UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I ... - Doktoratura ne UT › wp-content › uploads › ... · Hedhja në letër e këtyre rreshtave për pjesën e falenderimeve të tezës më

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE FILOLOGJISË

DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

TEZË DOKTORATURE NË GJEOGRAFI

TRASHËGIMIA NATYRORE E QARKUT TË KORÇËS

DHE MENAXHIMI TURISTIK I SAJ

DISERTANTE UDHËHEQËS SHKENCOR

M.Sc. Rezarta HOXHALLARI Prof. Dr. Perikli QIRIAZI

Tiranë, 2016

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE FILOLOGJISË

DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

DISERTACION

TRASHËGIMIA NATYRORE E QARKUT TË KORÇËS

DHE MENAXHIMI TURISTIK I SAJ

i paraqitur nga

M.Sc Rezarta HOXHALLARI

NË KËRKIM TË GRADËS

“ DOKTOR”

Specialiteti: Gjeografi Fizike dhe Mjedisore

Udhëheqës shkencor

Prof. Dr. Perikli QIRIAZI

U mbrojt më …./…/……………

Komisioni :

1………………………………..…... Kryetar

2………………………………..…… Anëtar ( opponent)

3……………………………..……… Anëtar ( opponent)

4………………………………..…… Anëtar

5…………………………………..… Anëtar

Tiranë, 2016

Trashëgimia natyrore e qarkut të Korçës dhe menaxhimi turistik i saj

2016

Nënës sime, gruas më të fortë dhe inspiruese që njoh ...


2016

FALENDERIME

Hedhja në letër e këtyre rreshtave për pjesën e falenderimeve të tezës më është tejet e vështirë, jo

sepse nuk më pëlqen të falenderoj, përkundrazi, por me këto falenderime mbyllet një tjetër cikël i

jetës time personale dhe akademike. Ndjesia që më kap në këto momente është një përzierje midis

gëzimit dhe trishtimit, por natyrisht nuk mund ta diskutoja këtë tezë pa shprehur mirënjohjen time të

thellë për të gjithë ata që duke më ndihmuar u bënë pjesë e saj.

Së pari dua të falenderoj katër persona të rëndësishëm të cilët bënë të mundur nisjen dhe finalizimin

e këtij rrugëtimi:

Prof. Dr. Perikli QIRIAZI, udhëheqësin tim shkencor të kësaj teze, i cili jo vetëm besoi tek ideja

dhe pranoi të më udhëheqë në këtë rrugëtim duke e transformuar ëndrrën time në realitet, por me

profesionalizëm, pasion, durim dhe dashamirësi u bë frymëzuesi dhe mbështetësi më i rëndësishëm

i realizimit të tezës. Hartimi i një punimi origjinal doktorature është përgjegjësi dhe kërkon vullnet,

punë, shumë punë por ama edhe një tutor të mirë. Pas eksperiencës së tezës së masterit, e them me

bindje që unë kam kuptuar se çfarë do të thotë të udhëhiqesh në një punim mbi baza shkencore

vetëm nën drejtimin e Prof. QIRIAZIT.

Prof. Dr Sabri LAÇI, Përgjegjës i Departamentit të Gjeografisë, Drejtues i Shkollës Doktorale, dhe

një mik i mirë, që për fatin tim të keq nuk kam patur kënaqësinë ta njoh në auditor por vetëm

nëpërmjet punimeve të tij. Me miratimin e dosjes sime për fillimin e studimeve doktorale, me

organizimin e konferencave ndërkombëtare për doktorantët, me udhëzimet tejet të vlefshme e

koherente për përgatitjen e artikujve shkencorë, si dhe orientimin e shtytjen për eksperienca në

universitete jashtë vendit u bë një nga mbështetësit e kryesorë të karrierës sime akademike.

Prof. Dr. Niko ROGO, udhëheqësin tim të tezës së diplomës universitare, një profesor i shkëlqyer

që besoi tek unë shumë përpara se ta bëja unë vetë, duke më inkurajuar, në realitet gati duke më “

detyruar” të vazhdoja studimet pasuniversitare e më pas ato doktorale. Prof. ROGO ngjizi tek unë

elementët e parë të punës kërkimore dhe përfaqëson për mua një pikë referimi dhe model në fushën

akademike.

Prof. Dr. Mihal KASO, fatkeqësisht in memorium, për të gjithë eksperiencën që më dha dhe më

mësoi gjatë viteve të mia të universitetit, në mënyrë të veçantë për motivimin e jashtëzakonshëm

për daljen në dritë të botimit të tezës sime të diplomës universitare“ Monumentet e natyrës së rrethit

të Fierit “, punim i cili më dha bazën fillestare teorike në fushën e zonave të mbrojtura.

Një mirënjohje të veçantë kam kënaqësinë t’ja adresoj pedagogëve të Departamentit të Gjeografisë,

që me sugjerimet e tyre ndihmuan në përmirësimin e këtij punimi.

Gjej rastin të falenderoj gjithashtu:

Ing. Gjergji STOJA1 për ndihmesën në përgatitjen e sythit të ndërtimit gjeologjik të rrethit të

Korçës, ndërtimit gjeologjik të Parkut Kombëtar “ Bredhi i Drenovës” si dhe përpilimin e hartave

gjeologjike të rrethit të Korçës dhe Parkut Kombëtar “ Bredhi i Drenovës “.

1 Instituti Gjeologjik Shqiptar


2016

Z. Namik KOPLIKU, Ing. Flora PROGRI, Ing. Genci SALA dhe Dr. Florina PAZARI2 për

asistencën teknike gjatë ndërtimit të database GIS dhe hartave tematike të qarkut e rrethit Korçë si

edhe Zonave të Mbrojtura të rrethit e PK “ Bredhi i Drenovës”

Z. Erion HARUNI, Znj. Aida ANASTASI3 për vëniën në dispozicion të të gjithë informacionit rreth

zonave të mbrojtura në rrethin e Korçës dhe në mënyrë të veçantë për Parkun Kombëtar “ Bredhi i

Drenovës “

Personelin e Bibliotekës së Fakultetit të Histori – Filologjisë, UT, Bibliotekës Kombëtare,

Bibliotekës së Universitetit “ Fan S. Noli “ Korçë, Bibliotekës së qytetit të Korçës, Biblotekës së “

Scienze della Terra “, Biblotekës “ Biologia e Biotecnologie , Charles Darvin”, Bibliotekës “

Biologia animale e dell’ Uomo ,, Bibliotekës “ Biologia Ambientale “, Bibliotekës “ Economia

Generale “ E. Barrone “, Bibliotekës “ Scienze Giuridiche, Diritto Privato, Diritto publico” ,

Biobliotekës “ Scienze Politiche e Teoria dello Stato “, Bibliotekës “ Scienze delle Documentazioni,

Linguistico – Filologiche – Sede Geografia“, Biblotekës “ Ingineria strutturale e Geotecnico-

Architettura, Biblotekës qëndrore “ Architettura e Urbanistica, Ingineria Civile, Edile e Ambiente.

Bibliotekës “ Pianificazione, Design, Tecnologie “, Centro Documentazione Europea “ A.

Spinelli“, Centro Documentazione Spes – Fival, Centro Regionale di Documentazione, të

Universitetit “ La Sapienza “ Romë, Itali për vënien në dispozicion të literaturës .

Për realizimin e këtij punimi ndihmë të veçantë dhanë edhe konsultimet me drejtuesit dhe

punonjësit e pushtetit vendor të rrethit të Korçës, bashkive Korçë e Maliq, komunave Drenovë e

Liqenas, specialistët e fushave të ndryshme si gjeografë, gjeologë, gjeomorfologë, klimatologë,

biologë, inxhinierë pyjesh, arkitektë, ambientalistë, sociologë, politologë, juristë, ekonomistë,

specialistë të turizmit, drejtuesit e mësuesit e disa shkollave të mesme të rrethit Korçë, si dhe të

anketuarit të cilët ju përgjigjën me modesti pyetësorëve.

Së fundi falenderoj nga zemra familjen time dhe dy miket e mia Idën dhe Esin që më kanë qëndruar

pranë dhe më kanë suportuar gjatë këtyre 5 viteve të studimeve doktorale.

I falenderoj nga zemra të gjithë për ndihmesën e dhënë.

2 GIS Albania, Universiteti Fan S. Noli, Korçë

3 Drejtoria e Shërbimit Pyjor Korçë

i

TABELA E PËRMBAJTJES

LISTA E FIGURAVE ....................................................................................................................... v

LISTA E TABELAVE .................................................................................................................... vii

LISTA E GRAFIKËVE ................................................................................................................... xi

ABSTRACT ....................................................................................................................................... x

SHKURTESË ................................................................................................................................... xi

HYRJE DHE PARANTEZA E KËRKIMIT

KAPITULLI I. HYRJE ................................................................................................................... 1

I.1 Konteksti dhe motivimi i tezës .................................................................................................. 2-3

I.2 Fusha dhe zona e studimit .......................................................................................................... 3-6

I.3 Objektivat dhe hipotezat e kërkimit ........................................................................................... 6-8

I.4 Qasja metodologjike ................................................................................................................ 8-11

I.5 Struktura dhe përmbledhja e kërkimit ..................................................................................... 1-15

PJESA I

SFONDI TEORIK

KAPITULLI II. ZONAT E MBROJTURA DHE TURIZMI ....................................................16

II.1. Koncepti ndërkombëtar i zonave të mbrojtura .......................................................................7-26

II.1.1. Evolucioni i konceptit të zonave të mbrojtura ........................................................... 26-34

II.1.2. Konservimi i zonave të mbrojtura .............................................................................. 34-35

II.1.2.a. Biodiversiteti ................................................................................................ 35-38

II.1.2.b. Gjeodiversiteti .............................................................................................. 39-42

II.1.2.c. Peizazhi ......................................................................................................... 42-46

II.2. Zjarret në zonat e mbrojtura ................................................................................................. 46-47

II.3. Turizmi, një koncept kompleks ............................................................................................ 47-49

II.3.1. Nga turizmi masiv në turizmin e qëndrueshëm ....................................................... 49-51

II.3.2. Ekoturizmi .................................................................................................................. 51-52

II.4. Turizmi në zonat e mbrojtura: një fenomen embrional dhe autentik .................................... 52-53

II.4.1. Objektet e konsumit turistik në zonat e mbrojtura ..................................................... 53-54

II.4.2. Trendet që ndikojnë në menaxhimin turistik të zonave të mbrojtura ......................... 54-58

ii

II.4.3. Planifikimi dhe menaxhimi turistik në zonat e mbrojtura ................................................. 58

II.5. Qëndrueshmeria.................................................................................................................... 58-59

II.5.1.Qëndrueshmëria e dobët .................................................................................................. 60

II.5.2.Qëndrueshmëria e fortë .............................................................................................. 60-62

II.6. Marketingu territorial i zonave të mbrojtura ........................................................................ 62-63

II.7. Sintezë e dokumenteve ligjore për zonat e mbrojtura dhe turizmin në Botë ...................... 63-65

II.7.1. Rrjeti “ Natyra 2000 “ .............................................................................................. 66-67

II.7.2. Direktivat “ Habitat “ dhe “ Zogjtë ” ........................................................................ 67-69

II.7.3. Karta Europiane e Turizmit në Zonat e Mbrojtura .................................................... 69-70

II.8. Sintezë e dokumenteve ligjore për zonat e mbrojtura dhe turizmin në Shqipëri ............... 70-75

PJESA II

MODELI MENAXHIMIT TURISTIK NË ZONAT E MBROJTURA TË RRETHIT TË

KORÇËS ........................................................................................................................................... 76

III. MJEDISI FIZIK DHE SOCIAL I QARKUT TË KORÇËS: RASTI I STUDIMIT TË

RRETHIT KORÇË.......................................................................................................................... 77

III.1. Të dhëna të përgjithshme gjeografike të qarkut Korçë ....................................................... 77-81

III.1.1 Inkuadrimi fiziografik i rrethit Korçë ............................................................................... 81-83

III.1.1.a Të dhëna gjeografike .............................................................................................. 83-84

III.1.2.b Të dhëna gjeologjike .............................................................................................. 84-88

III.1.3.c Të dhëna klimatike ................................................................................................. 88-91

III.2. Inkuadrimi biologjik i rrethit të Korçës .................................................................................... 91

III.2.1. Të dhëna floristike ................................................................................................... 91-93

III.2.1.a. Kërkesat ekologjike të specieve me interes për komunitetin ................... 93-94

III.2.2. Të dhëna faunistike ...................................................................................................... 94

III.2.2.a. Kërkesat faunistike të specieve me interes për komunitetin .......................... 95

III.3. Inkuadrimi social i rrethit të Korçës ........................................................................................ 95

III.3.1. Të dhëna historike .................................................................................................... 95-97

III.3.2. Të dhëna territoriale ................................................................................................. 97-98

III.3.3. Të dhëna demografike ............................................................................................ 98-100

iii

IV. MENAXHIMI TURISTIK I ZONAVE TË MBROJTURA TË RRETHIT TË KORÇËS

............................................................................................................................................................ 01

IV.1. Zonat e mbrojtura në rrethin e Korçës ............................................................................... 02-109

VI.1.2. Marrëdhëniet mes popollsisë lokale dhe ZM në rrethin e Korçës ....................... 110-121

VI.2. Turizmi dhe profili i turistit në rrethin e Korçës ................................................................ 22-126

VI.2.1. Trendet që ndikojnë në menaxhimin turistik të ZM të rrethit të Korçës ............. 127-132

VI.3. Skenaret e menaxhimit turistik të ZM të rrethit të Korçës ..................................................... 132

VI.3.1. S-1 - Itineraret turistike në ZM të rrethit të Korçës ............................................. 132-133

VI.3.1.a. Itinerari turistik i biodiversitetit ........................................................... 133-137

VI.3.1.b. Itinerari turistik i gjeodiversitetit .......................................................... 137-139

VI.3.1.c. Itinerari turistik eno-gastronomik .......................................................... 139-142

VI.3.1.c. Itinerari turistik i çiklizmit ................................................................... 142-143

VI.3.2. S-2 - iKorca, një aplikacion për marketingun territorial të ZM të rrethit të Korçës ........

..............................................................................................................................................143- 158

V. MJEDISI FIZIK I PARKUT KOMBËTAR “ BREDHI I DRENOVËS” ............................. 59

V.1. Analiza fiziko - gjeografike e Parkut ......................................................................................... 60

V.1.1. “Karta e identitetit” të Parkut..........................................................................................60

V.1.2. Sfondi fiziografik i Parkut ........................................................................................ 61-162

V.1.3. Gjeodiversiteti i Parkut ............................................................................................ 62-164

V.1.4. Biodiversiteteti i Parkut ........................................................................................... 64-166

V.2. Analiza e zjarrit i vitit 2012 dhe faktorët që ndikuan në përhapjen e tij ............................... 166

V.2.1. Klima ..................................................................................................................... 66-168

V.2.2. Bioklima …………………………………………………………………………69-170

V.2.3. Vegjetacioni ........................................................................................................... 70-171

V.2.4. Pjerrërsia dhe ekspozimi i shpateve ............................................................................. 71

V.2.5. Veprimtaria antropogjene ....................................................................................... 71-173

VI. ZONIMI I PARKUT ................................................................................................................. 74

VI.1. Zonimi i Parkut para dhe pas zjarrit të verës së vitit 2012 ............................................... 75-176

VI.1.1. Zonimi i Iº i Parkut para zjarrit të verës së vitit 2012 ................................................. 76

VI.1.1. a. Zona Qëndrore Iº ................................................................................... 76-178

VI.1.1.b. Zona e Rekreacionit Turistik Iº .............................................................. 79-180

VI.1.1.c. Zona e Përdorimit Tradicional Iº ............................................................ 81-182

VI.1.1.d. Zona e Zhvillimit të Qëndrueshëm Iº .................................................... 82-183

iv

VI.1.1.e. Zona Buferike Iº ..................................................................................... 83-185

VI.2. Zonimi IIº i Parkut pas zjarrit të verës së vitit 2012 ......................................................... 85-186

VI. 2.1.a. Zona Qëndrore IIº .............................................................................................. 86-187

VI. 2.1.b. Zona e Rekreacionit Turistik IIº ............................................................................... 88

VI. 2.1.c. Zona e Përdorimit Tradicional IIº...................................................................... 88-189

VI. 2.1.d. Zona e Zhvillimit të Qëndrueshëm IIº .............................................................. 89-190

VI. 2.1.e. Zona Buferike IIº ............................................................................................... 90-191

KAPITULLI VII. SKENARËT E MENAXHIMIT TURISTIK TË PARKUT PAS RËNIES

SË ZJARRIT .................................................................................................................................... 92

VII. S-1- Modeli konceptual i rekuperimit të Parkut pas rënies së zjarrit ................................. 93-194

V.1.a. Analiza e profileve të shkallës së ashpërsisë së zjarrit ............................................ 94-196

V.1.b. Analiza e profileve të shkallës së rrezikut të zjarrit ....................................................... 96

V.1.c. Rreziku veror dhe dimëror i zjarreve ............................................................................. 97

V.1.d. Strategjia e rekuperimit post – zjarr ........................................................................ 97-199

V.1.e. Elementë teknikë për rekuperimin post – zjarr ....................................................... 99-201

V.1.f. Objektivat e rekuperimit dhe disa alternativa menaxhimi post - zjarr ................... 201-203

VII.2. S-2 - Zgjerimi territorial i Parkut ................................................................................... 203-206

V.2.1. Aplikimi i Direktivës “ Habitat” dhe “ Natyra 2000 ” në Park ........................ 206-214

VII.3. S-3 - Marketingu territorial i Parkut .............................................................................. 214-216

VII.3.1. Marka e Parkut ....................................................................................................... 217

VII.3.2. Përdorimi i markës së Parkut në prodhimet lokale ......................................... 217-220

VII.3.3. Revista e Parkut ............................................................................................... 220-221

VII.3.4. Siti WebGIS open source me sensorë për parandalimin e zjarreve në Park ... 221-223

VII.3.4.a. Struktura e bazës së të dhënave ...................................................... 223-224

VII.3.4.b. Konsultimi i Portalit WebGis të Parkut për Itinerarin e Trekking . 225-231

VII.3.1.c. Zona e rezervuar e Portalit të Parkut .............................................. 231-236

VIII. DISKUTIME ................................................................................................................ 237-240

IX. KONKULUZIONE DHE REKOMANDIME PËR STUDIMET E ARDHSHME .... 241-246

BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................... 247-255

v

LISTA E FIGURAVE

Figura 1. Skematizimi i step të metodës shkencore e modifikuar duke u nisur nga

Galileo, Bacon & Harvey ................................................................................................................... 10

Figura 2. Skemë konceptuale e strukturës se tezës ............................................................................ 14

Figura 3. Harta e Rrjetit të Zonave të mbrojtura në Shqipëri ........................................................... 76

Figura 4. Harta administrative e qarkut Korçë .................................................................................. 77

Figura 5. Harta fizike e qarkut Korçë ................................................................................................ 78

Figura 6. Harta e zonave të mbrojtura të qarkut Korçë ...................................................................... 80

Figura 7. Harta e pozitës gjeografike të qarkut Korçë ....................................................................... 82

Figura 8. Harta administrative e rrethit Korçë ................................................................................... 83

Figura 9. Harta e fizike e rrethit Korçë .............................................................................................. 84

Figura 10. Harta gjeologjike e rrethit Korçë ...................................................................................... 85

Figura 11. Harta e gjeositeve të rrethit Korçë .................................................................................... 86

Figura 12. Gjeositi “ Dalja e ujit të gazit të djegshëm të Polenës” .................................................... 87

Figura 13. Gjeositi “ Mospërputhja këndore e Polenës” .................................................................... 88

Figura 14. Harta klimatike e retthit Korçë ......................................................................................... 89

Figura 15. Harta e Corine Land Cover e rrethit Korçë ...................................................................... 93

Figura 16. Harta e zonave te mbrojtura Korçë ................................................................................. 102

Figura 17. Harta e Zonimit Rezerve Biosferë Ohër - Prespë ........................................................... 104

Figura 18. Pelicanus crespus dhe MN “ Ishulli i Malingradit ......................................................... 105

Figura 19. Parku Kombëtar i Prespës............................................................................................... 105

Figura 20. Harta e Zonimit të Parkut Prespë .................................................................................... 106

Figura 21. Biodiversiteti i Parkut Prespë ......................................................................................... 107

Figura 22. Rezervati i Menaxhuar i Krasatafillakut ......................................................................... 108

Figura 23. Indikatorët e raportit të popullsisë me TN në rrethin Korçë........................................... 121

Figura 24. Harta e itinerareve turistike te ZM të rrethit Korçë ........................................................ 134

Figura 25. Harta e itinerareve turistike të biodiversitetit të rrethit Korçë ........................................ 135

Figura 26. Harta e itinerareve turistike të gjeodiversitetit të rrethit Korçë ...................................... 139

Figura 27. Harta e itinerareve eno-gastronomike në ZM të rrethit Korçë ....................................... 141

Figura 28. Harta e itinerarit eno-gastronomik në peizazhet e prodhimit të rakisë së manit ............ 142

Figura 29. Harta e itinerarit turistik eno- gastronomik në peizazhet e gatimit të lakrorit me dy petë

.......................................................................................................................................................... 143

Figura 30. Harta e itinerarit turistik të çiklizimit ............................................................................. 144

Figura 31. App iKORÇA Informacion ............................................................................................ 147

vi

Figura 32. App iKORÇA Rajonizimi .............................................................................................. 148

Figura 33. App iKORÇA Monumentet e natyrës ............................................................................ 149







Figura 40. App iKORÇA Flora ........................................................................................................ 156

Figura 41. App iKORÇA Fauna ...................................................................................................... 157



Figura 44. Harta fizike e PK “ Bredhi i Drenovës” ......................................................................... 161

Figura 45. Harta gjeologjike e PK “ Bredhi i Drenovës”................................................................. 163

Figura 46. Harta e përdorimit të tokës sipas Corine Land Cover në PK “ Bredhi i Drenovës” ....... 165

Figura 47. Harta klimatik e PK “ Bredhi i Drenovës” ..................................................................... 168

Figura 48. Harta e përdorimit të tokës në PK “ Bredhi i Drenovës” ................................................ 170

Figura 49. Harta e shkallës së dëmtimit të Parkut pas rënies së zjarrit sipas imazheve satelitore ... 172

Figura 50. Harta e shkallës së dëmtimit të Parkut pas rënies së zjarrit sipas DSHPK ..................... 173

Figura 51. Harta e Zonimit të I “ Bredhi i Drenovës ....................................................................... 177

Figura 52. Harta e Zonës Qëndrore PK “ Bredhi i Drenovës” ......................................................... 178

Figura 53. Harta e Zonës së Rekreacionit Turistik PK“ Bredhi i Drenovës” .................................. 179

Figura 54. Harta e Zonës së Përdorimit Tradicional PK“ Bredhi i Drenovës” ................................ 181

Figura 55. Harta e Zonës së Zhvillimit të Qëndrueshmëm PK“ Bredhi i Drenovës” ..................... 183

Figura 56. Harta e Zonës Buferike PK“ Bredhi i Drenovës” ........................................................... 184

Figura 57. Harta e Zonimit të II PK “ Bredhi i Drenovës” .............................................................. 186

Figura 58. Harta e Zonës Qëndrore PK “ Bredhi i Drenovës”pas zjarrit të v. 2012 ....................... 187

Figura 59. Harta e Zonës së Rekreacionit Turistik PK “ Bredhi i Drenovës”pas zjarrit të v. 2012. 188

Figura 60. Harta e Zonës së Përdorimit Tradicional PK “ Bredhi i Drenovës”pas zjarrit të v.

