%

f ' '«?■■ ■■■%■ *\.v ;_jgsr

■ ■'-••■ ' - ' • -V- -.;" ■. - •■''■••̂ -\̂ s' -ŝ ^

■;;¡>,V;;^' • *'** , ■•*’ ..-■.t''" -S :" .

■:/

'A. . „ *VT-:'C.

, ' . V V . ’ - ' . . v ‘ , -

i:̂ Á̂ it\- -■ ' •

.1^ •♦ ■•••■• "•■ '

^i•J .A

ifTf

m :-ït'iÇ

-í:

>v , - - k*' - 4 d ^ V - :i ':Í

i?% ' 1 ' ' ' " '

- : ^ v - , . "■ - . 4 -.

''■ŝ

c

••V

■r,

PHILOSOPHIAEPROPOSITIONES,

QUASIN P E T IT IO N E M A G IST E R II

© £ F £ N © £ T D. THOMAS D O M I N I C U S

O T E R O ,E JU S D E M F A C U L T A T IS B A C C A L .

P R A E S I D EJOACHIMO M A S , m C T O ^ E THEOLOGO,

nih fo fh iàe Trofejfore , ac¿¡ue in ^ g d i Collegio Corporis Chrljlì olim

Alumno»

IN SCHOLA VALENTINA.D i e XXX. M e n s is J u n i i A n n i m . d c c . l x x h i .

vjv* "y

V A L E ^ U E :

In Officina Salvatoris Faulì, è regione Collegìi Regalls Corporis Chrlfti.

D E O OPT. MAX.

^ ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ^ ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ^

JOJCHIMUS MASLECTORI PHILOSOPHO

Hilofopliiae rudimenta Adolercentibiis ex muñere rradidimus. Res his temporibus fam

ily me dIfHcilis. Scd meliora probavìmus ? è tot ^ dííTentientibus fententiis veriora felegimus?

tuLin̂ efto judicium , Leftor liumanifsime; ctenim , verum loquor, id animo femper intendimus. An cxitus voluntati refpondeat, aliorLim eft jLidicare. Oliin gradum figentes In iis feu Scholae noftrae Statura ; fen communis opinio, res erat plane confeda, nec ab ullo improbara , fi praedeceíTorum didata verbis totidem tra- dercntur. At nunc , pro bono vcritatis, facúltate jam permifia ad optimam Phylofophiam viam fternere juven- tu ti, qUemadmodum Magifterii dignitas hoc fado illu- ftrius inclarefcit, fie etíam errori, arque cenfurae magis fubjeda manet. Qualis autem meus ifte deledus fiierif, fequentes propofitiones monftrabunt. Sed quaedam hic prius praemonere neceíTarium ducimus , ut illis forte oc- curramus , quae primo ocnlorum intuito aut infolita, aut minus rede tradita tibí videbuntur.

Igirur , quod partem Logicae fpedat, cujus munus eft mentem ̂ dirigere , feu exercere ad veritatis cognitio- nem , his mihi prorfus utiíe vifum non fuit conquiefcere, quae ejune nimis ante ex more Scholae pueros doceban- tur. Nihili equidem faciendum dogma illud adverfus Py-

A 2 rrhum

rrhum ftabiUre : vere nos poflTe verítatcm certo cognofce- re?& alterum adverfus Carneadem : exíílere etiam cerium verìtatis logícae criterium? Bafis ìfta funt, fupra quam totum humani ftudii edificìum inniii oportet. Eftue verìtas quandoque pofsibis adeptu ? nullum ergo non mo- veas lapidem ut tam preciofum pignus animo reponas. Eft adeptu impofsibilis? ar ncque feiUicam , neque paleam. Ad quid etiam modicus labor j f i inglorius femper ablbis?

Sed veritati acquirendae plurima obftant , quae adaperiat Logica opus eft , fimulque ea nos doceat, qui- bus occurrere pofsimiis 5 vias etiam oftendat, quìbus ad eam felici eventu pervenire valeamus5 hujufmodi funt: accurata experientia, demonftratio optima , proba fides, methodus exada. Quìbus, fi accedat fufa fatis ¡dearum ex- pofitio, quarum acquifitione , & combinatione omnis humana eruditìo , & fcientia complectitur , qui dquid à capite ad calcem Logica noftra comprehendit, facili ne- gotio dignofces.

Nec propterea pluribus , quam quibus opus funt, Ipfam cumulavimus Logicam , quae eft SyUpgifmi tantum fcientia. Nam , etiam fi id non diffiteamur, cum fic eam anriquis cultoribus inftituere placuerit ; Recentiores tamen proprius intuentes ea , quibus incumbere follicite debemus , ut debite ratio munus fuum exfequatnr , plurima adjunxerut , quibus ifta pars Philofophiae et ornata magis , & utilior vifa eft. Enim argumentatio petitur ab experientia , aut ratione , vel authoritate ; conftat ipfa definitionibus , propofitionibus, divifionibus i in experientia , quis fenfuum ufus? in authoritate , quando fcrip- turis non utimur ? omnia tandem ideis repraefentantur. A t nifi haec omnia debito ordine inftituamus , quam non crit longum ad veri cognitionem tandem devenire? £n methodi utiUtatem : igitur convenienter Logicam his omnibus cumulavimus , etiamfi ratiocinationis tantum , feu fyllogirml fcientiam cum antiquis nuncupari exiftimemus. Nomen idearum . quiantumvis ut novum , & intrufum loco pervetufti fpecierum reputent nonnuUi, eo tamem

non

non Incongrue ufi fumus , rebus magis , quam nominibus intenti , cum praefertim Logici tanquam fibi proprium jam vindìcaverint. Neque hoc infolitum eft , fed perantl- quum , & uiìtatum in omni genere fcientiarum.

In Metaphyiìca , fecundum quatuor, quas continet, partes, pUirima ordinavimus , quorum nonnulla noftris ohm Logicis defiderabantur ; alia alibi fparfa tradeban- tur. Non mihi difficile foret, omnia tyronibus perne- ceflaria effe oftendere , & tamquam propria fede pofita. In Pfycologia brutorum animas immaterlales effe mon- ftravimus. Sed vidimus, quofdam in hoc affertum ab aliis , quorum veftìgia fequimur , propofitum , tam vehementer infurrexiffe , ut ñ male Ìonantem , nt fi haereti- cam propofitionem difputationi ablatain audiviffent, im- memores , fe pejora tueri ; Leges naturae notifsimas con- culcant, aditumque praecludunt rationibus, quibus ra- tionalis anima immaterialìs omnibus probatur. Cognò- fcunt bruta? pafsionibus aguntur ? qui de iis dubitar, dubìtet quoque feipfum cognofcere , dubitet feipfum effe ; fed vidimus unquam materiam cogitantem ? pafsionibus actam ? quin & inertia legibus direfte contrarüs obftat.

Sed ignorare no?, inquies, hodiedum omnes proprietäres materiae, forte & ignotarum illarum proprie- tatum una eft, quod pofsit cogitare 5 fruftra materiae demítur, quod ignoratur : cur etiam Deo derogemus po- leftatem producendi materiam cognofcentem ? Eftne aliud quod opponas ? Sed fi materia cognitionis eft capax , cut non & intellecllonis ? cur etiam Deo denegemus potefta- tem producendi materiam intelligentem ? Ecce ipfum iVolterii materialiftarum Coriphaei argumentum potifsi- mum, quo animam rationalem materialem tuetur , & tamquam ovans exultare oftentat. Atqui , repones fi brutorum anima immaterialis eft, erít fpiritus, fi fpiritus intelli- gens , fi Intelllgens immortalis , fi immortalis , quod illi manebit fatum poft mortaiem vitam? Sed apage nugas iftas. N o s, quod materialis non eft certo fcimus 5 quid

au>>

autem ilia fit folus ille ciu nulla latent omníno.In Theologia quaedam Deo attributa convenire de-

monftravimus ; reliqua dodrinae revelatae commlfsimus, ubi eadem ‘ fufms examini fubjiciunt Theologi.

Sed ecce in tradenda Phyfica , cuiomnis humana Phi- lofophia infervit, quantum negptii non eft per devia fe commitere 1 Cum primum florere coepit, quot erant Phi- lofophi, tot Sedae Dumerabantur. Sed poftea errore , aut pigritia torpentes eo unice omnium ftudia fpedabant, ut unius Magiftri dogmata , feu vera , feu faifa pervicací- ter tuerentur. Quo fadum eft , ur per tot faecula nullum prorfus haec pene divina fcientia incrementum fusciperet; quin potius jurgiis , atque acrioribus difputationibus demulcentes utiliora praeteribant , ut non jam naturae , fed rixaium potius fcientiam vocare potuiiTemus. Hunc erro- rem poftea dedofti redam philofophandi methodum am- plexati funt Recentiores phyficas veritates propriis fonti- bus perquirentes. Sed , fi panca excipias , quae omnibus probata funt, caeteris omnibus m:uima eft inter ipfos diifentio. Quifque Ariftotelis fadum immitari ftudens: praedeíTeíforum primum fyftemata è fundamenris ejicit ut fuum poftea edificet. In unius autcm Magiftri verba ju- rabimus ? at hoc obliteratum jam eft tamquam dogma verirati phyiicae acqulrendae maxime contrarium. In quemcumque praeterea eoriim infuigere, qui afferra fua c fontibus exhaurivit, audacia eft infolens nobis, qui ìp- fa ex aliorum narratione tanrum comparavlmus. Nec fas crir inter fapientifsimos judiáis arbitri jura facere.

Verum nonnulla tamen funt , quae non ab expe- rienria , & rarione , fed ex phanrafia, ingenii facundia aut conjedura Philofophi decreverunr. Haec pretermi- tere conccifum nobis erir quandoque. Qiiid ? llcebit nobis poft accuraram meditationem Cartefii vortices , di- ftinda ex iis elementa, gioborumque mundanorum for- marionem ferio ftabilire Í quam adeo f.icilem ipfe exi- ftimavit, ut non immeriro quidam haud infacerus fcrip- tor ipfum illudens egregio penlcillp defcriberet tam

quam

c|uam proprlis manlbus mundum alter um componentem. Nec ningis verofim lia eftatus eft Gaflcndiis, qui fola ea- Tundem atomorum text ura , & combinatione , & rerum naturalium varietarem pctlvit > & proprietates, & naturas diftinxit. Concedamus haec mixtis , quae continuo generati , & corrumpi videmus ; at fimpHcibus , quae nunquam alterati , ñeque mutati patiuntur , quibus mo- mentis oftendetur ? Terra Temper eft terra , aurum Temper aurum , Tales Temper Tuiit Tales, quantumvis pulvere contrita in auras abeant.

