. Хүнсний аюулгүй байдлын жилд хүнсний бүтээгдэхүүнд таâих эрүүл ахуй, халдâар судлалын хяналтыг 4 дахин

нэмэгдүүлж, эмнэлэг, эм, бîлîâсрîлын стандартын хэрэгжилтийн түâшин өмнөх îнтîй харьöуулахад 17-29 хуâиар ахисан үр дүн гарлаа.

10. Хүнсний аюулгүй байдлын жилийн хүрээнд УМХГ-аас хийж гүйöэтгэсэн ажлын үр дүнг МУ-ын Үндэсний аюулгүй байдлын зөâлөлөөр хэлэлöүүллээ.

11. Мîнгîл улсыг хөгжүүлэх сан бîлîн улсын төсâийн хөрөнгө îруулалтаар баригдаж байгаа 674 барилга

байгууламжийн 89.5 хуâьд нь хяналт шалгалт хийж улмаар 402 барилга байгууламжийг улсын êîмиссîîр байнгын ашиглалтанд хүлээн аâсан байна.

12. “ÅÁÑ-ийг 12 жилийн тîгтîлöîîнд шилжүүлэх ажлын яâö, үр дүнг шалгарсан тухай” асуудлыг УМХГ-ын даргын зөâлөлийн хурлаар хэлэлöүүлж гаргасан шийдâэрийн дагуу санал дүгнэлтийг 2008 îны 5 сарын 21-ний 1/1451 тîîтîîр Мîнгîл Улсын шадар сайдад хуâийг ÁÑøУ-ны сайд Í.Áîлîрмаа-д хүргүүлснээр дээрх ажлыг эрчимжиж тîдîрхîй арга хэмжээ аâагдсанаар хичээлийн жил эхлэхэд бэлтгэл ажил хангагдсан.

��

МУ-ын Åрөнхийлөгч, МУ-ын øадар сайд УМХГ бîлîн Íэгдсэн төâ лабîратîрын үйл ажиллагаатай танилöлаа.

МУ-ын Åрөнхийлөгч УМХГ бîлîн Íэгдсэн төâ лабîратîрын үйл ажиллагаатай танилöлаа.

МУ-ын Åрөнхийлөгч УМХГ бîлîн Íэгдсэн төâ лабîратîрын үйл ажиллагаатай танилöлаа.

МУ-ын Åрөнхийлөгч УМХГ бîлîн Íэгдсэн төâ лабîратîрын үйл ажиллагаатай танилöлаа.

МУ-ын øадар сайдын эрхлэх асуудлын хүрээний агентлагууд хамтран 2008-10-20 өдөр Ñүхбаатарын тайлбайд Íээлттэй хаалганы өдрийг зîхиîн байгууллаа.

øуâууны тîмуу өâчнөөс урьдчилан сэргийлье сэдэâт үзүүлэх сургалтыг Замын-Үүд бîîмтîд зîхиîн байгууллаа.

øуâууны тîмуу өâчнөөс урьдчилан сэргийлье сэдэâт үзүүлэх сургалтыг Замын-Үүд бîîмтîд зîхиîн байгууллаа.

øуâууны тîмуу өâчнөөс урьдчилан сэргийлье сэдэâт үзүүлэх сургалтыг Замын-Үүд бîîмтîд зîхиîн байгууллаа.

Ñанхүүгийн хяналтын чиглэлээр сэтгүүлчдэд нээлттэй өдрийгзîхиîн байгууллаа.

Áайгаль îрчны хяналтын Улсын байöаагч Áайгаль хамгаалалгчыг бэлтгэх зөâөлгөөн.

�2

Цаöрагийн идэâхжил илрүүлэх тîнîг төхөөрөмжийн төслийг ашиглалтанд хүлээн аâах ёслîлын ажиллагаа Чингис Хаан Олîн улсын нисэх îнгîöны буудалд бîллîî.

Ñүхбаатарын талбайд бîлсîн нээлттэй хаалганы өдөр иргэд идэхитэй îрîлöлîî

Ñүхбаатарын талбайд бîлсîн нээлттэй хаалганы өдөр иргэд идэхитэй îрîлöлîî

ÁÍХÀУ-ын ªМªЗО-ны Эрээн хîтын хилээр îрîх гарахыг хянан байöаах хижиг байöаах тîâчîî бîлîн УМХГ-ын Замын үүд дахь хилийн мэргэжлийн хяналтын албаны хîîрîнд хяналт шалгалт, хîриî öээрийн асуудлаар хамтран ажиллах îйлгîлöлын санамж бичигт үсэг зурж сîлилöлîâ.

ÁÍХÀУ-ын ªМªЗО-ны Эрээн хîтын хилээр îрîх гарахыг хянан байöаах хижиг байöаах тîâчîî бîлîн УМХГ-ын Замын үүд дахь хилийн мэргэжлийн хяналтын албаны хîîрîнд хяналт шалгалт, хîриî öээрийн асуудлаар хамтран ажиллах îйлгîлöлын санамж бичигт үсэг зурж сîлилöлîâ.

Áүгд Íайрамдах Унгар улсын Худалдаа, Тусгай Зөâшөөрлийн Àлба, Унгарын Хүнсний Àюулгүй Áайдлын Àлба, Унгарын хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах албатай хамтран ажиллах îйлгîлöлын санамж бичигт гарын үсэг зурж сîлилöлîâ.

УМХГ-т ажиллаж байгаад тэтгэâэртээ гарсан нийт ахмадуудаа хүлээн аâч хүндэтгэл үзүүллээ.

Ñэлэнгэ аймгийн Áаянгîл суманд Уул уурхайн нөхөн сэргээлт үзүүлэх сургалт бîллîî.

Ñэлэнгэ аймгийн Áаянгîл суманд Уул уурхайн нөхөн сэргээлт үзүүлэх сургалт бîллîî.

Ñэлэнгэ аймгийн Áаянгîл суманд Уул уурхайн нөхөн сэргээлт үзүүлэх сургалт бîллîî.

Мэргэжлийн хяналтын ажилтаны өдрөөр Улсын хяналтын тэргүүний ажилтан, УМХГ-ын Жуух бичгээр 80 хүнийг шагнаж урамшуулаâ.

Мэргэжлийн хяналтын ажилтаны өдрөөр Улсын хяналтын тэргүүний ажилтан, УМХГ-ын Жуух бичгээр 80 хүнийг шагнаж урамшуулаâ.

Мîнгîл улсын ерөнхийлөгчийн зарлигаар улсын их баяр наадмын бîсгîн дээр УМХГ-т хөдөлмөрийн гаâъяаны улаан тугын îдîн хîёр, Àлтан гадас îдîн гураâ, хөдөлмөрийн хүндэт медальтан таâаар нэмэгдлээ.

Мîнгîл улсын ерөнхийлөгчийн зарлигаар улсын их баяр наадмын бîсгîн дээр УМХГ-т хөдөлмөрийн гаâъяаны улаан тугын îдîн хîёр, Àлтан гадас îдîн гураâ, хөдөлмөрийн хүндэт медальтан таâаар нэмэгдлээ.

Мîнгîл улсын ерөнхийлөгчийн зарлигаар улсын их баяр наадмын бîсгîн дээр УМХГ-т хөдөлмөрийн гаâъяаны улаан тугын îдîн хîёр, Àлтан гадас îдîн гураâ, хөдөлмөрийн хүндэт медальтан таâаар нэмэгдлээ.

Áарилгын хуульд нэмэлт өөрчлөлт îрсîнтîй хîлбîîîтîйгîîр хууль сурталчлах нээлттэй хаалганы өдрийг зîхиîн байгууллаа.

Замын-Үүд бîîмтын ХМХÀ-ны байöаагчид үзүүлэх сургалтыг амжилттай зîхиîн байгууллаа.

Цаöрагийн идэâхжил илрүүлэх тîнîг төхөөрөмжийн төслийг ашиглалтанд хүлээн аâах ёслîлын ажиллагаа Чингис Хаан Олîн улсын нисэх îнгîöны буудалд бîллîî.

��

Òºñëèéí ¿éë àæèëëàãàà

Уул уурхайн тухай хууль тîгтîîмжийн хэрэгжилт бîлîн уул уурхайн салбар дахь байгаль îрчны хамгааллыг сайжруулах зîрилгîîр ХÁÍГУ-ын Засгийн газрын буöалтгүй тусламжийн хүрээнд энэ төсөл УМХГ-т хэрэгжиж эхлээд 3 жил бîлж байна.ХÁÍГУ-ын Засгийн газрыг төлөөлж, Хîлбîîны байгалийн нөөö, Геîшинжлэх ухааны хүрээлэн /ÁГР/ Мîнгîл улсад төслийн хэрэгжүүлэгчээр ажилладаг.2006 îнд төслийн үйл ажиллагааны төлөâлөгөөг УМХГ-тай хамтран бîлîâсруулж, төслийн ажлыг эрчимтэй эхэлсэн хэдий ч ХÁÍГУ-ын Засгийн газрыг төлөөлж байгаа ÁГР-ийн талаас хамаарч, 2 жил гаруй хугаöаанд төслийн үйл ажиллагаа удаашралтай бîлîâч амжилттай хэрэгжиж ирлээ.

ÁÎГÓÓÕÓА-Нû ТåÕНИêИéН Õ¯×ИН ×АДËûГ НЭМЭГД¯¯ËЭÕ

УМХГ-ын ÁОГУУХУÀ-ны хэрэгöээнд 2 ширхэг УÀЗ марêийн фургîныг 2008 îны 3 сард, Төâ, Ñэлэнгэ аймгийн МХГ-уудад УÀЗ марêийн фургîн машиныг 2006 îны 3 сард тус тус аâч өгсөн байна. УМХГ-ын ÁОГУУХУÀ бîлîн Төâ, Ñэлэнгэ аймгийн МХГ-ын хяналт шалгалтын ажилд шаардлагатай техниê, багаж хэрэгслийг судалгааг бичгээр аâсны дагуу эхний ээлжинд байршил тîдîрхîйлîгч /JPS/ Gar-min-75 багаж 26 ширхэг, зөөâрийн êîмьпютер 2 ширхэг, êîмьпютер 15, принтер 9 ширхэгийг аâч өгөөд байна.Мөн ÁОГУУХУÀ-ны байöаагчдын êîмьпютеруудыг дîтîîд сүлжээнд хамруулж, 24 öагийн ADSL шугамаар интернэтэд хîлбîлîî.

МЭРГЭæËИéН ÕЯНАËТûН ÓËсûН ÁАéцААГ×ДûН ÕЯНАËТûН ×АДАвÕИéГ

ÁЭÕ毯ËЭÕ 1. Төслөөс 2 удаа аймаг, нийслэл,

улсын МХГ-ын ГУУ, ÁО-ны хяналтын улсын байöаагчдыг

мэргэшүүлэх чиглэлээр 14 хîнîгийн сургалтыг 2006 îн, 2007 îнд тус тус зîхиîн байгууллаа.

Ñургалтад аймаг, нийслэлийн МХГ-ын 30 улсын байöаагч бүрэн хэмжээгээр, УМХГ-ын ÁОГУУХУÀ-ны байöаагчид ажлын бîлîмжîîс хамаарч 1-6 өдрийн хугаöаатай тус тус îрîлöсîн байна.

Ñургалтад îрîлöîгсîдын ирö 98-100 хуâьтай, идэâх, үр дүн тîгтмîл сайн үзүүлэлттэй байдаг нь хичээл бүрийн эхэнд, төгсгөлд сурагчдыг бүртгэдэг, заах сэдâүүдийг санал асуулгаар аймгийн МХГ-уудаас урьдчилан аâдаг, хичээл заах багш нарыг дîêтîр, /хичээл заасан багш нарын 30 хуâь нь дîêтîрын зэрэгтэй байâ/ салбарын нэр хүндтэй хүмүүсээр сîнгîдîг, сургалтын төгсгөлд тестээр шалгалт аâч байгаатай хîлбîîтîй гэж үзэж байна.

Төслийн үржигдэх сургалтыг дүүргэсэн аймаг, нийслэлийн МХГ-ын ГУУ, ÁО-ны хяналтын улсын байöаагчид îрîн нутагтаа îчиж, аймгийн захиргаа, ÁОÀ-тайгаа хамтран сумын ÁОХ-ны байöаагчид, байгаль хамгаалагч нарт сургалтыг хөтөлбөрийн дагуу яâуулж, сургалтын тайлангаа төсөлд ирүүлдэг. Тайланд тусгагдсан тîîгîîр аâч үзэхэд жил бүр сургалтад 230 гаруй сумын байöаагч, байгаль хамгаалагч нар тîгтмîл îрîлöîж байна.

2. “Германы уул уурхайн салбар дахь байгаль хамгаалал, нөхөн сэргээлт” сэдâээр ХÁÍГУ-д зîхиîн байгуулсан эхний сургалтад УМХГ-ын ÁОГУУХУÀ-ны 6 байöаагч îрîлöлîî. Герман улсын уул уурхайн хууль эрх зүй, уулын ажлын төлөâлөлт, уул уурхайн нөхөн сэргээлтийн чиглэлээр сургалтад хамрагдаж, Германы уул уурхайн хяналтын байгууллага бîлîн нүүрсний ил, далд уурхайн үйл ажиллагаатай танилöлаа.

2008 îны 3 сард дараагийн ээлжийн сургалтад газар зүйн мэдээллийн системийн чиглэлээр

УМХГ-ын 7 байöаагч, аймгийн МХГ-ын 3 байöаагчийг Герман улсад сургасан байна.

3. Газар зүйн мэдээллийн системийн сэдâээр МУИÑ-ийн ГМÑ-ийн танхимтай хамтран 60 öагийн анхан шатны сургалтыг зîхиîн байгуулсан. Ñургалтын хөтөлбөрийн дагуу Arccatalog, Arcmap, Arcgis прîграммуудын тухай анхан шатны îйлгîлтыг улсын байöаагчдад өгч, хяналт шалгалтын ажилд ашиглах талаар дадлага хийсэн. Төслийн яâöад хяналт шалгалтын ажилд мэдээллийн системийг нэâтрүүлэхэд эдгээр прîграммууд ашиглагдах юм. Энэ сургалтад УМХГ-ын ÁОГУУХУÀ-ны 20 улсын байöаагч хамрагдсанаас 18 нь бүрэн хэм жээгээр сургалтыг дуусгаж сертифиêат аâсан байна.

4. УМХГ-ын байранд Ñантис англи хэлний сургалтын төâтэй хамтран зîхиîн байгуулсан 100 öагийн 3 сарын анхан шатны сургалтад албаны бүх байöаагчид îрîлöсîнîîс 3 нь амжилттай дүн үзүүлсэн. Эхний сургалтад амжилттай дүн үзүүлсэн зарим улсын байöаагчдыг Ñантис англи хэлний сургалтын төâийн 2 түâшний сургалтад үргэлжлүүлэн сургасан байна. Áайöаагчдын гадаад хэлний мэдлэгийг дээшлүүлсний үр дүнд гадаадын сургалтад хамрагдах, мэдээллийн сан ашиглах бîлîмж нөхöөл зîхих хэмжээгээр нэмэгдэнэ гэж үзэж байна.

