UNIVER ECOLE NORMALE SUPERIEURE

ME

KA

Direc

Maît

DE

MOIRE DE

NY FANAOMININA

cteur de la r

tre de Confé

EPARTEME

C.E.R

E FIN D’ETPE

NANDROAA AMBAN

MANJA

He

recherche :

érences

UNIVERS

ECOLE N

-------

ENT DE LA

R LANGUE

--

TUDES POUEDAGOGIQ

NA MAHANIVOHITRAKANDRIA

enintsoa Har

Alphonse R

A

Souten

SITE D’AN

NORMALE

---------------

A FORMAT

ES ET LET

---------------

UR L’OBTQUE DE L’E

(C.A.P.E

-------------

AKASIKA RA AMBOH

ANA FARI

Présenté

rinjara AND

RAHARIJA

ANTANAN

nu le 22 déc

NTANANAR

E SUPERIEU

--------------

TION INITI

TTRES MAL

----------

ENTION DECOLE NO

E.N)

-------

NY TRANHITRANDRITRA ANA

par :

DRIANTSIL

AONA

ARIVO

cembre 201

RIVO

URE

--

IALE LITT

LGACHES

DU CERTIFORMALE

NO HITA ARIAMANIALAMANG

LAVINA

6

TERAIRE

S

FICAT D’AAPTITUDE

AO AMIN’TRA DISIT

GA

’NY TIRIKA

TENY FISAORANA

Izay natomboka, hono, tsy maintsy faranana. Koa hofarananay amin’ny fanehoana am-

pahibemaso izao voka-pikarohana izao ny fampiofanana anay teto amin’ny Ecole Normale

Supérieure.

Maromaro ny olana natrehinay saingy voasedra izany noho ny fiaraha-mientana teo

amin’ireo sokajin’olona samihafa. Rariny sy hitsiny, araka izany, raha tolorana fisaorana

ombam-pankasitrahana avy izy ireo:

Isaorana ny filoha mpitarika izao asa izao dia Ramatoa RAZANABAHINY Victorine.

Enga anie ianao, tompoko, ho tonga amin’ny ambony indrindra, ho mamy tian’ny vola.

Atolotra ny mpitsara Andriamatoa RAKOTOARISOA Victor James ny fisaorana

mitafotafo, nanaiky hitsara ny asa. Ho tojo izay iriana ary hisondro-boninahitra hatrany anie

ianao, tompoko.

Mendri-piderana Andriamatoa RAHARIJAONA Alphonse, tsy nisalasala nanaiky

nitantana anay. Enga anie ianao, Tompoko, ho ela velona, ho tojo ny sambatra sy ny manan-

jara.

Tsy azo odian-tsy hita koa ny Tale sy ireo Mpampianatra tsy an-kanavaka eto amin’ny

sekoly, misaotra anareo izahay,ho ela fanapahana anie ianareo ary hisondro-boninahitra.

Fisaorana lehibe no atolotra ireo mpanandro nanaiky nohelingeleninay, hitombo

hasina anie ianareo amin’ny soa atobakareo, sy ireo mponina ao amin’ny kaominina

ambanivohitra Ambohitrandriamanitra, nampiantrano, tsy nanao fo lentika fa nifampidinika

taminay. Enga anie ianareo, hitady toko ka ho sendra vato.

Tsy hohadinoinay ireo nahitana masoandro sy ireo nifanapa-tsinay taminay, tsy sasatra

niteny sy nanoro hevitra, eo koa ireo ankohonan-kelinay, atolotra azy ireo ho valim-pitiavana

izao vokatra vita izao.

i

Izao asa izao tokoa no tontosa,dia noho ny fitiavana sy ny fanampianareo rehetra ireo.

Koa fisaorana feno, ombam-pankasitrahana no apariaka amin’ny tsirairay. Ary ilay

Andriamanitra manan-karem-pahasoavana anie hamaly fitia be dia be.

Isaorako manokana, ny vadiko sy izy dahy zanako, nandrisika ahy hatrany hitozo

amin’ny fianarana. Dia mirary sy maniry indrindra koa aho ny ahalasa lavitra anareo eo

amin’ny sehatra ambonimbony koakoa. Ho ttia fianarana, ary tsy handraraka ilo mbỳ an-doha.

.Ary ny andon’ny lanitra sy ny tsiron’ny tany anie hirotsaka amintsika tsirairay avy.

ANDRIANTSILAVINA Henintsoa Harinjara

ii

FANAFOHEZAN-TENY CEG: Collège d’Enseignement Général

CSB: Centre de Santé de Base

EKAR: Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômana

EP: Ecole Privée

EPP: Ecole Primaire Publique

FJKM: Fiangonan’i Jesoa Kristy eto Madagasikara

FPVM: Fiangonana Protestanta Vaovao eto Madagasikara

PCD: Plan Communal de Dévéloppement

RIP 60: Route Inter-Provenciale 60

RN 2:Route Nationale 2

iii

LISITRY NY SARY

Sary 1: maneho ireo trano mitangorona an-tampon-kavoana .......................................... 38 Sary 2: maneho ny refin’ny trano afindra amin’ny tompony .......................................... 41 Sary 3: ny toerana nanatsatohana angady voalohany ...................................................... 42 Sary 4: ireo vakana fanao famato .................................................................................... 44

LISITRY NY KISARY

Kisary 1: kisary maneho ny tonon’andro azo anorenana trano ....................................... 37 Kisary 2: maneho ny fipetraky ny vintana ao amin’ny trano Ntaolo .............................. 39 Kisary 3: maneho ny fipetraky ny saina ......................................................................... 42 Kisary 4: maneho ny fiarenan’ny volana ......................................................................... 46 Kisary 5: maneho ny zotram-piainana sy ireo toe-javatra lalovana ................................ 56 Kisary 6: maneho ny ora araka ny taratry ny masoandro amin’ny trano ........................ 66

iv

LISITRY NY FAFANA

Fafana 1 : fafana maneno ny maripana sy rotsakoran’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra ................................................................................................... 10 Fafana 2: fafana maneho ny isan’ny mponina arakaraka ny taonany avy ....................... 14 Fafana 3: fafana maneho ny fampianarana amin’ny sekolim-panjakana ........................ 16 Fafana 4: fafana maneho ny aretina amonjena dokotera ................................................ 18 Fafana 5: fafana maneho ny tahan’ireo tokantrano manatona mpanandro ...................... 19 Fafana 6: fafana maneho ireo karazam-piangonana sy ny isan’ny mpivavaka .............. 21 Fafana 7: fafana maneho ny fitsinjaran’ny mponina araka ny asa sahaniny avy ........... 23 Fafana 8: fafana maneho ireo biby fiompy ao an-antoerana ........................................... 24

v

FIZAHAN-TAKILA

TENY FAMPIDIRANA .................................................................................................. 1

Tari-dresaka ....................................................................................................................... 1

I. Anton’ny safidy .............................................................................................................. 1

1. Antony nisafidiana ny lohahevitra ..................................................................... 1

2. Antony noho ny fianarana ................................................................................. 2

3. Antony nisafidianana ny toerana ....................................................................... 2

II.Petrakolana .................................................................................................................... 3

III.Petrakevitra .................................................................................................................. 3

IV.Haitsikera nampiasaina ................................................................................................ 3

V.Olana nosedraina ........................................................................................................... 4

VI.Vahaolana noraisina nahamora ny asa ......................................................................... 5

VII.Fanatontosana ny asa .................................................................................................. 5

VIII.Drafitry ny asa ........................................................................................................... 6

FIZARANA I : FANORITSORITANA NY TOERANA NANAOVANA FANADIHADIANA

TOKO I : FAMPAHAFANTARANA NY LAFINY JEOGIRAFIKA SY ARA-TANTARA ....................................................................................................................... 8

1.1.Lafiny jeôgirafika ........................................................................................................ 8

1.1.1. Fanoritsoritana ankapobeny ny faritra ......................................................... 8

1.1.2. Ny toetany .................................................................................................... 9

1.1.2.1.Ny toetrandro sy ny rotsakorana .................................................... 9

1.1.2.2.Ny renirano .................................................................................. 10

1.1.2.3.Ny ala ........................................................................................... 11

1.2. Fampahafantarana ara-tantara ................................................................................... 11

1.2.1. Araka ny lovantsofina ................................................................................. 11

1.2.2.Araka ny fanadihadiana ............................................................................... 12

vi

FEHIN’NY TOKO I ........................................................................................................ 13

TOKO II : NY MPONINA SY NY MOMBAMOMBA AZY .................................... 14

2.1. Ny isan’ny mponina sy ny tantarany ........................................................................ 14

2.1.1. Ny isan’ny mponina ................................................................................... 14

2.1.2. Ny tantaran’ny mponina ............................................................................ 14

2.2. Ny rafi-pitantanana ................................................................................................... 15

2.2.1. Ny rafi-pitondrana ao an-toerana ............................................................... 15

2.2.2 Ny fifampitondran’ny mponina .................................................................. 15

2.3. Ny fanabeazana azon’ny mponina ............................................................................ 15

2.3.1 Ny fampianarana ao an-toerana .................................................................. 15

2.3.2. Ny olana mianjady amin’ny fanabeazana an-tsekoly ................................ 17

2.4. Ny fahasalamam-bahoaka ........................................................................................ 17

2.5. Ny finoana ................................................................................................................ 18

2.5.1. Ny finoana nentin-drazana ......................................................................... 19

2.5.2. Ny finoana kirisitianina ............................................................................. 20

FEHIN’NY TOKO II ...................................................................................................... 22

TOKO III : NY LAFINY TOE-KARENA .................................................................. 23

3.1.Ny foto-piveloman’ny mponina ................................................................................ 23

3.1.1.Ny fambolena .............................................................................................. 23

3.1.2. Ny fiompiana ............................................................................................. 24

3.1.3. Ny seha-pamokarana hafa .......................................................................... 25

3.2.Ny olana ara-toe-karena ............................................................................................ 25

3.2.1.Ny faharatsian’ny lalana ............................................................................. 25

3.2.2.Ny fahamoran’ny vidim-bokatra ................................................................ 26

3.2.3.Ny olana hafa ankoatra ireo ........................................................................ 26

FEHIN’NY TOKO III ..................................................................................................... 27

FAMINTINANA NY FIZARANA I ............................................................................... 28

vii

FIZARANA II : NY FIZOTRY NY FANANDROANA AMIN’NY TRANO SY NY ZAVATRA HAFA HITA AO AMIN’NY KAOMININA AMBANIVOHITRA AMBOHITRANDRIAMANITRA

TOKO I : NY FANANDROANA SY NY MPANANDRO ........................................ 30

1.1.Ny fanandroana ......................................................................................................... 30

1.1.1. Famaritana ny fandroana ........................................................................... 31

1.1.2. Ny fiandohan’ny fanandroana ................................................................... 31

1.1.3. Ny antom-piasan’ny fanandroana .............................................................. 32

1.2.Ny mpanandro ........................................................................................................... 33

1.2.1. Famaritana ny mpanandro ......................................................................... 33

1.2.2. Ny nahatonga ho mpanandro ..................................................................... 33

1.2.2.1. Ny fianarana ho mpanandro ........................................................ 33

1.2.2.2. Ny tsindrian-javatra .................................................................... 33

1.2.2.3. Ny fandovana .............................................................................. 34

FEHIN’NY TOKO I ........................................................................................................ 35

TOKO II : NY FIZOTRY NY FANANDROANA MAHAKASIKA NY TRANO .. 36

2.1. Ny trano vao aorina .................................................................................................. 36

2.1.1. Fanomanana ny fanorenana ....................................................................... 37

2.1.1.1. Ny toetoetry ny toerana ............................................................... 37

2.1.1.2. Ny fijerena ny fotoana ................................................................ 39

2.1.2. Fanatanterahana ny fanorenana ................................................................. 40

2.1.2.1. Ny fihadiana fototra .................................................................... 40

2.1.2.2. Ireo fitaovana ilaina ................................................................... 40

2.1.2.3. Teny sy fihetsika atao ................................................................. 44

2.1.3.Aorian’ny fijoroan ‘ny rindrina .................................................................. 45

2.2. Ny trano havaozina na hasiam-panamboarana ......................................................... 46

2.2.1. endrika isehoan’ny fanamboarana ............................................................. 47

2.2.1.1. Trano hitarina na hoeferina ......................................................... 47

viii

2.2.1.2. Ny fanamboarana tsotra .............................................................. 47

2.2.2. Fiatrehana ny fanavaozana ........................................................................ 48

2.2.2.1. Ny fanandroana atao ................................................................... 48

2.2.2.2. Ny fotoana sy andro tsara hanatanterahana ny fanavaozana ...... 48

2.2.2.3. Fanatanterahana ny fanavaozana ................................................ 49

2.3. Ny fitokanana na fisantarana trano ........................................................................... 49

2.3.1. famaritana ny fisantarana ........................................................................... 49

2.3.2. Fizotry ny fitokanana trano ........................................................................ 50

2.3.2.1. andro sy fotoana isantarana ......................................................... 50

2.3.2.2.Ireo fitaovana ilaina sy ampiasaina .............................................. 50

2.3.2.3. Ny fanatanterahana ny fisantarana .............................................. 51

2.3.3. Famaranana ny fisantarana ........................................................................ 52

FEHIN’NY TOKO II ...................................................................................................... 53

TOKO III : NY FANANDROANA MAHAKASIKA NY ZAVATRA HAFA ANKOATRA NY TRANO HITA AO AMIN’NY KAOMININA AMBANIVOHITRA AMBOHITRANDRIAMANITRA54

3.1. Ireo zavatra hafa anatonana mpanandro ................................................................... 54

3.1.1. Ny fananganan-javatra ............................................................................... 54

3.1.2. Ny asa fivelomana eo amin’ny fiainana andavanandro ............................. 55

3.1.3. Ireo vanim-potoana lehibe sy manan-danja ............................................... 56

3.2. Ny iavahany amin’ny fanandroana mahakasika ny trano ......................................... 56

3.2.1. Ny fotoana sy ny toerana ........................................................................... 56

3.2.2. Ny fomba atao eo amin’ny fanatanterahana ny fanandroana .................... 57

3.3. ny ifandraisany amin’ny fanandroana trano ............................................................. 57

FEHIN’NY TOKO III ..................................................................................................... 58

FAMINTINANA NY FIZARANA FAHAROA ............................................................. 59

ix

FIZARANA III : NY ANJARA TOERAN’NY MPANANDRO MANOLOANA NY AIN’OLOMBELONA EO ANIVON’NY FIARAHA-MONINA AO AMIN’NY KAOMININA AMBANIVOHITRA AMBOHITRANDRIAMANITRA

TOKO I : NY ANDRAIKITRY NY MPANANDRO EO AMIN’NY FANDRINDRANA NY AINA SY NY HERIN’NY TONTOLO ............................... 62

1.1. Ny fiheveran’ny fiaraha-monina ny Aina ................................................................. 62

1.1.1. Andram-pamaritana ny Aina ..................................................................... 62

1.1.1.1. Ny hery fototra ............................................................................ 62

1.1.1.2. Ny hery mpanampy ..................................................................... 63

1.2. Ny fitsimbinana ny Aina eo anivon’ny fiaraha-monina ........................................... 63

1.2.1. Fandrindrana ny vintana sy ny fanandroana amin’ny ain’ny tsirairay ...... 63

1.2.2. Ny fifehezana ny tontolo manodidina ........................................................ 64

1.2.2.1. Ny fifehezana ny fotoana ............................................................ 65

1.2.2.2. Ny fitsinjarana ny habaka ........................................................... 66

1.3. Ny anjara toeran’ny mpanandro eo anivon’ireo olona manatona azy ...................... 68

1.3.1. Ny maha solontenam-piarahamonina azy .................................................. 68

1.3.2. ny fiheveran’ny fiarahamonina ny Mpanandro/Mpitaiza .......................... 68

FEHIN’NY TOKO I ........................................................................................................ 69

TOKO II : NY ANDRAIKITRA ARA-TOEKARENA SAHANIN’NY

MPANANDRO .............................................................................................................. 70

2.1. Ny andraikitry ny mpanandro eo amin’ny fambolena .............................................. 70

2.1.1. Ny andraikitry ny mpanandro eo amin’ny fambolem-bary ....................... 70

2.1.2. Ny andraikitry ny mpanandro eo amin’ny ala ........................................... 72

2.2. Ny andraikitra sahanin ‘ny mpanandro eo amin’ny fiompiana ................................ 73

2.3. Ny andraikitra sahanin’ny mpanandro eo amin’ny fidiram-bolan’ny mponina ....... 73

FEHIN’NY TOKO II ...................................................................................................... 75

TOKO III: NY ENDRI-PIFANDRAISANA EO AMIN’NY FINOANA KIRISITIANINA SY NY FANANDROANA ............................................................. 76

3.1. Ireo lafika fototry ny finoana amam-pomba ............................................................. 76

x

xi

3.1.1.Ny lanjan’ny finoana .................................................................................. 76

3..1.2. Ny lanjan’ny fivavahana ........................................................................... 77

3.1.3. Ny lanjan’ny teny atao ............................................................................... 77

3.2. Ny anjara toeran’ny tandindona eo amin’ny finoana amam-pomba ........................ 78

3.2.1. Ny tandindona entin’ny rano ..................................................................... 79

3.2.2. ny tandindon’ny rivotra ............................................................................. 79

3.2.3. Ny tandindona ambaran’ny afo ................................................................. 79

3.2.4. Ny tandindon’ny tany ................................................................................ 80

3.3. Ny endrika fampivadiana finoana ao amin’nny kaominina Ambohitrandriamanitra80

3.3.1. Ny antony mahatonga ny fampivadiana finoana ....................................... 80

3.3.1.1. ny fankatoavana ny mpanandro .................................................. 81

3.3.1.2.Ny fankatoavana ny fivavahana kirisitianina ............................... 81

3.3.2. Ny fiantraikan’ny fampivadiana finoana ao Ambohitrandriamanitra ....... 82

3.3.2.1. Ny fahitan’ny kirisitianina ireo mpandala ny fomban-drazana .. 82

3.3.2.2. Ny tsangan-kevitry ny mpanandro sy ny taizany manoloana ny fivavahana kirisitianaina ...................................................................................... 82

3.3.2.3. Ny fitsingevahevan’ny finoana ambanivohitra ........................... 84

FEHIN’NY TOKO III ..................................................................................................... 85

FAMINTINANA ANKAPOBENY .............................................................................. 86

TENY FAMARANANA .......................................................................................... 87-88

TOVANA .......................................................................................................................... I

LOHARANO NANOVOZAN-KEVITRA ................................................................... X

TENY FAMPIDIRANA

Tari-dresaka

Nosafidianay hanaovana asa fikarohana ho famaranana ny fianarana ato amin’ny

Ecole Normale Supérieure ny mikasika ny antrôpôlôjia. Tsy ny antrôpôlôjia amin’ny

ankapobeny anefa fa ny antrôpôlôjia ara-pivavahana. Efa taon-jato fahairaika amby roapolo

no misy antsika izao, heverinay fa tsy tokony hisy intsony ny fonenana amin’ny fomba

voajanahary sy an-dava-bato, izay fantatra fa niainan’ny olombelona fahiny.1 Efa nivoatra

izany ary saika anaty trano avokoa no mitoetra ny ankamaroan’ny olombelona, io no

mampiavaka antsika amin’ny biby. Noho izany, raisinay ho isan’ny filàna fototra ho fiarovana

ny Aina ny fonenana anaty trano voaorina ara-pahasalamana. Nisarika anay àry ny hanao asa

fikarohana momba ny fanandroana sy ireo fombafomba mifandraika amin’ny trano ka

nomenay ny lohateny hoe :

« NY FANANDROANA MAHAKASIKA NY TRANO HITA AO AMIN’NY

KAOMININA AMBANIVOHITRA AMBOHITRANDRIAMANITRA , DISITIRIKA

MANJAKANDRIANA, FARITRA ANALAMANGA».

I. Ny anton’ny safidy

Maro ny antony nisarika anay hanao asa fikarohana mikasika ny fanandroana amin’ny

trano, noho izy io fomba amam-panao efa fanaon’ny Malagasy hatramin’izay ka

hatramin’izao; eo ny antony noho ny fianarana; ary ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamanitra kosa dia toerana efa nahazatra anay.

1. Antony nisafidianana ny lohahevitra:

Ny fanandroana dia fomba amam-panao hatrany amin’ny fahagolan-tany ary mbola

rohontanin’ny mponina ao Ambohitrandriamanitra mandraka ankehitriny. Tsy ny mponina ao

irery anefa no heverinay fa manandro; mbola maro amintsika Malagasy no manatanteraka io

1 Jereo tovana vondrona ambara

1

fomba io. Hita taratra fa mbola fanohizana ny fomban-drazana izany, ary tsy vao ity koa no

asa fikarohana mikasika ny fanadroana. Efa maro ireo mpikaroka namaky lay izany, toa an-

dry R.P DUBOIS(1938), Lahady Pascal (1979), Rainihifina (1978), Louis Molet (1978), …

2. Antony noho ny fianarana

Maro tokoa ireo taranja nianarana nandritra ny fiofanana teto amin’ny sekoly.

Nahasarika anay ny hanao asa fikarohana momba ny antrôpôlôjia, dia ny lafiny ara-

pivavahana.

Ny tapaky ny taon-jato faha sivy ambin’ny folo no nahaterahan’io zana-taranja io.

Hoy ny mpikaroka sasany : « Ny antrôpôlôjia ara-pivavahana dia teraka tamin’ny tapaky ny

taon-jato fahasivy ambin’ny folo »2

Manaraka izany, ny finoana amam-pomba dia anisan’ny ianaran’ny mpianatra any

an-dakilasy manomboka ny taona fahenina ary ao amin’ny kilasy famaranana no tena

andalinana ny vintana, anjara, lahatra, tendry, tsangan-kevitra mifandray betsaka amin’ny

fanandroana. Ho fanampim-pitaovana entina manatontosa ny fampianarana koa izany ity asa

fikarohana ity.

Farany, maro ny mihevitra fa fomba efa lany andro sy fanompoan-tsampy ny

fanandroana. Hitanay anefa fa mbola manana ny lanjany sy ny maha izy azy ary ny toerany

tokoa io fomba fanao io ao amin’ny fiainam-piaraha-monina ao Ambohitrandriamanitra.

Manamarina izany ny fisiana mpanandro ao an-toerana, ary betsaka koa ny olona manatona

azy ireny.

3. Antony nisafidianana ny toerana

Toerana efa nahazatra anay ny kaominina Ambohitrandriamanitra, azo lazaina ho

nahabe anay, satria matetika izahay no niala sasatra sy nonina tao. Tsy nanahirana araka izany

ny niditra tao amin’io fiarahamonina io: efa hainay mantsy ny fiteniny, ny fihetsiny, ny

manahirana sy ny mampahatahotra ireo mponina ary ny soa toaviny. Ny mpikaroka toa an’i

2 Encyclopaedia Universalis, vol 2, ANNEAUX BARIQUE, 1978, Paris. Tak 65

« L’anthropologie religieuse est née dans la seconde moitiée du XIXe siècle. [ ]

2

EVANS PRITCHARD koa dia milaza fa “Ny Antrôpôlôgy dia ( ) tokony hifampiresaka

amin’ny mponina amin’ny alalan’ny fiteniny”3 ary dia tanteraka taminay izany.

II Petrakolana.

Matetika rehefa miresaka fomba amam-panao ifangaroam-pinoana dia maro no

mitsara sy mihevitra fa fanompoan-tsampy sy finoanoam-poana izany. Ny fanandroana tokoa

no lohahevitra ifotoranay ato anatin’ity asa fikarohana ity. Izany dia mampanontany tena anay

hoe: Inona no maha-zava-dehibe ny fomba nentin-drazana? Ahoana ny ahafahana manandro?

Toe-javatra tahaka ny ahoana avy no ilana fanandroana?

III Petrakevitra.

Mba hialana amin’ny hevi-diso sy hampitombina tsara ny firehan-kevitry ny maro

mikasika ny fomba sy ny finoana nentin-drazana indrindra eo amin’ny fanandroana

mahakasika ny trano honenana dia heverinay fa manana ny anjara biriky amin’izany ity asa

fikarohana ity. Noho izy :

Mampahafantatra antsika fa mbola betsaka ny Malagasy no manaraka ny finoana sy

ny fomba nentin-drazana, ary tena mandala izany;

Manatevina ny fahalalana mikasika ny finoana sy ny fomba nentin-drazana.

Manabe voa ny asa fikarohana mikasika ny antrôpôlôjia ara-pivavahana, dia ny lafiny

fanandroana mahakasika ny trano sy ny zavatra hafa hita ao amin’ny kaominina

ambanivohitra Ambohitrandriamanitra.

IV Ny haitsikera nampiasaina

Tsy mandeha an-jambany ny asa fikarohana toy itony, fa mila mifahatra amina

haitsikera mba hahasiantifika ny asa.

Ny haitsikera ara-drafitra na “théorie structural » àry no nanompanana ny asa. “Ny

teoria stroktoralista na ara-drafitra dia milaza fa manana firafitra tsy hita maso ny fomban- 3 EVANS PRITCHARD, Anthropologie sociale. Paris Payot, 1969, « L’antrhopologue

(…)doit communiquer avec elles (populations) dans leur langue. »

3

tany; ka raha voahetsika ny lafiny iray amin’io rafitra io dia isehoam-piovana ihany koa ny

lafiny hafa. Manaraka izany, ny lafin’ny rafi-piaraha-monina dia tsy hoe mifameno fotsiny fa

mifanohitra ihany koa, toy ny tanan-kavia sy havanana, ny lanitra sy ny tany, ny andro sy ny

alina sy ny toy izany. . . Ireo lafiny mifameno sy mifanohitra ireo no mivitrana ho rafitra”4.

Ampiharinay eto koa ny haitsikera araka anjara asa, na “theorie fonctionnaliste”, izay

mifahatra indrindra amin’ny fiheverana fa ny singa tsirairay avy dia samy manana ny anjara

asa manandrify azy daholo. Hoy i MALINOWSKI milaza izany: « Ny singa tsirairay ao

anaty vondrona dia manana ny anjara asany manokana avy »5.

Raha ampiharina amin’ny fanadihadiana ny fanandroana mahakasika ny trano

honenana ireo teoria ireo, dia izao no misongadina : mifanipaka ny olona hanorina trano sy ny

mpanandro. Heverina ho marefo sy tsy manam-pahefana ny haminavina ny vintana sy ny

tonon’ andro tsara hanatanterahana ny fanorenana ny tompon’ny trano, fa ny mpanandro kosa

manan-kasina manokana, afaka manondro io andro io. Mifameno anefa ireo satria ny

fahaizan’ny mpanandro mamaritra ny tonon’andro sy ny vintana tsara hanaovan-trano, dia

hitondra soa ho an’ny tompony. Izany no vao mainka mampitombo hasina ireo mpanandro.

Manampy ireo koa ny fisian’ireo singan-javatra ampiasaina amin’ny fanorenana sy

fisantarana ny trano, izay samy manana ny anjara asany noho ny tandindona entiny avy.

V Ny olana nosedraina

Nisy tokoa ireo olana nosedraina teo am-panatanterahana ity asa fikarohana ity, tsy

maintsy nandaniana fotoana ela ny fanatontosana azy.

Manaraka izany, vitsy ihany ireo olona nanorina trano sy nihady fototra tao amin’ny

faritra nirotsahanay. Nibahan-toerana nandritra ny firotsahana an-tsehatra koa ny tsy

fifanojoan’ny fotoana nahafahana niresadresaka tamin’ireo mponina, saika any an-tsaha

avokoa mantsy izy ireny mandritra ny tontolo andro, manao ny asa aman-draharahany

andavanandro. I EVANS PRITCHARD anefa dia nanamafy fa « Ny antrôpôlôgy dia tsy

4 P.A.RAZAFITSALAMA, Tari-dalana hoeti-manadihady ny finoana sy ny fomba Malagasy,

tak 106 5 MALINOWSKI, Une Théorie scientiphique de la culture et autres essais, François

MASPERO 1968. tak 190 « Chaque élément dans l’ensemble joue un propre rôle. »

4

maintsy vonona hanokana fotoana betsaka amin’ny fanadihadiana ataony, tokony hifandray

mitohy amin’ny mponina iasany »6 ary dia tanteraka taminay izany.