2012..................................................................................................................................................189

Figura 61. Harta e Zonës së Zhvillimit të Qëndrueshëm PK “ Bredhi i Drenovës”pas zjarrit të v.

2012 .................................................................................................................................................. 190

Figura 62. Harta e Zonës Buferike PK “ Bredhi i Drenovës”pas zjarrit të v. 2012 ......................... 191

Figura 63. Harta e Zonës Qëndrore PK “ Berdhi i Drenovës”pas zjarrit të v. 2012 ....................... 191

vii

Figura 64. Skema e Modelit Konceptual të rekuperimit post-zjarr të PK “ Bredhi i Drenovës” ..... 193

Figura 65. Alternativa rekuperuese post-zjarr në PK “ Bredhi i Drenovës” .................................... 202

Figura 66. Harta e Parkut të Zgjeruar të Drenovës ......................................................................... 205

Figura 67. Harta e Zonës e Habitateve në Parkun e Zgjeruar “ Bredhi i Drenovës” ....................... 206

Figura 68. Marka e propozuar për PK “ Bredhi i Drenovës” ........................................................... 218

Figura 69. Kopertina e Revistës së Parkut ....................................................................................... 222

Figura 70. Homepage e Portalit WebGis të Parkut .......................................................................... 224

Figura 71. Skema e bazës së të dhënave ......................................................................................... 225

Figura 72. Legjenda e Portalit WebGis të Parkut ............................................................................ 226

Figura 73. Harta e Itinerareve Turistike të Trekking PK “ Berdhi i Drenovës” .............................. 227

Figura 74. Harta e shtegut “ Biglla e Drenovës”.............................................................................. 228

Figura 75. Harta e shtegut “ Maja e Portës” .................................................................................... 229

Figura 76. Harta e shtegut “ Guri i Capit” ....................................................................................... 230

Figura 77. Harta e shtegut “ Maja e Boçinit” ................................................................................... 231

Figura 78. Skema e kërkimit me tekst e Shtigjeve ........................................................................... 233

Figura 79. Skema e arkitekturës së SWAP AFIS............................................................................. 235

LISTA E TABELAVE

Tabela 1. Etapat kryesore të evolucionit të zonave të mbrojtura ....................................................... 27

Tabela 2. Paradigmat e vjetra dhe të reja të ZM ................................................................................ 29

Tabela 3. Shërbimet mjedisore të ofruara nga ekositemet e ZM ....................................................... 33

Tabela 4. Biodiversiteti, shërbimet e ekosistemeve dhe vlerat ekonomike ...................................... 38

Tabela 5. Përmbledhje e vlerave të Gjeodiversitetit ......................................................................... 43

Tabela 6. Thyerja e disa miteve për projektin Natyra 2000 ............................................................... 68

Tabela 7. Karta e identitetit të Direktivës “ Habitat “ ....................................................................... 71

Tabela 8.Organizimi administrativ i qarkut Korçë në vitin 2013 ...................................................... 81

Tabela 9. Specie bimore neoendemike dhe subendemike në rrethin e Korçës .................................. 94

Tabela 10. Specie shtazore globalisht të rrezikuara në rrethit të Korçës ........................................... 96

Tabela 11. Njësitë administrative të banuara të rrethit të Korçës ..................................................... 99

viii

Tabela 12. Grupmoshate popullsisë në rrethin e Korçës .................................................................. 99

Tabela 13. Struktura gjinore dhe staatus civil në rrethin Korçë ...................................................... 100

Tabela 14. Niveli i arsimimit në rrethin Korçë ............................................................................... 101

Tabela 15. Zonat e mbrojtura në rrethin Korçë ............................................................................... 103

Tabela 16. Monumentet e Natyrës së rrethit Korçë ........................................................................ 109

Tabela 17. Numri dhe origjina e turistëve në rrethin Korçë .......................................................... 124

Tabela 18. Sezonaliteti i turizmit në rrethin Korçë .......................................................................... 126

Tabela 19. Strukturat pritëse të turistëve në rrethin Korçë .............................................................. 127

Tabela 20. Niveli arsimor i turistëve në rrethin Korçë .................................................................... 128

Tabela 21. Kategoritë e ZM prezente në rrethin Korçë ................................................................... 145

Tabela 22. Temperatura mesatare mujore të regjistruara në 1953 – 1988 ....................................... 167

Tabela 23. Temperatura mesatare mujore e maximumeve ditore të regjistruara në 1953 - 1988 .... 167

Tabela 24. Temperatura mesatare mujore e minimumeve ditore të regjistruara në 1953 - 1988 ... 167

Tabela 25. Reshjet mesatare mujore të regjistruara në 1953-1988 .................................................. 169

Tabela 26. Klasifikimi bioklimatik i Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës” .................................. 170

Tabela 27. Klasat e lëndëve djegëse në Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” ............................ 171

Tabela 28. Sipërfaqet pyjore të PK. “Bredhi i Drenovës” të cilat duhen marrë në studim ............. 195

Tabela 29. Indekset e asociuara të raporteve të përdorura për krakterizimin e ashpersisë reale të

zjarreve në pyje ............................................................................................................................... 195

Tabela 30. Indikatorët e degradimit të teritorit pyjor të lidhura me zjarret propozuar nga projekti

DIS4ME .......................................................................................................................................... 200

Tabela 31. Klasifikimi bioklimatik i Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës” .................................. 202

Tabela 32. Habitetet e Parkut të zgjeruar të PK “ Bredhi i Drenovës” ........................................... 207

Tabela 33. Specie gjitarësh të Malit të Moravës të propozuara për Rrjetin Europian të Zonave të

Mbrojtura Natyra 2000..................................................................................................................... 211

Tabela 34. Specie gjitarësh të Malit të Moravës të rrezikuara në nivel kombëtar .......................... 212

Tabela 35. Specie jokërbishtorësh të Malit të Moravës të propozuara për Rrjetin Europian të Zonave

të Mbrojtura Natyra 2000 duke u bazuar në Direktivën “ Zogjtë” të BE ........................................ 212

Tabela 36. Specie jokërbishtorësh të Malit të Moravës të rrezikuara në nivel kombëtar ............... 212

Tabela 37. Specie reptilësh të Malit të Moravës të propozuara për Rrjetin Europian të Zonave të

Mbrojtura Natyra 2000 duke u bazuar në Direktivën “ Zogjtë” të BE ............................................ 213

Tabela 38. Specie reptilësh të Malit të Moravës të rrezikuara në nivel kombëtar .......................... 213

ix

Tabela 39. Specie amfibësh të Malit të Moravës të propozuara për Rrjetin Europian të Zonave të


Tabela 40. Specie peshqish të Malit të Moravës të propozuara për Rrjetin Europian të Zonave të


Tabela 41. Specie zogjsh të Malit të Moravës të propozuara për Rrjetin Europian të Zonave të


Tabela 42. Specie zogjsh të PK “Bedhi i Drenovës” të rrezikuara në nivel kombëtar ................... 215

LISTA E GRAFIKËVE

Grafiku 1. Të anketuarit sipas grupmoshave ................................................................................... 110

Grafiku 2. Të anketuarit sipas vendbanimet .................................................................................... 111

Grafiku 3. Të anketuarit sipas gjinisë .............................................................................................. 111

Grafiku 4. Koncepti i Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë .......................................................... 112

Grafiku 5. Karakteristikat e Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë ............................................... 113

Grafiku 6. Njohja e Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë ............................................................ 114

Grafiku 7. Mbrojtja e Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë ......................................................... 115

Grafiku 8. Historia e Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë ......................................................... 116

Grafiku 9. Problemet e Zonave të Mbrojtura në rrethin .................................................................. 117

Grafiku 10. Sensibilizimi i Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë .................................................. 118

Grafiku 11. Propozime për site të reja në rrethin Korçë .................................................................. 119

Grafiku 12. Gjendja e Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë sipas kategorive të IUCN ................ 120

Grafiku 13. Numri i turistëve në rrethin e Korçës për periudhën 2009- 2013 ................................. 123

Grafiku 14. Trendi i numrit të turistëve në Zonat e Mbrojtura të Komunës Drenovë .................... 125

Grafiku 15. Trendi i numrit të turistëve në Zonat të Mbrojtura të komunës Liqenas ..................... 125

Grafiku 16. Niveli arsimor i turistëve në rrethin Korçë .................................................................. 129

Grafiku 17. Struktura moshore e turistëve të anketuar ................................................................... 129

Grafiku 18. Struktura gjinore e turistëve të anketuar ....................................................................... 130

Grafiku 19. Statusi civil i turisteve femra ....................................................................................... 131

Grafiku 20. Stimuj për pushime jo vetëm bregliqenore në rrethin Korçë ....................................... 133

Grafiku 21. Horizonti termotipik i PK” Bredhi i Drenovës” ........................................................... 169


x

2016

SHKURTESË

Prej disa dekadave në Europë dhe Botë, mbështetur në koncepte të reja ambientale e social-

ekonomike, studiuesit po i rivlerësojnë zonat e mbrojtura për qëllime turistike. Por aplikimi në

Shqipëri i shfrytëzimit ekonomik pa kriter të zonave të mbrojtura, po i fut ato në krizë të thellë me

pasoja të mëdha për të sotmen dhe të ardhmen. Zgjidhja e këtij problemi kërkon ngjizjen e

paradigmës së menaxhimit të turizmit të qëndrueshëm me qëllim zhvillimn ekonomik të territorit, të

kombinuar me mbrojtjen e tyre. Teza merr në analizë trashëgiminë natyrore në qarkun e Korçës

duke u ndalur në dy raste studimi pilot: rrethin e Korçës dhe PK "Bredhi i Drenovës”, një zonë e

mbrojtur specifike jo vetëm për karakterin e natyrës së saj por në mënyrë të veçantë për shkak të

dëmtimit të biodiversitetit nga zjarri i verës së vitit 2012. Kërkimi i realizuar nëpërmjet metodës së

analizës së komponentëve natyrorë e socialë, metodës së menaxhimit zonal, Rivas – Martinez, dhe

intervistës personale ndihmuan në definimin e ofertës natyrore turistike, përcaktimin e tipologjisë

së turistit si dhe trendet që ndikojnë në menaxhimin turistik në zonat e mbrojtura të Qarkut. Ndërsa

metodat Benchmarking e Mistery Shopper çojnë në analizën e faktorëve të përhapjes së zjarrit si

dhe analizën e instrumentave të komunikimit të zonave të tjera të mbrojtura në Europë. Përmes

teknikës GIS dhe softwerëve Exel e Statistica 6, Statistica S-Plus (The face of Chernof) u realizua

përpunimi statistikor dhe hartografik i të dhënave. Rezultatet e studimit adresojnë në mbërritjen e

objektivit kryesor të kësaj teze për prurjen e një modeli menaxhimi turistik bashkëkohor në qarkun e

Korçës, me dy elementë të rinj: modelin konceptual të rekuperimit të Parkut pas zjarrit nëpërmjet

aplikimit të Direktivës Habitat/Zogjtë e Natyra 2000 e zgjerimit të Parkut si dhe modelin e

marketingut territorial përmes aplikacionit iKorca dhe WebGis open source

www.njeditëshkovangadrenova.al

Fjalë kyçe: trashëgimi natyrore, turizëm i qëndrueshëm, rekuperim, habitat, natyra 2000,

marketing territorial.

http://www.njeditëshkovangadrenova.al/


xi

2016

ABSTRACT

For several decades in Europe and in World, based on new environmental and social-economic

concepts, researchers are reevaluating protected areas for tourism purposes. But in Albania the

inappropriate use of protected areas, is putting them in deep crisis with enormous implications for

the present and the future. Solving this problem requires the understanding of the paradigm for the

management of a sustainable tourism with the aim of economic development of the territory,

combined with the protection of these areas. This thesis analysis the natural heritage in of Korca’s

region focusing on two cases of pilot studies, the district of Korca and National Park '' Bredhi i

Drenoves "(Drenova’s Fir), a specific protected area not only for the character of its nature, but

particularly due to the biodiversity damage because of the 2012 summer’s fire. The research

accomplished by analyzing natural and social components method, Rivas – Martinez method,

zoning management method and personal interviews helped in determining the natural tourist offer,

the definition of tourist typology, as well as the trends affecting tourism management in protected

areas of the region.While Benchmarking and Mistery Shopper lead to the analysis of the causes of

the fire spread and the analysis of communication means in other protected areas in Europe. By

means of GIS techniques, Exel and S- Plus Statistic software (The face of Chernof) were

accomplished the statistical and cartographic processing of records. The study’s results show the

achievement of the main objective of the thesis for the development of a contemporary tourist

management model in Korca’s region, with two new elements: the conceptual model of the park’s

recovery after the fire through the application of the Directive Habitat/Birds and Nature 2000,

through the park’s expansion and territorial marketing model of the under study area using iKorca

application www.njediteshkovangadrenova.al and WebGis open source.

Keywords: natural heritage, sustainable tourism, revival/regeneration, habitat, nature 2000,

marketing area.

http://www.njediteshkovangadrenova.al/

KAPITULLI I HYRJE Kapitulli trajton kontekstin e fushës së studimit, në të cilin

argumentohet motivimi dhe sqarohet problematika e

kërkimit mbi bazën e krahasimit të eksperiencave të huaja

me ato të vendit tonë. Gjatë parashtrimit të objektivave

dalin në pah hipotezat e kërkimit, në mënyrë të veçantë pas

zjarrit të verës së vitit 2012 në Parkun Kombëtar “Bredhi i

Drenovës”, ngjarje e cila e orientoi tezën drejt hipotezave

të reja. Së fundi në kapitull trajtohen limitet e kërkimit së

bashku me strukturën e tezës.


1

2016

HYRJE DHE PARANTEZA E KËRKIMIT

KAPITULLI I. HYRJE

I.1 Konteksti dhe motivimi i tezës ............................................................................................... 2-3

I.2 Fusha dhe zona e studimit ....................................................................................................... 3-6

I.3 Objektivat dhe hipotezat e kërkimit . ...................................................................................... 6-8

I.4 Qasja metodologjike ...................................................................................................... ….. 8-11

I.3 Struktura dhe përmbledhja e kërkimit ................................................................................. 11-15


2

2016

I. HYRJE

I.1 Konteksti dhe motivimi i tezës

Fillimisht si objekt studimi të kësaj teze doktorale kisha përzgjedhur Qarkun e Fierit, territor me

pasuri të madhe natyrore dhe me vijë të gjatë bregdetare, i cili ofron një potencial të rëndësishëm në

këndvështrim turistik. Në tetor të vitit 2010 fillova punë si lektore pranë Universitetit “ Fan S.

Noli”, Korçë. Ishte pikërisht ky moment, që më inspiroi për të ndërruar zonën e studimit, duke

marrë në shqyrtim trashëgiminë natyrore të Qarkut të Korçës. Sigurisht që aty për aty, arsyeja

fillestare e zgjedhjes së Korçës si zonë studimi është padyshim së pari ajo emotive. Duket origjina

më thirri edhe mua në këtë rast. Së dyti, në aspektin tekniko - praktik, Korça ishte qarku ku unë

punoja dhe jetoja ndaj kjo përzgjedhje do më lehtësonte rilevimin në terren të zonës. Por, arsyeja që

më motivoi më tepër për ndërrmarrjen e këtij studimi është padyshim grinta profesionale. Duke u

thelluar në arsyetim vura re që kjo hapësirë gjeografike, pos trashëgimisë së pasur kulturore,

rrugëve me kalldrëm dhe serenatave të famshme poseidon edhe një ofertë të jashtëzakonshme

natyrore me ekosisteme malore dhe ujore shumë pranë njëri – tjetrit, por jo të menaxhuar si duhet

turistikisht. Ky arsyetim më nxiti për të sjellë një model të ri shkencor menaxhimi turistik të zonave

të mbrojtura në qarkun e Korçës, që mbështetet në argumentat e mëposhtëm:

Qarku Korçë përfaqëson një territor me një numër të madh zonash të mbrojtura, me shkallë

të lartë gjeodiversiteti dhe biodiversiteti.

Korça është mjaft e preferuar nga turistët, gjë që në vazhdim të arsyetimit më bëri të

reflektoj rreth problemeve të turizmit në këtë rreth dhe lidhjen e tij me zonat e mbrojtura,

duke dalë në konkluzionin që: “duhen gjetur zgjidhje për diverisfikimin e turizmit,

lehtësimin e flukseve në zonat turistike kulturore dhe në të njëjtën kohë për të rritur numrin

e turistëve në qarkun e Korçës, ose së paku për të mbajtur të njëjtin numër turistësh, duke

kërkuar tipologji turistike alternative dhe më të qëndrueshme se turizmi i masiv”. Pra,

turistët në Korçë vijnë, ata janë aty, thjesht duhet gjetur një strategji dhe një model që t‟i

joshë, dhe t‟i orientojë ata drejt zonave të mbrojtura të qarkut.

Në fakt nyja e gjetur i përgjigjet shumë mirë edhe faktit se pse zonat e brëndshme, ato më të thella

malore karakterizohen nga një boshllëk në aspektin turistik, ndërkohë që zonat tradicionalisht të

frekuentuara karakterizohen nga një fluks i madh turistik në raport me të parat. Zonat e mbrojtura

malore të cilat mbeten pas shpatullave të qytetit, më konkretisht Parku Kombëtar “Bredhi i

Drenovës” janë konsideruar si zona sterile e pak rentabël në aspektin ekonomik dhe çdo formë

zhvillimi deri tani është është parë si e vështirë e njëkohësisht imediate. Por Korça nuk është vetëm

një hapësirë me trashëgimi kulturore, është gjithashtu edhe një territor që ofron më në brendësi të tij

zona natyrore të mbrojtura, të jashtëzakonshme dhe mjaft interesante në shumë këndvështrime, ndër

të cilat edhe në këndvështrimin turistik.

Në fakt, në këtë rreth është filluar të flitet për zona të mbrojtura qysh në vitin 1966 kur Bredhi i

Drenovës mori statusin e Parkut Kombëtar, por edhe pas gati 5 dekadash ende nuk është kuptuar që

përdorimi racional i sistemit të zonave të mbrojtura, mund të ndihmojë në zgjidhjen e problemit të

fluksit të turistëve të orientuar drejt resurseve të tjera të qarkut dhe në të njëjtën kohë mund të sjellë

rikualifikimin e zonave natyrore të brendshme e zhvillimin ekonomik të tyre. Zonat e mbrojtura dhe


3

2016

turizmi në pamje të parë duken në fakt sikur përfaqësojnë një lidhje antagoniste, por turizmi, për sa

kohë praktikohet në mënyrë të përgjegjshme, të reduktuar dhe të kontrolluar, është i vetmi motor

për zhvillimin ekonomik të zonave të mbrojtura malore dhe ato përreth tyre. Nuk është e

rastësishme që në shekullin XXI të gjitha Entet e Parqeve në Europë e më gjerë kanë realizuar

modele të promovimit turistik, të cilat janë në gjendje të integrojnë mbrojtjen e mjedisit me

zhvillimin ekonomik. Në vazhdim të logjikës, do ishte interesante që nëpërmjet kësaj teze të merrej

përgjigje për pyetjet në vazhdim: Ka turizëm në zonat e mbrojtura të Qarkut të Korçës? Në çfarë

proporcioni në raport me tipologjitë e tjera të turizmit? Cili tip turisti frekunton zonat e mbrojtura?

Në cilën periudhë të vitit vijnë? Çfarë i motivon për të vizituar këto hapësira? Çfarë aktivitetesh

preferojnë? Nga vijnë? Çfarë ofron sistemi i zonave të mbrojtura të rrethit për turistët në aspektin

natyror? Çfarë ofron në aspektin e shërbimeve? A marketohen sa duhet zonat e mbrojtura të rrethit

të Korçës? Cilat janë mjetet e komunikimit për promovimin turistik të tyre?

I.2 Fusha dhe zona e studimit

Për herë të parë koncepti “ turizëm” u përdor nga Littre1, i cili në mesin e shekullit të XIX e saktësoi

këtë koncept për përcaktimin e njerëzve, të cilët udhëtonin në vende të ndryshme të nxitur nga

kurreshtja dhe guximi. Me kalimin e kohës ky term është definuar në mënyrë të ndryshme nga

autorë të ndryshëm. Ndër të tjerë, Guyer – Freulern2 dhe Von Schullern

3 vunë në evidencë aspektin

ekonomik të fenomenit. Në fillim të dekadës Boorstin4 formuloi një nga të parat analiza teorike

lidhur me karakteristikat e fenomenit të turizmit dhe pasojat e tij, sipas të cilit ndërmjetësit turistikë

dhe vetë popullsia lokale tentojnë të nxjerrin në skenë infrastruktura artificiale, të orientura për të

kënaqur dëshirat e turistit, duke e larguar nga realiteti në të cilin jeton përkohësisht5.

Në dekadën e viteve „90 u bë i modës koncepti i “turizmit të qëndrueshëm”, duke modifikuar kështu

në mënyrë thelbësore lidhjen midis turizmit dhe mjedisit. Megjithatë, Fraguell6 thekson se “turizmi

nuk mund të jetë në një kuptim të ngushtë aktivitet totalisht i qëndrueshëm, ndaj përqëndrohet në dy

momente kyçe si kënaqësia dhe qëndrimi “, pra në të janë të implikuara konsumimi i hapësirës,

përdorimi dhe degradimi i resurseve natyrore ashtu si edhe ndotja e tyre. Në mbështetje të këtij

mendimi, Pascuali7 evidenton që “... asnjë zonë e mbrojtur nuk mund të konsiderohet si resurs

turistik. Që kjo të bëhet e mundur është e domosdoshme t’i përgjigjet rregullave turistike dhe jo

atyre të mbrojtjes, duhet të jetë e perceptueshme pozitivisht për turistin dhe merr mirënjohjen e tij

vetëm kur ka një dimension të vetin në tregun turistik dhe jo ekskluzivisht në atë shkencor”.

Definicionet e mësipërme ashtu si edhe interpretimet konceptuale të tyre kanë shkaktuar debate në

nivel ndërkombëtar dhe një lloj ambiguiteti në terminologji. Por, megjithë këtë papërpuethshmëri

duhet theksuar që në ditët e sotme turizmi nuk shihet më si antitezë e konservimit të mjedisit.

Turizmi tashmë kalon nga aktivitet degradues në pjesëmarrës së konservimit. Kështu, që kur

1Littrè E., ( 1863 – 1873) Diccionaire de la langue française.

2Sipas Guyer – Freulern ( 1903) turizmi është një fenomen me atraksione të shumta: të ndërruar ambient në lindjen

dhe zhvillimin e ndjenjës së bukurisë së peizazhit, deri në kënaqësinë që njihet në kontaktin me natyrën. 31910 Ekonomisti austriak e përcakton turizmin si “bashkësinë e të gjitha fenomeneve, në radhë të parë atyre

ekonomike, që prodhohen për shkak të mbërritjes, qëndrimit dhe nisjes së udhëtarëve”. 4Boorstin D. (1964) The image: A guide to Pseudo – Events in America, Harper, New York.

5Marean R., (1996) Turismo e comunicazione, Padova, LOGOS

6Fraguell R.,Munoz J.C., Monsalve d.L., Ecoturismo en el trapecio amazònico colombiano: una alternativa de

desarrollo? en Fernandez Gutierrez F. Pumares Frenandez P. Y Asensio Hita A., Tursmo y transofrmaciones urbaanas

en el siglo XXI, Universidad de Almeria, Almeria, 2002 7Pasqali F., (1991)Quele turismo nei parchi e nelle riserve naturali?, en L‟uomo e il parco, Messina, Università degli

Studi di Messina, 1991.


