Upload
krzys
View
261
Download
7
Embed Size (px)
DESCRIPTION
historia
Citation preview
Dk. Radosaw Osipacz
Imperatyw obrony wiary
w wiadomoci unitw podlaskich
na przykadzie wiernych z dekanatu
wodawskiego w latach 1867 1905
Praca magisterska napisana
na seminarium naukowym
z teologii moralnej pod kierunkiem
ks. dra Zbigniewa Sobolewskiego
na Papieskim Wydziale Teologicznym,
Sekcja w. Jana Chrzciciela w Warszawie
Warszawa 2011
- 2 -
Spis treci
Spis treci..................................................................................................... 2
Wykaz skrtw....................................................................................... 4
Wstp........................................................................................................... 6
Rozdzia I.
Obrona wiary jako konsekwencja chrztu i przynalenoci do
Kocioa powszechnego ... 13
1.1. Mczestwo jako znak i konsekwencja wiary....................... 15
1.2. Konieczno obrony wiary i trwania w Kociele jako
konsekwencja chrztu i bierzmowania......................................... 26
1.3. Unici jako przykad wiadomego naladowania Chrystusa....... 37
Rozdzia II.
Walka unitw o wolno religijn i jej konsekwencje w dekanacie
wodawskim .. 44
2.1. Stosunki wyznaniowe w dekanacie wodawskim w latach
1867 1905 ... 46
2.2. Opr wiernych i duchowiestwa wobec oczyszczania
obrzdku unickiego ... 61
2.3. Gorliwa obrona wiary przez opornych unitw po likwidacji
Kocioa unickiego 77
- 3 -
Rozdzia III.
Postawa unitw podlaskich jako znak wiernoci Chrystusowi
i Kocioowi ... 93
3.1. Postawa unitw jako przykad gorliwej obrony wiary 95
3.2. Cierpienia jako wiadectwo wiernoci Chrystusowi 111
3.3. Aktualno przykadu mczestwa unitw dla Kocioa.. 126
Zakoczenie............................................................................................ 133
Bibliografia.............................................................................................. 138
- 4 -
Wykaz skrtw
AAN Archiwum Akt Nowych w Warszawie
ACr Analecta Cracoviensia
AGAD Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie
AK Ateneum Kapaskie
APRP Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej w Polubiczach
APS Archiwum Pastwowe w Siedlcach
CHKGH Chemski Konsystorz Greckokatolicki
CHWDPK Chemsko-Warszawski Duchowny Konsystorz
Prawosawny
CHZD Chemski Zarzd Duchowny
CKO Centralny Komitet Obywatelski Krlestwa Polskiego
w Piotrogrodzie
ComP Communio , Midzynarodowy Przegld Teologiczny
EV Encyklika Evangelium vitae
FR Encyklika Fides et ratio
HM Homo meditans
IM Bulla Incarnationis mysterium
KDK Konstytucja duszpasterska o Kociele w wiecie
wspczesnym Gaudium et spes
KGS Kancelaria Gubernatora Siedleckiego
KK Konstytucja dogmatyczna o Kociele Lumen Gentium
- 5 -
Cytaty biblijne, wraz ze skrtami pochodz, z Biblii Tysiclecia, Pozna
1989, wyd. IV.
KKK Katechizm Kocioa Katolickiego
KPK Kodeks Prawa Kanonicznego
Mps Maszynopis
OOE Encyklika Orientales omnes Ecclesias
OsRomPol LOsservatore Romano (wyd. polskie)
OS Encyklika Omnem sollicitudinem
PDV Adhortacja Apostolska Pastores dabo Vobis
RB Rocznik Bialskopodlaski
RCH Rocznik Chemski
RL Rocznik Lubelski
RP Adhortacja Apostolska Reconciliatio et paenitentia
RRH Radzyski Rocznik Humanistyczny
SD List apostolski Salvifici doloris
SGZ Siedlecki Gubrnialny Zarzd andarmerii
STB Sownik Teologii Biblijnej, red. X. Leon Dufour
TMA List apostolski Tertio millenio adveniente
TOnU Towarzystwo Opieki nad Unitami
TST Tarnowskie Studia Teologiczne
UUS Encyklika Ut unum sint
WDP Wiadomoci Diecezjalne Podlaskie
- 6 -
Wstp
Od pocztku istnienia chrzecijastwa priorytetowym zadaniem
caego Kocioa, a take kierujcym Nim pasterzy byo penienie opieki
nad nieskazitelnoci i przekazywaniem depozytu wiary. W Licie w.
Jakuba czytamy: Tak te i wiara, jeli nie byaby poczona z uczynkami,
martwa jest sama w sobie (Jk 2, 17). Ewangelia wzywa wszystkich
chrzecijan na caym wiecie do naladowania Mistrza w kadym czasie
i w kadym miejscu, nawet cierpic za wiar. Cierpienia te bd zarazem
jakby szczeglnym sprawdzianem podobiestwa do Chrystusa oraz
jednoci z Nim []. Jeeli Mnie przeladowali, to i was bd przeladowa
[]. Ale to wszystko wam bd czyni z powodu mego imienia, bo nie
znaj Tego, ktry Mnie posa1.
W Kociele od samego pocztku Jego istnienia przechowywana jest
ywa pami o mczennikach, ktrzy za wiar oddali ycie. wiadectwo
ycia tych ludzi stawao si posiewem nowych wyznawcw, umacniao
wiar i mobilizowao do wytrwania w wierze przez innych, ktrzy take
chcieli naladowa Chrystusa.
Ot w nauce chrzecijaskiej mczennikiem nazywa si
czowieka, ktry wspart ask Bo odda swoje ycie za Chrystusa.
Wynika std, e dwa czynniki tworz istot mczestwa mianowicie:
wiadectwo wiary i mioci do Chrystusa, wyznane publicznie wobec
innych oraz mier przyjta wiadomie i dobrowolnie, aby to wiadectwo
potwierdzi2.
1 SD 25.
2 J. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, [w:] M. Z. Stepulak (red.), Mczennicy
Podlasia w wietle wspczesnej nauki, Siedlce 1995, s. 115.
- 7 -
Szczeglny imperatyw, czyli wezwanie do naladowania Jezusa
posiada Ewangelia, ktra jest uniwersalna i ponadczasowa. Obejmuje
wszystkich chrzecijan, niezalenie od miejsca i czasu. Koci by od
pocztku przeladowany, a Jezus w Ewangelii o tym wspomina, ostrzega
przed przeladowaniem. Nieustannie na wiecie bywaj takie wydarzenia,
i chrzecijanie musz wasnym yciem zawiadczy o Chrystusie.
Cierpienia te bd zarazem jakby szczeglnym sprawdzianem
podobiestwa do Chrystusa oraz jednoci z Nim3.
Pami o mczennikach w Kociele podkreli ju bogosawiony Jan
Pawe II w Bulli Incariationis mysterium. Pisa: [] mczestwo jest
najwymowniejszym dowodem prawdziwoci wiary, ktra moe nada
ludzkie oblicze nawet najbardziej gwatownej mierci i ujawnia swe pikno
podczas najokrutniejszych przeladowa []. Podziw dla mczennikw
niech czy si w sercach wiernych z pragnieniem naladowania
z pomoc aski Boej ich przykadu, gdyby wymagay tego
okolicznoci4.
Przytaczajc powysze wypowiedzi Kocioa moemy lepiej
zrozumie w jaki sposb zostaa przechowana przez Koci lokalny ywa
pami o prostych ludziach z Podlasia, ktrzy za wiar woleli odda swe
ycie ni zdradzi Chrystusa. Ta szczeglna pami o unitach zostaa
udokumentowana w niezwykle bogatych rdach archiwalnych i rnych
publikacjach drukowanych, w kraju i za granic.
Przeladowanie ludu unickiego na Podlasiu miao wcieli Koci
katolicki do prawosawia, co wicej miao te zrusyfikowa tereny polskie.
Rosja carska rozpocza swoj akcj przeladowcz od cakowitego
zniszczenia Kocioa unickiego w diecezji chemskiej. Mwiono, e jak
uderz w pasterza wwczas rozprosz si owce. Tak te taktyk przyj
3 SD 25.
4 IM 13.
- 8 -
rzd carski. Przeladowano w pierwszej kolejnoci duchowiestwo,
biskupw, a pniej lud wierny, ktry poszed za przykadem swoich
pasterzy jeli nie do wizie, to na zesanie do Syberii. Niektrzy wwczas
oddali swoje ycie za wiar. Bronili rnymi sposobami witej wiary
jak mwili unici, tej pierwszej z cnt teologalnych, ktra niewtpliwie
w yciu kadego katolika zajmuje bardzo wane miejsce.
Obrzdek unicki na Podlasiu wywoa religijn wojn o zachowanie
wiary katolickiej w latach 1867 - 1905, by to czas najsurowszych
przeladowa Kocioa unickiego przez rzd carski w diecezji chemskiej.
Prawdziwe bohaterstwo unitw podlaskich zaowocowao mczestwem
wielu prostych ludzi ze wsi, dla ktrych obrona wiary swoich ojcw bya
czym najwaniejszym. Niektrzy nawet kosztem swojego zdrowia i ycia
potrafili stan w obronie tych wartoci i walczy z cerkwi prawosawn
o zachowanie wolnoci religijnej na Podlasiu5.
Koci nieprzerwanie od wiekw czci wspominajc mczennikw,
jak rwnie zachca, aby o mczennikach nieustannie pamita i przez to
swoj wiar oywia. Ta szczeglna pami o obrocach Chrystusa
naszych czasw unitw podlaskich, prostego ludu zamieszkujcego
miejscowoci Podlasia, staa si gwnym motywem podjcia pracy
magisterskiej na ten temat. w temat pracy zosta sformuowany
nastpujco: Imperatyw obrony wiary w wiadomoci unitw podlaskich
na przykadzie wiernych z dekanatu wodawskiego w latach 1867 1905.
Niniejsze opracowanie ma za zadanie ukaza postaw wiernego ludu
z Podlasia, a w szczeglnoci ich heroiczn walk o wolno religijn. Ten
5 Por. P. Zbroek, Dzisiejsi mczennicy, Lww 1875, s. 9; por. T. Krawczak, Likwidacja
Unii w Krlestwie Polskim. Wydarzenia w Drelowie i Pratulinie w styczniu 1874 roku. Uwaszczenie prby pozyskania chopw przez cara, [w:] Martyrologia Unitw Podlaskich w wietle najnowszych bada naukowych, Unici Podlascy, t. 1 (1996), s. 9-79; por. W. Walewski, Z przeszoci Podlasia [w:] Zanim wrcia Polska. Martyrologium ludnoci unickiej na Podlasiu w latach 18661905 w wietle wspomnie, Warszawa 1994, s. 141-160.
- 9 -
imperatyw6 obrony wiary przez unitw, ktry nosili w swych sercach
spowodowa, e proci ludzie moralnie zwyciyli w zaciekej walce
o zachowanie przynalenoci do Kocioa na mczeskim Podlasiu.
Wydarzenia, ktre miay miejsce w diecezji chemskiej w latach 1867 -
1905 s godne naszej uwagi i podjcia dalszej refleksji nad tym
zagadnieniem. Na temat walki unitw o wolno wyznaniow zostao
opublikowanych wiele opracowa, ktre dokadnie przybliaj fakty
majce miejsce na podlaskiej ziemi. W szczeglnoci te wszystkie
wydarzenia, jakie rozegray si w wczesnym dekanacie wodawskim.
Wszystkie przemiany religijne jakie po Unii Brzeskiej realizoway
si na Podlasiu koncentroway si generalnie na terenie danej parafii.
Poszczeglne parafie dzielnie znosiy przeciwnoci wroga. Koci
parafialny by te widowni oporu, jaki dawa lud Podlasia zmianom
obrzdku wprowadzonym w trybie administracyjnym przez wadze
rosyjskie7.
Szczeglna wiadomo wiary unitw skonia mnie do
przedstawienia w pracy magisterskiej zagadnienia zaskakujcej postawy
unitw jako szczeglnych wiernych i tym samym bohaterskich
wyznawcw witej wiary. Unici byli gotowi za wiar ponie najwysz
cen, mianowicie cierpie lub odda za ni ycie. Myl, e heroiczna
postawa unitw podlaskich, zasuguje na nasz szczegln pami o nich,
bowiem to dziki ich postawie, moemy dzisiaj na Podlasiu spokojnie
wzrasta w wierze katolickiej i w wolnoci wyznaniowej.