VI- Vahaolana noraisina nahamora ny asa

Fomba maro no nentinay namaha ireo olana izay tsy maintsy nosedraina nandritra ny

asa fikarohana :

Fanatonana ireo mponina teny amin’ny toeram-piasany, ka sady miresaka no

manampy amin’ny raharahany.

Nanao antontam-panontaniana izahay mba ahalalana sy ahafahana mamaritra ny

tahan’ireo mponina sy tokantrano mbola manaraka ny fanandroana ary manatona

mpanandro.

Nanampy anay ahalala ny faritra misimisy kokoa ny “monographie”-an’ny kaominina

Ambohitrandriamanitra

Tsy nionona tamin’ny zava-misy koa izahay, fa niezaka nanatona mpanandro

maromaro izay falehan’ny mponina ao an-toerana, eny fa na dia tsy monina ao

amin’ny faritra nirotsahanay hanaovana asa fikarohana aza ny sasany tamin’ izy ireny.

VII- Ny fanatontosana ny asa.

Ilàna rindra maty paika ny fanangonam-pahalalana amin’ny antrôpôlôjia ara-

pivavahana. Ankoatra ireo fahalalana notovozina tany an-tsekoly dia efa nisy ireo

sombintsombim-pomba fantatra mialoha momba ny fanandroana amin’ny trano. Tsy ampy

anefa izany, fa ny mahamasaka izao asa izao dia ny fanangonana tahirin-kevitra sy ny

firotsahana an-tsehatra:

-Ny firotsahana an-tsehatra, no ahafahana mijery akaiky ny zava-misy ao amin’ny

fiarahamonina, ary nahazoana nanangona ireo akora ilaina. Rehefa azo ireo heverina fa

nilaina dia nalamina sy nofantenana izay hevitra tokony hiaraka.

6 Evans Pritchard, Op Cit, tak.79 « L’Anthropologue doit être prêt à passer beaucoup de

temps sur son enquête, il doit rester en contact étroit et permanent avec les populations sur

lesquelles il travaille »

5

Tamin’ity firotsahana an-tsehatra ity no nahatsapanay fa tahirin-karena velona ny

mpanandro ary mpitaiza no sady tena ray aman-dreny tokoa any ambanivohitra any. Ny

haren-tsaina sy ireo harena nentin-drazana voatahirin’izy ireny no ambaranay amin’izany.

- Tamin’ny fanangonana tahirin-kevitra dia nanolo-tanana anay ireo

tomponandraikitra isan-tokony tao amin’ny kaominina Ambohitrandriamanitra ka nanome

anay ny “monographie” sy ny PCD7, teo koa ny mpitantana ny fiangonana FJKM

Ambohitrandriamanitra sy ny talen’ireo sekolim-panjakana tao an-toerana.

Mba ho fanamafisana ny asa fikarohana dia nisy ireo tahirin-kevitra an-tsoratra

novakiana, nentina nanohanana ny fanadihadiana, tany amin’ireny trano famakiam-boky isan-

karazany ireny. Tsy vao izahay koa anefa no namaky lay ny fikarohana momba ny

fanandroana fa efa maro ireo nandalina izany, toa an-dry H DUBOIS tamin’ny 1938,

J. RAINIHIFINA tamin’ny 1978, Pascal LAHADY tamin’ny1979, Louis MOLET tamin’ny

1978, . . .

VIII- Ny Drafitry ny asa:

Ity lohahevitra ny fanandroana mahakasika ny trano ity àry no ifotorana ka

hanazavana ny lamim-pomba sy ny sehom-pinoana milafika aminy. Antontan-drijan-kevitra

telo lehibe no hozohiana amin’izany, dia:

I. Fanoritsoritana ny toeran nanaovana fanadihadiana

II. Ny fizotry ny fanandroana mahakasika ny trano sy ireo zavatra hafa hita ao

amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra

III. Ny anjara toeran’ny mpanandro manoloana ny Aina sy ny anjara toerany eo

anivon’ny fiaraha-monina.

7 PCD : Plan Communal pour le Developpement

6

FIZARANA VOALOHANY:

FANORITSORITANA NY TOERANA

NANAOVANA FANADIHADIANA

7

Misy foto-javatra maromaro mamaritra ny tontolom-piaraha-monina iray. Ka eo amin’ny olombelona dia tsy afa-mivaha fa mifamatotra hatrany ny tontolo jeôgirafika sy ny endri-piaraha-monina ary ny toe-karena. Ireo no miara-mandrindra ny firenena ka tsara raha havoitra eto

TOKOI:FAMPAHAFANTARANA NY LAFINY JEOGIRAFIKA SY TANTARA

1.1. Lafiny jeôgirafika

1.1.1. Fanoritsoritana ankapobeny ny faritra

Ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra dia tanàna any amin’ny 60 Km

miala ny renivohi-paritanin’Antananarivo. Ny lalam-pirenena faharoa RN28 no aleha, ary eo

Manjakandriana no mianatsimo mandeha lalan-tany eo amin’ny 19 Km. Raha ny kaominina

Ambatomanga kosa no lalovana dia ny RIP609 no raisina.

Mivelatra anaty velaran-tany 76 Km2 ny kaominina Ambohitrandriamanitra, ary

misy fokontany 15. Ireto avy izany: Ambohitrandriamanitra, Ambohitrinibe I, Ambodiala,

Ambohitraivo, Ambohibary, Ambohinaorina, Ambohijatovo, Ambohiby, Ambohimnantsoa,

Ambohibe, Amboronosy, Andraihoja, Angondogodona , Ampataka ary Mahatsara.

Ireo kaominina manodidina azy kosa dia ireto:

‐ Ao avaratra: kaominina ambanivohitra MIADANANDRIANA

‐ Ao antsimo: Kaominina ambanivohitra SABOTSY MANJAKAVAHOAKA

‐ Ao andrefana: kaominina ambanivohitra ANKADINANDRIANA

‐ Ao atsinanana: kaominina ambanivohitra MERIKANJAKA10

Ny toerana nanaovanay fikarohana dia ny kaominina manontolo, ary Ambohitrinibe I

no azo lazaina ho renivohiny. Ao no ahitana ny biraom-panjakana isan-tokony, ny sekolim-

panjakana isan-tsokajiny, ary ny biraon’ny kaominina, ny paositra, ny tobin-jandary, …..

8 RN2 : Route Nationale 2 9 RIP 60 : Route Inter‐Provinciale 60 10 Monographie de la commune Rurale Ambohitradriamanitra

8

1.1.2. Ny toe-tany:

Toerana be tangoron-tendrombohitra sy havoana ary karaobato ny kaominina

ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Ny toe-tany ao dia miovaova nefa antonony.

Voasokajy ao amin’ny “climat tempéré”. Ny maripana amin’ny ankapobeny dia eo ho eo

amin’ny 26°C ny mafana ary 6°C ny mangatsiaka. Somary maneri-dava kosa rehefa vanim-

potoan’ny ririnina.

1.1.2.1.Ny toetrandro sy ny rotsakorana

Ny toetrandron’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamananitra dia tsy

mifanalavitra amin’ny toetrandron’ny afovoan-tanin’i Madagasikara. Mizara telo mazava

tsara izany; dia ny fotoam-pahavaratra, ny fotoan’ny ririnina ary ny lohataona. Hoy i J P

RAISON:” telo mazava tsara ny fizaran-taona : ny fotoam-pahavatra izay manomboka ny

volana novambra ka hatramin’ny volana aprily; manorana sady mafana izany. Ny volana

mey ka hatramin’ny aogositra: ririnina izay maina sy mangatsiaka. Farany ny lohataona:

volana septambra sy oktobra”11

Mbola manampy io voalazan’i J P RAISON io i Pierre VERIN:” aty afovoan-tany,

miavaka tsara ny fizaran-taona. Amin’ny ririnina, kely ny rotsakorana (…) amin’ny fizaran-

taona mafana, avy matetika ny orana ny tolakandro fa ny maraina dia mibaliaka ny

masoandro, ary ny maripana dia mety hihoatra ny 30°C. Na izany aza, amin’ny ankapobeny,

ny haavon’ny toerana dia mampihena ny hafanana.” 12

11 J.P RAISON, Les Hautes Terres de Madagascar. Edition Karthala, Tome I. 1984, P 253

« Ces trois saisons se distinguent clairement : un été chaud et pluvieux du Novembre à Avril.

Un hiver plus ou moins froid et sec, entre Mai et Août. Enfin un printemps en Septembre,

Octobre ». 12 Pierre VERIN, Decembre. Madagascar 1992, 2ème édition revu et actualisée, edition

Karthala 22-24, Boulevard Argo Paris en chapitre l’Ile Rouge au bout du monde, Page 23 :

« Climat et paysage vegétaux » ; « (. . .) En saison chaude, les orages tombent fréquemment

l’après-midi, mais les matinées sont ensoleillées et les températures peuvent dépasser 30°C.

Cependant, en général, l’altitude tempère bien les excès du climat. »

9

Toy izao ny fafana maneho ny maripana sy rotsakorana anaty taona iray eto afovoan-

tany, izay mitovy amin’ny maripana sy rotsakorana hita ao amin’ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamananitra.

Fafana 1: fafana maneho ny maripana sy rotsakoran’ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamananitra

Volana J F M A M J J A S O N D

Maripana

(°C)

20°7 20°5 20°8 24°9 24°9 20°7 19°8 21°4 23°9 26°6 25°4 26°2

Rotsakorana

(mm)

525,5 152,5 455,7 144,6 12,3 16,4 21,3 35,9 8,00 47,3 314,00 398,0

LOHARANO: PCD13 kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamananitra

Eo amin’ny vanim-potona tsy mahabetsaka ny rotsakorana no tena anombohan’ny

mponina ao amin’ny kaominina Ambohitrandriamanitra ny fanorenana trano. Izany hoe,

manomboka ny volana Mey any ho any ka hatrany amin’ny volana Okitôbira. Tsy manaka ny

fanorenana trano koa anefa ny andro sasany.

1.1.2.2.Ny renirano

Ny reniranon’Ikopa,sy Sisaony no renirano mandalo sy mamaky ny kaominina

ambanivohitra Ambohitrandriamananitra. Anisan’ny mamatsy rano ny fambolena ao an-

toearana ireo renirano ireo, satria saika manondraka ny velaran-tany azo volena rehetra ao an-

toerana. Ireo renirano ireo koa no rano mandeha ampiasain’ny mponina amin’ireo fomba

amam-panao isan-karazany ilana rano, toy ny famorana, ny fisasana aorian’ny fandevenana,

ny rano ampiarahina amin’ireo famato amin’ny fihadiana fototra.

13 PCD 2008

10

1.1.3. Ny ala

Hita ao amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra ireo zava-maniry

mandrakotra ny tany lava volo toy ny bozaka sy ny rambihazina. Misy koa ireo fanao

raokandro toy ny talapetraka, harongana, fanazava, …

Ireo ala nambolena taty aoriana dia ny kininina sy ny mimosa. Ireny dia samy misy

toniany amin’ny fiveloman’ny mponina avokoa. Saika ho ny havoana mbamin’ny

tendrombohitra no rakotra ireny.

Ankoatra izay, manana ala voajanahary mirefy 98 Ha eo ho eo ny kaominina

ambanivohitra Ambohitrandriamananitra. Ao Andrarakasina no misy azy io, eny avaratra

andrefan’ny renivohitry ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamananitra .Eny amin’io

toerana io no fanasinan’ny mponina mpanaraka ny finoana nentin-drazana. Manana Anjara

toerana lehibe eo amin’ny fiaraha-monina tokoa ny ala, ary miankina aminy avokoa ny lafim-

piainan-tsamihafa. Hoy indrindra i J CHEVALIER sy i A GHEERBRANT: “ Ny ala na ny

hazo masina dia ivon’ny fiainana, mitahiry rano sy hafanana toy ny mamelona. Ary koa, ny

ala dia mbola tandindona ara-batana hita maso”14

1.2. Fampahafantarana ara-tantara.

1.2.1. Araka ny lovantsofina

Tamin’ny andron’ny fahampanjaka dia i Soavinandriana no tena anaran’ny tanàna,

Tanànan’Andriana miorina ao an-tampon-tendrombohitra sy voahodidina hadivory be io

tanàna io (fokontany Ambohitrandriamanitra ankehitriny).

Ny Andriana Ramanitra no nanjaka tao, ary nony nisy ny fifanafiham-bohitra izay

samy notarihin’Andriana dia nahagaga fa nilatsahan’ny havandra ny mpanafika, ka ny maty

maty, ny sisa velona niverim-potsiny. Noheverina ho toerana masina itoeran’Andriamanitra

14 J. CHEVALIER, A. GHEERBRANT, Dictionnaire des symboles, Ed SEGHERS, Paris A à

CHE. 1973, « la fôret ou le bois sacré est un centre de vie, une reserve de fraîcheur d’eau et

de chaleur associées comme une sorte de matrice. Aussi, elle est encore un symbole

maternel »

11

avy eo ilay tanàna no sady mahery ody. Koa hatramin’io andro nitrangan’io toe-javatra io dia

very anarana hoe “Ambohitrandriamanitra” ilay tanàna.15

1.2.2. Araka ny fanadihadiana

Tsy mbola nisy mpikaroka na mpandinika fiarahamonina nanadihady manokana ny

tanànan’Ambohitrandriamanitra. Tsy nahasakana anay hanao asa fikarohana tao anefa izany.

Marihina fa ireo boky isan-karazany nanaovanay fikarohana dia toa tsy nisy niresaka

manokana an’ Ambohitrandriamanitra. Moronkay no tanàna manakaiky azy indrindra, sady

ao no misy ny tsena Talatan’i Moronkay izay famonjin’ny mponin’Amohitrandriamanitra. Io

tanàna io koa no hany voaresaka ao amin’ny boky Tantara ny Andriana, ao amin’ny

kaominina ambanivohitra Miadanandriana no misy azy io, ary tamin’ny vanim-potoana

namorian’Andrianampoinimerina ny fanjakana, izany hoe Imerina efa-toko dia anisan’ny tsy

nitrangana ady fa nanolo-botsitra na avy dia nanaiky ny Ombalahibemaso ho mpanjakany i

Moronkay16 .

Taty amin’ny andron’ny fanjanahan-tany no nisy nanamarika ny fokontany

Ambohitrinibe I izay sady renivohitry ny kaominina ankehitriny. Ambohi-pihaonan’ireo

Malagasy tia tanindrazana tamin’izany Ambohitrinibe I. Ambohitsorohitra no niantsoana azy

io fahiny fa noho izy ihaonan’ny maro dia lasa hoe “Ambohitrinibe”. Izany hoe vohitry ny

be17

15 Fitateran-dRAKOTONIMANANA, zokiolona monina ao Ambohitrandriamanitra 16 R.P CALLET, Tantara ny Andriana eto Madagasikara. Boky II. MFZP. Imp. National

Antananarivo 17 Fitateran-dRAKOTONIMANANA ihany.

12

FEHIN’NY TOKO I

Nisongadina tao amin’ny toko voalohany ny fandokoana ny faritra jeôgirafika sy ny

lafiny tantaran’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra, ao amin’ny disitrikan’i

Manjakandriana, faritra Analamanga. Nambara tamin’izany ny toe-tany manerana ny

kaominina. Hita tao ihany koa ny filazana ny maripana sy ny toetrandro ary ny rotsakorana. .

Ny main-tany no fotoana tena betsaka mpanorina trano, ny volana Aprily hatramin’ny

Oktôbra mahakely ny rotsakorana. Nanampy ireo ny renirano sy ny ala ao an-toerana izay

manana ny anjara-toerany lehibe eo amin’ny fiainan’ny mponina

Famariparitana ny faritra ihany ireo fa mbola tsy voalaza ny mombamomba ny mponina

sy ireo lafin-javatra hita ao an-toerana. Koa aseho ato amin’ny toko faharoa àry ny momba ny

mponina sy ny fahasalamam-bahoaka ary ny finoana amam-pivavahana misy ao an-toerana ka

ironan’izy ireo.

13

TOKO II: NY MPONINA SY NY MOMBA AZY

2.1.Ny isan’ny mponina sy ny tantarany

2.1.1. Ny isan’ny mponina

Miisa 10021 ny mponina ao amin’ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamanitra, ary monina ao anaty velarana 76 Km2. Eo amin’ny 123 mponina

isaky ny Km2 (123 hab / Km2) eo ny hakitroka; izany hoe, malalaka azo iainana tsara ny

toerana saingy somary tery kosa ny tanàna noho ny fitangoronana eny an-tampon-kavoana

Toy izao ny fafana maneho ny isan’ny mponina

Fafana 2: Ny isan’ny mponina arakaraka ny taonany avy.

Taona 0 – 5 5 – 18 18 – 60 60 + Tambatra Taha

Lehilahy 992 1449 2101 532 5074 50,63%

Vehivavy 1020 1374 1945 608 4947 49,37%

LOHARANON-KEVITRA : monographie de la commune Ambohitrandriamanitra 2015

Manodidina ny 18 taona ka hatramin’ny 60 taona ny ankamaroan’ny mponina ao

amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Manana ny Anjara toerany izy

ireny amin’ny asa aman-draharaha sy ny fitadiavam-bola. Amin’ny ankapobeny dia

mitovitovy ny isan’ny lahy sy ny vavy, ary somary manatombo kely aza ny hamaroan’ny

lehilahy tanora latsaky ny 40 taona, raha io antontan’isa anaty fafana io no jerena. Izany dia

ahazoana milaza fa vahoaka tanora ny mponin’Ambohitrandriamanitra.

2.1.2. Ny tantaran’ny mponina

Raha ny fiavian’ny mponina ao amin’ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamanitra isam-pokontany no hohadihadiana dia mila manao tetiarana lava be,

hatramin’ny taloha ela be. Ny fantatra dia “vakiniadiana” ny mponina ao ary Merina ny foko

misy azy. Havitsiana amin’izy ireo no mpiavy na mpila ravinahitra. Izany hoe, tompon-tany

14

avokoa ny ankamaroany: manana fasan-drazana, trano, tanimbary ary tanimboly ao an-

toerana.

2.2.Ny rafi-pitantanana

2.2.1. Ny rafi-pitondrana misy ao an-toerana

Ny rafi-pitondrana ara-panjakana no mitantana ny vahoaka, izay tarihin’ny Ben’ny

tanàna. Ny isam-pokontany kosa indray dia misy ireo sefo fokontany.

Ankoatra ny fampiharana ny teny midina avy any amin’ny fanjakana foibe, dia

manaraka izay lazain’ny mpanandro ihany koa ny mponina ao amin’ny kaominina

ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Miara-miasa akaiky ny mpanandro sy ireo mpitantana

ny tanàna. “Raha misy raharaha lehibe vinaina hotanterahina toy ny fanaovan-trano,

fanavaozana ireo tranom-panjakana, fanamboarana kianja fanaovam-baolina,… dia mila

hevitra amin’ny mpanandro izahay”, hoy ny nambaran’ny Ben’ny tanàna18.

Eo amin’ny fandriampahalemana kosa dia manana “poste avancé”

Ambohitrandriamanitra, ary misy zandary efatra ao.

2.2.2. Ny fifampitondran’ny mponina

Mponina manaja ny fomban-tany sy ny fadin-tany ny vahoakan’

Ambohitrandriamanitra. Fomban’izy ireo ny tsy mandevina talata sy alakamisy, ary fadiany

koa ny manao asa an-tanimbary rehefa alakamisy. Mitovy zo kosa ny lehilahy sy ny vehivavy

ao, satria tsy anavahana ny asa aman-draharaha na an-tanàna na an-tsaha, miara-misalahy ny

roa tonta. Mankatoa ny tenin’ireo zokiolona sy ny mpanandro, izay ray aman-drenin’ny

tanàna ny vahoaka. Manaraka ny rafitra ara-panjakana sy ny lalàna hatrany koa izy ireo

amin’izany.

2.3.Ny fanabeazana azon’ny mponina

2.3.1. Ny fampianarana ao an-toerana

Ao amin’ny Fokontany Ambohitrinibe I, izay renivohitry ny kaominina

ambanivohitra Ambohitrandriamanitra no ahitana karazana sekoly be indrindra, dia ny

18 Resadresaka nifanaovana tamin’ny Ben’ny Tanana ny zoma, 7 Aogositra 2015

15

miankina amin’ny fanjakana sy ny sekoly tsy miankina. Ao no misy ny lycée sy CEG ary

mandranto fianarana ao avokoa ny fokontany manodidina. Ankoatra ireo sekolim-panjakana

ireo dia misy ihany koa ireo sekoly tsy miankina hita ao an-toerana dia ireo sekolim-pinoana.

Araka ny fanadihadiana nataonay dia misy EPP 15 ny kaominina izay hita isaky ny

Fokontany 15. CEG iray sy Lycée iray. Ny sekolin’ny FJKM Ambohitrandriamanitra irery

ihany kosa no sekoly tsy miankina ahitana ireo ambaratongam-pampianarana telo ireo, raha

ny ambaratonga voalohanay ihany no misy ao amin’ny sekoly katôlika Masimbavy Cathérine.

Toy izao ny fafana maneho ny fampianarana ao amin’ny kaominina

Ambohitrandriamanitra:

Fafana 3: fafana maneho ny fampianarana misy ao amin’ny sekolim-panjakana.

Ambaratongam-

pampianarana

Tomponandraikitra Isan’ny kilasy

Mpampianatra Maître FRAM

EPP (15) 13 20 75

CEG (1) 07 8 9

Lycée (1) 02 4 4

.

LOHARANON-KEVITRA: ny mpikaroka.

Hita araka io fafana io fa tsy ampy ny efitrano fianarana sy ny isan’ireo mpampianatra

raha mitaha amin’ny isan’ireo sekoly. Misy fivoarana ihany anefa ny tanàna satria mba efa

manana sekoly ambaratonga fototra ny isam-pokontany ; ary ahitana koa ny ambaratongam-

pampianarana CEG sy LYCEE.

Ilaina ny fampianarana ary hita ho mampiana-janaka ny mponina ao amin’ny

kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Ny isan’ny ankizy tokony hianatra ao dia

2520, ireo efa mianatra dia miisa 2223. Izany hoe ny taham-pahafahana mianatra dia 88,21% 19. Raha io taha io no jerena dia ao lazaina fa liam-pivoarana ny mponina ao amin’ny

kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Ny olona efa nandalo ny fanabeazana

fototra dia efa mahay manisa, mamaky teny, manoratra…ary azo heverina fa afaka manisa

andro, raha toa izy ka ho lasa mpanandro.

19 PCD 2008

16

2.3.2. Ny olana mianjady eo amin’ny fanabeazana an-tsekoly

Ireo sahirana ara-pivelomana no tsy mandefa ny zanany an-tsekoly. Rehefa hitany fa

tsy ho lasa lavitra dia alefany mamboly sy miompy. Ary dia tsy sahirana mitady olona

hokaramaina intsony izy ireo rehefa hanao raharaha. Ao koa ireo mandefa ny zanany hiasa

any an-toeran-kafa.

Ireo tranga ireo dia mampahatsiahy ny voalazan’ny INSTAT mikasika ny

fiantraikan’ny kirizy pôlitika:” ny kirizy politika dia niteraka fihenan’ny vola miditra ka

manery ireo tokantrano tambanivohitra hampiasa ny zanany mba tsy hanaramana olon-kafa.

Toa mampitombo ny asan’ny ankizy ny kirizy (…), ny fividianana ny fitaovam-pianarana koa

mbola olana.”20

Araka izany, dia hita fa tsy araky ny ray aman-dreny ny enti-manana amin’ny

fampidirana ny zanany an-tsekoly noho ny tsy fahavitany mamory ireo fitaovam-pianarana.

Izany hoe, ny enti-manana amin’ny fitaovam-pianarana no tena tsy araky ny ray aman-dreny,

ary amin’ny ankapobeny dia ny zanaka tambanivohitra no tena tsy mahafeno ny fepetra

amin’izany.

2.4.Ny fahasalamam-bahoaka

Manana olana eo amin’ity sehatry ny fahasalamana ity tokoa ny mponina ao amin’ny

kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Tsy mahasahana ny vahoaka ireo toeram-

pitsaboana CSBI sy CSBII ao an-toerana. Dokotera roa ihany no miasa ao ary mpampivelona

iray ihany koa. Noho ny toerana na ireo fokontany mifanalavitra koa anefa dia vitsy ireo

tonga mamonjy tobim-pahasalamana. Voatery, noho izany, manaraka ny fitsaboana nentin-

drazana sy manatona renin-jaza ny ankamaroan’ny mponina, ao koa ireo manao dokoteran-

tena.

20 INSTAT: in Etude de l’impact de la crise politique du 1er semestre 2002, n°3 juillet 2002 « L’impact de la

crise politique sur le secteur, éducation » « Dans la mesure où la crise politique a engendré une baisse des

revenus et que les menages ruraux aient été contraints à se replier sur la main d’œuvre familiale, la crise a

probablement contribue à une augmentation de travail des enfants(…)

L’achat des fournitures demeure aussi un problème.

17

Ny fanadihadiana nataonay mikasika ireo aretina anatonan’ny olona ny CSB ao

amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra dia ireo aretina tsotsotra toy ny

kohaka, sery, gripa, aretin-kibo, tazo, …; Ny aretim-be ilana fidirana hôpitaly dia tsy mba

misy mandalo ao. Tsy misy ary ve izany ny aretina hafa, sa tena salama be daholo ny

mponina?

Toy izao ny fafana maneho ireo aretina amonjen’ny mponina dokotera sy ny tahany

Fafana 4: fafana maneho ireo aretina amonjen’ny mponina dokotera sy ny tahany

ARETINA TAHAN’NY MPONINA MANATONA

CSB21

. I. R. A tsotra (Infection Respiratoire Aigue)

. aretin-kibo

. tazo

18%

16%

13%

LOHARANO:CSB II Ambohitradriamanitra

Raha ny tarehimarika eo amin’ny fafana no jerena dia hita fa vitsy dia vitsy ny

mponina ao amin’ny kaominina no manatona toeram-pitsaboana ara-panjakana. Ny antony tsy

anatonany ireny, dia eo ny saram-pitsaboana sy ny vidim-panafody izay tsy maintsy aloa, ary

eo koa ny tsy fahampian’ny fanafody,satria tsy ahitana afa tsy “dépot de médicaments” iray

ihany ao amin’ny kaominina. Manaraka izany, raha vao aretim-be, fa tsy aretina tsotsotra dia

tsy mamonjy tombim-pahasalamana ao an-toerana mihitsy izy ireo. Mbola mibahana amin’izy

ireo mantsy ilay fiheverana hoe: nataon’olona na mosavy no nahatonga ny aretina ka ireo

mpitsabo nentim-paharazana no mahasitrana izany sy atoniny.

Vahaolana ho an’ny vahoakan’Ambohitrandriamanitra ihany, araka izany ny

fisian’ireo mpanandro izay sady mpitsabo nentim-paharazana ny ankamaroany. Tsy misy

sarany koa ny asa ataon’izy ireny fa izay foy ho hasin-tanana no atolotra. Ho azy ireo, dia tsy

tapaka ny olona tonga mitsabo tena ao aminy. Ny aretin’andoha, kibo, vavony, fanina, maniry

zanaka, fanabeazana aizana, … no anatonan’ny olona azy. Eo koa ireo olona hanorin-

tokantrano, hanarim-bintana, hanao trano, handeha tany lavitra, hivarotra, ….

21 CSB : Centre de Santé de Base II

18

Raokandro no ampiasaina ho fanafody fanafana amin’izany. Izany hoe, ireo

zavaboary voajanahary, ary ampiany vakana hanarina ny vintana. Mety hisy ifandraisana

amin’ny vintana, hoy izy ireo, ny mankarary ny olona, na koa mosavy mihitsy

2.5.Ny finoana

Hita ao amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra avokoa na ny

finoana nentin-drazana na ny finoana kristianina.