4

2016

koncepti i qëndrueshmërisë shoqëron turizmin, destinacionet turistike po vlerësohen jo më si

lokacione në një hartë, por tashmë si elementë të veçantë dhe unikë, të cilat janë të lidhura në

mënyrë të veçantë me natyrën. Siç definon edhe Cohen8 vizitori postmodern reflekton gjithnjë edhe

me më shumë relativitet në impaktet që turizmi mund të provokojë në ambiente të ndjeshme

natyrore. Duke argumentuar çfarë është thënë më sipër, një zonë e mbrojtur për të facilituar ofertën

turistike duhet të poseidojë së pari sipas Pasquali9 “efektin kuti xhevehiri”, çka do të thotë: pika

ekselence, objektë të rralla, etj. Çdo zonë e mbrojtur duhet të promovojë unicitetin e saj në mënyrë

të tillë që të thithë interesin e udhëtarëve postmodernë, për të cilët është e rëndësishme të definohet

se cilat janë elementët e këtij modeli të ri të konsumit turistik. Në fakt, autorë të ndryshëm10

janë

përpjekur të përcaktojnë këto elementë të konsumit turistik në zonat e mbrojtura. Sipas tyre turistët

mund të konsumojnë: nyje, itinerare, skenarë dhe elementë të padukshëm, të cilëve mund t‟iu

bashkëngjiten elementë tangent si psh: artizanati lokal, gastronomia, qëndra vizitash dhe/ose

informacioni, qëndra edukimi mjedisor, etj.

Siç definojnë Donaire & Gordi nyjet“janë lënda e parë e turizmit..., shumica e turistëve e

identifikojnë një hapësirë duke u nisur nga këto nyje, të cilat veprojnë si “sight seens”, pra ajo që

duhet të shihet” që së fundi përfaqësojnë aspekte të veçanta dhe me raste simbolike të një

sipërfaqeje të caktuar turistike. Ndëkohë, itineraret, të prezantuara gjatë rrugëtimit, janë lidhjet për

të bashkuar nyje të ndryshme, sipërfaqe neutrale, pra, mekanizma që lejojnë identifikimin e

hapësirës me një temë të caktuar. Fizikisht nëkuptojnë shtigje të cilat lejojnë lëvizjen përgjatë zonës

së mbrojtur. Itinerareve u atribuohet gjithashtu vlera didaktike, pasi nga njëra anë lehtësojnë njohjen

e mjedisit dhe nga ana tjetër lejojnë kanalizimin dhe shpërndarjen e turistëve në mënyrë më

homogjene në territor, duke i orientuar drejt hapësirave më pak të ndjeshme.

Në fakt mund të shërbejnë edhe si instrument i dobishëm për të evituar fenomene të përqëndrimeve

të turistëve, të cilat mund të kthehen në rrezik për ruajtjen e biodiversitetit.Vizitorët e zonave të

mbrojtura mund të konsumojnë gjithashtu edhe skenarë dhe siç definojnë Donaire dhe Gordi11

“ky

objekt konsumi e ka prejardhjen nga tradita romantike e cila identifikon soditjen e natyrës, në

mënyrë të veçantë hapësirat malore dhe pyjore, nëpërmjet një lloj udhëtimi spiritual”. Ajo çka

turistët kërkojnë është një skyline, një veçori natyrore, artistike e panoramike që mund të ndihmojë

për të kënaqur pritshmëritë e tyre, pa qënë e nevojshme të hyjnë në zonën e mbrojtur. Krijimi i

zonave pre – park12

vjen pikërisht në kudër të kësaj logjike. Në këtë mënyrë turistët mund të

shijojnë bukurinë e Parqeve Natyrore dhe objeketet atraktive përreth pa arritur në “zemër” të tij.

Sigurisht, një organizmim i mirë i zonave buferike mund të kontribuojë në një menaxhim më të

qëndrueshëm të zonave të mbrojtura, në atë masë që lejon shpërndarjen e presionit të flukseve

turistike në një territor më të gjerë. Në dakordësi me McCrone et al13

autenticieti dhe origjinaliteti i

një zone të mbrojtur janë rezultat edhe i teknologjisë, në epokën e postfordizmit14

. Faqet Web apo

8 Cohen E., (1995) Who is tourist? A conceptual Clarification, en “The Sociological Review”, nº 4, 1974

9Pasqali F., (1991) Quele turismo nei parchi e nelle riserve naturali?, en L‟uomo e il parco, Messina, Università degli

Studi di Messina. 10

Dredge D., ( 1999) Destintion place planning and design, en “Annals of Tourism Research”, vol. 26

Donaire J.A., & Gordi J. (2003) Bosque y turismo, en “ Boletin de la A.G.E”, nº 35.

Fraguell R., Munoz J.C., Monsalve d.L., Ecoturismo en el trapecio amazònico colombiano: una alternativa de

desarrollo? en Fernandez Gutierrez F. Pumares Frenandez P. Y Asensio Hita A., Tursmo y transofrmaciones urbaanas

en el siglo XXI, Universidad de Almeria, Almeria, 2002 11

Donaire & Gordi, (2003) Bosque y turismo, en “ Boletin de la A.G.E”, nº 35. 12

Këtu bëhet fjalë për zonimin. 13

McCrone et al (1995) Scotland - the brand. The making of Scottish haritage, Edimburgh, Edinburgh University Press. 14

Tendencë e fleksibilitetit dhe heterogjenitetit të formave të prodhimit, tipike të ekonomisë postmoderne.


5

2016

aplikacionet e ndryshme janë një mekanizëm i jashtëzankonshëm jo vetëm për promovimin turistik

të zonave të mbrojtura, por edhe për mbrojtjen e tyre. Për parandalimin e zjarreve sot në botë

përdoren gjerësisht platofrma WebGis open source të konceptuara me sensorë alert sistem, përmes

të cilave monitorohen parametrat që influencojnë përhapjen e tyre ne zonat e mbrojtura. Madje disa

autorë, mes të cilëve Manente & Costa15

shkojnë deri aty sa sugjerojnë kënaqësinë virtuale të

skenareve turistikë përmes Internetit, pasi në këtë mënyrë do të kursehej degradimi mjedisor i

destinacioneve turistike vulnerabile. Kjo është forma më ekstreme e skenareve në zonat e

mbrojtura, që demostron dobinë e këtij aspekti jo të zakonshëm të itinerareve, pasi sipas tyre

modaliteti on -line limiton impaktet negative në territor dhe njëherazi kënaq turistët, të cilët

përjetojnë gjithësesi një eksperiencë unike, të pasur e të magjishme.

Objekte të tjera të konsumit turistik në zonat e mbrojtura janë elemëntët e padukshëm të territorit,

thënë ndryshe simbole të një zone të caktuar që edhe pse nuk janë të dukshme për syrin, krijojnë një

seri sugjestionesh të lidhura me prezencën e tyre. Si psh. ariu është një simbol shumë i përfolur në

Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” edhe pse në shumicën e rasteve askush nuk do arrijë ta

shohë. Por, megjithëse turistët janë pothuajse të sigurtë që nuk do t‟i shohin kurrë këto kafshë të

egra, sërish ata nxiten t‟i vizitojnë këto zona për një utopi absurde. Akoma më atraktive janë

elementët e padukshëm të zonave të mbrojtura, të cilat lidhen me “legjenda” ose “mite” pasi ato

stimulojnë fantazinë dhe ndihmojnë në krijimin e një imazhi unik dhe interesant të zonave të

mbrojtura.

Enzeberger16

i shtoi termit “turizëm” një kuptim me liri individuale të madhe po aq sa për të

vendosur mardhënie natyrale, aq edhe për ato sociale dhe kulturore. Ndër të tjera pos elementëve të

sipërpërmendur, mjaft stimulues për turistët janë edhe “elementët tangentë”, ku vlen të përmendet

artizanati lokal, i cili ofron mundësinë e krijimit të kurseve formuese, gastronomia falë së cilës

është i mundur vlerësimi i produkteve të zonës përmes përdorimit të “ emërtimit të origjinës” dhe

përdorimit të etiketave ekologjike, muzetë dhe ekomuzetë, të cilët mundësojnë transmetimin e

traditave vëndase, qëndra e vizitave dhe informacionit si edhe qëndrat e edukimit mjedisor që u

ofrojnë turistëve, por edhe komunitetit, mundësinë të njohin dhe nëse dëshirojnë të thellojnë akoma

më tej, njohjen rreth zonës së mbrojtur që po vizitojnë. Analiza e përqëndruar në zonat e mbrojtura

të qarkut të Korçës, dikton që qarku paraqet sa homogjenitet po aq edhe diversitet, së paku në

këndvështrimin turistik. Duke marrë në konsideratë edhe faktin që një nga objektivat e kësaj teze

është diversifikimi i ofertës turistike, janë identifikuar dy raste studimi pilot: rrethi Korçës e brenda

rrethit një zonë më specifike, ajo e Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës “. Përzgjedhja e tyre

justifikohet me argumentat e mëposhtme:

Për vlerat e jashtëzakonshme të habitateve, biodiversitetit dhe peizazhit, 29.430 ha e

sipërfaqes së rrethit të Korçës ka marrë status mbrojtjeje. Nga gjashtë kategoritë botërore të

zonave të mbrojtura sipas IUCN17, në rrethin e Korçës gjenden tri prej tyre: “Park

Kombëtar”, “Monument Natyre” dhe “Rezervat Natyror i Menaxhuar”. Në kategorinë e

dytë, atë të Parqeve Kombëtare nga 15 të shpallur në gjithë Shqipërinë, dy prej tyre gjenden

në rrethin e Korçës: Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës”18

dhe Parku Kombëtar i Prespës19

,

me sipërfaqe respektive prej 1380 ha dhe 27.750 ha. Brenda hapësirës së këtyre parqeve janë

15

Manente M., & Costa P., (2002) Internet e Turismo, Milano, Egea. 16

Enzeberger H. M., (1965) Questioni di detaglio, Feltrinelli, Milano ( pwrkthim i Einzelheiten, SurhkampVerlag, 1962) 17

Sipas përcaktimit të IUCN ( Unionit Ndërkombëtar të ruajtjes së Natyrës ) 18

I shpallur Park Kombëtar më 21.11.1960 19

I shpallur Park Kombëtar më 18.02.1999


6

2016

shpallur “ Monument Natyre” disa objekte të veçanta si “Guri i Capit” dhe “Bredhi i Burimit

të Çardhakut” tek i pari, si dhe “Ishulli i Maligradit”, “Zgavra e Zaverit”, “Dushqet e

Manastirit” dhe “Venjat e Kallamasit”20

tek i dyti. E gjithë kjo pasuri natyrore me statusin

“zonë e mbrojtur” ofron mundësi të zhvilllimit të turizmit të qëndrueshëm.

Parku Kombëtar “ Bredhi i Drenovës” përfaqëson një tipologji të ndryshme nga zonat e tjera

të mbrojtura të rrethit, për shkak të mungesës së Planit të Menaxhimit Turistik dhe

përfshirjes nga zjarri. I vendosur vetëm 10 km nga qyteti i Korçës, Drenova përfaqëson

parkun historik dhe turistik të rrethit jo vetëm në kohë, pasi është Parku i parë i shpallur,

por edhe në hapësirë, sepse është e para zonë e mbrojtur e përdorur për piknik, përpara së në

Shqipëri të adaptohej turizmi në formën e fenomenit të masave. Bëhet fjalë për një hapësirë

ku interesi kryesor është biodiversiteti dhe peizazhi, por prezenca e atraksioneve të tjera

përreth Parkut, të cilat përfaqësojnë aktivitete të tilla si artizanati, gastronomia, etj., ia

shtojnë akoma më tepër vlerat turistike. Duke u karakterizuar nga relievi malor, një tjetër

aktivitet me interes për turistët do të ishte edhe eskursionizmi. Influenca turistike e Parkut

paraqitet modeste në krahasim me zonat e tjera të rrethit, për shkak të largësisë nga liqenet,

mungesës së aksesibilitetit dhe dëmtimit të biodiveritetit të Parkut nga zjarri, por prezenza e

zonave përreth si: Boboshtica, Dardha, etj., tashmë të konfirmuara si atraksione turistike

ndihmojnë në promovimin turistik të “Bredhit të Drenovës”. Njëherazi, rekuperimi i dëmeve

të zjarrit dhe rifunksionimi i minierës së qymyrgurit në hyrje të Parkut, do të ndihmonin në

rivalorizimin turistik të tij, duke e konvertuar atë në një sit turistik me interes gjeologjik dhe

të aktiviteteve humane.

Identifikimi i fenomenit të diversitetit të ofertës turistike dhe rrjedhimisht edhe i menaxhimit të saj,

së bashku më katastrofën ekologjike që pasoi zjarrin në Parkun e Drenovës e adreson tezën drejt

shtigjeve të reja: a ka mundësi rekuperimi Parku? A mund të vihet ai më pas në shfrytëzim turistik ?

Pas sa kohësh? Teza përpiqet të argumentojë mbi baza shkencore përgjigjet për secilën prej tyre.

I.3 Hipotezat dhe objektivat e punimit

Pas përcaktimit të fushës së kërkimit dhe zonës së studimit në vazhdim të kapitullit, gjithëçka u tha

më sipër në vija të përgjithshme përkthehet në objektiva më konkrete e specifike, të cilët paraprihen

njëkohësisht nga një sërë hipotezash për t‟u verifikuar, si më poshtë:

Pyetje 1. A është i domosdoshëm ndryshimi i modelit turistik në rrethin e Korçës ? Nëse po, si

duhet të integrohen destinacionet tradicionale turistike të rrethit, për t‟iu adaptuar skenarit të ri?

Hipoteza 1. Shkëputja e turizmit nga modeli i deritanishëm e çon atë drejt aktiviteteve më të

qëndrueshme.

Hipoteza 2. Shfrytëzimi i resurseve natyrore ndihmon në diversifikimin e ofertës turistike të rrethit

të Korçës dhe rrjedhimisht e orienton turizmin drejt aktiviteteve më të qëndrueshme.

20 Janë shpallur Monument Natyre më 20.12.2002


7

2016

Hipoteza 3. Alternimi i destinacioneve tradicionale të rrethit të Korçës me destinacionet e zonave të

mbrojtura do të sillnin integrimin dhe adaptimin e tyre me modelin ri të zhvillimit të turizmit.

Pyetje 2. Cili është roli i zonave të mbrojtura, më konkretisht i Parkut Kombëtar “Bredhi i

Drenovës” në procesin e diversifikimit të ofertës turistike të rrethit?

Hipoteza 3. Në këndvështrimin gjeografik, zona e marrë në studim karaterizohet nga një rilevancë e

konsiderueshme natyrore me një numer të madh zonash të mbrojtura, valorizimi i të cilave do të

sillte zhvillimin e aktiviteteve dhe produkteve të reja turistike.

Hipoteza 4. Shfrytëzimi turistik i zonave të mbrojtura të rrethit të Korçës përmbush kënaqësitë e

turistëve, ndihmon në zhvillimin ekonomik të rrethit, njëherazi kontribuon në njohjen e zonave të

mbrojtura dhe ndërgjegjësimin e komunitetit për përdorimin e qëndrueshëm të tyre.

Pyetje 3. A u komunikohen turistëve zonat e mbrojtura në rrethin e Korçës? Cili është roli i

komunikimit në menaxhimin turistik të zonave të mbrojtura?

Hipoteza 5. Komunikimi është instumenti më koherent dhe efiçent për promovimin turistik të

zonave të mbrojtura të rrethit të Korçës, çka çon natyrshëm në menaxhmin e qëndrueshëm të tyre.

Pyetje 3. A ka mundësi rekuperimi natyror Parku “Bredhi i Drenovës” pas rënies së zjarrit? Apo

lipset rekuperim artificial? Sa kohë pas zjarrit mund të vihet në shfrytëzim turistik Parku?

Hipoteza 5. Analiza e faktorëve të përhapjes së zjarrit dhe rajonizimi bioklimatik ndihmon në

analizën e mëtejshme fitosociologjike të bimësisë së Parkut, nëpërmjet së cilës mund të përcaktohet

teknika e rekuperimit (natyrore ose artificiale) dhe koha që lipset për kthimin në gjëndjen e

mëparshme, si edhe vendosjen e tij në shfrytëzim turistik.

Pyetje 4. A mund të shpëtohen llojet floristike dhe faunistike të Parkut të cilat i kanë mbijetuar

zjarrit?

Hipoteza 6. Zgjerimi i Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës” pas rënies së zjarrit dhe përfshirja

brenda territorit të tij, edhe i masivit malor të Moravës ndihmon në shpëtimin e faunës dhe florës që

i ka mbijetuar zjarrit.

Sigurisht, kur është folur për promovimin turistik të rrethit të Korçës gjithmonë është vënë theksi në

rëndësinë e trashëgimisë kulturore materiale dhe shpirtërore, por duhet të merret në konsideratë që

tashmë në moshën e internetit, turistët kanë në dorë një instrument të pushtetshëm për të njohur

zona të brendshme, të paeksploruara, mjaft që këto vlera të komunikohen dhe që politikat e

menaxhimit turistik në rrethin e Korçës të mos jenë të lidhura pazgjidhshmërisht me kulturën,

historinë e traditat e saj. Njëherazi, nuk duhet anashkaluar që turizmi në zonat e mbrojtura të rrethit

të Korçës si çdo aktivitet tjeter socioekonomik, inkuadrohet në një kontekst global, në të cilën

ndërhyjnë tendenca të ndryshme sociale, demografike, politike, ekonomike dhe ambientale, si: (1)

plakja e popullsisë (2) globalizimi i ekonomisë (3) avancimi teknologjisë së informacionit dhe

komunikimit, si edhe (4) ndryshimi i konceptit të kalimit të kohë së lirë, të cilët janë disa nga


8

2016

faktorët që duhet të merren në konsideratë, edhe pse shumica e tyre dalin jashtë kontrollit pikërisht

nga aktiviteti turistik. Gjithësesi, është interesante të analizohet se si duke filluar nga mileniumi i ri,

në zonat e mbrojtura natyrore, në nivel global, turizmi interpretohet si sfidë për rinovimin e ofertave

turistike të maturuara si dhe për ta çuar turizmin në territore deri tani turistikisht margjinale.

Ndryshimi i zakonit rreth konceptit të menaxhimit turistik të zonave të mbrojtura ka ndryshuar disa

nga modelet tradicionale turistike. Një nga objektivat e kësaj teze është pikërisht të zbulojë nëse

trashëgimia natyrore e rrethit të Korçës është prekur nga influenca botërore dhe nëse po deri në

ç‟pikë. Disertacioni paraqitet me rëndësi studimore pasi është studimi i parë në nivel doktorature i

cili prezanton risi në studimet gjeografike për zonat e mbrojtura. Në këtë sens, teza parashtron si

objektiv kryesor hartimin e një modeli inovativ për menaxhimin turistik dhe diversifikimin e ofertës

turistike të trashëgimisë natyrore të qarkut Korçë me nën-objektiva si vijon:

analiza e trendeve socio - demografike si: mosha, gjinia, arsimimi, statusi civil i popullsisë e

turistëve dhe roli i tyre në zhvillimin e turizmit në Zonat e Mbrojtura të rrethit Korçë

analiza e ofertës turistike të Zonave të Mbrojtura dhe karakterizimi i tipologjive të turistëve

në rrethin Korçë

zonimi i Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës” para dhe pas zjarrit

analiza e faktorëve të përhapjes së zjarrit në Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

klasifikimi bioklimatik të Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

hartimi i modelit konceptual të rekuperimit të Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës” pas

zjarrit

hartimi i modelit të marketingut territorial të rrethit Korçë dhe Parkut Kombëtar “Bredhi i

Drenovës”

Ky model ndihmon jo vetëm në komunikimin e vlerave e trashëgimisë natyrore të rrethit të Korçës,

por njëherazi analizohen, veprimtaritë ekonomike të cilat përcaktojnë vazhdimësinë e saj, shkaqet e

dëmtimit të biodiversitetit si dhe mundësitë e rekuperimit të tij pas zjarrit. Futja e këtyre elementëve

të rinj njohës, në një model menaxhimi turistik është i domosdoshëm për të kuptuar se cilat

ndërhyrje mund të rezultojnë të qëndrueshme, në raport me zgjidhjet strategjike. Modeli i

marektingut territorial, modeli i zonimit dhe modeli konceptual i rekuperimit të bilancit ekologjik të

Parkut pas zjarrit, lejojnë rivalorizimin e kësaj pasurie për qëllime turistike, në mënyrë të

pajtueshme me ruajtjen e ekosistemit, si një mundësi e rëndësishme për zhvillimin e qëndrueshëm

të ekonomisë lokale.

I.4 Qasja metodologjike

Paradigma e eksplorimit nëpëmjet metodës së deduksionit21

dhe asaj së induksionit22

kanë

mundësuar karakterizimin gjeografik të zonës së marrë në studim, si dhe definimin e problematikës

21

Popper K. (1959) The logic of Scientific Discovery. New York: Basic Books.


9

2016

së kërkimit. Ndërsa qasja e paradigmës së determinizmit gjeografik23

lejon përcaktimin e llojit të

aktiviteteve turistike si dhe raportet midis zonave të mbrojtura, popullsisë dhe turistëve. Hulumtimi

nëpërmjet metodës shkencore ka kontribuar në nxjerrjen e udhëzimeve për vizatimin e stukturës

fillestare të tezës. Në këtë kuadër procesi i kërkimit është realizuar duke u bazuar në disa hapa si:

kontekstin paraprak që çon në problematikën e hulumtimit, gjenerimin e hipotezave të kërkimit si

dhe testimin e hipotezave nëpërmjet një analize të mirëpërcaktuar e mbërritjen në përfundime të

nxjerra, në bazë të qasjes metodologjike dhe analizës së kryer Sikundër teza ka qasje

multidisiplinare janë adaptuar një sërë metodash të shkencave të ndryshme, në varësi të

problematikës së kërkimit për secilin kapitull të tezës, të cilat ndihmojnë ndjekjen e hapave të

metodës shkencore.

Metoda e hulumutimit të materialit arkivor është përdorur gjatë fazës së parë të punës për

për grumbullimin e literaturës shkencore, me qëllim definimin e sfondit teorik, proces i

domosdoshëm për të analizuar arritjet dhe ekzigjencat në fushën e studimeve gjeografike për

zonat e mbrojtura. Për këtë qëllim janë shfrytëzuar të dhënat e MMPAU, MM, INSTAT,

Instituti Hidrometerologjik, Istitituti Gjeologjik, Qarku Korçë, Bashkia Korçë, Drejtoria

Rajonale e Pyjeve, Zyra e Gjendjes Civile, Zyra Rajonale e Tatim-Taksës, botimet e

ndryshme gjeografike ndërkombëtare dhe vendase të siguruara pranë bibliotekave të

Universitetit Sapienza (Itali), Universitetit të Valencias (Spanjë), Universitetit të Sorbonës

(Francë), Universitetit të Tiranës, Universitetit të Korçës si dhe Bibliotekës Kombëtare

Tiranë.

Metoda e rilevimit në terren është përdorur për zonimin e Parkut Kombëtar “Bredhi i

Drenovës”, analizën e zjarrit dhe dokumentimin fotografik.

Metoda e studimit të rastit konsiston një kërkim empirik, i cili propozon të hetojë një

fenomen bashkëkohor në konteksin e tij real, kur kufiri i fenomenit dhe kontekstit nuk është

qartësisht i dukshmëm, ndaj për këtë qëllim përdoren burime të shumfishta verfikimi24.

Metoda është përdorur për të konkretizuar më hollësisht modelin e ri të menaxhimit turistik

të zonave të mbrojtura në dy raste studimi pilot brenda qarkut të Korçës: rastin e rrethit të

Korçës dhe rastin e PK “Bredhi i Drenovës”.