Verum liaec, ni falor , ex praeconcepto his Philo- fopbls principio iiaud phyfico examini Tatis idoneo , provenire exiftimo ; videlicet : nihil in rerum natura exi- ftere , de quo rationem reddete non teneatur PhiloTo- phus. Hinc non jam ab ovo , ut proloquium ìnvaluit, Ted ab ovi rudimentis res exponere inciplunt 5 à rudi, Tei- licet, illa indlgeftaque atomorum materia , ex qua return naturas , ex his proprietates i ex quibus tandem naturae phaenomena mirabili artificio exponere nitun- tur. At finiftre nimis. Sane Deus naturas rerum compo- fu it , atque diftindis proprietatlbus ornavit. Alias ho- rum cauTas , intimamque eifentiam perquirere Tuperva- caneum ducimus : exiftentiam, proprietates dignoTcere, ex iiTque rationem reddere phaenomenorum , PhiloTophl ofncium efle tantum Tentimus. ATcendit mercurlus In barometro , hujus cauTam Inquiramus , agnoTcimus a^rem: gravitar ergo , & praemit aer ; huculque PhiloTophus; ultra vero procedere , gravitatis cauTam inveftlgare , te- merarlum , poftquam legem eíTe naturae jam omnibus probatum eft. Perquirantur , aeqiuim eft , eclipfium cau- Tae, conjundionls aftrorum , aTpe£tuum 5 at non Tolum ifta ; verumetiam quare moveantur, cur per zodiacum quare hunc locum teneant? neTcio quam ratlonl diíTo- num. Nonne Deus e ft , qui Tolus IpTe naturam univer- fam legibus aequiTsimls Tubjecit? qui Tolus Tecit luminaria in Tigna, & tempora, & d ies, &annos? Neqiie fcimus} quis inde in PiilloTophia progreiTus. Q¡¿Id de

gra-

gravítatís caufa probabile minus tot varîantibus Tenten- tiis nunc ufque detedum eft ? quid clafticitatis ? motus vibratorii ignis ? & aftrorum per fuas órbitas ? Hacc igitur , & fexcenta alia proprietates à Deo naturae autho- re rebus immediate conceiTas dicere potlus exiftima- mus.

Neutonii autem in Piiilofophia dignltas ea eft , ut nullus eum unquam certis laudlbus aequa?et. Certo: Sa- gaclfsimum ilUus ingenium ( inquit. Cl. Keill ProfeiTor Salvlanus ) plura , & obftrufiora patefecIiTe naturae m y- fteria, quam fperare mortalibus fas erat j & quaecum- que Patres noftti ab omni temporum memoria de Phî- lofophia medianica nobis tradiderunt, ea nec ad deci- mam eorum aíTurgere partem , quae proprio marte per fummam in Geometria peritiam adinvenit Neutonus. N eque alia magis quam ejus dodrina his temporibus in hac noftra Unlverfitate vifa eft inclarefcere. Sed ecce fyfte- ma de attadione, quod Neutonianifmi caput, & infig- ne e ft, cum primum vulgati coepit, quia plurima in- geniofe fatls plana fierent , quae antea omnibus impervia erant , fecum omnes confentire vlil funt. Ea veto poftea adeo abufi faerunt ejus dIfcipuU , ut neque Neuroni fenfa retlnuerint 5 & plura Invicem attrahi conten- derint, quam quae Ipfa nobis experientia commonftrat. V ix ullus eft in natura efFedus , cujus attradio caufa non fit : feu gravitas, feu elaftlcitas , feu durities , feu congelarlo, feu refcadio lucis , feu affenfus fluidi in capillaribus , feu Planetarum motus , feu totius mundi macliinae ftablUtas, omnia attradione fiunt , ut non im- merito adivam mundi animam eam vocare pofsimus, quae omnes nature mutationes fe fola ipfa perficiat ; quin & ea etiam attrahi contendunt , in quibus nec veftigium attradionis relucet , tamquam fi omnia attrahi conftituen- dum fit ex generali, quam fupponunt, attradionis lege; & non fecus : attradionis legem generalem decernen- dam ex attradione corporibus omnibus communi, quod eft à phliofophandi muñere procul ablre.

Hunc

Hunc attradíonís abufum probare non poíTumus, ne-' iqüe leges illas omnes, fecundum quas ípfam agere con- riituunt. Undenam probabkur majora corpora fefe mutuo attrahi in ratione Invería quadratorum diftantíae; minima vero in ratione cuborum etiam inverfa ? Nec id fatis confequenter : magnam valde diftantiarum difcre- pantiam eíFedum infeníibilem caufare ín cafa corporum gravium 5 minimamque, grandem fatis eíFedum habere in marinis aeftibus fateti tenentur. Igitur, doñee clatius nobis demonftrentur attradionis exíftentia, lege^ue , qui- bus ipfam agere Neutoniani praefumunt, íyftema iftud miíTum facere non incongruum exíftimamus.

Philofophiaqi Moralem pro dignitate tradere , quod, mihi prae caeteris neceíTarium agere femper eft vifum, quia reliquis omnibus & utilitate, & jucunditate prae- ftat í brevitas temporís Impedivit : ex quo pauca attí- gimus , & per furama tantum capita, ne, cum Magi- ftrí dédecore , qui philofophiae ftudiis fe mancíparunt, partís praecipuae omnino viderentur ignari.

Ex iis , íl e a , de quibus fufe fatis hic dlíTeruImus, paucis compledere mavis, dígnofces : nos ita de phi- lofophlae rudi mentís eglífe : ut ea tradiderimus, quae receíTaria maxime mihi vifa funt , caeteris plane o- mifsisj nuUius Authoris fyftematí addidos fuifle , fed quae ratione tantum , aut experientia vifa funt proba- billora ; non unica rerum omnium eíTe principia tue- m ur, ex quibus caetera omnía fiant 5 fed plurima ad- huc entia fimpllcía à Deo naturae conditore tantum pro- manaviiTe , quorum elementa perquirere fupervacaneum, & fine eventu fentimus : idem videcur dicendum de eo- rundem proprletatibus , attributls , viribus , quarum ratio poftulanda philofopho ulterìus non eft ; fed per ifta alia flint exponenda. Syftema demum de attrazione, quantumvis maxime hoc tempore invaluerìt, non ampledtl- mur 5 quia neque generalem attraftlonem fatis demonftra- tam reperimus 5 neque ea, quae attrazione peragl conce- dunt Neutonianijftatutis leglbus agi experientiae fatis con- fonum videmus. B PP,

PP. A D U N I V E R S A MPhilofophiam fpeétantes.

I. Hilofophìa eft : cognitio certa , & evldens

P" ” iil£ rerum omnium per caufas , quatenus eas g; homo naturae lumine confequì poteft.------II. Ex admiratione ortam fuiife, Plato-nicorum fuît fententia ; quapropter orn

ili tempore cultam effe, nullus inficìabitur.III. Dìviditur in Rationalem , & Realem ; haec ite*

lum In Metaphyficam , Phyficam , & Moralem. Qua- rum omnium notlones exhibebo.

pp. E X L O G I C A .

Oglca eft ; fclentla, quae mentem , feu ra-

I lj|̂ tlonem diriglt In cognitlonem verltatls. _j ig; II, Eft proprie Sclentia , fimpUcìtec rpeculatlva ; & neceffaria ad alias fclen- tias in ftatu perfedto comparandas j fed

non eft Ars.III. Mentis noftrae , quam Logica d lrig it, operatio-

nes praecipuae funt tres : Perceptlo, Judiclum , Ratlo- clnatio , ad quas caeteras omnes revocati dlcimus.

mi. Mens objeda haud cognofclt, nifi per ideas intra fe pofita fint. Eft Idea : Imago , aut fimulacrum, quod menti praefens fit,dutn percipit aut cogitar.

V. Ex quadruplici capite eas diftinguimus 5 ex relatione ad mentem, ad objeda , ex earum natura, & origine.

yi.

VI. Sí idearum oríginem perfcrutamur omnes funt .vel adventitiae , vel faditiae, nullac innatae.

VII. S i , ut in fe funt , aut ipfarum naturam con-* fideremus , in fimpUces & compofitas divlduntur.

VIII. Ex modo , quo menti abjeda praefentant, aliae clarae , aliae obfcurae , aliae diftindae confufae, cet. dicuntur.

IX. Ex relationem demum ad objeda, effe poffunt univerfales, particulares $ ideae fubftantiae y accidentis relationis.

X . Porphyrius quinqué diftinxit univerfales ideas,' Genus , Speclem , Differentiam , Proprium , & Acddens. Quae tamen in rebus non funt 5 fed celeri tantum mentis perceptione confufe exhibente quod commune eftñn- gularibus à proprietatibus indivldualibus abftradum.

XI. Omnis idea à perceptione etiam eft diftinda.XII. U t , quae intus in animo fcimus, caeteris clare

monftremus , vocibus frequenter utimur. Eft vox : fig- num arbitratium ideae , ad quam ilgnificandam inftitu- ta eft.

XIII. Id igitur cavere tenemur , ne vocibus ambl- guis , obfcuris , translatis utamur.

XIV. Exprefsio judicii eft Propofitio ; quae definir! poteft : oratio affirmans, vel negans aliquid de aliquo. Et multiplex diftinguitur.

X V . In ájente , verbum fum fignificat tantum , prae- dicatum includi in fubjedo 5 5 cin negante , praedicatum in fubjedo non contineri.

XVI. Definitionis ufus is eft , ut ideas complexas ideis diftindis, & clarioribus proponamus. Eft propterea ; oratio diftinde j & adaequate naturam definiti ex- ponens.

XVII Divifio totum in fuas partes refolvit. Quaprop- ter divifum nec plus, nec minus debet habere, quam membra dividentia.

XVIII. Ratiocinationis exprefsio vocatur Argumentatio j id eft: quaedam propofitionum difpofitio, in qua

B 2 unum

unüm ex altero infertur. Plures numerantur fpecies ; òm- nium praedpua Syllogifmus,ad qùem caeterae revocanrur.

XIX. Vis ratiocinationis ajentis hoc nititur principio ; quae conveniunt in uno tertio , tamquam regula, conveniunt Inter fe ; negantis vero, in hoc altero : quae non conveniunt in uno tertio, tamquam regula, non conveniunt inter fé.

XX. refinltlo , Divifio , Ratiocinatio adjumentofunC rationi, ut veras rerum ideas , feu ut veritatem alfe- quatur.

XXI. Eft verltas Logica : convenlentia judicii, aut |)ropoiltionis cum re , ut revera eft.

XXII. Fuerunt Philofophi, Pyrrhonicos intelligo , qui iilmlum , quam par eft , de feipils diffidentes , nullum ipfos , neque ullum ex hominìbus certum habere pofle un- quam de rebus judicium , decreverunt. A lii temperatio- xes veritatem quidem dari concedebant j at ejufdem criterium certum non agnov'^erunt. Nos autem & judicium verum dari, & ejufdem certum criterium fatemur.^

XXIII. Eft veritatis logicae criterium , ipfa cvidentia, accedentibus, tamquam judicibus, intima confdentia, & communi optimorum confenfu.

XXIIII. Eadem frequenter verltati obftant , quibus ipfam comparamus j ut fenfus, voluntas , mens ; adhibí- tis tamen cautlonibus non femper nos fiillunt.

XXV. Potifsimum medium , quo uri tenetur Philo- fophus ad phyficas veritates comparandas, eft experientia. Haec vocatur : cognitio adquifita ex conftanti obfer- vatlone eorum , quae feniìbus obvia fiunt.

XXVI. Quae experientiae fubjeéta non funt, forte demonftratione ab experientia deiegimus.

XXVII. Utraque haec cognitio , & experientfae , & dsmonftrationis vocatur cognitio fcientiae 5 quae adeo cognltioni fidel ; & cognitioni dubiae eft inimica, ut nun- quam cum ipfis fociari poterit.

XXVIII. Scientiae cognitione deficiente, curandum nobis maxime eft de probabili. Eft cognitio probabilis:

quae

V . Divina Omnipotentía non eft tota, & adequata en»» tlum pofsibilitas ; fed extrinfeca folum.

V I. Effentia creata aliud revera eft à rei ejufdem exiftentla.

VII. Subfiftentia ex qua , & ex fubftantia fuppofitum aiTurgit, res eft poñtiva.

V ili. Tres funt entis proprietates praedpuae : uní- tas , veritas , bonitas ; quas omnes enodabo.