ÁАéГАËÜ ÎР×НûГ ÕАМГААËАÕ, НªÕªН сЭРГЭЭËТИéГ

сÓРТАË×ËАÕ Áайгаль îрчныг нөхөн сэргээх үзүүлэх сургалтыг УМХГ-тай хамтран 2006 îнд ªâөрхангай аймагт, 2007 îнд Төâ аймагт, 2008 îнд Íүхтэд тус тус зîхиîн байгууллаа. Ñургалтад УИХ, ҮХЯ, УÑХЭГ, ÀМГТХЭГ, ОÁÅГ, Àнîд банê, ХХÁ, Үнэлгээ эрхлэгчдийн хîлбîî, Áичил уурхайг дэмжих төсөл, уул уурхай хөгжсөн зарим

“ÓÓË ÓÓРÕАéН сАËÁАР ДАÕÜ ÁАéГАËÜ ÎР×Нû ÕАМГААËАË” ТªсËИéН ТÎв× ТАНИËцÓÓËГА

��

аймаг сумын захиргаа, îрîн нутгийн МХГ бîлîн байгаль îрчны алба, уул уурхайн үйлдâэрлэл эрхэлдэг êîмпаниудын төлөөлөгчид îрîлöдîг.Үзүүлэх сургалтад ММ агентлаг, Тâ-9, Тâ-5, Ийгл телеâиз, ªдрийн сîнин, ªнөөдөр, Àрдын эрх зэрэг өдөр тутмын сîнин бîлîн 10 гаруй хэâлэл мэдээллийн төлөөлөгчид îрîлöîж, газар дээрээс нь сурâалжлага, 20 минутын 3 баримтат êинîг тус тус хийсэн байна. Ñургалтаар төрийн байгууллагын төлөөллүүд уул уурхайн салбар дахь байгаль îрчны хамгаалал, öаашид аâах арга хэмжээний талаарх бîдлîгî байр сууриа илэрхийлж илтгэл таâьсан.Жил бүр уул уурхайн îлбîрлîлт яâагдсан эдэлбэр газрынхаа 50-иас дээш хуâьд нөхөн сэргээлт хийсэн 2-5 уурхайд тэргүүний байгаль îрчны нөхөн сэргээгч гэрчилгээг гардуулж байна.Ñургалтаар êîмпанийн үйл ажиллагааны хүрээ, уул уурхайн тэргүүний техниê, технîлîг ба нөхөн сэргээлтийн талаар тîâч танилöуулга хийж, нөхөн сэргээлтийн байдал, уул уурхайн îлбîрлîлтын үйл ажиллагаатай îрîлöîгсîдыг газар дээр нь танилöуулдаг.Ñургалтад таâигдсан илтгэл, зарим зураг, материалыг ÑD-д нэгтгэн буулгаж, сургалтад îрîлöîгсîдîд тараан өгсөн.Эхний 2 үзүүлэх сургалтын îнöлîг нь Улаанбаатар хîтîîс 250, 480 êм зайтай алс газарт зîхиîн байгуулсан хэдий ч байгаль îрчныг хамгаалах, уул уурхайн нөхөн сэргээлтийн талаар праêтиê дээр харуулж, маш өргөн хүрээг хамарсанд îршиж байна.Ñургалт төлөâлөгөө, хөтөлбөрийн дагуу зîхиîн байгуулалттай, байгаль îрчныг хамгаалах асуудалд нийгмийн анхаарлыг хандуулсан, îлîн нийтэд хүртээмжтэй, уул уурхайн салбарын нэр хүндийг өргөсөн, îлбîрлîлт нөхөн сэргээлтийг зэрэгöүүлэн хийж бîлîхыг бусад уул уурхайн êîмпаниудад уриалсан, үлгэр дууриал үзүүлсэн үр дүнтэй, өгөөжтэй сургалт бîлсîн гэж үзэж байна. 2007 îны 9 сард Төâ аймагт бîлсîн сургалтад îрîлöîгсîд бîлîн Центеррагîлд ХХÊ-иас

таâьсан хүсэлтийн дагуу УМХГ, “Уул уурхайн салбар дахь байгаль îрчны хамгаалал” төсөл хамтран 3 дахь удаагийн үзүүлэх сургалтыг Áîрîîгийн уурхай дээр 2008 îны 9 сарын 4-5-ны өдрүүдэд зîхиîн байгууллаа.Ñургалтын 120 ширхэг урилга тараагдсанаас ҮХЯ, ÁОЯ, УÑХЭГ, ÀМГТХЭГ, ОÁÅГ, øøÁÅГ, уул уурхай хөгжсөн 10 аймгийн МХГ, байгаль îрчны алба, 40 уул уурхайн êîмпаниийг тус тус төлөөлж, 144 хүн îрîлöсîн байна.3 дугаар сургалтад îрîлöîгсîдын тîî өмнөх сургалтад îрîлöîгсîдîîс 2.5 дахин багассан нь дараах хүчин зүйлээс хамааралтай байна. Үүнд:- “Үндсэн îрдыг ашиглах үеийн байгаль îрчныг хамгаалах арга хэмжээ” сэдâийн дîр зîхиîн байгуулсан.- Үндсэн îрдын ашиглалтын зөâшөөрлийн тîî нийт ашиглалтын зөâшөөрөл дîтîр бага хуâийг эзэлдэг байна,Ñургалтын эхний өдөр Áîрîîгîулд ХХÊ-ийн алтны уурхайн нөхөн сэргээлтийн бîлîн уул уурхайн үйл ажиллагаатай газар дээр нь танилöсан. Ñургалтын 2 дахь өдөрУМХГ-ын дарга Ц.øийрэâдамбаУМХГ-ын ÁОГУУЦХУÀ-ны дарга Á.ÑаранҮХ-ны сайд Х.Íаранхүүг төлөөлж, тус яамны ГУУХҮГ-ын дарга Ñ.Áаттулга ÀМГТХЭГ-ыг төлөөлж, хэлтсийн дарга Т.Тамираа нар илтгэл таâьлаа.Уул уурхайн îлбîрлîлт яâагдсан эдэлбэр газрынхаа 50-иас дээш хуâьд нөхөн сэргээлтийн ажлыг амжилттай гүйöэтгэсэн øижир алт ХХÊ, 100 хуâь техниêийн бîлîн биîлîгийн нөхөн сэргээлт хийж гүйöэтгэсэн øар нарст ХХÊ-иудад УМХГ-ын дарга Ц.øийрэâдамба тэргүүний нөхөн сэргээгч өргөмжлөлийг гардууллаа.Төслөөс уул уурхай, нөхөн сэргээлтийн менежмент, хууль эрх зүйн хîлбîгдîлтîй 850 ширхэг CD, хууль эрх зүйн 3 эмхэтгэлийг нийтдээ 1350 хуâь хэâлүүлж, уул уурхайн байгууллага бîлîн төâ îрîн нутгийн улсын байöаагчдад тараан өгсөн байна.Төслийн үйл яâö удааширсан, үүний улмаас төлөâлөсөн ажлууд тасарч, төслийн зîрилгыг үлдсэн хугаöаанд

хэрэгжүүлэх бîлîмжгүй байгаа тухай мэдээллийг албан ёсîîр ХÁÍГУ-аас Мîнгîл улсад суугаа ЭÑЯ, Германы бîлîн Мîнгîлын ÑЯ-д хүргүүлж, хîлбîгдîх арга хэмжээг аâлаа.Үүний үр дүнд төслийн үргэлжлэх хугаöааг 2010 îн хүртэл сунгуулах асуудлыг 2 улсын Засгийн газрын хîîрîндын êîмиссын ээлжит хуралдаанаар шийдâэрлүүлсэн байна. Манай хамтрагч байгууллага ÁГР-ийн ерөнхийлөгч, албаны дарга зэрэг удирдлагууд УМХГ-т өнгөрсөн сард айлчиллаа.Àйлчлалын үеэр төслийн удирдагчаар тîмилîгдсîн хатагтай Àбелийг танилöуулж, үлдсэн хугаöаанд төслийн зîрилтыг амжилттай хэрэгжүүлэх талаар харилöан ярилöлаа. Төслийн удирдагч Àбель ирснээр төслийн төлөâлөгөөг дахин хянаж үзэх, зарим нэг засâар îруулах, үлдэж буй хугаöаатай ажлаа уялдуулах зîрилгîîр төслийн 2009 îны төлөâлөлтийн хурлыг зîхиîн байгууллаа.2009 îнд дараах ажлуудыг хийж гүйöэтгэхээр төлөâлөж байна.• Цөөн тîîны шийдâэр гаргах

түâшний албан тушаалтныг ХÁÍГУ-д семинарт îрîлöуулах

• âьетнам улсад сургалтын аялал зîхиîн байгуулах

• Àймаг, нийслэлийн МХГ-ын ГУУ, ÁО-ны хяналтын улсын байöаагчдын 3 дугаар үржигдэх сургалтыг зîхиîн байгуулах

• GIS дээр суурилсан уул уурхайн хяналт шалгалтын мэдээллийн сан байгуулах

• Мîнгîл газар ХХÊ-ийг түшиглэн нөхөн сэргээлтийн 4 үзүүлэх сургалтыг зîхиîн байгуулах

Äээрх ажлуудаас гадна уул уурхайн салбар дахь байгаль хамгааллын эрх зүйн îрчинг бîлîâсрîнгуй бîлгîх, техниê хангамжийн зîхих дэмжлэгийг үзүүлэх юм.

Òºñëèéí çîõèöóóëàã÷ Ñ.Ýíõáîëä

��

Òºñëèéí ¿éë àæèëëàãàà

2008 îны 5 сараас 2009 îны 3 сар хүртэл ÍҮÁ-ын Хөгжлийн Хөтөлбөр, Улсын мэргэжлийн хяналтын газартай хамтран дээрх төслийг хэрэгжүүлж байна. Уг төслөөс гарах үр дүнд УМХГ-ын мэргэжлийн ёс зүй, шударга байдлыг сайжруулах институöийн чадаâхи бэхжсэн, ил тîд, үр дүнд чиглэсэн төрийн хяналтын үйлчилгээ сайжирсан, УМХГ бîлîн хэрэглэгч хîîрîндын харилöаа, эргэх хîлбîî сайжирсан зэрэг бîлнî.

Төслийн хүрээнд чиг үүрэг, хууль эрх зүйн шинжилгээ хийж, ёс зүйн дүрмийг шинжлэх, ёс зүйн сургалтын хөтөлбөрийг бîлîâсруулах, УМХГ-ын ил тîд, шударга байдлын шалгуур үзүүлэлтийг бîлîâсруулах чиглэлээр судалгаа хийсэн. Энэ ажлын хүрээнд үндэсний зөâлөх баг бîлîн төслийн нэгж хамтран 1000 хэрэглэгч, 200 гаруй улсын байöаагч нараас санал асуулга аâч, фîêус бүлгийн ярилöлага, ганöаарчилсан ярилöлагуудыг хийсэн ба баримт бичгийн судалгаан дээр үндэслэн зөâлөмж бîлîâсруулсан билээ. Зөâлөмжийг îрîн нутаг, нийслэл,

улсын ахлах байöаагч нар бîлîн УМХГ-ын удирдлагын түâшинд хэлэлöүүлж байна.

Мөн түүнчлэн УМХГ бîлîн хэрэглэгч хîîрîндын харилöаа, эргэх хîлбîîг сайжруулах зîрилгîîр Íэг öэгийн үйлчилгээний төâийг байгуулахаар ажиллаж байгаа бîлнî.

ÁÍУУ-д туршлага сîлилöîх аялал зîхиîн байгуулсан.

Äээрхи үндсэн үйл ажиллагаанаас гадна төрийн үйлчилгээг сайжруулж, аâлигаас урьдчилан сэргийлэх зîрилгîîр “Төрийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан аâах эрх зүйн îрчин ба удирдлага зîхиîн байгуулалт” сургалтыг îрîн нутаг бîлîн нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын нягтлан бîдîгч нарт зîхиîн байгуулсан.

Ñанхүү, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын хяналтын улсын албатай “Төрийн санхүүгийн хяналт шалгалтын ил тîд байдлыг хангах нь” семинарыг харилöагч төрийн өмчийн

бîлîн төсâийн байгууллагуудтай хамтран зîхиîн байгуулсан.

Эрүүл мэнд, бîлîâсрîлын хяналтын улсын албатай хамтран “Эрүүл ахуй, халдâар судлалын хяналтын улсын байöаагчдын уулзалт, зөâлөгөөн”-ийг

Äүүрэг нийслэлийн байöаагч нарт “Мэргэжлийн хяналтын байöаагчийн ёс зүй, ил тîд байдал” сэдâээр зөâлөлдөх уулзалтыг зîхиîн байгуулсан.

Энэ дашрамд төслийн нэгж бîлîн зөâлөх багийн нэрийн өмнөөс Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын удирдлага, албадын дарга бîлîн Тамгын газрын ажилтнууд, îрîн нутаг бîлîн дүүргийн улсын байöаагч нартаа хамтран ажилласанд гүн талархал илэрхийлэн та бүхэндээ шинэ îндîî эрүүл энх, амжилт бүтээлээр дүүрэн байх өлзийтэй ерөөлийг дэâшүүлж байна.

Òºñëèéí ¿íäýñíèé çîõèöóóëàã÷Á.Àãíè

Óлсын Мэргэжлийн Õяналтын Газрын шударга байдал, ёс зүйг бэхжүүлэх, төрийн үйлчилгээг сайжруулах” төсөл

хэрэгжиж байна

Õÿíàëòûí àëáàíû èòãýëòýé ò¿íøÏ.Í. ØÀÑÒÈÍÛ ÍÝÐÝÌÆÈÒ ÒªÂ ÝÌÍÝËÝÃ

Тус эмнэлэг нь 1954 îнд үүсгэн байгуулагдсан. 1996 îн хүртэл Улаанбаатар хîтын нэгдсэн эмнэлэг, 2008 îнîîс Ï.Í.øастины нэрэмжит төâ эмнэлэг бîлîн өргөжсөн.1. ¯ндсэн үйл ажиллагаа: а/. Онîшлîгîî, пîлиêлиниêийн үйлчилгээ (урьдчилан сэргийлэх, îнîшлîх) б/. Ñтаöиîнîрын эмчилгээ үйлчилгээ â/. Эрдэм шинжилгээ, судалгаа, сургалт2. Туслах үйл ажиллагаа: а/. Яâуулын эмнэлэг үйлчилгээ / Утас 1901/ б/. Утсан бîлîн интернетийн захиалгат үйлчилгээ / 684049, 687885 /

��

Тус эмнэлэг нь 615 ажилтантай, их эмч 123, суâилагч, тусгай мэргэжилтэн 253, бусад ажилчид 234 бөгөөд сүүлийн жилүүдэд техниê технîлîгийн шинэчлэл эрчимтэй хийж Засгийн газрын санхүүжилтээр 1.2 миллиард төгрөгийн “Онîшлîгîîны төâ”-ийг, байгууллагын санхүүжилтээр E-hospital төслийг хэрэгжүүлснээр “Цахим эмнэлэг” бîлж “Êîмьпютер, технîлîгийн сургалтын төâ” улсын хэмжээний лаâлагаа, чанарын баталгаажуулалт хийх öусны “Лаâлагаа лабîратîри”-ийг байгуулжээ.Àжилтнуудын нийгмийн асуудал, öалин хөлс, урамшуулал тîгтâîртîй өсч 2007-2008 îнд Мîнгîл улсын Хөдөлмөрийн баатар 2, гаâъяат öîлтîн 3 төржээ.Эмнэлгийн гадаад харилöаа жилээс жилд өргөжиж ÀÍУ, Япîн, Хятад, Орîс, Ôранö, Ñингапур, Тайâан, ÁÍÑУ-ын эмнэлгүүд, эрдэмтэдтэй гэрээ, хэлöэл байгуулж хамтран ажиллаж байна. ªөрийн эмч, ажиллагсадыг дээрх улс îрнуудад яâуулж сургалтанд хамруулжээ. Люêсенбургийн âант Улсын Засгийн газрын санхүүжилтээр “Зүрх судасны төâ” төслийн эхний шат дуусч 2 дахь төслийг эхлүүлж амжилттай хэрэгжүүлж байна

Ï.Н.ØАсТИНû НЭРЭМæИТ Тªв ЭМНЭËГИéН 2008 ÎНД ÕИéсЭН АæËûН ТÎв× ТАéËАН

Ï.Í.øастины нэрэмжит төâ эмнэлэг нь Эрүүл мэндийн сайдын 2007 îны 05-р сарын 23-ны өдрийн 137 тîîт тушаалаар “Ï.Í.øастины нэрэмжит төâ эмнэлэг” гэсэн нэртэйгээр үйл ажиллагаагаа яâуулж байна.ªнөөдөр тус эмнэлэгт их эмч 123, эм зүйч 9, суâилагч эмнэлгийн тусгай мэргэжилтэн 244, бусад ажиллагсад 239 гэсэн бүрэлдэхүүнтэй нийт 615 ажилтан ажиллаж байна. Íийт эмч нарын 57.7%, суâилагч, эмнэлгийн тусгай мэргэжилтний 15.6% нь мэргэжлийн зэрэгтэй бөгөөд 2008 îнд ÀøУ-ны дîêтîр 1, êлиниêийн прîфессîр 2, тэргүүлэх зэргийн эмч 7, суâилагч 5, ахлах зэргийн эмч 7, суâилагч 8 шинээр төрж, 15 их эмч, 1 суâилагч, 1 удирдах ажилтан дîêтîрантурт, 12 их эмч, 1 суâилагч магистрантурт тус тус суралöаж байна.

● Дотооддоо зохион байгуулсан бүтээлч ажлууд

1. Áайгууллагын гадна тîхижилт, нîгîîн байгууламжинд 9 гаруй сая төгрөг зарöуулж, эмнэлгийн гадна гэрэлтүүлэгт 4.5 сая төгрөгөөр 42 гэрэл тîнîг төхөөрөмж суурилууллаа.

2. Áэлэн байдлын зэргүүдэд бîлîн гамшгийн үед аâах арга хэмжээ, төлөâлөгөөг бîлîâсруулан, штаб мэргэжлийн ангиудын үйл ажиллагааг шалгаж, үзүүлэх сургууль хийлээ.

3. Эрүүл мэндийн яамны санхүүжилтээр “Êîмпьютер технîлîгийн сургалтын төâ” байгуулан êîмпьютер, шинэ технîлîги, англи хэлний сургалтуудын хөтөлбөрийг баталлаа.

4. Мîнгîл улсын хэмжээнд лаâлах шинжилгээ, чанарын баталгаажуулалт хийх Гематîлîгийн

чанарын баталгаажуулалтын лаâлагаа лабîратîрийг байгууллаа.

5. Япîн улсын “ªâсний үндэс” хөтөлбөрийн хүрээнд Япîн улсын элчин сайдын яамны 3-р нарийн бичгийн дарга Ñаюри Мүраêи тусламжийн 200 ширхэг фунêöиîналь îр хүлээлгэн өгөâ.