2.5.1. Ny finoana nentin-drazana

Mandala ny finoana nentin-drazana ny ankamaroan’ny mponina ao amin’ny

kaominina Ambohitrandriamanitra. Raha ny fijery ety ivelany dia toa ny tambanivohitra ihany

no manaraka ny fomba sy finoana nentin-drazana. I Mangalaza anefa dia milaza fa: “eto

Madagasikara dia voakasiky ny fanatonana mpanandro sy mpitaiza koa na ireo mponin’ny

tanàn-dehibe aza. Izany no ilazana eto fa mbola maro amin’ny Malagasy ny manao ny

fomban-drazana.”22

Ny fanadihadiana nataonay mikasika ny ankamaroan’ny tokantrano manatona ireny

mpanandro sy mpitsabo nentin-drazana ireny koa dia ahazoana milaza fa mino ny finoana

nentin-drazana ary manaja izany sy ny fomban-tany ny mponina ao Ambohitrandriamanitra.

Fafana 5 : Fafana maneho ny tahan’ireo tokantrano manatona mpanandro(Isan’ny tokantrano

voahadihady: 487)

Manatona mpanandro 452 92,8%

Tsy manantona mpanandro mihitsy 30 6,16%

Tsy maneho hevitra 5 1,02%

LOHARANO: Ny mpikaroka.

Ankoatra izay, mbola tsy misy tao an-tanànan’ Ambohitrandriamanitra, na dia iray

aza, sahy nandika ny fadin-tany : ny mandevina talata sy ny manao raharaha an-tanimbary ny

22 Mangalaza, Vie et mort chez les Betsimisaraka de Madagascar. Essai d’antropologie philosophique,

l’Harmattan 5 rue, St Jacques1998 : ”A Madagascar, l’action du devin- guérisseur ne concerne pas uniquement

le monde rural mais elle interresse également le monde moderne des grandes villes. »

19

alakamisy. I Louis Molet dia milaza fa « ny alakamisy dia andro tsara, izay anantenana

zavatra, noho izany tsy natao hiasana ny tany, fa natao kosa hitsangatsanganan’ny andriana,

natao hampakaram-bady, natao hitokanan-trano sy ihetsehan’ny miaramila ».23

Eo koa ny famadihan-drazana, izay riba fototra eo amin’ny Malagasy. Zava-dehibe

sy fiheverana ny Razana izany . Fa ankoatra ny fomba atao amin’ny maty dia hita ihany koa

ny fifaneraseran’ny mpianakavy, ary misy lanonana atao amin’izany. Ary araka ny filazan-

dRAZAFINTSALAMA:“Ny famadihana izay andanian-karena dia fotoana entin’ny

mpianakavy mifanotrona, mifanome voninahitra, mamitrana indray ny fihavanana sy ny

fifanampiana manamafy orina ny finoana fa mitahy ny Razana ary mampahomby izay rehetra

atao”24.

2.5.2. Ny finoana kirisitianina

Ahitana ireo antokom-pivavahana isan-karazany ny kaomininina ambanivohitra

Ambohitandriamanitra. Ao ireo fivavahana mivondrona ao amin’ny FFKM, dia ny FJKM sy

ny EKAR; hita ao koa ireo fiangonana zandriny samihafa. Toy izao ny fafana maneho izany,

miampy ny isan’ireo mpino isam-piangonana:

23 Louis Molet, La concéption malgache du monde du surnaturelet de l’homme en Imerina, 1978 “ le jeudi, par

suite d’un jeu sur les assonances”. Alakamisy, « jeudi » et « misy »il y a, avoir », était un bon jour car « on peu

espérait avoir ». exclu pour le travail de la terre, c’était un jour convenable pour la sortie des princes, pour les

mariages, pour les inaugurations de maisons et pour les mouvements des armées en campagne, entrant et

sortant de la capitale »

24 Adolphe RAZAFITSALAMA, Tari-dalana hoenti-manadihady ny finoana sy ny fomba Malagasy, tak.32

20

Fafana 6: Fafana maneho ireo karazam-mpiangonana sy ny isan’ny mpivavaka ao aminy

Anarana fiangonana Isany ao amin’ny kaominina Isan’ny mpivavaka

FJKM

EKAR

FPVM

JESOSY MAMONJY

ADVANTISTA

ARA-PILAZANTSARA

VAHAO NY OLOKO

TEMOIN DE JEHOVAH

7

3

1

2

1

1

1

1

6225

2031

40

3O1

43

51

54

28

LOHARANO: Ny mpikaroka

Be mpivavaka indrindra ny fiangonana protestanta FJKM. Fiangonana tena matanjaka

eo amin’ny faritra sady maro kokoa raha miohatra amin’ny isan’ny fiangonana hafa. Ny

fiangonana niorina voalohany tao an-toerana dia ny FJKM Ambohitrandriamanitra, tamin’ny

taona 1870. Ny Témoin de Jehovah kosa no vitsy mpivavaka indrindra. Tsy manana trano

fiangonana izy ireo fa an-tranon’olona no manao fivoriam-bavaka. Vokany, manavia ny

mponina ny fandehanana any.

Na maro toy izany aza ny trano fivavahana ao amin’ny kaominina, izay ahafahana

milaza fa tena tafiditra ao ny fivavahana kiristianina, dia tsy nahafoana ny finoana nentin-

drazana izany. Amin’ny ankapobeny dia mampivady finoana ny mponina, satria maro

amin’izy ireo no kiristianina sady mandala ny famadihana, ny fadin-tany, ary manatona

mpanandro sy mpitaiza.

21

FEHIN’NY TOKO II

Toerana azo lazaina fa be mponina ihany ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamanitra. Hita ao amin’ny fokontany Ambohitrinibe I sy ny fokontany

Ambohitrandriamanitra izay renivohitry ny faritra ny karazana ambaratongam-pampianarana,

ny toeram-pivavahana samihafa, ny toeram-pitsaboana,…. Nisongadina koa ny fanarahan’ny

mponina ny finoana nentin-drazana sy ny finoana kiristianina.

Hita soritra tato amin’ity toko ity ny fahasahiranan’ny ray aman-dreny, indrindra

amin’ny lafiny fanabeazana ny zanany. Antony mahatonga izany ny tsy fahampian’ny

fotodrafitra asa mahakasika ny sekoly , fa eo koa ny tsy fahampian’ny enti-manana amin’ny

famoriana ireo fitaovam-pianarana, izay lafo tokoa, hany ka betsaka ny miraviravy tanana.

22

TOKO III: NY LAFINY TOE – KARENA

3.1. Ny foto-piveloman’ny mponina

Miankina indrindra amin’ny foto-piveloman’ny mponina ny fidiram-bolany sy ny

toe-karen’ny faritra. Tantsaha ny ankamaroany ary fiompiana sy fambolena no asa

fivelomany.

Fafana7: Fafana maneho ny fitsinjaran’ny mponina araka ny asa sahaniny avy:

Paysans Commerçants FonctionnaireSalariés

privés Transporteurs Artisants

98,6% 0.6% 0.6% 0.1% 0.1% 00%

LOHARANO: Monographie de la commune Ambohitrandriamanitra 2005

Na dia tantsaha avokoa aza ny mponina ao amin’ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamanitra dia samy manana ny tranony avy ireo. Ireo mpivarotra sy mpiasam-

panjakana vitsy an’isa no hany mba manofa trano, satri mpiavy ny ankabeazany.

3.1.1. Ny fambolena

Ireo voly fihinana eto Madagasikara ka mety ao amin’ny faritra dia ambolen’ny

mponina avokoa. Misy araka izany ny voly an-drano ary eo koa ny voly an-tanety.

Ny fambolena vary no tena mibahana, ary ny fikarakarana izany voly vary izany no tena

mandany ny fotoanan’ny olona. Araka izany, zava-masina ny tanimbary ka misy amin’ireo

mponina no mila hevitra amin’ny mpnandro ny amin’izay andro tsara hanombohany ny asa

tanimbary, mbamin’ny famafazana na fanetsana na fijinjana, na santa-bary, ….I BOURDIEC,

aza, dia manambara fa”tsara tsindriana ny hasarobidin’ny tanimbary ho an’ny Malagasy,

izay anstoina hoe “Tanindrazana”, raisiny ho voninahitra maha izy azy, iombonan’ny

fianakaviana io ary fady mihitsy ny mivarotra azy”25

25 F. BOURDIEC, Hommes et paysages du riz à Madagascar , ETUDE de géographie humaine, FTM, janvier 1974, tak 15 « nous devons souligner la valeur inestimable de la rizière pour les malgaches : appeleé « tanindrazana » et considérée comme un patrimoine familial inaliénable; il ne sauriat être question de la vendre »

23

Aorian’ny vary dia ny hanin-kotrana toy ny mangahazo sy ny vomanga no tena ambolen’ny

mponina ary ny ovy. Misedra olana anefa ny fambolena ao amin’ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamanitra noho ny tsy fahampian’ny tetikasa sy noho ny fampiasana zezika

simika.

Eo koa ny raharaha andavanandro amin’ny fambolena, izay matetika ilana olona,

karamaina isan’andro. Eo amin’ny 2500 Ariary eo ny karama indray andro ho an’ny vehivavy

ary 3000 Ar kosa ny an’ny lehilahy. Mbola misy ihany koa ny valin-tanana, saingy efa an-

kavitsiana ireo olona miombona asa ka manao izany.

3.1.2. Ny fiompiana

Manana ny Anjara toerany lehibe eo amin’ny asa aman-draharahan’ny mponina ao

amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra koa anefa ny fiompiana omby, ary

io no tena misongadina satria sady tahiry mipetraka no harena manampy amin’ny asa.

Mitombina tsara araka izany ny voalazan’i P OTTINO manao hoe: “ny tena harena dia ny

omby”26 , ana hetsiny maro na an-tapitrisa mantsy ny vidin’omby amin’izao fotoana.

Ny isan-tokantrano dia miompy akoho amam-borona, fiompiana “mamonjy poritra”

mantsy izy ireny. Raha sendra misy ny tsy fahasalamana na koa ny fahsoavana miditra toy ny

fahaterahana na ireo tonon-taona isan-karazany, dia tena ampiasaina ny akoho.

Fafana 8: fafana maneho ny karazan’ireo biby tena fiompin’ny mponina

KARAZANY ISANY MPIOMPY

OMBY 995 600

KISOA 446 215

AKOHO AMAM’BORONA 9000 ISAN-TOKANTRANO

LOHARANO: PCD 2008

3.1.3. Ny seha-pamokarana hafa

26 Paul OTTINO, les economies paysannes du Bas Mangoky, paris Ed Breger de Vault.1963 , . tak 115 “ la

veritable richesse , ce sont les boeufs”

24

Amin’ny ankapobeny dia sady mpamboly no mpiompy ny mponina ao amin’ny

kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Samy antona asa ireo, saingy misy ihany

koa ny vadina asa mampiavaka ireo mponina ireo dia ny fanaovana arina. Io no seha-

pamokarana hafa sahanin’izy ireo. Tsy mahavelona anefa izy io, hoy ny mponina, ary misedra

olana noho ny tsy fahampian’ny mpanangom-bokatra sy noho ny haratsian’ny lalana ihany

koa.

Ankoatra ny fanaovana arina, dia manao varobarotra isan-karazany, ahitana ireo

enta-madinika ilaina amin’ny fiainana andavanandro koa ny mponina.

Ireny asan’ny mponina rehetra ireny dia samy efa nentiny nilana hevitra tamin’ny

mpanandro avokoa vao notanterahiny. Ny mba tsy hisian’ny olana ho tsy manambina no

antony nanaovany izany.

3.2. Ny olana ara-toe-karena

Misedra olana ara-toe-karena tokoa ny mponina ao amin’ny kaominina

ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Tena olana fototra ny faharatsian’ny lalana ka

mahavitsy ireo mpanangom-bokatra. Mitoby araka izany ny vokatra, ka lasa mora vidy, ary

manampy trotraka ny halatra.

3.2.1. Ny faharatsian’ny lalana

Mbola lalan-tany no mampifandray ny fokontany rehetra ao amin’ny kaominina,

sarotsarotra araka izany ny fifandraisana sy ny fifamezivezen’ny vokatra. Izany dia miteraka

fiakaran’ny vidin’entana fampiasa andavanandro sy fahamoran’ny vidim-bokatra ao an-

toerana. Amin’izao faramparan’ny taona 2016 izao kosa dia mba efa misy ny fanamboaran-

dalana, ary dia,tena mahavelom-bolo ny rehetra izany.

3.2.2. Ny fahamoran’ny vidim-bokatra

Amin’ny fotoam-pahavaratra, dia ambany ny vidim-bokatra. Tsy araka ny fotoana

lany sy ny fahasahiranana mihitsy ny sandany. Miseho ihany koa ny mpanelanelana ary izy

indray no mahazo tombony tena mahakivy ireo tantsaha ireo. Koa hetahetan’ny mponina ny

hanafoanana ny mpanelanelana misy ankehitriny.

25

Raha mora ny vidim-bokatra, tsy toy izany kosa ny vidina entana fampiasa

andavanandro, fa misondrotra hatrany. Vokatra misimisy no amidy vao mahazo ny kojakoja

ilaina toy ny kafe, siramamy, sira, savony, ….

3.2.3. Ny olana hafa ankoatra ireo

Faheno eny amin’ny fokontany ny fisian’ny halatra biby fiompy, hala-bary, vaky

trano. Miraviravy tanana ny mponina, hany hery manao dina ho an’izay tratra na dia misy ao

amin’ny fokontany Ambohitrinibe I ihany aza ny “poste avancé” izay misy zandary fito.

Manjaka eran’ny kaomina koa ny doro tanety ary tsy afa-miala amin’izany ny

fokontany. Araka ny fanamarihana hita tao amin’ny Monographie de la commune

Ambohitrandriamanitra 2005, dia nahatratra 100 Ha isan-taona ny faritra may. Ny taona 2015

aza moa dia may ny ala tao Andrarakasina,izay hany toeram-panasinan’ireo mpino ny nentin-

drazana. Izany doro tanety izany dia misy akony eo amin’ny tontolon iainana sy eo amin’ny

tontolo ara-pinoan’ny mponina.

Toerana ahitana rano fisotro madio koa ny kaominina, indraindray anefa mijanona tsy

misy fampandrenesana ny paompy. 2000Ar isam-bolana no saran-drano aloa amin’izany.

Mbola misy koa ireo fokontany tsy ahitana paompin-drano, toa ny Fokontany

Ambohitraivo, Ambohimanantsoa, … voatery mantsaka any amin’ny dobo ny mponina ka

tanteraka eo ilay fitenenana hoe: “Tovovavin’Ambohitrandriamanitra: midina miloloha

zezika, miakatra miloloha siny”.

26

FEHIN’NY TOKO III

Noezahina nasongadina tato amin’ity toko fahatelo ity ny toe-karen’ny mponina ao

amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Ifotoran’izany indrindra ny

fambolena sy ny fiompiana izay tena antom-piveloman’ny mponina. Manana olana maro

anefa ny lafiny toe-karen’ny mponina ao,ary lehibe indrindra amin’izany ny doro tanety. Ny

fisian’ny ezaky ny kaominina amin’ny fanamboarana ny lalana, ary ny efa fisian’ny tobin-

jandary ao an-toerana dia efa mamaha ny ampahany amin’ireny olana ireny.

27

FAMINTINANA NY FIZARANA VOALOHANY

Tanàna tsy dia manalavitra an’Antananarivo renivohitra ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamanitra. Toerana ahitana tangoron-tendrombohitra sy havoana maro, ka eny

amin’ireny faritra avo ireny no misy ny tanàna. Tompon-tany avokoa ny ankamaroan’ny

olona ao: manana trano,tanimboly, tanimbary, fasana, ao an-toerana avokoa izy ireo; ary vitsy

dia vitsy ny mpiavy.

Fambolena sy fiompiana no tena foto-piveloman’ny mponina ary ny fanaovana arina

sy ny varotra enta-madinika ilaina amin’ny fiainana andavanandro no vadin’asany. Na dia

izany ,monina anaty trano avokoa ny fianakaviana tsirairay.

Ireo fokontany dimy ambin’ny folo ao amin’ ny kaominina dia efa samy ahitana

sekoly fanabeazana fototra daholo. Ambohitrinibe I, izay tanàna renivohitry ny kaominina

ihany no misy ny Lycée, sy ny CEG. tsy mahasahana ireo mpianatra tafiditra an-tsekoly kosa

anefa ny isan’ireo mpampianatra, sy ny efitrano fianarana.

Misedra olana koa ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Sakana tsy

mampandroso azy ara-toe-karena ny faharatsian’ny lalana, sy ny doro tanety. Na izany aza ny

zava-misy sy mitranga ao amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra, dia

tsapa ho mandroso ihany ny tanàna. Ireo mponina koa dia manao ny ezaka rehetra mba

hivoaran’ny fiainany. Manakim-po amin’ny finoana sy ny fomban-drazana izy ireo

amin’izany, dia ny nentin-drazana sy ny finoana kirisitianina.

28

FIZARANA FAHAROA :

NY FIZOTRY NY FANANDROANA AMIN’NY

TRANO SY NY ZAVATRA HAFA HITA AO

AMIN’NY KAOMININA AMBANIVOHITRA

AMBOHITRADRIAMANITRA

29

Ny fanandroana mikasika ny trano sy ireo zavatra hafa hita ao amin’ny kaominina

ambanivohitra Ambohitradriamanitra no asongadina ato amin’ny fizarana faharoa.

Amin’ny ankapobeny ny fanadroana dia azo ambara fa fitambaran’ireo vondrom-

pomba sy teti-pahalalana nampiasain’ny mpanandro mba hitsinjovana ny ho avy sy hiarovana

ihany koa ny aina. Lafin-javatra maro no mifandray faka amin’izany, dia ny fahaiza-

mandrindra ny hery entin’ireo poti-javatra madinika indrindra (avy amin’ny zava-maniry,

vato, vy, rano,….) atao famato mba hampijoroana tsara ny trano ka hahasoa ny tompony na

izay honina ao, sy ny finoana ny vintana izay alentika mivantana na ankolaka ao an-tsain’ny

tompon’ny trano aorina sy ny fianakaviany.

Fomba maro samihafa no ampiasain’ny mpanandro mba hampakatoavana sy

hampihatokatoka ny mpomba azy, sy izay manatrika ny asany. Ao ny fampiasana ireo

tandindona isan-karazany, ny teny atao izay ezahina hifanandrify indrindra amin’ny zava-

kendrena sy irariana hitranga eo amin’ny fiainan-tokantranon’ny tompon-trano. Ao koa ny

fanehoan’ ny mpanandro nyfahaizana mifehy ny habaka sy ny fotoana.

Koa mba hahafahantsika mamantatra antsipiriany ireo tarehin-java-misy amin’ny

fanandroana mahakasika ny trano sy ny zavatra hafa dia hovahavahana ireto rijan-kevitra

manaraka ireto:

‐ Ny fanandroana sy ny mpanandro

‐ Ny fizotry ny fanandroana amin’ny fanorenana trano sy ireo tandindona

raketiny

‐ Ireo zavatra hafa ankoatra ny trano anatonana mpanandro

30

TOKO I : NY FANANDROANA SY NY MPANANDRO

1.1.NY FANANDROANA

Raha hamahavaha ny mikasika ny fanandroana dia tsara jerena akaiky aloha ny famaritana azy, sy ny fiandohany, ary ny antom-pisiany.

1.1.1. Famaritana ny fanandroana

Ny fanandroana dia sampanteny anarana azo avy amin’ny fototeny hoe: “andro,”ary.

fomba entina mamantatra ny andro na tonon’andro no dikany. Araka ny famaritan’i Regis

RAJEMISA RAOLISON azy ao amin’ny Rakibolana Malagasy: Ny “ fanandroana : vinany

ataon’ny mpanadro momba ny zavatra ho avy, avy amin’ny fijerena ny tonon’andro sy ny

vintana”27.

Azo ambara, araka izany, fa mifototra amin’ny fijerena andro ny fanandroana. Ary ny

antony ijerena andro dia mba haminavinana ny ho avy sy hamantarana ny vintana mifanaraka

sy mifanipaka ary handrindra izany. Hitandroana ny Aina sy handaminana ihany koa ny

fiainana izay heverina fa tsy ilaozan-korontana no mahatonga ny fanandroana.

1.1.2. Ny fiandohan’ny fanandroana

Ny mpiavy no nitondra ny fanandroana teto amintsika. Ambaran-dRAINIHIFINA fa :

“ Ny Arabo izay tonga tany amorontsiraka atsinana sy andrefana no isan’ireo firenena

mpiavy. Ny finoana mohamedianina izay naelin’izy ireo no nanjary fanompoan-tsampy teto,

nahatonga ny sikidy sy fanandroana, ny mosavy sy ny hitsak’andro”.28 Izany hoe: naka

tahaka ny fanaon’ireo mpiavy ireo ny Malagasy. Nataony mifanaraka amin’ny fomba

fiainany anefa izany avy eo fa tsy nadika fahatany.

Koa rehefa manao ny fanandroana izany dia misy ny fijerena andro, izay rahateo no

fototry iorenan’ity fomba ity29.

27Régis RAJEMISA RAOLISON, Rakibolana malagasy, Ambozontany Fianarantsoa, 1985, tak 1061

28RAINIHIFINA, Lovantsaina II Tantara Betsileo, Ambozontany Fianarantsoa. 1975. tak 19

29 Jereo tovana : « ny niandohan’ny hasy sy ny ombiasy voalohany indrindra »

31

1.1.3. Ny antom-pisian’ny fanandroana.

Mila toky sy fanantenana amin’izay ataony sy iainany ny olona, ka izay indrindra no

anatonany mpanandro na mpitaiza. Matetika mantsy ireny mpanandro ireny tsy mijery andro

fotsiny, na manarim-bintana fotsiny fa mitsabo ireo aretina mpahazo ny olombelona sy ny

aretim-piaraha-monina ihany koa.

Matetika tokoa ny mponina ao amin’ny kaominina ambanivohitra

Ambohittradriamanitra no manatona mpanandro na mpitaiza; miankina indrindra amin’ny

finoana anefa io ary ambaran’I Emile DURKHEIM fa, « Ny fiforonan’ny fivavahana aloha

dia ny mba hanazavana sy hanehoana, tsy izay tranga manokana ihany fa izay miseho

andavanandro koa. Amin’ny ankapobeny, ireo andriamanitra dia natao indrindra ny

hanampy amin’ny fahazoana ny anton’ny haratsiana, ny hafahafa sy ireo toe-javatra tsy

mitombina, fa natao ho an’ny fiainana andavanandro eo amin’ny tontolo, ny fihetsiky ny

kintana, ny fiovan’ny toetrandro, ny fahavokarana isan-taona, ary ny fitombon’ny zava-

manan’aina, tokony hifanaraka amin’ny tsy ampoizina izany ny asan’ny finoana »30.

Ny hampahazava ny saina sy ny mba hahazoana antoka ny mety ho fisehon’ny ho avy

indrindra izany no antom-pisian’ny fanandroana

1.2.Ny Mpanandro

Ny mpanandro no olona voatokana hanatanteraka ny fanandroana, koa andeha

holazaina ny famaritana izany, sy ny antony nahatonga ho mpanandro.

30 DURKHEIM, Les formes élémentaires de la vie religieuses, le système totémique en Australie, PUF, Paris p

40: « Les conceptions religieuses ont, avant tout, pour objet d’exprimer et d’expliquer, non ce qu’il a

d’exceptionnel et ont de constant et de régulier, très généralement, les dieux servent beaucoup moins à rendre

compte des monstruosités, des bizarreries des anomalies, que de la marche habituelle de l’univers, du

mouvement des astres, du rythme des raisons, de la poussée annuelle de la végétation, de la perpétuité des

espèces . il en faut donc que la notion du religieux coïncide avec celle de l’extraordinaire et de l’imprévu »

32

1.2.1. Famaritana

Ny mpanandro dia ireo olona manatanteraka ny fanandroana. Tsy ny rehetra anefa no

mpanandro fa ireo olona voatokana hanao izany ihany. Izany hoe, tsy izay te ho mpanandro

na izay manaraka andro dia ho lasa mpanandro. Hoy i H. DESCHAMPS hoe: “ samy hafa

arakaraka ny toerana ny mahalasa mpanandro, indraindray ny fanandroana nolovaina,

indraindray avy amin’ Andriamanitra” 31.

1.2.2. Ny nahatonga ho mpanandro

Azo sokajiana telo ny fomba ahafahana manandro: eo aloha ny fianarana ho mpanandro,

ny tsindrian- javatra, ary ny fandovana ireo ray aman-dreny efa mpanandro.

1.2.2.1.Ny fianarana ho mpanandro

Miankina amin’ny safidin’ny tsirairay ny fianarana ho mpanandro. Tsy misy anefa ny

fianarana manokana mikasika azy io. Tsy maintsy manatona ireo mpanandro efa misy, ary

koa mandalina anaty boky maromaro nataon’ireo mpikaroka. Misy ampahan-javatra tsy

ampahafantarin’izy ireo koa, ary matetika ny havany ihany no lasa mpanandro.

1.2.2.2.Ny tsindrian-javatra

Ny olona manana tsindrimandry no tsindrian-javatra matetika ka dia amin’ny fotoana

hatoriana no misy “zavatra” manindry azy ka mampita hafatra amin’ny alalan’ny nofy.

Ho an’Ingahy Sônina dia notsindrian-javatra teo amin’ny faha fito amby roapolo taonany

no nahatonga azy ho mpanandro. Noezahin’ny fianakaviany nalana taminy io zavatra

nanindry azy io saingy saika namono azy (nivadika tany aoriana ny endriny) ka navela

tamin’izao, ary nanomboka nandray olona izy teo amin’ny fahatelopolo taonany.32

31 H DESCHAMPS , Les religions de l’Afrique noire, PUF, Paris ,1965 tak 61“ les recrutements et les procèdes

différents suivants les pays. Parfois la divination est héréditaire, parfois les signes attestent que dieux ont choisi

un interprete. »

32 Resaka nifanaovana tamin’Ingahy Sônina tao an-tranony teny Ambohimarina Fokontany Ambohitraivo

Ambohitrandriamanitra ny volana aogositra 2005

33

1.2.2.3. Ny fandovana

Ity fandovana ity no mateti-pitranga indrindra ahatongavana ho mpanandro, miampy

ny fahaiza-mijery andro. Anjaran’ny mpanandro no manendry izay handimby azy, ka

hamindrany ny talentany. Misy fepetra efa napetraky ny razana anefa amin’izany, ka tsy azo

dikaina. Matetika dia ny zanaka lahy no tsy maintsy mandova izany ; indrindra fa ny

lahimatoa.

Raha misy zaza tokony handova ka tsy mety mandray izany talenta izany, dia ahiana

ihandronan’ny tsinin-drazana. Heverina ho mpanosihosy ray aman-dreny izy amin’izany. Hoy

indrindra RAINANDRIAMAMPANDRY ao amin’ny “Hafatry ny ombiasy anankiray

tamin’ny zanany” : “ hevero ary diniho matetika ny zavatra voalazako teo, ka raha mody

amin’ny razana aho, dia tsy tsindrian’alahelo akory ny foko , fa matoky aho fa tsy hivily

amin’izay andidiako anao hianao”.33 Ary iaraha-mahalala koa fa ny “ ana-dray aman-dreny

toy ny tsipak’ombalahy , tsy mahavoa mahafanina, mahavoa mahafaty”

Anisan’ny tonga mpanandro tamin’ny alalan’ny fandovana RANDRIANAVAO sy

RAMBOAZANAKOLONA Charles, samy taranaka mpanandro izy ireo .

Marihina ihany koa fa ireo mpanandro notsindrian-javatra dia sady mitsabo olona no

manandro toa an-dRANDRIANIMANANA Edmond, notsindrian-javatra teo amin’ny

fahefatra ambin’ny folon’ny taonany izy, ary taranaka mpanandro, any amin’ny taranaka

fahafito.

33RAINANDRIAMAMPANDRY, Tantara sy fomban-drazana, Mad Print, Tananarive1977, Tak. 22

34

FEHIN’NY TOKO I

Toy izay sy izay ny mikasika ny fanandroana sy ny mpanandro. Misy izany ny

mpanandro tsy nandalina momba ny fanandroana, fa noho izy notsindrian-javatra na koa

namindran’ny havany talenta dia tonga mpanandro. Ny anakamaroan’ny mpanandro toy

ireny dia sady mitsabo olona matetika. Ny faminavinana ny vintana araka ny tonon’andro

anefa no tena misongadina amin’ny asan’izy ireny.

Hojerentsika ao amin’ny toko manaraka kosa ny fizotry ny fanandroana atao

amin’ny trano, rehefa hihady fototra, sy hitokana ny trano vao voaorina, ary ny

tandindona entin’ireo teny amam-pihetsika sy fitaovana nampiasaina.