IX. Entis cujufque diftín¿tio realis in ipfa ejus tota individua eiTentia pofita eft.

X. Diftin£fcionem formalem ex natura rei non agnoC- cimus j fed virtualem intrinfecam folum.

XI- Relatio eft ordo, five refpedus entis uníus ad aliud ensj multiplex numeratur 5 nulla tamen per termi- num intrinfece conftituitur , fed per fubjedum folum, & fundamentum.

XII. Omnia entia, feu fibl fuccedentia , feu fimul cxiftentia , mirum inter fe ordinem fervant, proportio- nem habent 5 Indeque mira pulchritudo in rebus refultat. Connexa funt etiam ad invicem ; plurimaque inter fe oppofita reperiuntur. Quae oppofuio multiplex dici folet.

XIII. Alia entia manant ex aliis ; liinc ratio caufae, &: efFedus. Eft caufa , quod ratìonem in fe continet rei alterius. Et eft quintuplex : efñciens, materialis, forma- lis , finalis , & exemplaris.

XIV . Caufae fecundae vere funt a£tivae quìdquid re- clament Carteiìani, qui folum .primae caufae vim agen- di externa concedunt.

XV. In diftans tamen nulla agit caufa fecunda quin virtutem , faltem per medium , dlmindat. Neque ex niliilo ens nullum creare poteft.

XVI. Utitur caufa adione fua ad agenduin : haec adío in earum motu pofita eft.

XVII. Sed caufa efficiens , fecunda faltem , dum ope- ratur, ex praefupofita materia eiFedum producir ; ipfum nova forma exornat ; atque , fi agens cognofcitivus f i t , ob finem agere confuefcit j fimulquc forte exemplar fibi imi

tan-

tandum proponît. Quae nomînibus caufae materîalis, formalîs , finalis , & exemplarîs diftinguuntur. Omnes iftae cum efficiente in eundem eiFedum influunt, fed ratione cuique propria, ut notifsîmum eft.

XVIII. Sed quaenam , inquies, è caufis fecundis, funt propriae effedrices caufae ? Sunt equidem Angeli, & anima rationalls etîam aduum tranfeuntlum 5 caufae vero pure materiales proprie non agunt j non propterea funt mere occafionales, fed vere înftrumentales.

XIX. Eft quoddam princlplorum genus, quae cognî- tionis vocamus. Eft principium cognitionis , Id , ex quo mutuamur cognitionem alterius.

XX. Inter haec numerantur Axiomataj fententîae, fcî- licer , five propofitiones generales culllbet attendenti no- tae. Ex his quaedam ad eifentiam , & exlftentiam rerum pertinent ; quaedam ad entis affediones 5 & quaedam ad caufas. De quibus rogare poteris.

E X COSMOLOGIA.

XXI. A Git ifta pars Metaphyficae de Mundî natu- X X ra , origine , perfedione , caeterlfque re

rum mundanarum afFedlonibus.XXII. Mundus eft : compages ex Coelo, terraque

coagmentata 5 iifque naturis , quibus haec continentur,XXIII. Condltus à Deo fuit in tempore, ex nihilo : non

îgltur ex materia aeterna, feu improduda, ut erronee Plato , Democritus, & Epicurus docuerunr.

XXIV. Unicus eft ; magnitudine etlam finitus; figura ad fenfum fphaerica , perfedus ; atque vitali ipfius anima deftltutus.

XXV. Eft ne unica tantummodo indivifibilis fubftan- tia à Deo non diftlnda ? Sed apage ifthaec Spinofae iieci- pientis commenta.'

XXVI. Eft rebus mundanis mobillbus immobilis dif- pofitio , per quam Divina Providentia fuis quaeque nedic ordinlbus. Quod vocamus Fatum. Hunc admittimus, re-

ic-

jcûis caeterîs, fcîlicet, Democrîtî, Stoîconim, SpIntM fa e , & Aftrologicum.

XXVII. Durare mundum vîdemus. Eft duratîo : reî, quae durare dicitur, continuata exlftentia. Et dividitur in aeternitatem , aevum , & tempus. Aet em itas, duratio eft Divinorum , quae nec principium , neque finem ha- bent. Aevum , Angelorum , rationalls anîmae , cet. qui initium habuerunt, at fine fine fiint duraturi.

XXVIII. Tempus internum ac proprium eft : duratîo principium habens , & fine fuo carens j feu, ipfa rei tem- poraneae continuata exiftentia. Externum vero : fuccef- llo ilia aequabiiiter , & indefinenter fluens , qua quanti- tatem durationis temporaneae metimur.

XXIX. Ambitus ifte , quem mundus vifibllis occupât , fpacium dicitur. Eft fpacium : extenfio negativa» penetrabilis, indiferptibilis, interminata, penitufque im- mobilis, cet.

XXX. Locum vocamus illud, qnod quodvis fingulare corpus in fe contínet. Maxime diifentiunt de natura loci opiniones Ariftotelis , Cartefii, W olfii,& GaíTendí, quas referam rogatus. Verior ea nobis videtur, quae partem fpacii locum eife dcccrnit.

XXXI. Adeo corpus quodcumque proprio commen- furatur loco ; ut neque duo corpora in eodem loco ; neque unum in duobus virtute naturae fimul exiftere pof- funt, Divinitus tamen duo corpora in eodem loco exiftere , repugnare non videtur.

XXXII. Si fpatium omni omnino corpore deftitutum eft , vacuum ipfum vocamus. Diffeminatum, feu minimum" exiftere lubentes annulmus ; coafervatum autem , feu magnum , non, nifi fupernaturaU virtute agente, pofsibile ju- dicamus.

XXXIII. EfFedus porro, quos quotidie in hoc mundd fieri videmus , aut Natura , aut Arte diriguntur. f ici- tur Natura : Complexio canfarum fecundarum fecundum legem ordinariae Divinae Providentiae efFedus , acmu- tationes in hoc univerfo,vi fibi à Deo concefla,efricientium^

XXXIV.

XXXIV. Vires naturae funt, ejus potentíae movendí, aut refiftendi, quibus ipfa finem fib! ab Autore ftatu- tum adímplet. Dividitur v is , in adivam , & pafsivam, feu inertiae; adiva iterum, in vivam & mortuam. Quarum no- tiones enodabo.

XXXV. Leges naturae funt, normae fecundum quas motiones in hoc univerfo fieri ejus Autoc Deusvoluit; quapropter metaphyfice mutabiies funt.

XXXVI. Ars eft : quidpiam rede efficiendi peritia. Sitaque eft in complexione praeceptorum, five ab alio acceptorum, five ufu , & exercitatione propria alicujus inventorum , ad perfedionem operis efficiendi dirigen- tium. Hinc haud difficile erit nobis afignare,quae Na-« turae, quae Artis opera dicenda fint.

E X PSTCOLOGIA.

XXXVII. A Git Pfycolof;ia, de natura, origíne, do-tibus , ac facultatibus animae ratio-

nalis5 ejufque cum corpore commertio.XXXVIII. Non minus impie quam erronee, Hobbe-

fius , Tolandus , Cowardus , aliique hummanam mentem materialem fenfuerunt. Quae inde confecutiones? Quis fenfus de immortalitate animae? Nos ipfis aflentiemur? abfit. Eft anima fpiritus , ilmplex , omnis compofitionis expers, immortalis.

XXXIX. Attamen fcintilla non eft ex ipfa Dei fub- ftantia , ficut voluit Pythagoras j neque pars animae mundi , ur fenfuit Plato 5 neque corporibus fuis funt anti- quiores animae , ut docent Orlgeniftae 5 neque propa- gantur per traducem , ut vulc TertuUanus. Sed à Deo creantur , fuoque fingulae corpufculo organico infun- duntur tunc , cum ad eum ftatum in matris utero per- venerint, In quo vitae fundioncs mens ilU copulata excr- cere valet.

X L. Sed , anima exíftente in corpore , conftanti experientia nobis certum eft, mirum effe confenfum , &

C har-

harmoniam ínter certos motus corporis, & certas mentis afFeftiones, H oc, commertii nomen fortitum eft inter Philofophos 5 quod , exoccafione o rir i, exiftimavit Male- branchius 5 & , cx harmonía praeftabiUta, Leubnitius ; nobis verius placet, ex influxu phyfico animae in corpus, & corporis in animam id ipfum repetere.

X LL Non per totum corpus anima veluti extenfa eft; fed in parte cerebri callofa, tamquam propria fede , po- fita videtur.

XLII. Facultares plurimas, etiam unitam corporl, exercere videmus animam. Visineftipfi fentiendi,imaginan- d i , intelligendi, reminifcendi, volendi, cet. quas omnes enodabimus.

XLIII. Plurimae , & non vulgares operationes bruto- rum fimillimae funt operatlonibus hominum. Igitur bru- torum animae materiales non funt : ergo minus confc- quenter bruta pura automata effe fibí finxit Cartefius.

E X rUEOLQGlA NAtURALL

X LIV . \ Git Theologia , caeteris Philofophiae par- tibus longepraeftantifsima ,de Deo, re-

bufque divinis, quatenus naturali ratione attingere va- lemus.

X L V . Deum mundi hujus ArchiteZum exiftere , facile ex vifibilium ordine , & concentu demonftrare po- fumiis.

X LV I. Quin etiam : quod eft ens à fe , fumme per- fe£tus , immutabilis , immenfus , aeternus , omnipotens.

XLVII. Quid quod, omni fcientia praeditus eft ; feu fimpUcis intelligentiae , qua cognofcit ea , quae nec funt, neque erunt, necfuerunt ; feu vifionis , qua comprehen- dit ea , quae aut funt , aut fuerunt, aut erunt.

XLVIII. Non modo omnia , quae funt, b nihiio ducere ipfi placuit ; verum & fua volúntate confervat; atque mirabili Providentia gubernat.

XLIX. Demum, pro fupremo,quo In res omnes creataspo-

potítur , dominio , nulla , neque a£llones ¡pfae creatura- rum , à Deo non caufantur.

pp. EX PH Y SIC A G E N ER A L I.I. Hyfica eft : fdentía naturae corporeae.

5 ¡. Natura autem eft , vis à Deo pro fua fa- I £ ptentia mundo creato data , & confer-

3 }[ — — j fc vata , qua unumquodque , pro fui con- ftitutione , convenientec ad fuum finem

a g it , aut agitur. Vis haec fclri nequit, niil & res ip- fae fenfibilem hanc mundi machinam componentes , ha- rum principia, attributa,aftediones,vires,eíFedus, Sc harum caufas , caufarumque agendi rationes fimul cognofcantur.

II. Objedum Phyficae funt omnia corpora naturalia coeli, terraeque ambitu conclufa. Qiiae tamen corpora, diverfa admodum funt inter fe j diveria eft in unoquo- que partlum minimarum textura , organorum apparatus, motus, fitus , figura , proprietates 5 & hinc varia fen- fibus noftris phaenomena oftentant.

III. Tantae diveriltatis in rebus naturalibus occur- rentis caufa , eft libérrima voluntas Dei conditoris , qui variis corporibus varias leges conftituit, fecundum quas rerum vicifsitudines conftantifsime evolverentur. Has porro leges dicimus leges naturae 5 non quod neceífa- rio à natura profiuxerìnt > fed quod D. O. M. in crea- tione rerum has ipfasobtinere , & non alias volaerit.

IV . Nulli fane licet to t, tamque caufas , vires , leges certa quadam cognitione compiedi ; de multis nonnifi conjedarejde aliis nonnifi verofimilia dicere concefllim eft hominibus.