6 Zob. haso: imperatyw. Encyklopedia Katolicka podaje, e imperatyw (z ac.
imperativum, nakaz) jest to termin oznaczajcy obiektywn zasad determinujc wol do dziaania. Por. A. Szostek [w:] Encyklopedia Katolicka, t. VII, Lublin 1997, s. 88-90. 7 Por. M. Kunowska - Porba, Parafie Podlasia w wietle Chomsko Warszawskogo
Jeparchijalnogo Wiestnika [w:] J. Skowronek, U. Maksymiuk (red.), Martyrologia Unitw Podlaskich w wietle najnowszych bada naukowych. Unici Podlascy t. I, Siedlce 1996, s. 205.
- 10 -
wiadectwo heroicznej obrony wiary naszych unitw z Podlasia
opisali w wielu opracowaniach nie tylko kapani, ale take pisarze polscy
wielkiego formatu jak np. W. St. Reymont czy te S. eromski. Pisarze ci,
ukazali problem Unii jako tragedi ludzkich losw, tragedi zaamanych
wiatopogldw, wtpicych wci i poszukujcych istnie, take tragedi
zhabionego pod strachem mierci ycia, rozdwojonego na to oficjalne -
prawosawne i to naprawd wasne - katolickie8.
Niniejsze zagadnienie zostanie oparte w gwnej mierze na kilku
istotnych pozycjach rdowych, a take w celu lepszego przedstawienia
zagadnienia przy pomocy literatury pomocniczej. Publikacje rdowe,
ktre wykorzystam w pracy powstay w wikszoci bezporednio w okresie
przeladowania unitw za wiar, lub kilka lat po walce o wolno religijn.
rda szczegowo podaj wydarzenia tamtych dni, niewtpliwie
bolesnych dni dla Podlasia. Przedstawione pozycje rdowe ukazuj take
bolesn prawd o Cerkwii prawosawnej i carskich urzdnikach. Do rde
nale midzy innymi takie pozycje, jak: J. Bojarski Czasy Nerona w XIX
wieku pod rzdem moskiewskim, Z. Bukowiecka Czterdzieci lat
przeladowania Unii na Podlasiu, J. Pruszkowski Martyrologium czyli
mczestwo Unii w. na Podlasiu, P. Zbroek Historya o ucisku Kocioa
grecko-katolickiego przez Moskali w diecezji chemskiej, J. ubieska
Hospody Pomyuj, L. Wasilewski Dzieje mczeskie Podlasia
i Chemszczyzny, F. Paluszkiewicz W cieniu Hermesa bohaterzy
Podlasia, jak rwnie autentyczne opublikowane listy unitw nadsyane
do kraju z Syberii, ktre zebra i wyda w III czciach W. Chotkowski
Z mczeskich dziejw Unii, Listy unitw wygnanych do Orenburskiej
guberni.
8 Por. D. Kielak, Sprawa unicka w utworach Stefana eromskiego i Wadysawa
Reymonta [w:] Martyrologia Unitw w wietle najnowszych bada naukowych, Unici Podlascy, t. I, Siedlce 1996. s. 317-321.
- 11 -
Oprcz tych publikacji, nieocenion pomoc bdzie mi suya
literatura pomocnicza, ktra w duej mierze wpynie na powstanie
niniejszej pracy. Autorzy tych publikacji doskonale znaj zagadnienie
przeladowania Unii i unitw na Podlasiu. Zaznacz tylko wybrane
publikacje jak: H. Dylgowa Dzieje Unii Brzeskiej, K. Dbski
Bohaterstwo Unitw Podlaskich, T. Krawczak, Zanim wrcia Polska,
J. Skowronek U. Maksymiuk Martyrologia Unitw Podlaskich w wietle
najnowszych bada naukowych, Z. Mynarski Z mczeskich dziejw
Podlasia, F. Paluszkiewicz Podlasiacy, D. Tarasiuk Wisznice dzieje
miasteczka i okolic do 1918 roku. Skorzystaem take z dostpnych
materiaw archiwalnych, ktre ukazuj szczegy tych wydarze, ktre na
trwae odmieniy Podlask ziemi. Skorzystaem midzy innymi
z materiaw Archiwum Pastwowego w Lublinie, Archiwum
Pastwowego w Siedlcach, Archiwum Gwnego Akt Dawnych
w Warszawie i Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Znaczna cz tych
materiaw do tej pory nie bya publikowana.
Oprcz tego, w niniejszej pracy wykorzystaem materiay prasowe
z czasw, ktre pamitaj jeszcze przeladowanie unitw. Midzy innymi
takie gazety jak: Przegld Lwowski, Gazeta Toruska czy Podlasiak.
Nasza rozprawa zostanie napisana metod analityczno syntetyczn,
ktra jest bardzo czsto zastosowana w tego typach rozprawach
naukowych. Ta metoda pomoe mi jednoczenie przedstawi ciekawe
wydarzenia, ktre najczciej naley odczytywa w duo szerszym
kontekcie. Take pomoe mi prawidowo ukaza kwesti przedstawion
w temacie pracy.
Nasza praca bdzie przedstawiona w trzech rozdziaach.
W pierwszym rozdziale zostanie ukazana obrona wiary, ktra jest
konsekwencj chrztu i przynaleenia do Kocioa. Przedstawimy
zagadnienie mczestwa, a take konieczno obrony swojej wiary, jak
- 12 -
rwnie ukaemy przykad unitw jako gorliwych i wiadomych
naladowcw Chrystusa. W drugim rozdziale naszej rozprawy
przedstawimy walk unitw o wolno religijn w poszczeglnych
parafiach wczesnego dekanatu wodawskiego. Przypomnimy w skrcie
histori Unii i unitw w poszczeglnych parafiach, a take panujce
stosunki wyznaniowe w burzliwych latach 1867 1905 na Podlasiu.
W dalszej czci pracy przedstawimy ten fenomenalny, w oczach wiata
opr, wiernych wobec carskiego prawosawia. Ten widoczny sprzeciw
unitw wobec prawosawia wywoa wiele kontrowersji, zatargw, zoci
i kosztowa ycie wielu unitw podlaskich w imi nieskazitelnoci wiary
swoich ojcw. Ostatni rozdzia bdzie ukazywa postaw unitw jako
szczeglny znak wiernoci Jezusowi Chrystusowi. Przybli niektre
tortury, cierpienia psychiczne i fizyczne jakie stosowao wojsko carskie
wobec bezbronnych unitw. Wreszcie zastanowimy si nad aktualnoci
mczestwa za wiar dla Kocioa wspczesnego. Obrona wiary na
Podlasiu miaa swj szczeglny wydwik. Moemy zauway jak
szczegln moc posiadaa wiara na mczeskim Podlasiu. Przyjmowanie
cierpienia z rk oprawcw, mier, obrona wity, zsyki na Sybir, to
tylko niektre zagadnienia jakie bd przedmiotem moich analiz. Ufam, i
niniejsza praca magisterska bdzie wystarczajcym potwierdzeniem
heroicznoci postpowania unitw podlaskich.
Mam nadziej, e niniejsze opracowanie w przyszoci przyczyni si
take do poszerzania wiadomoci na temat dziejw unitw podlaskich,
ktrzy doprowadzili do szerzenia jednoci w Kociele. Niektrzy mwi,
e historia jest nauczycielk ycia. Dlatego my, powinnimy strzec tego
wszystkiego o co zabiegali nasi przodkowie, toczc religijn walk
z prawosawiem o wolno wyznaniow dla przyszych pokole.
- 13 -
ROZDZIA I
OBRONA WIARY JAKO KONSEKWENCJA CHRZTU
I PRZYNALENOCI DO KOCIOA POWSZECHNEGO
W pierwszych wiekach chrzecijastwa mczestwo, oraz idea
tracenia swojego ycia w imi gboko zakorzenionej wiary byy
powszechnie znane w Kociele, a to wszystko dziki wiadectwu Jezusa
Chrystusa, ktrego sowa Ewangelista Jan odnotowa: Gdy zostan nad
ziemi wywyszony, przycign wszystkich do siebie (J 12, 32).
Chrzecijastwo od swoich pocztkw szczyci si wielk liczb
mczennikw. Mczestwo w yciu i misji Kocioa zajmuje istotne
miejsce dlatego, e Koci jednoczenie bdc uosobieniem zbawczo
dziaajcego Chrystusa, jak On tak samo jest przeladowany i staje si
znakiem, ktremu wspczesny wiat si przeciwstawia. wiadkowie wiary
poprzez oddanie wasnego ycia dawali wiadectwo o Bogu Ojcu i Jezusie
Chrystusie9.
wity Pawe nigdy nie oddziela wiary od chrztu, zakada on,
e przyjcie wiary powinno by ukoronowane wiadomym przyjciem
chrztu. W sakramencie chrztu dokonuje si duchowa przemiana. Duch
wity bierze w posiadanie wierzcego i niejako wszczepia go w ywy
9 Por. K. Matwiejuk, O beatyfikacj Sug Boych: Wincentego Lewoniuka i dwunastu
towarzyszy mczennikw podlaskich, Siedlce 1991, s. 50.
- 14 -
organizm Kocioa. Ochrzczona osoba natomiast umiera dla grzechu, by
y dla Boga w Jezusie Chrystusie. W konsekwencji chrzest uzdalnia
wszystkich wierzcych do heroicznych czynw, nawet do tak szlachetnego
czynu, jakim jest oddanie ycia za wiar, pjcie na mier za przykadem
Chrystusa, cakowicie ufajc Temu, w ktrego uwierzy10.
Koci powszechny jest niejako miejscem mczestwa i poza
Kocioem nie byo mczennikw. To w Kociele mczennik modli si,
w Kociele mczennik znosi cierpliwie przeladowania i daje przykad
innym do heroicznego wytrwania i mnego powicenia si Jezusowi
Chrystusowi11
.
Jezus cierpia za grzechy wiata niewinnie, a Jego mier krzyowa
ma charakter ekspiacyjny, czyli taki, jak zapowiadany od dawna Suga
Jahwe mia cierpie i umrze dla usprawiedliwienia wielu ludzi. Podobnie
Chrystus jest wiadomy, e musi za nas wyda swoje Ciao i wyla swoj
Krew12.
Prawdziwe mczestwo jest zawsze pokorne, nie szuka wielkiego
rozgosu. Mczennicy zawsze s pod opiek Ducha witego. On ich
wspomaga darami: Kiedy was wydadz, nie martwcie si o to, jak ani co
macie mwi. W owej bowiem godzinie bdzie wam poddane, co macie
mwi. Gdy nie wy bdziecie mwili, lecz Duch Ojca waszego bdzie
mwi przez was (Mt 10, 19 20).
Podobnie jak kiedy mczennicy z cesarstwa rzymskiego bronili
swojej wiary tak i dzisiejsi mczennicy z Podlaskiej ziemi unici podlascy
bronili bohatersko wiary katolickiej13
. Oni nie bali si stan w obronie
wiary i Kocioa, gdy chciano ich si zmusi do przejcia na prawosawie.
10
Por. Gal 3, 26n; Hbr 12; Dz 7, 55-60. 11
Por. S. Longosz, Niektre aspekty teologii mczestwa w literaturze wczesnochrzecijaskiej, TST (1979), s. 70. 12
Por. X. Lon-Dufour, STB, s. 472; R. Maecki, Istotne elementy teologii mczestwa, AK 135 (2000), 549-550, s. 206. 13
Por. T. Jeske Choiski, Krwawe zy unitw polskich, Warszawa 1920, s. 6.
- 15 -
Wysiki carskie zaowocoway przeladowaniami i mczestwem wielu
wiadkw wiary, prostych ludzi, ktrzy w jej obronie nie wahali si odda
nawet wasnego ycia14.
Nasze rozwaania skoncentrujemy wok nastpujcych zagadnie:
mczestwo jako znak i konsekwencja wiary, wiadomo unitw
dotyczca koniecznoci obrony wiary i trwania w Kociele katolickim
przykadu wiadomego naladowania Chrystusa. Na kocu zatrzymamy si
nad wiadomoci koniecznoci naladowania Chrystusa.
1.1. Mczestwo jako znak i konsekwencja wiary
Ojciec wity Jan Pawe II na progu trzeciego tysiclecia apelowa
do chrzecijan, aby pamitali o wszystkich wiernych, ktrzy cierpieli
z powodu Ewangelii. W licie apostolskim, przygotowanym na obchody
Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 czytamy Koci pierwszego tysiclecia
zrodzi si z krwi mczennikw: Sanguis martyrum semen christianorum.
[] U kresu drugiego tysiclecia Koci znowu sta si Kocioem
mczennikw. Przeladowania ludzi wierzcych [] zaowocoway
wielkim posiewem mczennikw w rnych czciach wiata. wiadectwo
dawane Chrystusowi a do przelania krwi, stao si wsplnym
dziedzictwem zarwno katolikw, jak prawosawnych, anglikanw
i protestantw []. To wiadectwo nie moe zosta zapomniane15. W tej
krtkiej refleksji teologicznej postaramy si przedstawi i zarazem spojrze
niejako na rzeczywisto mczestwa za wiar ukazujc zrozumienie
przedstawionej tematyki w wietle teologii katolickiej.