35

TOKO II : NY FIZOTRY NY FANANDROANA MAHAKASIKA NY TRANO

Ny trano dia fonenan’ny velona, ary ny tanjona amin’ny fanorenana trano dia ny mba

hahaela velona sy hahasalama ary hanambina ny tompony. Izany indrindra no mahatonga ny

mpanandro hanao fombafomba raha misy ny trano vao haorina na hohavaozina sy hasiam-

panamboarana.

Ny fonenana anaty trano voaorina tsara ara-dalàna sy ara-pahasalamana no

mampiavaka antsika amin’ny biby. Ary ny fomba rehetra atao amin’izany dia misy

tandindona daholo.

“Ny tandindona dia karazana famantarana entin’ny fiaraha-monina ifandraisana na

“signe”, na dia tsy tandindona avokoa tsy akory rehefa mety ho famantarana”, hoy I A.

RAZAFINTSALAMA34. Araka izany, natao ho famantarana na koa fanamarihana ny zavatra

tiana ho tanteraka amin’ny olona nahavita trano ny tandindona resahintsika eo amin’ny fomba

fanao mikasika ny trano onenana.

Raha vao hanorina trano, dia matetika no maka mpanandro ny olona. Io fomba io

indrindra no ataon’ny mponina ao amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitradriamanitra;

toa ilàny hevitra amin’ny mpanandro avokoa mantsy izay mikasika ny trano na vao haorina,

na havaozina, na trano hosantarina.

2.1. Ny trano vao aorina

Rehefa vonona hanorina trano ny fianakaviana iray na ny tokantrano iray dia efa

vonona amin’ny hoenti-manana amin’izany. Manatona mpanandro izy ireo mba hiomanany sy

hahafantarany ny andro izay voatondro hanombohana ny asa fanorenana. Tsy maintsy

jeren’ilay mpanandro amin’izany ny tonon’andro tsara hihadiana fototra izay mifanaraka tsara

amin’ny vintan’ny tompony mba hisian’ny firindrana.

Ohatra: Raha mpivady no hanorina trano, ka vava Adizaoza ny lahy, ary ny vavy vody

Asombola ; ny andro tsara hanaovana ny fanorenana ka hanombohana ny hady fototra dia ny

vava Asorontany na ny vonto Asorontany.

Toy izao ny kisary maneho ny tonon’andro azo anorenana trano sy ny tsy azo

anaovana izany, izay voarakitry ny alimanaka: 34 A. RAZAFINTSALAMA, Op. Cit

36

Kisary 1 : Kisary maneho ny tonon’andro azo anorenana trano 35

MM

M M

M

M

miarina

LOHARANO : Alimanaka Malalasoa

2.1.1. Ny fanomanana ny fanorenana trano

Rehefa hanorina trano , dia efa misy ny toerana nomanina hananganana azy, fa ny fotoana hanombohana ny asa no ilana hevitra amin’ny mpanandro.

Na dia efa fantatra toy izany aza anefa ny toerana, tsara ihany ny handinihana ny

toetoetrany.

2.1.1.1. Ny toetoetry ny toerana

Tsy maintsy fantatra mialoha ny toerana hananganana ny trano: kendrena mba ho tany

marina na efa voaarina izany. Zahana ihany koa ireo faritra manodidina azy mba hahitana ny

tokony ho fitodiky ny trano. Manan-danja lehibe amin’ny fiheverana malagasy koa ny

vazantany efatra: Avaratra, Atsimo, Atsinanana, Andrefana.

35 Alimanaka MALALASOA, 2016 (nasian’ny mpikaroka marika famantarana ireo tononandro azo anaovana trano.

37

- Ny toerana hanorenana trano: ho an’ny mponina ao amin’ny kaominina

Ambohitradriamanitra dia ny manakaiky tanàna no tsara. Mitangorongorona an-tampon-

kavoana mantsy ny ankamaroan’ny tranon’olona ao fa tsy mba mitokantokana. Ary koa mba

samy hahazo ny anjara masoandrony avy ny tokantrano tsirairay.

Sary 1: ireo trano mitangorona an-tampon-tendrombohitra ao Ambohitrandriamanitra:

.

Ny fitodiky ny trano kosa indray dia miankandrefana, araka ny fitenenana hoe:

“miakandrefam-baravarana”, na avaratra andrefana. Any andrefana no filentehan’ny

masoandro, ary mateza kokoa ny andro ny tapany hariva. Mba ho azon’andro tsara sy

hahasalama ny tompony àry ny trano,dia natodika any andrefana ny varavarana fidirana.

Fadiana kosa anefa ny miatrika saha, satria heverina ho tany noana ireny ka mitady

izay hahavokisany. Fadiana toy izany koa ny mitodika amina vato malahelo36, heverina fa

mampiditra alahelo sy fahoriana ho an’izay monina ao amin’ny trano izany. Ny toerana tena

tsara dia ny toerana manatrika tany voky 37. Izany hoe, manandrify havoana na

tendrombohitra. Mariky ny fahavokisana izany, ary efa firariana sahady ny olona hitoetra ao

anatin’ny trano mba hanam-pahafenoana ny fiainany.

36vato malahelo: vato be misy rano mikoriana 37 Tany voky,havoana na tendrombohitra

38

2.1.11.2.Ny fijereena ny fotooana

naton

mpan

volan

hano

jeren

famp

Izany

ipetr

fihod

tsara

Kisar

38 Jere39Lou

Ny tonon

ninay dia s

nandro nire

na, ary io no

n’andro alo

samy mamp

saka tamina

o tena azo a

ha no ijeren

piasa ny A

ay, no tena

antoka.

na ny fotoan

limanaka M

ahitana ny t

na hanorena

Malalasoa a

tonon’andro

ana trano. Ir

avokoa. Io

o mifanarak

reo mpanan

tetiandro io

ka amin’ ny

ndro rehetra

o ,hoy ireo

y fisehon’ny

a

o

y

Anisan’n

ombohana n

na anefa ny

pifanarahana

y hoe, ny an

ny tonon’an

ny hady fot

y vintan’ny

a ny andro h

ndro mifam

ndro tsara

otra. Tsy ts

y tompony

hanorenana

elona amin

hanorenan

sara kosa n

mba tsy h

a sy ny tono

’ny andro n

na trano ny

ny manorina

hisian’ny fi

n’andro nah

nahaterahana

y vava As

a amin’ny v

ikorontanan

haterahan’n

a no tsara h

sorotany, eo

vava Adijad

na. Izany

ny ho tompo

anorenana.

o no tsara

dy38. Ilaina

dia mitaky

on’ny trano.

a

a

y

.

Eo ami

ahan’ireo v

diny, toeran

a indrindra. T

in’ny trano

vintana sy to

na heverina

Toy izao ny

o Ntaolo,

onon’andro

fa tsara sy m

y kisary man

ny zoron

. Miantomb

masina indr

neho izany

n-trano sy

boka eo ami

rindra io, ka

:

ny lafin-d

in’ny zoro

a ny tonon’

drindrina r

avaratra ats

andro eo no

rehetra no

sinanana ny

o ambara fa

o

y

a

ry2: kisary

eo kisary 1 uis MOLET, O

maneho ny

Op Cit. tak 59

fipetraky n

9

ny vintana aao amin’ny ttrano Ntaoloo39

399

Araka ny hita eo amin’ny kisary dia mifanipaka ny vintana ao amin’ireo tonon’andro

mifanitsy amin’ny alalan’ny tsipika mitapatapaka. Ampiasain’ny mpanandro mandraka

ankehitriny kosa io kisary io, rehefa haminavina ireo tonon’andro mifanaraka sy mifanohitra

izy, mba hisian’ny rindra eo amin’ny vintana.

2.1.2. Fanatanterahana ny fanorenana trano

Rehefa hiroso amin’ny fanandroana ho fanorenana ny trano, dia teboka telo no tsara

jerena: ny fotoana hanombohana ny hady fototra, ireo fitaovana ilaina amin’izany, ary ny teny

sy fihetsika enti-miatrika ny fanorenana.

2.1.2.1.Ny fihadiana fototra

Araka ny efa notaterina teo aloha, dia ny andro mifanaraka amin’ny vintan’ny

tompony no fotoana tsara ihadiana fototra. Kendrena koa anefa mba ho amin’ny miarim-

bolana no hanaovana izany. Amin’ny Malagasy mantsy, ny volana tsinan-kerinanadro dia

mampiseho sahady fa mbola hitohy ny fitombony, ary hiarina avy eo ny volana rehefa feno

tapa-bolana. Heverina, araka izany, fa hisosa tsara tahaka ny fisondrotry ny volana ny asa

fanorenana atomboka amin’io fotoana io. Inoana hiarina toy izany koa ny fiainan’ireo izay

hitoetra ao amin’ny trano rahatrizay.

2.1.2.2.Ireo fitaovana ilaina

Rehefa voafaritra tsara ny fotoana hihadiana ny fototra; dia tokony ho efa fantatra koa

ny refin’ny trano haorina.

Ho an’ny mpanandro Raoelina, ny fitaovana tsy maintsy ilaina ankoatra ny

fitaovan’ny mpanao trano dia ireto avy: tady, tovolahy velon-dray aman-dreny, rano ary

famato40

-Ny tady dia natao handrefesana ilay olona tompon’ny trano. Rehefa voarefy ny

manodidina : lavany sy sakany, dia entina amin’ny refin’ilay tompony, ka tsy azao atao

mifarana eo amin’ny tratra na ny kihony izany ;fa tsy maintsy adila kely. Heverina hamaky

40 Famato: ody atao amin’ny fototry ny trano eo amin’ny zorony avaratra atsinanana

40

tratra sy hampanenina mantsy ireo refy ireo. Hoy indrindra I W.E. COUSINS : “ ny hakiho

anefa dia tsy mba tian’ny Ntaolo ilazana refin-javatra satria nataony ho mariky ny

fanenenana ny “hakiho”41. Izay fihetsika izay no atao hoe: manala saritaka. Izany hoe, alana

avokoa ireo rehetra heverina fa hanakorontana na hanohintohina ny fiainana, toy ny nenina sy

ny hasasaram-poana tsy mitondra voka-tsoa.

Sary 2: mampiseho ny refin-trano afindra amin’ny tompony

- Ny tovolahy velon-dray aman-dreny kosa no manatsatoka angady voalohany; ary eo

amin’ny zoron-trano Alahamady avaratra atsinanana no atomboka izany. Mampiseho ny

firariana ny mba hisian’ny fitohizan-taranaka handova ilay trano rahatrizay no anton’io. Ary

ny zanaka lahy no ataon’ny Malagasy hoe: “Mpandimby anaran-dray” ka izy no omena

andraikitra voalohany amin’ny trano.

41W.E. COUSINS , Fomba Malagasy, Ambozontany Fianarantsoa , tak 113

41

Sary 3: sary maneho ny toerana nanatsatohana angady voalohany

Alefa anatiny ny tany eo amin’io zoron-trano Alahamady io, zoron-trano eo avaratra

atsinanana, fa tsy avoaka rehefa miroso amin’ny fihadiana ny fototra. Eo amin’ny zoron-

trano atsimo andrefana na zoro Adimizana kosa, dia avoaka any ivelany ny tany. Heverina ho

ratsy sy ihandronan’ny ratsy mantsy ny atsimo . ary any no fanariana izay “ratsy” rehatra. Ny

ray aman-dreny be no “manary ratsy”42 toy izany. Vita ireo dia hadiana amin’izay ny fototra.

Rehefa voahady ny fototra dia asiana rano efa nasiana famato ( vola tsy vaky, famoa,

vato mazava) eo an-joro firarazana ary manandra- bavaka ny mpanandro miaraka amin’ny

ray aman-drenibe amin’ny fianakavian’ny tompon’ny trano. Tso-drano no atao amin’izany,

ary soritan’i J. NDEMA tsara fa: “ny tsodrano aloha dia tsy mba ny zandry no mpanome azy:

tsy maintsy zokiny no mitsodrano hatrany. Fa raha zandry kosa, dia fankasitrahana fotsiny no

manjary anarana entin’ny tsodrano omeny.”43

Samy manana ny ataony famato avy ny mpanandro tsirairay. Arakaraka ny fomba

nahazoany ny fahasoavana na ny nahatonga azy ho mpanandro no mampisy ny fiavahana. Ho

an-dRANDRIAMANANA Edmond ohatra dia ampiany vakana ny azy ny famato ary toaka

42 Manary ratsy: manary mianatsimo ny tany eo amin’ny faritra na zoro mifandratra amin’ny

vintan’ny tompony.

43 Jean NDEMA,Fomba Antakay,Ambozontany Fianarantsoa,1973.tak 137

42

no ampiasainy fa tsy rano. Miresaka mivantana amin’ny razana koa izy eo am-

panatanterahana izany.44

Mitana anjara toerana lehibe sy manan-danja amin’ny fanorenana trano ny famato

ampiasain’ny mpanandro. Ireo singa mandrafitra azy ireo no tandidona hita maso eo

anatrehan’ny olona manatona mpanandro. Heverina ho manana ny asany tsirairay avy ireny

zavaboaary rehetra ireny:

-Ny vato mazava na vato velona: heverina fa hanazava hatrany ny fiainan’ireo olona

honina ao anatin’ny trano rehefa voatsangana soa aman-tsara izany. Izany hoe, ho tsangam-

bato tokoa ilay trano45

-Ny vola tsy vaky na Tsangan’olona ihany koa no iantsoana azy, dia firariana izay

hipetraka ao amin’ilay trano mba hanana ny maha izy azy, ho tonga olom-banona sy hanan-

karena, hirin’olona fa tsy haniry olona,…. Ary satria volafotsy io karazam-bola io dia inoana

fa hanala ireo hery ratsy mety hisompatra ny tompon’ny trano.

-Ny toaka izay araraka mba ho an’ireo Razana, anehoana fa efa nanome hasiana azy

ireo ny rehetra manatrika ny hady fototra, ary mba hanatanteraka ny anjarany koa ireo razana

ireo ny amin’ny fitahiana ny velona. Araka ny fitenenana hoe : “ raha razana tsy hitahy

mifohaza hihady vomanga”.

-Nampiasaina koa Ireo karazam-bakana, izay manarina ny vintana ho tsara hatrany.

Ny anaran’izy ireny tsirairay avy koa dia mifanandrify indrindra amin’ny asa kendrena ho to.

Hoy ny filazana’i Louis MOLET: “Ireo vakana tsara “mpandamina” dia mitovy amin’ny

“sorona” vintana. Manala ny vintana mifanohitra na mampifanaraka ny vintana. Noho ny

fanambinana, mandamina ihany koa ny vintana mahery na maivana loatra ireo; ireo ihany

koa no mametraka ny toe-javatra na zavatra amin’ny toerany “ 46

Natao ho lahy sy vavy ireny vakana ireny mba tsy hisian’ny fanavahana ny mahalahy

na mahavavy ny tompon’ny tokantrano.

44 Jereo Tovana vondrona ambara: “ vavaka nasandratry ny mpanandro” 45 Tsangam‐bato,zavatra tokony hotsaroana,asa mendrika hotadidiana,andro lehibe na malaza tsy hohadinoina 46Louis MOLET, op cit. tak 150 « les perles classées « d’équilibre » correspondent aux « sorona » des

destins. elles annulent les destins contraires ou affermissent les destins. Chancelant, elles tempèrent les destins

trop forts ou trop faibles, ce sont aussi celles qui remettent en place les situations ou les choses ».

43

Toy izao ny sarin’ny vakana fanaon’ny mpanandro iray famato. Tsy ajanony ao

amin’ny fototra trano anefa ireo, fa natao hanala ny ratsy fotsiny ihany.

Sary 4: Sarin’ireo vakana fanao famato:

2.1.2.3.Teny sy fihetsika atao

Mandritra ny fihadiana fototra dia misy hatrany ny teny ataon’ny olon-dehibe na ny ray

aman-dreny manatrika. Amin’ny misandratra andro no anombohana ny hady fototra.

-Teny : Teny feno firarian-tsoa, vavaka amin’Andriamanitra sy ireo Razana no atao

amin’izany. Raha fantatra ny anaran’ireo Razamben’ny tompon’ny trano dia tononina ao

anaty tonom-bavaka izy ireo. Ny ray aman-dreny lehibe indrindra no miteny voalohany. Ny

mpanandro no manohy ny teny firarian-tsoa sy vavaka, eo amin’ny fotoana ametrahany ny

famato, ho fiarovana.

-Fihetsika: Amin’ny fotoana ametrahana ny famato vao manandram-bavaka ny

mpanandro. Atao miantefa amin’ny tompon’ny trano izay atao hoe: “zanaka” mandrakariva

ny firariana amin’izany. Fihetsika Maontina sy vonona hanao zavatra kosa no asehon’ireo

mpanotrona, mandritra ny fihadiana fototra. Mahandro sakafo ho an’ny mpanao raharaha sy

ireo havana tonga manotrona ny vehivavy. Ireo lehilahy kosa dia tokony samy mba mandray

anjara mihady fototra sy mba mandray angady na dia efa misy aza ny olona natokana

handrafitra ny trano. Izay ilay hoe: “anjara biriky”

44

Kendrena koa mba tsy hisy tany very mandritra ny fihadiana fototra; alefa eo afovoany

ny tany voahady. Tsy mametraka olana anefa na atao na tsy atao ny fihetsika toy izany . Efa

voaaron’ny famato ny zavatra rehetra, hoy ny mpanandro

Fadiana ny mampiditra afo sy mandatsa-dra ao anatin’ny trano vao aorina mandritra

ny fananganana azy. Mbola tsy misy monina maharitra mantsy ny trano eo, ka tsy tokony hisy

mpanafana sahady, na koa mpisantatra amin’ny fandatsahan-dra.

Araka ny fomba Malagasy, ny biriky no tokony ho tonga mialoha amin’ilay toerana

hananganana trano na dia atao fototra vato aza ny trano. Ny tany mantsy no natao ho an’ny

velona, ary ny vato no natao ho an’ny maty. Araka ny fitenenana ataon’ny mpikabary am-

mpandevenana hoe: “hivoaka ny varavaran-kazo ary hiditra amin’ny varavaram-bato”47. Ny

tany no natao ho an’ny velona fa ny vato kosa no anjaran’ny maty. Izany hoe, ny tany no

fototry ny fahavelomana na mpamelona, fa ny vato kosa tandindon’ny fahafatesana satria tsy

misy aina miampify akory ao aminy.

2.1.3. Aorian’ny fitsanganan’ny rindrina

Rehefa mijoro ny rindrina, ary efa mipetraka ny vovonana dia apetraka eo amin’ny

lohatapenaka48 ny saina. Tsy apetrapetraka amin’izao anefa fa mila ijerena andro koa. Ary ny

andro mifamelona amin’ny andro nihadiana ny fototra no ametrahana izany. Tamin’ny vanim-

potoana mbola tsy nahazoantsika ny fahaleovan-tena, dia voninkazo no napetraka teo amin’ny

tapenaka rehefa vita ny rindrina. Izany no natao, dia ny mba hanehoana sy hamaritana fa

hatreo aloha ny haavon’ny trano. Izany hoe, famaritana ny fetran’ny habaka sahanin’ny trano.

Taty amin’ny vanim-potoana nahazoana ny fahaleovan-tena no nanomboka ny fampiasana ny

sainam-pirenena. Sainam-pirenena malagasy no atsangana eo, izay marika ahafahana milaza

ny fahaleovan-tenan’i Madagasikara, ary maneho ihany koa ny fitiavan-tanindrazana. Koa

satria raisina ho toy ny tanindrazana ihany koa ny trano dia izay no antony nametrahana ny

saina, sady tazan’ny mpiara-monina tsara eo koa fa efa ho vita ny trano, ary efa hiroso tsy ho

ela amin’ny fanafoana sy famitana ny pitsony rehetra.

Andro vitsivitsy mialoha ny hanafoana ny trano tokoa no apetraka ny saina, ary

amin’ny fotoana manarina ny vintan’ny tompony na ny tonon’andro mifanaraka amin’ny

47 W.E. COUSINS, Fomba malagasy, Op Cit. tak 67‐68 48 Lohatapenaka : tendrony maranitra amin’ny tapenaka. Tapenaka : tapany ambony amin’ny rindrin’ny sakan‐trano izay atao telozoro ka ny lohany maranitra ambony no natao ipetrahan’ny vovonana.

45

andro nanombohana ny hady fototra no anatanterahana izany. Ny farany avo indrindra

amin’ny rindrin-trano no marihina mba isehoan’ny fahafehezana ny habaka.

Kisary 3: fipetraky ny saina eo amin’ny lohatapenaka

Satria ny tompon’ny trano no honina maharitra ao, ary holovain’ny taranany ny trano

dia ny tonon’androny no nentina nanorenana ny trano. Efa sarin’ny fiainana ho avy sahady no

tarafina amin’izany

Tahaka izany ihany koa ny fotoana nanombohana ny hady fototra: ny andro nanaovana

ny fanorenana dia miankina indrindra amin’ny tonon’andron’ny tompon-trano, saingy ny ora

no teo amin’ny misandratra andro. Tandindon’ny fahavelomana io fotoana io satria eo

amin’ny folo ora maraina eo, izany hoe fotoana fiakaran’ny masoandro.

Noho izany, ny olona tompon’ny trano dia efa mahatsapa sahady sy manantena fa

hitondra soa sy fanambinana ho azy ny trano naoriny ary ho ela velona ao izy mianakavy.

Indrindra koa moa nampian’ny mpanandro famato izany, ka tsy misy ny atahorany.

2.2. Ny trano havaozina na hasiam-panamboarana:

Tsy voatery haka mpanandro rehefa hanao fanamboarana ny trano ny tompony. Ny

kendrena dia ny mba hifanarahan’ny vintan’ilay trano na ny tonon’andro nananganana azy sy

ny andro hikitihina na hanovana sy hanavaozana azy. Izany hoe, raha vava Asorontany no

nananganana dia ny vava Adijady no mety hanombohana ny fanavaozana.49 Raha sanatria

moa tsy fantatra izany dia mila manatona mpanandro ihany.

49 Fomba fanaona mpanandro, mifanohitra amin’izay hita ao amin’ny kisary 1

46

Indraindray koa ny trano izay honenana dia toa tsy manambina ireo mipetraka ao:

marary lava na sendra tsy fisiana lava sy tsy mba manana tahiry ireo monina ao anatiny.

Ilana fanarenana izany, fanarenana ny vintana, ka ny fanitarana ilay trano no vahaolana.

Miha mitombo ny fianakaviana rehefa manambady ny zanaka. Misy araka izany ny

faniriana hanamboatra trano na fahitra mifanampy amin’ny trano efa misy. Ao atao tsara koa

ny mampiakatra ny trano, na manampy efitra. Tranga hita tamin’ireo trano sasany ao

Ambohitrandriamanitra izany. Amin’ny ankapobeny, trano be daholo ny ankamaroan’ny

tranon’olona ao an-toerana, noho ireo misy rihana avokoa.

2.2.1. Endrika isehoan’ny fanamboarana

Mety hoeferina na hitarina na koa hohatsaraina fotsiny ilay trano. Mila hevitra

any amin’ny mpanandro mandrakariva anefa ny tompon-trano amin’ny fanatanterahana

ireo. Izay toro mariky ny mapanandro natonony no arahiny amin’izany.

2.2.1.1.Ny trano hitarina na hoeferina

Rehefa hanitatra trano na hanavao sy hanampy efitra dia tsara hatrany raha fantatra ny

andro nananganana. Atao mifamelona amin’iny tonon’andro iny no anombohana ny

fanamboarana. Raha sanatria kosa tsy fantatra izany, dia ny tonon’andro nahaterahan’ilay

tompony no jerena ka izay andro mifanaraka amin’izay no hanaovana ny fanitarana.

Ohatra: ny tonon’andron’ny tompony, vava Alakarabo; ny andro tsara hanombohana

ny fanamboarana izany dia ny vava Adizaoza na ny Asorontany ary amin’ny miarim-bolana

na ny tsinan-kerinandro, ny tsinam-bolana miandoha, no anaovana azy. Tsy azo atao kosa ny

amin’ny miratra volana fa heverina ho “mandrava efa” izany.

2.2.1.2. Ny fanamboarana tsotra

Tsy voatery hanatona mpanandro kosa ny olona rehefa hanatsara ny tranony: hanolo

tafo, handoko, handalotra,… Na izany aza anefa misy ihany ireo mila hevitra amin’izy ireny

mba hananany toky fa tsy hiova na hiala ny soa rehetra efa niainany tao. Ny fiarovana no

ataon’ny mpanandro amin’io. Ireo mpanandro sady mpanasitrana, antsoina koa hoe mpitaiza

no manao izany. Ireo zavaboary sy zavamaniry toy ny fanazava, tanterakala, tsitohintohina,

47

sodifafana ary mandravasarotra no ataony fiaro amin’izany. Atao amin’ny rano ireo ary afafy

amin’ny trano hasiam-panamboarana.

2.2.2. Fiatrehana ny fanavaozana

Rehefa hanatsara ny trano izay efa nonenana, dia misy hatrany ny fanandroana atao,

mba ahalalana ny fotoana mety hanaovana azy, sy izay ho fipetraky ny fanavaozana. Ny tsy

hisiana vintana mifanohitra no tanjona amin’io.

2.2.2.1. Ny fanandroana atao

Ny trano izay havaozina sy hasiam-panamboarana dia miankina foana amin’ny

tonon’andro nahaterahan’ny tompony. Misy anefa ny andron-trano ary misy koa ny

tonon’andron’ny tompony. Tokony tsy hifanipaka mihitsy ny vintana amin’ireo, hiseho ny

fikorontanana raha ireo no tsy mirindra. Izany indrindra no mahatonga ny fanarenam-bintana.

Izany hoe, ataon’ny mpanandro izay isian’ny firindrana ka mey hampiasa zavaboaary na

vakamiarina50 izy amin’izany.

Azo tarafina amin’ny fitodiky ny trano koa io andron-trano io. Raha mitodika

mianavaratra atsinanana ohatra ny trano dia ny vava Alakarabo izany no tonon’andro

nanorenana azy.

Mila fantatra hatrany ny andron-trano ipetrahana ary koa tsara tadidian’ny tompony

ny andro nahaterahany sy ny tonon’androny satria mifandray foana ireo. Raha sanatria tsy

fantatra izany dia eo ny mpanandro ,izay feno hasina kokoa, hamantatra izany sy hanoro ny

tokony hatao rehetra.

2.2.2.2. Ny fotoana sy andro tsara anatanterahana ny fanavaozana

Anisan’ny andro tena tsara aloha ny andro misy volana dia ny fotoan’ny miarim-

bolana. Rehefa manao zavatra dia aleo amin’ny fotoana toy izany no atomboka mba

hahazoana antoka fa hiroso tahaka ny volana misondrotra ny asa fanamboarana.

50 Karazam‐bakana natao hanarim‐bintana.

48

Toy izao ny kisary mampiseho izany fisondrotry ny volana izany:

Kisary 4: kisary maneho ny fiarenan’ny volana

-----HT-------.TK.---------MB1-------------Fenomanana.--------VM.----------.MB2----

2.2.2.3.Fanatanterahana ny fanavaozana

Rehefa fantatra tsara ny fotoana anombohana ny asa fanavaozana ilay trano, dia

tanterahina amin’izay ny asa. Tsy misy intsony eto ny fombafomba manokana, fa ireo mpanao

trano sisa no mamita ny asany. Efa voalamin’ny mpanandro daholo mantsy ny zavatra rehetra

heverina ho sakantsakana. Andraikitry ny tompon’ny trano sy ny mpanao ny trano ny sisa:

famoriana ny fitaovana rehetra, sy ny fananganana ny asa.

2.3. Ny fitokanana na fisantarana trano

Rehefa vita soa aman-tsara ny trano izay naoriana, dia misy ny fitokanana azy.

Antsoina koa hoe fisantarana io fidirana voalohany ao an-trano vao io, ary misy ny

fombafomba atao amin’izany.