V. Neque tamen idcirco, Phyficam fclentiam efle ne- gabimus > ad hoc enim fufficit , ut ad multa > ex certis,, ¿C evidentibus principiis cognofcenda , nos manuducat.

VI. Duplici ratione in rerum iftarum cognitionemC 2 Phy-

Phyficus íncedít ; primo, quatenus generali quadam no- tione omnia expendit 5 fecundo , quatenus peculiares corporum fpecies ferio examini fubjicit : illud Phyñca generalis > hoc Particularis docent.

VII. Eft igirur fcopus, feu finis Phyficae praecipuus, univerfum hoc fublimiore quadam mente intueri, incre- dibilem admirari rerum varietatem , & ordinem, atque infinitas Dei artificis in operando vires.

VIII. Ut hanc fcientiam naturae pertingamus , duplici potifslmum via progrediendum eft , fenfu , atque ra- tlocinio. Senfu , ut naturae phaenomena, & experimenta accurate obfervemus. Ratiocinio , ut ex phae- nomenis folicitè obfervatis, & experimentis ritè infti- tutis, in eiFeduum , & phaenomenorum'.caufas , caufa- rum vires , agendi rationes, rerumque omnium nata- ralium principia inquiramus.

IX. Phaenomenon dicimus , quod nullo artis , aut Induftriae humanae fubfidio interveniente , fed à natura fibi relida, fenilbus percipimus.

X. Experimentum autem , quod in rebus naturali- bus fieri fenfibus percipimus , ad caufas naturales humana induftria accedente.

XI. Experientia eft : notitia per obfervationes phae- lìomenorum , & experimentorum comparata. Si certa 6c conftans eft , principium maximi ponderis apud Phyll- cos habetur.

XII. Ratio naturam inveftjgandi Neutoniana , feu tres regulae, quas Neutonus ipfe fervandas ¿ íTe confti- tu it, maximi ufus in phyficis funt. Prima eft: caufae reruin naturalium non plures funt admittendae, cet. Secunda, cíFeíluum naturalium ejufdem generis, eaedem fune caufae. Tertia, qualitates corporum, quae intendi, & re- mitti nequeunt, cer.

X ni. Moderatus hypothefium ufus utilis quoque in phyfica eft 5 nec propterea à Philofopho defpiciendus.

D E

D E NATURA , E T PRTNCIPIIS CORPORIS phyftci.

XIV, ^ ^ O rp o ra phyfica intelUgimus ea , aut quae jam initio mundi à Deo certa in fpecie

creata , aut fiibinde , ex iis efFeita , partem naturae crea- tae conftituunt, fumptaque cum aliis naturam creatam corpoream abfolvunt.

XV. Attributa cuivìs corpori phyfico communia funt, impenetrabilìtas, extenfio, trina menfurabìlitas j com- pofitio , divifibilitas , figura , fitus, mobilitas.

X VI. Eflentia corporis phyfici in nullo ex hucufque notis attributis videtur confiftere. Irredè igitur Cartefius in trina dimenfione, & GaiTendus in impsnetrabi- litate eam pofuerunt.

XVII. Principia corporis interna dicuntur iÌIa , per quae corpus tamquam in partes faam ad eflentìam pertinentes , conftituitur. Q^iorum alia fenfibilia > alia in- fenfibilia ; ifta autem feu metaphyfica , feu mcchunica dici poifunt.

XVIII. Metaphyfica principia , quae Ariftoteles fta- tult nomine materìae primae , & formae fubftantialis, praeterquamquod , phyficae corporum compofitioni ex- ponendae , minus funt Idonea 5 parum confona funt Ideis, quas de omni ente nos comparare poflumus.

XIX. Chymìcorum quinqué principia, fa i, fulphur, mercùrius , phlcgm a,& terra, reétè habenturpro rerum principlìs fenfibilibus fecundarils.

XX. Principia fenfibilia prima corporum phyfico- rum funt , quatuor dementa : ignis , acr, aqua , terra.

XXI. Ignis elcmentaris eft : corpus iubtillfsimum, fiuldum , per omnia diffuium , ab aethere probabiliter di- ftindum , cujus praefentls argumenta funt , combuftio, & lux. Vulgaris vero : congeries particularum fulphu- rearum , fallnarum cet.

XXII. Aèr eft : corpus admodum fluidum , fubtile,con-

I lconftanter elaílicum , multum porofiim , fumme pella- cens , grave.

XXIII. Aqua : corpus fluldum , grave , humeftans, diaphannm , Iníipidum , inodorum , exiguo calore volatile , in igne non ardens, fed potlus, ilium extinguens, frigore in glacicm concrefcens.

XXIV. Terra e ft: corpus fimplex, grave, aridum ̂fixum , infipidum , inodorum , quod neque in igne fluir, neque in humidis diflbivitur.

XXV. Verum , quaecumque demum ilnt, rerum naturalium , feu fenfibilium , feu infenfiblllum principia? duo- rum preterea generum alia in quovis compolito confi- derari debent, quorum alterum materia , alcerum forma vocari oportet.

XXVI. Hinc Chymicorum quinqué principia ; & etiam quotuor elementa vocantur principia materialia, feu materia} forma autem , praeter quam in viventibus corporibus , horum principiorum textura , & combinatio.

XXVII. Principia demum infeniìbilia prima corpo- rum naturalium funt, corpufcula exilifsima, impenetrabili- ter extenfa , inaequalis magnitudinis , & diverfae figu ̂rae , cet.

D E COMMUNIBUS AFFECTIONIBUS CORPORUMPhyjìcorum.

XXVIII. / ^ U a e ad internam corporum conftltu- \ f ^ tionem fequuntur, eorum aft^ctiones

^ ^ vo can tu r. Ex iis quaedam ceno omnibus phyficis communes funt 5 ut impenetrabllitas, ex- tenfio , divifibilitas , compofitlo figura , fitus , mobili- tas. De quibufdam , num tales fint, ambigìtur , ut, de po- rofitate, vi inertiae , vi attradionis , gravitate , elaftìcl- tate , tranfpiratione.

XXIX. Impenetrabllitas eft : aiFedio illa vi cujus corpus aliis undequaque praementibus refiftit 5 nec parirur, plura corpora eodem in loco exiftere.

XXX. Quantítas corporum non eft, accídcns abfolu- tum ab eorum materia fecundum fuam entítatem diftin- ftum 5 fed ¡pfa ejus actualís partium extenlioin ordine ad f e , ab eo non nifi modaliter diftinda, Haec autem extenílo in ordine ad fe in hoc poiìta eft , quod una pars corporis extra alteram fita ílt,

XXXI. Figura eft : modìficatio refultans ex fuperfi- ciebus volumen corporis termìnantibus,

XXXII. Divifibilitas phylìca eft : capacitas vi cujus magnitudo refolutìonem fuarum partium fuftinere valer. Adeo mira eft, ut pene incomprehenfibilis videatur ; in infinitum tamen excurere non poiTe exiftimamus,

XXXIII. Compofitio eft : affedio illa , qua corpora è partibus fuis integratur. Q^uomodo autem à natura per- ficiatur nullus definire poteft ; ex principiis tamen , quibus innitimur , haud incongrue nobis conjedare licer.

XXXIV. Per poros corporum , fpatiola quaedam in- telligimus inter partes ipfa componentes , nec prorfus undique fuis fuperficiebus fe contingentes , emergentia.

XXXV. Corpora firma omnia , quae fub fenfum no- Afum veniunt , porofa funt j five fint illa è regno ani- malium , aut vegetabìlium , five fofilium. Quorum tamen multitudine , magnitudine , figura multum difFerunt. Atque inde petenda videtur diverfa eorundem dcnfiras , & ratitas.

XXXVI. Nomine vìs inertiae , virtus illa venit Phl- lofophis , qua corpus, tum in ftatu motus , aut quietis confervatur ; tum caufis externis refiftit illud è fuo ftatu deturbare nirentibus.

XXXVII. Neque in indiiFerentia ad motum, & quie- tem i neque in agendì impotentia confiftit ; neque eft peculiare corporis attributum ab alio quocumque di- ftindum i fed , f i in quiete eft pofitum corpus , fola gravitate , aut forte etiam aliqua caufa extrinfeca, mutation! refiftit i fin autem in motu , fola motricis caufae adione in motu perfeverat 5 viribufque ex motus quantitate emergentibus, obttantibus caufis refiftit.

XXXVIII.

XXXVIII. Actradionís nomine íntelUgí vult Neu- tonus , qui primus earn in Phylofophiam invexit, vim aliquam , qua corpora ad fe mutuo tendunt ; cuicumque demum caufae vis ilia attribuenda fir.

XXXIX. Leges porro , quibus attradlonem agere Neutoniani decreverunt , potius quam quod experimen* tis compertum f i t , fequentibus indicantur : i. Attradio proportionalis eft quantitati materiae. 2. M aifa, quae particulis proprius fe attrahentibus accrefcit , ipfarum attradionem non auger. 3. Corpora majora vires attra- dlvas exercent in ratione inverfa quadratorum diftan- tiae 5 minoium vero, in receifu magis decrefcunt, quam In ratione quadrata. 4. Hinc , minorum attradio in con- tadu eft infinite fortior quam in quovis dato intervallo. 5. Tendentia corporis ex attradione verfus planum eft huic perpendicularis.

X L. Verum , eft attradio in Natura? R . fi attradio fumatur in fenfu , quo eam Neutonus ftabilivit, & prop. XXXVIII. retuUmus , eam in pluribus dari, negare non pofllimus.

XLI. Similiter , fi attradio praecife fumatur pro phaenomenis acceifus , & cohaefionis corporum , cujus acccffus , & cohaefsionis caufa externa certo cognita nobis non e ft , quamvis illam fufpicemur, pariter , attra- dionem dari in dubium revocari non poteft.

X L 'I. Verum fi attradio fumatur pro adione pro- feda à corporibus , qua ilia prius diftantia , velut prin* cipia hujus adionis , fe mutuo attrahunt fecundum omnes omnino leges quas prop. XXXIX. indicavimus 5 ac, per quam fibi applicata fortius cohaereant, quam pondas Ipforum exigeret, illam in rerum natura non dari mihi dicendum videtur.

XLIII. Gravitas corporum nobis eft ,v is , qua corpora aliquem ex globis mundi totalibus componentia , ab ejus fuperficie elevata , & fibi poftmodum relida , verfus ejus centrum linea ad horizontem perpendicular! fe- runtur.

XLIV-

XLTV. Hypothefes de gravitate, Perípatetícorum, GaíTendlftarum , Cartefianorum, Neutonianorum profc-¡ ram , & refutabo.

X LV . Vera de gravitate fententia nobis videtur ea, quae ftatuit, gravi atem effe impetum ab Authore na- naturae gravibus impreffum , quo ipfe fecit, partes globi totalis verfus centrum commune ferri.

X LV I. Corpora omnia tellurem noitram , ejufque atmofphaeram componentia gravia funt.

X LV II. Quemadmodum corpora omnia ex aliis mí- noribus componuntur, ita etiam & partes eorum plus, minufve inter fe cohaerent. Cohaefsio haec , nomine recepto , unio , aut etiam, unio continuativa , feu cohac- iiva appellatur.

XLVIII. Eft ergo cohaefsio : unio continuativa par- tium , qua totum integrum eformatur. A t in entitate modali Peripateticorum poíita eft ? in particulis hama- tis , & uncinatis Epicuri ? in attrazione Neutoni ? in partium juxta fe pofitarum tantum quiete? Neutiquam in his ; fed In contadu immediato in majufculis fuper- ficiebus molecularum varie inter fe pcrmixtarum, im- plexarum corpus firmum componentium , & aetheris, feu fubtilis materiae in eas jugi prefsione.