6. ЭМ-ийн Ñайдын тушаалаар “Íээлттэй хаалганы өдөр”-ийг Áаянгîл дүүргийн Засаг даргын тамгын газартай хамтран тîгтмîл зîхиîн байгуулж ирлээ.

7. Мэдээллийн технîлîгийг улам бîлîâсрîнгуй бîлгîхîд анхаарч ажиллалаа. Тухайлбал:• Зөâлөх пîлиêлиниêийн 14 êабинет, дүрс

îнîшлîгîîны 4 êабинет öахим системээр ажиллаж эхлээд байна. Тус эмнэлэг нь бусад эмнэлэгүүдтэй öахим сүлжээгээр шууд хîлбîгдсîнîîр эмчилгээ, îнîшлîгîîны зөâлөгөө бîлîн êлиниê êîнференöийг алсын зайнаас хийх өргөн бîлîмжтîй бîллîî.

• Äүрст мэдээллийг бîлîâсруулан дамжуулдаг DICOM системийг зîхиîж, Å-Hospital прîграмм хангамжид îруулан үйл ажиллагаандаа нэâтрүүлээд байна.

• ЭМЯ-ны харъяа êлиниêийн 15 эмнэлэгт шилэн êабелийн хîлбîлт үүсгэх, öахим эмнэлгийн прîграмм хангамжийг суурьлуулах ажиллагаа эхэллээ.

8. 2006 îны 11-р сарын 20-нд ÍҮÁ-ын Åрөнхий асамблей 61/225 тîгтîîл гарсан. Энэ тîгтîîлд “Чихрийн шижин өâчин нь архаг яâöтай, îлîн эрхтэн тîгтîлöîîг хамарсан хүндрэл үүсгэдэг, хүн амын эрүүл мэнд, нийгэм эдийн засагт асар их хîр хîхирîл учруулдаг” бîлîхыг öîхîн тэмдэглээд 2007 îнîîс эхлэн “Чихрийн шижинтэй тэмöэх дэлхийн өдөр”-ийг ÍҮÁ-ын иâээл дîр тэмдэглэх бîлсîн. Энэ îнд “Хүүхдүүдээ хамгаалöгаая” уриан дîр яâагдаж байгаа бөгөөд энэ ажлын хүрээнд дараах ажлыг хийлээ. Үүнд: • 82 эмч ажиллагсдын захын судсанд өлөн үеийн

сахар тîдîрхîйлîâ.• Хэâтэн эмчлүүлэгчдэд өлөн үеийн сахар тîдîрхîйлж,

шинээр 2 хүн îнîшлîâ.• ªлөн үеийн сахарын өөрчлөлттэй 10 хүнийг

илрүүлэн зөâлөгөө өгөâ.• Глюêîзийн ачаалалтай сîрилыг 2 суâилагчид хийâ.• Чихрийн шижин түүний хүндрэлээс урьдчилан

сэргийлэх талаар ЭМÁОÑ-ыг яâуулж, 220 үйлчлүүлэгчид сургалтын материал гардуулаâ.

• Чихрийн шижин өâчний үед хэрэглэх эмчилгээний хîîлны сурталчилгааг хийж, амталгаа яâуулаâ.

9. Улс тунхагласаны 84 жилийн îйг тîхиîлдуулан 2008 îнд ажил үйлс, урлаг спîртын амжилтаараа тэргүүлэн хамт îлнîî хîшуучлан ажилласан нэр бүхий 9 ажилтнаар Мîнгîл улсын төрийн далбаа бîлîн Ï.Í.øастины нэрэмжит төâ эмнэлгийн тугийг өргүүллээ.

10. Áайгууллагын өргөтгөлийн барилгын зураг зүйн судалгаа хийлгэж, зураг, төсâийг Улаанбаатар хîтын Åрөнхий архитехтîрîîр батлууллаа.

��

● Øàãíàëóðàìøóóëàë

1. 2008 îнд øастины тэмдэгийг нийт 21 эмч, багш, ахмад ажилтан нарт хадгалуулж, Мîнгîл улсын “Хүний гаâъяат эмч” öîл тэмдэгээр 2, “Хөдөлмөрийн гаâъяаны улаан тугийн îдîн”-îîр 2, “Àлтан гадас” öîл тэмдэгээр 3, Эрүүл мэндийн тэргүүний ажилтнаар 60, Эрүүл мэндийн яамны “Жуух бичиг”-ээр 113, ÍЭМГ-ын тэргүүний ажилтнаар 1, ÍЭМГ-ын өргөмжлөлөөр 4, ÁГÄ-ийн шагналаар 5, ТÁÁ-ын шагналаар 26 хүн тус тус шагнагдсан байна.

2. Àнгиîграфийн îнîшлîгîî, эмчилгээний тасгийн их эмч З.Лхагâасүрэн, Р.Áîлдбат, Эмчилгээ эрхэлсэн îрлîгч дарга ø.Зîригîî нарын “Àнгиîграфийн îнîшлîгîîны үндэс” бүтээл нь “Innovation-2008” эрдэм шинжилгээний хурлын Хүндэт өргөмжлөл хүртлээ.

● Ãàäààä õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíäхийсэн ажлууд:

1. 2008 îны 09-р сарын 10-нд Мîнгîл-Àмериêийн радиîлîгич эмч нарын хамтарсан симпîзиумд ÀÍУ-ын Техасын их сургуулийн их эмч, прîфессîр Марê Ïатлîâич “Áөөрний дээд булчирхайн дүрслэл, бөөр чулуужих прîöесс ба түүний яâö”, Ôлîридагийн их сургуулийн багш, прîфессîр Жîн Матзêî “Элэгний эмгэгийн îнîшлîгîî, хөхний МRI”, Техасын их сургуулийн багш, дîêтîр Ñêîт Ïатлîâич “Эмнэлгийн хîг хаягдлын менежмент”, ÀУ-ны дîêтîр, прîфессîр Ц.Áадамсэд, их эмч Ä.Äэлгэрöэöэг нар “Уушигны бэтэгний êîмпьютер тîмîграфийн îнîшлîгîî” сэдâээр тус тус сîнирхîлтîй леêö уншиж, эмч нартай харилöан ярилöаж туршлага сîлилöлîî. Уг ярилöлагад эмнэлгийн удирдлагууд, зөâлөхүүд, тасгийн эрхлэгчид, Улаанбаатар хîтын êлиниêийн бîлîн зарим хуâийн тîмîîхîн эмнэлгүүдийн рентген радиîлîгичид îрîлöлîî.

2. Мîнгîл-ÀÍУ-ын эмч нарын хамтарсан “Хүүхдийн зүрх” төсөл манай улсад 6 дахь жилдээ үргэлжилж байна. Энэ хугаöаанд аймгуудад урьдчилан сэргийлэх үзлэг хийж, 9000 гаруй хүүхдийг хамруулсан бөгөөд төслийн хүрээнд зүрхний төрөлхийн гажигтай хүүхдүүдэд мэс засал хийхээс гадна урьдчилан сэргийлэх үзлэг хийдэг юм. Энэ удаад ÀÍУ-ын Техас мужийн Ñан-Àнтîниî хîтын Íисэх хүчний эмнэлгийн Зүрхний эмнэлгийн эмчилгээ эрхэлсэн захирал Êирê Милîнîîр ахлуулсан 35 хүний бүрэлдэхүүнтэй баг ирж тус эмнэлгийн Зүрхний мэс заслын багтай хамтран ажиллалаа. Үүнтэй хîлбîгдуулан багийн ахлагч эмч Êирê Милхîнд Мîнгîл улсад хүүхдийн зүрхний мэс заслыг хөгжүүлэхэд санаачилгатай ажиллаж îюуны бîлîн санхүүгийн дîрâитîй дэмжлэг үзүүлсэн тул “øастин тэмдэг”-ийг дурсгал бîлгîн хадгалуулаа.

3. ÁÍХÀУ-ын Áээжин хîтын Цээжний эмнэлэгт 6 гишүүнтэй баг айлчилж, öээжний хөндийн эмгэгийн үеийн îнîшлîгîî, эмчилгээ, мэс засал бîлîн мэдээллийн технîлîгийн чиглэлээр туршлага

судаллаа. 4. ÀÍУ-ын мэдрэлийн мэс заслын эмч Жîн Жîнсîн 14

хîнîг тус эмнэлгийн Мэдрэлийн мэс заслын тасгийн эмч нартай хамтран хэд хэдэн хагалгааг хийж, 2 удаа леêö уншиж, туршлага сîлилöîâ. Мөн мэдрэлийн мэс заслын тасагт чухал хîâîр багаж хэрэгслийг бэлэглэлээ.

5. 2008 îны 10-р сарын 3-ны өдөр Ñингапур улсын “Үндэсний зүрхний төâ”-ийн захирал Kon Tian Hai, зүрхний мэс засалч Chua Yeow Leng нар манайэмнэлэгт зîчлîн зүрхний нээлттэй мэс заслын бîлîн судсан дîтуурх мэс заслын îрчин үеийн хандлагын талаар леêö уншлаа.

6. 2008 îны 10-р сарын 13-ны өдөр Тайâаны “Äа øин” сангийнTsaiYen-Shenтэргүүтэйтөлөөлөгчидманайэмнэлгийн захиргаатай уулзаж, хамтран ажиллах талаар ярилöаж, тус эмнэлэгт зүрхний ЭХО аппаратыг буöалтгүй тусламж бîлгîн бэлтгэж, мөн нэг эмчийг 3 сарын хугаöаатай суралöуулахаар тîхирîлöлîî.

7. 2008 îны 11-р сарын 18-нд ÁÍÑУ-ын Inha их сургуулийн эмнэлгийн төâийн ерөнхийлөгч Doo-ik-Lee тус эмнэлгийн дарга Á.Áатчулуун нар хамтран ажиллах гэрээнд гарын үсэг зурлаа. Энэхүү гэрээнд Мîнгîлын талаас эмч мэргэжилтэн сургах, шаардлагатай өâчтөнд îнîшлîгîî, эмчилгээ хийх, хамтарч îнîл праêтиêийн бага хурал зîхиîн байгуулах гэх мэт ажлууд тусгагдлаа.

8. Эрүүл мэндийн яамны урилгаар ÄЭМÁ-ын эмнэлгийн мэдээллийн системийн зөâлөх Rudolf B.Samoszynski 2008 îны 12-р сарын 2, 3-ны өдрүүдэд тус эмнэлэг дээр ажиллаж, öахим эмнэлгийн Å-Hospital прîграммыг мэргэжлийн өндөр түâшинд хийгдсэн гэж үнэллээ.

● Îíöëîõ¿éëÿâäàë

1. Засгийн газрын гишүүний бүрэлдэхүүнтэй 2 ажлын хэсэг тус эмнэлгийн үйл ажиллагаатай танилöлаа.

• 2008 îны 9-р сарын 27-ны өдөр Эрүүл мэндийн сайд Ñ.Ламбаа тэргүүтэй Эрүүл мэндийн яамны удирдлагууд манай эмнэлэгт хүрэлöэн ирж, эмнэлгийн удирдлагууд, эрдэмтэн прîфессîруудтай уулзалт хийâ.

• 2008 îны 12-р сарын 1-нд УИХ-ын гишүүн À.Тлейхан, УИХ гишүүн З.Àлтай, Эрүүл мэндийн яамны Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний газрын дарга Л.Жамбалжаâ, Íийгмийн даатгалын ерөнхий газрын Эрүүл мэндийн даатгалын газрын дарга Ч.Оюун, Íийгмийн бîдлîгî, бîлîâсрîл, сîёл шинжлэх ухааны байнгын хîрîîны референт Р.Эрдэнэтуяа нарын бүрэлдэхүүнтэй Улсын их хурлын нийгмийн бîдлîгî, бîлîâсрîл, сîёл, шинжлэх ухааны байнгын хîрîîнîîс тîмилîгдсîн ажлын хэсэг тус эмнэлгийн үйл ажиллагаатай танилöлаа.

2. 2003 îнîîс эхлэн тус эмнэлгийн Зүрхний эмгэг судлалын тасгийг түшиглэн Люêсембургийн âант Улсын Засгийн Газрын санхүүжилтээр “Зүрх судасны төâ” төсөл 2 шаттайгаар хэрэгжиж байна. (2003-2007

��

îнд хэрэгжсэн 1 сая еâрîгийн төсөâ бүхий 1-р шат, 2007-2010 îнд хэрэгжиж буй 2.4 сая еâрîгийн төсөâ бүхий 2-р шат). Энэ ажлын хүрээнд 2008 îны 10-р сарын 28-ны өдөр Люêсембургийн Их Гүнт улсын Åрөнхий сайд эрхэмсэг нîён Жан-Êлîд Юнêер, Эрүүл мэндийн дэд сайд хадагтай Ж.Цîлмîн бîлîн дагалдан яâаа албаны хүмүүс тус эмнэлгийн үйл ажиллагаа, “Зүрх судасны төâ” төслийн үйл яâöтай танилöлаа. Уг уулзалтын үеэр нîён Жан-Êлîд Юнêер төслийн хэрэгжилтэнд сэтгэгдэл өндөртэй байгаагаа илэрхийлээд, öаашид Мîнгîлын Эрүүл мэндийн салбарт хөрөнгө îруулалт хийх бîлнî гэдгээ албан ёсîîр мэдэгдлээ.

3. ÀОЭТ-ийн хамт îлîн Япîн улсын мэргэжилтнүүдийн хамт Мîнгîл улсад анх удаа гîл судасны öүлхэнд стент таâилаа.

4. МОN-002 төслийн хүрээнд зүрхний хэт аâиан îнîшлîгîîг улаан хîîлîйгîîр хийх аппарат бîлîн даралт, зүрхний бичлэгийн хîлтер мîнитîртîй бîлснîîр зүрхний хэт аâиан îнîшлîгîîг улаан хîîлîйгîîр хийх ажилбарыг Мîнгîлд анх удаа амжилттай хийлээ.

● Òóëãàìäàæáóéàñóóäàë

1. Эмнэлгийн тîнîг төхөөрөмжийн шинэчлэл: Ñтаöиîнарын хэсэгт нарêîзын, амьсгалын аппарат,

мэс заслын иж бүрдэл зэрэг тîнîг төхөөрөмжүүд нэн шаардлагатай байгаа бîлîâч сүүлийн 15 жилд тîнîг төхөөрөмжийн шинэчлэл хийгдээгүй байна.

2. Áарилгын их засâарын асуудал: Тус эмнэлгийн байр нь 1985 îнд ашиглалтанд îрсîн

бөгөөд энэ хугаöаанд нэг ч удаа их засâар хийгдээгүй, хэсэгчилсэн урсгал засâарыг зөâхөн өөрсдийн нөөö бîлîлöîîгîîр хийж байсан учраас салхиâчийн системийн тîнîглîл бîлîн технîлîги хуучирсан, сантехниêийн шугам хîîлîй хуучирч, öîîрсîн. Мөн 2310 м2 талбай бүхий дээâэрт их засâар хийх шаардлагатай байна.

3. Àжиллагсдын нийгмийн асуудал: Эмч, ажиллагсдын 70% нь өрх тîлгîйлсîн өөрийн

îрîн сууö, хашаа байшингүй тул урт хугаöааны хөнгөлөлттэй зээлд хамруулах шаардлагатай байна.

ТÀЙЛÀÍ ГÀРГÀÑÀÍ:ЭМÍЭЛГИЙÍ ÄÀРГÀ, ÊЛ.ÏРОÔ

Á.ÁÀТЧУЛУУÍ

ÁÀÒÁÀéÃÀËü ÕÕÊÁатбайгаль ХХÊ нь “Чанартай бүтээгдэхүүн, Тîгтâîртîй үйл ажиллагаа – Áидний ирээдүй “ гэсэн зîрилт таâин ажилласаар өнөөдөр 11 жилийн нүүр үзэж, анх 4 хүнтэй 1 нэрийн тîрт үйлдâэрлэж байсан хамт îлîн өдгөө 100 шахам ажилтантай, 100 гаруй нэр төрлийн бялуу, 150 гаруй нэр төрлийн нарийн бîîâ, хүнсний нандин бүтээгдэхүүн үйлдâэрлэдэг бîлж, үйлчлүүлэгчдэд îйртîж, өдөр тутам шинэ бүтээгдэхүүн хүргэх зîрилгîîр өөрийн нэрийн 10 шахам салбар, 60 гаруй сүлжээ дэлгүүр, хүнсний захуудад бүтээгдэхүүнээ хүргэж өгч үйлчилдэг îлны танил, нэр хүндтэй тîмîîхîн êîмпани бîлж чаджээ.

2000 îнд “Хэрэглэгчдийн найдâартай түнш” öîл өргөмжлөл хүртсэн тус хамт îлîн хэрэглэгчдийн эрх ашиг, таашаалд нийöсэн чанартай бүтээгдэхүүн, сîёлч шуурхай үйлчилгээгээрээ энэ öîл өргөмжлөлийнхөө нэр хүндийг хамгаалан, үр бүтээлтэй ажилласаар байгаа тул “Íийслэлийн хэрэглэгчдийн найдâартай түнш” ийн батламжийг гардаж аâчээ.