14
Zob. T. Krawczak, Likwidacja Unii w Krlestwie Polskim..., s. 9-79. 15
TMA 37.
- 16 -
Spogldajc na wielowiekow histori Kocioa dostrzegamy, e
bardzo szybko, bo ju w czasach apostolskich, pojawiy si przeladowania
chrzecijan. W wiekach nastpnych przychodziy kolejne coraz
okrutniejsze i pochaniajce coraz wicej istnie ludzkich. Za Janem XXIII,
miao moemy stwierdzi, e jedn z najwaniejszych cech jakie
wyrniaj Koci Chrystusowy jest prawda, e przeladuj go od
pocztku jego istnienia.
Chrystus w modlitwie arcykapaskiej prosi swojego Ojca, aby Jego
uczniowie stanowili jedno (J 17, 20 21). Chrystusowy Koci, ktry
narodzi si w Dniu Pidziesitnicy rozwija si w rnorodnych
warunkach, przeywa rozamy i napicia, ktrych konsekwencje niekiedy
trwaj nawet do dzi. Koci od pocztku swojego istnienia szed drog
mczestwa, przeladowany nie tylko przez ydw i pogan, ale rwnie
by osabiany przez sekty chrzecijaskie. Historia Kocioa mczennikw
potwierdza proroctwo Chrystusa: Mnie przeladowali i was przeladowa
bd16. Chrystus zapowiedzia ju swojemu Kocioowi cierpienie ze
strony ydw i pogan, a take nienawi, ktra go dosignie, a ktr On
sam wczeniej wycierpi. Czy Mesjasz nie mia tego cierpie, eby tak
wej do swej chway (k 24, 26). Koci bdzie mie tak dugo
mczennikw, jak dugo bdzie goszona caemu wiatu Ewangelia, a do
koca wiata17.
Mczennicy, ktrzy ycie swoje oddali za wiar s wielkim skarbem
dla wsplnoty Kocioa. Nikt bowiem nie oddaje wasnego ycia
lekkomylnie lub z bahego powodu. Kady czowiek posiada w sobie silny
instynkt samozachowawczy, sprawiajcy, e osoba ludzka w sposb
szczeglny troszczy si o swoje ycie. Nie chce bezmylnie straci zdrowia
i podstawowych dbr materialnych i duchowych, jakie posiada. mier
16
Por. R. Soszyski, 400 lecie Unii Brzeskiej 1596 1996, Warszawa 1996, s. 33. 17
Por. A. Kubi, Zarys chrzecijaskiej koncepcji mczestwa, ComP nr (5)/1987, s. 85.
- 17 -
jawi si w psychice zdrowego czowieka jako co, co odbiera mu wszystko.
Dobrowolne zoenie wasnego ycia w ofierze jest czytelnym znakiem, e
s o wiele waniejsze wartoci, ni tylko ycie ziemskie18.
Sobr Watykaski II w Konstytucji dogmatycznej o Kociele
stwierdza, e mczestwo jest drog szczegln: skoro Jezus, Syn Boy,
okaza nam mio swoj, dajc swe ycie za nas, nikt nie ma wikszej
mioci od tego, kto ycie swoje daje za Niego i za swoich braci (1J 3,16;
J15,13) jako do dania tego najwyszego wiadectwa mioci wobec
wszystkich, a zwaszcza wobec przeladowcw, powoani zostali niektrzy
chrzecijanie ju od samego pocztku i zawsze bd powoywani19. W tej
samej Konstytucji dogmatycznej o Kociele Sobr mwic w swoich
dokumentach o mczestwie stwierdza, e wanie jest ono najwyszym
wiadectwem wiary20. W mczestwie chrzecijaskim bowiem wszystko
jest darem od Boga. aden czowiek sam z siebie nie jest w stanie zosta
mczennikiem Jezusa Chrystusa, ale staje si nim tylko i wycznie dziki
Chrystusowi, ktry udziela mczennikom potrzebnych ask i darw21.
Katechizm Kocioa Katolickiego termin mczestwo okrela
nastpujco: jest najwyszym wiadectwem zoonym prawdzie wiary;
oznacza ono wiadectwo a do mierci. Mczennik daje wiadectwo
Chrystusowi, ktry umar i zmartwychwsta, z ktrym jest zjednoczony
przez mio. Daje wiadectwo prawdzie wiary i nauki chrzecijaskiej.
Ponosi mier w wyniku uycia wobec niego siy22.
18
Por. Z. Sobolewski, Na drogach modlitwy z Bogosawionymi Mczennikami z Pratulina, Siedlce 2005, s. 21-22. 19
KK 42. 20
Por. KK 50; KDK 24. 21
Por. A. Kubi, Zarys chrzecijaskiej koncepcji mczestwa, ComP nr (5)/1987, s. 83. 22
KKK 2473.
- 18 -
Polskie znaczenie sowa mczennik23 pochodzi z greckiego
martys; natomiast jzyk aciski okrela to sowo jako martyr, co moemy
przetumaczy jako wiadek. Pocztkowo tym okreleniem obejmowano
wszystkich, ktrzy znali Jezusa, widzieli Go i zawiadczyli o prawdziwym
Jego zmartwychwstaniu. wiadkami - martyrami byli Apostoowie. Od II
wieku znaczenie terminu martys zawa si do takich wiadkw, ktrzy za
Chrystusa przelali krew24
.
Greckie sowo martys oznacza, zgodnie ze sw etymologi, wiadka;
przy czym moe tutaj chodzi take o wiadectwo w znaczeniu
historycznym, jurydycznym, tak jak i religijnym. W uyciu
chrzecijaskim rzeczownik martys odnosi si jednak wycznie do tego,
kto daje wiadectwo prawdzie religijnej - wiadectwo potwierdzone
oddaniem swego ycia ze wzgldu na wierno osobie Jezusa Chrystusa
i goszonej przez Niego nauce25.
Prototypem mczennika jest Jezus jako wiadek wierny
i prawdomwny (Ap 1,5; 3,15). Jego mka i mier posiadaj znaczenie
wzorcze i zostay ukazane jako doskonay idea chrzecijaskiego
mczestwa. Mczennik razem ze swoim Mistrzem cierpi. Jak wielk
wiar odznaczaj si ludzie, ktrzy oddaj swe ycie w imi Jezusa
Chrystusa. Ju we wczesnych wiekach chrzecijastwa chyba najlepiej
ukazuj wiar powszechn Kocioa sowa w. Felicyty, ktre
wypowiedziaa przebywajc w wizieniu. Tragizm jej sytuacji powiksza
fakt, e miaa pocz dziecko. Powiedziaa: Teraz ja cierpi, lecz tam kto
inny bdzie we mnie, ktry bdzie cierpia za mnie, bo wwczas i ja za
niego cierpie bd26.
23
J. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, s. 114; H. Misztal, Martyrium, AK nr 109 / 1987, s. 470-485. 24
J. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, s. 114. 25
Por. X. Lon-Dufour, STB, tum. K. Romaniuk, Pozna 1990, s. 472. 26
Por. A. Kubi, Zarys chrzecijaskiej koncepcji mczestwa, s. 80-81.
- 19 -
Mczestwo27 jest ukazaniem tego najwyszego wiadectwa wiary
i mioci wobec wszystkich, a w sposb szczeglny wobec swoich
przeladowcw. W takim pojciu mczestwa zawarte jest wiadectwo
o Jezusie Chrystusie. Potwierdzeniem tej idei bya najczciej dobrowolnie
przyjta mier mczeska. Natomiast treci tego wiadectwa mog by
rwnie wartoci moralne, obrona wiary, praw osoby ludzkiej, cnoty
chrzecijaskie i wiele innych28.
Warto w tym miejscu wspomnie o tym, co zostao stwierdzone na
nadzwyczajnym Synodzie Biskupw, z okazji 20 lecia Soboru
Watykaskiego II, e: ewangelizacj czyni si poprzez wiadkw; wiadek,
zreszt, nie oddaje wiadectwa tylko sowem, ale yciem. Nie moemy
zapomnie, e wiadek po grecku znaczy mczennik29.
Jan Pawe II bardzo czsto nawizywa do wiadectw mczennikw.
Mwi o nich w encyklikach, listach apostolskich oraz przy okazji
ogaszania nowych bogosawionych i witych Kocioa. W encyklice
Veritatis splendor ukaza Kocioowi niejako nowe spojrzenie na bardzo
wane aspekty chrzecijaskiego mczestwa, odczytujc je jako
najwysze wiadectwo mioci w odniesieniu do prawdy o Bogu
i czowieku. Papie widzia w mczestwie wito prawa Boego i co
jest bardzo istotne nietykalno osobowej godnoci kadego czowieka.
Dostrzega rwnie mczestwo jako wspaniay znak witoci Kocioa.
27
Chrzecijaskie mczestwo jest rozumiane jako powicenie wasnego ycia za Chrystusa czyli jako mne i przede wszystkim dobrowolne przyjcie zadanej mierci z nienawici do chrzecijastwa np. w obronie wiary, jednoci Kocioa. Mczestwo to dawanie publicznie wiadectwa przynalenoci do Chrystusa oraz dobrowolnie ponoszona mier, tortury, przeladowania psychiczne i fizyczne na potwierdzenie tego wiadectwa. W mczestwie sprawdzaj si sowa Chrystusa, i Koci bdzie doznawa stale przeladowa i ucisku, podobnie jak On sam ich doznawa. Por. W. ydka, Sownik teologiczny, Katowice 1985, s. 300-301. 28
Por. K. Matwiejuk, O beatyfikacj Sug Boych: Wincentego Lewoniuka i dwunastu towarzyszy mczennikw podlaskich, s. 50. 29
S. Pi-Ninot, Mczennicy: wiadectwo nie do zapomnienia, [w:] TMA, Komentarz teologiczno-pastoralny, Sandomierz 1995.
- 20 -
W encyklice Ut unum sint Jan Pawe II kad nacisk na ekumeniczno
faktu oddania ycia dla Chrystusa. Czytamy w niej Nasi bracia i siostry,
poczeni przez wielkoduszn ofiar z wasnego ycia, zoon dla
Krlestwa Boego, s najbardziej wymownym wiadectwem tego, i
mona przekroczy i przezwyciy wszelkie elementy podziau. To
wanie w tej komunii w Jezusie Chrystusie, ktry zoy ofiar z siebie
samego, nastpuje zblienie tych, ktrzy kiedy byli daleko od Niego30.
Jan Pawe II w encyklice Veritatis splendor porusza kwesti
mczestwa jako najwyszego potwierdzenia nienaruszalnej witoci
prawa Boego. Papie pisa, e chrzecijaskie mczestwo zawsze byo
i jest obecne w yciu Kocioa, ktry na przestrzeni wiekw ukazuje
swoim wiernym wiele przykadw licznych witych mczyzn i kobiet,
ktrzy gosili i bronili prawd moraln a do mczestwa31.
Poprzez posug Kocioa Bg zbawia czowieka i w kadym czasie
troszczy si o niego. W mczestwo wpisane jest wyznanie wiary, ktre
poprzez posannictwo Kocioa staje si wywyszeniem doskonaego
czowieczestwa i prawdziwego ycia czowieka. Ju w pierwszych
wiekach chrzecijastwa w. Ignacy Antiocheski przed swoj mczesk
mierci skierowa do swoich braci nastpujce sowa: pozwlcie mi
naladowa mk mego Boga32. Zatem mczestwo jest konsekwencj
wiary i znakiem przynalenoci do Jezusa.
Jan Pawe II w homilii powiedzia o mczennikach, i bardzo wielu
dotd dao wiadectwo wiary przez cierpienie, znoszone nieraz
z heroizmem. [] Zaznali oni dawnych i nowych form przeladowania,
30
Por. P. Krl, Chrzecijaskie mczestwo, [w:] Przegld powszechny, nr (9)/2004, s. 372. 31
Por. VS 91. 32
VS 92.
- 21 -
dowiadczyli nienawici i odrzucenia, byli nkani przez przemoc
i zabijani33
.
Mczennik jest najbardziej wiarygodnym wiadkiem obecnoci
Chrystusa w historii, a samo mczestwo jest rozumiane jako dar darmo
ofiarowany czowiekowi od Boga, ktry niejako go wybiera do dawania
wiadectwa. Czowiek po prostu sam z siebie nie jest w stanie zosta
mczennikiem Chrystusa, tylko dziki asce Boej moe nim zosta34.
W czasie przeladowa za wiar, istot ycia chrzecijaskiego
rozumiano jako przygotowanie si do ostatecznego boju w obronie
wiary35. Obrona wiary, zakadaa jej wczeniejsz znajomo. T wiedz
mczennicy czerpali przede wszystkim z Pisma w. Czstokro uczono si
fragmentw na pami, aby w czasie przeladowa czerpa ze Sowa
Boego otuch, pokrzepienie dla ducha i si do bronienia wiary36.