Metoda e analizës fiziko-gjeografike është përdorur për përshkrimin e karakteristikave

kryesore natyrore dhe sociale së qarkut Korçë së bashku me dy rastet e marra në studim, si

dhe rolin e tyre në krijimin e Zonave të Mbrojtura e zhvillimin e turizmit në qark. Metoda

Rivas – Martinèz25

konsiston në një kërkim empiriko-analitik, i cili bën klasifikimin

bioklimatik të një njësie territoriale, zone të mbrojtur, etj. Metoda është aplikuar në rastin e

Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës” me qëllim vlerësimin e potencialit rekuperues të

Parkut pas zjarrit. Klasifikimi Bioklimatik i Parkut duke u bazuar te Rivas-Martinez është

kontribut për studime më të hollësishme fitosociologjike, përmes të cilave dalin rezultatet e

22Morrison D.S. (2008) Bacon’s Induction: A study of the Methods of the Scientific Revolucion

23 Dantas A, et al (2008) Geografia ratzeliana e seu contexto

24Yin K. R, 1989 Case Study research. Design and Methods, Sage Pubblicatios, Inc.

25Rivas- Martinèz S., (1993) Bases para una nueva clasificacion bioclimatica de la Tierra. Folia Botanica Matrietensis.


10

2016

Figura 1. Skematizimi i step të metodës shkencore e modifikuar duke u nisur nga

Galileo, Bacon & Harvey

shkallës së dëmtimit dhe bëhet i mundur përcaktimi i teknikës së ripyllëzmit26

të

ekosistemeve pyjore të prekur nga zjarri.

Metoda Benchmarking është një nga metodat më bashkëkohore për matjen e produkteve,

shërbimeve dhe praktikave përmes përballjes së konkurrentëve më të fortë27. Sipas autorëve

të ndryshëm28

ekzistojnë tipologji të ndryshme benchmarking të cilat mund të

26Nëpërmjet analizës Fitosociologjike të një ekositemi pyjor të prekur nga zjarret pëcakotohet, në varësi të dëmtimit të

matricave ambintale, nëse teknika e rekuperimit do të jetë natyrore apo artificiale. 27

Camp, R. C 1989 Benchmarking: The search for industry best practices that lead to superior performance.

Milwaukee,Wiis.: Qulity Press; Quality Resources. 28

Camp R.C .(1989), Benchmarking: Come analizzare le prassi delle aziende migliori per diventare i primi Editoriale

Itaca, Milano & Bocchino U. ( 1995), Manuale di Benchmarking: Come innovare per competere aspetti operativi, casi

Problematika e kërkimit

Formulimi i Hipotezave

Testimi i hipotezave

Mbledhja dhe analiza

kritike e të dhënave

Verifikimi i hipotezave ?

Dokumentimi

Hipoteza të reja

Hipoteza rishikohet

nëse nuk mbështetet

nga rezultatet

paraprake

Vëzhgimi i

fenomenit në

bazë të metodës

shkencore

Hipoteza si

tentativë për të

spjeguar

fenomenin

Testime për

verfikimin e

hipotezave

Nëse të dhënat e

mbledhura

demostrojnërregullsi

atëherë shprehen në

formën e një modeli

matematikor e dhe

statistikor

Krijohet një model

Teoritë


11

2016

implementohen29

. Për të analizuar strategjinë e marketingut territorial dhe mjetet e

komunikimit të Zonave të Mbrojtura në rrethin e Korçës dhe Parkun Kombëtar “Bredhi i

Drenovës” është përdorur qasja e fundit, ajo e benchmarkig të përgjithshëm apo best-.

practice, pasi ky tip benchmarking merr në shqyrtim çfarëdolloj ndërrmarrjeje, pra edhe një

zonë të mbrojtur.

Intervista gjysmë e strukturuar është një metodë cilësore e cila parashikon skematizimin e

argumentave të trajtuar. Nisur nga kjo, pyetësorët janë konceptuar me nga 13 pyetje secili, të

strukturuar në 8 seksione logjike: koncepti, karakteristikat e zonave të mbrojtura, njohja,

mbrojtja, historia, probleme të zonave të mbrojtura, sensibilizimi dhe propozime për site të

reja. Kërkimi është realizuar nëpërmjet shpërndarjes së dy pyetësorëve, një kampioni prej

662 banorësh dhe 436 turistësh të rrethit

Metoda Mystery Shopper është tipologji kërkimi e përdorur për të verifikuar cilësinë e

komunikimit dhe impaktin që ka ai tek turistët. Qëllimi i kësaj metode është të masë cilësinë

e shërbimit nëpërmjet vëzhgimit dhe zbulimit të problemeve. Kërkimi u realizua nëpërmjet

kontakteve telefonike direkte me administatën e Parkut. Telefonatat iu drejtuan punonjësve

të administratës së Parkut përmes së cilës, duke u “shtirur” si turistë, u zhvilluan pyetje të

përgjithshme rreth akomodimit, aktiviteteve dhe shtigjeve të ndryshme për të arritur Parkun.

Metoda e përpunimit statistikor përmes softwere-ve Exel, Statistika 6 e Statistika S – PLUS

(Cernoff Face) dhe RockWare është përdorur për të analizuar faktorët socio-ekonomikë të

rrethit si dhe rezultatet e pyetësorëve e intervistave telefonike, shprehur kjo përmes

treguesve sasiorë dhe cilësorë në vlerë absolute apo relative. Kjo metodë evidenton dhe

nxjerr në pah problematikën e Zonave të Mbrojtura të rrethit dhe rolin e treguesëve

demografikë në menaxhimin turistik dhe rëndësinë e komunikimit të tyre. Analiza

statistikore ka ndihmuar në përgjithësime dhe deduksione shkencore rreth profilit ekonomik

dhe trendet e menaxhimit turistik në ZM të rrethit Korçë.

Metoda e hartografimit. Të dhënat e dala nga të gjitha fazat e kërkimit u vendosën në një

database dhe u përpunuan nëpërmjet platormës GIS, mbi bazën e të cilave u realizua

paraqitja hartografike e rezultateve.

I.5 Struktura dhe përmbledhja e punimit

Teza është organizuar në dy pjesë:(1) pjesa konceptualo – teorike dhe (2) pjesa empiriko –

aplikative e organizuar në dy “case study”pilot (a) rrethi i Korçës dhe (b) Parku Kombëtar “Bredhi

i Drenovës”. Pjesa e parë fokusohet te Hyrje e Sfondi teorik dhe është e konceptuar në tre kapituj si

vijon:

pratici e problemi. Giuffrè Editre, Milano. & Spedolini M.J.(1996) Fare Benchmarking: I metodi e le techniche

pratiche. Il sole 24 ore libri, Milano. 29

Benchmarking i brëndshëm; Benchmarking konkurues; Benchmarking funksional ose i proceseve; Benchmarking i

përgjithshëm


12

2016

KAPITULLI I – HYRJE

Kapitulli përfshin kontekstin e fushës së studimit, në të cilin argumentohet motivimi dhe sqarohet

problematika e kërkimit mbi bazën e krahasimit të eksperiencave të huaja me ato të vendit tonë.

Gjatë parashtrimit të objektivave dalin në pah hipotezat e kërkimit, në mënyrë të veçantë pas zjarrit

të verës së vitit 2012, ngjarje e cila e orientoi tezën drejt hipotezave të reja. Qasja metodologjike

vjen nëpërmjet paraqitjes së metodave të identifikuara për realizimin e kërkimit, me evidentimin e

studimit të rastit brenda së cilës detajohet modaliteti i mbledhjes e analizës së të dhënave nëpërmjet

pyetësorëve e intervistës personale, përmes së cilave propozohet modeli i menaxhimit turistik të

ZM në Qarkun e Korçës, i adaptuar si element sintezë i metodologjive të mësipërme. Kapitulli

mbyllet me strukturën e tezës.

KAPITULLI II –SFONDI TEORIK

Trajton konceptin e menaxhimit turistik të zonave të mbrojtura, të cilin e analizon nën profilin e

qasjeve dhe aplikimeve të ndryshme, pasi është e pamundur të ravijëzosh një definicion të vetëm

për menaxhimin e tyre. Kështu, kapitulli konkludon që në menaxhimin turizmit të zonave të

mbrojtura bashkëveprojnë katër elementë determinatë:

1. Koncepti i turizmit në zonat e mbrojtura është parë si element që sjell një përshkrim të

shkurtër të evolucionit të konceptit të zonave të mbrojtura dhe turizmit, duke analizuar zonat

e para të mbrojtura dhe konservimin e tyre nëpërmjet paradigmës së re të “menaxhimit të

turizmit të qëndrueshëm”.

2. Politika e zonave të mbrojtura ofron një pasqyrë të qartë të kontekstit të konservimit të

natyrës në Bashkimin Europian, nëpërmjet Direktivave “Habitat” e “Zogjtë” si dhe rrjetit

Natyra 2000. Rruga e Shqipërisë drejt Bashkimit Europian, nxit nevojën për analizimin e

potencialeve e kufizimeve të procesit të menaxhimit e ZM, si edhe politikave të reja të

zhvillimit të tij. Ky proces duhet nisur nga përmirësimi i kontekstit normativ, për të forcuar

parimet e integrimit dhe ndërhyrjes në territor, duke u bazuar në kriteret për mbrojtjen e

resurseve natyrore30. Në këtë optikë, më tej, analizohet ligji nr. 8906 dt.06/06 /2002 “Për

zonat e mbrojtura”, ligji nr.9868 dt.04/02 /2008 “Për disa shtesa ndryshime” në ligjin nr.

8906 dt.06/06 /2002 “Për zonat e mbrojtura”, ligji nr.93 dt.27/07/2015 “Për turizmin”, si

dhe ligji nr. 36 dt. 05/05/2016 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9385 dt.

04/05/2005 për pyjet dhe shërbimin pyjor”. Në vazhdim trajtohet statusi i Shqipërisë dhe i

rasteve të marra në studim në rrjetin “Natyra 2000”.

3. Menaxhimi dhe governace paraqet objektivat dhe tipat e menaxhimit të zonave të mbrojtura

duke mëshuar në tendencën aktuale të menaxhimit. Planifikimi në zonat e mbrojtura vjen i

trajtuar në këtë çështje të kapitullit nëpërmjet konceptit të menaxhimit adaptiv dhe

bashkëmenaxhimit. Ndërkohë sillen parimet e së drejtës, të përdorimit të territorit dhe

studimit të tregut31 nëpërmjet të cilit gjenerohen të ardhura financiare dhe derivon mirëqënia

30 Laci E ; Papathimiu S ( 2013) Tendenca të reja të administrimit të ujit dhe rregullimit të territorit, Studime

Albanologjike nr.IV, Tiranë. 31

Këtu bëhet fjalë për konceptin ekonomik të tregut, nëpërmjet të cilit bëhet i mundur studimi dhe analiza e kërkesave të konsumatorit ( që mund të jetë një bujk, një sipërmarrës, një turist ), si dhe tipi i aktivitetit që është në


13

2016

4. sociale e komunitetit. Përqasja e instrumentave të tillë si: lejet mjedisore dhe certifikatat

ambientale përcjellin në elementin e menaxhimit konceptin e qëndrueshmërisë së mjedisit.

Njëherazi trajtohet governance e zonave të mbrojtura, duke e parë këte proces përmes

institucionalizimit të tyre dhe pjesëmarrjes së komunitetit lokal në të. Duke marrë në

konsideratë specifikën e rastin e studimit të PK “Bredhi i Drenovës”, në këtë pjesë do të

trajtohen edhe aspekte të çështjes së zjarreve në zonat e mbrojtura.

5. Marketingu territorial, i referohet nevojës në nivel global të reduktimit të sistemeve të

qeverisjes në komunikimin, edukimin dhe formimin e kulturës mjedisore. Për secilin nga

këto elementë jepet një definicion, pra, një shpjegim i konceptit të aplikimeve të

përshtatshme për zonën e marrë në studim.

Pjesa e dytë përqëndrohet te rezultatet e kërkimit, diskutimet e mundshme si dhe konkluzionet e

rekomandimet për studimet e ardhshme, të shpërndara respektivisht në kapitujt e mëposhtëm:

KAPITULLI III- MJEDISI FIZIK DHE SOCIAL I QARKUT TË KORÇËS DHE I

RRETHIT KORÇË

Në këtë kapitull prezantohet së pari zona e marrë në studim për të aplikuar eksperiencën

metodologjike. Së dyti, trajtohet rasti i studimit të rrethit të Korçës, ku analizohen të gjithë

komponentët natyrorë me rëndësi për zhvillimin e turizimit, si: gjeografia, gjeologjia dhe klima. Në

vazhdim kapitulli trajton hollësisht, duke u ndalur me detaje florën dhe faunën, ku vihet theksi tek

kërkesat ekologjike të specieve me interes për komunitetin e llojet në zhdukje. Kapitulli mbyllet me

kuadrin social të rrethit të Korçës, në të cilin trajtohet së fundi historiku i popullimit, ndarja

territoriale dhe popullsia, si një nga elementët me rol të madh në menaxhimin turistik të ZM të

rrethit.

KAPITULLI IV - MENAXHIMI TURISTIK I ZONAVE TË MBROJTURA TË RRETHIT

TË KORÇËS

Në fillim të kapitullit prezantohen zonat e mbrojtura dhe një historik i shkurtër i turizmit në rrethin

e Korçës. Të dhënat e përftuara nëpërmjet analizës së pyetësorëve japin një panoramë të qartë të

gjendjes së zonave të mbrojtura në këtë rreth dhe marrëdhëniet mes tyre e popollsisë lokale. Më tej,

kapitulli trajton rezultatet rreth profilit të turistit, si dhe trendet që ndikojnë në menaxhimin turistik

të ZM, të rrethit të Korçës. Skenarët e menaxhimit turistik të ZM, të rrethit të Korçës nëpërmjet

itinerareve turistike tematiko-didaktike: itinerari turistik i biodiversitetit, itinerari turistik i

gjeodiversitetit, itinerari turistik eno-gastronomik, janë një risi që sjell kapitulli. Prezantimi i

aplikacionit iKorca për marketingun territorial të ZM, të rrethit të Korçës bën mbylljen e këtij

kapitulli.

trend. Vetëm mbi bazën e studimit të tregut dhe ofertës së territorit mund të bëhet i mundur orientimi i menaxhimit i zonave të mbrojtura drejt integrimit të aktiviteteve ekonomike, duke evidentuar aktivitetin parësor.


14

2016

Figura 2. Skemë konceptuale e strukturës se tezës

PJESA E I

Evolucioni i konceptit të turizmit dhe zonave të mbrojtura

PJESA E II

Trashëgimia natyrore e qarkun të Korçës dhe menaxhimi turistik i saj

PJESA E III

Rasti i studimit të Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

Analiza e rastit


15

2016

KAPITULLI V - MJEDISI FIZIK I PARKUT

Kapitulli evidenton rastin e studimit të Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës” duke konkretizuar më

tej modelin e ri të menaxhimit turistik në ZM-të e rrethit. Fillimisht jepet “karta e identitetit” të

Parkut, ku përcaktohet vendndodhja e tij gjeografike, për të kaluar në analizën fiziko-gjeografike

me vëmendje kryesore gjeodiversitetitin dhe biodiversitetin e Parkut. Natyrisht që për një rast

specifik studimi të një Parku të prekur nga zjarri, si pasojë e të cilit është dëmtuar në një masë të

konsiderueshme biodiversiteti, lind domosdoshmëria e hartimit të një modeli rekuperimi me qëllim

rivitalizimin dhe menaxhimin turistik të tij. Për këtë qëllim në vazhdim të kapitullit bëhet analiza e

zjarrit, i vitit 2012 e faktorët që ndikuan në përhapjen e tij si: klima, vegjetacioni, pjerrërsia e

ekspozimi i shpateve si dhe veprimtaria antropogjene. Duke u bazuar në metodën Rivas-Martinez

kapitulli bën klasifikimin bioklimatik të Parkut, i cili është i domosdoshëm për përcaktimin e

teknikës së ripyllëzmit pas zjarrit.

KAPITULLI VI - ZONIMI I PARKUT

Specifika e Parkut ka kushtëzuar zonimin e Parkut, i cili është realizuar në dy periudha të

ndryshme: para (Zonimi Iº) dhe pas (Zonimi IIº) i zjarrit të verës së vitit 2012. Kapitulli fillon me

argumentimin e aplikimit të skemës së menaxhimit pesë-zonal, për të vazhduar me përshkrimin e

nënzonave të Parkut sipas Zonimit të Iº: Zona Qëndrore, Zona e Rekreacionit Turistik, Zona e

Përdorimit Tradicional, Zona e Zhvillimit të Qëndrueshëm, Zona Buferike si dhe veprimtaritë

ekonimike që lejohen në secilën prej tyre, përfshi edhe turizmin e llojet e tij në një nënzonë të

posaçme. Është e natyrshme që propozimi i Zonimit të II-të i Parkut rrëzon përkohësisht Zonimin e

I-rë, i cili mund të hyjë në përdorim vetëm pas rikuperimit të Parkut, gjithmonë në koherencë me

ndryshimet kohore dhe hapësinore mbi bazën e monitorimit permanent. Kjo risi vjen në fund të

kapitullit ku bëhet rikonfiguracioni e nënzonave në varësi të ndryshimeve të pësuara pas zjarrit, në

bazë të së cilës Zona Buferike zhvendoset nga përreth Parkut në përreth Zonës Qëndrore, e cila

tashmë paraqitet më vulnerabile. Të dyja proceset e zonimit shoqërohen me hartat përkatëse: Harta

e Zonimit Iº dhe Harta e Zonimit IIº si dhe hartat për secilën nënzonë.

KAPITULLI VII. SKENARËT E MENAXHIMIT TURISTIK TË PARKUT KOMBЁTAR

“BREDHI I DRENOVЁS” PAS RËNIES SË ZJARRIT

Kapitulli sjell tre skenarë për menaxhimin turistik të Parkut pas rënies së zjarrit: S-1 Modeli

konceptual i rekuperimit të Parkut; S-2 Zgjerimi territorial i Parkut nëpërmjet të cilit rekomandon

aplikimin e Direktivës “Habitat” e rrjetit “Natyra 2000” në Park, si dhe S-3 Marketingu territorial

i Parkut. Skenari S-3, merr rëndësi të madhe për shkak të rolit që ka ky i fundit në menaxhimin

turistik të zonave të mbrojtura. Për këtë arsye, nëpërmjet këtij kapitulli propozohen disa elementë të

rëndësishëm komuniikimi si: marka, revista dhe sitiWebGis open source me sensorë alert system

për monitorimin dhe parandalimin e zjarrve në Park. Këto elementë do të shërbejnë për hartimin e


16

2016

Strategjisë së Komunikimit në të ardhmen. Të tre skenarët nxjerrin në pah modelin e menaxhimit

turistik të ZM në shkallë lokale, i cili bashkon standardet europianenë një qasje multidisiplinare

bashkëkohore.

KAPITULLI VIII -DISKUTIME

Në kapitullin e VIII-të diskutohen implikimet teorike e metodike.Teoria e sjellë në kapitullin e parë

vihet në diskutim duke studiuar përputhshmërinë e saj në kontestin lokal, ndërkohë që elementët

kritikë të metodologjisë zbulohen në varësi të rastit të studimit. Në mbyllje kapitulli bën verfikimiin

e hipotezave përmes të cilave dalin në pah kontributet dhe risitë e punimit.

KAPITULLI IX -KONKULUZIONE DHE REKOMANDIME PËR STUDIMET E

ARDHSHME

Kapitulli i fundit bën një përmbledhje të tezës duke u përqëndruar në disa sugjerime të mundshme

për studimet e ardhshme. Teza mbyllet me bibliografinë e hulumtuar dhe shtojcat në të cilat

paraqiten pyetësorët e përdorur për studimin, si dhe disa fotografi përfaqësusese të zonës dhe rastit

të studimit.

KAPITULLI II ZONAT E MBROJTURA DHE TURIZMI Trajton konceptin e menaxhimit turistik të zonave të

mbrojtura, të cilin e analizon nën profilin e qasjeve dhe

aplikimeve të ndryshme, pasi është e pamundur të

ravijëzosh një definicion të vetëm për menaxhimin e tyre.

Kështu, në këtë kapitull rezulton qartë që në menaxhimin

turizmit të zonave të mbrojtura bashkëveprojnë katër

elementë determinatë: koncepti i turizmit në zonat e

mbrojtura, politika e zonave të mbrojtura, menaxhimi e

governace si dhe marketingu territorial.


16

2016

KAPITULLI II. ZONAT E MBROJTURA DHE TURIZMI

II.1. Koncepti ndërkombëtar i zonave të mbrojtura ..................................................................... 17-26

II.1.1. Evolucioni i konceptit të zonave të mbrojtura ............................................................. 26-34

II.1.2. Konservimi i zonave të mbrojtura ...................................................................................... 34-35

II.1.2.a. Biodiversiteti ................................................................................................................... 35-38

II.1.2.b. Gjeodiversiteti ................................................................................................................. 39-42

II.1.2.c. Peizazhi ............................................................................................................................ 42-46

II.2. Zjarret në zonat e mbrojtura ................................................................................................. 46-47

II.3. Turizmi, një koncept kompleks ............................................................................................ 47-49

II.3.1. Nga turizmi masiv në turizmin e qëndrueshëm ............................................................ 49-51

II.3.2. Ekoturizmi ..................................................................................................................... 51-52

II.4. Turizmi në zonat e mbrojtura: një fenomen embrional dhe autentik .................................... 52-53

II.4.1. Objektet e konsumit turistik në zonat e mbrojtura ............................................................. 53-54

II.4.2. Trendet që ndikojnë në menaxhimin turistik të zonave të mbrojtura ......................... 54-58

II.4.3. Planifikimi dhe menaxhimi turistik në zonat e mbrojtura ................................................. 58

II.5. Qëndrueshmeria..................................................................................................................... 58-59

II.5.1.Qëndrueshmëria e dobët ........................................................................................................... 60

II.5.2.Qëndrueshmëria e fortë ....................................................................................................... 60-62

II.6. Marketingu territorial i zonave të mbrojtura ........................................................................ 62-63

II.7. Sintezë e dokumenteve ligjore për zonat e mbrojtura dhe turizmin në Botë ....................... 63-65

II.7.1. Rrjeti “ Natyra 2000 “ ................................................................................................. 66-67

II.7.2. Direktivat “ Habitat “ dhe “ Zogjtë” .................................................................................. 67-69

II.7.3. Karta Europiane e Turizmit në zonat e mbrojtura ..................................................... 69-70

II.8. Sintezë e dokumenteve ligjore për zonat e mbrojtura dhe turizmin në Shqipëri ................ 70-75


17

2016

KAPITULLI II. ZONAT E MBROJTURA DHE TURIZMI

II.1. Koncepti ndërkombëtar i zonave të mbrojtura

Një qasje e re ndaj natyrës jo domosdoshmërisht vjen gjithmonë për të përmirësuar të vjetrën, por

sigurisht nuk vjen për ta përkeqësuar atë. Logjika e vendosur pas konceptit objekt - subjekt është

analizuar në kohë të ndryshme, në shumë këndvështrime dhe konfiguron një mendim mbi të cilin

diskutojnë filozofë, shkencëtarë dhe artistë, duke ndërtuar kështu një forcë tërheqëse që i kalon

kufijtë e morales, e njohjes, e artit, pra, prek parimet e sjelljes së njeriut ndaj natyrës1. Dy janë

parimet kryesore që duhet të inspirojnë këtë qasje të re ndaj mjedisit natyror: (1) duhet të heqim

dorë nga pretendimi i vjetër si padronë dhe shfrytëzues të Tokës, përkundrazi për t‟u konsideruar

vëllezër të çdo specieje tjetër të gjallë ose në të kundërt do të jemi të pashpirt, si gurët, është mësimi

i atij “shenjti” të harruar, Francesco d‟Assisi, padron i Ekologjisë; (2) territori është një resurs i

limituar që nëse shkatërrohet nuk mund të ripërtërihet, çdo ndërhyrje në të do të thotë një humbje e

thatë në kushte jo të barabarta, një varfëri për të gjithë komunitetin. Në përdorimin e tij duhet të

udhëhiqemi nga racionaliteti, sepse dhuna kundër territorit është dhunë kundër resurseve të tij,

kushdo qofshin justifikimet e zakonshme, nuk është gjë tjetër veçse një nga format më të

zakonshme të dhunës kundër njeriut dhe gjërave që barbarizojnë botën2.