Хүүхдийн төлөө хөрөнгө îруулагч, Олны таашаалд нийöсэн үйлчилгээтэй, øилдэг үйлдâэрлэл үйлчилгээтэй барааны тэмдэг бүхий аж ахуйн нэгж, хүнсний салбарын шилдэг бүтээгдэхүүн, Үлэмжийн чанарт бүтээгдэхүүн үйлдâэрлэгч, “øилдэг үйлдâэр” алтан медальт, “Áуянт үйлстэн” өргөмжлөлт энэ хамт îлîн 10 жилийн хугаöаанд хөдөлмөрийн өндөр амжилт гаргаж, хүнсний үйлдâэрлэлийн салбарт өөрийн байр сууриа эзлэж, амжилтаа бататган ажиллаж байна.

Áат байгаль ХХÊ-ний хуâьд өнгөрсөн хугаöаа нь шинэ дэâшилтэт технîлîги эзэмшиж, шинээр îлîн техниê, тîнîг төхөөрөмж нэâтрүүлж , үйлдâэрлэлийн барилга, салбараа өргөтгөж, бүтээгдэхүүний нэр төрөл, үйлчилгээний öар хүрээ хүртээмжийг нэмэгдүүлж, хэрэглэгчдэд îйртîж танигдсан îн жилүүд байлаа.

Улсын Мэргэжлийн Хяналтын Газар, ТМ телеâиз хамтран 2007 îныг Хүнсний аюулгүй байдлыг хангах жил бîлгîн зарласантай хîлбîгдуулан бэлтгэсэн “Чанар” нэâтрүүлгээр тус үйлдâэрийн үйл ажиллагаа, стандарт чанарын шаардлагын хангалтын талаар танилöуулагдан, нэâтрүүлгийн үе шат бүрийг амжилттай даâж Чанартай аюулгүй хүнс үйлдâэрлэгчдийн эгнээнд нэгдэн îрж “Чанар” дурсамжийг гардан аâчээ

“Àмттаны дээдийг бид мэдрүүлнэ” уриатай Áатбайгаль бейêэрийн хамт îлîн бялуу, нарийн бîîâны маш îлîн янзын амт чанарыг амттан бүрийн дээдийг ард түмэндээ мэдрүүлсээр байна. Áялуу, нарийн бîîâ бîл үндсэндээ амттанд татах ухаан ажээ.

Õÿíàëòûí àëáàíû èòãýëòýé ò¿íø

��

“IVCO” ÕÕÊIVCO ХХÊ нь аюулгүй, чанарын баталгаатай, үйлдлийн өндөр идэâхитэй тарилгын шингэн үйлдâэрлэгч Мîнгîлын тэргүүлэгч êîмпани юм. Áидний стратегийн гîл хүчин зүйлс бîл îлîнд танигдсан бүтээгдэхүүн, өндөр ур чадâар бүхий мэргэжлийн бîлîâсîн хүчин, чадâарлаг удирдлага юм. IVCO ХХÊ нь 2004 îнд Àнгли, Тайâань, Ñîлîнгîс, Àâстрали, Мîнгîлын хамтарсан хөрөнгө îруулалттайгаар байгуулагдаж бîгинî хугаöаанд төрөл бүрийн хэмжээний саâлагаатай тарилгын шингэн үйлдâэрлэгч нэр хүндтэй êîмпани бîлж чадсанаар Мîнгîлын нийт тарилгын шингэний зах зээлийн 70 гаруй хуâийг хангаж байна. 2006 îнд бîлсîн ЭМЯ, Эм хîлбîîнîîс зîхиîн байгуулдаг îлîн улсын “Эрүүл мэнд- 2006” үзэсгэлэнгээс “øилдэг эмийн үйлдâэр” шагнал хүртсэн нь IVCO êîмпани îлîн улсын эм үйлдâэрлэлийн дүрмийн шаардлага -GMP бîлîн ISO 9001 стандартад нийöсэн үйлдâэрлэлийн байранд чанартай, аюулгүй тарилгын шингэн үйлдâэрлэдэг Эрүүл Мэндийн Яамны түнш байгууллагын нэг юм. Манай êîмпанийн удирдлагын зүгээс аâч хэрэгжүүлж буй бîдлîгын хүрээнд бүтээгдэхүүний нэр төрөл, тîî ширхэгийг нэмэгдүүлэхэд îнöгîй анхаарал таâьдаг. Áид дîтîîдын тарилгын шингэний зах зээлийн нийт хэрэгöээг хангах, гадаад зах зээлд өөрийн бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэх зîрилттîй ажиллаж байна. Энэхүү зîрилтын хүрээнд GMP бîлîн ISO стандартад нийöсэн үйлдâэрлэлийн шугамын өргөтгөлийг хийж 2009 îнд ашиглалтанд îруулахаар ажиллаж байна.

¯йлдвэрлэлийн байрIVCO ХХÊ-ийн үйлдâэрлэлийн байр нь мîдуль загâартай бөгөөд ÀÍУ-ын Рîмаêî группын Ôранö дахь IPM êîмпани барьсан. Түүний дизайн, шийдэл нь îлîн улсын GMP стандартын дагуу хийгдсэн бөгөөд Ôранö, Итали улсад үйлдâэрлэсэн îрчин үеийн тîнîг төхөөрөмжөөр тîнîглîгдсîн байна. • 2160 м2 талбай бүхий, эмийн үйлдâэрийн îрчин

үеийн шаардлагад нийöсэн байртай.• Үйлдâэрлэлийн байрны ангилал: Олîн улсын

стандартын байгууллагын ISO 5, 7, 8 ангиллын шаардлагад нийöсэн, îлîн дамжлагаар шүүж ариутгасан агаараар хангагдсан өрөөнүүдтэй.

• Àгааржуулалт: Үйлдâэрлэлийн мîдулийн гаднах тîм танхимыг G4 (тîм биетийн 90%), G7 (жижиг биетийн 80%), F9 (жижиг биетийн 95%) шүүлтүүрүүд бүхий иж бүрэн аâтîмат тîхируулга, удирдлагатай “Vento” êîндиöиîнерийн систем шүүсэн агаараар хангадаг.

• Àгаар тусгаарлагч өрөөнүүдтэй. Эдгээр өрөөнүүд ангиллаар ялгаатай, өөр үйл ажиллагаа яâуулдаг өрөөнүүдийн агаарын шууд сîлилöîî, дамжин бîхирдîлт үүсэхээс урьдчилан сэргийлнэ.

• Үйлдâэрлэлийн байр нь GMP стандартын дагуу баригдсан тул öэâэр ариун байх нөхöлийг öаг үргэлж бүрдүүлж чаддаг. Жишээлбэл:

• Үйлдâэрлэл яâуулах өрөөнүүд технîлîгийн дамжлагын дагуу дэс дараалсан байршилтай, хүн ба эхлэл материал, саâ баглаа, эöсийн бүтээгдэхүүний урсгал хîîрîндîî îгтлîлöîхгүй, тус бүртээ агаар тусгаарлагч өрөөтэй.

• Үйлдâэрлэлийн хэсгийн шалыг эпîêси хучилга, будгаар хучсан тул ус чийг тîгтîîхгүй, баêтери үржихгүй îрчныг бүрдүүлсэн.

• Мîдулийн дîтîрхи өрөөнүүдийн хана, тааз нь угааж арчихад хялбар, зîриулалтын материалаар хийгдсэн, хана шал, таазтай үүсгэсэн уулзâарууд тэгш өнöөг үүсгэхгүй, дугуйрсан хэлбэртэй байгаа нь үйлдâэрлэлийн îрчныг öэâэр, ариун байлгах нөхöөлийг бүрдүүлдэг.

¯йлдвэрлэл• Манай бүтээгдэхүүн нь хүн амын эрүүл мэндийг

хамгаалахад îршдîг тул бид бүтээгдэхүүн үйлдâэрлэх яâöад чанарын өндөр шалгуур таâьдаг. Чанарын шаардлага хангасан ариун îрчин, тарилгын ус, судсаар сэлбэх шингэн бэлтгэх иж бүрэн тîнîг төхөөрөмжүүд мөн чанарын хяналт зэрэг нь чанартай бүтээгдэхүүн үйлдâэрлэх гîл үндэс бîлдîг.

¯йлдвэрлэлийн åрөнхий ïроцåсс – Цэâэршүүлэх: øугам сүлжээний усыг нэрэхээс

өмнө îлîн дамжлагын дагуу öэâэршүүлдэг.– Íэрэх: Ус нэрэх төхөөрөмж нь öэâэршүүлсэн усыг 3

дамжлагаар нэрнэ . – Тарилгын шингэнийг найруулах: Тухайн нэг

бүтээгдэхүүнийг үйлдâэрлэхэд шаардлагатай хîльöыг стандартад заасан хэмжээний дагуу тарилгын шингэнд хîлинî.

– Ñаâлагаа: Тарилгын шингэнийг нэг удаагийн хэрэглээний PVC уутанд тунлан саâлана. Энэ нь халдâар тараах аюулгүй байдлыг хангадаг. Ïîлиэтилен (PE) гадар уутанд даâхар саâлахдаа агаарыг сîруулан, âаêуум нөхöөлд битүүмжилдэг тул ариутгалын дараа ариун чанараа сайн хадгалдаг.

Халууруулах чанарын тест: халууруулах чанарыг шалгахдаа уламжлалт аргаар туулайн судсанд тарьж, биеийн халууныг нь хэмждэг бус, тухайн шингэнд байж бîлîх эндîтîêсин буюу баêтерийн ялгаруулдаг хîрны хэмжээг тîдîрхîйлîх хамгийн îрчин үеийн, өндөр мэдрэмжтэй (LAL тест) аргыг хэрэглэж байна.

Õÿíàëòûí àëáàíû èòãýëòýé ò¿íø

�0

ÕÓДАËДАА, ¯éË×ИËГЭЭ ЭРÕËЭГ×ДЭДÕÓÓËÜ, ЭРÕ З¯éН Зªв˪Мæ

1. Худалдаа, үйлдâэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчид нь үйл ажиллагаа эхлэхийн өмнө тухайн ажлын

байрандаа Мэргэжлийн Хяналтын байгууллагаас улсын байöаагчийн дүгнэлт гаргуулна. /Íийслэлийн ИТХТ-ийн 72тîîт тîгтîîл, 2007 îн “Íийслэлийн худалдаа, үйлдâэрлэл, үйлчилгээний нийтлэг журам”-ын 1.3 дах заалт/

2. Àжлын байрандаа улсын байöаагчийн дүгнэлт гаргуулах хүсэлтээ иргэн бîл бичгээр тîдîрхîй хаяг, харилöах утсыг үнэн зөâ бичсэн /аж ахуйн нэгж, байгууллага бîл албан тîîтîîр/ Ñүхбаатар дүүрэг дэх Мэргэжлийн хяналтын хэлтсийн бичиг хэрэгт ирүүлнэ.

3. Хүсэлтийг хуулийн хугаöаанд буюу нэг сарын дîтîр хîлбîгдîх улсын байöаагч газар дээр нь тухайн салбарт мөрдөгдөж буй стандартын дагуу шалгаж “Óлсын байцаагчийн дүгнэлт” гаргаж өгч шийдâэрлэнэ. /“Иргэдээс төр захиргааны байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гîмдлыг шийдâэрлэх тухай” хуулийн 16.1, 2 дах заалт/

4. Тухайн ажлын байр нь нийтийн эзэмшлийн îрîн сууöанд бîл зîриулалтыг өөрчлөн үйл ажиллагаа яâуулахаар зөâшөөрсөн зураг төсөл, УÁ хîтын Åрөнхий менежерийн тушаалаар баталгаажсан байх / МУ-ын Äэд Áүтэöийн Яамны сайдын 2003 îны 53-р тушаалаар баталсан “Íийтийн зîриулалттай îрîн сууöны барилгын зîриулалт, төлөâлөлтийг өөрчлөхөд таâих шаардлага, зөâшөөрөл îлгîх, хяналт таâих журам”-ын 2.7 дах заалт/

5. Àжлын байранд дүгнэлт гаргуулсны дараа уг дүгнэлтээ аâч өөрийн засаг захиргааны нэгж дүүргийн Үйлдâэрлэл, үйлчилгээний хэлтэст îчиж бүртгүүлэн үйл ажиллагаа яâуулах гэрээ байгуулж “Гэрчилгээ” аâна. /Íийслэлийн ИТХТ-ийн 72 тîîт тîгтîîл, 2007 îн, “Íийслэлийн худалдаа, үйлдâэрлэл, үйлчилгээний нийтлэг журам”-ын 1.3 дах заалт/

6. Худалдааны чиглэлээр үйл ажиллагаа яâуулах хүсэлтэй бîл Мîнгîл Улсын “Худалдааны газар, түүний үйлчилгээ” MNS 5021:2007 Ñтандартыг мөрдөж ажиллана. /”Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай” хуулийн 12.1 дэх заалт/

7. Хэрâээ сîгтууруулах ундаа худалдах “Тусгай зөвшөөрөл” эзэмших хүсэлтэй бîл УÁ хîтын Захирагчийн Àжлын Àлбанд эсâэл харъяа дүүргийнхээ Үйлдâэрлэл, үйлчилгээний хэлтэст дараах материалыг бүрдүүлж хүсэлтээ уламжилна. Үүнд: • Хүсэлт гаргасан албан тîîт /тамга тэмдэг дарсан,

гарын үсэг, хаягтай/• Àж ахуйн нэгжийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээ /

хуулбар/• Àжлын байрны дүгнэлт /хуулбар/• Ñтандартын шаардлага үзүүлэлт хангасан хуудастай

байх

Тусгай зөâшөөрлийг îлгîхдîî Ñтандартчилал хэмжил зүйн үндэсний төâөөс îлгîсîн тîхирлын гэрчилгээтэй, улсын стандартын шаардлагыг 100 хуâь хангасан, алиâаа зөрчилгүй ажиллаж ирсэн /мэргэжлийн хяналтын байгууллага, öагдаа, татâарын байгууллагын саналыг үндэслэн/ аж ахуйн нэгжид 3 /гураâ/ жилийн хугаöаатай, стандартын шаардлагыг 90 хуâиас дîîшгүй хангасан тîхиîлдîлд 2 /хîёр/ жилийн хугаöаатай îлгîнîХүсэлтийг хүлээж аâсаны дараа журманд заасан 21 хîнîгийн дîтîр шийдâэрлэж хариу өгнө. /2007îны ÍИТХТ-ийн 71тîîт тîгтîîлîîр баталсан “Ñîгтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэх тусгай зөâшөөрөл îлгîх, хяналт таâих журам”-ын 2.7дах заалт/

8. Тусгай зөâшөөрлийг бусдад шилжүүлэх буюу түрээслэхийг хîриглîгнî. /”Àж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөâшөөрлийн тухай” хуулийн 6.3 дах заалт/

9. “Худалдааны газрын үйлчилгээний” стандартад худалдааны үйл ажиллагааг хүчин чадал, үйлчилгээний öар хүрээ, талбайн хэмжээгээр нь дараах байдлаар ангилдаг. Үүнд:• Их дэлгүүр 1001-2500 м2

• Хайпермарêет 2500 м2-аас дээш• Ñупермарêет 501-100 м2

• Äэлгүүр 41-500м2 • Минимарêет 41-200м2

• Мухлаг 20-40м2

“Õ¯НсНИé ДЭËГ¯¯Р” -Т ТАвИГДАÕ ØААРДËАГА:• Үйлчилгээний зîриулалтаар зîхиîн байгуулсан

худалдааны заалны хэмжээ 41 м2 - аас багагүй байх,• Үүдний хэсэгт тîхижилт, гэрэлтүүлэгтэй энгийн хаяг

таâьж, зүлэгжүүлсэн байх• Àриун öэâэр, ахуй хангамжийн өрөө, халаалтын

асуудлыг шийдсэн байх,• Худалдаалж байгаа барааны нэр, төрөл îлîн, сîнгîлт

их байх,• Áарааны баталгаажилт, шинжилгээний дүгнэлтийн иж

бүрдэлтэй байх /”Хүнсний тухай” хуулийн 9.1.1, 9.4.1 дэх заалт/

• Худалдагч мэргэжлийн, эрүүл мэндийн үзлэг шинжилгээнд бүрэн хамрагдсан эрүүл, ажлын хуâöас, энгэрийн нэрийн хуудсыг зүүж хэâшсэн байх,

• Хүнсний дэлгүүрийн ажиллах öагийн хуâаарь 8.00 – 22.00 öаг• Хүнсний дэлгүүр дîтîр зуух, пийшин, лîмбард, тîглîîм,

эмийн сан, үсчин байрлуулахыг хатуу хîриглîнî.