Dojrzay chrzecijanin ufa i wyznaje, e nie yje po to eby umrze,
ale umiera, po to, aby y i osign ycie wiecznie. Mdro ludowa
sformuowaa t myl nastpujco: mier jest dojrzaym owocem ycia
i jakie ycie, taka mier, jaka mier, taka wieczno37.
Istot mczestwa mona ukaza odwoujc si do sw papiea Jana
Pawa II, ktry je okrela jako wielki dar i najwikszy dowd mioci,
przez ktry chrzecijanin idzie drog Jezusa Chrystusa dobrowolnie
podejmujc cierpienie i ponoszc mier dla zbawienia wiata. Koci
33
Jan Pawe II, Nigdy nie ugili si przed moc za, homilia Ojca witego, OsRomPol, nr 225/2000, s. 32. 34
Por. K. Konecki, Paschalny wymiar liturgicznego kultu mczennikw, AK t. 135/2000, z. 549-550, s. 230. 35
Por. L. Maunowicz, Idea witoci w Kociele staroytnym, AK t. 71/1979, z. 421, s. 230. 36
Por. A. Rojewski, Pierwsi mczennicy jako wiadkowie wiary, [w:] W. Somka (red.) Wiara w postawie ludzkiej, HM 6, Lublin 1991, s. 134. 37
Por. F. Gurdniok, Bliej Boga, Wrocaw 1991, s. 268-270.
- 22 -
widzi w mczennikach prawdziwy znak wiernoci Chrystusowi, a do
przelania wasnej krwi38.
W chrzecijastwie od samego pocztku istnieje przekonanie, e
najdoskonalszym sposobem naladowania Jezusa Chrystusa jest wanie
mczestwo. Moemy miao powiedzie, e na wskutek doznawanych
ran, cierpie psychicznych i fizycznych wierny manifestuje swoje
przywizanie do wiary i cierpi razem ze swoim Mistrzem i Nauczycielem.
Mczestwo odzwierciedla mk i mier Chrystusa. W tym najpeniej
ukazana jest przeogromna sia mioci, ktra uzdalnia do ofiarowania tego
co jest najdrosze, a mianowicie swojego ycia39.
W Drugim Licie do Koryntian Aposto Narodw pisze, e cierpienie
nie byo obce rwnie jego osobistemu dowiadczeniu: Zewszd znosimy
cierpienia, lecz nie poddajemy si zwtpieniu; yjemy w niedostatku, lecz
nie rozpaczamy; znosimy przeladowania. Lecz nie czujemy si
osamotnieni, obalaj nas na ziemi, lecz nie giniemy. Nosimy nieustannie
w ciele naszym konanie Jezusa, aby ycie Jezusa objawio si
w naszym ciele. Cigle bowiem jestemy wydawani na mier z powodu
Jezusa, aby ycie Jezusa objawio si w naszym miertelnym ciele (2 Kor
4, 8-10). Upyno wiele lat, a spostrzeenia uczynione przez w. Pawa s
nadal aktualne40
.
Pomimo upywu czasu przeladowanie Kocioa nie ustao.
W rnych rejonach wiata trwa przeladowanie chrzecijan, a media
donosz o mczennikach, ktrzy swoje ycie oddaj w imi Jezusa41.
38
Por. P. Krl, Chrzecijaskie mczestwo, s. 375-376. 39
Por. M. Starowieyski, Mczennicy, Krakw 1991, s. 121-123. 40
Por. S. Jankowski, Zbawczy charakter cierpienia w wietle tekstw biblijnych, AK t. 137/2001, z. 555-556, s. 219. 41
Sprawa Chrystusowa trwa blisko dwa tysice lat i za t spraw ludzie siedz do dzi dnia w wizieniach. Sprawa si nie przeya. Jest aktualna, wiea, moda, pocigajca. Ile wart si zmienio, ile wizie rozsypao w gruzy, ile kluczy zardzewiao, ile zamkw i acuchw opado! a sprawa trwa. Zostaa dotd obroniona. Sprawa yje! S. Wyszyski, Zapiski wizienne, Warszawa Zbki 2001, s. 29.
- 23 -
Mczennicy dajc wiadectwo pozostaj pod wpywem Ducha
witego. Trzecia Osoba Boska w chwilach prby udziela im siy i ask,
oraz potrzebnych darw do wytrwania w cierpieniu. Dlatego nie dziwi, e
wierni od pocztkw chrzecijastwa uwaali ciaa mczennikw za
wityni Ducha witego, a ich samych za Jego mieszkanie42. Duch Boy,
Duch Jezusa nie tylko wspiera mczennikw, ale rwnie w nich
mieszka, aby mogli tryumfowa nad swoj ludzk saboci, bojani
i cierpieniami43
.
Czym zatem jest wiara?44
Klasyczna definicja wiary podaje, e jest
ona przyjciem prawdy ze wzgldu na wiadectwo innych i na podstawie
ich autorytetu; jest ludzka, gdy autorytet jest tylko ludzki, jest religijna, gdy
opiera si na autorytecie objawiajcego Boga. Ta definicja pozwala
stwierdzi, e treci jej jest prawda o Bogu, czowieku i o wiecie. Wiara
nie jest wyobrani, jest natomiast darem i yciem. Wierzy w Boga to
wierzy w swoje wasne nadprzyrodzone ycie i w Boy sens tego ycia.
Kto we mnie wierzy ma ycie wieczne (J 6, 47)45.
Wiara stanowi odpowied konkretnej osoby na sowo Boe
wypowiedziane w Chrystusie. Jest procesem trwajcym przez cae ycie.
Mona powiedzie, e wyraa si w realizacji wskazanych przez Niego
imperatyww dziaania. Jest swoistym uczeniem si Chrystusa, ktry
mwi o sobie: Ja jestem drog i prawd i yciem (J 14, 6). Jest to droga
realizacji czowieczestwa, jego charakteru i wolnoci. Chrystus bardzo
42
Por. A. Kubi, Zarys chrzecijaskiej koncepcji mczestwa, s. 79. 43
Tame, s. 81. 44
Wiara jest podstawowym stosunkiem czowieka do Boga, jest ostatecznie tajemnic zachodzc pomidzy czowiekiem a Bogiem z ktrej sam wierzcy czowiek nie bardzo potrafi zda sobie spraw. Wiara jest darem aski jak czytamy w Licie do Efezjan, e ask bowiem jestecie zbawieni przez wiar. A to pochodzi nie od was, lecz jest darem Boga (Ef 2, 8). Por. A. Zuberbier, Sownik teologiczny, Katowice 1989, s. 356-362; zob. te haso: wiara [w:] Z. Sobolewski (red.), Leksykon wiedzy religijnej dla modziey, Warszawa 2009, s. 201. 45
Por. S. Szymecki, Wiara ksztatuje postaw czowieka [w:] W. Somka (red.) Wiara w postawie ludzkiej, HM 6, Lublin 1991, s. 105-106.
- 24 -
wyranie stwierdzi: Jeli kto chce pj za mn, niech zaprze si samego
siebie, niech wemie krzy swj i niech mnie naladuje. Bo kto chce
zachowa swoje ycie, straci je, a kto straci swe ycie
z powodu Mnie i Ewangelii, zachowa je (Mk 8, 34-35)46.
Unici Podlascy47
bronili przynalenoci do wsplnoty wiary oraz
swych przekona religijnych przekonali, e pochodz oni od Chrystusa.
Oni s wzorem mioci do Kocioa w ktrym widzieli ywego
i prawdziwego Chrystusa. Byli oni prostymi ludmi, a jednak ich mdro
zadziwia wielu. Mona powiedzie, e mczennicy ukazuj nam wanie
to, co mwi sowa pieni o Kociele: O Panie Boe dziki Ci, e mi
Kocioa otworzy drzwi, w nim y umiera pragn [] Kocioa sucha
w kady czas i w witej wytrwa wierze. Lud unicki stan w obronie
wiary i jednoci Kocioa. Oni ukazuj jak zwyczajni proci ludzie,
a zarazem bardzo wierni Bogu, potrafi odpiera zo, a wybiera dobro48.
Za wit wiar bardzo wielu unitw oddao ycie w swoich
rodzinnych miejscowociach, bronic dzielnie wity. Wielu z nich
46
Por. Z. J. Zdybicka, Wiara w godno synw Boych, [w:] W. Somka (red.) Wiara w postawie ludzkiej, HM 6, Lublin 1991, s. 100-101. 47
Unici z Podlasia s katolikami obrzdku unickiego, ktry zapocztkowaa Unia Brzeska w 1596 roku. Unitami nazywano tych mieszkacw Podlasia, ktrzy naleeli wyznaniowo do Kocioa greckokatolickiego poczonego w 1596 roku na mocy Unii Brzeskiej. Unia bya jakby odpowiedzi na modlitwy Chrystusa o jedno Kocioa. Celem Unii byo odnowienie Kocioa Prawosawnego na terenach Rzeczypospolitej poprzez zjednoczenie z Papieem - widzialn Gow Kocioa. Unici uznali papiea za Gow Kocioa i przyjli wszystkie dogmaty katolickie. Od tego momentu w Rzeczypospolitej zaczy wsppracowa ze sob dwa obrzdki: aciski i unicki. Z upywem czasu unici przyjmowali aciskie zwyczaje, liturgiczne obrzdy, modlitwy i naboestwa. Unia bowiem bya le widziana przez carw rosyjskich jak rwnie przez patriarchat w Moskwie, ktry uwaa, e unici zostali odczeni od Prawosawia si. Tak naprawd Unia Brzeska zostaa zawarta na zasadzie dobrowolnoci. Por. J. W. Nowak, wiadkowie Wiary witego Kocioa Siedleckiego, Siedlce 2000, s. 21 - 22; 52; H. Dylgowa, Dzieje Unii Brzeskiej, Warszawa 1996, s. 5 - 8, zob. take publikacj Koci unicki w Polsce a mianowicie diecezja Chemska [na:] http://www.kul.pl/oldbukul/digitalizacja/zdigitalizowane_ksiazki/kosciol_unicki_w_pol
sce_a_mianowicie_dyecezya_chelmska.pdf (02.04.2011 r.), zob. take A. Sotwiski Unia Podlasko - Chemska od r. 1875-1885, Krakw 1893, s. 2-12. 48
Por. J. W. Nowak, wiadkowie Wiary witego Kocioa Siedleckiego, Siedlce 2000, s. 21-22; 52.
- 25 -
zostao wywiezionych na Syberi. Cierpieli w wizieniach, tracili dorobek
caego swego ycia. Motywem ich zgody na tak okrutne dowiadczenia
bya mio do Boga i ch uwielbienia Go. Ich odwaga i determinacja
w akceptowaniu przeladowa wiadczy bez wtpienia, e W duszach
unitw arzy si niewygasy ogie Boej mioci ukrzyowanego
Chrystusa, ogie powicenia, czynu, pragnienie mczestwa [] aby
krwi wasn zawiadczy o witoci wiary katolickiej, ktrej si nie
wyrzeka z obawy okruciestw mczeskiej mierci49.
Unici z Podlasia, wiadomi katolicy i Polacy, stanli ywym murem
prawdziwie po bohatersku do obrony swojej wiary i narodowoci podobnie
jak dawni mczennicy chrzecijascy z czasw cesarstwa Rzymskiego50.
Podsumowujc, moemy za J. Gereszem stwierdzi, e mczennicy
podlascy, przyjmowali przeladowania nie jako akt przemocy
i niesprawiedliwoci ze strony wadz carskich, ale jako akt wiary. Ich
mczestwo byo wiadectwem wiernoci Chrystusowi i Jego Kocioowi.
Oni rzucili pomie wiary, pocigali ozibych i niezdecydowanych,
wrogw zmuszali do zastanowienia. Widocznie Bogu spodoba si ich
zwizek z Kocioem, ale nie tylko Bogu. Jak wiadomo cz Kocioa
prawosawnego w Rzeczypospolitej obojga narodw aktem Unii Brzeskiej
w roku 1596 dobrowolnie przyczya si do Kocioa
rzymskokatolickiego. Musiao by co piknego i dobrego w tym zwizku,
jeli po przeszo 250 latach gdy car rosyjski niszczc polsko, chcia
zniszczy Koci unicki, jego wyznawcy woleli raczej umrze lub pj
do podziemia, ni wrci na ono prawosawia. Dlatego unici s nam
bliscy, e pierwsi zrealizowali ekumenizm w praktyce, sami wybrali co
lepsze i trwalsze, dostrzegli pikno i czysto wiary katolickiej, ubogacili
49
Por. J. Pruszkowski, Martyrologium czyli mczestwo Unii, cz. III, Woodbridge 1983, s. 5. 50
Por. T. Jeske-Choiski, Krwawe zy unitw, s. 6.