X LIX . Elafticitas , aut vis elaftica, ea eft corporuirt affedio , qua ipfa compreffa , aut tenfa , ablata poten- tia tendente , aut comprimente, priftino iitu i, & figu- rae reftituuntur.

L . Nobis eam repetere minime placet ab attrazione , aut qualitate occulta , aut natura atomorum , aut externo aere in compreffas partes agente ; feu interno, & compreffo ; fed cohaefsionis caufam, quaecumque iftailr,eandem,quae & elafticitatisagnofcimus.Et,quoniam probabiliter cohaefsionis caufam prop. X LVIII. aether- earn aut fubtilem materiam effe decrevimus j & hanc clafticitatis caufam ftatuimus.

L I. Tranfpiratio e ft : motus ille corporum, quo ex eorum poris fubcilifsima quaedam corpufcula infeniibi- Ua auferuntur. D. L ll.

LII. Hac omne corpus, five animale, five vegeta-; b ile , five minerale perpetuo gaudet.

V E M O T U C O R P O R U M .

LIII. T O tu s, quo nihil magis Phyficum atten- _ poftulat, utpote, fine quo, nec ulluS

in natura effe¿tus, neque ulla caufatum adio in natura eveniret, eft corporis de loco in locum fluxu quo- darn continuo fada migrarlo.

LIV . Dividitur in abfolutiim , & relativum i fimpU- cem , & compofitLim j in diredum , reflexum , & refra- dum ; in retrogradum , aequabilem , & retardatum cet. quorum definitiones proferam , & explanabo.

L V . Caufa motus inchoati in corporibus, fpiritus ne- ceflario eft. Non enim corpus fua fponte ad motum fe determinari poteft ; motus vero continuati caufa, eft ille ipfe impulfus, qui illa primo ad motum certae celerita- tis determinavit.

LV I. AiFediones, quas in omni motu , quicum- que ille fit , reperire licet, funt: diredio , velocitai, quan titas ; quae vero quorundam tantum funt propriae. numerantur refradio, reflexio , communicatìo.

LV II. Diredio motus eft : determinarlo ejus, quod movetur, ad certam mundi plagam. Cujus caufa idem impulfus exiftit , qui corpus ipfum ad motum determinar.

LVIII. Dum corpus diredionìbus oppoíltís movetur, haec fequuntur neceflario , i . fi à duabus viribus aequa- libus direde oppofitis ad motum corpus urgetur neu- trius impulfui abfequitur. 2. fi à viribus inaequalibus & direde oppofitis , illud movetur exceiTu , & diredio- ne praepollentis.

LIX . Velocitas eft , afFedÌo motus variabilis inde emergens, quod is certum fpatium determinato tempore perficiat.

LX , Quantitatem velocitatis abfolutae, ex fpatio per-cur-

cu ffo , & tempore, quo percurrìtur determìnandam ne- ceiTario dudmus.

LXI. Pro velodtate autem refpeZiva In corporibus determìnanda, fequentes leges infervire exiftìmamus. i . fi tempora , quibus duo corpora moventur , fint aequa- iia , velodtates eorum eruiit inter f e , ut fpatia ab iÌs percurfa. 2. fi fpatia , quae duo corpora decurrunt, funt aequalia, erunt eorum velocitates , ut tempora , fed in- verfe. 3. fi duo corpora inaequalibus temporibus inae- qualia fpatia percurrunt, eorum velocitates erunt inter fe , ut fpatia per tempus divifa.

LX II. Motus quantitas eft id, quo motus quilibet cum altero comparatus illi vel aequalis , vel inaequalis eft ; feu, ut alii loqul amant, vis qua corpus motum alia fibì occurrentia movet, aut aliis motis refiftit. Seu abfolu- ta , feu refpediva f it , ex maifa in quantitatem duda exi- ftimanda eft.

LXIII. Sequentibus ergo legibus haec ipfa motus quantitas determinanda videtur. i.fi duo corpora pondere ¡naequalia acquali motus celeritate feruntur, eorum motus quatitates funt inter fe,ut pondera.2.fi duo corpora podere aequalia inaequali motus celeritate feruntur, eorum motus quantitates funt inter fe , ut velocitates. 3. fi duo corpora inaequalia inaequali velocitate feruntur, eorum quantitates motuum erunt in ratione compofica ex pondere , & velocitate.

LX IV . Dum corpus à duabus, pluribufve potentiis fecundum diverfas dirediones , non tamen è diametro oppofitas, ipfum compellentibus urgetur, habetur motus compofitus. Tunc enim neutrius diredionis viam fe- quetur. Quam autem ? Si duae dirediones ita fe com- ponant, ut angulum redum efForment, corpus tunc parallelogrammi diagonalem defcrìbet 5 fin autem obtuf- fum , vel acutum rombi, vel romboidis diagonalem de- curret : idque femper eodem tempore, quo latus alte- rutrum fimpUci diredione conficeret.

LX V . Refradio motus eft ; inflexio , qua corpus, obD 2 inac-

zSinaequalem meda refiftentîam , à fu a , qua ferebatur, diredione obliqua abfcedit.

LX V I. Refradio motus ( lumînis fi excîpias ) ea lege conftanter fit , ut fi corpus è medio rariori in den- f iü S oblique incidat , à perpendiculari declinet ; fi vero è denfiori in rarius pertranfeat, ad perpendicularem accédât.

LX V II. Reflexto motus eft : motî corporis regrelTus ob infuperabilem alterius corporis refiftentiam. Hac fern- per ratione contingit î ut angulus reflexionis aequalis fit ángulo incidentiae.

LXVIII. Motus communicatio eft : corporîs à cor- pore , cum fui motus aliquo difpendio, ad motum de- terminatio 5 cujus caufa eft,amborum occurrentium im- penerrabilitas.

LXIX. Corpus igîtur unum non plus motus alte-̂ ri communicare poteft , quam quantum fufficit, ne ab eo ad motum impediatur.

L X X . Leges autem , quîbus motus communicatio perficitur in corporibus , non elafticis funt : i . dum unum corpus In aliud quiefcens impingit, poft impadum, duo feruntur motu communi velocitate , quam impingens habebat , jüxta maíTae communis proportionem in utrum- que divifa. 2. Dum unum corpus alterum minore velocitate latum aiTequîtur, poft impadum iitrumque fertur motu communi velociore ilio , quem habebat corpus prius minore velocitate latumj & minus veloci ilio, quem habuit prius velocius motum. 3. Dum duo corpora ea- dem motus quantirate praedita diredîone è diametro oppofita in fe incurrunt , poft impadum , complanatio- ne fada in loco impadus , conquiefcunt > dum autem motus quantitate inacquali ita concurrunt , poft impa- ¿tum moventur fimul diredione , & exceffu motus quantitate praepollentis.

L X X L Leges autem communicationis motus in elafticis corporibus iftae feruntur : 1 . dum duo corpora pari motus quantitate praedita in fe invicem incurrunt,

poft

poft conflìdum pari utrumque, ut incurrerat , veloci- Tate recurrit. 2. Dum unum in allud ejufdem maíTae quìefcens incurrir, poft conflidum , illud quod quieve- r a t , parí velocitate movetur , ac illud, quod in ipfum incurrerat; hoc vero ad quietem redigítur. 3. Dum duo corpora inacquali motus quantitate in fe mutuo incur- runt, permutatis velocitatibus recurrunt. 4. Dum unum corpus in aliud maiTae minoris quìefcens incurrir , poft confliZum , ad normam non elafticorum , utrumque movetur diredione majoris incurrentis ; verum maiÌae mi- roris., tanto majore velocitate non elaftico movetur, quanto minus maiTae altero obtinet ; & hoc tanto len- tius non elaftico fertur , quanto plus maiTae obtinet, quam illud minus obtineat. 5. Dum autem corpus in aliud maiTae majoris quìefcens incurrir, hoc poft ìmpa- £tum movetnr diredione impellentìs ; illud vero in op- pofitam partem fleditur pro ratione motus ab elafticì- tate acqniilti , nec per priorem velocìtatem deftrudi.

LX XII. Motus à gravitate efFedus linea reda in centrum commune gravium dirìgìtur.

LXXIII. Ea corpora aliis funt fpecificè graviora, quae illisfunt ponderofiora ; id eft , quae fortius defcen- fus obftaculum premunt. Ea autem funt aliis pondero- iiora , quae plus maÌTae continent.

LX X IV . Corpora omnia gravia magna, vel parva, firma , aut fluida ejufdem , aut Inaequalis ponderis , in vacuo , acquali velocitate decidunt.

LX X V . Corpora gravia parís volumlnis, maiTae vero & ponderis difparis , in aere libero ex magna altitudine labentia , ut plurimum , inacquali velocitate ferun- tur ; non tamen cum proportione ad fuam maiTam.

LX X V I. Si corpus diredione exadè parallela, ex qua-’ dam altitudine projiciatur, non tardius in terram decider , quam , fi ex eadem altitudine vi folius fuae gravi- tatis dclabi fineretur.

LX X V II. Gravia in defcenfu motum fuum continuo accelerant iecundum progrefsionem num. imp. i . 3. 5.

cet.

cer. E t , fi ex maxima altitudine labuntur, motus tunc ex accelerato fit aequabilìs,

LXXVIII. Penduli nomine apud Phyficos venit, pon- dus de filo aut virga metallica pendens, & clrcum fuf- penfionis pundum arcus defcribens.

LXXIX . Pendulorum ofclllationes, à gravitate ipfo- rum provenire , indubium eft.

LXXX. Ejufdem penduli ofcillationes , aequidiurnae funt ; quo vero pendulum magis prolongatur, eo pau- ciores ofcillationes eodem tempore perficit.

LXXXI. Vires centrales íllae dicuntur , quae corpus vel repellunt à centro motus , dum lUud circa hoc giratur , vel ad illud compellunr. Vis , quae corpus à centro repelUt, centrifuga ; quae vero ad illud compel- Ut, centripeta vocatur.

LXXXII. Vis centrifuga corporum circum centrum rotantium, habetur à motus quantitate ipiis à potentia movente verfus certam plagam communìcata i vis vero centripeta ab obice , qui corpus eam in plagam ferri prohibet. Igitur

LXXXIII. Pro aeftimanda vi centrifuga corporum, fequentes leges infervire poifunt. i . fi corporum circa centrum gyratorum tempora periodica funt aequalia , & diftantiae à centro utique aequales , vires eorum cen- trifugae funt ut maifae. 2. fi maiTae illorum funt aequales , & tempora periodica itidem aequalia,vires eorum centrifugae erunt, ut diftantiae à centro. 3. fi tempora periodica funt aequalia 5 diftantiae vero à centro , & maiTae inaequales , vires centrifugae erunt in ratione compofita maiTarum, & diftantiarum. 4. fi tempora periodica fuerint aequalia , & maifae in ratione inverfa diftantiarum à centro , vires centrifugae erunt aequales.

LX XX IV. Motus corporum juvari maxime poteft per Machinas. Eft Machina : quidquid vim ad motum com- pendiofum producendum potentem reddit. Cujus plures funt fpecies j de quibus omnibus agit ea pars Phyficae,

quae

quae Mechaníca dicitur 5 fcíentía, videlicet, vcl virium, vel temporls compendio , aliquid movendi.