Në fakt, koncepti i ndarjes së njeruit nga natyra është relativisht i vonë dhe ka determinuar

zhvillimin e “modernes”, me avantazhet dhe disavantazhet e lidhura me të. Bëhët fjalë për një

revolucion të vërtetë kulturor, i cili ka provokuar ndryshimin eweltanschaung, sipas së cilës, njeriu

është i lirë të bëjë ç‟të dojë me natyrën, ta shfrytëzojë atë për interesat e veta3. Por, në Our common

future4, raporti përfundimtar publikuar nga Komisioni Botëror për Mjedisin e Zhvillimin dhe duke

filluar së paku që nga viti 1987, vit ky i publikimit të raportit Brunland u afirmua koncepti që

mjedisi dhe ekonomia nuk janë të papajtueshëm. Raporti në fakt përqëndrohet në mundësinë

konkrete të gjetjes së një rruge të zhvillimit ekonomik e social për ekonominë botërore, i definuar si

zhvillim: “ i aftë të plotësojë nevojat e gjeneratave aktuale pa kompromentuar mundësinë e

plotësimit të nevojave të brezave të ardhshëm ”. Koncepti që gjendet në qëndër të raportit është ai i

” zhvillimit të qëndrueshëm” rreth të cilit sillet debati për menaxhimin e resurseve të të gjithë

planetit.

Shpesh herë konceptet e menaxhimit dhe konservimit natyror janë konsideruar antagonistë ndërmjet

tyre, por arritja e objektivave të zhvillimit ekonomik e social në ato vende ku është ruajtur

“qëndrueshmëria” do të thotë mbi të gjitha, ta konsiderosh natyrën si një trashëgimi të përbashkët të

të gjithë njerëzimit.Në këtë proces është një fakt tjetër që nuk mund të nënvlerësohet tashmë:

pjesëmarrja aktive e shkencëtarëve kundrejt çështjes së etikës mjedisore5. Pra, janë të

pangatërrueshme arsyet që çojnë drejt mbrojtjes së natyrës, janë arsye shkencore, sepse natyra është

“laborator i gjallë”, i domosdoshëm për eksperimentimin dhe kërkimin shkencor, prej të cilave

1Ciancio, O., (1996)Il bosco e il uomo, Firenze.

2Cederna, A., (1982)Difesa della natura, difesa dell‟uomo “ – Parchi e riserve naturali in Italia, Milano.

3Ciancio, O., (1996)Il bosco e il uomo, Firenze.

4Brundtland, G, H., (1988)Il fururo di noi tuti: Rapporto della Commissione mondiale per l‟ambiente e lo sviluppo,

Bompiani, Milano. 5Ciancio, O., (1996)Il bosco e il uomo, Firenze.


18

2016

derivojnë të gjitha apikacionet e nevojshme për shëndetin e njeriut: ushqim, ilaçe, energji, pa

harruar të përmendim këtu sa të errëta janë pasojat mbi ekuilibrin e përgjithshëm ekologjik, apo mbi

shkatërrimin e një specieje animale apo vegjetale6. Lidhur me rolin e shkencës në formësimin e

sjelljes miqësore ndaj natyrës, vetëm pak vite më parë Rita Levi Mantalcini do të shkruante : “Në

vigjilje të milleniumit të III-të shkencëtarët vlerësojnë të drejtën e tyre për të ndërhyrë në një sektor

që në të kaluarën është konsideruar kompetencë eskluzive e filozofëve dhe fetarëve: ajo e vlerave.

Kontributi i tyre në këtë fushë mund të jetë më i madh se ai që në mënyrë universale iu njihet dhe

nuk iu kontenstohet “. Po aq të rëndësishme janë edhe arsyet kulturore, sepse emocioni që na jep

bukuria e natyrës, na egzalton shpirtin dhe na ndihmon të jetojmë, na bën më të ndjeshëm dhe më

inteligjentë7. E megjithatë në vendet e industrializuara në fakt pyjet nuk janë më të kërcënuara nga

abuzimi për të plotësuar nevojat primare, por janë të kërcënuara nga një proces të pafytyrë e të

pashpirt, një pseudokulturë që di gjithçka mbi çmimet, por nuk di asgjë mbi vlerat, që bën të

domosdoshme të panevojshmen dhe superflu të domosdoshmen8.

Duket qartë që kërkesa për një nivel më të mirë jetese si dhe prirja e ekonomive në zhvillim për të

qenë partnerë me vendet më të përparuara të Botës, vitet e fundit, kanë rritur rëndësinë strategjike të

menaxhimit në ekonomitë e vendeve të ndryshme. Ndaj që sjellja jonë të heshtë në sensin e duhur,

duhet të çlirohemi nga disa paragjykime radikale si mbrojtja e natyrës është “një luks që vetëm

vendet e pasura mund t’ia lejojnë vetes”. Përkundrazi, luksi qëndron në paaftësinë për të mbrojtur

mjedisin natyror dhe territorin, është ai që na ka shkaktuar një kolaps hidrogjeologjik në përmasa të

panumërta, që do të na kushtojë më shumë se 2000 miliardë vjet, dhjetë herë më shumë sa ajo kohë

që do të na duhej për një politikë largpamëse për parandalimin dhe rikuperimin fizik të dherave apo

ripyllëzimin9.

Njohja, eksperienca dhe domosdoshmëria janë aspekte të të njëjtit realitet, çka presupozon një

analizë shkencore të bazuar në një paradigmë të re, ajo sistematike ku kalohet nga një logjikë

linerare në një logjikë jo lineare, nga mendimi fizikalist në atë sistematik. Bota e trashëgimisë

natyrore duhet të ndahet njëherë e mirë nga ky kufi që shpesh përkthehet dhunë falas, si pasojë e

arrogancës. Termi Raubwirtschaft, pra ekonomia e shfrytëzimit, ose më mirë e vjedhjes, e dëshmon

më së miri këtë ide10

.Dhe janë pikërisht arsyet ekonomike, sepse parqet dhe rezervatet natyrore janë

stimul për turizmin modern, në thelb “rekreacion në qiell të hapur”11

që po përhapet gjithmonë e më

shumë dhe që nënkupton aktivitetet e ndryshme të kohës së lirë, aktivitete fizike, observime të jetës

së kafshëve dhe bimëve, shijimi i peizazhit, etj., me të gjitha avantazhet që kanë popullsitë lokale,12

të cilat duhet të vendosen në shfrytëzim ekonomik (bujqësi, industri apo turizëm), por mbi parime

bashkëkohore të menaxhimit të zonave të mbrojtura. Mbrojtja e natyrës nuk është “modë”, thjesht

ajo ka marrë përparësi si pasojë e presionit të madh që shoqëria njerëzore ka ushtruar historikisht

kundrejt mjedisit, në mënyrë të veçantë në dhjetëvjeçarët e fundit. Sipas një studimi të Universitetit

të Katanias, rreth 12 mijë vjet më parë, kur nisi kultivimi i tokës, popullsia botërore nuk i kalonte 5

– 10 milionë banorë, ndërsa në fundin e 2011-ës e kaloi

6Cederna, A., (1982)Difesa della natura, difesa dell‟uomo - Parchi e riserve naturali in Italia, Milano.

7Po aty

8Cederna, A., (1982)Difesa della natura, difesa dell‟uomo - Parchi e riserve naturali in Italia, Milano.

9Përse duhen ketrat të gjallë ? - pyeti njëherë një zonjë me peliçe një natyralist. Për asgjë. Qe përgjigjja - si Mozarti

10Ciancio, O.,(1996)Il bosco e il uomo, Firenze.

11Outdoor recereation, objekt studimi dhe finanzimi në vendet e zhvilluara

12Ciancio, O.,(1996)Il bosco e il uomo, Firenze


19

2016

pragun e 7 miliardëve13

. Ndërkohë që popullsia vazhdon të rritet, territori dhe prodhimi bujqësor

janë proporcionalisht në pakësim të vazhdueshëm14

. Kjo nxorri nevojën urgjente të studimit të

rrugëve dhe mënyrave të mbrojtjes së mjedisit në tërësi dhe të trashëgimisë natyrore, si vlera

unikale dhe të papërsëritshme. Studiuesit, midis tyre dhe gjeografët, argumentuan rrezikun dhe

shkaqet e dëmtimit të kësaj trashëgimie. Ajo u bë kështu risi në rang botëror e shumë shkencave,

midis tyre edhe e gjeografisë15

. Por, çështja mjedisore fillon të këtë përparësi të veçantë e

thelbësore duke u nisur sidomos nga vitet ‟60 - ‟70 të shekullit të XX -të, periudhë në të cilën lindin

shoqatat e para mjedisore si Word Wildlife Found16

dhe Greenpeace17

në të cilat adoptohen

normativat e para të rëndësishme për mbrojtjen e mjedisit. Në këto vite me iniciativën e Klub- it të

Romës18

fillon edhe një pasqyrim mbi limitet e zhvillimit dhe problemet e rritjes së popullsisë, të

asociuara me ato mjedisore dhe sociale. Klubi i besoi një grupi kërkuesish realizimin e një studimi

pranë MIT19

për të gjetur shkaqet dhe pasojat e rritjes së pesë madhësive: popullsisë, kapitalit

industrial, prodhimeve ushqimore, konsumit të resurseve natyrore dhe ndotjen.

Rezultatet e studimit “Word Dynamics” të formuluara mbi bazën e raportit Forrester në fund të

viteve „60 mbi limitet e zhvillimit20

u publikuan në New York 197221

dhe nënvizuan nevojën për të

zgjedhur një opsion zhvillimi bazuar mbi kushtet e qëndrueshmërisë ekonomike dhe ekologjike i

cili synon “[…] në një model ekuilibri global midis të gjithë faktorëve që determinojnë cilësinë e

jetës […]22

. Më pas problemi i burimeve natyrore u bë objekt i punës së UNESCO-s, e cila e filloi

mbrojtjen e trashëgimisë natyrore në mënyrë më të organizuar. Për herë të parë, Trashëgimia

Botërore u fut si koncept, si teori dhe si praktikë më 16 nëntor 1972 në Konferencën e Përgjithshme

të UNESCO-s, e cila adaptoi Konventën e Trashëgimisë Botërore23

. Që nga ky moment dhe në

vazhdim raporti midis ekonomisë dhe mjedisit si dhe nevoja për të ruajtur cilësinë e resurseve

natyrore, u kthyen në tema qëndrore të agjendave ndërkombëtare, të cilat do të trajtoheshin për herë

13Organizata e Kombeve të Bashkuara

14Universita‟ di Sassari, Istituto e Laboratorio di Geografia ., (2001) L‟importanza sociale ed economica di un efficiente

gestione del sistema dei parchi e delle aree protette - Atti della Conferenza Internazionale, Genova. 15

Qiriazi, P., (2012)Trashëgimia natyrore – risi e studimeve dhe e kurrikulës së gjeografisë shqiptare, Studime

Albanalogjike Nr.4 , Tiranë, 16

WWWF, (1961) 17

Greenpeace (1971) 18

Shoqatë e krijuar zyrtarisht në Janar të vitit 1970 nga një grup ndërkombëtar me 30 antarë midis të cilëve: shkencëtarë,

mësues, ekonomistë dhe funksonarë shteti. 19

Massachussetts Institute of Technology. 20

Raporti Forrester tregon se si rritja sasiore dhe e palimituar është në kontrast me mjedisin dhe natyrën njerëzore.

Konkluzionet e raportit mbi limitet e zhvillimit nxitën një debat shumë të nxehtë, aq sa konventa të tjera të rëndësishme

mbi mjedisin dhe në përgjithsi për zhvillimin e qëndrueshëm i paraprinë atij përpara publikimit të Raportit Brundtland

(1987). Bëhet fjalë në mënyrë të veçantë për Konventën Ndërkombëtare të gjuetisë së balenave, Uashington, 1646;

Konventën Ndërkombëtare të Organizimit të Bregdetit (IMO) mbi sigurinë e deteve dhe parandalimin e ndotjes,

Bruksel 1969, Londër 1972, 1973 dhe 1990; Konventën mbi ligatinat me rëndësi ndërkombëtare sidomos si habitate të

zogjve ujorë, Ramsar 1971; Konventën për mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore dhe natyrore botërore, Paris 1972,

Unesko; Konventës për ndotjen atmosferike ndërkufitare me distancë të madhe, Gjenevë 1979 ; Konventën e Kombeve

të Bashkuara për të drejtën e detit, Gjiri Montego 1982; Konventën për mbrojtjen e shtresës së Ozonit , Vienë, 1985. 21

Meadows D.H.et al.,(1972) The limits to Growth, Universe Books, New York, (ed.it., I limiti dello Sviluppo

Montadori, Milano, 1972) 22

Angelini, A., Pizzuto,A., (2007) Manuale di ecologia, sostenibilita‟ ed educazione ambientale, Franco Agneli,

Milano. 23


Albanalogjike Nr.4 , Tiranë,


20

2016

të parë në shkallë botërore në Konferencën e Stokholmit të vitit 197224

. Kombet e Bashkuara duke e

mirëpritur sfidën e vënë nga problematikat e reja mjedisore në dhjetor të vitit 1983 i besuan Gro

Brundtland, kryeministrit norvegjez, detyrën e drejtimit të një komisioni studimor ndërkombëtar.

Komisioni vuri theksin mbi aspektet politike dhe ekonomike të këtyre fenomeneve për analizën e

raportet midis mjedisit e zhvillimit dhe realizoi një “axhendë globale për ndryshim”, për të

hulumtuar raportet midis zhvillimit dhe mjedisit në shkallë globale.Vetëm 15 vjet më vonë,

Komisioni Botëror për Mjedisin e Zhvillimin publikon raportin përfundimtar të titulluar “Our

common future”25

duke filluar së paku që nga viti 1987, vit ky i nxjerrjes së raportit Brunland, ku u

afirmua koncepti që mjedisi dhe ekonomia nuk janë të papajtueshëm. Koncepti që gjendet në

qëndër të raportit është ai i “zhvillimit të qëndrueshëm” rreth të cilit sillet debati për menaxhimin e

resurseve të të gjithë planetit. Shpesh herë konceptet e menaxhimit dhe konservimit natyror janë

konsideruar antagonistë ndërmjet tyre, por arritja e objektivave të zhvillimit ekonomik e social në

ato vende ku është ruajtur “qëndrueshmëria” do të thotë mbi të gjitha ta konsiderosh natyrën si një

trashëgimi të përbashkët të të gjithë njerëzimit.

Raporti “Our Common Future” si rezultat i kësaj pune evidentoi që “shumë nga modalitetet e

zhvillimit të vendeve të zhvilluara industriale janë të paqëndrueshme”, shumë probleme të tjera

thelbësore sa i takon mbijetesës janë të lidhura me zhvillime të pabarabarta, me varfërinë, rritjen e

popullsisë, etj.26

Raporti evidenton shqetësimet e përbashkëta duke i kushtuar vëmendje risqeve për

të ardhmen, rolit të ekonomisë ndërkombëtare, duke siguruar definicionin më të njohur për

zhvillimin qëndrueshëm, i cili kuptohet si “zhvillimi që është në gjendje të plotësojë nevojat e

gjeneratave aktuale pa rrezikuar mundësinë që brezat e ardhshëm të arrijnë të plotësojnë nevojat e

tyre”.27

Në mbështetje të këtij parimi Welford28

thekson një proverb antik të Kenias, i cili krijon një

koncept më të qartë të kuptimit të trashëgimisë: “Ne e trashëgojmë Tokën nga prindërit tanë dhe e

marrim borxh nga fëmijët tanë”.

Vitet „70 të shekullit të kaluar shënuan në këtë mënyrë një moment historik në rritjen e

sensibilizimit të shoqërisë perëndimore, në lidhje me ç‟ekuilibrin e modelit të zhvillimit ekonomik

të vendeve të zhvilluara. Në nivel global është afirmuar ndërgjegjia që situata aktuale përgjithësisht

i atribuohet aktiviteteve humane, për pasojë, është i nevojshmëm rikonceptimi i modelit dominues

të zhvillimit të sotëm, me qëllim ruajtjen e trashëgimisë natyrore. Lipset kështu domosdoshmërisht

planifimi dhe menaxhimi i përgjegjshëm e racional i trashëgimisë mjedisore për të garantuar

konservimin e jetës në planetin tonë. Një menaxhim i tillë duhet të përballet me problemet e

lidhuara me ruajtjen, institucionalizimin e zonave të mbrojtura, planifikimin e ndërhyrjeve për

24

Rezultati ishte një Plan Veprimi me 109 rekomandime dhe adoptimin e një Deklarate e cila përcaktonte 36 parime

lidhur me të drejtat dhe përgjegjësit e njeriut në raport me mjedisin ; konservimit të resurseve natyrore për gjeneratat e

ardhshme, për të zbatuar të drejtën e barazisë dhe kushteve të përshtatshme të jetesës; nevojës për mbrojtjen e mjedisit

në programet e zhvillimit dhe adoptimit të masave të integruara dhe të koordinuara në administrimin e resurseve, në

mënyrë që të sigurohet që zhvillimi të jetë i pajtuehsëm me nevojën e mbrojtjes dhe përmirësimit të mjedisit; me rolin e

rëndësishëm që konservimi i natyrës duhet të jetë pjesë përbërëse e proceseve legjislative dhe ekonomike të shteteve;

me lindjen e Programit për mjedisin në Kombet e Bashkuara (UNEP me detyrën për të sensibilizuar dhe orientuar

politikat mjedisore të agjensive të ndryshe të OKB-së dhe qeverive të ndryshme si dhe kominiteteve shkencore,

ekonomike dhe shoqatave të mjedisit). 25

Brundtland, (1988)G, H., Il fururo di noi tuti: Rapporto della Commissione mondiale per l‟ambiente e lo sviluppo,

Bompiani, Milano. 26

Po aty 27

Po aty 28

Welford, R., (1995)Enviromental strategy and sustainable development: the corporate challenge for the twenty – first

century, London and New York.


21

2016

rikthimin e specieve dhe rregullimin e pranisë antropike në territor. Megjithë rritjen e sensibilizimit,

nuk ka përputhje midis sjelljes dhe stilit të jetës miqësore me mjedisin, e duke u nisur nga këto

konsiderata, nuk mund të mos kujtohen konferencat e shumta dhe raportet zyrtare globale dhe

kombëtare që gjejnë maturim në konceptin modern të “zhvillimit të qëndrueshëm”. Me këtë

definicion, raporti nënvizon nevojën e kalimit të vëmendjes kundrejt qëndrueshmërisë jo vetëm

fizike për të përfshirë çështjen e madhe të së drejtës humane, duke i dhënë rëndësinë e duhur

argumentave si popullsia, sigurimi i ushqimit, shtrirja e specieve, energjia, industria dhe urbanizimi.

Në këndvështrimin politik dhe institucional eventi më i rëndësishëm është sigurisht Konferenca e

Kombeve të Bashkuara29

që u mbajt në Rio de Janerio në qershor të vitit 1992 dhe shënoi një

moment të rëndësishëm për evolucionin e politikës mjedisore në rang ndërkombëtar. Komuniteti

ndërkombëtar i Konventës duke marrë në konsideratë seriozitetin e çështjes së limitit të rritjes së

popullsisë ravijëzoi një ndërhyrje globale duke nënshkruar dy Konventa dhe tri Deklarata parimesh.

Ato reflektojnë temat e debatit mbi qëndrueshmërinë rreth të cilës nevojitet formulimi i strategjive

të integruara për të eliminuar ose së paku për të minimizuar impaktin negativ të aktivitetit human në

mjedisin fizik, duke promovuar zhvillimin ekonomik të qëndrueshëm në të gjitha vendet. Rezultatet

më të rëndësishme të Konferencës së Rios janë:

Axhenda 21, Programi i Veprimit për shekullin XXI, i cili e vendos “zhvillimin e

qëndrueshëm” si një synim për t‟u arritur nga të gjithë popujt e botës. Axhenda 21 është një

dokument me natyrë programuese, i cili përballet me të gjitha fushat në të cilat është e

nevojshme të sigurohet bashkëveprimi midis mjedisit dhe zhvillimit. Në thelb ajo është një

guidë për implementimin kombëtar të politikave mjedisore të vendosura nga BE dhe

përfaqëson tentativën e parë për të realizuar në shkallë globale një program, i cili lejon

zhvillimin duke u kujdesur ndaj krizave ekonomike, sociale dhe mjedisore. Axhenda 21

prezantohet kështu si një dokument me përdorim në nivel lokal (bashki, provinca, rajone) të

proceseve të përqëndrimit dhe pjesëmarrjes së qytetarëve deri në pjesëmarrjen e subjeketeve

të ndryshëm institucionalë, socio - ekonomikë dhe kulturorë të një territori të caktuar.

Konventa e Biodiversitetit, me objektivin për mbrojtjen e specieve në habitatet e tyre dhe me

vëmendje të veçantë për ato drejt zhdukjes. Konferenca inicioi kështu bashkëpunimin midis

shteteve duke krijuar një dokument i cili përcakton masat dhe guidat që vendet të cilat kanë

firmosur, zotohen të mbështesin dhe të promovojnë zhvillimin e qëndrueshëm.

Përmbajtja e këtyre dokumenteve definon një vizion të përgjithshëm të tematikave të lidhura

me zhvillimin e qëndrueshëm, nga të cilat derivojnë linjat e orientimit drejt politikave për

mbrojtjen e biodiversitetit, por mbi të gjitha ato më aktualet që lidhen me Rrjetin Ekologjik

Natyra 2000.

Në mbështetje të programeve të Zhvillimit të Qëndrueshëm, edhe Samiti i Tokës (1992) jep

konsiderata për vizionin e ri të menaxhimit të zonave të mbrojtura. Sipas këtij Samiti, koncepti i

menaxhimit të zonave ë mbrojtura duhet të shtjellojë ide dhe të hapë perspektivën e “zhvillimit të

qendrueshëm”. Shtimi i vazhdueshëm i popullsisë paralelisht me rritjen e shpejtë të aktiviteteve

ekonomike, janë shkaqet kryesore të sosjes së ekosistemeve të planetit. Ekziston një konsensus i

provuar shkencërisht rreth faktit që problematikat mjedisore si: efekti serrë, zgjerimi i shtresës së

ozonit, shiu acid, dëmtimi i biodiversitetit, shfrytëzimi i pandërprerë i burimeve të rinovueshme dhe

29

UNCED 29


22

2016

parinovueshme, duhet të interpretohen si shenja të qarta dhe të parevokueshme të

paqëndrueshmërisë mjedisore dhe ekonomike. Gjithësesi duhet theksuar që koncepti i

qëndrueshmërisë megjithëse kthen vëmendjen drejt përputhshmërisë globale, para së gjithash duhet

definuar në raport me të dhënat mjedisore. Nga kjo derivojnë shumë modele të qëndrueshmërisë,

secili i krijuar për një kontekst territorial të dhënë30

. Logjika e vendosur pas raportit njeri - mjedis

është analizuar në kohë të ndryshme në shumë këndvështrime dhe konfiguron një mendim mbi të

cilin diskutojnë filozofë, shkencëtarë dhe artistë, duke ndërtuar kështu një forcë tërheqëse që i kalon

kufijtë e morales, e njohjes, artit, pra, prek parimet e sjelljes së njeriut ndaj natyrës31

. Dy janë

parimet kryesore që duhet të inspirojnë këtë qasje të re ndaj mjedisit natyror: (1) është që duhet të

heqim dorë nga pretendimi i vjetër si padronë dhe shfrytëzues të Tokës, përkundrazi për t‟u

konsideruar vëllëzër të çdo specieje tjetër të gjallë ose në të kundërt do të jemi të pashpirt, si gurët,

siç na mëson Francesco d‟Assisi, “babai” i Ekologjisë; (2) është që territori është një resurs i

limituar që nëse shkatërrohet nuk mund të ripërtërihet, çdo ndërhyrje në të do të thotë një “fitore e

thatë” në kushte jo të barabarta, një varfëri për të gjithë komunitetin.