2.3.1. Famaritana ny fisantarana

Ny atao hoe fisantarana dia fanombohana zavatra iray, raha ny heviny malalaka. Ny

hevitra hentitra kosa dia fidirana na fandraisana voalohany. Ny mahakasika ny trano eto no

resahina; ka ny fisantarana trano dia midika fitokanana trano vao voaorina; izany hoe hiditra

voalohany ao amin’ny trano ny tompony, ary izay vao honina maharitra ao anatiny ny

fiankaviana. Ny rakibolana kosa dia milaza fa: « fisantarana (santatra) : fanaovana na

fampiasana na fihinanana zavatra voalohany »51.

51 Régis-Rajemisa Raolison, Rakibolana Malagasy, op cit

49

2.3.2. Fizotry ny fitokanana trano

Rehefa hitokana ny trano vao ny tompony dia efa voatondron’ny mpanandro mialoha

ny andro sy fotoana hisantarana, mbamin’ireo fitaovana ampiasaina sy ny fombafomba atao.

Misy hevitra sy faniriana tiana hanjaka raketin’ireny fomba amam-pihetsika ireny; ary ireo

fitaovana ampiasaina koa dia mitondra tandindona.

2.3.2.1.Andro sy fotoana tsara isantarana

Ny andro manarina ny tonon’andro nihadiana fototra no tsara hisantarana ny trano. Ny

maraina vao misandratra andro no anombohana, mba ho ela velona sy hateza honina ao ilay

olona tompon’ny trano. Manamafy izany i Louis MOLET manao hoe: “ Ny ora rehetra dia

tsy mitovy hasina sy hery, ary tsy voatery ho mety amin’izay atao. Ny maraina izao dia mety

ho amin’ny raharaha izay miantoka ny ho avy sy ireo fisantarana. Ny fotoana antoandro

kosa dia mety amin’ny fitoniana ary ny masoandro midina ho an’ny efa vita”52 Amin’io

fotoana io koa no ampiasaina ny fitaovana rehetra.

2.3.2.2. Ireo fitaovana ilaina sy ampiasaina

Maromaro ny zavatra ilaina amin’ny fitokanan-trano: ao ny sakafo, ny afo, ny

ronono, ny tantely, ny vary. Samy manana ny anjara asany avokoa ireo singa tsirairay avy

ireo. Manampy ireo ny karazana hena ao amin’ny omby: trafon-kena, fanangan-kena, ary ny

vorivorin-kena.

Lanonam-pianakaviana sady zava-tsoa ny fitokanan-trano sy ny fahavitany; ka ny

mpianakavy no miara-manatanteraka azy io. Miara-manao ny fomba fisantarana ny

fianakaviana rehetra tonga manotrona ny lanonana. Ny mpanandro no manondro ireo karazan-

javatra enti-manao ny fomba sy manome ny toromarika rehetra atao amin’izany. Azo lazaina

52 Louis MOLET op cit. tak 40 « Mais toutes les heures n’ont pas la même valeur, la même puissance, ni ne sont

convenable pour les même tâches. La matiné convient pour les cérémonies qui engagent l’avenir et sont des

commencements. La période de midi convient pour la stabilité et le soleil descendants pour ce qui finit. »

50

àry fa mitondra tandindona ireo fitaovana ireo,ary ampiasaina mba hahaela velona ny

tompony ao an-trano, ary koa ny mba hidiran’ny fahasoavana ka haharetan’izany ao.

2.3.2.3. Ny fanatanterahana ny fisantarana

Mandritra ny andro itokanana ny trano dia vory lanona ao ny mpianakavy. Ny maraina

misandratra andro: vary sosoa notondrahana ronono sy tantely no hanin’ny ao an-trano

rehetra. Mialoha io dia efa mamelona afo na koa maka afo any amin’izay trano lehibe sy soa

na any amin’ny olona manan-karena eo an-tanàna ny tompon’ny trano. Io no andrahoana ny

sakafo rehetra ary tsy atao maty afo ao an-trano mandra-podin’ny masoandro.

Ny antoandro kosa no miara-misakafo, ireo fianakaviana tonga manotrona sy ireo

fianakaviana nahavita trano vao. Vary miampy laoka hena no aroso amin’izany: fanangan-

kena, vorivorin-kena ary trafon-kena omby no ilaofana. Mandritra io andro isantarana ny

trano io dia tsy misy avoaka aloha izay zavatra tafiditra ao raha tsy ny ampitso mba ho mariky

ny fanangonana.

Manana tandindona tiana ho to ireny fihetsika sy fitaovana nampiasaina tamin’ny

fitokanan-trano ireny:

-Ny fakana afo : fiheverana ny tsara izay mahatonga fanantenana fahombiazana

mandritra ny fitoerana ao an-tokantarano. Manome hafanana ny afo, ka rariana hafana ilay

tokantrano no hevitra raketiny .

- Ny sakafo : mariky ny fiombonan’ny mpianakavy ary manamafy orina ny fihavanana.

Ireo karazan-kanina no nofon-kena mitam-pihavanana sy raisina ho misy heviny manokana

tiana ho tanteraka:

. Fanangan-kena: hahatsangana tokoa anie

. Vorivorin-kena: hahavory be ka hitoetra ao an-trano ny soa rehetra

. Trafon-kena: ho feno voninahitra sy haja ka mba hirin’olona fa tsy haniry olona.

Arakaraka ny anaran’ireo fitaovana ampiasaina ireo ny soa antenaina hameno ny tokantrano;

izany hoe, tandindona milaza fitodiana any amin’ny tsara ireny singa rehetra ireny.

51

2.3.3. Famaranana ny fisantarana

Rehefa vita ny sakafo dia manao tolotra ireo tonga nisantatra ka manolotra “solom-

biriky “53ho an’ny tompon-trano ho fehim-pihavanana, sady miarahaba azy ireo hoe:

“Arahabaina nahavelona afo”. Ary aorian’izay dia afaka mody ireo mpanotrona ny lanonam-

pianakaviana na mbola mijanona miara-paly amin’ireo nahavita trano.

“Solom-biriky” no iantsoana ny tolotra amin’ny fitokanana trano satria fanehoana ny

firaisana adidy izany, sady mba ho fanadraisana anjara koa. Ny “tao trano tsy efan’ny irery”,

hoy ny fitenintsika Malagasy.

“Nahavelona afo” kosa ny teny firarian-tsoa iarahabana azy ireo. Ny afo no anisan’ny

manafana ny tokantrano, ary koa akora fototra mamelona noho izy io antoky ny

fahamasahan’ny sakafo. Sarin’ny Fanahy, loharanom-pahazavana aman-kafanana koa ny afo,

ka mandresy ny herin’ny haizina izay fanjakan’ny Fanahy ratsy. Ny fahavitan’ny trano sy ny

fitokanana izany dia mitory fisiana tokantrano vaovao iray, hanjakan’ny soa sy ny tsara

rehetra.

Fanamarihana ankapobeny: Ireo fitaovana rehetra nampiasaina nandritra ny

fikarakarana ny trano, na vao naorina io na nasiam-panamboarana na amin’ny fisantarana, dia

samy manana ny heviny avokoa. Koa antenaina fa ho to amin’ireo tompon-trano tokoa anie

ny zava-tsoa rehatra vinaina ho azy ireo

53Solom‐biriky, anaran’ny tolotra na fehim‐pihavanana amin’ny fitokanan‐trano

52

FEHIN’NY TOKO II:

Novahavahana tato amin’ity toko faharoa ity ny fizotry ny fanandroana mikasika ny

fanorenana trano. Fantatra tamin’izany fa ny fotoana tsara anombohana ny fihadiana fototra

dia atao mifanaraka amin’ny tonon’andron’ny tompon’ny trano. Kendrena tsara ihany koa ny

fitodiky ny trano mba hiakandrefana ny varavarana ary hiatrika tany voky. Izany dia

nampian’ny mpanandro famato . Ho fitsimbinana ny aina no antony anatonana mpanandro

raha hanao zavatra. Heverina ho mitondra soa sy fanambinana ny teny nataony sy ny

fitaovana nampiasaina. Araka izany, manantena fahasoavana ny olona raha manatona ireny

mpanandro ireny.

Maro koa anefa ireo toe-javatra hafa, ankoatra ny fikarakarana ny trano, anatonan’ny

mponina ao amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra ny mpanandro.

53

TOKO III : NY FANANDROANA MAHAKASIKA NY ZAVATRA HAFA ANKOATRA NY TRANO HITA AO AMIN’NY KAOMININA AMBANIVOHITRA AMBOHITRANDRIAMANITRA

Matetika rehefa hanao zavatra iray na koa handray fanapahan-kevitra lehibe eo

amin’ny fiainany ny olona dia mila toky sy hevitra ary fankaherezana. Manatona Mpanandro

àry ny mponina ao Ambohitrandriamanitra rehefa tojo toe-javatra toy izany.

Lafin-javatra maro no anatonana mpanandro : ny fananganan-javatra, ny asa

fivelomana, ny vanim-potoana lehibe sy manan-danja eo amin’ny fahavelomana, ary ny

fiainana andavanandro mihitsy.

3.1.Ireo zavatra hafa anatonana mpanandro

Maro be ny toe-javatra anatonan’ny mponina ao amin’ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamanitra ireny mpanandro ireny, raha tsy hiresaka afa-tsy ny fanangana-

javatra, nyasa fivelomana, ireo vanim-potoan-dehibe lalovana eo amin’ny fiainana,….

3.1.1. Ny fananganan-javatra.

Akana mpanandro ny fananganana zavatra toy ny trano, fasana, fahitra, …. Izany

hoe, ireo zavatra lehibe ifotoran’ny Aina sy ny fivelomana ary ny mahakasika ny tanindrazana

dia ilana fanandroana. Izany no ataon’ny mponina ao Ambohitrandriamanitra dia mba

hilaminan’ny saina aman’eritreritra,sy hahatokisany fa efa voatsangana araka ny tokony ho

izy ny zavatra rehetra.

Araka izany, ny mpanandro dia tokony hahafehy tanteraka ny fotoana manaraka

ny fihetsiky ny masoandro ary ny volana, izay tsy azo sarahina eo amin’ny asany. Azo ambara

ary fa mitombina ny ambaran’I M. ELIADE hoe : « Ny fotoana voajery sy voafehy araka ny

fihodin’ny volana (na masoandro ) no atao hoe fotoana »velona ».54 Izany hoe, fotoana tsara

hanaovan-javatra hatrany no vinanian’izy ireny mba hampaharitra ny fahavelomana.

54 M. ELIADE, Traité d’histoire des religion : Payot Paris. 1968, Tak. 240“ Le temps contrôlé et mesuré au

moyen des phases de la lune [et du soleil] est disons nous, un temps « vivant ».

54

3.1.2. Ny asa fivelomana eo amin’ny fiainana andavanandro

Efa voatanisantsika tany aloha ireo asa fiveloman’ny mponina ao

Ambohitrandriamanitra. Saika anatonan’izy ireo ny mpanandro avokoa ny mahakasika azy

ireny, indrindra fa ny varotra.

I Mangalaza moa dia milaza ny antony mahatonga izany hoe : “ Ny fanahin’ny

tena malagasy dia tsy mijanona fotsiny amin-javatra hita maso sy azo afàtra. Ny olona dia tsy

vatana fe vatana fotsiny, fa vatana eo anivon’ny tontolo tsy hita, ary ireo dia mifameno sy

miombona amin’ny toerana misy ny tena. Ireo vatana roa ireo dia mifaningotra ary

mifanjahatra any ankoatra “.55

Ny fiainana andavanandron’ny mponina ao amin’ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamanitra dia lany amin’ny fanaovana ireo asa aman-draharaha any an-tsaha.

Koa izy ireo ihany dia efa manandro izay hitondrany ny fiainany. Izany hoe, mijery ny volana

vao maraina, ary arakaraka ny fitrangan’izany eny amin’ny lanitra no andraisany fanapahan-

kevitra.

- Ohatra: ny jinja vary, dia ny miarim-bolana no hanatanterahana azy voalohany.

- Raha hanapaka hazo dia kendrena mba ho ny maty volana no anaovana izany,

sao ho potika sy ho lanin’ny koroka ny hazo.( tranga niainana ). Ary ny voalazan’i Régis

Rajemisa Raolison mikasika ny fanapahana hazo dia: “Fantatry ny Ntaolo koa fa ny tsara

hikapana ny hazo –raha hanao izay – dia amin’ny fotoana tsy ikorinan’ny ranonkazo betsaka,

izany hoe amin’ny fotoan’ny Alohotsy, na indroa andro tsy hahatsinana ny volana”56

55 Eugène Régis MANGALAZA, Op Cit.tak. : « L’âme profondément malgache, en effet, veut qu’il ne faut

jamais s’arrêter sur l’aspect visible et strictement quantifiable des choses. L’homme n’es pas que corps-matière

mais il est également corps astral invisible. Ces deux corps s’interpénètrent et sont en relation vibrante avec le

milieu ambrant »

56 R2gis Rajemisa Raolison, Fomba amam‐pahendrena malagasy Kilasy faha‐6 sy kilasy faha‐5, Librairie Mixte,1972, tak.149

55

3.1.3. Ireo vanim-potoana lehibe sy manan-danja

Ny fiainan’ny Malagasy dia mandalo vanim-potoan-dehibe. Manomboka eo amin’ny

fahaterahana izany ary mbola mitohy ao aorian’ny fahafatesana, ka mahatonga ny fisian’ny

famadihana. Samy anatonana mpanandro daholo ireo toe-javatra rehetra ireo.

Toy izao izany ny zotram-piainan’ny Malagasy raha aseho amin’ny alalan’ny kisary:

Kisary 5: Ny zotram-piainan’ny Malagasy sy ireo toe-javatra lalovana ka anatonana

mpanandro.

teraka

LOHARANO: Ny mpikaroka

Mandrakariva dia ny tononandro tsara isaka ny toe-javatra no vinanian’ny

mpanandro. Eo amin’ny fahavelomana dia mety hisy ny vitan-dratsy izay arenin’izy ireny

amin’ny alalan’ny andro mifamelona amin’ny tononandro nahaterahan’ilay olona.

3.2.Ny iavahany amin’ny fanandroana mahakasika ny trano

Rehefa toe-javatra anatonana mpanandro dia ny haminavinana ny andro tsara

anaovana izany no antony, mba hifanaraka tsara ny tononandro sy ny vintana. Mitana anjara

toerana amin’izany koa ny habaka sy ny fotoana.

3.2.1. Ny fotoana sy ny toerana

Tsy ilana toerana manokana ny fanatanterahana ny fanandroana amin’ireo zavatra

hafa ankoatra ny momba ny trano ireo. Azo atao tsara ny manatona ireo mpanandro any

amin’ny toerana fandraisany olona. Marihina ihany koa, fa ireo mpanandro hitanay sy

natonina dia samy tsy misy manandro fasana.57(jereo tovana: “ny momba ireo mpanandro”)

Tsy misy fotoana voatokana hanaovana ny fanandroana, fa ny andro tsy

andraisan’ireo mpanandro olona ihany no tsy anatonana azy. Rehefa misy kosa anefa ny 57 Jereo tovana vondrona ambara momba ireo mpanandro

56

mahatery ny olona, dia mandray ihany izy ireo na dia amin’ny andro nataony ifadiana aza.

Izany no mampiseho fa olona azo ianteherana ireo mpanandro ireo.

3.2.2. Ny fomba atao eo amin’ny fanantanterahana ny fanandroana.

Rehefa manatanteraka ny fanandroana ny mpanandro dia manontany ny zavatra

hatao aloha, avy eo izy mijery ny boky Alimanaka Malalasoa ; ary maka saina, mivavaka eo

an-joro firarazana.

Manontany izay mety ho olana amin’ny fanatanterahana ilay “zavatra”, izy.

Rehefa avy eo, vao maminavina ny andro tsara hanaovana izany. Ataony mifanandrify

hatrany amin’ny fisehoan’ny volana anefa izany, ka raha zavatra hitondra fahasoavana dia

fanombhan’ny hatsinan’ny volana no atao; ary raha zavatra ratsy, mikasika ny fahafatesana

kosa dia manomboka eo amin’ny miratra volana, na volana miharava no atao.

3.3.Ny ifandraisany amin’ny fanandroana trano.

Ny fanandroana rehetra ataon’ny mpanandro dia mifototra amin’ny fanarahana ny

fihetsik’ireo zavaboaary eran-danitra, toy ny volana, ny masoandro, ny kintana,…sy ny

tonon’andro ary ny vintana mifanandrify amin’ireo. Ka na trano na fasana na toe-javatra hafa

, na raharaha no ilana fijerena andro , dia ataon’ny mpanandro mifamelona amin’izay

andron’ilay olona hatrany ny vintana sy tonon’andro amin’ izany. Ary matoa anatonana

mpanandro ny toe-javatra iray, dia ny mba hanantenana ny soa sy ny tsara.

Mitovy noho izany ny tanjona kendrena amin’ny fandehanana any amin’ireny

olona mpanao hatsarana ireny, ary y teti-panandroana ataon’ny mpanandro koa dia tsy miova.

Mandrakariva dia ny hahatsara no kendrena voalohany indrindra.

57

FEHIN’NY TOKO III

Ireo zavatra hafa ankoatra ny trano ka anatonan’ireo olona ao amin’ny kaominina

Ambohitrandriamanitra mpanandro no noresahinay tao amin’ity toko fahatelo ity. Azo ambara

araka ny fanadihadiana natao àry fa mitovy sy mifandray ny fomba fanandroana amin’ny

trano sy ny zavatra hafa rehetra. Mitovy ihany koa ny fomba fanaon’ireo mpanandro

natoninay. Ny andro mifamelona amin’ny vintanan’ny tsirairay hatrany no vinaniany ary

mampiasa ny tandindona sy ireo zavaboary izy anampiana hery ary anarenan-bintana. Izany

no ataony dia ny antenan-kasoavana.

58

FAMINTINANA NY FIZARANA FAHAROA.

Hitantsika tato amin’ny fizarana faharoa avokoa ireo fombafomba sy fizotry ny

fanandroana mikasika ny trano. Nojerena ihany koa ireo zavatra hafa ankoatra ny trano ka

anatonan’ny mponina ao amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra ireny

mpanandro ireny. Nialoha ireo anefa, dia noresahina ireo mpanandro sy ny fiavian’ny

fandroana. Nanamafy orina ny antom-pisian’izy ireny ny nahafantarana ny tekinikam-

panorenana trano milafika amin’ny fomba sy finoana izay fanaony. Koa rehefa vita soa aman-

tsara ny trano dia nosantarina, ary mbola mifamatotra amin’ny andron-trano ihany koa ny

fitokanana izany.

Tsikaritra tamin’ireo tekinikam-panandroana momba ny trano fa misy

ifandraisany daholo ny faminavinana ny vintana, na vintan’olona io na ny vintan’ny trano. Ka

raha zavatra hafa no ilàna fijerena andro, dia saika miainga amin’ny tonon’andro

nahaterahana hatrany izany.

Raha fehezina dia ny tonon’andro nahaterahan’izay olona voakasika amin’ny

fanaovan-javatra hatrany no iaingana rehefa manandro. Arakaraka ny vokatra antenaina

( fahasoavana na famoizana) kosa ny fotoana na ora hanombohana ny hetsika. Ny

misandratra andro hatrany no iantombohan’ny soa rehetra; ary amin’ny masoandro mihilana

no amoizana, dia ny fahafatesana.

59

FIZARANA FAHATELO :

NY ANJARA TOERAN’NY MPANANDRO

MANOLOANA NY AIN’OLOMBELONA EO

ANIVON’NY FIARAHA-MONINA AO AMIN’NY

KAOMININA AMBANIVOHITRA

AMBOHITRANDRIAMANITRA

60

Amin’ny asa fanadihadiana ny sehom-piaraha-monina izay mifahatra amin’ny

antrôpôlôjia ara- pivavahana toy itony, dia zava-dehibe tsy azo atao ambany maso tsy hita ny

anjara toeran’ny lohahevitra trandrahina. Ao mantsy no ipoiran’ny venty fototry ny asa

fikarohana. Koa raha ny anjara toeran’ny mpanandro manoloana ny fanorenan-trano izay

fototra miaro ny ain’olombelona no ilafihana, dia toe-javatra telo no havoitra ato amin’ity

fizarana fahatelo ity :

• Ny andraikitry ny mpanandro eo amin’ny fandrindrana ny aina sy ny herin’ny tontolo.

• Ny andraikitra ara- toe-karena ary ara- tontolo iainana sahanin’ny mpanandro

• Ny endri-pifandraisana misy eo amin’ny finoana kristianina sy ny fanandroana.

61

TOKO I : NY ANDRAIKITRY NY MPANANDRO EO AMIN’NY FANDRINDRANA

NY AINA SY NY HERIN’NY TONTOLO.

Iaraha-mahalala fa ny tontolo hita maso ary ny tontolo any ankaotra no sehatra

mangeja na mampivelatra ny fiainan’ny olombelona . Koa raha tiana ho ela velona ny aina dia

tsy maintsy ampifandrindrana amin’ireo sehatra roa ireo. Araka izany dia havohitra eto

amin’ity toko faharoa ity ny fahafahan’ny mpanandro mikirakira ny rindra ombam-

pandaminana ny herin’ireo tontolo ireo. Telo-kevitra telo no hofakafakaina amin’izany:

‐ Ny fiheveran’ny fiaraha-monina ny AINA.

‐ Ny andraikitry ny Mpanandro amin’ny fandrindrana ny AINA sy ny tontolo

eran-tany.

‐ Ny anjara toeran’ny mpanandro eo anivon’ny mponina mpiara-belona aminy.

1. Ny fiheveran’ny fiaraha-monina ny Aina

1.1.Andram-pamaritana ny AINA. •

Ny AINA dia ilay hery mahavelona ananan’ny zavamaniry sy ny bidy ary ny

olombelona, ka mahatonga azy hitombo sady hanaranaka. Zava-dehibe eo amin’ny fiainan-

janak’olombelona ny AINA, koa ny didy aman-dalàna sy ny fitsipi-pifehezana samihafa

mijoro sy tian-kajoro, ny fitakiana ny zo isan-karazany, ny ezaka ary ny filofosana tsy

manam-pitsaharana atao mba hananana trano, … dia noho ny fitadiavana izay hahasoa ny

AINA daholo.

Azo sokajiana roa lehibe ny fototra mampisy ary mampateza ny aina . (Tsy misy tokoa

ny zavatra iray mahaleo tena fa samy mila mpanampy, ary mpanohana ny zava-drehetra. Koa

matoa velona ny Aina )dia ny hery fototra sy ny hery mpanampy.

1.1.1. Ny hery fototra.

Ny teny hoe “hery” eto dia manan-kevitra hoe “Aina” ihany. Araka izany, ny “hery

fototra” , dia ny “Aina fototra”, na ilay hery mahavelona ifandovan’ny manana aina iray

karazana. Avy amin’ny Mpahary io “Aina fototra” io satria i Zanahary no nahary tongotra

aman-tanana.i R.P DUBOIS koa dia milaza hoe: “ Zanahary no nanome aina ho an’ireo

62

Razana, sy ny tso-drano mba hahafahan’izy ireo mamindra io aina io amin’ny zanaka aman-

jafiny”.58

Lahy tokana anefa io Aina fototra io ary tena sarobidy tokoa ka ataon’ny olona ny

fomba rehetra iarovana azy.

1.1.2. Ny hery mpanampy.

Ny “hery mpanampy” na “Aina mpanampy” kosa dia izay hery rehetra ampiasaina

mba hahasoa ny Aina fototra. Voaray ao anatin’ity “hery mpanampy” ity avokoa izany ny

voaary manodidina, ny ray aman-dreny, ny fiaraha-monina,... Manampy ny manana aina ny

mba hampateza sy tsy hahasimba ny Aina ao anaty izany.

1.2.Ny fitsimbinana ny aina eo anivon’ny fiaraha-monina.

Ilaina tsimbinina ny aina satria tena sarobidy sy “tsy ananam-piry,” hoy ny fitenenana.

Efa manao ezaka amin’izany fikolokoloana ny aina izany ireo mpanandro eo amin’ny lafiny

fanorenana trano. Ny tena zava-dehibe anefa dia ny fitandremana ny fitondran-tena sy ny atao

rehetra mba tsy hanohintohina ny fahavelomana.

Na dia voatandrina an-tsakany sy an-davany aza ireo fitsimbinana ny aina dia tsy

midika izany fa tsy ho faty ny Aina; na raha misy tsy voantandrina koa, dia tsy midika hoe ho

faty avy hatrany ny Aina…”Zahatra” izany, hoy ny finoan’ny Malagasy.” Zanahary no

tompony ka izy no maka ary izy koa no nanome”.Ny tanjona dia ny fitadiavana izay tsy

hampijaly ny aina alohan’ny hahafatesana, sy ny hahatsara ny fiainana any Ankoatra, ary

indrindra fa ny hahasoa ny Aina miampita amin’ny taranaka mifandimby.

1.2.1. Fandrindrana ny vintana sy ny fanandroana amin’ny ain’ny tsirairay. .

Fototra ijoroan’ny lamim-piaraha-monina Ntaolo ary mbola tsy lefy mandraka

ankehitriny ny fiheverana momba ny vintana sy ny fanandroana, ka ny fandinihana ny lanitra

sy ny tany no ifaharana sy iaingana amin’izany.

Ny fanandroana dia fanjohiana ombam-pandinihana akaiky ary fifehezana ny

fihetsik’ireo voaary eny amin’ny habakabaka. Ny masoandro, ny volana, ny kintana,… izay

miako amin’ny voaary ety an-tany. 58 RP R DUBOIS, Essai d’Anthropologie Malagasy, Ronéo.1974 Tak 5. « Zanahary a donne l’Aina aux Razana,ainsi que le tsodrano qui leur permet de tansmettre cet aina a leurs enfants et petits enfants » .

63

Ny vintana indray dia toetry ny hery alefan’ny voaary nifantsika eny amin’ny lanitra

sy ny voaary ety an- tany ho an’ny olona tsirairay. Mifanonjo amin’ny andro ahaterahana io

hery io, ary maninteraka ny olombelona sady mamaritra ny anjarany mandritra ny fotoam-

pahavelomany.

Hoy I LP. RANDRIAMAROLAZA raha mamaritra ny vintana :

“[] ny VINTANA saika mandrakariva dia “HERY IVELAN’NY EGO” (EGO na ny

atao hoe olona fototra ) ary misolontena ny Hery mandrindra ny “EGO” eo amin’ny sehatra

samihafa misy azy eo amin’ny fiaraha-monina sy izao tontolo izao. Mizara roa izy amin’izany

[] dia ny “vintana ratsy “sy ny “vintana tsara”. Ny “Vintana ratsy” ho an’ny “EGO”, dia

mazàna izay hery mifanandrina aminy mivantana andavanandro,[] fa ny “vintana tsara”

kosa dia izay hery tsy mifanandrina aminy andavanandro, [] ka azony iantorahana na

manavotra azy rehefa voaporitra mafy izy []”.59

Araka io famaritana io, dia azo ekena fa mandefa taratra ary tandindona feno hery izay

miako amin’ny saina amam-batan’ny EGO hatrany an-kibon-dreniny ny voaary izay atrehi-

maso ary manatri-maso azy. Tsy voadinika loatra anefa izany fisehonan-javatra izany amin’ny

andavanandro; ary toa tsy tsapa sy tsy re.

Ny fiovan’ny Aina ho tsara na ratsy, manaraka ireo tontolo iainana sy tontolo any

Ankoatra, ireo no atao hoe “fiainana”. Manamafy izany I R. BASTIDE hoe: “Ny fiainana dia

tsy inona fa fahafahana miaina amin’ny toerana ety ivelany na koa manova izany”60

1.2.2. Ny fifehezana ny tontolo manondidina

Ireny tontolo ireny dia heverin’ny mpiara-belona ho Ainy raha mifandray mivantana

amin’ny Aina fototra. Toraka izany koa ny fananana tany, trano, omby,…Heverina ho aina

satria miantoka ny fahavelomana. Ary ireo lafin-kavana rehetra koa dia heverin’ny Malagasy

fa mbola AINA ihany.

Misy ny fiantraikan’ireny hery ireny ao amin’ny tena sy eo amin’ny fiainana.