ÑҮХÁÀÀТÀР ÄҮҮРЭГ ÄЭХ МЭРГЭЖЛИЙÍХЯÍÀЛТЫÍ ХЭЛТЭÑ

ХУÄÀЛÄÀÀ, ҮЙЛЧИЛГЭЭ ÑТÀÍÄÀРТЫÍ ХЯÍÀЛТЫÍ УЛÑЫÍ ÀХЛÀХ ÁÀЙЦÀÀГЧÍ.ÀМÀРЗÀЯÀ

àøèãòàé çªâ˪㪪

��

ÓНДНû Óс Т¯¯НД ТАвИГДАÕ ЭР¯¯Ë АÕÓéН ØААРДËАГА

өâчнийг үүсгэнэ

ÓсНААс ØАËТГААËАН ЯМАР ªв×ИН ¯¯сЭÕ вЭ?• Уснаас шалтгаалан үүсэх өâчнийг халдâартай ба халдâаргүй гэж хîёр ангилна

ÓсНААс ØАËТГААËАН ¯¯сЭÕ ÕАËДвАРГ¯é ªв×ИН• Усны эрдсийн найрлагаас шалтгаалан хүн амын дунд

тîхиîлдîх эмгэгийг хэлнэ Тухайлбал усны хатуулаг чанар ихсэхэд хүн амын дунд бөөр, шээсний замын чулуужих өâчин, фтîрын хэмжээ ихсэхэд шүд үйрэх, багасахад шүд öîîрîх өâчин үүсдэг байна.

ÓсНААс ØАËТГААËАН ¯¯сЭÕ ÕАËДвАРТ ªв×Н¯¯Д :ÓсТАé ÕÎËÁÎÎТÎé ÕАËДвАРТ ªв×НИéГ 4 Á¯ËЭГТ ÕÓвААНА• Усаар дамжих халдâарт өâчнүүд –эдгээр нь эмгэгтөрөгч

нян бîлîн âирусийг агуулсан хүн, хүн амьтны ялгадасаар бîхирлîгдсîн усыг уух үед дамжин халдâарлагдана Энэ бүлэгт хîлер, балнад, гепатет À, диезентри бîлîн бусад суулгат өâчин хамаарагдана.

• Усны хîмсдîлтîй хîлбîîтîй үүсэх өâчнүүд – усны хэрэглээний хîмсдîлîîс хуâийн ариун öэâэр, эрүүл ахуйн дэглэмийг муу сахисантай хîлбîîтîй үүсэх ба үүнд: хамуу, трихîма, хачигаар дамжих үүсэх өâчнүүд багтана.

• Усанд суурилсан өâчнүүд : Усанд шимэгч хîрхîй өсч үржсэнээс бîлж үүсэх бөгөөд үүнд хүний хүж хîрхîй, хүүхдийн хялгасан хîрхîй, шистîмазис бîлîн хîрхîйн өâчнүүд багтана.

• Устай хîлбîîтîй үүсэх өâчнүүд : Эдгээр нь усанд үрждэг шаâьжаар дамжин үүсдэг энэ бүлэгт денги, филиариазис, унтамхай өâчин, шар чичрэгэнэ зэрэг өâчнүүд îрнî

ÓНД ÁА АÕÓéН ÕЭРЭГËЭЭНИé ÓсАНД ТАвИГДАÕ ЭР¯¯Ë АÕÓéН ØААРДËАГА• Хүн амын унд ахуйн хэрэгöээний ус нь усны эх булаг , усны

чанарыг сайжруулах арга, усан хангамжийн системийн îнöлîгîîс үл хамааран усаар дамжин халдâарт бîлîн халдâарт бус өâчний тархах, гарах, аюулгүй, физиê үзүүлэлт, химийн найрлагаараа хîр нөлөөгүй, мэдрэгдэх чанараараа харшлахгүй байх нөхöлийг хангасан байх шаардлагатай

• Усны эх булаг, ус дамжуулах шугам сүлжээнд ариун öэâрийн хамгаалалтын бүс тîгтîîж бîхирдîлтîîс хамгаалах арга хэмжээ аâна

• Унд ахуйн ус нь химийн найрлага бүтöээрээ хîргүй, химийн хîрт бîдисын хэмжээ улсын стандарт, эрүүл ахуйн шаардлагад заасан хэмжээнээс хэтрээгүй байх шаардлагатай

• Ундны ус нь өнгөгүй, тунгалаг, гадны ямар нэгэн үнэр амт, хîльö, нүдэнд үзэгдэх усны амьтангүй, усны гадаргад

Хүн амын ундны усны чанар , усны эх үүсâэрийн аюулгүй байдлыг хангах нь нийгмийн эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудлын нэг бîлж байна.ÄЭМÁ-ын тîдîрхîйлснîîр ундны усны аюулгүй байдал гэдэг нь усны эх үүсâэр нь бîхирдîхîîс хамгаалагдсан, найрлаг чанар нь стандартын шаардлага хангасан байхыг хэлнэ.

Õ¯НИé ÁИåД Óс ЯМАР ТÓсТАé вЭ?• Àмьдралын эх сурâалж бөгөөд хүний биеийн 65-70%

уснаас тîгтдîг• Хүний биед îрсîн тэжээлийн бîдисыг уусгагч гîл îрчин

бîлдîг• Áиеийн дулааны сîлилöîîнд îрîлöîнî• Áîдисын сîлилöîîны дүнд үүссэн хîрт бîдисыг биеэс

гадагшлуулна• Хүн хîнîгт 2 литрээс дîîшгүй хэмжээний öэâэр ус ууж

хîнîгийнхîî хэрэгöээг хангадаг. Хүн усгүйгээр зөâхөн 5 хîнîг л тэсâэрлэж чадна.

Óс ÕЭРÕЭН ÁÎÕИРДДÎГ вЭ?Àйл өрх, албан байгууллагын унд ахуйн хэрэгöээнд хэрэглэж буй ус нь зөөâөрлөх, хадгалах, хэрэглэх яâöдаа хүн амын устай харьöах мэдлэг, дадал, хандлага хангалтгүйгээс бîхирдîл хамгийн их тîхиîлддîг.• Ус нь хүний үйл ажиллагаа бîлîн байгалийн нөлөөгөөр

бîхирддîг. Усыг бîхирдуулагч эх үүсâэрүүд • ªрхөөс гарах бîхир ус• Хөдөө аж ахуй , газар тариалангийн бîхир ус• Үйлдâэр аж ахуйн бîхир ус• Газрын ашиглалт, уул уурхай, хөдөө аж ахуйн үйл

ажиллагаа• Гадаргын бîхир ус / бîхирын шугам хîîлîйгîîр урсах

бîрîîны ус/ зэрэг багтана.

ÓНД –АÕÓéН ÓсНû ×АНАРААс ØАËГААËАН ¯¯сЭÕ ªв×ИНÄараах тîхиîлдîл усны чанар хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлнэ• Унд-ахуйн усны чанарын шаардлага хангаагүй ус

хэрэглэх• Усыг хүрэлöээтэй хэрэглэж амьдрал ахуй ариун öэâрийн

нөхöөл дээшлүүлээгүй• Усны эх үүсâэрийг бîхирдуулсан• Ус хэрэглээний сîёл эзэмших эрүүл аж төрөх ёсыг

хэрэгжүүлээгүй• Усан хангамжийн системд аâаар îсîл гарах• ªâчин үүсгэгч нян, âирус, шаâьж хîрхîй усан хангамжийн

системийн усанд îрж бîхирдуулах• Эмгэгтөрөгч нян, âирус усаар дамжин хүний бие îрганизмд

îрнî• Усны бîхирдîл нь хîîл бîлîâсруулах замын халдâарт

�2

өрөмтөх тîлбî үүсэх зүйлгүй байна.• Ундны ус нь эмгэгтөрөгч нян, âирус, шаâьж хîрхîй

агуулаагүй, халдâар судлалын хуâьд хүний бие îрганизмд халдâар тараах аюулгүй байна.

• Ундны усны чанар гэдэг нь эрүүл ахуйн шинжлэх ухааны үүднээс аâч үзâэл найрлагын хуâьд хүний бие махбîдîд зîхимжтîй, ахуй амьдралын бүхий л шаардлагад хүрэлöээтэй хэмжээний усаар хангагдах бîлîмжийн тухай нэгдсэн îйлгîлт юм.

• Манай îрîнд хүн амын унд ахуйдаа хэрэглэж буй усны найрлага дах элементүүдийн эрүүл ахуйн зөâшөөрөгдөх хэмжээ буюу хүний эрүүл мэндэд хамгийн тîхирîмжтîй байх хэмжээг Ундны усны эрүүл ахуйн шаардлага, түүнд таâигдах хяналт 900:2005 –аар стаандарчилж баталсан байдаг

• Усанд агуулагдах үндсэн бîлîн бичил элементүүдийн агууламжийн харьöаа хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх ёстîй.

ÓсНû ÕЭРЭГËЭЭНИé Зªв ДАДАË• Чанарын шаардлаг хангасан усыг унд ахуйдаа хэрэглэх• Усыг зөâхөн буöалгаж хэрэглэх• Гэрийн нөхöөлд усыг зөөâөрлөх хадгалахад îнöгîй

анхаарах• Ус зөөх саâ нь öэâэрлэж ариутгах бîлîмжтîй, дîтîр

хана нь гөлгөр гадаргуутай• Àâсаархан , тагтай,амсар нь тîм байх• Гарыг бîхирдîх тîхиîлдîл бүрд тîгтмîл угааж хэâших

Óс ÕАДГАËАÕ сАвНû ЭР¯¯Ë АÕÓé• Гэрийн нөхöөлд хадгалах саâ нь өрхийн хүн амын

3 хîнîгийн хэрэглээг хангахуйö хэмжээтэй байâал зîхимжтîй

• Ус хадгалах саâ бîхирдîхîîîс хамгаалсан таглаатай, усанд уусдаггүй, зэâэрдэггүй, /хуâанöар/ хүний эрүүл

мэндэд хîргүй материалаар хийгдсэн байна.• Ундны усыг тасалгааны температурт 3-7 хîнîгîîс илүү

хугаöаагаар хадгалж бîлîхгүй, Учир нь ус хадгалж байгаа саâны ёрîîлд үүссэн тундасанд өâчин үүсгэгч нян үржих бîлîмжтîй.

• Усны саâыг 7 хîнîгт 1-ээс дîîшгүй удаа бүрэн суллаж , öэâэр усаар сайтар угааж хатааж байх шаардлагатай

• Ус хадгалах саâыг нарны гэрэл шууд тусахгүй, сэрүүн газар байрлуулна

• Ус хадгалах саâ нь угаахад тîхирîмжтîй тîм амсартай байна.

• Ус хутгах шанага нь тусдаа байна.

ÕÓТАГТ ТАвИГДАÕ ØААРДËАГА• Газрын гүний ус –худаг гаргахдаа дараах эрүүл ахуйн

шаардлагыг хангасан байна.• Худгийн эргэн тîйрны хөрс бүрэн бүтэн буюу ан öаâ

öууралт үүсээгүй байх хөрсөөр дамжин бîхирдîхîîс сэргийлэх ач хîлбîгдîлтîй

• Худаг байрлаж буй газрын өâгөр ба худгийн эргэн тîйрны газрын гадаргуугийн налуу хэсгийг öементлэх шаардлагатай

• Хутагт хамгаалалтын бүс тîгтîîж, хашаа хамгаалалтыг байгуулах ёстîй

• Гүний худагт хамгаалалтын бүсийг 50 м тîйргîîр тîгтîîн, хашаа барьж өгөх шардлагатай.

• Худгийн усыг гадны бîхирдîл салхи, шîрîî зэргээс сэргийлж таг эсâэл халхаâч байгууламж барьж өгөх шаардлагатай

• Худгийн дîтрыг мîд чулуугаар дîтîрлîх шаардлагатай.• Худаг гэрээс 250 м-ээс хîлгүй, зайд байрлахыг зөâлөдөг

ÎР×Нû ЭР¯¯Ë АÕÓéН ÕЯНАËТûН ÓËсûН ÁАéцААГ× Ë. НЯМс¯РЭН

ИМÏÎРТûН МЭДЭГДЭË АвАÕАД ИРГЭН, ÕÓÓËИéН ЭТГЭЭДИéН Á¯РД¯¯ËЭÕ МАТåРИАË

àøèãòàé çªâ˪㪪

1. Àмьтан, ургамал, бүтээгдэхүүнийг худалдах, худалдан аâах гэрээ, бэлэглэлийн гэрээ бîлîн түүнтэй адилтгах баримт бичиг

2. Импîртлîгч нь хуулийн этгэээд бîл улсын бүртгэлийн гэрчилгээ, иргэн бîл иргэний үнэмлэхийн нîтариатаар баталгаажуулсан хуулбар

3. Àмьтан, ургамал, бүтээгдэхүүнийг тээâэрлэх тээâрийн хэрэгслийн төрөл, замын чиглэл

4. Íэâтрүүлэх хилийн бîîмт, хугаöаа

5. Түүхий эд, бүтээгдхүүний тîî хэмжээ, бîлîâсруулалтын байдал,/хагас бîлîâсруулсан, түүхий, хөлдөөсөн, шинэ гэх мэт/ саâлалт, шîшгî, чанар, аюулгүй байдлын талаархи мэдээлэл

6. Эêспîртлîгч îрны эрх бүхий байгууллагаас îлгîсîн эêспîртын эрхтэй аж ахуй нэгжийн эêспîртын эрхийн гэрчилгээ

Óлсын мэргэжлийн хяналтын байгууллага нь хүсэлтийг авснаас хойш 14 хоногийн дотор дараахь шийдвэрийн аль нэгийг гаргана:

1. Тухайн амьтан, ургамал, түүхий эд бүтээгдэхүүнд импîртын мэдэгдэл îлгîж, хилийн бîîмт, гүний гаалийн мэргэжлийн хяналтын байöаагчид хүргүүлэх

2. Зөâшөөрөгдөх эрсдлийн хэмжээнээс хэтэрсэн, түүнийг бууруулах бîлîмжгүй тîхиîлдîлд хүсэлт гаргагчид бичгээр мэдэгдэнэ.

��

ЭêсÏÎРТûН ГЭР×ИËГЭЭ АвАÕАД ИРГЭД, ÕÓÓËИéН ЭТГЭЭДИéН Á¯РД¯¯ËЭÕ МАТåРИАË

À. Àмьтан, ургамал, бүтээгдэхүүнийг эêспîртлîгч иргэн, хуулийн этгээд нь хүсэлтээ хууль тîгтîîмжид заасан хугаöаанд дîр дурдсан мэдээлэл, баримт бичгийн хамт мэргэжлийн хяналтын байгууллагад ирүүлнэ:1. амьтан, ургамал, бүтээгдэхүүний гарал үүслийн гэрчилгээ;2. худалдах, худалдан аâах гэрээ, бэлэглэлийн гэрээ бîлîн түүнтэй адилтгах баримт бичиг;3. эêспîртлîгч нь хуулийн этгээд бîл улсын бүртгэлийн гэрчилгээ, иргэн бîл иргэний үнэмлэхийн нîтариатаар баталгаажуулсан хуулбар;4. мал эмнэлэг, ургамлын хîриî öээрийн лабîратîрийн шинжилгээний дүн;5. амьтан, ургамал, бүтээгдэхүүнийг тээâэрлэх, тээâрийн хэрэгслийн төрөл, замын чиглэл;6. нэâтрүүлэх хилийн бîîмтын нэр, хугаöаа;7. амьтан, ургамал, бүтээгдэхүүний тîî, хэмжээ,

бîлîâсруулалтын байдал (хагас бîлîâсруулсан, түүхий, хөлдөөсөн, шинэ гэх мэт), саâлалт, шîшгî, аюулгүй байдлын талаархи мэдээлэл зэрэг дагалдах баримт бичиг.Á. Àмьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг улсын хилээр нэâтрүүлэх үеийн хîриî öээрийн хяналт, шалгалтын тухай хуулийн 9, 11 дүгээр зүйл, 24.3 дахь хэсэгт заасан шаардлагыг хангасан нөхöөлд хîриî öээрийн хяналт, эрүүл мэндийн үзлэг, лабîратîрийн шинжилгээний дүнг үндэслэн эêспîртын гэрчилгээг мэргэжлийн хяналтын байгууллага îлгîнî.1. Гэрчилгээний хүчинтэй хугаöаа дууссан, гээгдүүлсэн, үрэгдүүлсэн нөхöөлд тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг даâтан шинжилгээнд хамруулж дахин шинээр гэрчилгээ îлгîнî.2. Зîрчигчийн гар тээшээр аâч яâах амьтан, ургамлын гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүн (1-5 êг хүртэл)-д эêспîртын гэрчилгээ îлгîхîд энэ журмын 2.1 дэх заалт хамаарахгүй. Улсын байöаагч тухайн бүтээгдэхүүнд үзлэг хийж гэрчилгээ îлгîнî.

ГЭР×ИËГЭЭ ÎËГÎÕГ¯é ÁАéÕ

НªÕцªË

Àмьтан, ургамал, бүтээгдэхүүнд гэрчилгээ îлгîхыг дараахь тîхиîлдîлд хîриглîнî:

1. Мîнгîл Улсын хууль тîгтîîмж, Мîнгîл Улсын îлîн улсын гэрээнд заасан шаардлага нөхöөлийг

хангаагүй;

2. амьтан, ургамлын хîриî öээртэй зүйлийн шинж тэмдэг илэрсэн;

3. импîртлîгч îрны эрх бүхий байгууллагаас таâьсан шаардлагыг хангаагүй.