- 26 -
swj obrzdek, potrafili przez blisko 40 lat znosi bl i cierpienie,
i pokazywali innym drog do witoci51.
1.2. Konieczno obrony wiary i trwania w Kociele jako
konsekwencja chrztu i bierzmowania
Oddanie unitw wierze swoich ojcw zadziwia niejednego
czowieka. Niejednokrotnie zdumiewaa samych przeladowcw. Pewnego
razu podczas nawracania wierni obrocy witej wiary wypowiedzieli
takie sowa wobec swych ciemiycieli: Ten Chrystus utwierdzi ju
swoj wiar na witym Piotrze i jego nastpnych papieach. Tej wiary nie
odstpimy, a przy tym krzyu dzi nabralimy utwierdzenia znie
wszystko co rozkaesz []52. Cierpicy za wiar unici konsekwentnie
dawali wiadectwo mioci do Chrystusa.
Podlasiacy mieli wiadomo koniecznoci obrony swej wiary
przed prawosawiem. Sakramenty wite byy dla unitw pokrzepieniem
i rdem ofiarnego trwania w Kociele katolickim. Bdc uwiadomiony
wagi sakramentw przeladowany lud unicki bezwzgldnie unika
korzystania z posugi duchownych prawosawnych widzc, w tym akt
apostazji. Niespotykane wrcz zjawisko stanowia droga mieszkacw
Chemszczyzny i Podlasia do katolicyzmu i polskoci, ktrzy tak brutalnie
zostali potraktowani ju po oficjalnej likwidacji unii przez moskiewski
carat w roku 1875. Od tego czasu rozpoczo si uporczywe nawracanie
unitw na prawosawie. Takie dziaanie na si doprowadzio robione na
51
J. Geresz, Unitw podlaskich droga do witoci, Lublin 1991, s. 3-4. 52
Por. J. Pruszkowski, Martyrologium czyli mczestwo Unii witej na Podlasiu, cz. I-II, Woodbridge 1983, s. 144.
- 27 -
si spowodowao, e byli unici szukajc wszelkich sposobw obrony coraz
bardziej przywizywali si do rytu aciskiego53.
Lud unicki przez wiele lat skutecznie walczy o swoje prawa
religijne i narodowociowe. Potajemnie uczestniczyli w naboestwach
katolickich, chrzcili dzieci, brali luby i przystpowali do innych
sakramentw witych54.
Sakramenty s rdem uwicenia czowieka dlatego, e
w czowieku ycie Boe i ycie ludzkie przenikaj si wzajemnie. Kady
sakrament prowadzi do budowania mistycznego Ciaa Chrystusa.
Chrzest jest sakramentem inicjacji chrzecijaskiej. Jest znakiem
przynalenoci do Chrystusa. Sakramenty nie tylko zakadaj wiar, ale
rwnie daj wzrost i j umacniaj std czsto okrela si je jako
sakramenty wiary55
.
Kady sakrament jest wczeniem we wsplnot z Jezusem
Chrystusem, w Jego ycie, mier i Zmartwychwstanie. Ta relacja
z Jezusem zostaje pogbiona przez sakrament bierzmowania, poprzez
nowe udzielanie si Ducha witego, dziki ktremu osoba bierzmowana
staje si wiadkiem, misjonarzem, a take obroc Kocioa katolickiego56.
W sakramencie bierzmowania naznaczeni darem Ducha witego
upodobniaj si do swojego Pana, aby dawa o Nim wiadectwo caemu
wiatu. Bierzmowanie dopenia chrzest i jest umocnieniem aski darowanej
w chrzcie57
.
Kodeks Prawa Kanonicznego uczy, e chrzest to brama
sakramentw, konieczny do zbawienia przez rzeczywiste lub zamierzone
przyjcie, ktry uwalnia ludzi od grzechw, odradza ich jako dzieci Boe
53
Por. P. Konefa, Towarzystwo Opieki nad Unitami 19031912 [w:] Chrzecijanin w wiecie, 14/1983, s. 49. 54
Por. A. Jarosiski, Szkice z nadbuaskiego Podlasia, Warszawa 1925, s. 45. 55
Por. T. Sinka, Liturgika, s. 262-266. 56
Por. tame, s. 265. 57
Por. tame, s. 289-290.
- 28 -
i przez upodobnienie do Chrystusa niezniszczalnym charakterem wcza
ich do Kocioa58. Natomiast odnonie do sakramentu bierzmowania
Kodeks Prawa Kanonicznego uczy, e wyciska charakter przez ktry,
ochrzczeni, postpujc na drodze chrzecijaskiego wtajemniczenia, s
ubogaceni Darem Ducha witego i doskonalej cz si z Kocioem,
umacnia ich i cilej zobowizuje, by sowem i czynem byli wiadkami
Chrystusa oraz szerzyli wiar i jej bronili59.
Chrzest wity jako sakrament wprowadza czowieka w sfer ycia
z Jezusem Chrystusem i we wsplnot Kocioa, jest pocztkiem
i fundamentem ycia chrzecijaskiego60. Chrzest dla unitw mia wielkie
znaczenie, bowiem publicznie wcza ich do Kocioa katolickiego. Ks.
Kazimierz Dbski zapisa, e Kada unicka rodzina z wielk zacitoci
bronia swych dzieci przed chrztem w cerkwi prawosawnej. Goszono im
bowiem, e chrzest prawosawny uniewania kady chrzest unicki
i aciski, i e rodzicie dziecka ochrzczonego w cerkwi prawosawnej
automatycznie przechodz na prawosawie61. Urzdnicy carscy byli na
tyle bezwzgldni, e chrzcili dzieci z rodzin unickich w cerkwiach
wyrywajc je matkom. Wadze carskie prboway, wykorzystujc trudn
sytuacj ekonomiczn unitw, oferowa pienidze za przyjcie chrztu
w cerkwi. Mwili unitom: Car was miuje i cieszy si z kadego
nowonarodzonego dziecka; przyniecie je do cerkwi, zapiszcie na
prawosawie, a dostaniecie po 200 rubli62. Unitom stanowczo zabraniano
chrzci dzieci po katolicku. Groziy za to bardzo surowe kary, nie tylko
wizienia, mandaty, ale te mczarnie, zncanie si psychicznie i fizycznie
nad unitami czy nawet zsyka na Sybir.
58
KPK 849. 59
KPK 879. 60
Por. Z. Kiernikowski, Chrzest w yciu i misji Kocioa, cz. I, Siedlce 2005, s. 3. 61
Por. K. Dbski, Bohaterstwo unitw podlaskich (1875-1905), Warszawa 1993, s. 35. 62
Tame, s. 35.
- 29 -
W latach cikich przeladowa unici podlascy byli pozbawieni
dostpu do aski sakramentalnej nie tylko w swoich kocioach
zamienionych na prawosawne cerkwie, ale take w kocioach aciskich.
Zostao bowiem wydane zarzdzenie, aby ksia pomagajcy unitom byli
zsyani na Sybir. Zastraszeni kapani aciscy bdc zagroeni represjami,
odmawiali udzielania sakramentw witych unitom. Dochodzio do tego,
e wierni musieli si legitymowa przy konfesjonaach. Lkano si, e rzd
carski zamieni koci, w ktrym modl si na cerkiew, jak si ju zdarzyo
w wielu miejscowociach. Jednak nie wszyscy ksia dali si zastraszy
wadzom carskim. Wielu kapanw z naraeniem wasnego ycia udzielao
sakramentw unitom63.
Ks. Zdzisaw Oziembo64 w ksice pt. Wierni Bogu i Ojczynie
opisuje bierzmowanie na podstawie wspomnie unitki Marianny
Andrzejuk, ktra podkrela wag sakramentu bierzmowania. Do
sakramentu bierzmowania garnli si katolicy i unici, wrd nich byam
i ja. Ju po spowiedzi i Komunii w. wok kocioa. Ks. Biskup rozpocz
bierzmowanie. Jaki czowiek, ktry by przy biskupie wyprzedzi mnie
z grona czekajcych na bierzmowanie woajc posza precz! Tak Ty
unitka! Wyszam i zaczam gorzko paka. Zaraz otoczyy mnie kobiety,
zaczy pyta: czemu ty, dziewczyno paczesz? Odpowiedziaam przez zy:
63
Por. F. Paluszkiewicz, W cieniu Hermesa bohaterzy Podlasia, Londyn 1987, s. 39. 64
Zdzisaw Oziembo (1919-2010) urodzi si w Grabinach par. Sadowne. W Suchoebrach ukoczy szko podstawow, a gimnazjum im. S. kiewskiego w Siedlcach w 1938r. Rok pniej by ju absolwentem Mazowieckiej Szkoy Podchorych Rezerwy im. J. Bema w Zambrowie. Wychowany w patriotycznej rodzinie podczas okupacji prowadzi tajne nauczanie i przygotowanie uczniw do egzaminw w Wgrowie i Siedlcach. Za prac owiatow otrzyma potem medal Komisji Edukacji Narodowej. Po wojnie wstpi do Wyszego Seminarium Duchownego w Siedlcach. Po jego ukoczeniu w 1951 r. pracowa jako wikary we Wodawie, potem w Mordach i do 1955 r. w Neplach. Zebra wiele ciekawych informacji o bohaterskiej walce unitw z caratem i prawosawnym duchowiestwem. Dokumentacja o mczestwie unitw, ktr zebra ks. praat Z. Oziembo, bya wielce pomocna w przygotowaniu procesu beatyfikacji Wincentego Lewoniuka i XII
towarzyszy. Por. Z. Oziembo, Wierni Bogu i Ojczynie, Biaa Podlaska 1999.
- 30 -
bo ja chc do bierzmowania a tamten mnie wypdzi, e ja unitka A on
ciebie zna? Nie. Popatrzyy, pomylay i mwi mi: zdejm ty chustk
z gowy, za j jak my i id do bierzmowania. Miaam chustk zawizan
pod brod, jak noszono na wsi, zawizaam j z tyu, jak noszono
w miecie i [] byam bierzmowana65. Pomimo, e unici byli ledzeni na
kadym kroku, a za opr wobec prawosawia czekay ich straszliwe kary,
jednak garnli si do kociow aciskich. acinnicy bali si takich
sytuacji, poniewa grozio to represjami wobec duchownych oraz wiernych
wieckich.
Pewien unita, prosty chop ze wsi powiedzia pewnego razu do
gubernatora takie oto sowa: Ja tam nie jestem uczony w pimie, nie
rozumiem dobrze tego co J. W. pan gubernator mwi o prawosawiu, ale
moim chopskim rozumem tak sobie to kalkuluj. Jeeli chop ma konia
z felerem, a chce go wymieni na dobrego, to idzie na targ, dopaca do
niego, a bierze sobie konia zdrowego i robotnego. Ot mnie si widzi, co
ta wiara prawosawna musi te by jaka felerna, kiedy Najjaniejszy
cesarz chce do niej dopaca; taki my ju wolimy zosta przy swojej66.
Wedug ludu podlaskiego wiara prawosawna nie bya prawdziwa. Uwaali
j za niedoskona i skaon ludzkimi bdami.
Ks. Jzef Pruszkowski67 w Martyrologium Unii witej68 opisuje
heroiczn wierno unitw wierze katolickiej. Rzd carski uwaa ich za
65
Por. Z. Oziembo, Wierni Bogu i Ojczynie, Biaa Podlaska 1999, s. 14. 66
Por. W.P.C., Podlasie i ziemia Chemska, Biblioteka Macierzy Polskiej, Lww 1914, s. 16. 67
Jzef Pruszkowski [czsto podpisywa si pseudonimem P.J.K.] (1837-1925) by naocznym wiadkiem tych wydarze mczestwa ludu, spisa dzieje mczeskiego Podlasia pt. Martyrologium Podlasia. To dzieo ma na celu zapoznanie wiata ze strasznym przeladowaniem unitw na Podlasiu pod rzdami ostatnich carw rosyjskich. Wszystkie okruciestwa jakich dopuszcza si wtedy wszechwadny carat nad bezbronnym ludem, niewzruszenie stojcym przy wierze swoich ojcw, po prostu przechodz nawet najmielsz wyobrani ludzk i mona je porwna do tych, ktre miay miejsce za cezarw w Rzymie, w pierwszych wiekach chrzecijastwa. Por.
- 31 -
Stado baranw, ktre w razie potrzeby z jednej obory atwo przepdzi do
drugiej i stado przyzwyczai si prdko, byleby miao swoj pasz
i wygodn obor. Jednak proci ludzie rozumieli zasady swej religii po
prostu byli wierni Chrystusowi69
.