Koa foto-javatra roa mifameno dia ny habaka sy ny fotoana no heverinay fa mamaritra sy

mandrindra ny vintana amam-panandroana. (59) LP. RANDRIAMAROLAZA, « Ny vintana sy ny Tendry ». Revio. HIratra N°1 Anjerimanontolo, Madagasikara 1979. Tak 136. (60) R. BASTIDE, Les religions africains au brésil ; PUF, 1960, Tak 307 : « La vie c’est d’abord la faculté de s’adapter au milieu extérieur ou de la changer ».

64

1.2.3. Ny fifehezana ny fotoana.

Ny fomba atao amin’ny fanandroana dia mirindra araka ny tandindona entin’ny

fotoana. Ny toe-javatra mitondra fahasoavana sy tsara dia atao amin’ny maraina misandratra

andro ; ny toe-javatra ratsy kosa toy ny fahoriana sy fandevenana dia rehefa mihilana ny

masoandro no fanatanterahana azy.

Izany hoe, ny fombafomba rehetra ilan-kavelomana dia atao amin’ny misandratra

andro sy miarim-bolana, satria mariky ny fahasoavana hiditra amin’ny tsirairay ny fisehoan-

javatra toy izany.

Noho izany, ny mpanandro dia tokony hahafehy tanteraka ny fotoana manaraka ny

fihetsiky ny masoandro sy ny volana , izay tsy azo sarahina amin’ny mari-trano.

Ny fipakan’ny tara-masoandro amin’ny zavatra ao an-trano koa no nanamarihan’ny

Malagasy ny ora rehetra.

Ny marika andro: “Maneno sahona: amin’ny 1 maraina; misafo helika ny kary:

amin’ny 2; maneno akoho tokana: amin’ny 3; maneno fitatra: amin’ny 4; mifoha olo-mazoto:

amin’ny 5; vaky masoandro: amin’ny 6; maim-bohon-dravina:amin’ny 7; mivoaka omby:

amin’ny 8; mivoaka omby tera-bao: amin’ny 9; misandratra andro: amin’ny 10; mitatao

haratra ambony: amin’ny 11; mitatao vovonana: amin’ny 12; mitsidika andro: amin’ny 1ora

hariva; am-pamatoran-janak’omby ny andro: amin’ny 2; am-bava fisoko ny andro: amin’ny 3;

tapaka ny andro: amin’ny 4; mody omby tera-bao: amin ‘ny 5; maty masoandro na mody

omby: amin’ny 6; maizim-bava vilany na tsy ahita-mitsinjo: amin’ny 7; manokom-bary

olona: amin’ny 8; tapi-mandry olona: amin’ny 9; lohatory: amin’ny 10; mikitroka ny alina:

amin’ny11; misasaka alina: amin’ny 12”61

Rehafa mifanitsy amin’ny vovonana ny fipetraky ny masoandro, dia izay ilay atao

hoe: “mitatao vovonana”; ny “maizim-bava vilany” kosa dia rehefa hariva mena masoandro

iny, ary “tsy ahita-mitsinjo” ao an-trano no ilazana ny fotoana rehefa tafalentika ny

masoandro.

Toy izao ny kisary maneho ny mari-potoana araka ny tara-masoandro tafiditra ao

an-trano.

61 Régis Rajemisa Raolison, fomba amam‐pahendrena malagasy,kilasy faha‐6 sy kilasy faha‐5, Librairie Mixte, 1972, tak. 150‐151

65

Kisary 6: Ny ora omen’ny tara-masoandro ao an-trano 62

2.2 Ny fitsinjarana ny habaka.

Ny voaary rehetra ety an-tany sy eny an-danitra dia mihetsika avokoa. Arakaraka ny

toerana misy ny volana, ny kintana, ny masoandro, ary ny tany ny hery avoakan’izy ireny.

Izany hoe, miovaova arakaraka ny habaka ifindrafindran’izy ireo ny hery entiny. Azo

tsinjaraina efatra ny habaka, raha maka teboka iray ho fiaingana, dia ny lafin-tany andrefana,

atsimo, atsinana, ary avaratra.

Ny teboka fiaingana : Amin’ny fomba fandinika maro, na ara-kajy na ara-pomba

amam-panao dia ivon-toerana no fiandohan’ny zavatra rehetra na ny mankany amin’ny tsara

62 Louis Molet, op cit , tak. 41

66

na ny mankany amin’ny ratsy. Io ivon-toerana io no faritra ifandonan’ny hery mahavelona sy

ny hery mahafaty. Izany hoe, misy ny sehatra sy ny fotoana ifangaroharoan’ireo hery roa ireo,

mety ho fotoana miserana io na maharitra. Misy koa anefa toe-javatra mampisaraka tanteraka

ireo hery roa mifanohitra ireo.

Ny afovoan-trano no famoriana ny zavatra rehetra amin’ny fitokanan-trano, indrindra

fa ireo ambin-tsakafo avy nifaliana sy nanatanterahana ny tsy misara-mianakavy. Eo amin’ny

ivon’ny trano no angonina ny zavatra rehetra, na ny soa na ny ratsy ; avy eo vao miparitaka

manerana ny trano manontolo. Koa ny mba hahatongavan’ny trano hanana ny anjara toerany,

ho fiangonan’ny soa rehetra no antony anaovana izany.

Ny lafin-tany andrefana: toerana filentehan’ny masoandro ny andrefana, noho izany,

tandindona manambara ny ratsy no apetraka amin’ny lafin-tany andrefana. Toa filentehan’ny

fahasoavana ary fahatongavan’ny fahoriana io, fitoeran’ny olona irakiraka koa satria

manakaiky varavarana. Manamafy izany ny fikarohana nataon’i H. RAVONINJATOVO

manao hoe: “[ ] ary ny andrefana izay heverina fa toeram-poana [ ], no anjara toerana izay

omena ny mpanompo, izay tsy mahazo mipetraka mihitsy teo avara-patana [ ]”.63

Ny lafin-tany atsimo: Ireo fakofakon-javatra, loto isan-karazany no atao any atsimon-

trano. Any no ametrahana ny lava-pako, ny famakiana kitay, ny lava-piringa. Toerana

heverina fa ambany indrindra ny atsimo. Ary rehefa mihady fototra aza dia eo amin’ny zoron-

trano mifandratra amin’ny vintan’ny tompon’ny trano aorina no anesorana tany kely, ary

ariana sy avarina any atsimo. Ny fihetsika yoy izany no atao hoe: “manila

saritaka”,namanaisotra izay heverina fa ratsy.

.

Toerana fiposahan’ny masoandro ny atsinanana, koa ny lafin-tany atsinanana dia

maneho ny hery rehetra fototry ny fahavelomana ary loharano nipoiran’ny soa io. Izany hoe,

toerana feno hasina. Ireo manan-kasina ihany (olona na zavatra) no manana anjara toerana eo.

Anisan’izany ny mpanandro sy ireo famato entiny manamafy orina fahasoavana hiditra sy

hameno ny trano.

63 H.L. RAVONIJATOVO, Morarano: tantaram-piainana mpanasitrana iray fitsaboana nentim-paharazana eo

anivon’ny tontolo môderina.” Memoire de CAPEN, 1989, tak 93

67

Ny lafin-tany avaratra, izay toeram-panajana natao itoeran’ireo andrianina, avy amin’ny

fiteny hoe “avara-patana”. Ny zoro ihaonan’ny lafin-tany avaratra atsinanana kosa no antsoina

hoe “Zoro firarazana”, toerana natokana hivavahana. Ireo no mbola mampitombina ny

filazan’i Louis Molet hoe: “ny zoro avaratra atsinanana dia tena mbola masina kokoa noho

ny zoro hafa. Io no toeram-pivavahana, “zoro firarazana”.64

1.3.Ny anjara toeran’ny mpanandro eo anivon’ireo olona manatona azy:

Manana ny maha izy azy tokoa ny mpanandro,amin’ny maha solontenam-piarahamonina

azy, sady heverina ho tena ray aman-dreny koa izy ireny

1.3.1. Ny maha solontenam-piaraha-monina azy:

Mandritra ny fanatanterahana ny fomban-drazana ka misy fifandraisana tian-katao

amin’ny any Ankoatra dia ilaina fahazoan-dalana avy any amin’ny mpanandro/mpitaiza.

Voaray anatin’izany ny sorona fangataham-pahasoavana sy fitadiavan-kavelomana, ny ala

faditra fialana loza, ny famadihan-drazana, ny fanarenam-bitana mbamin’ny fanorenan-

trano,....

Tsy azon’ny rehetra atao anefa ny mitsabatsabaka amin’ny lafim-pomba sasany, noho

ny sokajin-kasina tsy mitovy. Ny ombiasy na koa ny zokiolona indrindra, ohatra, no afaka

miantso ny Razana eo an-joro firarazana, ny mpanandro izay sady mpitaiza no mpampaka-

tenin’ireny Razana ireny. Misy amin’ny mpanandro/mpitaiza mantsy ny manana ny

tsindrimandry avy amin’ny razana.

1.3.2. Ny fiheveran’ny fiaraha-monina ny mpanandro/mpitaiza:

Miankina amin’ny fahombiazana na tsy fahombiazan’ny asany ny fanoavan’ny

fiaraha-monina ny mpanandro iray. Zary fanta-daza sy itokisana izy ireny raha maro ny voka-

tsoa vokariny. To teny sy andrianina koa izy amin’izany, ka omena ny zo aman-kasina feno

maha ray aman-dreny.

Raha tsy mahomby kosa anefa ny asany, ohatra may ny trano naoriny, na

iatakatahan’ny mpiara-monina izay monina ao, toa sahiran-dava, … Raisin’ny fiaraha-monina

64Louis MOLET, Op Cit, Tak 61

68

ho mpisandoka sy mpamosavy izy ireny amin’izay satria toa manao ny fanandroana ho

fitadiavam-bola.

Azo ambara araka izany, fa misy ny mpanandro/mpitaiza mamosavy. Na ny andro

notondroiny no andron’afo ka mahatonga ny famoizana ny trano mora foana. Na koa ny

fitodiky ny trano naoriny mifanitsy amina vato malahelo ka iangonam-pahoriana lava ny

trano. Na miatrika lohasaha, izay lazaina koa hoe tany noana, ny fitodiny ka mitady izay

hahafenoany, . Mety ho ny varavarana ihany koa no mifanitsy amina varavaram-pasana sy

fasana. Ny fisehoan-javatra toy izany dia mahatonga ny olona ankehitriny ho fatra-piahiahy

ireny ombiasy ireny. Mahatonga ny filazana koa hoe ny toerana be ombiasy dia be

mpamosavy.

69

FEHIN’NY TOKO I

Hita amin’ireo famahavahana ireo fa ny AINA no zavadehibe indrindra amin’ny

fahavelomana. Fomba miavaka no ampiasain’ny mpanandro/mpitaiza mba ho fanjariana io

Aina io. Mandrindra ny herin’izao tontolo izao izy amin’izany, dia ny herin’ny voaarin’ny

lanitra ary ny herin’ny voaarin’ny tany. Ny vintana sy ny fanandroana ary ny fampiasana

fanafody no ifaharany amin’izany.

Mifandray amin’ny fanahy any ankoatra sy amin’ny fiaraha-monina manodidina azy

koa ireny mpanandro/mpitaiza ireny ; mba hahitany marina izay fototra mahatonga ny tsy

fetezana sy ny vahaolana mifanitsy amin’izany. Ireny rehetra ireny, ary ny maro hafa koa, dia

andraikitra sahaniny, ary azo ametrahana azy amin’ny anjara toerana sahaza izany asany

izany. Ary dia tena ray aman-dreny izy ireny.

70

TOKO II: NY ANDRAIKITRA ARA-TOE-KARENA SAHANIN’NY MPANANDRO ;

Ny mpanandro dia olom-piaraha-monina manana ny anjra toerany. Misy ny

andraikitra sahanin’izy ireny eo min’ny sehatry ny toe-karen’ny mponina ao amin’ny

kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Ilaina izy ireo handrindra ny lafiny

fambolena, ny fiompiana, ary ny fidiram-bolan’ny mponina. Ireo no horesahina ato amin’ity

toko manaraka ity.

2.1.Ny andraikitry ny mpanandro eo amin’ny fambolena.

Tsy voafetra ho ny lafiny Aina ihany no karakarain’ny mpanandro, fa ankoatra ny

trano honenanan dia miara-misalahy amin’ny tany ama- monina izy ireny eo amin’ny asa

aman- draharaha andavanandro. Afaka miaro sy manatsara ny toe-karena koa izy, dia ny

fambolena izany.

2.1.1. Ny andraikitry ny mpanandro eo amin’ny fambolem-bary.

Ny vary no fototra’aina ho antsika Malagasy, ary dia mandray anjara amin’ny

fikarakarana io ny mpanandro. Rehefa tonga ny fotoam-pambolena dia tsy indray miasa

miaraka ny vahoaka amin’ny fikarakarana ny voly. Samy manana ny andro hanombohany

izany ny tsirairay. Ary ny antony mety tsy mampanjary ny vokatra dia inoana fa avy amin’ny

toe- tany aloha, na mety ho noho ny tsinin-drazana sy tsinim-piaraha-monina , na koa ny

vintan-dratsin’ny tompony.

Amin’ny maha foto-pivelomana ny fambolena, indrindra fa ny fambolem-bary, dia

eny an-tsaha sy any an-tanimbary no androatokon’andron’ny olona ao amin’ny kaominina

ambanivohitra Ambohitrandriamanitra, laniny any ny ankamaroan’ny fotoany. Rehefa

miakatra mantsy ny vary, dia voly avotra indray no ataon’ny mponina amin’ilay tanimbary.

Mbola mipetraka tsara kosa ny fadin-tany ao amin’ny kaominina ambanivohitra

Ambohitrandriamanitra, mikasika ny tsy firotsahana an-tsaha amin’ny andro alakamisy.

Amin’io andro io mantsy dia tsy mikasika tanimbary mihitsy ny mponina ao.

Tsy azo atao ny mampiasa angady eny an-tanimboly sy eny an-tanimbary rehefa andro

alakamisy. Atahorana hitondra loza, aman’atambo ho an’ny fambolena ny fanaovana izany;

ary azo antoka fa ny mpanandro sy ny mpitaiza tao an-toerana no nahitana izany. Efa nisy ny

71

tranga fanotana io fady io, ka ringana ny vokatra, torotoron’ny havandra, ary nanao joro

mihitsy ny tao an-tanàna ho fanalana faditra 65.

Mandraka io andro io, ka hatramin’izao dia tsy nisy sahy nankahatra ny fomban-tany.

Ny fady izany dia venty fototra eo amin’ny fiainam-piaraha-monina malagasy, ary mitana

anjara toerana lehibe eo amin’ny fiainana ara- pivavahana sy politika ary ara-toe-karena.Izany

no ilazan’i A. VAN GENNEP fa: « ny fady dia anisan’ireo singa fototry ny fiainam-

piarahamonina sy ny isam-batan’olon’ny mponina eto Madagasikara. Noho izany, mitana

anjara toerana lehibe eo amin’ny fiainam-pinoana, ny pôlitika, ny toe-karena eto

Madagasikara ny fady » 66.

Mba hahatsara ny vokatra sy hampandroso ny toe-karena, dia ny mpanandro no manao

ny fanalana faditra, raha sanatria nisy ny fandikana ny fadin-tany.

2.1.2. Ny andraikitry ny mpanandro eo amin’ny ala

Mampalahelo tokoa fa may ny taona 2015 teo ny ala voajanaharin’Andrarakasina,

izay hany toeram-panasinan’ny mponina ao Ambohitrandriamanitra, noho ny doro tanety.

Manana andraikitra tsy azo odian-tsy hita eanefa ny ala , satria rehefa ringana ny ala dia tsy

hisy ny fanafody fanao raokandro sy fampisa ho tandidona. Hiova noho izany ny rafi-piaraha-

monina ary hivahavaha ny fomba amam-panao sy ny soa toavina hatramin’izay.

Manana adidy amin’ny ala ny mpanandro izay azo ambara koa hoe mpitaiza, satria

maro ny olona mila vonjy aminy ary tokony ho voafefy ihany koa ny doro-tanety.

Mpaminavina ny ho avy ny mpanandro, ary to teny amin’ny vahoaka, vitsy ihany anefa ny

mponin’ Ambohitrandriamanitra manasina ao amin’io ala io. Raha ny toe-java-nitranga no

dinihina dia azo ambara fa tsy dia mihombo ao amin’ny ati-fanahin’ny mponina ny maha

Aina ny ala. Nanamafy izany ny fiheveran’I DUBOIS momba ny “Ecologisme Malagasy”

hoe: “Tsy ny tontolo rehetra iainan’ny Malagasy no antsoiy hoe “ aiko ity” fa izay tsapany fa

mamelona azy ihany. Raha tsy tsapany fa mamelona azy ny ala, dia tsy mitambatra amin’ny

tenany io, tsy ainy, tsy mampieritreritra azy ny manao tavy mandrava azy”67.

(65)Tatitra nataon’ny zokiolona iray tao an‐tanàna, RANAIVOJAONA (66)(A) VAN GENNEP, Tabou et totémisme à Madagascar, ERNEST LEROUX, Paris, 1904, tak 12. « Le tabou est un des elements fondamentaux de la vie sociale et individuelle des habitants de Madagascar [] Ainsi le tabou joue à Madagasikara un rôle important dans la vie religieuse, politique, économique » (67) RP R. DUBOIS, Malagasy aho, Ronéo , tak. 24

72

Miezaka manarina ny fahavoazana tamin’ny doro tanety kosa anefa ny kaominina, ary

miara-miasa akaiky amin’ireo mpanandro izy ireo amin’izany.

2.2.Ny andraikitra sahanin’ny mpanandro eo amin’ny fiompiana:

Ny fiompiana omby sy akoho amam-borona no fiompiana tena misongadina amin’ny

kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra. Ny fanorenana ny fahitra sy fisokon’izy

ireny no andraikitry ny mpanandro. Tsy mitaiza ireo koa izy, satria tsy olona ireo. Izany hoe,

tsy mitsabo aretim-biby ny mpitaiza, fa mametraka ny fiarovana azy ireny kosa.

Kendren’ny mpanandro amin’ny fonenan’izy ireny ny hanambina ny tompony. Izany

hoe hitombo harena ny olona miompy (omby sy ahoho) rehefa mifameno tsara amin’ny

vintana sy tonon’andron’ny trano ny fanorenana ny fahitra sy fisoko, ary mifanaraka amin’ny

tononandron’ny tompony ny volon’ny biby ompiany. Tsara marihina koa fa tena manan-danja

eo amin’ny Malagasy ny fiompiana omby, ny omby izay tandindon’ny harena. Toy izao ny

fiheverana ny omby voarakitra ao amin’ny rakibolana: “ho an’ny Malagasy,ny omby dia zava-

dehibe sy tena manan-danja. Ny nosiny mantsy dia mamelona bebe kokoa ny omby no ho ireo

mponina ao”. 68

2.3.Ny andraikitra sahanin’ny mpanandro eo amin’ny fidiram-bolan’ny mponina

Maro amin’ny karazan’olona ao Ambohitrandriamanitra no manatona mpanandro, na

olo-tsotra io na mpivarotra na mpiasam-panjakana na olona ambony eo amin’ny fitondrana.

Raha zohina izany dia marina ny filazan’I Eugène Régis MANGALAZA hoe: “Ny

fahafantarana sy fahafehezana ireo hery miafina avy amin’ny razana dia natao

hampiasain’ny velona.Natao ho an’ny rehetra mihitsy ny asan’ny mpanandro / mpitaiza mba

hiadiana amin’ireo hevi-dratsin’ny mpamosavy”69.

(68) Encyclopédie, Africaine et Malgache, Larousse, 17 rue du Mont parasse et 114, boulevard Raspail, Paris VIè, Octobre 1964. 463p. Tak 10. : « L’élevage des bœufs a toujours eu une importance considérable pour les Malgaches.L’île nourrit plus de bœufs que d’habitants ». 69E. R. MANGALAZA, Vie et mort chez les Betsimisaraka, Op. Cit tak. 241: «De même, la connaissance et la maîtrise des forces cosmiques par le razana sont au service des vivants . la science du devin‐guérisseur est entièrement mise au service de la communauté, en particulier contre les intentions malveillantes du sorcier maléfique ».

73

Azo lazaina ho ny fiainana manontolon’ny mpanaraka azy no sahanin’ny mpanandro,

noho ny ahiahy tsy ihavanana eo amin’ny mpiara-belona.

Ireo karazan’olona ( manatona azy) ireo koa dia manana ny antony anatonany ny

mpanandro, dia ny mba hiroboroboan’ny asa fivelomany. Mety ho ny vintany no sakana

amin’izany, mety ho ny manodidina azy koa anefa . Ireo mpanandro ihany no afaka

mamaritra ny momba izany.

Andraikitra goavana izany no sahanin’ny mpanandro eo amin’ny fidiram-bolan’ny

mponina. Miankina amin’ny fahaizany manarim-bintana no mety hahabe ny vola miditra ao

an-tokatrano; raha toa ka ny vintana no mahasahirana.Eo koa ny fahaizany mandinika ny

tontolo, ka raha hila ravinahitra, sy hanao varo-mandeha ilay olona dia izy no manoro hevitra

ny amin’ny andro ialàna an-tanàna. Ny voalazan’ny Alimanaka Malalasoa momba ny varotra

dia toy izao:“Alakamisy na Zoma no fanomboham-barotra teo amin’ny Ntaolo; ny

tononandro mifanaraka amin’izany kosa dia ireto: Alahamady, Asombola, Adijady,

Alakarabo. Ireo no misy vintana tsara amin’ny varotra sy idiram-bola, nefa tandremo sao

mandratra anao. Kendreo mba ho havanambanana ny toerana ivarotana, ary ny manambina

ny andronao no tsara .”70 Izany hoe, ny tononandro tsara anomboham-barotra dia tsy tsara

raha toa ka mifandratra amin’ny tononandro nahaterahan’ny mpivarotra.

Azo heverina àry, fa matoa miroborobo fatratra ny asa fivelomana sy ny fidiram-

bolan’ny mponina ao amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra, izay

nahafahan’izy ireo nanana trano onenana sy ara-pahasalamana, dia noho ny fahaizan’ny

mpanandro/mpitaiza nandrindra ny fiainany. Samy nanamarina izany fiheverana izany avokoa

ireo mponina nanaovanay fanadihadiana tao an-toerana.

(70) Malalasoa Fidy, Alimanaka fanandroana 2016. Tak 5

74

FEHIN’NY TOKO II

Ny asa fiveloman’ny mponina sy ny fidiram-bolany dia iandraiketan’ireo mpanandro

rehefa manatona azy momba ireo ny mponina ao Ambohitrandriamanitra. Anisan’ny zava-

manahirana ny olona tokoa mantsy izany . Mifameno noho io ny asan’ny mpanandro sy ny

filàn’ny mponina eo amin’ny lafiny fivelomana.

Na ny fambolena na ny fiompiana , eny hatramin’ny fidiram-bola ao an-tokantrano aza

dia azo ijerena andro avokoa mba hiroboroboany sy tena hifanaraka amin’ny vintan’ny

tsirairay. Ary tsy mitarain-tana-miepaka amin’izany ireny mpanandro ireny fa manao hatrany

izay azony atao hanarenana ny lesoka rehetra.

Mitana andraikitra goavana eo amin’ny fiainam-bahoaka aoamin’ny kaominina

ambanivohitra Ambohitrandriamanitra tokoa ireo mpanandro. Efa miroborobo anefa ny

finoana kirisitianina ao, saingy tsy manakana ny olona hanatona mpanandro izany. Koa ny

endri-pifandraisana misy eo amin’ny finoana kirisitianina sy ny fanandroana no horesahina ao

amin’ny toko fahatelo.

75

TOKO III. NY ENDRI-PIFANDRAISANA MISY EO AMIN’NY FINOANA

KRISTIANINA SY NY FANANDROANA.

Amin’izao vanim-potoana iainantsika izao dia heverina fa samy ahitam-pahombiazana

amin’ny fiainana avokoa na ny filana hevitra amin’ny mpanandro eo amin’ny fanorenana

trano na ny fakana mpitondra fivavahana sy mpiandry. Misy fombafombam-pivavahana sy

finoana voarakitr’ireo, ary misy mihitsy aza mampihatra azy roa miaraka.

Misy endri-pomba ary fonjan-kevitra mifaningo-paka ao amin’izy roroa ireo, dia ny

tandindona sy ny fisian’ny Fanahy mpamelona na mpamono. Tsy azo lavina koa anefa, fa

misy sehatra sasany mampifandaka ny riba kirisitianina sy ny riban-drazana. Samy miady laka

ao amin’ny fiaraha-monina Ambohitrandriamanitra izy ireo, ka miteraka fifandonana ary

fivakivakisana indraindray.

Ireo fisehoan-javatra ireo no hofakafakaina manaraka eto. Ary ny endri-

pifandraisan’ny finoana hita amin’ireo riba mifanohitra nefa toa mifameno ireo no foto-

kevitra iaingana amin’izany.

3.1.Ireo lafika fototry ny finoana amam-pomba

Ny tena ilana fanandroana amin’ny trano dia ny fotoana hanorenana ka hihadiana fototra.

Ny fivavahana, ny teny atao, ary ny tandindona no isehoan’ny finoana amin’izany. Fomba

iraisana amin’ny fivavahana kirisitianina ireo, koa tsara vahavahana mba hahitana ny lanjany.

3.1.1. Ny lanjan’ny finoana

Ny finoana dia filentehana sy fiorenam-pakan’ireo zavatra tsy hita maso ao am-po sy

ao am-parahatoky ny olombelona. Nampiasaina ary nampanjariana ao anaty nandritra ny

fotoana tsy voafetra io zavatra io, ka ny mason-tsaina sy ny masom-panahy no mahita

azy.Antenaina fa hitondra fahasoavana ho an’ny tsirairay izy io, ary hoy i BERGSON “[ ] Ny

anjara asan’ny fivavahana voalohany dia izay mandamina ny fiainam-piaraha-

monina”.71Koa eo amin’ny fanandroana, ny finoana dia fanekena an-tsakany sy an-davany ny

71 H. BERGSON, des sources de la morale et de la réligion, PUF, 1962 tak 134 « La première

fonction de la religion, celle qui interesse directement la conservation sociale ».

76

toro mariky ny mpanandro izay heverina ho tenin’ny Fanahy. Ankatoavina sy tanterahina ary

ampiharina izany, tahaka ny ntaon’ireo Magy tamin’ny andro nahaterahan’I Jesoa Kristy. Ny

finoana koa no loharanom-pahavelomana, satria mampiboiboika herin-tsaina tsy ampoizina

ho an’ny mpino.

Hoy indrindra ny ambaran’ny soratra Masina: “Noho ny finoana ny anarany

[Andriamanitra] no nampahatanjahan’ny anarany an’io lehilahy hitanareo sy fantatrareo io:

Eny ny finoana avy aminy no nanome azy izao fahasitranana tsara teto imasonareo rehetra

izao”.72

3.1.2. Ny lanjan’ny fivavahana

. Ny fivavahana dia fitambaran’ireo fitsipi-pomba sy hetsika enti-maneho ny finoana

ary enti-mifandray amin’ny hery masina izay toavina.

Toe-javatra maromaro no miara-mandrafitra ny fivavahana. Misy ny hery tsy toha izay

itodihan’ny saina amam-panahin’ny mpitari-pomba. (Mpanandro, pasitera, pretra, . . .) ary ny

mpanara-dia azy. Tsy maintsy voahaja ny hasin’ireo hery itokiana mbamin’ny mombamomba

azy. Izany dia tsy misaraka amin’ny fanoavana hatrany ny tsangan-kevi-pinoana izay tsy azo

iadian-kevitra fa ekena fotsiny izao. Tsy maintsy miara-dalana amin’ny fitsipi-pomba

samihafa sy ny fananana toerana masina koa izany.

3.1.3. Ny lanjan’ny teny atao

Ny teny dia fitaovam-pifandraisana, araka ny filazan’ireo mpandinika haiteny: “Amin’i

Saussure, ny teny dia tsy inona fa fomba fihetsika avy amin’ny lalàna sasany, ao amina

vondrona iray [ ] ireo mpampitaha kosa dia mahita ny fampiasana ny teny ho toy ny

fitaovam-pifandraisana”.73

72 Baiboly Masina, Efesianina 3 : 31 - 33 73 E .D.M.A,1978, Encyclopédie du Monde Actuel, La linguistique, BROBARD et TAUPIN, Paris, tak 22.