Në përdorimin e tij duhet të udhëhiqemi nga racionaliteti, sepse dhuna kundër territorit është dhunë

kundër resurseve të tij, kushdo qofshin justifikimet e zakonshme, nuk është gjë tjetër veçse një nga

format më të zakonshme të dhunës kundër njeriut dhe gjërave që barbarizojnë botën32

. Në fakt,

koncepti i ndarjes së njeruit nga natyra është relativisht i vonë dhe ka determinuar zhvillimin e

“modernes”, me avantazhet dhe disavantazhet e lidhura me të. Bëhët fjalë për një revolucion të

vërtetë kulturor, i cili ka provokuar ndryshimin e parimit të Weltanschauung:“ ...njeriu është i lirë

të bëjë ç’të dojë me natyrën, ta shfrytëzojë atë për interesat e veta” . Por në këtë proces është futur

kohët e fundit edhe një faktor tjetër që nuk mund të nënvlerësohet tashmë siç është pjesëmarrja

aktive e shkencëtarëve kundrejt çështjes së etikës mjedisore33

. Në këtë valë rikonceptimi për zonat e

mbrojtura shumë shpejt formohet Forumi UNESCO-Universitet–Trashëgimi34

, që përfshiu 445

universitete nga 54 vende të botës.

Ky forum dhe rrjeti i tij organizoi dhe udhëhoqi studimet shumëdisiplinore, rezultatet e të cilave

ishin të mëdha në disa drejtime kryesore: saktësimi e zgjerimi i konceptit të trashëgimisë natyrore,

përveç biodiversitetit, edhe me vlera të tjera unikale të natyrës: gjeologjike, gjeomorfologjike,

hidrologjike, peizazhit, me vlerat kulturore materiale e shpirtërore; përcaktimin e kritereve të

zgjedhjes së siteve të trashëgimisë natyrore dhe të koncepteve të reja të menaxhimit turistik dhe

shkencor të tyre; sigurimin e mbështetjes ligjore e institucionale të trashëgimisë natyrore;

evidentimin e propozimin e siteve për statusin e trashëgimisë natyrore; përgatitjen e strategjive të

rritjes së sipërfaqes së mbrojtur, të ruajtjes së saj, menaxhimit dhe shfrytëzimit shkencor të vlerave

të trashëgimisë natyrore për zhvillimin e qendrueshëm të turizmit35

. Pra, duket qartë që arsyet që

çojnë drejt mbrojtjes së natyrës janë të pangatërrueshme, janë arsye shkencore, sepse natyra është

“laborator i gjallë”, i domosdoshëm për eksperimentimin dhe kërkimin shkencor, prej të cilave

derivojnë të gjitha apikacionet e nevojshme për shëndetin e njeriut: ushqim, ilaçe, energji, pa

harruar pasojat e mëdha mbi ekuilibrin e përgjithshëm ekologjik, apo mbi shkatërrimin e një

30

Bresso, M., (1996)Per un economia ecologica – La nuova Italia Scientifica, Roma. 31

Ciancio, O., (1996)Il bosco e il uomo, Firenze. 32

Cederna, A., (1982)Difesa della natura, difesa dell‟uomo - Parchi e riserve naturali in Italia, Milano. 33

Po aty 34

Forumi dhe rrjeti Unesco- Universiet- Trashëgimi 35


Albanalogjike, Nr.4. Tiranë,


23

2016

specieje animale apo vegjetale36

. Lidhur me rolin e shkencës në formësimin e sjelljes miqësore ndaj

natyrës, vetëm pak vite më parë Rita Levi Mantalcini do të shkruante: “Në vigjilje të milleniumit të

III-të shkencëtarët vlerësojnë të drejtën e tyre për të ndërhyrë në një sektor që në të kaluarën është

konsideruar kompetencë eskluzive e filozofëve dhe fetarëve : ajo e vlerave. Kontributi i tyre në këtë

fushë mund të jetë më i madh se ai që në mënyrë universale iu njihet dhe nuk iu kontenstohet” 37

.

Kështu, në sajë të kontributeve të studimeve shkencore janë shpallur në shkallë planetare 102.102

site të trashëgimisë botërore. Ato zenë mbi 18,8 milion km2, nga të cilat 17 milion km

2 tokësore,

ose 11,5 % e kontinenteve. Në vitin 2020 sitet e mbrojtura do të zënë 17 % të territorit tokësor dhe

10 % të sipërfaqes ujore të planetit. Europa, me 43.000 site të mbrojtura, zë vendin e parë. Midis

këtyre siteve, u evidentuan dhe u propozuan site me vlera unikale, të jashtëzakonshme, për statusin

e trashëgimisë natyrore dhe kulturore botërore. Lista e Trashëgimisë Botërore numëron 981 site

(qershor 2013), nga të cilat 759 site kulturore, 193 site natyrore dhe 29 site mikse (vlera të dyfishta,

natyrore e kulturore).

Nga 190 vende të botës (shtator 2012) anëtare të Konventës së Trashëgimisë Botërore, midis tyre

edhe vendi ynë, 160 prej tyre, kanë mundur të regjistrojnë vlera unikale të natyrës dhe kulturës së

tyre në Listën e Trashëgimisë Botërore (qershor 2013). Të gjitha këto suksese nxorën urgjencën e

përgatitjes së specialistëve dhe studiuesve të mbrojtjes, ruajtjes dhe menaxhimit shkencor të

trashëgimisë për ta kthyer atë në gjenerator të fuqishëm të zhvillimit të qendrueshëm. Universitetet,

në konsultim me FUUT38

dhe rrjetin e tij, në kurrikulat universitare të të tria niveleve, përfshinë

disiplina e profile të reja me objekt trashëgiminë natyrore dhe kulturore. Aktualisht në universitetet

e rrjetit të FUUT39

funksionojnë një mori masterash, që përgatisin specialistë të trashëgimisë dhe

menaxhimit shkencor të saj. Shkollat doktorale çelën drejtime të reja për trashëgiminë, ku u

mbrojtën shumë doktorata, që dhanë zgjidhje për probleme të mëdha të trashëgimisë natyrore dhe

kulturore. Doli në këtë mënyrë problemi i sensibilizimit të opinionit për vlerat e trashëgimisë, duke

filluar nga shkollimi parauniversitar, në të cilin mori përparësi gjeografia, e cila tani synon:

edukimin me ndjenjën e respektit, mbrojtjes e zhvillimit të krijesës së natyrës e të shoqërisë

njerëzore në shekuj; rikonceptimin e formimit kulturor të qytetarëve dhe edukimin atdhetar e

ekologjik të nxënësve e studentëve për t‟u transmetuar gjeneratave të ardhshme vlerat e paqes,

mirëkuptimit, dialogut dhe respektit midis kulturave.

Në kurrikulën e gjeografisë së arsimit parauniversitar u përfshinë disa lëndë e tema me objekt

trashëgiminë. Qendra e Trashëgimisë Botërore aplikon programe për edukimin e të rinjëve me

vlerat e trashëgimisë dhe për t‟i bërë ata aktivë në mbrojtjen e saj.40

Për mbrojtjen e trashëgimisë

natyrore po aq të rëndësishme janë edhe arsyet kulturore, sepse emocioni që na jep bukuria e

natyrës, na egzalton shpirtin dhe na ndihmon të jetojmë, na bën më të ndjeshëm dhe më

inteligjentë41

. E megjithatë në vendet e industrializuara, në fakt, zonat e mbrojtura nuk janë më të

kërcënuara nga abuzimi për të plotësuar nevojat primare, por janë të kërcënuara nga një proces i

pashpirt, një pseudokulturë që di gjithçka mbi çmimet, por nuk di asgjë mbi vlerat, e cila bën të

domosdoshme, të panevojshmen dhe fluente të domosdoshmen.4243

Duket qartë që kërkesa për një

36

Cederna, A., (1982)Difesa della natura, difesa dell‟uomo - Parchi e riserve naturali in Italia, Milano 37

Po aty 38

Forumi dhe rrjeti Unesco- Universiet- Trashëgimi 39

Po aty 40


Albanalogjike, Nr.4. Tiranë, 41

Po aty 42

Ciancio, O., (1996)Il bosco e il uomo, Firenze


24

2016

nivel më të mirë jetese si dhe prirja e ekonomive në zhvillim për të qenë partnerë me vendet më të

përparuara të Botës, vitet e fundit, kanë rritur rëndësinë strategjike të menaxhimit në ekonomitë e

vendeve të ndryshme. Ndaj që sjellja jonë të heshtë në sensin e duhur, duhet të çlirohemi nga disa

paragjykime radikale të tipit mbrojtja e natyrës është “një luks që vetëm vendet e pasura mund t’ia

lejojnë vetes”. Përkundrazi, luksi qëndron në paaftësinë për të mbrojtur mjedisin natyror dhe

territorin, është ai që ka shkaktuar një kolaps hidrogjeologjik në përmasa të panumërta që do të

kushtojë më shumë se 2000 miliardë vjet, dhjetë herë më shumë sa ajo kohë që do të të duhej për

një politikë largpamëse për parandalimin dhe rikuperimin fizik të dherave apo ripyllëzimin44

.

Njohja, eksperienca dhe domosdoshmëria janë aspekte të të njëjtit realitet, çka presupozon një

analizë shkencore të bazuar në një paradigmë të re, ajo sistematike ku kalohet nga një logjikë

linerare në një logjikë jo lineare, nga mendimi fizikalist në atë sistematik. Trashëgimia natyrore

duhet të ndahet njëherë e mirë nga ky kufi që shpesh përkthehet në dhunë si pasojë e arrogancës45

.

Dhe nga ana tjetër janë pikërisht arsyet ekonomike, sepse parqet dhe rezervatet natyrore janë stimul

për turizmin modern, rekreacion në qiell të hapur46

që nënkupton aktivitetet e ndryshme të kohës së

lirë, observime të jetës së kafshëve dhe bimëve, shijimin e peizazhit, etj., me të gjitha avantazhet që

kanë popullsitë lokale47

të cilat duhet t‟i vënë në shfrytëzim ekonomik (bujqësi, industri apo

turizëm), por mbi parime bashkëkohore të menaxhimit të zonave të mbrojtura. Pikërisht në

arsyetimin e rritjes në mënyrë progresive të vetëdijes të një sistemi ekstremisht konfliktual në

aspektin e evolucionit (midis rritjes ekonomike dhe degradimit të mjedisit) në vitet „80 lindi

koncepti i “zhvillimit të qëndrueshëm” i definuar nga Komisioni Bruntland48

. Në këtë këndvështrim

vepron edhe Ecological49

si degë e teorisë ekonomike bazuar në një lidhje të fortë midis sistemit

ekonomik dhe atij mjedisor. Gjithësesi duhet theksuar që koncepti i qëndrueshmërisë megjithëse

kthen vëmendjen drejt përputhshmërisë globale, para së gjithash duhet definuar në raport me të

dhënat mjedisore

Nga kjo derivojnë shumë modele të qëndrueshmërisë, secili i krijuar për një kontekst territorial të

dhënë50

. Një element i rëndësishëm që lidhet me mirëmenaxhimin e zonave të mbrojtura është edhe

qëndrueshmëria e tokave në këto zona, që nga ana tjetër ka lidhje direkte me përdorimin e tokës.

Kur tokat qëndrojnë një sipërfaqe natyrore ushtrojnë funksione të rëndësishme: kullojnë dhe

rregullojnë ciklin e ujit, favorizojnë ushqimin e lumenjëve dhe pakësojnë risqet e përmbytjeve,

prodhojnë ushqim dhe biomasa, rregullojnë ciklin e karbonit dhe favorizojnë biodiversitetin, ofrojnë

hapësira rekreacioni, ndërtojnë raporte sociale, e bëjnë peizazhin të pëlqyeshëm duke ofruar cilësi të

turizmit dhe të jetesës. Nga ana tjetër, kur keqpërdoret, ajo transformohet dhe kthehet thjesht në një

sipërfaqe e cila i humbet të gjitha funksionet përgjithmonë51

. Në këtë kuptim tokat janë një

trashëgimi e përbashkët, e limituar, një burim i parinovueshëm dhe si të tilla duhen përdorur me

kriter dhe mbi baza shkencore. Pra, pas ajrit dhe ujit, dherat janë matrica e tretë tejet e rëndësishme

43

Përse duhen ketrat të gjallë? - pyeti njëherë një zonjë me peliçe një natyralist. Për asgjë. Qe përgjigjja – si Mozarti: në: 43

Cederna, A.,(1982)Difesa della natura, difesa dell‟uomo - Parchi e riserve naturali in Italia, Milano 44

Po aty 45

Ciancio, O., (1996)Il bosco e il uomo , Firenze 46

Outdoor recereation, objekt studimi dhe financimi në vendet e zhvilluara 47

Ciancio, O., (1996)Il bosco e il uomo , Firenze. 48

Brundtland,G, H., (1988)Il fururo di noi tuti : Rapporto della Commissione mondiale per l‟ambiente e lo sviluppo,

Bompiani, Milano. 49

Costanza, R., d‟Arge, R.S, De Groot, S., Farber, M. Grasso, B. Hannon, K. Linburg, S. Naeem, R.VO‟Neill, J. Paruel,

R.G. Raskin, P.Sutton, MVan den Belt, (1997) The value of theword‟s ecosystem service and nature capital, Nature. 50

Bresso, M., (1996)Per un economia ecologica – La nuova Italia Scientifica, Roma. 51

Servizio Studi e Valutazione Politiche Regionali, Ufficio Analisi Leggi e Politiche Regionali, (2011)


25

2016

për zhvillimin e qëndrueshëm dhe kohezionin social të popullsisë. Rënia e qëndrueshmërisë së

dherave është e pashmganshme, por nëse dherat të cilat nuk e përshkojnë ujin luajnë një rol të

rëndësishëm në prodhim, në mbrojtjen e natyrës, në kontrollin ushqimor dhe në funksione të tjera

kyçe, atëhërë në këtë rast papërshkueshmëria cënon kështu zhvillimin e qëndrueshëm52

. Në zonat

pyjore, rrëshqitjet, në kombinim me kripëzimin e akuiferëve çojnë drejt përkeqësimit të cilësisë së

dherave duke shkaktuar dukuri të tilla si: sodifikimi, krijimi i mjediseve të reduktuara, reduktimin e

strukturës dhe biomasës që së bashku ndikojnë në aftësinë e qëndrueshmërisë së bimësisë. Në fakt

specie të tilla si pisha (Pinus pinea), lisi (Quercus pubescens, Quercus ilex) janë të përshtatshme për

dhera të thata dhe të drenuara mirë 53

, ndërkohë që shumë të tjera janë të prirura drejt mjediseve më

të lagështa, por që e lejojnë praninë e kripës54

. Në këtë optikë dherat luajnë një rol të rëndësishëm

derisa janë në gjëndje të ndikojë në ekuilibrat e ekosistemit të një mjedisi të caktuar.

Sipas De Grootfunksionet të ndërmjetme midis proceseve dhe shërbimeve definohen si “kapaciteti

i ekosistemeve në gjëndje të plotësojnë nevojat e njerëzimit”, në mënyrë direkte ose indirekte55

,

kështu 75 % e tokave të përmbytura janë modifikuar në habitate të reja sekondare. Interesi i

komunitetit ndërkombëtar, në raport me burimet pyjore dhe funksionit të tyre të rëndësishëm në

mbrojtjen e ekuilibrave mjedisorë të planetit ka ardhur duke u rritur në dhjetëvjeçarin e fundit56

. Të

shumta kanë qenë edhe marrëveshjet për pyjet në nivel ndërkombëtar, ndër më të rëndësishmet pa

dyshim mund të konsiderohen ato të derivuara nga marrëveshjet e Rio de Janeiro, që sollën

finalizimin e marrëveshjeve mbi biodiversitetitin ndryshimet klimatike dhe dezertifikimin, deri tek

proceset e menaxhimit të qëndrueshem të pyjeve.

Njohja e zonave të mbrojtura pyjore përbën kështu, në ditët e sotme një objektiv parësor si në nivel

global ashtu edhe në nivel kombëtar, regjional, dhe së fundi lokal57

. Iniciativat e ndërmarra në nivel

ndërkombëtar me qëllim njohjen e sipërfaqes pyjore, vlerat, përdorimin, etj., kanë qenë të shumta.

Midis të parave rendisim ato të iniciuara nga FAO në bashkëpunim me Komisionin Ekonomik

Europian të Organizatës së Kombeve të Bashkuara,58

që nëpërmjet Forest Recources Assessment59

,

janë realizuar me ritme 5 - vjeçare dhe 10- vjeçare, të cilat i përshtaten të gjitha llojeve të pyjeve

paçka modaliteteve të ndryshme. Numri i vendeve që sigurojnë të dhëna është rritur në mënyrë

progresive, ku numëroheshin 234 deri në vitin 201560

dhe si përkufizimet ashtu edhe tipi i

52Drejt një strategjie tematike për mbrojtjen e dherave - Komunikim i Komisionit Europian para Këshillit dhe

Parlamentit Europian, Komitetit Ekonomik e Social të rajoneve 53

Padula, M.,(1968)Ricerche sulle consizioni ecologiche dei boschi dei S. Vitale ( Ravenna). Annali dell‟Accademia

Italiana delle Scienze Forestrali. 54

Sixto, H., Aranada, I., Grau, J.M. (2006)Assessment of salt tolerance in populus alba colones using chlorophyll

fluorescence. Photsynthetica. 55

De Groot, R.S. (1992)Functions of Nature: Evaluation of Nature in Enviromental Planning, Management and

Decision Making.ëolters – Nordhoff, Groningen 56

ISAFA,- 2º Inventario Forestrale Nazionale, Istituto Sperimentale per l‟Assestaento Forelstrale e per l‟Apicultura,

Trento, (1998) 57

Pompei E ., (2006)Espansione delle foreste italiane negli ultimi 50 anni: il caso della Regione Abruzzo-Dissertazione

di Dottorato di Ricerca in Ecologia forestral, Università della Tuscia, Viterbo. 58

UNECE - Komisioni Ekonomik Europian të Organizatës së Kombeve të Bashkuara nga akronimi në anglisht, është

një prej pesë komisioneve ekonomike qe bëjnë pjesë në Këshillin Ekonomik dhe Social ( ECOSOC) të Kombeve të

Bashkuara. Tw gjitha aderojnë në ECE që nga viti 1947 me qëllim favorizimin e bashkëpunimit ekonomik e socal dhe

zhvillimit të qëndrueshëm të Europës. Funksioni themelor i komisionit është ai i vlerësimit të problemeve ekonomike,

teknike dhe mjedisore dhe sugjerimi i zgjidhjeve të mundshme në vendet anëtare. 59

Global Forest Recources Assessment, FRA, (2015) 60

The state of food and agriculture, FAO, (2005)


26

2016

informacionit të kërkuar janë përditësuar vazhdimisht duke refektuar ndryshimet në sipërfaqen

pyjore. Studimet e para, në fakt kanë shërbyer për sigurimin e informacioneve rreth prodhimit dhe

konsumit të lëndës drusore, ndërkohë që për funksionet e tjera, në mënyrë të veçantë aspektet

mjedisore fillojnë të merren në konsideratë vetëm duke filluar nga 198061

. Në BE nuk ekziston një

politikë e përbashkët për pyjet, ndërkohë që kjo kompetencë i përket vendeve anëtare, për shkak të

diversitetit gjeografik, ekologjik, politik, social, etj. Ndër të tjera lidhja me politikat e tjera

(bujqësore dhe mjedisore) ndikon në mënyrë të ndjeshme në vendimet e këtij sektori. Qysh nga vitet

‟70 -‟80 të shekullit të kaluar ekzistojnë rregullore të cilat trajtojnë problemet e pyjeve dhe një

dokument mbi Strategjinë e Bashkimit Europian për pyjet62

që nënvizojnë guida të përgjithshme, me

anë të të cilave mund të vërtetohet një lloj politike e përbashkët për pyjet63

. Rregulloret në fushën e

pyjeve ndjekin tri linja kryesore drejtimi:

vlerësimi i rolit të pyjeve për zhillimin rural

mbrojtja e trashëgimisë pyjore nga ndotja atmosferike dhe nga zjarret

promovimi i kërkimit shkencor

Pos këtyre, janë ndërmarrë edhe masa të tjera me karakter më “ të izoluar “, ku vlen të përmëndim

ato të menaxhimit të pyjeve dhe të mbrojtjes së biodiversitetit. Menaxhimi i zonave të mbrojtura

është bërë kështu problem qendror i Konventave Botërore të Mbrojtjes së Trashëgimisë Botërore,

Organizmave Politike dhe Ekonomike Ndërkombëtare, Komitetit Europian, Bankës Botërore, etj. Si

i tillë Plani i Menaxhimit të zonave të mbrojtura duhet të jetë në koherencë me politikat ambientale

të përshkruara në Konventat dhe Marrëveshjet Ndërkombëtare, prej të cilave dalin udhëzime në

formën rekomandimeve e strategjive, planeve të veprimit, etj., që më pas adaptohen në nivel

kombëtar mbi bazën e të cilave çdo shtet harton strategjitë e veta të menaxhimit.

II.1.1. Evolucioni i konceptit të zonave të mbrojtura

Duke marrë në konsideratë faktin që mbi 2000 vjet më parë dekretet mbretërore në Indi mbronin

hapësira të caktuara, ndërsa në Evropë fisnikët dhe njerëzit e fuqishëm ekonomikisht përcaktonin

territore gjuetie për t‟u marrë në mbrojtje, mund të thuhet se ideja e mbrojtjes së zonave natyrore

është universale dhe e hershme. Megjithatë, lëvizja moderne e ZM e ka origjinën në shekullin e

XIX –të, në Amerikën e Veriut64

, por që nga lindja e Parkut të parë Kombëtar, Yellowstone, SHBA

në vitin 1872 deri në vitin 1970 karakteristikat e ZM kanë pësuar ndryshime të ndjeshme65

. Më pas

koncepti i ZM u lançua me shpejtësi në Australi, Zelandën e Re dhe Afrikën e Jugut, dhe vetëm në

shekullin e XX u përhap në të gjithë pjesën tjetër të botës, me një forcë shtytëse që ndryshon nga

rajoni në rajon. 66

Në vitin 1972 Kongresi i II-të i Parqeve dhe Zonave të Mbrojtura i organizuar nga

61Global Forest Recources Assessment, FRA, (2015)

62Regolamento (UE) n.702/2014 della Commissione, del 25 Gugno 2014, che dicchiara compatibili con il mercato

interno, in applicazione degli articoli 107 e 108 ddel trattato sul funzionamentodell‟ Unione Europea, alcune categorie

di aiuti nei settori agricolo e forestrale e nelle zone rurali e che aborga il regolamento della Commissione (CE)

n.1857/200663

Colleti, L., (2005)Il libro verde UE sulla protezione ed informazione forestrale: un‟ insiziativa verso un futuro che

viene da lontano. L‟Italia Forestrale e Montana. 64

Cimanchi, E.,(2010)Il ruolo delle aree protette nello sviluppo di un territorio, - XXXI Conferenza Annuale di Scienze

Regionali, Aosta. 65

Gandariasbetia, (2012)I. E. Evaluacion de la politica de Espacios Naturales Proteidos: una propuesta metodologica

para la Comunidad Autonoma del Pais Vasco, Bilbao. 66

Cimanchi, E.,(2010)Il ruolo delle aree protette nello sviluppo di un territorio, -XXXI Conferenza Annuale di Scienze

Regionali, Aosta.