Chocia nawet wrd unitw Zdarzay si smutne wypadki kiedy
to niektrzy chrzecijanie, skaeni powabem obietnic lub przeraeni wizj
tortur czy mierci okrutnej, wyrzekali si Chrystusa [] nazywano ich
upadymi. Podobnie jak niektrzy pierwsi chrzecijanie upadali, rwnie
i wrd unitw bywali tacy, e dali si uwie zudnym obietnicom
przyjemnego i bogatego ycia, lub lkajc si przed straszliwymi
przeladowaniami zdradzali Uni70.
Unita podlaski rzadko kiedy zdawa sobie spraw z rnicy, jaka
zachodzi pomidzy jego wyznaniem, a prawosawiem, czu tylko
i wiedzia, e wiara prawosawna jest za, i e gubi dusz wic te on
swojej broni jako rzeczy najdroszej. Oddawa dobytek, ziemi, wolno
osobist i szed spokojnie na Sybir, ale wiary swojej si nie wyrzek. Starsi
jeszcze uwiadomieni mwili modszym, e wiara prawosawna gubi
dusz, wic przyjmowa jej nie trzeba, a modsi suchali tych sw ze czci
i zapisywali je gboko w swych sercach. I tak sta si fakt, ktry kiedy
zdumiewa bdzie historykw, e lud ciemny, pozbawiony zupenie opieki
kapaskiej i nie rozumiejcy nawet, czego od niego daj przez 33 lat
znosi wszystkie katusze, na jakie tylko rozpasane odactwo zdoby si
mogo, umiera lub szed na Sybir, lecz prawosawia nie przyj71.
J. Ryster, Martyrologium, czyli mczestwo Unii na Podlasiu, II wydanie, Lublin 1921 [w:] WDP, (1921), s. 147. 68
Sam tytu ksiki wiadczy o tym, co dziao si na Podlasiu. Jest to nie tylko popularno-naukowa rozprawa, ale jest to przede wszystkim pomnik mczestwa ludu unickiego. 69
Por. J. Pruszkowski, Martyrologium czyli mczestwo Unii, s. 49. 70
Por. K. Dbski, Bohaterstwo unitw podlaskich, s. 32. 71
Por. W.P.C., Podlasie i ziemia Chemska, s. 15.
- 32 -
Lud unicki wiedzia, e gow prawosawia jest car. Jak niektrzy
mawiali: tu papie, a tam car. W prawosawiu car czuwa nad tym, eby
sprawy religijne suyy polityce, aby cerkiew chwalia kade poczynania
rzdu. W Kociele katolickim natomiast Ojciec w. nie pyta adnego
monarchy jak ma rzdzi Kocioem lub w jaki sposb naucza. Zatem
w prawosawiu nigdy nie byo godnoci obywatelskiej, tylko niewola
duchowa, zalepiona bezgranicznym posuszestwem rzdowi, ktra bya
nazywana religijnym obowizkiem.
Unici dostrzegli, e duchowiestwo prawosawne, uzalenione od
carskiej polityki lekcewayo sam religi i nieprawdopodobnie nisko
upado72. Widzieli te due rnice w szafowaniu sakramentw witych.
Unici dostrzegali upadek religijny, rnice liturgiczne i dlatego unikali
cerkwi prawosawnych. W prawosawiu chrzci si przez zanurzenie
w wodzie; samo polanie gowy wod im nie wystarcza. Przy bierzmowaniu
pop nie namaszcza wielkim palcem prawej rki, lecz uywa do tego
pdzelka. Komunikanty staraj si konsekrowa jak najrzadziej, a jak
najwiksz ilo od jednego razu73. Take bywa bardzo czsto
lekcewaony sakrament maestwa i sakrament pokuty.
W cerkwiach, podczas wymuszonego uczestnictwa unitw
w naboestwach dochodzio do bestialskich scen. W czasie nawracania
onierze bili ludzi do ywego misa, a obok sta pop schizmatycki
z hosti lub yk wina z kielicha mszalnego czekajc, a bity zacznie
krzycze; wtedy to do otwartych od krzyku ust wkadano mu hosti lub
wlewano wino mszalne. Dla prawosawnych popw penicych swoj
posug najwidoczniej byo niczym takie zniewaanie Najwitszego
Sakramentu, gdy chodzio o polityk prorzdow. Kady, kto przyj od
72
Por. F. Koneczny, wici w dziejach narodu Polskiego, Krakw 1985, s. 221-222. 73
Por. tame, s. 222.
- 33 -
popa sakramenty wnet zosta zapisany na prawosawie. Mczeni w taki
sposb ludzie nie godzili si dobrowolnie na przyjcie prawosawia74.
Towarzystwo Opieki nad Unitami, ktre powstao na pocztku XX
wieku zajmowao si w gwnej mierze dystrybucj tajnych pism i odezw
skierowanych do unitw. Na jednej z ulotek zostay zapisane znamienne,
a zarazem pokrzepiajce sowa: My, unici jedyni wrd ludw
chrzecijaskich pozbawieni jestemy wolnoci religii i wypdzani przez
bezbonego Moskala z wasnych naszych wity. Nie wolno nam sucha
nauk ksiy katolickich z kazalnic, konfesjonay przed nami zamknite,
zamknite dobroczynne rda sakramentw jako to chrztu, spowiedzi,
maestwa. Nieludzki Moskal odpdza katolickiego kapana, nawet od
miertelnego oa unity. [] A jednak, mimo tych okropnych
przeladowa, ktre spady na nas unitw razem z niewol moskiewsk
stoimy twardo przy wierze rzymskokatolickiej. Idc ladem apostow
mczennikw i wyznawcw, ktrzy raczej woleli mier ni splami sw
dusz odstpstwem i my bracia unici speniamy przykazania Kocioa
katolickiego skrycie, ale rzetelnie. Nie zamay nas krwawe lata rzdw
cara Aleksandra II, tego faszywego oswobodziciela, co nasa na ukochane
Podlasie, na pikn Ziemi Lubelsk tysice otrw i pierwszy poway si
strachem, batem i ogniem karabinw wyrwa nam skarb najdroszy
czowieka wiar wit75. Ten manifest, skierowany do unitw, wyraa
ogrom wiary ludu podlaskiego. Wiara podobna do wiary apostow
i pierwszych mczennikw, a zarazem konieczno jej bronienia od
schizmatyckiego prawosawia. Dziki sakramentom witym, ci ludzie
czerpali ask do mnego wytrwania w obliczu cierpienia, jakie zsyaa im
prawosawna Moskwa. Unici konsekwentnie wypeniali przykazania Boe
i kocielne.
74
Por. tame, s. 262. 75
Por. APS, SGZ, sygn. 34 k. 22-26.
- 34 -
Dziaalno Towarzystwa Opieki nad Unitami76 jest nie tylko
doskonaym przykadem walki o wolno religijn, ale jest rwnie oporem
przed sprawosawnieniem wschodnich terenw Krlestwa Polskiego.
Ludno unicka bdc duchowo pokrzepiana, miaa si do wytrwania, do
niesienia cikiego krzya. Unici wiedzieli, e wiara jest najdroszym
skarbem, a Koci katolicki ich Matk ukochan. Nie zdradzili wiary
rzymskokatolickiej, ani te nie oddali na zatracenie w rce Rosjan
ukochanego Podlasia. Bronili si przed prawosawiem religi wspart na
rublu i karabinach. Tak bowiem wierny unita bdzie zanosi modlitwy do
Boga w kocioach, bdzie jedzi na odpust do Czstochowy, bo chce
zosta na zawsze Polakiem katolikiem. W czym niech nam raczy
dopomc Pan nasz Jezus Chrystus []77. Tak z nadziej, modlili si do
Boga o wytrwanie w witej wierze.
Pomimo wielkiego blu unici dalej chwalili Boga, midzy innymi
za to, e da im okazj wiadczenia o katolicyzmie, wyznaniu
stanowicym dla nich najwysz warto. wiadomo, e cierpi za
wit wiar niewtpliwie dodawao im wiele siy. Take wiadomo, e
ziemia podlaska przesika krwi mczennikw dawaa im nadziej
przyszego ycia w Chwale78.
Wielokrotnie w dostpnej literaturze wspomnieniowej powraca
stwierdzenie, e Unici z Podlasia, najczciej ludzie proci, mieli ze sob
76
Na pocztku XX wieku wielk pomoc unitom wiadczyo powstae Towarzystwo Owiaty Narodowej (TON) z inicjatywy Ligi Narodowej, ktrego celem bya obrona religii katolickiej, jak rwnie rozpowszechnianie owiaty ludowej, walka z rusyfikacj. W 1903 roku TON na Podlasiu zostay przeksztacone w Towarzystwo Opieki nad Unitami w skrcie TOnU. Czynny udzia w pracach Towarzystwa brali udzia ksia, unici, ziemianie, a take czonkowie Ligi Narodowej. Towarzystwo informowao o panujcej sytuacji na Podlasiu, a take o przeladowaniach. TOnU prowadzio dystrybucj tajnych drukw, ulotek podtrzymujcych opr i wzywajcych do bojkotu prawosawia. Por. K. Maksymiuk, Druki ulotne, kierowane do unitw na Podlasiu, z Archiwum Pastwowego w Siedlcach (1903-1905), [w:] Prace Archiwalno Konserwatorskie, Siedlce 1993, z. 8, s. 81. 77
Por. APS SGZ, sygn. 34 k. 22-26. 78
Por. M. opuszaska, Polscy mczennicy, Warszawa 1916, s. 14.
- 35 -
polskie ksiki. Wypoyczajc je ssiadom pozytywnie oddziaywali na
otoczenie. Krzepic serca dobr straw duchow, wielu uchronili od
zaamania. Poza tym w chwilach kryzysu wewntrznego spogldali na
portret [papiea] Leona XIII. Cierpieli za jedno z namiestnikiem
Chrystusa na ziemi i wiadomo, e on jest gwarantem susznoci ich
postawy, dawaa ukojenie79.
Unici do czsto przemycan literatur religijn z Galicji
nazywali towarem, poniewa ksiki byy przesyane, odbierane,
podawane, przekazywane. Rozpowszechniane byy rwnie Kolejne
stanowiska papieskie, w tym rwnie sprowadzona z Galicji odezwa Piusa
IX z 3 czerwca 1877 r. W odezwie tej czytamy m.in.: bogosawi
rozebran Polsk i cay nieszczliwy nard polski, zachcam do
cierpliwoci, wytrwaoci, mstwa80.
Du popularnoci wrd unitw cieszya si ksika Parafia bez
pasterza. Ta ksika zawieraa nauki z obrzdami w jaki sposb udziela
chrztu bez obecnoci kapana, jak przyj przysig maesk czy te w
jaki sposb dokona pochwku czy akt pokuty. Zawieraa skrcony
katechizm i wiele praktycznych wskazwek co robi w przypadku braku
kapana81.
Po roku 1880 ks. A. Sotwiski napisa List otwarty dla Unitw
Podlaskich. Zosta on powielony w iloci 20 tys. egzemplarzy. W licie
tym czytamy m.in.: kiedy nie macie kapanw i pasterzy prawnych, ani
biskupw, czcie si przez Was samych, odwiedzajcie si nawzajem:
macie pomoc religijn w Krakowie i w Waszych piersiach i rodzinach
spoczywa prawdziwa religia i narodowo polska. Pan Jezus, ktregocie
tak gorco ukochali, nie opuci Was82.
79
Por. F. Paluszkiewicz, W cieniu Hermesa bohaterzy, s. 27-28. 80
Por. E. Wilkowski, Unici na ziemi Chemskiej, s. 57-58. 81
Por, tame, s. 58. 82
Por. tame, s. 59.
- 36 -
Cudowne zjawisko, ktre z pewnoci umocnio wiar wrd unitw
wydarzyo si na Podlasiu we wsi Jabo. Ks. Jan Bojarski83 w ksice
Czasy Nerona w XIX wieku pod rzdem moskiewskim czyli prawdziwe
Neronowskie przeladowanie Unii odnotowa, i pod koniec maja 1875 r.
krya wie, e Matka Boa ukazaa si 6-letniej dziewczynce ze wsi
Jabo pooonej niedaleko Parczewa. Jak relacjonuje ks. Bojarski kilka
miesicy wczeniej mieszkacy tej wioski byli strasznie katowani przez
Moskali. Wspomniana dziewczynka zwrcia uwag swoich rodzicw na
wielk wiato, ktr widziaa na polu. Cudowne zjawisko powtarzao
si. Tysice ludzi gromadzio si w pobliu tego pola, a miejsce gdzie
dostrzeono Matk Bo starannie okryto kawakiem grubego materiau.