« Selon Saussure, [ ] la langue n’est qu’un système de signes utilisés selon certains lois par une même

communauté [ ] Les comparatistes voyaient dans l’emploi de la langue comme instrument de communication [

] »

77

Koa raha ny finoana no ilafihana, dia mampita hafatra amin’ny alalan’ny teny izany ny

Fanahy (Fanahy Masina ho an’ny kirisitianina,ary Fanahin’ny Razana ho an’ny mpandala ny

nentin-drazana). Heverina ho toy izany no ahafahan’ny mpanandro/mpitaiza mifampiresaka

amin’ny hery tsy hita maso (Fanahin’ny Razana) ary nahafahan’ireo mpaminany mahafantatra

ary mitantara ny momba an’Andriamanitra. Inoana koa fa ny teny no nahariana ny fiainana sy

ny zavatra rehetra, araka izay hita ao amin’ny Baiboly Masina: “Misia fahazavana eny

amin’ny habakabaky ny lanitra hampisaraka ny andro sy ny alina, ary aoka hoa famantarana

sy ho fotoana ary andro sy taona ireo”.74

Loharanom-pahavelomana, ary loharanom-pisiana koa izany ny teny. Izany no

anton’ny tso-drano sy firarian-tsoa ary fifampiarahabana sy fifanaovam-beloma rehefa

mifankahita na mifandao ny mpiara-monina.

3.2.Ny anjara toeran’ny tandindona eo amin’ny finoana amam-pomba

Ny tandindona dia ireo zavatra azo tsapain-tanana ka manetsika ny sain’olombelona,

ary mampahatsiaro tsy nahy ireo anton-javatra tsy noeritreretina akory. Natao hampitombo ny

finoana ireo hery ivelany izay mbola tsy voazavan’ny siansa ny tandindona.

Hoy ny famaritan-kevitra natolotr’I LALANDE : « Famantarana tsapan’ny

fandrenesana ka mampahatsiaro ho azy zava tsy atrehina na tsy taka-pesipesenina (ny

tandindona) »75

Ireo karazan-javatra natao famato tamin’ny trano dia tandindon’ny fahavelomana.

Rehefa voapetraka io famato io dia hitondra fahasoavana sy fiarovana ny Aina amin’ny

fotoana rehetra honenana ao amin’ilay trano. Izany no atao dia mba hampiaiky volana ny

olona manatona mpanandro, fa efa paika ady voarindra ny hitoerany milamina. Tsy amin-

tebiteby ao amin’ny tranony. Ny fahavitana ny batisa na batemy, eo amin’ny fombam-

pivavahana kirisitianina, koa dia inoana fa hahavonjy sy hiaro ny olona amin’ny ratsy mety

hanimba azy.

74 Genesisy. Toko 1 - 1 75 LALANDE , Dictionnaire critique et technique de la Philosophie, la 4è éd. F. Alaon 1932, Tome II, ar

symbolo : « Tout signe concrêt évoquant par un rapport naturel, quelque chose d’absent ou d’impossible à

percevoir ».

78

Samy manana ny lanjany sy ny tandindona raketiny, araka izany, ireo singa efatra

mamorona ny fiainana : ny rano, ny tany, ny afo ary ny rivotra.

3.2.1. Tandindona entin’ny rano

Ny rano dia sarin’ny fahavelomana (tso-drano) no sady sarin’ny fahafatesana. (safo-

drano). Manana toetra afaka manala ny ratsy ny rano, izany hoe afaka mamono ny herin’ny

ratsy, rehefa afaka ny ratsy dia mazava ho azy fa mitombo ny fahavelomana. Hoy i ELIADE

manamafy izany: “Ny rano dia manala ny ratsy noho ny hery fanadiovana ao aminy sy ny

fanongotana amin’ny endriny rehetra”76 Araka izany, fanafody ny rano, ary ody Aina avy

amin’ny Mpahary. Mitovy ny fiheverana kirisitianina sy ny fiheverana Malagasy eto.

3.2.2. Ny tandindon’ny rivotra

Midika fahavelomana sy Aina koa ny rivotra rehefa amin’ny antonony, saingy

manjary loza mahafaty izy rehefa mahery fiavy (rivo-doza). Ny olona torana na tsy mety

mahazo aina dia am-pamonjena rivotra madio.

Ny fomba fanaovana ny tso-drano fahiny atao avy ao am-bava. Tsy ny herin’ny rano

ihany no mandaitra amin’izany fa eo dia eo koa ny herin’ny rivotra izay mamelombelona.

3.2.3. Ny tandindona ambaran’ny afo

Ny afo dia hery miavaka,manafana izy ary natao ho fandevonana sy fandroahana ny

ratsy. Koa na ny labozia mirehitra ao an-trano fiangonan’ny kirisitianina katôlika sy ao an-

tranon’ny ombiasy, na ny afo nalaina tany amin’ireo trano be soa, dia atao noho io anton-

javatra io. Eo koa ny fandikana afo mialoha ny hidirana ao an-trano rehefa avy any amin’ny

faty, izay heverina fa toe-javatra ratsy indrindra ho an’ny manana aina.

Sarin’ny fanahy, loharanom-pahazavana aman-kafanana ny afo, ka mandresy ny herin’ny

haizina. Ny maizina izay hanjakan’ny hery ratsy.

76M. ELIADE, Traité d’histoire des réligions, Payot Paris, 1968 , tak 165. « L’eau absorbe le mal grâce à sa

puissance d’assimilation et de désintégration de toutes les formes »

79

3.2.4. Ny tandindon’ny tany

Mampivondrona tandindona maro ny tany, noho izy nipoiran’ny zava-manana aina sy

noho izy mifampikasoka mivantana amin’ny olombelona. Mahatonga ny fampiasana ny

voaary ao aminy ho tandindona manan-danja koa izany. Fampiasan’ny mpanandro ohatra ny

vato mazava izay avy amin’ny tany. Io dia manamarika fa omena hasina sy hery ilay fototry

ny trano mba ho tsara orina ka hiriariavan’ny tompony ety an-tany.

Manana anjara toerana lehibe ireo vondron-tandindona ireo, satria iankinan’ny Aina. Raha

sanatria tsy ao ny iray na koa diso be loatra dia maty na simba ny Aina. Koa raha ny lafiny

siantifika aza no dinihina dia hita fa ny rano, ny rivotra, ny tany sy ireo voary ao aminy, ary

ny afo no fototry ny fahavelomana amam-pisian’ny olombelona.

Ny fitovian’ny tandindona entin’ireo singa ireo eo amin’ny finoana nentin-drazana sy ny

finoana kirisitianina no mahatonaga ny fampivadiana finoana, tahaka izay hita ao amin’ny

kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra.

3.3.Ny endrika fampivadiam-pinoana ao amin’ny kaominina Ambohitrandriamanitra.

3.3.1. Antony mahatonga ny fampivadiana finoana

Teraka ny fampivadiam-pinoana noho ny fifaneraseran’ny mponina eran-tany sy noho

ny fisian’ny andian’olona izay fatra-panely ny ribany. Tafiditra ao anatin’io sehatra io ny

mponina ao Ambohitrandriamanitra. Voarirotry ny riba roa loha ny tany ama-monina ka tsy

mari-pototra fa voatery misabaka.

Araka ny fanadihadiana nataonay dia azo isaina ireo fianakaviana tsy maka hevitra

amin’ny mpanadro ao Ambohitrandriamanitra.77 Tsy ny ao ihany anefa no ahitana tranga toy

izany fa faritra maro eto Madagasikara indrindra fa ny faritra ivelan’ny tanàn-dehibe. Izany

hoe, vitsy ny tena kirisitianina fa « kirisitianina manandro » no betsaka.

77Jereo fafana 5, tak.

80

Tranga mpiseho hatrany Afrika koa io fampivadiam-pinoana io, araka ny filazan’I H.

DESCHAMPS hoe: “Ny kirisitianina mainty[], fantatra fa sarotra ny milaza ny fitondran-

tena ho tena kirisitianina, fa miverina amin’ny fanaon-drazana []”78

Ny fiheverana fa mamy ny nentin-drazana, nefa toa finoan’ny olo-mandroso koa ny

finoana kirisitianina no mahatonga ny fisalasalana sy fironanana atsy sy aroa. Vokany, samy

tanterahina ary samy ankatoavina izy roa ireo

3.3.1.1.Ny fankatoavana ny mpanandro

Raha vao misy zava-dehibe hatao sy hatrehina na koa handraisana fanapahan-kevitra

dia ny mpanandro no mpitsilo lalana ny mponina ao Ambohitrandriamanitra. Na olona

hiteraka, na zaza hoforaina, na tany hovidiana, na varotra hosokafana, na trano haorina, . . .

dia toa tsy azony antoka raha tsy mahazo toro hevitra sy toky avy amin’ireny mpanandro

ireny izy ireo.

Ireo manam-pahefana toa ny ben’ny tanàna, tao Ambohitrandriamanitra izao dia naka

mpanandro tamin’ny fananganana ny tokontany fanaovam-baolina. Izany dia manaporofo ny

fankatoavan’ny mponina ireny olon’ny fomba nentin-drazana ireny. Ireo mpino ao amin’ny

FJKM Ambohitrandriamanitra koa dia misy ny maka mpanandro tamin’ny fotoana nihadiany

fototra nanorenany trano .

3.3.1.2.Ny fankatoavana ny fivavahana kirisitianina

Efa maro, miisa sivy ireo karazam-piangonana misy ao Ambohitrandriamanitra 79.

Raha ny antontan’isan’ny mponina no jerena dia azo ambara fa mbola betsaka amin’izy ireo

no tsy mba manaraka ny finoana kirisitianina raha tsy amin’ny fotoan-dehibe sy fety.

78 H. DESCHAMPS, Les religions de l’Afrique noir, PUF, Paris. Tak 12 « Les chrétiens noir [] il est certes aisé

de signaler des conduites peu chrétiennes, des retours au paganisme dans la pratique [] 79 Jereo fafana 6, tak.

81

Ny fanompoana an’Andriamanitra amin’ny alalan’ny fombam-pivavahana kirisitianina

ao izany dia, mbola maivana. Ny manaitra kely, ireny mpanandro ireny koa dia mamonjy ny

trano fivavahana kirisitianina ihany, ary mampiasa ny Baiboly Masina ao amin’ny trano

natokany handraisanaireo taizany.

Ny heverina ho antony mahatonga izany dia ny foto-kevitra masaka ao an-tsain’ny

olona araka ny filazan’i BENOLO François azy hoe: “[ ] ny tanjona dia mba ho zary fiainana

ny finoana ka mahahenika ny seha-piainana rehetra fa tsy ambin-javatra na famonjena

tavan’andro fotsiny. Izany hoe “Fampanjariana fianana ny finoana”80

3.3.2. Ny fiantraikan’ny fampivadiana finoana ao Ambohitrandriamanitra

Ny fahatsapan’ny olombelona ny fahalemen’ny heriny miohatra amin’ny tontolo misy

azy no mahatonga ny fikatsahany izay hifaharana. Andriamanitra no fenitra fara tampony

hangataham-pahasoavana amin’izany. Samy hafa anefa ny sori-dalana anatrarana io fenitra io,

eo amin’ny finoana kirisitianina sy ny finoan-drazana, ka miteraka tsy fitovian-kevitra sy

fifandonana.

3.3.2.1.Ny fahitan’ny kirisitianina ireo mpandala ny fomban-drazana

Amin’ny kirisitianina dia ny tenin’Andriamanitra izay voalahatra ao amin’ny soratra

masina no lalàm-panorenana ny finoana. Ary avy amin’izany angamba no ahafahan’izy ireo

manambara an-kitsirano fa mpanompo sampy ary mivavaka amin’ny Razana ny mpanandro

sy ireo mpanara dia azy.

Ny fiheverana iombonan’ny kirisitianina sy ireo mpandala ny nentin-drazana dia ny

foto-kevitra hoe: Andriamanitra no loharanon’ny zavatra rehetra, Izy no mpahary izao tontolo

izao.

Ny fahitan’ny kirisitianina ny fomba nentin-drazana ifangaroam-pinoana toy ny

famadihana, ny fanandroana sy fanarenam-bintana, ny fandroana amin’ny Alahamadibe,…

dia tsy kolontsaina fotsiny fa miampy fanompoan-tsampy. Hoy ny filazan’ny FFKM tamin’ny

taona 1994, izay tena velonana ahiahy tokoa noho ny fanatrehan’ny filoham-pirenena ny 80 BENOLO François. Sambatra aho fa kirisitianina, Md Paul. 2001. Tak 47.

82

Alahamaibe: “[ ] Dia miverina indray ny fomba taloha: ny nahabe resaka indrindra moa dia

ny fanatrehan’ny filoham-pirenena ny Alahamadibe tany Ambohimanga iny, (ny volana

martsa 1994) velom-panontaniana ihany ny FFKM mano hoe: dia ny maha kolontsaina ireny

lanonana ireny ihany ve no anton’ny fanentanana ataon’ny Minisitera, sa finiavana an-

kolaka hitondrana ny firenena ho any amin’ny fanompoan-tsampy”81

3.3.2.2.Ny tsanga-kevitry ny mpanandro sy ny taizany manoloana ny fivavahana

kirisitianina

Ireo mpandala ny fomba amam-pinoana nentin-drazana, ny mpanandro sy ny

mpanara-dia azy, dia mahita fa misy antokony roa miavaka tsara ny olombelona: ireo mpanao

ny tsara sy ireo mpanao ny ratsy. Sarotra anefa ny manavaka izany: misy ohatra ny olona

dokafana ho kirisitianina nefa miketrika teti-dratsy feno fitaka hitsentsefana ny hafa, ary ao

ireo tondroina ho mpanompo sampy nefa manasoa mandrakariva ny aim-piaraha-monina. Koa

na iza na iza tonononina ho mpanandro sy mpitaiza olona, nefa mampahory ary mahafaty

olona ny vokatry ny asany; ary na iza na iza mitonona ho mpianatry ny Tompo, nefa manao

tsinontsinona ny Aina, sy mamitaka ny mpiara-belona aminy ; dia mpamosavy, ary antsoina

koa hoe mpanompo sampy izy.

Izy ireo koa dia mahita fa, matoa mafana ny adin’ny samy kirisitianina dia satria misy

mpamosavy amin’ny endriny vaovao mampibirioka ny tenin’Andriamanitra amin-javatra hafa

ao. Heverina ho isan’ny antony mahatonga ny fizarazarana ho rantsam-pinoana samihafa

izany.

Apetraky ny mpanandro tsara àry, fa na inona na inona fitaovana ampiasaina na

Baiboly na voaary isan-karazany ka nahitam-pahasoavana dia na Andriamanitra no mamaly

soa azy mivantana, na Izy Andriamanitra ihany koa no naniraka ireo Fanahy hanao izany. Ary

hoy koa ny voalazan’ny soratra masina: “Fantatsika fa Andriamanitra tsy mihaino ny

mpanota fa izay mivavaka aminy sy manao ny sitrapony no henoiny [ ] ka raha tsy avy

amin’Andriamanitra izany lehilahy izany dia tsy mahefa na inona na inona Izy”82

81 A. RAZAFINTSALAMA, « Ny FFKM manoloana ny firongatry ny fomban-drazana », Akademie Malagasy,

Zoma 20 janoary 1995. 82 Baiboly Masina, Jaona 9: 31, 33.

83

Ireo no teny fitaovana ampiasain’ny mpanandro ka anehoany fa fahasoavana avy

amin’Andriamanitra ny talentany. Ary izay fomba fijery mifandray indrindra amin’ny

fisainana kirisitianina izay no mampihevaheva ny finoan’ny olona sasany.

3.3.2.3. Ny fitsingevahevan’ny finoana ambanivohitra

Ny tontolo ambanivohitra matetika no ifantohan’ny antrôpôlôgy amin’ny fandinihana

ataony. Koa ny fandinihana ny tontolom-pinoana tao amin’ny kaominina

Ambohitrandriamanitra dia nahitana fa mitsingevaheva ny finoan’ireo mponina ao

hatramin’izao. Vokatry ny fifampikasohan-driba tsy hay tohaina no mahatonga izany. Ny

hany tsy azo lavina kosa dia ny fisisihan’ny olona ho isan’ny kirisitianina nefa mitampikitra

hatrany amin’ireo fomban-drazana.

Na dia toe-javatra toy izany aza anefa no mifandrirotra amin’ireo mponina ao amin’ny

kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra, dia hain’izy ireo hatrany ny mandrindra sy

mandamina ny fiainany. Nampivadiany ireo riba roa ireo satria iray ihany ny fototry ny

finoany: Andriamanitra no mpahary, Izy no namorona ny zavatra rehetra, ary natao

hanasoavana ny olombelona izany asa tanany izany.

Marika azo andrefesana ireo hanitra nentin-drazana mbola voatazona , na ny dingana

maha-kirisitianina afaky ny taranaka nandritra izay roanjato taona latsaka nidiran’ny

fivavahana kirisitianina teto izay, ny fanandroana mahakasika ny trano hita ao amin’ny

kaominina Ambohitrandriamanitra. Ary sehatra azo ivalamparana io, satria afaka manao

fikarohana handrefy ireo daholo ny mpikaroka. Hoy indrindra i M. GUERIN: “ho an’ny

mpandinika fiarahamonina,paradisan’ny fikarohana io. Ny dokotera milaza fa tanànan’ny

mpitsabo mahay mahasitrana haromontana ao( ) Ireo mpitondra fivavahana kosa mametraka

fa tontolon’ny fanamafisam-pinoana io, satria ny finoana vaova dia sarotsarotra alentika”83

83 M. GUERIN, Le défi :l’Antandroy et l’appel à la vie, Ambozontany Fianarantsoa, 1977, tak.16 : « Pour l’ethnologue, c’est la paradis de la recherche. Pour le médecin, c’est le pays des guérisseurs réputés capables de soigner la rage( ). Pour les missionnaires c’est l’univers de la sacralité ou les religions importées ont du mal à s’implanter »

84

FEHIN’NY TOKO III

Hita fa tena ampifangaroin’ny olona tanteraka ny finoana amam-pombam-pivavahana

kirisitianina sy ny nentin-drazana. Ireo riba roa ireo anefa dia samy mbola mikaroka izay

hahamarin-toerana tsara azy, sy samy te-hametraka ny maha izy azy avy ihany koa. Ary i J

GOETZ SY MARTELET, dia nilaza fa: “Amin’izao dia misy ny olana. Ny finoana

kirisitianina dia tsy mitondra ho any amina endrika madio mihitsy. Tafiditra anaty

kolontsaina foana izy. Any amin’ny Tandrefana, dia ohatra ny misy fifangaroana eo amin’ny

kolontsaina sy ny kirisitianisima”. 84Io ilay fifandonan-driba miteraka fampirvadianana fomba

sy finoana. Koa anjaran’ny tsirairay ny mandinika ary mandray izay azony raisina.

84 J GOETZ et MARTELET, Histoire de religion et christologie, d’Ambositra tak. 02, ‘’Cependant, il y a une

difficulté. Le christiannisme ne véhicule jamais à l’ etat pur. Il est toujours pris à l’intérieur d’une culture.en

occident, il y a comme une symbiose entre la culture proprement dit et le christiannisme’’

85

FAMINTINANA ANKAPOBENY

Nanampy antsika hahalala misimisy kokoa ny faritra Ambohitrandriamanitra ny

fizarana voalohany tamin’ity asa fikarohana ity. Tao no nampahafantarana ny toerana, ny

mponina sy ny tantarany ary ny toe-kareny. Voalaza ihany koa ny foto-piveloman’izy ireo,

izay nahafahany nanana trano honenana voaorina ara-dalàna.

Ny fanandroana mahakasika ny trano moa no lohahevitra niompanan’ny asa

fikarohana. Ary tsy nionona tamin’ny fitantarana sy fitanisana ny fizotran’io fomba io fotsiny

izahay fa nanakatra kosa ireo hevi-ponosiny sy ny fiantraikany teo amin’ny fiarahamonina

nanatanteraka izany. Nisy koa ny fanatrehanay mivantana ny fihadiana fototra ka nahitana fa

nanaraka ny toro-mariky ny mpanandro tokoa ireo mpanatona azy. Ny vokatry ny

fanadihadiana mivantana ireo mponin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandiamanitra

izay notanterahinay dia nahafahana namoaka antontan’isa ny amin’ny tahan’ny mponina

manatona mpanandro, ka ny 92%85na roa amby sivifolo isan-jaton’ireo mponina dia manao io

fomba nentin-drazana io avokoa.

Ny fizarana fahatelo kosa dia nandinihanay ny anjara toeran’ny mpanandro manoloana

ny Ain’olombelona. Miandraikitra ny fandrindrana ny Aina tokoa ny mpanandro. Ary io

anjara toerany io no mbola mampisy azy ireny. Manome tso-drano ireo mpomba azy hatrany

koa izy, ary tena ray aman-dreny amin’izany andraikiny izany.

Ankoatra izay, dia nahariharinay ny fampifangaroam-pinoana ataon’ny mponina ao

Ambohitrandriamanitra. Nampivadian’izy ireo ny finoana kirisitianina sy ny finoana nentin-

drazana.

85 Jereo fafana 5, tak.

86

TENY FAMARANANA

Raha atao bango tokana ny fehin-kevitra ivonan’izao asa fikarohana izao dia hita fa

manana anjara toerana lehibe eo amin’ny fiainam-piaraha-monina ao amin’ny kaominina

ambanivohitra Ambohitrandriamanitra ny fanatanterahana ny fomba nentin-drazana, indrindra

fa ny fanandroana amin’ny trano onenana. Ny lafiny fanorenana trano no tena nibahana

tamin’ny asa fikarohana. Ny trano onenana mantsy dia filàna fototra maha olona sy

mampiavaka antsika amin’ny biby. Tsy ataotao foana araka izany ny fanorenana azy ao

amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra fa ilàna lamina maty paika. Ny

kendrena amin’izany dia ny ho fiarovana ny Aina; ny mba hahaela velona ary koa hanambina

ny tompony sy hitondra fahasoavana maharitra ho an’ny taranaka. Noresahinay koa ireo toe-

javatra hafa azo anandroana, dia ny lafiny tsara rehetra (fahaterahana, ala volon-jaza,

famorana, fanambadiana, asa, famadihana, sy ireo tranga mampalahelo (fahafatesana,

faharavam-pananana, . . .). ary ny vintana no arenina amin’ny tranga ratsy toy izany.

Lohahevitra mbola azo ivelarana tsara io.

Tsy ny olona rehetra anefa no afaka manao ny fanandroana, olona efa voatokana ho

amin’izany izy ireny, noho ny fandovana na koa notsindrian-javatra ka nampiany fianarana

ihany. Ary ny ankamaroan’ny mpanandro dia saika mpitaiza ihany koa, ka manao ny

fitsaboana nentin-drazana.

Ny finoana no tena ifotoran’ny fanandroana. Ary dia voasokajy ao amin’ny sampam-

pandinihana Antrôpôlôjia ara-pivavahana ity, noho izany, ity asa fikarohana ity. Tsapa

tamin’ny vokatry ny asa fikarohana nataonay àry fa mampivady ny finoana kirisitianina sy ny

fomban-drazana ny tantsaha. Noho ny fahatsapany ny fahalemen’ny Aina miohatra amin’ny

hery ivelan’ny tenany no mahatonga izany.

Ny fizotry ny fanandroana amin’ny fanorenana trano dia nampibaribary fa kolon-

tsaina mirakitra sehom-piaraha-monina io fomba io. Zava-dehibe indrindra izany araka ny

voalazan’i Goetz sy i Martelet hoe: “[ ] raha tsy misy kolon-tsaina, tsy afa-miaina, tsy azo

ambara ho misy ary tsy afa-mivelona”. 86Maneho ny anjara toeran’ny mpanandro manoloana

ny ain’olombelona ireo voalaza ireo. Koa na ny lafiny toe-karena, na ara-pifandraisana

amin’ny mponina dia tompona andraikitra mivantana ny mpanandro. Tsy afaka ny

hiolonolona samy irery koa izy ireo, fa miara- miaina amin’ny fiaraha-monina izay toa efa

86 J GOETZ et MARTELET, Op Cit, Sans une culture, on ne peut pas vivre, on ne peut pas exister, on ne peut pas survivre

87

88

mihavonton’ny riba kirisitianina izy ireo. Voalaza tato koa izany ny fifangaroan’ny fomba sy

finoana eo amin’ny kirisitianina sy ireo mpandala ny nentin-drazana.

Marika azo andrefesana ireo hanitra nentin-drazana mbola voatazona sy ny dingana

maha kirisitianina afaky ny taranaka nandritra ny 150 taona 87nidiran’ny fivavahana

kirisitianina tao Ambohitrandriamanitra izany. Tsapa koa fa vesatra ho an’ny roa tonta io

fifangaroam-pomba sy finoana io ; saingy mety ho fanoitra ahafahana manamafy orina izany

koa anefa ny fahafantarana ny tanjaky ny hery mifanandrina aminy. Tsy mitaona na iza na iza

koa izahay hirona atsy na aroa, fa ny hamehezan azy dia ny tenin’Andriamanitra hoe : « Tano

mafy izay anananao mba tsy hisy haka ny satro-boninahitrao ».

87Jobily faha 146 taonan’ny FJKM Ambohitrandriamanitra. |1870‐2o16|

TOVANA

1 Vavaka nasandratry ny mpanandro iray nandritra ny hady fototra natrehinay maso

« Eny Andriamanitra be hasoavana sady be fitiavana. Namoha anay tamin’ny torimaso fialan-tsasatra ka nanome izao maraim-baovao izao indray ary dia nitantana sy nivimbina tamin’iny lalan-davitra izay nalehanay . ankehitriny Tompo o,dia mangata-bavaka sy mangata-tso-drano sady mangataka ny hery sady mangataka ny fitantanana ;mbo ho ianao no jiro mirehitra eto anoloan’ireto ankizy ireto,hanatanterahanay an’ity zavatra ity. Koa raha hametraka ity izahay,dia mangata-pahasoavana sady mangata-tso-drano ho aron’ny loza ho aron’ny antambo,hipetrahana am-pilaminana rahafa vita soa aman-tsara izao trano izao . Hitera-bola ,hiteraka harena,hiteraka Aina feno fahasalamana ary trano hanjakan’ny fihavanana sy ny hitsiny sy ny rariny. Ary raha hametraka izany izahay eto dia angatahan-dalana aminao Andriamanitra,angatahan-dalana amin’ny hasin’ny tany,masina ity tany ity koa dia tsy hanohitra andro tsy hanohi-bintana,hiaro ny loza hiaro ny antambo. Koa dia tandremonareo lehiretsy tsy ipetrapetraka fotsiny ato fa hiaro ity fianakavinako ity .

(mandevina ny famato eo an-joro firarazana, dia ny zoron-trano eo avaratra atsinanana)

.Tonga isika a a a

Humm,hiaro ny loza hiaro ny antambo,hifofo ny tsara tsy mahafoha tsy mahatana fa hitondra fahasalamana,hahatanterahana ny sakany,hahatanterahana ny lavany,fa ny trano soa mahatamana,(…)hitondra fahasalamana, koa raha misy mangarangarana ny ratsy manohana ,ianareo efa mipetraka ato, ianareo no hazon-damosina,koa iny ny sakafonareo(mandraraka toaka)tandremo sao mamo ka matory fotsiny ao fa tsy miambina a ! »

I

2 IREO MPANANDRO NATONINAY:

- RANDRIANIMANANA Edmond

- RAMBOAZANAKOLONA Charles

- RANDRIANAVAO

- RAKOTOARISOA na Ingahy Sônina

Samy lehilahy mihoatra ny 50 taona avy ireto mpanandro efatra ireto. Manam-bady aman-janaka aman-jafikely ihany koa.

Notsindrianjavatra, sy nandova no nahatonga azy ireo ho lasa mpanandro. Izany hoe, taranaka mpanandro, ary voafidy handimby io fanomezam-pahasoavana manokana tao amin’ny fianakaviany io.

Sady mitsabo amin’ny fomba nentim-mpaharazana koa izy ireo, indrindra fa ireo notsindrian-javatra. Ary ny zavaboaary toy ny zavamaniry, biby, rano, tany, …no ampiasainy amin’izany. Misy amin’izy ireo koa anefa ny mampiasa ireny karazam-bakana ireny mba ho fanarenam-bintana.