27

2016

Tabela 1. Etapat kryesore të evolucionit të zonave të mbrojtura

KRITERET ETAPA E I-RË

(1872 – 1970)

ETAPA E II-TË

(1970 – 1992)

ETAPA E III-TË

(1992 – 2005)

ETAPA E IV-T

(2005 - 2014) Karakteristikat

kryesore Lindja e zonave të

para të mbrojtura Zhvillimi i sistemit të

ZM

Konsolidimi i

sistemit ekzisues të

ZM me qasje drejt

Zhvillimit të

Qëndrueshëm

Konservimi i Zonave

të Mbrojtura në

shërbim të

mirëqenies së

popullsisë

Koncepti i ZM dhe

qasja e politikave për

mbrojtjen e tyre

Politika të izoluara

dhe të mbyllura

Potitika të Hapura

Të ZM

Paradigmë e re

e ZM bazuar

në qasje integrimi me

aktivitete

të tjera ekonomike

Vazhdimësia

e disagn –it

të

zhvillimit

të integruar

të ZM edhe pse ende

mbizotëron

perspektiva

e ekosistemit

Objektivat Mbrojtje

dhe rekreacion

Mbrojtje, konservim

shkencor, kulturor,

edukativ dhe socio –

ekonomik

Përforcimi

i

qëllimeve

për

edukimin

mjedisor dhe socio-

ekonomik

Rritja e shërbimeve

mjedisore

të ekosistemeve

Sipërfaqja e mbrojtur E vogël Rritje e numrit dhe

sipërfaqes së ZM

Rritje e vazhdueshme

e ZM: zonat e para

detare të mbrojtura

Rritje e vazhdueshme

e ZM me theks të

veçantë në zonat

detare të mbrojtura

Tipologjia e ZM Kategori të pakta:

mbizotërojnë Parqet

Kombëtare

Konfuzion

i

tipologjive:

krijimi i kategorive të

reja të ZM

Tendenca

për

thjeshtëzimin

e tipologjive të ZM

dhe

unifikimi i kritereve:

klasifikimi i IUCN

(1994)

Adaptimi i

klasifikimit

të

IUCN

në

sistemet

kombëtare të ZM

Rrjetet e ZM Prakatikisht

inekzistente

Krijimi i rrjeteve të

para të ZM

Zgjerimi dhe forcimi

i rrjeteve

rajonale, kombëtare

dhe ndërkombëtare

Rritja e rëndësisë së

rrjeteve të ZM:

krijimi i Natyra 2000

Organizmat

ndërkombëtarë

Lindja e

organizamve

të para të

specializuara: IUCN,

WWF, etj.

Profilizimi

i organizmave dhe

rregulloreve.

Rritja e numrit të

vendeve anëtare

Forcimi i rolit të

organizmave

dhe rregulloreve.

Krijimi i CBD

(1992)

Ripërcaktimi

i strategjive

dhe objektivave në

në shkallë globale.

Instrumentat për

arritjen e qëllimeve Dominojnë

instrumentat juridikë

Zhvillimi i

planifikimit dhe

menaxhimit të ZM

Përdorimi i

instrumenteve

të reja: inventare,

tregues, modele

të zhvillimit

socio-ekonomik, etj.

Menaxhimi i

adaptuar

dhe

bashkëmenaxhimi.

Instrumenta:

korridoret

ekologjikë,

instrumenta të reja të

financimit, etj.

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga Tolòn dhe Lastra (2008)


28

2016

IUCN67

shënoi një moment historik për trashëgiminë natyrore, i cili solli risi si në konceptimin

ashtu edhe në përmbajtjen e ZM. Gjatë dy dekadave të ardhshme, u dizejnua zgjerimi i konceptit

dhe qëllimeve të krijimit të ZM të cilat shkuan përtej mbrojtjes në mënyrë rigoroze. Ka pasur edhe

një rritje të madhe në numrin e ZM dhe sipërfaqes së tyre. Faza e tretë filloi në vitin 1992 dhe

përkon me Kongresin e IV-t Botëror për Parqet e zonat e tjera të mbrojtura dhe mbi të gjitha, me

miratimin e CBD68

. Nëse shohim mbrapa në disa hapa të fundit që kanë përcaktuar rolin e ZM

brenda një territori, një përkufizim i rëndësishëm për zonat e mbrojtura është dhënë nga udhëzimet

IUCN në vitit 1994, sipas të cilit ZM është: “një sipërfaqe tokësore dhe/ose ujore dedikuar për

mbrojtjen dhe mirëmbajtjen e diversitetit biologjik, të lidhura me burimet natyrore dhe kulturore të

cilat menaxhohen përmes mjeteve të tjera ligjore në fuqi”. Siç mund të shihet, qysh në vitin 1994,

ka hyrë koncepti i pranisë së përhershme të njeriut në zonat e mbrojtura edhe pse brenda kufijve të

caktuara.

Gjithashtu theksohet domosdoshmëria për të marrë në konsideratë nevojat e popullsisë vendase dhe

lokale si faktorë kyç të zhvillimit69

. Kjo fazë zgjati deri në vitin 2005, vit në të cilin u publikua

EEM70

, duke bërë me dije konkluzionet në arenën ndërkombëtare. Por qasja e integruar në ZM mori

impuls vetëm gjatë fazës së tretë dhe është konceptuar si paradigma në të cilën mbështetet koncepti

aktual i ZM71

. Sot, mund të thuhet se ZM po jetojnë në një fazë të re, të karakterizuar nga një lidhje

akoma më e ngushtë mes ruajtjes dhe mirëqenies. Sipas modelit të integrimit të zhvilluar në fazën e

tretë, po formësohet gradualisht instalimi i një koncepti të ZM si ofrues të shërbimeve të ekosistemit

për mirëqenien e shoqërisë njerëzore Aktualisht, pothuajse çdo vend ka miratuar legjislacionin e vet

në lidhje me zonat e mbrojtura dhe ka përcaktuar sitet për mbrojtje: në total më shumë se 100.000

site në botë i përgjigjen konceptit ndërkombëtar të ZM72

.

Megjithatë, ka disa paqartësi në lidhje me linjat kryesore dhe ka të dhëna që nuk është arritur

qëllimi i vendosur në vitin 2002 nga qeveritë e ndryshme në mbarë botën, për të arritur deri në vitin

2010 në një reduktim të ndjeshëm të normës aktuale të humbjes së biodiversitetit “73

. Analiza e

evolucionit të rolit të zonave të mbrojtura në qeverisjen e territorit nuk mund të ndahet nga

vlerësimi i të njëjtit qëllim njohur nga burimet zyrtare. Sipas kategorive të ndryshme të të

përcaktuara nga klasifikimi i IUCN të vitit 1994, objektivat e ZM janë të lidhura ngushtë me llojin

që ata përfaqësojnë. Për shembull, me kategorinë "rezervë natyrore” nënkuptohet ajo ZM në të

cilën sigurohet mirëmbajtja e proceseve ekologjike dhe e ruajtjes së biodiversitetit, pra, bëhet fjalë

për territore në të cilat llojet dhe burimet natyrore janë të mbrojtura rigorozisht, në të cilën është e

ndaluar çdo ndërhyrje e njeriut dhe çdo veprimtari njerëzore. Ndryshe nga rastet e kategorisë së

“parqeve kombëtare”, të cilat janë interpretuar si vende për mbrojtjen e ekosistemeve për

rekreacion që kanë për qëllim të sigurojnë një bazë për studime shkencore, duke përdorur një qasje

67International Union for Nature Conservation

68 Convention On Biological Diversity, United Nations, (1992)

69Cimanchi, E.,(2010)Il ruolo delle aree protette nello sviluppo di un territorio, -XXXI Conferenza Annuale di Scienze


EEM - Enviromental Effects Monitoring, është dokumenti i monitorimit e efeketeve të industrisë në mjedis i

Kompanisë Kanadeze Ecospace, e cila ka eksperiencë në vizatimin dhe implementimin e studimeve për cilësinë e

komuniteteve ekologjike. 71

Gandariasbetia, I. E.(2012)Evaluacion de la politica de Espacios Naturales Proteidos: una propuesta metodologica

para la Comunidad Autonoma del Pais Vasco, Bilbao 72

Cimanchi E. (2010)Il ruolo delle aree protette nello sviluppo di un territorio, -XXXI Conferenza Annuale di Scienze


Convention On Biological Diversity, United Nations, (1992)


29

2016

Tabela 2. Paradigmat e vjetra dhe të reja të ZM

TEMA

SI ISHIN ZM

SI JANË ZM

Objektivat Të destinuara për konservim strikt Objektivat e konservimit kompatibël

me ato socio – ekonomike

Themeluar për mbrojtjen e kafshëve

të egra dhe bukuritë spektakolare

piktoreske

Themeluar gjithashtu për arsye

shkencore dhe kulturore

Konservimi i zonave të virgjra

natyrore pa prezencën e njeriut

Konservimi i zonave natyrore dhe

gjysëm natyrore të shoqëruara me

vlerat kulturore

Menaxhuar

me parimin e mosndërhyrjes

Menaxhuar në mënyrë aktive për

rikuperimin e specieve dhe restaurimin

e ekosistemeve

Menaxhuar në radhë të parë për

vizitorët dhe turistët

Turizmi bëhet mjet për të kontribuar

në zhvillimin lokal

Konteksti Të konceptuar si forma të izoluara , të

menaxhuar si “ishuj”

Të planifikuara si pjesë e sistemit

kombëtar, regjional dhe ndërkombëtar,

të rregulluara si “rrjete”

Perceptimi Të konsideruara me interes kombëtar

ose ndërkombëtar

Të konsideruara gjithashtu me interes

regjional ose lokal

Popullsia locale Planifikuar dhe menaxhuar pa marrë

në konsderatë popullsinë lokale

Menaxhuar me pjesëmarrjen

e popullsisë lokale dhe në disa raste

për vetë popullsinë, për të plotësuar

nevojat e saj

Qeverisja Të administruara nga pushteti qëndror Menaxhuar nga grupet e interesit

Teknika të menaxhimit

Menaxhuar në mënyrë aktive brenda

kohë të kufizuar, mënyrë teknokratike

Menaxhuar në mënyrë të adaptuar me

ndjeshmeri sociale dhe politike

Kapaciteti i menaxhimit

Të menaxhuara në mënyrë shkencore

nga ekspertë të zonave të mbrojtura

Të menaxhuara nga ekspettë me aftësi

multidisiplinare duke marrë

në konsideratë kontekstin lokal

Financimi

Të financuara nga qeveria Të financuara nga burime të ndryshme

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nsur nga Philips (2003) dhe Europark - Espana (2008)

konsistente me parimet e zhvillimit të qëndrueshëm74

. Parqet Kombëtarë u krijuan në SHBA midis

viteve 1872 dhe 1890. Qyteti i Stokoholmit institucionalizoi administrimin e Parqeve në vitin 1869.

Ndërsa hapësira mjaft e gjerë e mbrojtur e Lapland i takon vitit 1909. Zvicra krijoi në vitin 1914

Parkun Kombëtar të Engandina. Lenini firmosi në 1919 dekretin për mbrojtjen e deltës së Vollgës.

Edhe vendet të cilat vonuan në krijimin e parqeve kombëtare, si Franca dhe Britania e Madhe,

74

Po aty


30

2016

kishin pas shpatullave një kulturë të territorit dhe të peizazhit që kishte vepruar në sensin e

konservimit inteligjent, duke bërë që të shpërthenin mekanizma mbrojtjeje edhe kur përvijoheshin

gracka75

. Dekreti për mbrojtjen e pyllit Fonatinebleau u ratifikua në vitin 1853 dhe i dedikohet

inicitivës së letrarëve dhe artistëve, ndër të parët Theodore Rousseau. Në Angli qysh në 1700-ën

peizazhi rural ishte modeluar si një kopsht i madh i dizajuar nga arkitektë, të aftë për të lënë shenja

harmonike, në respekt të natyrës. Tradita e nisur nga Lancelot Brown u vazhdua më tej për meritë të

arkitektëve të natyrës si Sylvia Crowe, presidente e Institute of Landscape Architects. Crowe e

konceptonte në mënyrë të avancuar peizazhin për të krijuar pyjet e reja me alternime të pemëve të

specive të ndryshme, me lëndinat plot qëllime estetike dhe ekologjike preçize76

. Nga ana tjetër në

shumë vende të huaja që shpesh i marrim si model, Parqet Kombëtare janë krijuar para së gjithash

për të vënë në mbrojtje peizazhet dhe për të lehtësuar shijimin e tyre nga publiku.

Në raportin e vitit 1945, një draft i ligjit të vitit 1949 MbiParqet Kombëtare Angleze, John Dower

pohoi një përfundim që mbeti i pandryshuar “sipërfaqe të mëdha me bukuri natyrore dhe relativisht

të egra, në të cilat, për përfitime të vendit, peizazhi është ekstremisht i mbrojtur, objektet ose rrugët

me interes historik dhe artistik janë automatikisht të mbrojtura, aktivitetet bujqësore ekzistuese

mbahen pasi janë struktura të predispozuara për rekreacionin në qiell të hapur”77

. Duhet të

çlirohemi nga frika mos nuk shfaqemi “shkencëtarë” dhe të rifitojmë lirinë për të riafirmuar

rëndësinë e peizazhit në kulturën kombëtare, jo si gjendje shpirtërore sigurisht. Në të njëjtën kohë

duhet të pranojmë që gjendja mjedisore dhe vlerat variojnë nga parku në park, në varësi të prirjes së

shteteve dhe prezëncës humane. Edhe një Park me përmasa modeste mund të marrë rëndësinë e një

Parku Kombëtar, po të marrim parasysh shembullin francez të ishullit të vogël Port Cros, në

Provenzë.

Në Francë Parqet kombëtarë janë themeluar duke ndjekur metodën e zonave të mëparshme të

mbrojtura, në hapësira të definuara “qëndrore”, me interes të lartë shkencor dhe me vendbanime

turistike në periferi të tyre78

. Në Britaninë e Madhe përcaktimi i tyre është ndjekur nga definicioni

tashmë i shumëcituar, bëhet fjalë gati gjithmonë për hapësira të mëdha, pjesërisht të banuara, me

vlera tëjashtëzakonshme të peizazhit, të destinuara paraprakisht për rekreacion. Pyje, liqene, kodra,

(gati gjithmonë prona private) mbrohen në respekt të rregullave të besuara qytetarisë së turistëve.

Në zonat margjinale ndërtohen qëndra të vogla për observime natyrore, muze, fshatra të vegjël prej

viletash druri, objekte për praktikimin e sporteve të ndryshme në përputhje me ofertën natyrore të

parqeve (fluturime me parashutë, ekskursionizëm, kanotazh, etj.).

Në shumë Parqe anglezë e skocezë lejohet aktiviteti i peshkimit (me kriter) ashtu si edhe në parqet

amerikanë. Vetëm Parku Kombëtar zvicerian i Engadinës mbrohet në mënyrë tepër të rreptë, e

megjithatë në “faltoren zviceriane” janë hapur 80 km shtigje dhe përgjatë rrugës Ofenberg janë

ndërtuar parkime të detyruara për vizitorët me automjete79

. Pas Samitit Botëror të Klasifikimit të

ZM është përhapur një gamë e re qëllimesh dhe qasjesh të lidhura me mbrojtjen e këtyre zonave,

por për IUCN në këtë rast objektivi kryesor mbetet ai i konservimit të natyrës, çka nuk përjashton

faktin që ZM mund të prezantojnë objektiva të tjerë në të njëjtin nivel, si ato kulturorë ose

shpirtërorë, por në rast konfliktesh të këtyre të fundit, mbrojtja e natyrës duhet të jetë priotitet 80

.

75Cederna, A., (1982)Parchi e riserve naturali in Italia – Difesa della natura, difesa dell uomo, Milano.

76Po aty

77Po aty

78 Po aty

79 Po aty

80 Po aty


31

2016

Pra, mund të afirmohet se aktualisht gjendemi në një etapë të re për ZM, të karakterizuar nga një

lidhje e ngushtë midis konservimit dhe mirëqenies njerëzore.Sipas paradigmës së zhvillimit të

integruar në etapën e tretë po insatalohet gradualisht një koncept i ri i ZM si ofrues së shërbimeve

të ekosistemit për mirëqenien njerëzore81

. Ky interpretim i evolucionit të ZM mbështetet në draftin

e Guidave të reja të IUCN82

, e cila ripropozon edhe njëherë kategoritë e vitit 1994, por sqaron

konceptin e komplementaritetit të mbrojtjes së vlerave duke konfirmuar që “vetëm sitet, vlera

kryesore të cilave është konservimi i natyrës mund të konsiderohen ZM”, por nënvijëzon që midis

objektivave të cilat duhet të ndiqen në mënyrë të detyruar është konservimi për përiudha të gjata si

edhe mbrojtja e diversitetit të peizazhit dhe habitatit.

Qysh atëherë evolucioni i njohurive shkencore dhe teknike së bashku me ndryshimet në perceptimin

publik dhe politik të ruajtjes së natyrës ka bërë që të ndryshojë dukshëm roli i këtyre hapësirave

duke i lënë vendin një “ pardigme” të re të zonave të mbrojtura83

. Në mbështetje të konceptit

shumëfunksional të ZM ndër të tjera lindën si objektiva të paradigmës së re edhe integrimi i

përdorimit të resurseve me menaxhimin dhe kohezionin social. Këto ndryshime sollën një zgjerim

të mëtejshëm të konceptit të ZM, të cilat tashmë përfshinin edhe objektivat historiko - kulturorë dhe

edukativë. Konfigurimi i kësaj pardigme të re mbi ZM është rezualtat i një procesi reflektimi të

IUCN. Tri ishin linjat kryesore të zhvillimit të punës të cilat gjatë viteve 1990 gjeneruan bazën

teorike të kësaj pardigme të re:

pjesëmarrja e komunitetit dhe partneriteti publik – privat

sistemi i ZM

planifikimi dhe menaxhimi84

Edhe pse zonat e mbrojtura nuk janë e vetmja mënyrë për të mbrojtur natyrën (ekzistojnë

instrumenta të tjerë të përgjithshëm dhe sektorialë në politikat e shteteve të ndryshme) aktualisht

përbëjnë ende mjetin kryesor të menaxhimit që lidhet në mënyrë të drejtëpërdrejtë me konservimin.

Rëndësia e përpjekjeve për ZM si në aspektin e burimeve materiale, njerëzore dhe ekonomike, ashtu

edhe në vështirësinë e menaxhimit të sistemeve të tilla komplekse dhe dinamike në një mjedis që

ndryshon përditë, e bëjnë gjithmonë edhe më të nevojshem adaptimin e kritereve rigoroze të

menaxhimit. Në këtë kontekst planifikimi i menaxhimit të tyre merr përparësi të madhe.

Vitet e fundit po prodhohet një revolucion i thellë për kuptimin dhe administrimin e ZM. Kongersi i

V-të Botëror i Parqeve në Durban85

me temë “Përfitimet përtej kufijëve” hapi simbolikisht dyert e

ZM për të njohur ndikimin e saj në konservimin e biodiversitetit dhe zhvillimin ekonomik.

Gjithashtu në Planin e Punës për ZM, të adaptuar nga Konferenca e Palëve të Konventës së

Diversitetit Biologjik86

vendosi për herë të parë për mbledhjen e një grupi pune dedikuar posaçërisht

Nenit 8 të Konventës: “konservim insitu të ZM”. Gjithashtu në Kongresin e IV - t Botëror të IUCN

për ZM, mbajtur në Bangok në fund të vitit 2004, u njoh roli i ZM për arritjen e objektivave të

81 Garcia., L.G:J., Mezquiida, A.A.J., de la Guerra, M.M., De Lucio frenadez, V.J., (2008)Serie Manuales Europarc

Espana – Plan de accion para los espacios naturales protegidos sel Estado espanol. Planificar para gestionar los espacios

naturales protegidos, Madrid. 82

IUCN- International Union For Conservation of Nature, (2008). 83

Philips, A.,(2003)Turning Ideas on their gead- The new paradigm for Protected Areas. 84

Gandariasbetia, I. E. (2012)Evaluacion de la politica de Espacios Naturales Proteido : una propuesta metodologica


Kongresi i V-të Botëror i Parqeve në Durban, (2003) 86

Konferenca e Palëve të Konventës së Diversitetit Biologjik, Kuala Lumpur, (2004)


32

2016

zhvillimit të OKB për këtë mijëvjeçar deri në vitin 2015. Aktualisht ZM konceptohen si mjetet e

duhura për mbrojtjen e natyrës ku qëllimi kryesor është sigurimi i shërbimeve nga ekosistemet pa

dëmtuar vlerat e trashegimisë. Korniza metodologjike e evolucionit të EEM87

parashikon që

shërbimet e ekosistemeve ndikojnë në mënyrë direkte në së paku katër komponentët e mirëqenies së

shoqërisë njerëzore:

siguria (strehim i sigurtë, duke pakësuar vulnerabilitetin përballë kolapseve ekologjike, etj.)

të mirat materiale themelore ( ushqim, ujë i pijshëm, etj. )

shëndet ( evitimi i sëmundjeve, thithja e ajrit të pastër, etj.)

raporte sociale (shprehje e vlerave estetike dhe kulturore, studimi dhe të mësuarit)

Njëherazi thekson që biodiversiteti është një suport i qenësishëm i secilës prej kategorive të

shërbimeve të përcaktuara88

, ndaj humbja e biodiversitetit ndikon në mënyrë të drejtpërdrejtë në

cilësinë e shërbimeve të ofruara nga ekosistemet e ZM, duke ndikuar për pasojë në varfërimin e

cilësisë së jetesës së njerëzve89

. Në këtë kontekst, koncepti i zonave të mbrojtura është ende i

paqartë dhe ka interpretime të ndryshme. Paqartësia në teori dhe praktikë sjell si domosdoshmëri

kapërcimin e logjikës së ndjekjes së “rrymës”. Shpesh koncepti i menaxhimit dhe i shfrytëzimit

turistik të zonave të mbrojtura për qëllime ekonomike ngushtohet në “përdorimin e natyrës së

gjelbër” derisa të prodhojë të ardhura dhe punësim. Një qasje e tillë nuk reflekton një realitet në të

cilin mjedisi natyror është shumë më tepër se një “furnitor i thjeshtë” i burimeve natyrore. Të

nxjerrësh një ekstrakt nga ekosistemi dhe ta rifutësh atë në ekosistem në formë të degraduar,

interferon në mënyrë dramatike dhe të pakthyeshme në proceset natyrore.