Raz widziana bya osoba eska w bieli z dziecitkiem na rku, drugi raz
w. biskup ubrany w szaty pontyfikalne i wielka jasno wychodzca
z ziemi. Ludzie modlili si wkoo tego miejsca, a pobone pieni piewano
jak dzie tak i noc. Cudowne zjawisko nieustannie si ponawiao jakby dla
zachcenia i utwierdzenia wiary tego ludu. Zjawisko potwierdzili inni
wiadkowie. Osoby bardzo szanowane i znane [] zasmucone sw
niegodziwoci, e nie otrzymay aski zobaczenia cudu, mimo e si
gorliwie modliy, siady do powozu, aby wrci do domu; nagle ujrzano je
wychodzce spiesznie z powozu wraz z wonic i klkajce na drodze.
Kada z tych osb zarczaa, e widziaa Matk Bo na skraju pobliskiego
lasku, skd posuwaa si majestatycznie od miejsca pierwszego
83
Duchowny unicki (1822-1898), absolwent gimnazjum w Biaej Podlaskiej, chemskiego seminarium unickiego; wywicony w 1844 r. By Proboszczem w Zabociu, dziekanem w Kodniu, administratorem w Radzyniu Podlaskim, skd chronic si przed przeladowaniami uciek do Galicji. Wadze nie mogc go odnale represjonoway jego crki, ktre zostay internowane w Sandomierzu bez rodkw do ycia. By utalentowanym pisarzem, publicyst, historykiem. Tumaczy dziea z ktrych dochd przeznaczy na wsparcie rodzin ksiy unickich wydalonych z diecezji chemskiej przybyych do Galicji. Por. W. Kobuk, Duchowiestwo unickie w Krlestwie Polskim 1835-1875, Lublin 1992, s. 120.
- 37 -
zjawienia84. Nawet ciekawski urzdnik z Jabonia, ktry przyby
stwierdzi, e widzia czcigodn posta biskupa midzy dwoma
chorgwiami85.
Wadze rosyjskie rozgoniy zebranych pielgrzymw. Pole zostao
zaorane i przez dugi czas strzeone przez wojsko. Podobne cudowne
zjawiska miay miejsce w innych miejscowociach na Podlasiu. Midzy
innymi te wydarzenia umacniay ciemionych.
Lud unicki umacniany i wspomagany ask sakramentw
i objawieniami Matki Boej, mg wiadomie broni wiary witej przed
prawosawiem. Chrzest, bierzmowanie i inne sakramenty daway podstaw
do obrony wiary i przynalenoci do Kocioa katolickiego.
1.3. Unici jako przykad wiadomego naladowania
Chrystusa
Jest tak wiele drg prowadzcych do Boga, ilu jest ludzi na ziemi
i witych w niebie. Kady sobie niejako wytacza swoj wasn ciek do
witoci. Jedn z tych drg jest wysiek, ktry trzeba stale podejmowa,
aby by wiernym powoaniu do witoci. Chrystus nie obiecuje drogi
atwej i przyjemnej, lecz przeciwnie, bdzie to droga trudna naznaczona
rozmaitymi krzyami, bo tylko dwiganie krzya prawdziwie weryfikuje
drog do witoci: Jeli kto chce pj za Mn, niech si zaprze samego
siebie, niech wemie krzy swj i niech Mnie naladuje (Mt 16, 24)86.
84
Por. J. Bojarski, Czasy Nerona w XIX wieku pod rzdem moskiewskim czyli Prawdziwe Neronowskie przeladowanie Unii w diecezji chemskiej, t. II, Lww 1885, s. 239. 85
Prawdopodobnie tym biskupem by w. Jozafat Kuncewicz. 86
Por. Z. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, s. 109.
- 38 -
Sobr Watykaski II stwierdza, e mczestwo jest szczegln
drog realizacji powoania do witoci. Mczestwo, przez ktre ucze
upodabnia si do Mistrza przyjmujcego z wasnej woli mier dla
zbawienia wiata i naladuje Go w przelaniu krwi, uwaa Koci za dar
szczeglny i za najwysz prb mioci. A jeli dane jest to nielicznym,
wszyscy jednak winni by gotowi wyznawa Chrystusa wobec ludzi i i
za Nim drog krzya wrd przeladowa, ktrych Kocioowi nigdy nie
brakuje87.
Pomidzy mczennikiem, a Chrystusem pojawia si gboka,
osobowa i przede wszystkim wiadoma wi, ktr mona przedstawi
w dwch jake bardzo wanych postawach, jakimi s: naladowanie
i zjednoczenie. Wierny naladuje Jezusa, ktry jest dla niego wzorem.
Ksig mczestwa zapisao swoj wasn krwi wiele tysicy chrzecijan
na wiecie, take wrd nich s wpisane imiona unitw z Podlasia, gdzie
ludno unicka wykazywaa bardzo szczeglne przywizanie do swej wiary
i ojczyzny polskiej88
.
P. Zbroek nastpujco opisuje wyznanie prawosawne: Moskal
rwnie nazywa si chrzecijaninem i jeszcze do tego prawosawnym, ale u
niego nie ma prawdziwej wiary Chrystusowej, bo car moskiewski ogosi
si gow kocioa i w ziemiach zdobytych, kadego kto nie chce zosta
Moskalem obdziera i zabija. Car swoim urzdnikom i popom, kade ludzi
naucza, e nie ma nikogo nad niego, bo na ziemi i w niebie jest tylko jest
tylko car i Bg. I ciemny Moskal uwierzy w cara wszechobecno
i postawi go na rwni z Bogiem, z chrzecijanina zmieni si
w bawochwalc89.
87
KK 42. 88
Por. Z. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, s. 113-116. 89
P. Zbroek, Historya o ucisku Kocioa grecko-katolickiego przez Moskali w diecezji Chemskiej, Lww 1874, s. 3-4.
- 39 -
Unicki lud z Podlasia przey prawdziwie brutalne przeladowanie
rzdu carskiego. W wikszoci byli oni wierni do koca, zachowali swoj
wiar, przywizali si do niej i gbiej j poznali, dwigali krzy cierpienia
podobnie jak Chrystus. Wszystkie wspomnienia potomkw
przeladowanych o tym, co dziadowie ich wycierpieli to kopalnia
niewyczerpana tematw, ktre jak drogie rubiny, jak najczystsze pery czy
diamenty czekaj90, aby owe dzieje mczeskie unitw przekazywa
dalej, kolejnym pokoleniom.
Lud ten by wierny swej wierze i wola ponie mier mczesk
anieli wyrzec si polskoci i wiary. Gwn zasad misjonarzy
schizmatyckich byo bij jeli skonaj tym lepiej, ci co zostan ywi
przyjm prawosawie. Trudno jest opisa t tragedi unitw, bowiem
doznali prawdziwej gehenny91
.
Na Podlasiu nie ma takiej wsi, miasteczka, kolonii czy te chaty bez
wspomnie o krwawych i bolesnych dziejach unitw. Kto zliczy wszystkie
rany zadane kolb, bagnetem, nahajk, szabl, kto spisze straty wynike ze
zlicytowanego lub zagrabionego dobytku z zapaconych kontrybucji. Kto
jest w stanie opisa te wszystkie udrczenia winiw, zgony mczeskie
tuaczy na wygnaniu, ndz godzonych i trzymanych na mrozie wocian,
rozpacz matek, ktrym przemoc wydzierano dzieci? Sdzi bdzie Bg
przy kocu czasw. On jeden wie wszystko, On mocen jest nagrodzi
zasug i ukara wystpek przeladowcw92.
Przez wiele lat wyprbowywano na unitach wszystkie moliwe
rodki przemocy, aby ich opr, jak okrelano to w jzyku urzdowym,
90
Por. J. Starnawski, Mczeska ziemia chemska w literaturze polskiej, [w:] Zew krwi polskich mczennikw z ziemi Chemskiej i Podlaskiej, Lublin 1939, s. 20. 91
M. J. Nowak, Odwiecznie polski lud chemski woa, [w:] Zew krwi polskich mczennikw z ziemi Chemskiej i Podlaskiej, Lublin 1939, s. 13. 92
Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 42-43.
- 40 -
zama93. Jednak poprzez swj cierpliwy i dugotrway bojkot cerkwi
prawosawnej, wytrwali w wierze katolickiej. Cae ycie unitw, ktrzy nie
chcieli uzna prawosawia, przeksztacio si w jedno nieprzerwane pasmo
cierpie. Bronili si oni jak mogli pomimo tego, e byli bezbronni wobec
Moskali94
.
Zofia Bukowiecka w swojej ksice o przeladowaniu Unii pisaa:
tysice, rolnikw, mieszczan, rzemielnikw, robotnikw pooyo u nas
gow za wiar Chrystusow i za ojczyzn, tysice palm mczesk
zdobyo, tysice komi swemi i krwi uwicio ziemi, ktr oray ich
rce za ycia, tysice innych znosio srogie przeladowanie, wizienie,
bicie, poniewierk, gd, wygnanie, byle wytrwa przy witej wierze
katolickiej i by Polakami95.
Pomimo strasznych przeladowa, ktre spady na unitw, wytrwali
nieporuszeni przy wierze rzymskokatolickiej, podajc ladem apostow
mczennikw i wyznawcw. Unici byli jak sieroty woajce za Chrystusem
na krzyu: Panie Boe Ojcze, czemu e nas opuci? Wspomniane ju
Towarzystwo Opieki nad Unitami wzywao w ulotkach kolportowanych
unitom do wytrwania w wierze ojcw96.
Ludno unicka moga wiadomie wybra i dobrowolnie przyj
albo schizm i y w dobrobycie i spokoju, albo Koci katolicki i by
nieustannie si zmuszana do przejcia na prawosawie. W konsekwencji
wyboru wiernoci swej wierze wielu unitw trafio do wizienia, a pniej
zostao zesanych na Sybir. Jednak wizienie przygotowao unitw do
nowego mczestwa. Przykad jaki unici dawali bohaterskim wyznaniem
93
Por. J. Urban, Wrd Unitw na Podlasiu pamitniki wycieczek misyjnych, Krakw 1923, s. 7-8. 94
Por. L. Wasilewski, Dzieje mczeskie Podlasia i Chemszczyzny, Krakw 1918, s. 24-42. 95
Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 4. 96
Por. APS SGZ, sygn., 34, k. 22-26.
- 41 -
wiary parafiom katolickim bardzo wiele znaczy, poniewa by to znak
bardziej wymowny od jakichkolwiek kaza z cerkwi97.
Take najwikszy polski prozaik Stefan eromski pisa w swoich
dziennikach o tragedii unitw podlaskich. Przebywajc w Biaej Podlaskiej
odnotowa: Wracalimy ze zwykego naszego spaceru, gdy nadszed
pocig wieczorny. Na peronie staa gromada chopw, otoczona
onierzami i andarmami. Zblia si nie byo wolno do nich. Unitw
zapano wczoraj w nocy, pozwolono zabra ze sob 100 funtw rzeczy,
zawleczono na stacj, wepchnito do wagonu. Byy zsyki caych rodzin
i wsi na Sybir. Dalej autor zauwaa: Dziwne tu twarze maj chopi. Tu
twarze zwide, czarne, smutne. Smutna ty, podlaska kraino!
Rzeczywicie nie byo powodw do radoci98.
Mczeskie dzieje unii na Podlasiu, zostay take udokumentowane
przez samych unitw w listach, s one dokumentem historycznym, byy
pisane krwi i zami na zesaniu w Rosji. Unici za sw stao w wierze
byli wywoeni na Sybir, a ci ktrzy prbowali ucieka, wwczas byli
chwytani i wywoeni w gb Rosji. Pocztkowo rzd carski dawa ziemi
i pozwala pobudowa domy unitom wygnanym do Orenburskiej guberni.
W nadziei, e zakorzeniajc si tutaj, zapomn o swych ojczystych
stronach i o wierze katolickiej. Unici ziemi ani domw nie chcieli, pragnli
jedynie wrci na swoj ojcowizn. Ponad dwadziecia lat srogiego
ucisku i przeladowania, nie zdoay zama tych mczennikw naszych
dni! Nie dziw, e nowe deportacye okazay si potrzebne99. Ksidz
W. Chotkowski otrzyma listy od unitw, ktre przepisywa i wyda
w Kurierze Poznaskim, aby jak napisa straszna bijca z tych prostych,
97
Por. J. Kazimierski, Walka unitw o zachowanie wiary i polskoci na Podlasiu (1836-1905) [w:] Prace Archiwalno - Konserwatorskie na terenie wojewdztwa siedleckiego, z. 8, Siedlce 1993, s. 65. 98
Tame, s. 71. 99
Por. W. Chotkowski, Z mczeskich dziejw Unii, Listy unitw wygnanych do Orenburskiej guberni, (przedmowa wydawcy), cz. I, wyd. 2., Krakw 1893, s. 10
- 42 -
niewyszukanych sw, nieszczliwych wygnacw i mczennikw za
wiar, ten prawdziwy gos woajcego na puszczy, ten straszliwy krzyk
ndzy, ucisku i ez. W niedugim czasie te listy dotary do caej prasy
polskiej. Ksidz Chotkowski po ich upublicznieniu otrzymywa kolejne,
pisane z Orenburskiej guberni prosto od unitw. W niniejszych listach
byy takie dowody gorcej wiary i chrzecijaskiego mstwa, e nie mona
im byo da zagin [] taka w nich prostota skromna i pokorna i taka
w nich mio Chrystusa widoczna100. Autor stwierdza, e listy te s
wiadectwem cierpienia i wiernoci Chrystusowi, pisali je ludzie
pochodzcy ze wsi, a jake s one pikne dlatego, e zawieraj prawd101.