Ny fady azy ireo dia: andro talata, kisoa, tongolo gasy, akoho. Ny antony nahatonga ny fadiny kosa dia teo ny fanarahana ny fomba Malagasy sy ny fiheverana ny lanjan’ny andro tsirairay. Manampy ireo koa ny fisian’ny tranga hafahafa nanjo azy ireo tamin’ny fotoana nihinanany ireo sakafo ireo: nivadika tany aoriana ny lohany, nohetsehan-javatra, nisy bay mipoitra amin’ny vatana,…

Samy milaza ho tsy manadro fasana ihany koa izy efatra ireo. Satria ny hahaela velona no kendreny, ary ny hanasoa ny mpiara-belona aminy. Ambaran’izy ireo koa fa tsy afa-miaraka amin’ilay zavatra manindry na mitoetra ao anatiny ny fasana, izay natao honenan’ny maty.

Manana toerana manokana natao handraisan’olona ireo mpanandro ireo, ary samy ahitana Baiboly sy sainam-pirenena ary fitaratra avokoa izany.

Na izany aza, kirisitianina ireo mpanandro efatra ireo, ary mamonjy ny trano fiangonana tsindraindray.

Raha sendra misy olona manatona azy ireny ka mikendry zava-dratsy, dia fefeny avy hatrany izany. Na tsy mandray ilay olona izy, na mananatra mivantana mihitsy.

II

3 FANORENAN-TRANO

Toy izao no fanaon’ny Ntaolo rehefa hanorina trano izy ireo. Ataony miakandrefam-

baravarana ary io mihitsy no nahatonga ilay fiteny hoe: “entin’ny miankandrefam-

baravarana”

Rehefa manomboka ny tany (manatsatoka angady) dia ny velon-dray aman-dreny no

misantatra mialoha. Kendrena tsy hitsinjo tany horaka sy lohasaha ary fasana ny fitodiky ny

trano.

Tsy fanao ny manorina trano amin’ny ADAORO satria tononandro mirehitra io ka

mety ho may ny trano. Ny ADALO dia tsy tsara satria be ranomaso. Ny ALOHOTSY

maivana ka tsy hananan-karena. Ny ALAKAOSY mpanohitra ka mahabe korontana. Ny

ALAHASATY mahamelomelon-tsaina.

Ny tsara dia ny mitsinjo tany voky ary ny ALAHAMADY, ALAKARABO,

ADIJADY, ny vontony sy ny vodiny no tsara.

Tandremo anefa sao mifanohitra amin’ny tononandronao, tsarovy fa ny reniandro no

mitondra ny zanakandro.

Alimanaka Fanandroana MALALASOA 2016, tak. 9

III

NY KITAY TELO AN-DALANA

Tany am-badik’Imanareza , hono, dia tsy nanan-trano itoerana ny olombelona , fa tany

an-dava-bato no nitoetra. Ary ity Rafotsibe kosa mba nieritreritra izay hitoerany ka nandrary

tsihy vitrana hataony trano tataro. Dia tamy kosa ity Rangahy nitomany teo alan-trano ka

nitaraina hoe: “O, Rafotsibe ô! Aoka lahy aho mba hitoetra ato hitaizataiza anao sy hiara-

mihary aminao”. Fa nanda izy tamin’ny voalohany ka nanao hoe: “izaho manan-trano

hitoerana, ka raha tsy ho ahy ny androatokom-pananana, dia tsy hanaiky ho vadinao aho”. Dia

neken-dRangahy ihany izany.

Fa nony taty aoriana kosa, dia rovitra ny tranon-dRafotsibe, satri tsihy ihany moa ka;

fa rangahy kosa efa nahavita trano bongo, ka nisaorany Rafotsibe. Dia mba nifona kosa ny

vavy ka nanao hoe: “Mifon-jato mifona arivo aho, Rangahy, fa tsy mahafoy anao!” Nefa tsy

nety ny lahy, raha tsy ho azy kosa ny androatokom-pananana. Dia nanaiky tsy satry Rafotsibe,

satria efa osa ka tsy mba nahavita trano tahaka azy.

Izany, hono, no niandohan’ilay fiteny hoe: “Kitay telo an-dalana, ka ny roa alanon’ny

lahy; ary ny iray alanon’ny vavy”;

Nangonin_dREV. L. DAHLE,

In. Anganon’ny Ntaolo,Trano Printy Loterana malagasy, Antananarivo, 1984, tak. 176

IV

NY NIANDOHAN’NY OMBIASA SY NY HASY VOALOHANY INDRINDRA

L’ORIGINE DES DEVINS-GUERISSEURS ET DES ARTS DE GUERISON

Récit sakalava

« L’origine des devins- guérisseurs et des arts de guérison » offre comme un

laboratoire pour observer plus à loisir ses interférences. Ce récit, le seul des textes présentés

ici que nous n’ayons pas recueilli nous-mêmes, a été noté vers 1930 par Rajoharivelo, un

pasteur malgache, et publié dans une revue protestante de Tananarive. Le texte nous parvient

donc à travers le filtre de ce rédacteur, dont les interventions elles-mêmes, comme on le

verra, ne manquent pas d’intérêt (récit III, publié ici pour la première fois avec une traduction

française). Le conteur était lui-même un devin et guérisseur, dépositaire de ces connaissances

d’astrologie et de géomancie arabes qui ont voyagé bien au-delà des régions proprement

islamisées. et ce qu’il conte au pasteur, familier de l’exégèse biblique, mais curieux aussi des

choses traditionnelles, est bien propre à l’intriguer : nous y découvrons tantôt une

réinterprétation (le jardin d’Eden porte un nom qui s’explique par les pratiques astrologiques),

tantôt un déplacement(dès le séjour paradisiaque Adam et Eve ont mis au monde leurs deux

fils, l’un éleveur, l’autre cultivateur, et ils en sont chassés pour quelque faute peu évidente,

comme si leur seul présence souillait le jardin), tantôt une inversion( c’est l’éleveur qui est

l’ainé, et dont les prémices sont bénis, et c’est le cultivateur qui est le cadet, jaloux de son

frère). Impressionné, le pasteur ethnographe, tente de faire concorder les formules de la

sagesse païenne avec celles de l’orthodoxie – et il nous paraît alors bien maladroit.

Mais d’un autre coté nous le voyons adopter – ou bien est-ce un clin d’oeil littéraire ?

–l’altitude classique du conteur ; faite de fidélité à ce qui lui a été livré et qu’il doit

transmettre à son tour, mais aussi de scepticisme : « c’est au lecteur de méditer, car je n’ai pas

été le témoin de cette histoire, pour pouvoir en garantir la véracité… et seul le sieur Dama et

la dame Hova… (Adama et Eve !) en connaissent toute la vérité ».

V

L’ORIGINE DES DEVINS-GUERISSURES ET DES ARTS DE GUERISON

Récit recueilli dans la région de Belo-sur-Tsiribihina par le pasteur Rajoharivelo, et

publié en malgache dans la revue protestante Fiainana, 1932, pp. 213-217.

Dama et Hova (Adama et Eve) ont deux fils : l’ainé, Possesseur-du-Sol est éleveur ; et

le cadet, Tarisseur-des-Eaux est cultivateur. Ils habitent une vallée magnifique, mais Dieu

envoi son fils Seigneur-Maître pour les en chasser, parce qu’ils la souillent. Ils offrent les

prémices de leurs produits à Seigneur-Maître . l’offrande de l’ainé (une vache et son veau) est

acceptée, et le cadet, jaloux, s’en va demeurer ailleurs. C’est là l’origine de la coutume des

prémices.

Un jour que Dama est malade, il envoie son fils Possesseur-du-Sol chercher un remède

chez Seigneur-Maître, qui lui enseigne l’usage médicinal des plantes. Puis , quand Seigneur-

Maître s’éloigne de la terre, il enseigne à Possesseur-du-Sol la divination par les graines, et les

arts de guérison. C’est là l’origine du pouvoir des guérisseurs, et les premiers guérisseurs ont

été les trois fils de Possesseur-du-Sol .

Le témoin qui e recueilli et publié ce texte ; Rajoharivelo, était un pasteur, originaire

de l’Imerina, qui desservait les églises de la région de Belo. Au contraire de certains de ses

collègues, il avait un véritable interet pour les coutumes et les croyances sakalava : il

cherchait à l’occasion de ses visites aux églises, à rencontrer aussi les devins et les

connaisseurs de traditions. C’est d’un devin-guérisseur qu’il tenait le récit que nous avons

reproduit et traduit ici. Rajoharivelo apparaît partagé entre une certaine sympathie pour le

monde ancestrale (il prend lui-même à la fin du texte – avec peut-être un clin d’œil à son

lecteur – la place du conteur traditionnel) et la réaction de recul du citadin instruit devant ces

« sauvages » païens presque nus … qui sont aussi ses amis et ses compatriotes.

En tant que pasteur, il a été frapper par la ressemblance, qu’il ne pouvait guère

s’expliquer, entre le récit qu’il a recueilli, et l’histoire biblique d’Adam et Eve et de leurs fils

Caïn et Abel. Il decouvre meme une similitude troublante entre l’invocation des trois noms de

Dieu dans les formules sakalava, et la doctrine chrétienne de la Trinité. Nous verrons que ce

trouble l’a amené à faire subir à ces formules traditionnelles un gauchissement qui en

bouleverse l’équilibre

VI

NY NIANDOHAN’NY OMBIASY SY NY HASY VOALOHANY INDRINDRA

Izao, hoy ny mpitantara tamiko, izay nofotopotorako tsara, no niandohan’ny

“ombiasa” (mpimasy) sy ny “hasy” (hasina, fanatitra). Nisy, hono, mpivady atao hoe I Dama

no anaran’ny lahy, ary Hova no anaran’ny vavy. Nitoetra tao amin’ny saha mahafinaritra

anankiray atao hoe “Alahamaly” (Alahamady) izy mivady, ka niteraka zanaka roa lahy: ny

anaran’ny lahimatoa nataony hoe Ramananitany, ary ny zandriny nataony hoe

Ramandridrano. Ramananitany mpiandry omby ny raharahany, na mpiompy, fa

Ramandridrano kosa mpamboly no asa fanaony, na mpiasa tany.

Raha niandry ny ombiny tao amin’ilay nosy anankiray atao hoe “Tsaraloka”, hono,

Ramananitany, dia nahita ny zanak’Andriamanitra natao hoe “Ratompo”. Raha vantany vao

nahita azy, hono, Ramananitany, dia nandohalika teo anatrehany, ka nivavaka taminy

(nisoloho taminy); ary ny fijeriny azy, hono, dia fotsy mamirapiratra, ka dia natahotra sy

nangovitra mafy izy. Dia hoy Ratompo taminy: “Ilazao ny rainao hoe: Mialà faingana amin’io

sahan’Andriamanitra ipetrahanao io; hono , ianareo fa mandoto sy mamorery azy”.

Dia lasa Ramananitany nihazakazaka malaky nilaza tamin’ny rainy izany,ka nanao he:

“ry dada ô! Nahita ny zanak’andriamanitra aho, tao amin’ilay nosy niandrasako ny ombiko,

nilaza tamiko izao teny izao hoe:”ilazao ny rainao: mialà faingana amin’io

sahan’andriamanitra itoeranao io, fa lotoinareo sady simbainareo, ka mahatezitra ahy”. Koa

avy milaza aty aminao aho, mba hialantsika eto faingana, fa tezitra mafy tamiko

Andriananahary, fa tsy tiany hitoetra eto isika”.

Rehefa niala teo izy ireo, dia nitady fonenana hafa honenany. Ary tamin’izany

fonenana izany koa no nonenan-dRamandridrano, dia niasa sy namboly ny tany koa izy, ka

nahavokatra be dia be: Ramananitany koa nanao ny asa fanaony tao momba ny fiompiana

biby, ka samy nahavokatra be tamin’ny asany avy izy mirahalahy. Ary taorian’izany dia samy

nitondra fanatitra ho “an-dRatompo”, avy amin’ny vokatry ny asany avy izy mirahalahy, iz y

natao hoe “lohavony”. Mbola fomba fanaon’ny sakalava aty ambaraka androany izany raha

mahavokatra tsako, na vary izy dia manatitra “lohavony” na santa-bary na santa-bokatra hafa

ho an’ny ombiasa sy loholona, ary ny ray aman-dreny. Tsy mahazo homana na misantatra

mialoha ny zanaka, raha tsy efa voatitra ny “lohavonin’ny” ray aman-dreny. Ramananitany

manatitra “lohavony” na “h asy” (fanatitra) ho an-dRat ompo, omby mianaka no naterina, ka

dia faly tokoa, hono, izy nahita ny “hasy” nateriny, ka dia nankasitraka sy nisaotra an-

dRamananitany , sady nataony fanao hatrany hatrany izany. Fa raha nahita izany kosa,hono,

VII

Ramandridrano, dia tezitra sy nialona fatratra ny rahalahiny ka lasa nifindra toerana hafa,fa

tsy nety naira-nonina tamin’ny ray aman-dreniny sy ny fianakaviany.

Indray andro izay, dia narary ny mason’I Dama ka naniraka an-dRamananitany ho any

amin-dRatompo izy mba haka fanafody hatao amin’ny masony. Rehefa tonga tany amin-

dRatompo Ramananitany dia nilaza ny anton-diany? Rehefa ren-dRatompo ny anton-diany,

dia nokosokosohiny, hono, ny tananay, dia nilaza tamin’ny iraika hoe: “ho sitrana ny rainao”

Dia nampandeha azy izy, ary nampitondrainy ravin-kazo maitso koa ramananitany

hahosotra ny mason’ny rainy dia sitrana tokoa, hono, ny mason’I Dama. Fanaon’ny sakalava

aty ambaraka androany, raha misy maray, ny mitoto na mitanika ravin-kazo hahosotra na

hampisotroina, na hanevohana ny marary.

Rahefa dimampolo taona, hono, no nipetrahan-dRatompo teto ambonin’ny tany, dia

niakatra any an-danitra izy. Nefa alohan-ny niakarany dia novoriany avokoa ny zana-kasiny

rehetra. Rehefa vory ireo dia hoy Ratompo taminy: “handeha hiakatra any an-danitra aho fa

ny taranak’I Ramandridrano mitady hamono ahy, ka indreto ny hasina apetrako aminareo:

alao ny tandrok’ombilahy, alao koa ny fakan-kazo sy ny voampany ka torahy lefona ny

fototry ny fany, ka raha voa, dia aleo voany, dia ataovy hoe: Masia, Masina, Masina hianao

Andriananahary, hianao Ratompo, hianao Ramanitse (Andriamanitra?)”

Dia ny fanahin-dRamanitse no antsoina amin’izany. (Izany, hono, no fototra

niandohan’ny homasy sy ny sikidy indrindra).

“Tonontonony (imperatifa) amin’izany aho, hoy Ratompo tamin’ireo zana-kasiny, fa tsy

maintsy hiseho aminareo mandrakariva aho, ary izay tonony (imperatifa) voalohany indrindra

dia Andriamanitra sy izaho Ratompo, ary ny fanahin-dRamanitse( Andriamanitra)”.

(ambaraka androany, ny sakalava, raha manonona hoe Andriamanitra, dia manao hoe

Ndramanitse. Ary ireo teny ambony telo ireo dia toa mampahatsiaro ny “personnes”

telon’Andriamanitra.)

Dia hoy indray izy hoe: “ilay fanafody fanaoko iny dia tsy homeko anareo fa tsy

hainareo ny fomba fanaoko ny “hasin’io”.

Dia nentin-dRamananitany, hono, izany fanafody izany, ary izy no niandohan’ny

fanaovana homasy sy ny hasina aterina hatramin’izao. Ary Ramananitany dia niteraka

zazalahy telo, ka dia izao avy no anarany: Babamino, Makarilo, Tsarafailo, ka izy telo lahy

VIII

ireo no nitondra ny “hasy”, sady lohany indrindra amin’ny” hasy”, ka taranany sy farany

avokoa izay rehetra homasy ankehitriny.

Hatramin’izay ka ambaraka androany, dia mbola tsy tapaka ny fanaovana ombiasa tao

amin’ny Sakalava. Ary avy amin’izany koa no niandohan’ny “mohara” sy ny “hasy” ary ny

“sikidy” izay inoan’ny Sakalava sy ivavahany sy itokiany, sady ankamaminy fatratra

mandrake androany . ka sady mitaly volo ny lehilahy no miravaka mohara mirongo vakana

eran’ny tenany, no misikin-tapaka, no milanja lefona, ka hoatry ny devoly mitsangana no

fijery azy, indrindra fa raha manao felana izy, dia mahatsiravina tokoa.

Ary izany tantar fohy izany dia toa mampahatsiaro ny tantaran’I Adama sy Eva, ary

Kaina sy Abelampiasa tany sy mpiandry ondry – saingy ny zokiny aminy no mpiandry omby,

fa ny zandriny kosa no mpamboly, ny zokiny koa eto no nankasitrahana ny fanatiny, fa ny

an’ny zandrinykosa, tsy nanao, fa nialona ny nataon’ny zokiny. Ary ilay nanao hoe

Andriamanitra no tonony aloha indrindra, dia Ratompo no faharoa, ary ny fanahin-

dRamanitse no fahatelo. Dia toa hoatry ny milaza an’Andriamanitraray sy ny Zanaka ary ny

Fanahy Masina. Koa ny mpamaky no mieritreritra, fa tsy naira-nisy tamin’izao tantara izao

aho, ka hanome toky anareo ny amin izay tena marina, fa mbola te hahalala sy hahare ny

amin’izay niandohan’ny “ombiasy” sy ny “hasy” aho, ka dia namotopototra tamin’ny

sakaizako sasantsany, ka izao no nomeny ahy, ka sa ity na angano na tantara marina. Fa na dia

izy koa aza milaza hoe: “Izany no talily (tadidy, lovantsofina), nifandovàna hatrany hatrany,

na tsy mbola mety tapaka ambaraka androany, ka mbola itananay ny fomba amam-panaony

tsy tapaka hatramin’ny androany”.

Koa dia ry Ingahibe sy Ramatoabe “Dama sy Hova” sy Ramananitany mirahalahy

mbamin-dry Babamino telo mirahalahy ihany no mahalala izay tena marina.

IX

LOHARANO NANOVOZAN-KEVITRA

Boky mikasika ny antrôpôlôjia :

R.P CALLET, 1881. Tantara ny andriana teto Madagasikara. BOKY I ,II, MFZP.

Imprimerie Nationale-Antananarivo. 482 pages.

BASTIDE, R, 1960. Les Religions Africaines au Brésil. PUF. Paris. 587 pages.

BASTIDE, 1970. Antropologie appliquée. Payot. Boulevard. Paris. 256 pages.

COUSINS, 1963. Fomba malagasy. 5ème Ed. TPP. Imarivolanitra. Antananrivo. 207 pages.

DESCHAMPS, 1965. Les Religions de l’Afrique noir. PUF. Paris. 128 pages.

DESROCHE, 1972. L’Homme et ses religions. CERF Latour-Maubourg. Paris. 240 pages.

ELIADE, 1968. Traité d’histoire des religions. PAYOT-Paris. 240 pages.

GUERIN, 1977. Le défi : L’ Androy et l’appel à la vie, Ambozontany Fianarantsoa .254 pages

MANGALAZA, 1998. Vie et mort chez les Betsimisaraka de Madagascar. Essai

d’anthropologie philosophique. L’Harmattan. 331 pages.

MUNTAE, 1982. Les traditions arabico-malgache vue à travers la manuscrit A-6D’olso et

d’autres manuscrits disponibles. TPFLM. 327 pages.

PRITCHARD, 1969. Anthropologie sociale. Paris Payot. 174 pages.

LEVI-STRAUSS, Anthropologie structural, PLON, Paris. 480 pages

RAZAFINTSALAMA, 1995, Tari-dalana hoenti-manadihady ny finoana sy ny fombany, ISTPH, 109 pages

RAINANDRIAMAMPANDRY, 1974, Tantara sy fomban-drazana, MadPrint, Tananarive. 174 pages

REGIS RAJEMISA RAOLISON, 1972. Fomba amam-pahendrena Malagasy. Kilasy faha-6 sy Kilasy faha-5, Librairie Mixte, Antananarivo. 162 pages

BENOLO François, 2001, Sambatra aho afa kristianina,Md Paoly.

GENNEP ,1904. Tabou et totémisme à Madagascar, Ernest Leroux, Paris. 1904

Louis MOLET, 1978, La conception malgache du monde surnaturelle et de l’homme en Imerina, Ed. L’Harmattan,437 pages

X

Boky nitsongana hevitra :

DURKHEIM, 1968. Les Formes élémentaires de la vie religieuse, le système totémique en

Australie. PUF Paris 650 pages.

P. OTTINO, 1963. Les economie paysanes du bas Mangoky, Paris, Ed. Breger de Nault

BOURDIEC, 1974 . Hommes et paysages du riz à Madagascar,Etude de géographie humaine,

FTM

VERIN, 1992. Madagascar, 2ème éditionrevue et actualité, Ed. karthala-Boulevard Argo Paris,

256 pages

MALINOWSKY, 1968. Une théorie scientifique de la culture et autre essais. François

Maespero. Paris. 190 pages

RAISON, 1984. Les Hautes-Terres de Madagascar. Karthala. Tome I

DIEM, Baiboly Masina

Rakibolana :

CHEVALIER, GHEER BRANT, 1970. Dictionnaire des symboles. 4 volumes. Seghers et

Jupiter. Paris. Vol 1. ACHE. 400 pages.

BROARD, TAUPIUN, 1957.E.D.M.A (Encyclopédie Du Monde Actuel) La Linguistique.

France. 208 pages.

RAJEMISA-RAOLISON, 1985. Rakibolana malagasy, Ambozontany Fianarantsoa. 1061

takelaka.

1978. Encylopaédia universalis,Vol 2, Anneaux Barique, Paris Tak 65

Revio aman-gazety

DUBOIS, 1966. Vision malgache du monde et vision chrétienne. In LV

XXXI.Ronéo.Takelaka 119-140

1970. Malagasy aho, Ronéo, 24 pages

XI

RAHARIJAONA, 1980. “Ny fandroana”: heviny sy tantarany, in Revio HIRATRA N°2.

STLRM, Tak 93-172.

RANDRIAMAROLAZA, 1979. “Ny Vintana sy ny Tendry”, in Revio HIRATRA N°1,

STLRM,Tak 155-244

GOETZ, MARTELET. 1971. 1991. Coutumes ancestrales et anthropologie

chrétienne.RonéoAmbositra.

INSTAT.Cahie EPM

RAZAFINTSALAMA, Ny FFKM manoloananyfirongatrynyfomban-drazana.Akademia Malagasy. Zoma 20 Janvier 1995.Takelaka 2.

VERIN, 1992. Madagascar. 2ème edition revue et actualité. Karthala-Boulevard Argo-Paris.

256 pages.

XII

UNIVERSITE D’ANTANANARIVO

C.E.R. LANGUES ET LETTRES MALGACHES

Lohateny :NY FANANDROANA MAHAKASIKA NY TRANO HITA AO AMIN’NY KAOMININA AMBANIVOHITRA AMBOHITRANDRIAMANITRA, DISITIRIKA MANJAKANDRIANA , FARITRA ANALAMANGA

Mpanoratra : ANDRIANTSILAVINA Henintsoa Harinjara

Fonenana : lot VV172E Andohamandry La Haute-Ville, Antananarivo

Téléphone : 034 01 411 61

Mpitarika : RAHARIJAONA Alphonse, Maître de Conférences

Isan’ny takila: 88 Isan’ny fafana : 8 Isan’ny kisary : 6 Isan’ny sary : 4

Famintinana :

Filàna fototra iarovana ny ain’olombelona ny trano onenana, ary ho fitsimbinana ny Aina indrindra ny fototry ny fanadihadiana momba ny « fanandroana mahakasika ny trano hita ao amin’ny kaominina Ambohitrandriamanitra ». Ny mpanandro no mandray an-tanana ny fandaminana ny vintana sy ny tonon’andro amin’ny alalan’ny fifehezany ny habaka sy ny fotoana eo amin’ny fanorenan-trano. Asa fikarohana amahavahana ny teti-panandroana, mba isongadinan’ireo soa sy fanambinana miditra ny tokantrano tsirairay izy ity, ary koa torofomba omban-toromarika mikasika izay tsara ho fantatra momba ny tandindona raketiny. Fomba nentim-paharazana ifangaroam-pinoana ny fanandroana ; vokany, tsy takona afenina ankehitriny ny fampivadiana ny finoana nentin-drazana sy ny finoana kirisitianina.

Teny manan-danja : fanandroana, mpanandro, tonon’andro, vintana, trano, habaka, fotoana, fady, famato, fampivadiana finoana, aina, fanahy, fahasoavana, tso-drano.

Résumé :

La maison est un besoin fondamentale de l’homme pour sa protection et son bien être. C’est le but de cette recherche, intitulé : « fanandroana mahakasika ny trano hita ao amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra ». Les géomanciers ont la responsabilité d’arranger les destins avant la construction, et l’inauguration de la maison ; grâce à son gérance incroyable du temps et de l’espace. Ce mémoire évoque la téchnique de géomantique pour que les devinations d’avenir chez les ménages soient pleines de grâce. C’est aussi un guide d’instruction de l’utilisation des éléments symboliques, en évoquant les sens attendus. Cela provoque la pratique de réligion ambivalente du christiannisme et ancestrale.

Mots clés : géomantique, devin ou géomancier, astrologie, destin, maison ou case, espace, temps, tabou, réligion, ambivalence, force vitale, esprit, grâce et bénédiction.

Abstract :

A house is a basic need to protect people’s life. This dissertation, entitled : « Ny fanandroana mahakasika ny trano hita ao amin’ny kaominina ambanivohitra Ambohitrandriamanitra », explains that protection of life. The astrologer organizes and predicts the astrology and fate between a house and its owner by using his mastery of time and space. The present research work shows the divinatory art that could bring blessings for every family. It also gives the gidelines and techniques on what should be know about the meaning of customs and traditions that mix faith and divination. It was found out that people are actually ambivalent about traditional beliefs and christian beliefs.

Key words : divination, astrologer, fate (destiny), astrology, house, pillar, life, space, time, beliefs, ambivalence, spirit.

XIII

UNIVERSITE D’ANTANANARIVO

C.E.R. LANGUES ET LETTRES MALGACHES

-----------------------------------------

Lohateny : « NY FANANDROANA MAHAKASIKA NY TRANO HITA AO AMIN’NY KAOMININA AMBANIVOHITRA AMBOHITRANDRIAMANITRA, DISITIRIKA MANJAKANDRIANA , FARITRA ANALAMANGA »

Mpanoratra :ANDRIANTSILAVINA Henintsoa Harinjara

Fonenana : lot VV172E Andohamandry La Haute-Ville, Antananarivo

Téléphone : 034 01 411 61

Mpitarika : RAHARIJAONA Alphonse, Maître de Conférences

Isan’ny takila: 88 Isan’ny fafana : 8 Isan’ny kisary : 6 Isan’ny sary : 4

Famintinana :

Filàna fototra iarovana ny ain’olombelona ny trano onenana, ary ho fitsimbinana ny Aina indrindra ny fototry ny fanadihadiana momba ny « fanandroana mahakasika ny trano hita ao amin’ny kaominina Ambohitrandriamanitra ». Ny mpanandro no mandray an-tanana ny fandaminana ny vintana sy ny tonon’andro amin’ny alalan’ny fifehezany ny habaka sy ny fotoana eo amin’ny fanorenan-trano. Asa fikarohana amahavahana ny teti-panandroana, mba isongadinan’ireo soa sy fanambinana miditra ny tokantrano tsirairay izy ity, ary koa torofomba omban-toromarika mikasika izay tsara ho fantatra momba ny tandindona raketiny. Fomba nentim-paharazana ifangaroam-pinoana ny fanandroana ; vokany, tsy takona afenina ankehitriny ny fampivadiana ny finoana nentin-drazana sy ny finoana kirisitianina.

Teny manan-danja : fanandroana, mpanandro, tonon’andro, vintana, trano, habaka, fotoana, fady, famato, fampivadiana finoana, aina, fanahy, fahasoavana, tso-drano.

.

Documents

UNIVER ECOLE NORMALE SUPERIEURE