Õ¯ссЭН ¯éË×ИËГЭЭГ

ÁАРАГДÓÓËАÕ ÕÓГАцАА

Àмьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг импîртлîх иргэн, хуулийн этгээд

хүсэлтээ Улсын мэргэжлийн хяналтын байгууллагад дîр дурдсанаас дîîшгүй хугаöааны өмнө гаргана.

¯үнд:1. салаа туурайтан амьтан, адуу импîртлîхîд 60 хîнîг

2. тахиа, галуу, нугас, öаöагтхяруул, гургуул зэрэг тэжээâэр шуâуу импîртлîхîд 40 хîнîг

3. таримал бîлîн байгалийн ургамлын үр суулгаö импîртлîхîд 30 хîнîг

4. дээр зааснаас бусад амьтан, ургамал, түүхий эд, зарим бүтээгдэхүүнийг îруулахад 20 хîнîг

��

ÕИАМАНД ТАвÜæ ÁÓé МЭРГЭæËИéН ÕЯНАËТ

сүхбаатар дүүрэг дэх МÕÕ-ийн улсын ахлахбайцаагч Д.Îтгон /2008 он/

Õ¯НсНИé ÕÓÓËÜХҮÍÑÍИЙ ÀЮУЛГҮЙ ÁÀЙÄÀЛ: Хүнсэнд чанар эрүүл ахуйн зîхистîй хэм хэмжээ хангагдсан байхХҮÍÑÍИЙ ЭРҮҮЛ ÀХУЙ-Хүнсний үйлдâэрлэл, үйлчилгээ яâуулах яâöад хүнсний аюулгүй байдлыгХҮÍÑÍИЙ ÀЮУЛГҮЙÍ ҮЗҮҮЛЭЛТ: Хүнсэн дэх нян, мөөгөнöөр, тэдгээрийн физиê, химийн бîхирдîлын зөâшөөрөгдөх дээд хэмжээг тîгтîîх

ÕИАМНû ¯éËДвЭРУМХГ-аас 2006, 2007 îнуудад улсын хэмжээнд хиамны үйлдâэрүүдэд хяналт шалгалт хийсэн байна. Үүнд: Äархан-5, Áаян-ªлгий-1, Äîрнîд-1, Улаанбаатарт-38 öех

НИéТËЭГ ЗªР×˯¯Д ▪ Технологийнурсгалзөрчилтэй38%▪ Ажлынбайрнынөхцөлхангахгүй10.5%▪ Хиамнысэврээлтийнөрөөгүй18%▪ Хөргүүргүйтээврийнхэрэслэлтэйүйлдвэр15%▪ Øошгыншаардлагахангахгүйбүтээгдэхүүн18%▪ Хадгалалтынхугацаагбуруубичсэнялангуяачанамал хиаман дээр 20%▪ Хүнснийнэмэлт,хиамныбүрхэвчийгшинжилгээнд хамруулж дүгнэлт гаргуулаагүй 40%▪ Äотоодынхяналтынлабораторгүй,нитритийгөөрсдөө тîдîрхîйлîх бîлîмжгүй 80%▪ ¯йлдвэрлэлдашиглажбуйшарахкамерийндулаанхэмжих хэрэгслэл буруу

ДÎТÎÎДûН ÕЯНАËТ Хүнсийг өâөрмөö, чанартай бîлгîх, зîриулалтаар технîлîгийн дагуу хэрэглэдэг бîдис, хîльöыг мах, махан бүтээгдэхүүний үйлдâэрлэлд 9 ангийн 42 нэр төрлийн хүнсний нэмэлт бîдис хэрэглэж байгаагийн 42.% нь улсын байöаагчийн дүгнэлт, баталгаажилтгүй.

ØИНæИËГЭЭНИé Д¯НҮйлдâэрээс аâсан хиамны 145 дээжинд нян судлалын шинжилгээ хийхэд:▪ Нянгийнтоозөвшөөрөгдөххэмжээнээсих13%▪ Êолиôорм1ньбуþу0.7%▪ Худалдажбуйхиамнаасавсандээжинднянгийнтоо зөâшөөрөгдөх хэмжээнээс их 31%▪ Êолиôорм2сорьцондилэрсэнбайна▪ ¯йлдвэрээсавсан16сорьцны6.2%-дньхартугалга илэрсэн байна.

ÕÎРДËÎГÎ▪ 2002-2004 онд хоол хүнсээр дамжсан хоолны хордлогод

халдâарын 4 удаагийн тîмîîхîн дэгдэлт гарч, 300-аад хүн өâчилсөн энэ нь 2000-2001 îныхîîс 4 дахин нэмэгдсэн байна.

▪ 2007-2008 оны зааг дээр архи метанолоор бохирдсоноос200 шахуу хүн хîрдîж, 15 хүн нас барсан тîхиîлдîл гарлаа.

▪ 2008оны10.21-ндSSclab210хүн/ХХБ,СүүХХÊ/хордлогодîрж нийт хүмүүсийн 64%-д нь суулгах, 66.2%-д нь тîлгîй өâдөх, 54.3%-д нь гэдэс хэâлийгээр өâдөх, 53.8%-д нь халуурах, 24.7%-д нь бие сулрах шинж тэмдэг илэрчээ.

ÕИАМДËûН сАвÕАНцАРХ и а м д л ы н с а â х а н ö а р /ê л î с т р и д у м бîтулинус/ нь бүх төрлийн нян дîтрîîс хамгийн хүчтэй хîр ялгаруулдаг саâханöар юм. Х ө д ө л г ө ө н т э й

саâханöар хэлбэртэй, агааргүй îрчинд үрждэг гадаад îрчинд маш тэсâэртэй, нарны туяа, хүчиллэг îрчинд тэсâэртэй.Загсанд их байдаг тул загсан êîнсерîâ бîлîн хатаасан, утсан загасыг технîлîгийн дагуу зөâ бэлтгэх шаардлагатай.

ÕЯНАËТûН цЭГХүчилд тэсâэртэй учраас хîдîîдны хүчилд чанараа алддаггүй. Энэ саâханöар нь байгаль îрчинд өргөн тархасан газрын хөрсөнд 9-73.9% хүртэл илэрдэг тул хүнсний нîгîî, жимс энэ нянгаар бîхирдîх нь элбэг байдаг.

НЯН ДАМæИÕ ЗАМГазрын хөрснөөс гахайд îрсîн хиамдлын саâханöар гахайн хîîл бîлîâсруулах эрхтний эсгэгт улам идэâхжиж улмаар гадаад îрчинд гарч газрын хөрс, нîгîîны талбай, хүнсний зүйлийг бîхирдуулдаг байна. Иймд гахайн мах гахайн аж ахуйд таâих хяналтыг сайжруулах хэрэгтэй байна.

��

“МАНêА” ÕÓÓРАМ×ААР сАвËАсАН с¯¯НИé ТÓÕАé

ÁÍХÀУ-д үйлдâэрлэсэн сүү, сүүн бүтээгдэхүүнд меламин илэрсэнтэй хîлбîгдуулан УМХГ-аас худалдаа, үйлчилгээний газруудад байнгын хяналт таâьж ажиллаж байна.

УМХГ-ын удирдлагаас өгсөн үүрэг даалгаâрын дагуу Àймаг, нийслэлийн МХГ-т 2008.11.05-

ны өдрийн 7/3127 тîîт албан бичиг хүргүүлж, тухайн îрîн нутгийн худалдаа, үйлчилгээний газруудад “Манêа” нэрийн сүүг шалгах 2 хîнîгийн шуурхай хяналтыг зîхиîн байгууллаа.

øалгалтаар УÁ хîтын ÑХÄ–т ажлын байртай BOSS ХХÊ нь ÁÍХÀУ-д үйлдâэрлэсэн

хуурай сүүг “Манêа” нэртэйгээр, ОХУ–ын импîртын бүтээгдэхүүн мэт хэрэглэгчийг төөрөгдүүлэхээр Орîс хэлээр хаяг шîшгыг бичиж, 350гр, 800гр-аар жижиглэн саâлан, нийт 700êг хуурай сүүг худалдаалсан нь тîгтîîгдсîн байна.

øалгалтын яâöад улсын байöаагчид УÁ хîтын Àлтанжîлîî ХХÊ, Äархан Уул, Äîрнîд, Төâ,

Хөâсгөл, Хэнтий аймгуудын худалдааны газруудад нийт 299,0 êг Манêа нэрийн хуурай сүүг битүүмжилж, 2010 ширхэг уут хураасан байна.

Ñтандартын шаардлага хангахгүй үйл ажиллагаа яâуулсан тус êîмпаний хүнсний

бүтээгдэхүүн саâлах öехийн үйл ажиллагааг түр хугаöаагаар зîгсîîж хîлбîгдîх хуулийн дагуу 150000 төгрөгөөр тîргîж, зөâшөөрөлгүйгээр жижиглэн саâлаж бîрлуулсан 401,0êг хуурай сүүний хууль бус îрлîгыг улсын байöаагчийн аêт тîгтîîж улсын îрлîгîд хураахаар шийдâэрлэâ.

Иймээс хэрэглэгчид шинжилгээ баталгаагүй хуурамч саâлагаатай Манêа нэрийн хуурай

сүүг худалдан аâахгүй байхыг ÀÍХÀÀРУУЛЖ ÁÀЙÍÀ.

ÑÝÐÝÌÆ˯¯ËÝã

ÕÓÓРАМ× ÁÎËÎвсРÎËûН ÁАРИМТ ÁИ×ИГ ИËР¯¯ËËЭЭ!

УМХГ-ын Эрүүл мэнд, бîлîâсрîлын хяналтын улсын албанаас 2008 îн гарсаар нийт 15 байгууллага, аж ахуйн нэгжийн ажиллагсад, 369 иргэний дээд бîлîâсрîлын баримт бичигт үзлэг шалгалт хийж, хуурамчаар үйлдсэн, аâч ашигласан, хууль бусаар îлгîсîн 15 дээд бîлîâсрîлын диплîмыг илрүүллээ. Àж ахуйн нэгж, байгууллагуудын ажиллагсдын дунд бîлîâсрîлын баримт бичгийг хуурамчаар үйлдсэн буюу аâч ашигласан зөрчлүүд öөөнгүй гарч байгаа бөгөөд иргэд хуурамч бîлîâсрîлын баримт бичгийг худалдан аâч, өөрсдөө хууль бус үйлдэлд îрîлöîж, эдийн засгаараа хîхирч байна. Иргэдийн амар хялбар аргаар диплîмтîй бîлîх гэсэн хүсэл, сîнирхлыг далимдуулан хууль бусаар ашиг хîнжîî хайгчид хэâлэлийн өндөр технîлîги ашиглан, дээд бîлîâсрîлын диплîмыг хуурамчаар үйлдэх яâдал гарсаар байна. Хуурамч дээд бîлîâсрîлын диплîмтîй иргэнийг аж ахуйн нэгж, байгууллагууд ажилд аâснаар танай байгууллагын нэр хүнд, бизнесийн үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлөх, мэргэжил, мэдлэггүй ажилтан ажиллуулснаас бîлзîшгүй хîхирîл, аюул учрахаас урьдчилан сэргийлэх үүднээс ажилтнуудынхаа бîлîâсрîлын баримт бичгийг сайтар нягтлан шалгаж байхыг анхааруулж байна. УМХГ-ын Эрүүл мэнд, бîлîâсрîлын хяналтын улсын албанд дээд бîлîâсрîлын сургалтын байгууллагуудын төгсөгчид, диплîм îлгîлтын талаарх бүртгэл мэдээллийн сан байдаг бөгөөд их, дээд сургууль, êîллежиудын архиâ, мэдээлийн санд хуурамчаар үйлдсэн дээд бîлîâсрîлын диплîмын дугаар, нэрийг нэмж îруулах, өөрчлөх бîлîмжгүй юм. Иймд хуурамч диплîм үйлдэж байгаа, аâч ашигласан иргэдийн талаарх мэдээллийг УМХГ-ын 265842, 263058 дугаарын утсан дээр хүлээн аâч байна.

ÑÝÐÝÌÆ˯¯ËÝã

��

ØИНГЭР¯¯ËсЭН ØАТДАГ ÕИéГ ÕЭРЭГËЭæ ÁÓé ÁАéГÓÓËËАГА, Аæ АÕÓéН НЭГæ, ÕÓвÜ Õ¯М¯¯с ДАРААÕ ØААРДËАГûГ ÕАНГАæ АæИËËАÕ

ØААРДËАГАТАé

ªнөө үед шингэрүүлсэн шатдаг хий нь тэсэрч дэлбэрэх аюултай бîдис гэхээсээ илүүтэйгээр байгаль îрчинд сөрөг нөлөөгүй бîлîîд эдийн засгийн үр ашигтай, эрчим хүчний шинэ эх үүсâэр бîлж улмаар манай улсын хэмжээнд шингэрүүлсэн шатдаг хийг барилга, эрчим хүч, төмөрлөг, ахуйн бîлîн аâтîтээâрийн хэрэгсэл, эмийн үйлдâэр, гэрэлтүүлэг чимэглэл гэх мэт төрөл бүрийн салбарт өргөнөөр ашиглаж эхлээд 10 гаруй жил бîлж байна.

УМХГ-аас 2008 îны байдлаар шингэрүүлсэн шатдаг хийн аж ахуй, эрхэлж буй Юнигаз ХХÊ, Äашâаанжил ХХÊ, Àêтлабс эйшиа ХХÊ, Гурâан сайхан уул ХХÊ, Íîмин элеêтрîниêс ХХÊ, Ñуруга Мîнгîл ХХÊ, Гîâийн-Үүд ХХÊ, Áаярс êîнстраêшн ХХÊ, Гаöуурт ХХÊ, Тîп газ ХХÊ зэрэг аж ахуйн нэгж, байгууллагууд бîлîн тэдгээрийн хэрэглэгчийн хийн тîнîг төхөөрөмжийн техниê ашиглалт, аюулгүй ажиллагааны байдалд төлөâлөгөөт бîлîн төлөâлөгөөт бус хяналт шалгалтыг хийж гүйöэтгэлээ.

Хэрэглэгчийн хийн тîнîг төхөөрөмжийн байдалд хийсэн шалгалтаар хîлбîх хэрэгсэл хîмутгүй, хийн алдагдал илрүүлэгч багажгүй, гал унтраах анхан шатны багаж хэрэгсэлгүй, хийн тîнîг төхөөрөмжийн ашиглалт, аюулгүй ажиллагааны зааâрыг мөрдөж ажилладаггүй, хэрэглэгчийн дэâтрийн бүрдэлт хөтлөлт хангалтгүй, агааржуулалтын системгүй, анх суурилуулсан хийн тîнîг төхөөрөмжийг дур мэдэн хөдөлгөж өөрчилсөн мөн хангагч байгууллагаас аюулгүй ажиллагааны зааâар, зааâарчилгааг ухуулан таниулж сургадаггүй, хийн тîнîг төхөөрөмжийн аюулгүй ажиллагааны байдалд тîгтмîл хугаöаанд үзлэг хийдэггүй, техниêийн магадлалын хугаöаа дууссан хаах, хамгаалах хэрэгсэл бүрэн бус ашиглалтын шаардлага хангахгүй баллîнîîр үйлчилдэг зэрэг зөрчил дутагдал илэрч байгаа нь галын бîлîн тэсэрч дэлбэрэх аâаар, îсîл гарах нөхöлийг бүрдүүлж байна.

Иймд шингэрүүлсэн шатдаг хийг хэрэглэж буй байгууллага, аж ахуйн нэгж, хувь хүмүүс дараах шаардлагыг хангаж ажиллах шаардлагатай. ¯үнд:

- Хийн тîнîг төхөөрөмжийн ашиглалт, аюулгүй ажиллагааны зааâрыг хүний нүдэнд харагдахуйöаар бичиж ажлын байранд байрлуулах.

- Хийн тîнîг төхөөрөмжийн ашиглалт, аюулгүй ажиллагаа хариуöагчийг тîмилîн хариуöуулж ажиллуулах.

- Хийн алдагдал илрүүлэх, дîхиîлîх багаж хэрэгслийг дүрмийн дагуу мэргэжлийн байгууллагаар угсарч

суурилуулах.

- Хийн тîнîг төхөөрөмжид тîгтмîл үзлэг шалгалт хийж тэмдэглэл хөтөлж байх.

- Хэрэглэгчийн дэâтрийн бүрдэлт, хөтлөлтийг тîгтмîлжуулах.

- Гал унтраах анхан шатны багаж хэрэгслийг дүрмийн дагуу байрлуулах.

- Хийн тîнîг төхөөрөмжийг шууд нарны гэрлийн тусгал бîлîн ил галаас 5м, халах хэрэгслээс 1-2м зайд байрлуулах.

- Зөөлөн хîлбîîсыг ашиглалтын байдлаас шалтгаалан жилд 2-3 удаа шинэчлэх.

- Хîлбîлтыг битүүмжлэлийг тîгтмîл хугаöаанд шалгаж хэâших.

- Хангагч байгууллагаас өгсөн ашиглалт, аюулгүй ажиллагааны зааâар, зааâарчилгааг чанд сахиж мөрдөх.

- Хийн тîнîг төхөөрөмжийг ашиглаж дууссаны дараа төхөөрөмж бîлîн баллîны хаалтыг даâхар сайтар хаах.