Mimo wielkiego cierpienia zrodzonego przez krwawe
i bezwzgldne przeladowanie, unici chwalili Boga za to, e da im okazj
do wiadczenia o Jezusie Chrystusie, o katolicyzmie, ktre byo
wyznaniem posiadajcym dla nich warto najwysz. Im bardziej byli
wiadomi, e cierpi za wiar, tym bardziej ten fakt dodawa im otuchy.
Wadze carskie prboway ich moralnie zastraszy i pozostawi w sytuacji
bez wyjcia. Stawiano ich przed wyborem przyjcia lub odrzucenia
prawosawia i przestrzegano, e jeli urzdowej wiary nie przyjm, to
wszyscy zgin.
Unici cierpieli bez chci zemsty na swych przeladowcach. Bardzo
dodatni stron Podlasiakw, wynikajc z ich bezwiednego przejcia si
wielkim posannictwem dziejowym, jest to, e nie ma w nich ani ladu
jakiej chci zemsty, gniewu lub zoci oni wszystko co ich spotykao
przyjmowali jako dopust Boy z poddaniem, odwag i im tylko waciw
agodn a dumn pokor. Jak Chrystus oni przyjli krzy na swe ramiona.
Unici nie chwal si tym co przecierpieli wrcz przeciwnie z wielkim
trudem mona od nich wydoby jak opowie i to wypowiedzian z tak
100
Por. tame, s. 17. 101
Por. tame, s. 3-21.
- 43 -
prostot tak spokojnie i powanie, e ma si ochot caowa kraj ich
szaty102.
Lud Podlasia, lud krwi Chrystusow odkupiony widzia gorzkie
owoce prawosawia. Jak zapisaa Zofia Bukowiecka szlachetny czowiek
odczuwa potrzeb religii, dusza jest prawdziwie godna tego pokarmu, tak
jak ciao jest godne i potrzebuje chleba, bez religii marnieje i usycha, z ni
staje si siln i do powice dla blinich skor. Tylko ta religia jest
dobr, ktra wyplenia z naszych serc nienawi a szczepi w nich mio.
Unici mawiali, e tylko tych kapanw mog szanowa, ktrzy wanie
ucz ich tej mioci do Boga i wiata, a sami s wiadkami Chrystusa103.
Nieszczsny lud, ktry broni najdroszych skarbw sumienia
i serca, trwa cierpliwie pokadajc ufno w Bogu. O tym jak wielka bya
to wiara wiadcz sowa unitki, ktra stracia ma podczas obrony
wityni w Pratulinie, pocieszajc sw teciow wyznaa: Matko! Nie
paczcie straty syna, tak jak ja nie pacz straty ma; wszak oni ani za
zbrodni, ani za wystpki zabity; owszem cieszmy si raczej, e poleg za
wiar; o gdybym ja bya godna umrze z nim wczoraj104.
102
Por. W.P.C., Podlasie i Ziemia Chemska, s. 18-19. 103
Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 41. 104
Por. H. Mocicki, Unici - wspomnienia z dziejw mczestwa, Warszawa 1918, s. 131.
- 44 -
ROZDZIA II
WALKA UNITW O WOLNO RELIGIJN I JEJ
KONSEKWENCJE W DEKANACIE WODAWSKIM W LATACH
1867-1905
W 1867 roku rozpocza si wojna prowadzona midzy dwiema
armiami chopskim ludem i onierzami cara. Rozegraa si przesawna
w dziejach Kocioa katolickiego walka, ktr nazywamy przeladowaniem
ludu unickiego na Podlasiu. Dziwna jest ta wojna, z jednej strony staj
onierze z nabit broni a z drugiej strony prosty lud ze wsi, bezbronny
jedynie z pieni na ustach i z yw nadziej w sercu, e dobry Bg swoich
wiernych nie opuci105.
Walka unitw o wolno religijn toczya si przez ponad
czterdzieci lat. Straszliwy dramat przeladowania wspczenie
niepojtego dla wielu rzdw i narodw oprcz moskiewskiego, gdzie
potworne rodki sam szatan wkada w rce, aby zdumie wiat
potwornoci [] dziaajc do ostatniej chwili pod mask obudn
zabezpieczenia dawnych wschodnich obrzdw, potrzebujc koniecznie do
tego duchownych tej wiary, a nie mogc si posuy miejscowym
duchowiestwem, dobrze znajcym niegodziwy zamiar rzdu i potworno
zbrodni zdrady prawego Kocioa, uyli za narzdzie wyrodnych unitw
105
Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 36.
- 45 -
z Galicyi, poprzednio przez dugi czas moskiewskimi intrygami
przygotowywanymi106.
Jednak postawa ludu zaskoczya rzd moskiewski bowiem unici,
lud poczciwy gorco przywizany do wiary i swojego obrzdku broni
swojego wyznania. Do najtragiczniejszych wydarze doszo wanie na
Podlasiu107
.
Jakie czynniki mogy wpyn na tak postaw wiernych? Dlaczego
z tak determinacj unici opierali si rusyfikacji i sprawosawnieniu?
Czsto utosamiano narodowo polsk z Kocioem katolickim,
a unici rwnie stanowili czstk tego Kocioa108. Od dawna bowiem
ludno polska i rusiska ya zgodnie obok siebie, tyle e praktykujc
w dwch obrzdkach aciskim i unickim. Kapani uniccy i aciscy
pomagali sobie wzajemnie. Taka zgoda panowaa przez dugie lata, a do
dnia, gdy zerwaa si burza, ktra potargaa prac wiekw, zburzya dzieo
Boe, zalaa krwi wsie i miasta, mordem, poog, gwatem naznaczya
swe przejcia, wydara mienie tysicom ludzi, tysice innych pozbawia
ycia i do stp Boych posaa hufiec mczennikw, ktrzy mierci
zawiadczyli o bohaterstwie naszego narodu polskiego109.
W niniejszym rozdziale zostanie przedstawiona walka unitw
o wolno religijn w wczesnym dekanacie wodawskim. Przedstawimy
krwawe przeladowania unitw podlaskich oraz ich cierpienia.
106
J. Bojarski, Czasy Nerona w XIX wieku pod rzdem moskiewskim, s. 1. 107
Por. E. Wilkowski, Unici na ziemi Chemskiej w latach 1875-1905. Wybrane zagadnienia, [w:] RCH, t. 4, 1998, s. 34. 108
Por. J. upiski, Dzieje grekokatolikw w Krlestwie Polskim po powstaniu styczniowym, Episteme, 23(2002), Olecko 2002, s. 225. 109
Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 7, zob. te Z pamitnika ksidza unickiego, Warszawa 1916.
- 46 -
2.1. Stosunki wyznaniowe w dekanacie wodawskim w latach
1867-1905
Omawiany przedzia czasowy na Podlasiu by niezwykle burzliwy.
W poszczeglnych parafiach dekanatu wodawskiego dokonywao si
zacieke nawracanie unitw, ktrzy z wielk stanowczoci bronili wiary
swoich ojcw. Wierzyli gboko, i tylko w taki sposb mog przey te
trudne czasy przeladowa. Wadze carskie wypowiedziay wojn
o religi na Podlasiu midzy innymi w parafiach, ktre obejmoway
wczesny dekanat wodawski.
Zofia Bukowiecka pisze, e Podlasie mona miao porwna do
wiecznika picioramiennego, poniewa blaskiem mczeskiej zasugi
przymio ono wszystkie okolice kraju. Pi ramion wiecznika to pi
powiatw, tak jakby pi dekanatw unickich: janowski, wodawski,
sokoowski, radzyski i bialski. Kady z tych dekanatw posiada w swym
obrbie kilkanacie parafii, a kada parafia kilka albo te wicej wiosek.
Do tych dekanatw przynaleay miasteczka, ktrych mieszkacy podobnie
jak wocianie, bronili swoich cerkwi przed potopem prawosawia110.
Podlasie ta ziemia, o ktrej kiedy jeden z dostojnikw kocielnych
powiedzia, e kada jej cz jest krwi mczesk przesiknita. Mona
powiedzie, e na tej ziemi dokona si wielki cud, bowiem im silniejszy
by nacisk antypolski i antyunicki, tym bardziej hartowa si lud Podlaski.
Bardzo cika bya ta walka. Unici mwili jzykiem prostym, lud nie
wiedzia, e jest polskim nie wiedzia czsto nawet, e tu jest
Polska111.
110
Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 44. 111
Por. S. Kuczewski, Chemszczyzna, [w:] Podlasiak, 1924, nr 18, s. 3.
- 47 -
Wiek XIX uwaany za wiek postpu, cywilizacji i tak wspaniaych
hase jak: wolno, rwno, braterstwo, sta si na polskiej ziemi
widowni nowych barbarzyskich przeladowa religijnych i narodowych.
[] Carowie bojc si niespokojnych Polakw wszelkimi sposobami
starali si ich ujarzmi i unieszkodliwi. Rozumiejc dobrze, e nic
bardziej nie zespala narodu jak jedno religijna i nic tak nie rozrywa tej
jednoci, nie osabia pozycji rzdu i potgi pastwa, jak rozbicie i walki
religijne, starali si pozyskiwa Polakw dla prawosawia,
a w konsekwencji dla Rosji, w celu stworzenia potnego imperium
jednego jzyka i jednej religii. Rzd carski postanowi najpierw
zlikwidowa Koci unicki a nastpnie aciski112.
Rzd rosyjski rozpocz otwart walk z Uni spostrzeono, e
unici majc zamknite wasne kocioy, szukaj pociechy religijnej
w ssiednich parafiach rzymskokatolickich wwczas rozpocza si akcja
likwidacja parafii aciskich i masowe zamykanie kociow.113
Rzymskokatolicka diecezja podlaska114
zostaa skasowana przez cara
Aleksandra II dnia 22 V 1867 roku115
i przyczona do diecezji lubelskiej.
Zamknito seminarium duchowne. Dnia 13 VIII 1867 roku bpa Beniamina
Szymaskiego wywieziono do klasztoru ojcw Kapucynw w omy,
w guberni augustowskiej. Tam te, po p roku przebywania, z alu umar.
W kolejnych latach wadze carskie skutecznie odsuway duchowiestwo
112
K. Dbski, Bohaterstwo unitw podlaskich, s. 13. 113
Por. F. Rzemieniuk, Unici Polscy 1596 1946, Siedlce 1998, s. 63. 114
W 1818 roku (2. lipca 1818 Bulla Piusa VII Ex imposita nobis) obszar wojewdztwa podlaskiego wyeliminowano pod wzgldem kocielnym i utworzono diecezj podlask, ktra przetrwaa istnieniem do roku 1867. Obja ona ogem 118 parafii a powstaa przez wydzielenie szeregu parafii dawnych diecezji: 55 diecezji uckiej (ucko-ytomierskiej), 21 poznaskiej, 3 pockiej, 36 krakowskiej (po roku 1790 chemskiej, nastpnie lubelskiej), i 3 parafii chemskiej (pniej lubelskiej) Por. K. Sochaniewicz, Stosunki narodowociowo wyznaniowe w diecezyi podlaskiej w r. 1863, Zamo 1918, s. 15. 115
Rok 1867 to likwidacja diecezji podlaskiej, ktra bya przygotowaniem do walki z unitami.
- 48 -
rzymskokatolickie od spraw unickich116
. Rzd rosyjski zamkn wiele
wity na Podlasiu na terenie byej diecezji podlaskiej. Rwnie car
Aleksander II zamkn wiele klasztorw katolickich, uwaajc je za ostoje
wiary i polskoci. Wyda te dekret na mocy ktrego, wszyscy unici bez
wyjtku zostali zapisani jako nowi czonkowie cerkwi117. Take na terenie
wczesnego dekanatu wodawskiego midzy innymi w Orchwku
i w Opolu. Rosyjskie wadze podjy akcj likwidacji unii hasem ocalenia
cerkwi unickiej od pochonicia jej przez latynizm118. Cerkiew unicka
miaa by uchroniona przez prawosawie od wszelakich wpyww
katolicyzmu. Takie uderzenie w diecezj podlask bardzo mocno osabio
unitw, ktrzy odtd musieli coraz bardziej liczy tylko na siebie.
Rozpoczo si tzw. oczyszczanie obrzdku i unickich wity
z aciskich naleciaoci. Wadze carskie robiy co mogy,