7~

U N

E X P E R I M E N T O

PA R AT E AT R A L

Isaac Díaz Pardo

eño ben gravado o recordodas feiras dos xoves na car-

ballerira de Santa Susana. Era un espec-táculo que servíu de inspiración a máisdun artista, pero sobre todo a CarlosMaside. Se poñedes atención nisto vere-des que a maior parte da obra de Masidefoi inspirada nestas feiras, nas que habíade todo, e por non fallar sempre atoparí-amos a un cego (de verdade ou de menti-ra, pois como di o adaxio: “pra pasar porcego hai que ter moita vista”) co seu car-tel, o seu instrumento musical e a mullerque cantaba e vendía os papeis coalenda, xeralmente un crime. Velaí tedesun destes cegos recollido por Maside:

i t e r a t u r a

p o p u l a r

T

O s c a r t e i s d e c e g o

Virxen Santa del Carmelo, de disgracias avogada,

préstame tu luz devina e dame tu santa gracia

para relatar el crime mayor que xente cristiana

vió desde que al mundo vino el higo de tus entrañas.

Na cidade de Catoira, a la beira mar pousada,

habitaba un matrimonio modelo de fe cristiana,

.................................................................

Tenía el tal caballero, llamado Don Luis Tegada,

sona en el país de seres hombre rico por su casa.

El día catro de outubro a las dos de la mañana

cinco feroces bandidos el edificio asaltaban.

Penetran en la vivenda, coguen a la gente en cama

e al disgraciado que berra facen con el la matanza.

.................................................................

Acode el Don caballero al berrar la miudanza,

e a couces e a puñetazos e a mordelladas calcadas

consegue chimpar un deles e le masca las entrañas.

Entón el outro bandido que la loita presenciaba

le da un tago tan tremendo con una enorme navaga

que al instante botou fora toda a masa encefálica.

Don Luis chamoulle unha cousa que é unha fea palabra,

da dúas voltas chusca un ollo, espernea un pouco e acaba.

As criadas danse conta e por defender a súa ama

acoden con canivetes abertas na man armada,

mais asegun saprosiman reciben en las illargas

dous tremendos varapaus e logo cen puñaladas

(matan á dona e a tiran na esterqueira)

e alli entre malos olores la pobre entregó su alma.

Aquí termina la hestoria da priemeira parte exauta

deste sangriento soceso que a Catoira consternara.

8~

Mais temos outro soñado por Luis Seoaneno exilio no ano 1937 como un homena-xe, cun cartel de cego invocando o crimede García Lorca:

Teño na memoria un dos crimes aqueles,con letra e música que relataba o da“Cidade de Catoira, a la beira-mar pou-sada...”, na que uns bandidos matan atoda a familia de “...Don Luis Tegada,sona en el país de seres hombre rico...” /“... as criadas danse conta e por defenderá súa ama acoden con canivetes abertasna man armada, mais asegún se aproxi-man reciben en las illargas dous tremen-dos garapaus e logo cen puñaladas...”.

10~

Os carteis, ou carteces, de cego, mesmoa literatura de cordel, fican entrelazadoscon outras manifestacións da arte/comu-nicación, a literatura, o son, para contare cantar algo, con cartel ou sen cartel,con son ou sen son. O importante para ofistor era comunicar.

Paralelamente coa mostra do meu experi-mento, fracasado (xa direi por que), mós-trase algunha documentación que recolleuGuillermo Escrigas co antecedente destaarte de contar historias. El fíxome ver queas “Cantigas de Santa María”, de AlfonsoX O Sabio, eran un precedente na artede contar historias con imaxe, literatura eson. É, posiblemente, o mesmo que a zan-fona como instrumento popular tivo unantecedente aristocrático no organistrum,a literatura de cordel, o cartel de cego,poderían ser a versión popular das“Cantigas”, entendendo acó o de popular

como unha regresión que vén da cultura

culta ao povo (a un povo que non tenmedios nemotécnicos que aporten a expe-riencia histórica), para distinguilo da cul-tura popular como o antecedente naturalda cultura culta, poseedora da experien-cia histórica na evolución da culturahumán.

O meu experimento estaba empurradopolo desexo de aportar o meu compromi-so coa desmitificación burlesca da reali-dade circundante. O primeiro que fixenfoi o “Paco Pixiñas”, a partir dun texto deCelso Emilio Ferreiro, no que ataca a esapanda, zafia, de especuladores co traba-llo alleo, quen coa trécola do seu empuxenos fai pasar gato por lebre, IsidroMaiztegui, o excepcional músico quemorreu hai pouco tempo en Mar del Plata,

12~

que polos anos 70 vivía connosco, entu-siasmouse co lerio e púxolle son. Todo elodeu lugar a que ideáramos no Seminariode Sargadelos un robot, que dalgunhamaneira sustituira ao tradicional cego.Xunto con outros carteis e outras argalla-das, levámo-lo a unha Feira de Ferrol,onde importantes personaxes, contra osque batía o texto de Celso Emilio e o car-tel, divertíanse moito co robot, polo quetiven que atribuirlle a el a principal causadaquel fracaso, que ao non pararse aentendelo dou lugar a que as autoridadesnon mandasen retiralo inmediatamente, eoutros inconmenentes que nos podíanpasar.