Õийн алдагдал мэдрэгдсэн тохиолдолд дараах зүйлийг хориглоно.

- Хийн тîнîг төхөөрөмж бүхий байрны гэрлийн унтраалга, öахилгаан хîлбîлтыг залгаж, салгах, унтраах, асаах.

- Ил гал гаргах.

- Оч гаргах, төмөр материалыг хîîрîнд нь үрэх, унагах, алхаар юм нүдэх зэрэг.

Õийн алдагдал мэдрэгдсэн үåд авах арга хэмжээ.

- Хийн баллîн, тîнîг төхөөрөмжийн хаалтыг хааж

хаалга, öîнхыг îнгîйлгîн салхижуулах.

- 105 алба бîлîн хîлбîгдîх мэргэжлийн байгууллагуудад мэдэгдэх.

- Мэргэжлийн байгууллагыг иртэл îйр îрчмын хүн îлîнд анхааруулга сануулга өгөх.

��

ÃÀÄÀÀÄ ÕÀÐÈËÖÀÀ

УМХГ-ын хэмжээгээр нийт 132 хүн гадаадад зîрчсîнîîс сургалтанд 62 хүн , туршлах судлах аялалд 56 хүн хурал зөâлөгөөнд 14 хүн хамрагдаж ОХУ, ХÁÍГУ, ÁÍХÀУ, ÀÍУ, ÁÍÑУ, ÁÍУУ, Япîн, Иран ,Энэтхэг, Лаîс, âьетнам зэрэг îрнуудад зîрчснîîс ижил төстэй үүрэг хариуöлага бүхий хууль хяналтын байгууллагуудын ажил туршлагаас сîлилöîх зîрилгîîр нэгдсэн групп бүхий аялалуудыг öөөнгүй зîхиîн байгуулсан нь энэ 2008 îны îнöлîг байлаа. Энэ îнд Áүгд Íайрамдах Унгар улсын Худалдаа, Тусгай Зөâшөөрлийн Àлба, Унгарын Хүнсний Àюулгүй Áайдлын Àлба, Унгарын хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах албадад УМХГ-ын дэд дарга Á.Áаасангаар ахлуулсан 10 хүнтэй ажлын хэсэг, ÀÍУ-д тамгын газрын дарга Á.Үнэнбатаар ахлуулсан 4 хүнтэй ажлын хэсэг, ÁÍХÀУ-ын Áээжин хîтнîî ХøҮМХ-ийн дарга Á. Äîâдîнбалжираар ахлуулсан 16 хүнтэй ажлын хэсэг, ОХУ-ын Улаан үд хîтнîî меламин бîлîн хîрт бîдисыг хуâанöар материалд тîдîрхîйлîх арга аргачлал, хяналтын ажлын туршлага судлах 7 хүнтэй ажлын хэсэг, ÁÍХÀУ-ын Хөх хîтнîî сүүн сүүн бүтээгдэхүүнд меламин тîдîрхîйлîх лабîратîрийн шинжээчдийн 5 хүнтэй ажлын хэсгүүд тус тус туршлага судлан өөр өөрсдийн öаашдын ажилд тухайн îрны тэргүүн туршлагыг нэâтрүүлэн ажиллахаар шамдан ажиллаж байна.

АНÓ-ûН ÕªДªª Аæ АÕÓé,ЭêсÏÎРТ ИМÏÎРТûН ÕЯНАËТûН АæËûН ТÓРØËАГА сÓДËАÕ АæËААР АНÓ-ûН ÕАА-Н сАËÁАРûН ØИНæËЭÕ ÓÕААН,ТåÕНИê

ÕАРИËцАА, АМÜТАН ÓРГАМËûН ЭР¯¯Ë МЭНД, Õ¯НсНИé АюÓËГ¯é ÁАéДËûН ¯éË АæИËËАГААТАé ТАНИËцËАА

гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа

��

ÁНсÓ-ûН Õ¯Нс,ÕªДªª Аæ АÕÓé, ÎéН ЯАМНААс ЗÎÕИÎН ÁАéГÓÓËсАН “Õ¯НсНИé АюÓËГ¯é ÁАéДАË” /сÓРГАËТ

гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа

ÓНГАРûН ÕЯНАËТûН ÁАéГÓÓËËАГÓÓДûН ¯éË АæИËËАГААТАé ТАНИËцАÕ АЯËАË

гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа

��

ÁНÕАÓ-ûН НИéсËЭË ÁЭЭæИН ÕÎТÎД ÕИМИéН ЗЭвсГИéГ ÕÎРИГËÎÕ ÎËÎН ÓËсûН ÁАéГÓÓËËАГААс ЗÎÕИÎГДсÎН сÓРГАËТ

ÁÍХÀУ-ын нийслэл Áээжин хîтîд 2008 îны 5-р сарын 12-нîîс 16-ны өдрүүдэд Химийн зэâсгийг хîриглîх îлîн улсын байгууллага /OPCW/ -ын Íарийн бичгийн дарга нарын газраас зîхиîн байгуулсан “Химийн бîдисын аюулаас хамгаалах ба иргэдэд тусламж үзүүлэх” чиглэлийн сургалтад ÁОГУУЦХУÀ-ны улсын ахлах байöаагч З.Отгîн хамрагдлаа. Хятадын химийн зэâсгээс хамгаалах аêадеми дээр зîхиîн байгуулагдсан тус сургалтанд Àзи, африê, еâрîпын 20 гаруй îрны 25 мэргэжилтэн îрîлöîж, үйлдâэрлэлийн бîлîн химийн зэâсгийн зîриулалттай химийн хîрт бîдисууд, тэдгээрийн ангилал, хэрэглээнээс үүсч бîлîх аюул îслîîс урьдчилан сэргийлэх, үүссэн аюул îслын үед аâах арга хэмжээний талаарх îнîлын хичээлүүдийг заалгаж, дадлага, сургуулилтад хамрагдсан. Энэхүү сургалтад ҮÀÁЗөâлөлийн ажлын албаны мэргэжилтэн Ñ.Оюуны хамт Мîнгîл улсаас îрîлöîж, химийн хîрт бîдис бîлîн химийн зэâсгийн өөрийн îрны өнөөгийн байдлын талаар хэлэлöүүлэг өрнүүлсэн. Химийн зэâсгийн үед бîлîн үйлдâэрлэлийн аюулын үед иргэд, бүс нутгийг хамгаалах, тусламж үзүүлэх талаар бүрэн мэдлэг, сертифиêат îлж аâсанд энэ сургалтад хамрагдсны ач хîлбîгдîл îршиж байна.

гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа гадаад харилцаа

�0

ÕИËИéН МЭРГЭæËИéН ÕЯНАËТûН ×ИГËЭËЭЭР 2008 ÎНД ÕИéсЭН АæИË, ¯Р Д¯Н, ИËЭР× ÁÓé НИéТËЭГ ЗªР×ИË,

цААØИД АНÕААРАÕ АсÓÓДËÓÓДХМХУÀ-нь 2008 îнд гадаад худалдаа, тээâрийг хөнгөâчлөх, импîртын хүнсний бүтээгдэхүүний чанар, аюулгүй байдлыг хангуулах нөхöөлийг бүрдүүлэх, хилийн бîîмт, гүний хяналтыг мэргэжлийн бîлîâсîн хүчнээр хангах, нийгмийн асуудлыг шийдâэрлэх үндсэн зîрилтыг дэâшүүлэн ажиллаж дараахь ажлуудыг хийж бîдит үр дүнд хүргэлээ. Үүнд:

НЭГ. ÁÎДËÎГÎ ЗÎÕИцÓÓËАËТ, ЭРÕ З¯éН ØИНЭ×ËЭËИéН Õ¯РЭЭНД:Мîнгîл Улсын Хүнсний тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд нэмэлт өөрчлөлт îруулах саналын төслийг бîлîâсруулан ХХÀÀЯ-д хүргүүлэâ Худалдааны зîхиöуулалтын тухай хуулийг бîлîâсруулах ажлын хэсэгт îрж ажиллан УМХГ-ын чиг үүргийг шинээр тусгуулаâХүнсний хангамж, аюулгүй байдлын дунд бîлîн урт хугаöааны хөтөлбөрийг бîлîâсруулж хэлэлöүүлэхэд îрîлöîж УМХГ-аас өгөх саналыг тусгуулаâ.Хилийн мэргэжлийн хяналтын үйл ажиллагааны дîтîîдын зах зээлийн хяналтаас ялгагдах îнöлîгийг харгалзан ХМХУÀ-ны дарга, îрлîгч дарга, улсын ахлах бîлîн байöаагчдын ажил үүргийн хуâаарийг шинэчлэн бîлîâсруулж тэдгээрийн ажлыг дүгнэх шалгуур үзүүлэлтүүдийг ТÁУÑХ-д нийöүүлэн ХМХÀ-дын ажлыг дүгнэх шалгуур үзүүлэлтүүдийн хамт шинээр бîлîâсруулан Àлбаны зөâлөлийн хуралд îруулан хэлэлöүүлж дэд даргаар батлуулан мөрдөж байна. Мîнгîл Улсын Åрөнхий сайд Замын -үүд улсын хилийн бîîмтын үйл ажиллагаатай танилöаад өгсөн үүргийн дагуу îлîн улсын шинжтэй хилийн бîîмтуудад нэмэгдүүлэх шаардлагатай улсын байöаагчдын îрîн тîî, тэдгээîийн нийгмийн асуудлыг шийдâэрлэх, сîрилтын лабîратîри байгуулахтай хîлбîгдсîн зардлын тîîöîî судалгааг гаргаж Засгийн газрын хуралдаанд îруулж шийдэрлүүлэâ.Äээрх ажлын хүрээнд хилийн бîîмтîд ажиллах улсын байöаагчийг 150 нэгжээр, үйлчилгээний ажилтны тîîг 10 нэгжээр тус тус нэмэгдүүлэх шийдâэр гаргуулж , шаардагдах зардлын төсâийг УМХГ-ын 2008 îны төсâийн тîдîтгîлд îруулан батлуулж байöаагчдыг хîлбîгдîх бîîмтуудад байршуулан ажиллуулж эхлээд байна.Мөн улсын байöаагчийн нийгмийн асуудлыг шийдâэрлэх, техниê хэрэгслээр хангахрад шаардагдах хөрөнгийг төсөâт тусган ээлж дараатай шийдâэрлэх арга хэмжээг аâч ажиллахыг хîлбîгдîх сайдуудад даалгасан заалт бүхий Засгийн газрын 145 дугаар тîгтîîлыг тэмдэглэлийн хамт гаргуулаâ ХМХУÀ нь алиâаа маргаантай асуудлыг салбарын шинжлэх ухааны үндэслэлд тулгуурлан шийдâэрлэх менежментийг нэâтрүүлэхэд анхаарч дîîрх ажлыг îлîн улсын худалдааны хяналтанд баримталж буй нийтлэг жишгийн дагуу шийдâэрлэж байна. Тухайлбал, ОХУ-аас хөнгөлөлттэй нөхöлөөр нийлүүлэгдэх 100.000 тн улаан буудай, 9000тн гурилд ачилтын үеийн чанар, хîриî öээрийн хяналт шалгалт хийлгэх зîрилгîîр ургамлын хîриî öээрийн хяналтын улсын байöаагчийг ОХУ-д тîмилîн хяналтыг үйлдâэрлэл дээр нь хийлгэснээр хилээр нэâтрүүлэх үеийн хяналтаас чөлөөлөн гадаад худалдааны хяналтад зîхих хөнгөлөлт үзүүлэâ.Лабîратîрийн шинжилгээний үр дүнгээр чанар, аюулгүй байдлын үзүүлэлт, шаардлагыг хангахгүй бîлîх нь тîгтîîгдсîн, гарал үүслийн бîлîн барааг дагалдах баримт бичиг нь эрх бүхий байгууллагаар баталгаажаагүй, хаяг шîшгын зөрчилтэй импîртын хүнсний бүтээгдэхүүнд “импîртын мэдэгдэл” îлгîхгүй байх, хүнсний бус бүтээгдэхүүнд хîриг таâих, хязгаарлалт хийх зэрэг арга хэмжээг хîлбîгдîх хууль тîгтîîмжийн дагуу мэргэжлийн түâшинд шийдâэрлэх зэрэг арга хэмжээг аâан ажиллаж байна. Энд зарим баримтаас иш татâал; 2007 îны эöэс, 2008 îны эхэнд ÁÍХÀУ-аас импîртîлсîн алиманд Мîнгîл Улсад хүлээн зөâшөөрөгдөөгүй гадаад хîриî öээртэй жимсний улаан хачиг импîртлîгч аж ахуйн нэгж, иргэдийн бүтээгдэхүүнд нийтлэг байдлаар илэрч, улсын хил дээр саатуулагдан эêспîртлîгчийн талд буöаагдсантай хîлбîгдуулан чанар, хîриî öээрийн шаардлага хангаагүй алимыг ÁÍХÀУ-аас импîртлîхыг хîриглîсîн бîлнî. ОХУ-аас ÁÍХÀУ-д эêспîртîлж буй гуалин мîдны транзит тээâэрлэлтийн яâöад îйн хөнөөлт шаâьж тээгдэн Мîнгîл îрны нутаг, дэâсгэрт тархан îйг сүйтгэх, хîриîтîй зулзаган мîдыг îйгîîс их хэмжээгээр îгтлîн аâч âагîны тулгуур багананд ашиглах зэргээр îлîн жил хууль бус үйл ажиллагаа яâуулж ирсэн Ñэлэнгэ аймгийн 10 гаруй аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг зîгсîîн зөрчлийг арилгуулах арга хэмжээг аâахуулж гуалин мîдыг улс хîîрîндын

транзит гîримын дагуу тээâэрлүүлэх талаар “Урьдчилан сэргийлэх, таслан зîгсîîх арга хэмжээ аâах тухай” Газрын даргын 126 тîîт тушаал гаргуулж ХЗÄХЯ-аар баталгаажуулан мөрдөж байна. /Ургамлын гаралтай бүтээгдэхүүний графиê, хүснэгтүүдийг îруулах/Олîн улсын мал, амьтаны эрүүл мэндийн байгууллагын албан ёсны бүртгэлд мэдээлэгдсэн мал, амьтаны халдâарт өâчин гарсан тайâан бус бүс нутгаас мал, амьтан, түүхий эд, бүтээгдэхүүн импîртлîхгүй байх, хүний эрүүл мэндэд хîртîй бîдис агуулсан нь сîрилт шинжилгээний дүнгээр баталгаажсан бүтээгдэхүүнийг улсын хилээр нэâтрүүлэхгүй байхад чиглэгдсэн арга хэмжээг тухай бүр хîлбîгдîх хууль, тîгтîîмжийн дагуу аâч хэрэгжүүлсэн юм./Энд мал, амьтаны гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүний импîртын мэдэгдэл îлгîсîн графиêийг үзүүлэх/Ургамал, ургамлын гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүн импîртлîгч 1115 аж ахуйн нэгж, иргэнд 999 ширхэг импîртын мэдэгдэл îлгîж 4845.0 мянган төгрөгийн, ургамал, ургамлын гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүн эêспîртлîгч 205 аж ахуйн нэгж, иргэнд 752 эêспîртын гэрчилгээ îлгîж 3760.0 мянган төгрөгийн, мал амьтан, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнд 4202 ширхэг эêспîртын, 505 ширхэг импîртын гэрчилгээг îлгîж нийт 32140 мянган төгрөгийн îрлîгыг Төрийн сангийн дансанд îруулаâ. Хилийн мэргэжлийн хяналтыг хараат бус, хөндлөнгийн, бие даасан байдлаар гүйöэтгэдэг бîлснîîр 2008 îнд ÁÍЭУ-ын буöалтгүй тусламжаар Мîнгîл Улсад нийлүүлэгдсэн 5000 тн öагаан будаанд гадаад хîриî öээртэй шөâгөр хîшуут öîх, 5000 тн элсэн чихэрт гаднын механиê бîхирдîлт байсныг тус тус илрүүлж шалгалтын дүнг ÁÍЭУ-аас Мîнгîл Улсад суугаа элчин сайдын яаманд хүргүүлж 618 тн öагаан будааг буöаан ачуулж, 218 тн элсэн чихрийг үйлдâэрлэлийн аргаар öэâэршүүлэн байöаагчийн хяналтын дîîр хэрэглэх шаардлага таâьж хîлбîгдîх арга хэмжээг аâахууллаа. УМХГ-ын чиг үүрэгтэй даâхардал үүсгэж буй зарим яам, агентлагийн буруутай үйл ажиллагааг îлîн улсад стандартад нийöүүлэн өөрчлөх талаар санал, танилöуулга бîлîâсруулан Засгийн газар, хîлбîгдîх яам, агентлагуудад өгч байна. Тухайлбал; øâейöарийн “SGS” êîмпанитай ÑХҮТ-ийн 2007 îнд байгуулсан “Ойлгîлöлын санамж бичиг”-ийн эрх зүйн зөрчлийн талаар тайлбар гаргаж øадар сайдад хүргүүлэн УМХГ-ын саналыг аâалгүйгээр импîртын бүтээгдэхүүний хяналтыг “SGS” îлîн улсын êîмпаниар гүйöэтгүүлэх бîлîмжгүйг îйлгуулсанаар “SGS” êîмпани гаргасан шийдâэрээ өөрчлөхөөр бîлж үйл ажиллагаагаа зîгсîîгîîд байна.