LX X X V . Temporis, vel virium compendio aliquid movere non poiTumus , niii corpora pondere aequalia, & inaequalia re£tè inter fe comparare 5 atque vim inter, & corpus movendum, aequilibrium procurare noverimus. Quod nos pars altera Phyficae , quae Statica dicitur, docet. Haec, il de aequilibrio folidorum ag it, Geofta- tica ; fin fluidorum , Hydroftatica nuncupatur,

LX X X V I. Quid Jugum , Centrum motus,Pundum fuf- penfionis , Aequiponderantia , Machina fimplex, & Com- pofita fint 5 utpote Mechanicae fervientes, audies.• LX XX V II. Machinae porro Mechanicae funt: Vedis,A -

xis in peritrochio , Gloifocomum, Trochlea , Planum inclinatum , Cochlea. Ex quibus etiam petitur & ratio inftrumentorum .Staticae , Librae , videlicet, State- rae ; quorum omnium rationem rogatus aperiam.

LXXXVIII. Propofitiones autem,quibusMechanica niti- tur, funt : i. fi duo pondera aequalia ex eodem jugoae- qualibus à centro motus diftantiis fufpendantur, in aequilibrio erunt. 2. fin inaequalibus à centro motus di- ftantis appendantur , quod longius eft praeponderabit, 3. Si in acquali à centro diftantia pondera inaequalia appendantur , majus minus fuperabit. 4. verum , fi maflae ad diftantiam funt reciprocae , erunt in aequilibrio.

LX X X IX . Prefsio Fluidorum hac ratione f it , ut etiam partes fuperiores in fubjedas fibi inferiores deorfum praemant ; non modo deorfum , verum furfum quoque aeque ac ad latera.

XC. Prefsio fluidorum homogeneorum , fecundum has leges perpetuo obfervatur 1. Bafis uniformis vafis ho- rizonti ad perpendiculum infifl:entis, premitur tota fimul à toto fluido ponderofo in fe contento 5 pars vero bafis , ab ea tantum columna fluidi, quae illi direde in. cumbit. 2. Bafis uniforrais vafis ad horizontem inclinati tantum premitur à fluido in fe contento, quantum premj! tur bafis alterius vafis uniformís verticalis ejufdem , cu^^

prio-

priore, diametri, modo in utroque eadem fit fluidi ho^ mogenei altìcudo. 5. In cylindris ejufdem bafis pref- ÍI0 tìuidi habet rationem altitudìnum. 4. Si altitudo eft eadem , & bafes diverfae iiabebunt rationem bafium. 5. Si bafes , & altitudines funt inaequales prefsiones erunt in ratione compofita bafium , & altitudinum. 6, Bafis feu di- vergentis, feu convergentis vafis, tantum praecife premi- tur à fluido in fe contento , quantum premeretur, fi eÌTet bafis cylindri ejufdem altitudinis.

XC. Fluidorum vero heterogeneorum prefsio fe- cundum has alias leges exercetur. i . Si aequalis eft altitudo fluidi, & bafis cylindri,prefsiones bafium funt direde ut fpecificae illorum gravitates. 2. Aequales cylindrorum bafes aequaliterà fluidis heterogeneis premuntur , fi al- tltudines fuerint reciproce ut fpecificae eorum gravitates.

XCI. In tubis communicantibus, feu aequalis, feu inaequalis perimetri, fluida ad aequiiibrlum fe compo- nunt, feu tubi Illi horìzonti ad perpendlculum infiftantj five illorum alteruter ad horizontem fit incllnatus.

XCII. Verum in tubIs capillaribus, aliter res fe habet : In his enim fluidum fupra llbellam fufpenfum frequenter confiftit. Cujus phaenomsni caufam agnofco, ad- haefionem fluidi ad tubuli latera.

x e n i . Si tubi communicantes ejufdem , aut inaequalis perimetri, fluidis heterogeneis adlmpleantur , tunc ae- quilibrabuntur , cum altitudines erunt reciproce , ut fpecificae eorum gravitates.

X C iV . Mercurius In Barometro frequenter fufpenfus obfervaturad altitudinem, quae neque minor eft^y.pollic. neque major 30. Aqua autem ad altitudinem 32. circiter pedum. Quam fufpenfionem repetimus ab aequilibrio fluidi cum a^rea columna ad fuperficiem ufque atmofphaerae protenfa , & in tubi bafim prefslonem exercente.

X C V . Corpora folida dcmerfain fluidum fe fpecifice gravius, fuo genio relida, componunt fe ad aequiiibrlum cum e o , dum partem fluidi ejufdem fecum gravicatis yetfus fuperficiem extrudunt.

XCVI.

XCVI. Sin autem, folida ejufdem unt fpecificae gravi- taris cum fluido , tunc aequilibrabuntur, cum tota in ilio immergentur.

XCVII. Solidum, demum, cum fluido fpecifice levlori nunquam aequilibrabitur, fed in ilio demerfum, ad fun- dum ufque defcendit.

X C V n i. Plurimi adhuc motus inteftini notantur iti corporibus , ut : rarefa¿tio, condenfatio , putrefadio , fer- mentatio , eíFervefcentla, folutio , praecipitatio chimica, fufsio , codio , inflammatio , incineratio , coagulano, chryftalUfatio , vegetatio chimica j quorum omnium no- tiones, quia maxime amatoremPhyucae decent, in medium rogati proferemus.

D E CQÌIVOW M QUALITATIBUS,

XCIX. / ^ U a lita s ,generali nomine, id fuo ambita con- tinet, per quod refpondetur ad quaeftio- nem fadam : qualis fit res: feu ,omne id,

quo res neceflarlo, aut contingenter tails eft. C^alitatum quaedam, aliae primitivae, aliae derivativae dicuntur. E derivativis funt fequentes.

C . C alor, cujus notio , fenfu magis quam definitio- ne aliqua percipitur, poiltus eft, quatenus in corporibus confideratur, In motu celcri in omnem partem vibratorio , ac expanfivo partium exilifsimarum , ac fcorfim infenilbilium corporis calidl.

C l. Frigus vero confiftit, In quiete refpediva par- tlum earundem. Ut fluidi congelatio fiat, ingreflfu fallum fubtilium non eft opus, fed Tola ipfa quiete refpediva partium corporis Infenfiblllum.

ClI. Caloris, & frigoris criterium aptum,non agnofci- mus fenfum noftrum tadus ; fed folum Thermometrumf

c m . Sapor , quatenus in objedo , fitus eft ,In particularum praecipue falinarum corpus fapldum conftituen- tlum, humore fallvae folubillum motu > cujus plurimae funt fpecies, quas repetere facile poifumus à particularum

E fa-

falinarum magnitudine, figura, rigidítate, cet.CIV . Odor poíltus eft in efriuviis fubtilifsimis, prae-’

cipue fulphureo-mercarlalibus, aeris alluvione à corporibus ablatis 5 quae ubi carneo, tamquam vehículo , fub adu Infpirationis narium cavernas fubeunt, harum fibrillas nerveas variis modis impellunt, & commovent. Odo- ris fpecies fupremae funt : fuavis , & moleftus 5 quorum aliae plurimae infimae numerari poifunt,

C V . Sonus alius eft primitivus, alius derivativus, Pri- ffiitivus , feu quatenus in corpore fonoro exiftit, eft ilia cjus affedio percufsione excitata, ratione cujus f i t , ut immutetur auditus organum, & foni fenfatio in mente contingat.

CVI. Hic autem fonus fitus eft, in motu tremulo exi- lifsimarum partium corporis fonori.

CVII. Verum , fonus ifte primitivus, ad aurem pervenire non poteft, nifi per medium propagetur ; & hunc vocamus motum derivativum, quem propterea in motu etiam tremulo, & ofcillatorio aeris analogo motui tremulo corporis fonori pofitum eíTe exiftimamus.

CVIII. Soni propagarlo , fuccefsiva, etfi celerrima eftj quam ventus fecundus promover 5 adverfarius retardar.

CIX. Sonus , magnus habetur , fi plures aeris parti- culae , aut majoribus ofcillationibus moventur; parvus vero , fi pauciores , aut mino ribus ofcillationibus agitan tur.

e x . Acuti, & gravis foni ratio , In hoc pofsita v idetur, quod acuti, crebriores fint ofcillationes , & bre- viore temporis fpatio perficiantur ; gravis autem in eoj quod tardiores fin t, 6c longiore tempore perfedae.

CXI. Confonantia , five concentus eft : compofitio quaedam foni gravis , & acuti, qua auditus organum fuaviter afficitur ; cujus fpecies nonnullas referam.

CXII. Echo eft : fonus ab obftaculo , eadem modifi- catione fervata reflexus , auditus organum tunc verbe- rans, cum direftus , nullam amplius in eo facit impre- fsionemj atque multiplex eft.

CXIIL

CXÎII. Lux vulgo , lux primitiva, feu primaria:ea eft lucidi corporis afFeZio, à qua habet ut lucidum, feu kiminofum fit corpus.

CXIV. Lumen , alio nomine lux derivativa , feu fe-j cundaria eft : id , quod à corporibus lucidis ufque ad oculum prorrlgitur , quod per- corpora diaphana tranfit, & refringltur , ab opacis refleditur , cujufque medio corpus lucidum efficit , ut circumjeda corpora, fecus non viiibllia ,à nobis vlderl pofsint.

CXV. Lux qualitas non e ft , fed fubftantia & corpus corpora lucida conftitúens 5 ejufque naturae, ut partes mlnimae, quibus coalefcit, motu concitatifslmo» & rapidifsimo moveantur.

CXVI. Gaffendi opinio fuît 5 lucem derlvatlvam , iì- ve lumen ,profluvÌum effe corporeum à lucido corpore celerrime emiffum, cujus incidentia in oculum vifìbilia fiant, cum lucidum ipfum , tum corpus quodlibet ex quo in oculum refleditur. Hanc fententiam amplexus fuit Neutonus ; cui & nos llbenter fubfcrlbimus , contra quod Cartefius fentit , lumen , fcllicer , confiftere in prefsione, feu agitatione fecundi fui elementi ad ocu- los ufque noftros delati fada à materia primi elemen- ̂t i , ex qua ignea , feu lucida corpora componuntur.

C X V n . Si lumen à lucido corpore emiflum in corpus opacum perpolitum incurrat , refleditur. Corpora autem reflexioni luminis maxime accomoda vocantur fpecula , quae ttlplicls funt generis, aut plana, aut concava , aut convexa.

C X V llI. In omnibus autem , reñexio luminis fecundum has perpetuo leges contigit. i.radu perpendicula- riter incidentes ad ángulos redos refleduntur. 2. radius oblique in fpeculum Incidens , refiedicur ad partem an- guli obtufi. 3. radii paralleli ab axe fpeculi concavi acque diftantes in fuperficiem concavam incidentes , In uno communi axis pundo poft reñcxioncm uniuntur. jL. lucido corpore in foco fpeculi concavi fphaerici exilíente , radii paralleli poft reflexionem refiliunt. 5. ra-

E 2 dii

dii vero paralleli Incidentes In convôxam fpeculí fphae- fici fuperficiem , poft reflexionem divergentes fiunt.

CXIX. Dum lumen oblique per medi-a diverfae den-î fitatis tranfit, refradionem patitur frequenter, hac conftanti lege 5 ut dum ex rariore in denfius incidit , ad perpendicularem accedit 5 dum autem c denfiore In ra- riu s, à perpendicular! recedit.

CXX. Hujus refradionis lumlnîs caufam agnofcîmus rotationem globulorum luminls ad ingreÎTum , feu cgrei^ fum medii denfioris.