A arte foi sempre un medio para noscomunicar algo, para retratar algunha

Á S. A. R. DOÑA MARÍA ISABEL FRANCISCA

SONETO

A ben-da dareiche, Sabeliña,

Mais non podo falarche alegremente,

Que teño que pensare tristemente,

Cando falo de ti, miña xoiña;

Non penses q'e do trono a fala miña,

Que aunque reina non seyas d'esta xente,

Tés nosos corazós, miña vidiña.

Triste m'eu poño, cando estou mirando

Estas gracias que tés, oxe as primeiras,

E que xa nosa terra está admirando.

Doime q'en tendo algunas primaveiras,

Te léve, sua ventura apregonando,

Algunha d'esas córtes estranxeiras.

Quintin Garcia y Calvo

1858. Viaxe de Isabel II a Galicia

Música do frío do cego

LEIRA DO SAPO

16~

Muchachitas brigantinasponed un poco de oidoporque estamos en inviernotitiritamos de fríofrío frío que vaUnas niñas de este pueblofueron a Sada a bailary las tomaron por piasen el modo de piar.pio pio que vá.Al regresar a sus casasvinieron en automóvilcon los chicos de este puebloque les dieron los bizcochoscochos cochos que vaPues a las fiestas de Agostovinieron unos columpiosdonde danzaban pollitasque se morían de gustogusto gusto que va.En los botes del columpiotambién danzaban parejasentre ellas muy enlazadaspor debajo de las piernaspiernas piernas que va

También hay varias pollitaspresumidas y coquetascon mucho orgullo en sus cuerposcomo si fueran duquesasesas esas que va.Muchas son hijas de obrerosque visten con eleganciacomo si aquí los negociosles dieran mucha ganancianancia nancia que vapues nosotros ya decimosde donde viene el dineropara vestir tan coquetascon mucha sal y salerolero lero que va.Hay un derroche señoresen esta ciudad de Brigosi vinieran los antiguosse quedaban pasmaditosditos ditos que va.Aquí damos fin señoresa la copla con cariñoacon la música a otra parteque aquí morimos de fríofrío frío que va.

realidade. No século XIX, xusto cando seinventa o daguerrotipo, as artes fanse, enxeral, daguerrotípicas, enchidas de melin-dre e primor, coa que invadiron asAcademias. Mais neste mesmo intre,cecais como unha reacción, a arte come-za a bater contra a Academia e a socie-dade representada nela. Por aquí fóranseensartando as vangardas históricas quecoñecemos, que tentaron revolucionalotodo e dalgunha maneira, aínda que nonno senso que elas querían, o conseguiron.Despois viñeron os reximes corporativos eas prohibiron, destruindo a obra e mos-

18~

trándoa coma arte dexenerada, perse-guindo aos seus autores sañudamente.Galiza non foi allea a todo isto.

Cando pasou o furacán da II GuerraMundial, a arte e os artista, en xeral, des-comprometéronse de todo, menos neso dechamarse vangarda, porque o prestixio éo prestixio, e as vangardas históricas aca-daron moito. Eu, por levar a contrariafrente a un puro esteticismo, que valoro,descomprometido, entretúvenme en arte-llar carteis de cego, no que rematei,tamén, fracasando coa axuda do robot. Etodo isto logo de que na Argentina pinta-ra o cartel, que agora se expón xunto cosestudos que fixen prara el. Como aArgentina é moi chá, todo é fácil, sobramoito tempo, e poiden facer estas cousas.

Penso que o valor desta comunicación porimaxe mellora sendo, con naturalidade,un tanto infantil, un tanto naïf. Tamén queo violín teña un cordón de zapatos noarco, e que a muller que canta non pasa-se por un conservatorio, nin que o quefixo o texto tivese coñecementos morfoló-xicos e sintácticos, pois o perfeccionismopodería caer no eclecticismo da ópera eperdería todo o seu encanto, que nonpode fabricarse, cousa que empezo asaber agora.

Por acó poden tirarse ideas e facer lucu-bracións sobre o destino da arte. Quensabe se esa habilidade –que outra cousanon é a arte-, referida ás artes plásticasvai ter sentido no futuro. Isto para algun-ha civilización non é novo. Estas notasque fago, e o que expoño, son máis bentestemuño de fracasos e, aínda así, atré-vome a expoñelas.

Para rematar quero facer fincapé naimportancia que acadaron as historias,aleluias, cartaces e as aucas catalanas,na Guerra Civil española. Verda-deiramente os “Sueños y mentiras deFranco”, esa monumental obra dePicasso, non deixa de ser unha historietamáis no senso da comunicación a queestamos a falar. Mais a de Picasso é unhacima conceptual, que xamais ten acada-do o gravado.