ÕΨР. ÕЯНАËТ ØАËГАËТ, ¯éË×ИËГЭЭНИé Õ¯РЭЭНД Г¯éцЭТГЭсЭН АæИË:2008 îнд хилийн мэргэжлийн хяналтын системийн хэмжээнд даâхардсан тîîгîîр 113360 аж ахуйн нэгж, иргэний улсын хилээр нэâтрүүлсэн эêспîрт, импîртын 7410 мянган тн, 432.8 мянган м.êуб, 4402.0 мянган литр, 104884.7 мянган ширхэг бараа бүтээгдэхүүнийг мэргэжлийн хяналтанд хамруулж хяналт шалгалтын яâöад 1026 аêт, 293 албан шаардлага, 6743 дүгнэлт үйлдэн биелэлтийг хангуулж шалгалтаар илрүүлсэн зөрчил дутагдалтай хîлбîгдуулан нийт 67 сая 780 мянган төгрөгийн тîргууль, шийтгэâэр нîгдуулж барагдуулсан бөгөөд хяналт шалгалтаар өмнөх îнуудад даâтан гарч байсан хаяг шîшгын, чанарын баталгаажуулалтын баримт бичгийн зэрэг нîöтîй зөрчлүүдийг даâтан гарахаас урьдчилан сэргийлэх, таслан зîгсîîх арга хэмжээг илүүтэй анхаарч хэрэгжүүлсэн нь ач хîлбîгдîлтîй бîллîî гэж үзэж байна. 2008 îнд өмнөх îнтîй харьöуулбал гадаад худалдааны бараа эргэлт үлэмж хэмжээгээр өссөн бөгөөд үүнээс Замын-үүд бîîмтîîр нэâтэрсэн зîрчигчийн тîî 142.1%, тээâрийн хэрэгслийн тîî 13.51%, бараа бүтээгдэхүүний хэмжээ 124.2%-иар өмнөх îнуудтай харьöуулбал нэмэгдсэн дүнтэй байна. Тусгай хяналтын чиг үүрэг гүйöэтгэдэг Зэâсэгт хүчний жанжин штабын харьяа öэргийн анги, нэгтгэл-5, øүүхийн шийтгэâэр гүйöэтгэлийн ерөнхий газрын харъяа хîрих анги-2, ОÁÅГ-ын харъяа Гал унтраах анги-13, ЦÅГ-ын харъяа ÍЦГ-ын 3 хэлтэс, Хилийн öэргийн харъяа анги-2, ИÁМУТ-ийн -6 тасаг, нэгжийг хамруулан хîлбîгдîх хууль, тîгтîîмжийн хэрэгжилтийг шалгалаа.øалгалтаар нийт- 2500.мянган төгрөгийн тîргууль, шийтгэâэр, 8 сая төгрөгийн нөхөн төлбөр таâьсан байна.

��

ГÓРАв. ГАДААД ÕАРИËцАА, ÕАМТûН АæИËËАГААНû Õ¯РЭЭНД:ХМХУÀ –нь 2008 îнд гадаад харилöааны бîдлîгî, үйл ажиллагаандаа îнöгîйлîн анхаарч ажилласны үр дүнд “Хүнсний бүтээгдэхүүний импîрт, эêспîртын аюулгүй байдлын хамтын ажиллагааны тухай Мîнгîл Улсын ХХÀÀЯ, УМХГ, ÁÍХÀУ-ын Чанарын хяналт шалгалт, хîриî öээрийн ерөнхий газрын хîîрîндын хэлэлöээр”, “Ñүү, сүүн бүтээгдэхүүний чанарын хяналт шалгалтын хамтын ажиллагааны тухай Мîнгîл Улсын ХХÀÀЯ, УМХГ, ÁÍХÀУ-ын Чанарын хяналт шалгалт, хîриî öээрийн ерөнхий газрын хîîрîндын хэлэлöээр”-ийн төслүүдийг ХХÀÀЯ-ны мэргэжилтнүүдтэй хамтран бîлîâсруулж энэ îны 6-р сард Áээжин хîтîд îчиж хятадын талын ажлын хэсэгтэй хамтран хэлэлöэж санал тîхирîлöîн үзэглэхэд бэлэн бîлгîâ.Мîнгîл, Хятад хîёр îрны хîîрîнд эêспîртлîх үржлийн, хурдны бîлîн дамжин өнгөрөх адуу, Мîнгîл Улсаас ÁÍХÀУ-д эêспîртлîх нядалгааны адуу, ÁÍХÀУ-аас Мîнгîл Улсад үржлийн үхэр, хөлдөөсөн үр эêспîртлîхтîй хîлбîгдсîн мал эмнэлэг, хîриî öээрийн нөхöлийн талаарх прîтîêîлын төслийг бîлîâсруулан ХХÀÀЯ, ÁÍХÀУ-ын ЧХøХЦÅГ-т тус тус хүргүүлж эдгээр 4 нөхöөлд 2 талын төлөөллийн гарын үсгийг зуруулан баталгаажуулаâЭнэ îны 11-р сард Мîнгîл Улсын Мэргэжлийн хяналтын газрын Замын-үүд дахь Хилийн мэргэжлийн хяналтын алба, ÁÍХÀУ-ын Эрээний хилээр îрîх гарахыг хянан байöаах , хижиг байöаах тîâчîîны хîîрîнд хяналт шалгалт, хîриî öээрийн асуудлаар хамтран ажиллах “Ойлгîлöлын санамж бичиг”-ийг бîлîâсруулж үзэглүүлэâ.Улсын Мэргэжлийн хяналтын газар, Унгар Улсын худалдаа, тусгай зөâшөөрлийн улсын хяналтын газрын хîîрîнд хамтран ажиллах “Ойлгîлöлын санамж бичиг”-ийн төслийг Тамгын газартай хамтран бîлîâсруулж үзэглүүлэâ.ÁÍÑУ-ын ХХÀÀ îйн яамнаас энэ îны 12-р сард зîхиîн байгуулсан “Хүнсний аюулгүй байдал, чанарын хяналт, удирдлагын îлîн улсын семинарит тус улсын ХХÀÀ îйн яамны урилгаар ХМХУÀ-ны дарга Г.Íанзад, нэгдсэн төâ лабîратîрийн îрлîгч эрхлэгч Ц.Ïүрэâсүрэн нар îрîлöîж ÁÍÑУ-ын хүнсний бүтээгдэхүүний эêспîртын үйлдâэрүүдийн үйл ажиллагаа, бүтээгдэхүүний чанарын баталгаажуулалт, хяналтын дîтîîдын систем, чанарын бîлîн эрсдлийн удирдлагын менежменттэй танилöаж туршлага судлан тîмилîлтын үр дүнд УМХГ-ын байöаагч, сîрилтын ажилтнуудыг ÁÍÑУ-д урт бîгинî хугаöааны сургалтанд хамруулж бîлîх талаар нааштай хариу аâсан бîлнî.Мөн ÄХÁ-ын TBT (agreement) SPS(agreement) хэлэлöээрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд ГХЯ-наас зîхиîн байгуулсан үндэсний сургалт семинарит îрîлöîн УМХГ-аас эдгээр хэлэлöээрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд хийж буй ажил, öаашдын зîрилтын талаар илтгэл таâьж энэ чиглэлээр îлîн улсын худалдааны байгууллагын үйл ажиллагаанд идэâхитэй îрîлöîх бîлîмжийг нээгээд байна.

ГÓРАв. НИéГМИéН АсÓÓДËûН ØИéДвЭРËЭËТИéН Õ¯РЭЭНД:2008 îнд 1.9 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө îруулалтаар тендэр зарлан хил, гүний хяналтын лабîратîриудыг шинэчлэн тîнîглîх арга хэмжээг аâснаар нийт 45 нэрийн 403 багаж, тîнîг төхөөрөмж, техниê хэрэгслийг нэгдсэн төâ лабîратîри, 21 аймгийн МХГ-ын бîлîн улсын хилийн 15 бîîмтын дэргэдэх лабîратîриудад тус тус суурилуулах ажлыг гүйöэтгэâ Тухайлбал, Замын-үүд, Àлтанбулаг бîîмтын лабîратîрит хүнсний бүтээгдэхүүнд хîрын бîлîн нянгийн шинжилгээг бîгинî хугаöаанд тîдîрхîйлîх тîнîг төхөөрөмжийг суурилуулж шинжилгээ хийх ажилтныг сургалтанд хамруулаад байна. Мөн Замын-үүд, Àлтанбулаг, Áуянт-ухаа бîîмтîд 6 сая ам.дîлларын өртөгтэй öаöрагийн эх үүсâэр хэмжих төхөөрөмж, УМХГ-ын нэгдсэн төâ лабîратîрит мөнгөн ус тîдîрхîйлîх багажийг тус тус суурилуулан ажилд îруулаâ Үүний үр дүнд хүнсний аюулгүй байдлын 20 гаруй үзүүлэлтийг шинээр нэмж тîдîрхîйлîх бîлîмжийг бүрдүүлээд байна.Хөâсгөлийн Ханх бîîмтîд 21 сая төгрөгөөр ахуйн бîлîн ажлын байр, Уâсын Тэс бîîмтîд ахуйн байр барихад -5 сая төгрөгийн, Äаян бîîмтîд мөн ахуйн байр барихад 1.8 сая төгрөгийн хөрөнгийг тус тус УМХГ-аас шилжүүлэâ Хилийн бүх бîîмтыг êîмпьютер техниê хэрэгслээр хангах арга хэмжээг аâлаа.Зарим хилийн бîîмтыг суудлын аâтî машинтай бîлгîâ. Хîâд аймгийн Áулган бîîмтîд УÀЗ-469 машин өгсний зэрэгöээ шинэ байранд îрсîнтîй хîлбîгдуулан 3-5 сая төгрөгийн таâилга, тîнîг төхөөрөмж аâах хөрөнгийг УМХГ-аас гаргаâ.ÁÍХÀУ-ын хөрөнгө îруулалтаар øиâээ хүрэн бîîмтîд 12 айлын îрîн сууö, Áаян хîшуу, Хаâирга бîîмтîд ажилтнуудын ахуйн байрыг бариулж ашиглалтанд îруулаâ Мөн шинээр нэмэгдсэн бîлîн нийт улсын байöаагч нарт зîриулан өâөл зуны дүрэмт хуâöас хийлгэхэд шаардлагатай хөрөнгийн асуудлыг шийдâэрлээд байна.

ТАв. МЭДЭЭËЭË, сÓРГАËТ сåМИНАРИ, сÓРТАË×ИËГААНû Õ¯РЭЭНД: Äэлхийн ХХÀÀ, Äэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагуудад төслийн сургалт зîхиîн байгуулах санал, хөтөлбөр бîлîâсруулж таâьснаар дараахь сургалтуудад хамрагдлаа. Үүнд:Гадаад худалдаа тээâрийг хөнгөâчлөх сургалт семинарийг ЗТÀЖЯ, МҮХÀҮТ-тай хамтран энэ îны 3-р сард зîхиîн байгуулаâÍҮÁ-ын ÄХХÀÀÁ-ын төслийн шугамаар шуâууны тîмуугаас урьдчилан сэргийлэх, öар тахлын үед хилийн бîîмтîд хэрхэн ажиллах талаар мэргэжлийн сургалт семинарийг Замын- үүд бîîмтîд зîхиîн байгуулан сургалтанд 9 бîîмтын мэргэжлийн байöаагч, удирдах ажилтан нийт 51 хүнийг îрîлöуулаâ Мөн Ñэлэнгэ аймгийн Ñүхбаатар бîîмтîд ÄЭМÁ-ын төслийн санхүүжилтээр Импîртын хүнсний аюулгүй байдлыг хангуулах нь сэдэâт сургалт семинарыг зîхиîн байгуулж нийт 8 бîîмтîîс 40 хүнийг хамруулаâ

ЗÓРГАА. ИËЭР× ÁÓé НИéТËЭГ ЗªР×ИË, ДÓТАГДАËХМХÀ-даас ирүүлж буй мэдээ тайлан чанаргүй үйл ажиллагааны даâхардалтай, бичмэл бîлîн тîîн тайланд бичигдсэн үр дүн нь зөрүүтэй байна.Тайлангийн бичилт, агуулга шаардлага хангахгүй хэт их öаас үрж , öаг хугаöаа зарсан, нэгтгэж гаргахад бэрхшээлтэй байгааг хаана, хаанаа анхаарах шаардлагатай байна.Улсын хилээр нэâтрүүлж буй бîдис, бараа, бүтээгдэхүүнд хийх хяналт шалгалтын эрх зүйн îрчин бүрдэж чадаагүйгээс мэргэжлийн хяналт үйлчилгээнд улсын байöаагчаас алдаа гаргах яâдал îлîнтîî гарч байна.Улсын байöаагч нар зааâал мөрдөх стандартыг баримтлан техниêийн дүгнэлт гаргах бус, зөâхөн хуулийн заалт зөрчигдаж буй талаар дүнэлтэд тусгаж байгаа нь мэргэжлийн хяналт гэхээсээ хуулийн байгууллагын үйл ажиллагаа гэх îйлгîлтîд хүргэж байна.Улсын байöаагчдын мэргэжил мэдлэг, мэргэшсэн байдал харилöан адилгүй, хяналт шалгалтыг гүйöэтгэх îрчин үеийн арга аргачилалд суралöаагүй, энэ чиглэлээр өөрөө өөрийгөө бîлîâсруулах санаачилга дутмагаас шалтгаалан зарим тîхиîлдîлд хүнд суртал гаргах, үйлчлүүлэгчтэй зүй бусаар харьöах, мэдээллийг буруу дамжуулах зэрэг дутагдал нийтлэг байна.Хөрш зэргэлдээ îрны хил хяналтын байгууллагуудтай мэдээлэл сîлилöîж хамтран ажиллах талаар харилöан адилгүй байна.ХМХÀ-дын дарга нарын îâсгîî самбаа, аж ахуйн бүтээлч сэтгэлгээ дутмагаас шалтгаалан байöаагчдын нийгмийн асуудлын шийдâэрлэлт харилöан адилгүй байна.

ДÎËÎÎ. цААØИД ÕИéÕ АæËûН ТАËААР1. Улсын хилээр нэâтрүүлж буй бîдис, бараа, бүтээгдэхүүний

эрх зүйн îрчныг бîлîâсрîнгуй бîлгîж , хяналт үйлчилгээний даâхардлыг арилгах арга хэмжээг аâах

2. ХМХÀ-дын анхан шатны бүртгэл хөтлөлтийг үнэн зөâ бîлгîж, улсын албанд ирүүлж буй мэдээ тайланг хугаöаанд нь чанартай гаргаж ирүүлдэг бîлîх.

3. Улирал, хагас бүтэн жилийн бичмэл бîлîн тîîн тайлангийн бîлîâсруулалтын чанарыг эрс сайжруулж нэгдсэн зааâар, аргачиллаар гаргадаг жишиг тîгтîîж хэâшүүлэх

4. Мал, амьтан тэдгээрийн гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүнд îлгîдîг баримт бичгүүдийн утга учир ач хîлбîгдлыг îйлгîн судалж хил дээр мөрдүүлэн ажиллах

5. Àмьд мал, амьтан импîртлîх үед тухайн эêспîртлîгч улс, îлîн улсад шуурхай бîлîн тîгтмîл мэдээлэх гîö халдâарт өâчнөөр эрүүл эсэхийг тîдруулж байх

6. Улсын байöаагчдыг мэргэжлийн чиглэлийн сургалтанд илүүтэй хамруулах арга хэмжээ аâах

7. Àхуйн байргүй байгаа бîîмтуудыг ахуйн байртай бîлгîх талаар хîлбîгдîх арга хэмжээг 2009 îнд багтаан аâахын хамт саатуулсан бараа хадгалах, хîриî öээрийн байгууламж, ариутгалын пунêт барих зэрэг нийгмийн чиглэлтэй арга хэмжээнд төсөâт тусгагдсан хөрөнгийг зөâ хуâаарилуулан үр ашигтай зарöуулах

8. ХМХÀ-дад хуâаарилагдсан лабîратîрийн тîнîг төхөөрөмж, техниê хэрэгслийг хүчин чадлаар нь бүрэн ашиглаж, үр дүнг жил тутам тайлагнах

9. Гадаад харилöааг хөгжүүлэн хил залгаа бîîмтуудын эрх бүхий хяналтын байгууллагатай хамтын ажиллагааг сайжруулан харилöан мэдээлэл сîлилöîж үр ашигтай ажиллах

10 Àлиâаа маргаантай асуудлыг салбарын эрдэм шинжилгээ бîлîн сургалтын байгууллагын эрдэмтдийн санал дүгнэлтэд тулгуурлан шийдâэрлэж байх.

11. Зөрчил дутагдлаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ аâч, эрсдэлд тулгуурласан менежментийг нэâтрүүлэх.

ÕÌÕÓÀ-íû äàðãà Ã.Íàíçàä

�2