CXXI. Quonîam vero frequenter refradio ifta ob-' fervaturln tranfitu luminis e x a e r e in vitrum , & è contrario ex vitro in aëcem 5 vitraque feu plana , aut convexo-convexa , aut plano-convexa ; concavo-concava, feu plano-concava fiant 5 hac ratione luminis inflexio in his peragitur : ut radü paralleli in plañís, poft refradionem paralleli perfeverent î in convexo-convexís, & plano-con- vexis convergentes fiant j in concavo, demum , conca- yis , & plano-concavís divergentes profequantur.

CXXII. Color , ut in objedo colorato deprehendî- tu r, eft : illa ejus affedío , ratione cujus corpus tale e ft , ut fi lumine perfufum fuerít, coloratum nobis ap- pareat í color autem , ut in medio , id 5 quo corpus coloratum eam in vífus organo motionem excitât, quam fenfatio colorís in anima comitatur. Atque multiplex nobis diftinguitur.

CXXIII. Situs eft color, in ipfis luminís radüs he- terogeneís ; feptem , fcilicet , generum ; quot colores primarii diftinguntur ; ex quorum combinatione caeteri omnes efformantur. Pcftulant tamen ex parte objedi certam partium fuperficiei texturam, qua & radii ipfi fe- parentur, coadunentur , cet. Et ita tam varii colores nobis confpicui fiunt.

PP,

PP. E X P H Y S I C AParticulari,

partîcularîs fpecies quafdam cor- porum in examen vocat. Atque in hunc finem prius de Mundi fyftematibus, cor

áis poribufque caeleftibus doftrinam ordl- ne exhibet.

II. Syftema Mundi definiti ut plurimum aíToIet : ordo , five difpoficio partium univerfi , tellurls praefcrtlm, & Planetarum.

III. Quid Stellae fixae , quid Planetae , ejufque oc- bitae iln t, audies, cum rogaveris.

IV. Quilibet Planeta propriam orbitam habet, quam motu fuo periodico decurrit. Quem autem fitum inter fe habeant planetarum orbitae > fequentia tibi monftra- bunt. 1 . Lunae orbita Tellurem , non item Solem ambit. ■2. orbita Veneris , & Mercurii Solem , eon item Tellurem ampleftitur. g. orbita Saturni, Jovis , & Marris ram Tellurem , quam Solem cingit. 4. orbita Martis proprior eft T e llu ri, quam orbita Jovis ; & hujus orbita proprior orbita Saturni 5 Lunae autem omnium eft proprifsima. S. Nullius Planetae orbita eft circulus telluri concéntricas.

V . Haec omnîa , caeteraque phaenomena caeleftia optimè explicantur in Syftemate Copernicano , annuen- tibus etiam Aftronomis praeftantifsimis j quod, cum prae- terea legibus p h y f ic a e non adverfetur î neque ,quodma- -ximè curandum eft , Sacrae Scripturae teftimoniis, ne- que Ecclefiae Unîverfalis judicio> caeterîs omnibus aequo animo prarponimus.

VI. Planetae numerantur 16. aut 17 . Luna, Terra, Mercurius , Venus , Mars , Jovis , Saturnus , quatuor Satellites Jo v is , quinqué Saturni, & fortafsis unicus Ve

ne»

neris. Omnes ad fenfum.funt figurae fpHaericae. Quorum omnium centrum Sol obtinet.

V ìi. Sol eft , globus conftans partibus heterogeneis potlfsimum tamen ignels. Maculas , & faculas In Ipib de- prehendlmus ; Illas ex vaporlbus, nublum inftar adenfa- tls , prognati videtur.

VIII. Luna eft , corpus denfum , opacum , lumen à Sole mutuans , fuperficie multum inacquali 5 allcubi plana , alibi montibus , vallibus , fofsls deliifcente, terminata. Phafes nobis diverfas exhibet ex diverfa poiltione ad folate corpus.

IX. Caeteti Planetae natura Lunae fimiles cenfendi fu n t, fcilicet, ad fenfum globofa , denfa , opaca, & à Sole illuminata.

X. Maculae , quae in Planetis obfervantur , fi perennes funt , illas exiftimamus eíTe globi ejufdem partes, feu planiores, feu fcabrae , feu alia ex caufa lumini re- fledendo minus idoneae 5 variabiles autem , non aliud effe fentimus, quam montium umbrae.

X L Omnes Planetae fua conftant atmofphaera.XII. Planetarum eclipfis eft , luminis in illis defedio;

quae in Sole apparenter tantum contingit ; in reliquis vero planetis , realis & phyfica eft.

XIII. Eclipfis Solis habetur ex diametrali ínterpofitio- ne globi lunaris inter Solem , & Tellurem.

X iy . Lunae veto eclipfis per hoc , quod ipfa in um- bram à tellure noftra projedam incurrat.

X V . Olim antiqui Philofophi , referente Plutarcho, Planetas fuos íncolas habere teftati funt. A t quia , nec fatis efficaciter oftendi poteft ipfos incolas habere ; neque ipfis eife deftitutos 5 neque negandum , neque affirman- dum id nos probabilius exiftimamus.

X VI. Stellae fixae corpora funt immania propria luce , Solis inftar , fulgentia.

XVII. Cometae funt, Stellae quaedam novae fpedato motu proprio, & lumine,Planetarum aemulae, quae crine, five coma , aut cauda ut plurimum donatae, fubito quan

do«

doque in Coelo apparent.XVIII. Non funt exhalatlones, neque plures ftellae,

quae ,dum in fe invicem concurrunt, apparent ; dum vero feparantur , vifum noftrum effuglunt. Sed funt corpora opaca Planetarum corporibus fimilia , quae motum periodicum ñbí proprium per ellipticae órbitas ha- bent.

XIX. Cauda Cometae e ft, fubtilis quaedam exhala- tio ex ejus nucleo per Solis radios incalefcente erumpens, atque in partem ejus à Sole averfam propulfa j lumenque Solis in nos refledens.

XX. Aftra in fublunaria influere , certum omnino ju- dlcamus. An autem viribus etiam aliis occultis, praeter- quam adionem lucis ? cum fundamento affirmare non va- lemus. Vana ergo penitus rejicienda eft Aftrologia judi- ciarla , quae inflnxu folum per virtutem occultam tota quanta eft innititur.

XXI. Motus Aftrorum caufas plurimas afsignarunt Phylofophi, ut pene nullus f i t , qui propriam non ag- noverit. Nobis , cum , ilium mechanicis legibus peragi, perfuaderi adhuc non pofsit, caufam unicam omnium Naturae Autorum tantum fatemur.

£ X M E T E O J i l S .

XXII. Ti TEteorum nomine ea fignificantur, quae _ _VX iri atmosphaera aérea fufpenfa, natantia,

mota , propull'a , incenfa , cet. nobis confpiciuntur.XXIII. ' Ventus . alio nomine , meteoron, Ipitans eft:

aer impetu fluens.XXIV. Ventorum caufa immediata eft , turbatum aé-

ris aequilibtium 5 mediatae autem tot funt ventorum caufae , quot aequilibtium iftud turbare poftunt : ut Sol, nivium liquatio, cfFervefcentiae , nubes, incendia.

XXV. Turbo omnium ventorum vehementifsimus, & periculofifsimus oritur ex duobus ventis impetu acquali, non tamen diredè , in fe incurrentibus 5 aut ex

uno

uno obícem inveniente ínfiiperabiiem , qui íllum in gy- rum detorquer.

XXVI. E Meteorís aqueis , Nebula eft : congeries halituum , porifsimum vaporum, frigore moderato in tranquillo aere terrae propinquo ita condenfatorum, ut cjus peUucìditatem tollant.

XXVII. Nubes eft : halltuum praefertim vaporum fpecifice leviorum his , qui nebulam conftituunt.

XXVIII. Pluviae oriuntur , ex diiFcadis nubium buUu- lis , cujus difíradionis caufae plurimae eiTe poifunt, calor So lìs , comprefsio nubis à ventis , cet.

XXIX. Aura ferotina eft : humor fubtilifsimae inflar pluviae prorfus infenfibilìter, ingruente n od e, ex aere decidens dìffradis vaporum bullulis, cet.

XXX. Ros triplex dìgnofcitur : unus , qui, difFra- d is per frigus nodurnum vaporum bullulis in aere fub* latis, in terram delabitur j alter, qui aiTenfu è terra corpora irrorar ; tertius , qui è plantis , herbis, atbo- ribus node fubfrlgida exfudatur.

XXXI. Pruina eft ; Ros frigìdiore aere conge^ latus.

XXXII. Nix eft : congeries tenuifsimarum guttula- rum aquae , quae frigore correptae , primo : inter fe filorum inftar uniuntur ; tum : diverfa ratione fibi mutuo in defcenfu implicantur.

XXXIII. E Meteoris ignis , Fulmen eft : fiamma lu- cldìfsima repente accenfa , cet. Generantur fulmina , ex fulphureis , Se falinis potifsimum moleculis per effer- vefcentiam , quae contingit dum nubes his halitibus praegnantes inter fe colliduntur.

XXXIV. Fulgur à fulmine non dliFert, nifi in eo, quod rarior eft fulguris materia.

XXXV. Ja d a ta , & dlfrupta nube ob inflammatio- nem fulguris, & fulminis, caufatur fonus ille vehemens, qui dicitur Tonitru.

XXXVI. Aurora Borealis vocatur fulgor ille , qui node illuni in feptentrlonali Coeli plaga ita nobis in-.

ter-

terdum apparet, ut coelum ipfum ea in parte quodam- modo ardere videatur.

XXXVII. Mirum eft quantum Philofophi díftentíant in Aurorae borealis caufa defignanda. N obis, caeteris aliis opinionibus rejedis , probabilius videtur , Auroram oriri in nube parum fpifta ex tenuioribus, & rarioribus exhalationibus eíFerveícentia inflammabilibus, illis fimili- bus , cx quibus fulmina , & fulgura procreati diximus; quae eft ipfa Volffii fententia,

XXXVIII. Alia numerantur ignea meteora , ut : glo-̂ hi Ignei, ftellae cadentes, cet. quae omnia exhalatio- nes funt in aerea regione condenfatae , & eíFervefcen- tia inflammabiles.

XXXIX. E Meteoris emphaticls, omnium praeftantif- fimum , vlfuque jucundifsimum eft Iris j arcus fcilicet, colorum pryfmaticorum in nube rofcìda à nobis conf- plci folltus tunc , cum inter nubem talem, & Solem ¿ te rso lucentem , poilti fumus.

X L . Duplex diftinguitur : primaría, quae inferiore loco , & vividioribus coloribus confpicirur ; in huncquc modum colores refert, ut ruber fupremum , infra hunc flavus , tum vlrldls, poftea ceruleus, ac demum viola- ceus Infimum locum reneat. Secundaria eft : quae fupe- rlore loco minus vividos colores, & ordine inverfo po- fitos Ita depingit 5 ut ruber in ea Imum , violaceus fum- mum obtineat.

X LI. Iris primaria fic exprlmitur , quatenus Solis radii duplici refradione, una reflexione in aquae gut- tulis nubis rorantis ad fpedatoris oculum perveniimt, ut angulum effingant cum linea à Sole per fpedatoris oculum duda , qui neque major fit grad. 42. min. 2. neque minor grad. 40. min. 17 . Iris autem fecundarla? quando Solis radii in pluvia'e labentis guttulas ita inci- dunt, ut poft duas refradiones , & totidem reflexiones fub ángulo nec majore 54. grad. 7. min. nec minore grad. 50. min. 59. ad oculum fpedatoris veniant.

XLU, Parhelium , qui Se Sol fpurius ; & Parafcele-F ne.

n e, quae & Luna fpurìa vocantur,ex radiorum luminis lefledione In nube planlforme exprlmuntur.

E X T ELLV R E , EJUSQUE C O n sT ltU tlO N E ,

XLIII. '■“r^Ellus, ad fenfum noftrum figura rotunda, dua- J [ bus praeclpuls partibus In fuperficie confpicuis

coalefclt : terra una , altera aqua j quarum quaelibet plures alias in fe continet , in quas, ut examlnl fubjiclatur, difpefci foler.

X LIV . Terra quandoque hue , atque illue vielbus alternls tremir, auc etiam in latera, navigli more nu- tar. Qui motus ex fubitanea magna inflammatlone bl- tuminofae , atque fulphureae materiae in cavernls fub- terraneis, non nimls multum à terrae fuperficie dìfsitis, orltur.

X LV . Inter fuccos, qui in terrea parte telluris rc- perluntur, eft fuccinum, feu eledrum , quoddam olei genus, cujus vis corpora alla ad fe attrahendi, & re- pellendi, veteribus parum cognita j fub initlum hujus laecull jam inclarefcere coeplr, adeo , ut nunc vulgatum jam f i t , omnibus prope corporibus communlcarl poífe. Vis haec vocatur Eledricltas , quae in quibufdam corporibus eft originaria , & per affridum excltatur ; in aliis derivativa , in quibus tantum per communicatlonem promovetur. Utraque in fluido ignis elementaris mole- culis fulphureis permixto confiftit, quatenus hoc in omnem partem per fafclculos quofdam divergentes effluit, atque ad illud per convergentes refluir.

XLVI. De íbfsllium genere funt lapides, & metalla; horum quaedam quamquam progreííu temporis forte generata videantur à natura, pleraque jam inde à principio orbls conditi funt produda. Ars tamen nulla inventa eft hucufque, quae verum aurum conficere do- ceat.

X LV II. Inter rarlores lapides numeratur Magnes,' cujus nobifsimas proprlctates & eiFedus in medio adfe-

re-

rtfmus. S e d , ut omnium caufam , quod & muneris no- ftri eft , afsignemus , fequentìa ftatuimus. i . Datur fluì- dum quoddam Magneticum in natura a. Struttura pe- culiaris Magnetis , comparate ad efFedus magnéticos , in certa pororum configuratione eft fita. 3. globus terra- queus magni Magnetis inftar jure à nobis haberur. 4. materia magnetica telluris, unum ejus polum ingreiTa, ita per alterum egreditur, ut ab eo, fado vortice circa emif- phaerium terreftre, per polum alterum iterum ingredia- tur , motumque hunc fuum vorticofum continuo pro- fequatur 5’. in Magnetibus quoque particularibus materia magnetica motu vorticofo ab uno eorum polo iti alterum movetur 5 hique vortices vortici telluris fuam debent originem.

X LV Iil. Aquae globo terráqueo comprehenfae, feu marium , feu fontium variis funt praeditae qualitatibus à particularum , quibus impraegnatae funt permixtione.

'A b eademque caufa marls falfedo, & amaritudo repe- tendae videntur.

X LIX . Fon tes temporáneos à pluviis , & nlvibus ori- ginem habere , indubium judicamus ; perennes vero forte etiam ex mari per meatus fubterraneos.

L . Motuum aquarum praeftantifsimus eft, Aeftus ma- rìs reciprocus ; cujus caufae inquifitk) maxime vexavit Philofophos. Neutonus ingeniofam fatis invenit ; fed mi- hi haud infufficientem j probabiliorem exìftimo : ingur- gitationem, & regurgìtationem aquarum in voraginibus maris.

E X P L A N flS , E T ANIM ATIS.

LI. T JL a n ta eft , corpus organicum vario partium J , faplentlfsime coordinatarum apparata con-

ftans , cet. cujus fpecies infimae ferè Innumerae funt.LII. Omnes generantur ex femine fuae fpeciei 5 fe-

men autem in ipfis plantis exprimitur.LUI. Animaras dìclmus fubftantias, corpore organico

vivente, & principio feniiendi, appetendi , & motusF 1 cor-

corporis efficiendi poteftate praeditas. Quarum aliae ratione funt ornatae 5 allae ipfa deftitutae.

L iV . Nullum animai, utut vile & exiguum f i t , naf- ciiur ex putrì ; fed omnia ex ovis fecundatis fuae Ipe- cìeì anlmalium.

L V . Strudura corporis humani, admodum mira eft; in qua tamen , quae fclentiae phyficae ìnfervire maxi- mè poifunt , eft quinqué fenfuum notitia. Quorum vi- fus eft in retina ; Auditus In tympano, feu labyrintho; Olfadus in membrana tenui per nafi Interiora fparfa; Guftus In papillis nerveis ; Tadus demum , in cuti totum corpus tegente , fibris , tendineis tenaclfslmis mire- que inter fe implexis conftans , pofitus eft.

PP. E X P H I L O S O P H I AMorali.

I* Philofophla Moralls : ipfa morumfcientia, quae regulas bene, redequc

| E vivendi tradit , quo nihil praeftantlus, atque utllius in fclentlis efle poteft.

Objedum igitur illlus funt mores humani, quatenus Ipfi poifunt quandam boni, aut mali rationem induere , quod vocatur Moralitas.

III. Omnis adio humana neceflario in bonum aliquod tendit, quod ratio el tamquam finem , & centrum mon- ftrat, In quod dirìgìtur.

IV. Finem hunc , fi ultlmus eft , unicum tantum, non plures , fibi conftltuere homo poteft pro quacum- que ex adìonìbus fuis.

V . Fine vero ultimo adepto jam fdices fumus. Eja vera age die mihi : quae res erIt ifta , quae nos beare poterit ? Divltlae ? honores ? gloria ? fama ? principatus? voluptates ? Apage. Virtus ?Deus ? Sifte : Virtus ad felì- citatem quidem pertipet 5 vera tamen felicitas in folo

Deo

Deo confiftit ; ipfe folus eft , qui omnia nobis eft , qui & beare nos poteft.

V I. Num felicitas în hac vita nobis pofsibilis ob- tentLi eft ? Perfeda , etiam naturalis , in hac vita obtineti non poteft , fed imperfeda folum 5 Ilia autem vitae meliori refervatur.

VII. 'Atque , cum in intelligibillbus bonis confiftat, foli animae convenire poteft 5 non corpori.

VIII. Beati , & felices fumiis intelledu , & volúntate , quibus Deum beantem pofsidere valemus. Verum fi ad Scholae fubtilitatem ifta devolvi poftuias 5 Id fentimus , eifentlam beatitudinis in adu intelledus , non vero voluntatis , pofitam effe.

IX. Ad ultimum finem , adibus voluntarlis & Uberls tendimus. Eft voluntarius adus : motus à propria cu- jufquc inclinatione procedens cum cognitione finis.

X. Rationem voluntarii to llit, 1. violentia. 2. igno- rantia antecedens. 3. metus gravis, eam minuit, non tollit omninò.

XI. A dus , ut liber f i t , non modo à violentia exem- ptus eife debet , verum & à principio intrlnfeco ad unum naturaliter determinante, & reftringente. Eft ergo indifferentia de ratione libertatis arbitrii •; non ea quidem , quam contrarietatis dicere amant > fed contra- didionis tantummodo.

XII. Pafsio eft motus appetitivae virtutis fenfibilis ex imaginatione boni, vel mali , cet. Aliae funt paf- fiones partis- irafcibilis , aliae concupifcibilis, de quibus in Palaeftra.

XIII. Adus dicltur moralis ex ordine, quem ratio ponit in ipfo conformiter ad regulas morum ; ex quo omnis adus individuus, aut bonus , aut malus necef- fario eft.

XIV . Prim a, & remota humanorum aduum regula, eft lex aeterna. Próxima , & immediata, ratio didans voluntati , quid fit bonum , quidve malum. Sub quibus aliae comprehenduntur : ut confcientia , leges civiles, cet. XV.

X V , Virtus eft, bona qualltas mentis , qua rtàh vl- v ìtu r, & nemo male utitur. Plurimae numerantur, de quibus rogabis.

JO JCH IM IM JSM O N ITU M O PPU G N ATO RI.

Ciò equidem , quantum adjumentl fuerit PhÌ- S è lofophiae moderatus ufus Mathefis ; ut exS jg. ioiopniae moaeratus uius Matneus ? ut ex ^ quo hae duae Scientiae , alias longè difsi- m ^ tae , fraterna quail conjundìone devindae

W * fibi refponderint, divlnum pene incrementum phyfica accepiifet. Verum quia adhuc Scholae noftrae foribus epigraphen illud Platonis ìnfcriptum non eft: Geometrìae ìgnarus nemo ìngrediatur 5 fed omnibus fine dlfcrimine adolefcentibus liber ad philofophiam patet ingreifus ; nec Philofophiae ProfeiToribus tempus etiam modicum defignatur , quo Mathefis elem^nta tradere pofsint 5 nec ipfum commode patìtur vigens adhuc hic methodus omnia fcripto docendi : plurima naturae phaenomena , quae mathematicis leglbus planlora fiunt in phyfica, quae praefertim motu peraguntur ; hac via demonftrare abftinuimus , conquiefcentes tantum ils mo- mentis ipfa ftabilire, quae ratione, ut aiunr, feu more Scholae , ab experientia producere potuimus. Quapropter , dum quamvis ex infcriptis phyficae propofi- tionibus impetas, ne Refpondentem certamini accinftum exiftimes , fi iis armis colludare praefumis , quae Geometria , Arithmetica , feu Algebra miniftrant 5 fed quae ipfa Philofophia , ratio fcilicet , & experientia. Quae vero aliunde pronus in Mathefim comparavit f ib i , hac unica prop, refolvendaconfecrat.

PRO-

PRO PO SITIO PRINCEPS.

Omnia Problemata , Theoremata , De- finitiones, 8¿ Corollaria , Arithmeticae, & Geomeirlae, quae CL Chriftianus Wolffius in fuo Mathefis Compendio adfert typis Venetiis edito ann. M .D C C .LX I. refol- vam j ac demonilrabo.

Jhs. Imprimatur.T>. Emmanuel Salvadory -Fernandez de Gatiea

Dec. ^ Univ. ReSior. Cenf. Reg.

•^íV ‘T. . ' %'

V.- ' '■'■

i'.:\ ■ i)W; lO.'Ur --' íií

.̂'fí l̂gUWÍK:, ' . ■

fH Î. J.^Trf'íistu". ^

tia*; ■’:: iî :,ifSiîf5j£fe;' :,!̂ ÎsâiaM ̂' ? . '* '•Vv*?'.-. .•.■Ha' J ‘\.««.'*t-< .--v.wKJH

i y « » ' - ; -Vj*.#*. . ' ' • fc* *'.‘ • •* • • __ »i > •

■ ' ‘ i»V‘X* Já5 íPíi£.-i^»í»'TÍ{

. * *■ * • V *■ _ .«

l a'*'’-.’ ' ■• : ' ■ ''iiU ijài^ààië^^

\

..ïî ;. ̂r". , * •-

■ ,

, ¿ « i i p f e i l

-ÍV .

ij*’’*." • ■ .'-i.''' ■’ '

r . , i . lïînb’

V

•¡e^.

•r •

-i2 6 ^

- , c -

.'•1 - 1

»? •

'.»'S1 t*A

. \

----- lì

" - ' ■ :î' 1< '■■■ ■•;

■,:î;’Î\ * 3

- if- -,

'• .'h-

.V

:. U'ti . v;'

■:f 4 .' :,.» , . . - 4 C

. ‘f .

'• * (

'*• ■

-

• t• J

. f t

;U'

• \r- *» '

/

i o l o o ^ C u i ^ c i v