Në mënyrë të pashmangshme në një zonë të mbrojtur dhe aq më tepër në një Park Natyror, koncepti

i interferencës mjedisore duhet të jetë në qëndër të vëmendjes. Sipas Calafati duket qartë që në një

“zonë të mbrojtur” procesi ekonomik duhet të bazohet në një lëndë të rinovueshme dhe që një

përdorim i tillë të jetë i qëndrueshëm, pra të mos rrezikojë kapacitetin e ekosistemit. Në këtë

këndvështrim shumë nga zonat e mbrojtura, sidomos zona dendësisht të populluara duhet të

kuptohen si “eksperimente të zhvillimit për të integruar aspektet ekonomike, sociale dhe ambientale,

pra duhet të konsiderohen si laboratorë të vërtetë të qëndrueshmërisë”90

. Nga ana tjetër Giacomini

theksonte karakterin eksperimentues të ZM kur shkruante se “zonat e mbrojtura bëhen vënde të

eksperimentimit të vazhdueshëm të raporteve të reja midis njeriut dhe natyrës në sensin shkencor,

edukativ, kulturor por edhe social- ekonomik”91

. Ndërsa Gambino92

mëshon në faktin që: modelet e

zhvillimit të implementuara në brendësi të zonave të mbrojtura mund të eksplorojnë dhe paraprijnë

zgjidhje menaxhimi përtej kufijëve të zonës duke i trasformuar ato në “zona të ekselencës”. Kështu,

nëpërmjet afirmimeve të mësipërme mund të konkludohet që menaxhimi përmbledh tre elemente

kryesorë: inputet, marrëdheniet e ndërsjellta dhe autputet. Autorë të ndryshëm kanë dhënë

87 EEM EEM - Enviromental Effects Monitoring, është dokumenti i monitorimit e efeketeve të industrisë në mjedis i

Kompanisë Kanadeze Ecospace e cila ka eksperiencë në vizatimin dhe implementimin e studimeve për cilësinë e

komuniteteve ekologjike, (2003) 88

EEM, EEM - Enviromental Effects Monitoring, është dokumenti i monitorimit e efeketeve të industrisë në mjedis i

Kompanisë Kanadeze Ecospace e cila ka eksperiencë në vizatimin dhe implementimin e studimeve për cilësinë e

komuniteteve ekologjike, (2005) 89

CDB, Convention On Biological Diversity, United Nations, (1992) 90

Calafati., A.G.(2001)Conservazione, sviluppo locale e politiche agricole nei parchi naturali. La questione agraria.n.4 91

Giacomini, V., (1980)Nel trentesimo anniversario del movimento Pro Natura, In “ Natura e Mntagna”, XXVII, n.3 92

Gambino, R.,(1996)Parchi naturali europei, Roma, Nuova Italia Scientifica (1994);Gambino, R., Progetti per

l‟ambiente, Milano, Franco Angeli


33

2016

Tabela 3. Shërbimet mjedisore të ofruara nga ekositemet e ZM

SHËRBIME KUPTIMI SHEMBUJ

Shërbimet

mbështetëse

Shërbimet

e disponueshme

Benefice të siguruara nga

ekosistemet që rrjedhin nga

struktura e tyre biotike (kontribute

direkte)

Ushqime

ujë i pijshëm dhe për përdorime

të tjera

lëndë drusore

fibra

lëndë të para

burime gjenetike

bimë mjekësore

Procese

themelore

ekologjike

që

përbëjnë bazën e

ruajtjes së

shërbimeve

të tjera

të ekositemeve

Rregullimi i shërbimeve

Benefice

që rrjedhin nga veprimtaria dhe

rregullimi i proeseve të ekosistemit

(kontribute indirekte)

rregullimin e klimës

rregullimin

e temperaturës së ajrit

rregullimin

e çrregullimeve natyrore (psh.,

përmbytjet)

kontroll biologjik (psh., insektet)

pllenimin e kulturave të lashta

Formimi

i dherave

ciklet

e

lëndëve ushqyese

prodhimi

i lëndëve të para

Shërbimet kulturore

Benefice jomateriale të marra nga

popullsia nëpërmjet eksperiencës

direkte me ekosistemet dhe

biodiversitetin e tyre (kontribute

të qëndrueshme)

njohuri shkencore dhe lokale

ndjenja shpirtërore dhe fetare

ndjenjëne

përkatësisë

dhe identitetit kulturor

kënaqësi estetike

aktivitete rekreative

dhe kulturore

edukim mjedisor

Burimi: EEM (2003) dhe Montes et al (2011)

definicione personale për menaxhimin. Të menaxhosh, sipas Henry Fayol93

, do të thotë “të

planifikosh, të kontrollosh, të koordinosh, të komandosh, të parashikosh”. Definicioni i Fayolit, i

adaptuar nga teoricienët e kohës është ende i vlefshëm. Nga ana tjetër Brech94

do të përforconte

mendimin se menaxhimi është “një proces social, që përfshin: planifikimin, kontrollin, kordinimin

dhe motivimin”. Ndërkohë Koontz &O‟Donnel95

e shohin menaxhimin si një proces operacional që

fillon me shqyrtimin e situatës dhe vazhdon me analizën e pesë funksioneve të tij, që janë

“planifikimi, organizimi, drejtimi, rekrutimi dhe kontrolli”.

Vitet e fundit procesi i menaxhimit po orientohet drejt rezultateve po aq sa edhe drejt

veprimeve, apo aktiviteteve. Sipas Drucker96

menaxhimi, para së gjithash, është i lidhur me

organizimin sistematik të burimeve ekonomike, për t‟i bërë këto burime produktive. Në këtë

këndvështrim, menaxhimi përfshin një mori aktivitetesh, që të grupuara janë: planifikim (përcaktimi

i objektivave dhe qëllimeve, i aktiviteteve dhe afateve për arritjen e tyre), organizim (detajimi

ekoordinimii aktiviteteve sipas një strukture të përshtatshme dhe shpërndarja e përgjegjësive për

93

Fayol, H., (1916)Principles of management 94

Brech., E.F.L (1975)The Principles And Practice Of Management 95

Koontz &O‟Donnell (1984)Principles of management: An analysis of managerial functions. New York: MacGraw-

Hill. 96

Drucker,P., (1985)Innovation and entrepreneurship: principles and practices.

http://www.goodreads.com/book/show/4316521-the-principles-and-practice-of-management


34

2016

realizimin e planit të parashikuar), motivim (plotësimi i nevojave sociale, psikologjike, ekonomike

të punonjësve të përcaktura në qëllimet dhe objektivat e komunitetit) dhe kontroll (monitorimi

dhe vlerësimi i aktiviteteve dhe përcaktimi i mjeteve, mënyrave dhe rrugëve për korrigjime).

Duke i grupuar kështu mund të kuptohet se çfarë bëjnë menaxherët në praktikë, sidomos në drejtim

të imputeve të tyre. Nga ana tjetër në konceptin e menaxhimit është futur edhe një element i ri i

shprehur qartë në parrullën “Parku me njerëzit dhe mbi të gjitha për njerëzit”, e cila ndërton

aktualisht filozofinë e institucionalizimit të zonave të mbrojtura, ku cilësia mjedisore, biodiversiteti,

riproduktiviteti i resurseve dhe mbrojtjes së peizazhit, janë në përpjestim të drejtë dhe jo antipode të

aktiviteteve antropike. Pranimi i shoqërisë njerëzore brënda kontekstit mjedisor me të drejtën për t‟u

mbrojtur nuk minimizon ende problematikat, madje e bën më kompleks menaxhimin97

. Përdorimi

social i planifikimit i kontenstuar fort midis viteve „70 – „80, duket në fakt se gjen terren, një bazë

të re juridike e kulturore si dhe një rritje të konsensusit social në mbrojtjen e mjedisit98

.

IUCN99

deri në vitet ‟90 ka parë nevojën për të përshtatur politikat e menaxhimit të zonave të

mbrojtura me ato të planifikimit që gradualisht janë konfiguruar, deri në mbërritjen e propozimeve

të paradigmave të reja të zhvillimit, të cilat ushtrojnë në mënyrë të veçantë një vëmendje gjithnjë e

në rritje ndaj nevojave të inegrimit territorial100

të forcimit të formave të bashkëpunimit dhe të

qeverisjes nga poshtë - lart si dhe të përputhjes midis konservimit, kohezionit social e zhvillimit të

qëndrueshëm101

. Në thelb, ndryshimet objektive që janë prodhuar dhe po prodhohen ende në

shtrirjen, në kompleksitetin dhe në cilësinë e problemeve të mbrojtjes së natyrës bëjnë thirrje në

mënyrë gjithnjë edhe më të dukshme për rekursin e planifikimit, si bazë për politikat e menaxhimit

edhe brenda zonave të mbrojtura.102

Nevoja për instrumenta më të përshtatshëm menaxhimi në fushën e planifikimit, ka çuar në

ndërgjegjësimin e papërshtatshmërisë së metodave tradicionale, duke e aktivizuar kërkimin drejt

orientimeve të reja mbi të cilat duhet të bazohen Planet e Menaxhimit. Por lipset të rishihen skemat

dhe metodologjitë e deritanishme të planifikimit, në përpjekje edhe të rishikimit të funksionimit të

hapësirës gjeografike (pellg ujëmbledhës, park etj)103

. Në debatet shkencore është shfaqur në më

shumë se një rast, domosdoshmëria thelbësore e rikompozimit të procesit të planifikimit duke

mëshuar në kërkimin e elementëve të rinj gjithëpërfshirës të Planit104

. Institucionalizimi i një zone

të mbrojtur, tashmë nuk është më i konceptuar si aktivitet i limituar vetëm në kontekstin natyror,

por si veprim i hapur, inovativ dhe shtytës në të cilin planifikimi është i orientuar drejt

individualizimit të formave të reja të menaxhimit që mbulojnë pos mbrojtjes së mjedisit në kuptimin

e ngushtë, edhe komponentë të tjerë, si peizazhi, historia, aktivitetet prodhuese antropike të

mëparshme dhe aktuale. Nga i ashtuquajturi “muzealizimi” i një skenari natyror kalohet në një

vizion ekologjik global, në të cilin bashkëjetojnë elementë natyrorë dhe antropikë që kanë nevojë jo

97Scanu, G., Madau, C., (2001)Prospettive di tutela dell‟ammbiente in Sardegna nel quadro ddelle nuove politiche di

valorizzazione e gestione delle risorse naturale. Il caso del Monte Arci. 98

Gambino. R., (1996)Progetti per l‟ambiente, Milano. 99

International Union for Conservation of Nature 100

IUCN- International Union for Conservation of Nature, (2003) 101

IUCN - International Union for Conservation of Nature, (2004) 102

Gambino, R., (1996)Progetti per l‟ambiente, Milano. 103

Scanu, G., Madau, C., (2001)Prospettive di tutela dell‟ammbiente in Sardegna nel quadro ddelle nuove politiche di

valorizzazione e gestione delle risorse naturale. Il caso del Monte Arci. 104

Gambino, R., (1996)Progetti per l‟ambiente, Milano.


35

2016

vetëm për mbrojtje, por edhe për planifikim dhe menaxhim, për të mundësuar përpjestimin e

burimeve natyrore dhe kulturore105

.

II.1.2. Konservimi i zonave të mbrojtura

Mbrojtja e hapësirave të mëdha natyrore është një “gjetje amerikane”106

. Fillohet të flitet për Parqe

Kombëtare në sensin e ZM pikërisht, në SHBA, në mesin e shekullit të kaluar. Për të kuptuar

motivin e këtij interesi për konservimin dhe vlerësimin e natyrës duhet marrë në konsideratë historia

e okupacionit të këtyre territoreve nga njeriu. Pushtimi i hapësirës amerikane erdhi shumë shpejt

dhe pa kujdesjen e shoqërisë njerëzore për impaktin që mund të kishte prezenza dhe veprimataria e

tyre mbi mjedisin natyror. Të parët që vuajtën praninë e kolonëve ishte popullsia autoktone:

indainët lëkurëkuq. Me pushtimin e Përëndimit u thye ekuilibri i krijuar nga shoqëritë ekzistuese,

territoret e gjuetisë së indianëvë u pushtuan dhe kopetë e bizonëve, burimi kryesor i mbijetesës së

tyre, u eleminuan sistematikisht.

Vënia në shfrytëzim i ultësirës lindore çoi për pasojë në erodimin e tokave dhe shkatërrimin e

kopeve të bizonëve. Në këtë kontekst, dinamika e evolucionit dhe dëmtimi i mjedisit solli në

mënyrë spontane kërkesën e shtresave më të ndjeshme amerikano-veriore, për kursimin dhe ruajtjen

e disa elementëve të veçantë të peizazhit për t‟ua përcjellë gjeneratave të ardhshme. Këta njerëz të

kulturës, artistë dhe shkencëtarë bënë që të dëgjohej zëri i tyre, duke siguruar mbështetjen e

njerëzve të politikës107

. Koncepti i konservimit në traditën amerikane nënkupton hulumtimin mbi

identitetin kombëtar, afirmimin e principeve demokratike të shfrytëzimi publik dhe mbrojtjen e

mjediseve të pakontaminuara108

. Në Europën e vjetër iniciativa të tilla kishin ngjallur në fillim

vetëm një kuriozitet, sepse ishin të paktë ata që e kishin të qartë se si dhe kur duhej ndërhyrë në

territorin europian të degraduar. Gradualisht cilësia e parqeve filloi të rritej gjithmonë edhe më

shumë, sepse disa shtete europiane filluan të sensibilizoheshin me problemin.

Qysh atëherë, për shumë vjet në vazhdim, tema e konservimit është lidhur gjithmonë me bukuritë

natyrore dhe në këtë mënyrë ruajtja e tyre është bërë në përgjithësi për qëllime shkencore. Falë

zhvillimit të shkencave që studiojnë natyrën, si ekologjia, hidrobiologjia etj., u zhvillua vetëdija për

rëndësinë e ZM si vende të konservimit dhe të mbrojtjes së ekosistemeve dhe biodiversitetit me

metoda shkencore109

. Pra, në kuptimin e përgjithshëm mbrojtja e natyrës ka qënë objekt i

diskutimeve të shumta për një kohë të gjatë, në mënyrë specifike sa i takon mbajtjes së ekuilibrit

midis shfrytëzimit dhe ruajtjes së trashëgimisë natyrore110

. Në fushën e shkencave natyrore mbrojtja

e natyrës është zhvilluar në dy drejtime kryesore:

nga njëra anë koncepti i lidhur me menaxhimin e burimeve natyrore që nënkupton

përdorimin e qëndrueshëm dhe racional të tyre, duke mundësuar shfytëzimin pa prodhuar

degradim, varfërim dhe humbjen e specieve të egra 111

105Migliorini, F., Moriani, G., Vallerini, L., (1999)Parchi naturali, giuda alla pianificazione e alla gestione, Franco

Muzio. 106

Nash. R., (1970)The American invention of national parks. 107

Richez,G., (1988)La nascita dei parchi nazionali: una creazione nord-americana, In Storia urbana. 108

Calafati, A.G., (1997)Il degrado ambientale come fallimento del mercato? , in La Questione Agraria, n.67 109

Po aty 110

Europarc Espana, (2008) 111

Gandariasbetia, I. E. (2012)Evaluacion de la politica de Espacios Naturales Proteidos: una propuesta metodologica

para la Comunidad Autonoma del Pais Vasco, Bilbao.


36

2016

nga ana tjeter definicioni i konservimit të ZM, i përfshirë edhe në Strategjinë Botërore të

Ruajtjes së Mjedisit112

nënkupton “menaxhimin i cili lejon përdorimin nga shoqëria

njerëzore të organizmave dhe ekositemeve mjaft që të jetë i qëndrueshëm”

Më pas CDB (Neni 2) bëri diferencimin midis konservimit ex situ, duke nënkuptuar “konservimin e

komponentëve të ekosistemeve të diversitetit biologjik jashtë habitateve të tyre natyrore” dhe

konservim in situ “konservimine ekosistemeve e habitateve natyrore dhe mirëmbajtjen e

rikuperimin e popullatave në rrethinat e tyre natyrore” . Koncepti i konservimit të ZM gjithashtu ka

qenë objekti diskutimi, gjë që në fakt nuk ka lehtësuar definimin, përkundrazi e ka vështirësuar atë.

Vetë CDB, pikërisht në Nenin 2 i përcakton këto hapësira si “zona me kufij gjeografikë të

përcaktuar, të konceptuara dhe administruara me qëllim arritjen e objektivave specifikë të

konservimit”. Megjithatë, Kongresi i IV –t i IUCN për Parqet Kombëtare dhe Zonat e Mbrojtura i

mbajtuar në Karakas 1992, adoptoi këtë koncept për ZM “një zonë tokësore ose detare me qëllim

mbrojtjen dhe mirëmbajtjen e diversitetit biologjik dhe të resurseve natyrore e kulturore që lidhen

me to, të menaxhuara ligjërisht ose nepërmjet mjeteve të tjera efikase”113

. Kohët e fundit për të

përditësuar dhe unifikuar definicionin IUCN përcaktoi si ZM “një hapësirë gjeografike e

përcaktuar qartë, e njohur dhe e menaxhuar nëpërmjet ligjeve përkatëse dhe mjeteve të tjera ligjore

në fuqi me qëllim ruajtjen afatgjatë të natyrës , të shërbimeve të ekosistemeve dhe vlerave kulturore

të lidhura me to”114

.

II.1.2.a. Biodiversiteti

Aktivitetet humane këto 150 vitet e fundit e kanë ndryshuar natyrën në një masë po aq të madhe sa

ç‟kanë bërë edhe paraardhësit tanë duke filluar nga 17.000 deri në 18.000 vjet më parë, kur njeriu

kaloi gradualisht nga një sistem jete gjuetie dhe mbledhjeje të frutave të gatshme, në një jetë

sedentare të lidhur me bujqësinë. Në këtë mënyrë është dëmtuar rëndë biodiverisiteti, një nga

komponentët bazë të trashëgimisë natyrore. Diversiteti biologjik përfaqëson shumëllojshmërinë e

jetës në të githa format, nivelet e kombinimet e saj dhe përbëhet nga tre komponentë kryesorë:

llojet, speciet dhe ekosistemet115

.

Dy nivelet e para kanë dominuar historikisht interesin shkencor, ndërkohë që inkorporimi i

komponentëve të ekosistemit në studimin e biodiversitetit ka qënë më i vonë116

. Megjithatë,

biodiversiteti nuk është një koncept i definuar vetëm për numrin e llojeve, specieve dhe

ekosistemeve, ndaj duhet të merret parasysh gjendja e secilës prej tyre ashtu si edhe kapaciteti ndaj

adaptimit dhe ndryshimit. Vlerësimi i tendencave dhe përcaktimi i impakteve të derivuara nga

dëmtimi i biodiverstetit është i vështirë, sepse metodat nuk janë gjithnjë të besueshme dhe kërkohet

gjithmonë një informacion bazë117

. Për këtë arsye biodiversiteti aktual është konsideruar fotografia

112

IUCN- Interntional Union for Conversation of Nature, (1991) 113

IUCN- International Union for Conversation of Nature, (1994 ) 114

Dudley,N., (2008)Guidelines for Applying Protected Area Management Categories. Gland, Switzerland, IUCN. 115

Perrings, Ch., (1995)Resilience in the Dynamics of Economy-Environment Systems. 116

Barbier, E., Burgess, J., Bishop, J., and Aylward, B.,(1994)Economics of the Tropical Timber Trade, London:

Earthscan. 117

Po aty.


37

2016

e proceseve të evolucionit të së shkuarës dhe përfaqëson potencialin natyror të së nesërmes118

.

Resataurohen monumente dhe vepra arti, dëshmi të papërsëritshme të së kaluarës, por nga ana tjetër

kultivohet një indiferencë kundrejt zhdukjes së kafshëve dhe bimëve nga veprimtaria humane, pa

menduar që edhe ato janë të papërsëritshmme119

. Kështu, do të ishte një gabim i rëndë të limitohet

dhe të konsiderohet biodiversiteti natyror si i vetmi shqetësim. Njeriu është specie shtazore dhe si e

tillë është pjesë integrale e ekuilibrave natyrorë. Por, në rrjedhën e viteve ka influencuar negativisht

mbi këto resurse dhe tashmë për ekzistencën e vet nuk mund të bëjë tjetër veçse të mjaftohet me

biodiversitetin “artificial” të prodhuar nga vetë ai. Kështu, në diversitetin biologjik duhet të bëjnë

pjesë dhe qindra miliona kryqëzime të krijuara nga njeriu nëpërmjet pasurisë e tyre të madhe

gjenetike të fekonduar nga zhvillimet e reja120

.

Në këtë pikë sipas Fanfanit për të definuar konceptin e biodiversitetit duhet shkuar përtej konceptit

klasik, duke e konsideruar njeriun si një kafshë kulturore, pra një specie që për të jetuar dhe

progresuar nuk ka nevojë vetëm për ushqime, por edhe për kulturë. Duke menduar për pasurinë e

jashtëzakonshme të diversitetit biologjik që njeriu e ka shfrytëzuar ekskluzivisht për të plotësuar

kënaqësitë e tij: bimët për dekor dhe kafshët për shoqëri, Fanfani shkon më tej duke hipotezuar: Do

të ishte e mundur të mendohet për njeriun e sotëm pa këta shoqërues udhëtimi? Për shumë studiues

dëmtimi i biodiversitetit së bashku me ndryshimet klimatike është konsideruar si kërcënimi më i

madh i mjedisit. Ekzistojnë mjaft indikacione nga organizata të ndryshme ndërkombëtare rreth

dëmtimit të madh që i kanoset biodiversitetit në nivel global.

Midis viteve 1970 dhe 2006 numri i specive vertebrore është reduktuar në masën 30% dhe vazhdon

e ende të ulet, veçanërisht në zonat tropikale dhe në ujërat e ëmbla. Vlerësohet që 25% e specieve

bimore janë në rrezik, ndërkohë që amfibët janë më të kërcënuarit dhë gjendja e specieve koralore

po degradon me shpejtësi 121

. Duket qartë që ndërhyrja e shoqërisë njerëzore po përshpejton

gjithmonë edhe më shumë dëmtimin e biodiversitetit duke prodhuar një ritëm 1000 herë më të madh

se në periudhën e revolucionit industrial122

. Një numër organizatash ndërkombëtare kanë vënë në

dukje se si dëmtimi i biodiversitetit ashtu edhe degradimi i ekosistemeve natyrore po ndikojnë

negativisht në mirëqenen e sotme dhe të nesërme të njerëzimit. Evolucioni i Ekosistemeve të

Millenniumit 123

rezultatet e të cilit u njohën në 2005, futën në kontekstin ndërkombëtar konceptin e

shërbimimeve të ekosistemeve, duke promovuar kështu debatin mbi konservimin e biodiveristetit në

skenën botërore124

. Biodiversiteti konsiston në funksionimin e ekosistemeve që prezantojnë një

gamë të gjerë në shërbim të komunitetit, midis të tjerave, bonifikimi i ujërave, pllenimi i kulturave

apo furnizimi me fibra dhe medikamente.

118Fanfan,i A.,(1997)Principi di Conservazione della Natura. CESI ed. Roma.

119 Po aty.

120Po aty

121 Convention on Biological Diversity

122 Commission European, (2001)

123 EEM u promovua në vitin 2000 nga Kombet e Bashkuara dhe përfshiu më shumë se 1.360 ekspertë nga e gjithë bota.

Objekti i saj ishte vlërësimi i pasojave të transformimit të ekosistemeve për mirëqendien e shoqërisë njerëzore dhe

vendosja e bazave shkencore për marrjen e masave të cilat përmirësojnë konservimin dhe përdorimin e qëndrueshëm të

tyre. Për më shumë informacion shih : http://www.maweb.org/es/Index.aspx

(Parë më 06/07/2012) 124

Gobierno Vasco, (2011)


38

2016

Për rrjedhojë dëmtimi i vazhdueshëm i biodiversitetit ka sjellë pasoja të mëdha në jetën e

njerëzve125

. Biodiversiteti, në secilin prej niveleve të tij kontribuon në mirëqenien e njerëzimit dhe i

ofron ekonomive resurse të vlefshme e shërbime rregulluese, të cilat japin një ndihmesë të madhe

operative të sigurtë për shoqërinë 126

. Gjithashtu është evidentuar një raport midis biodiversitetit,

shërbimeve të ekosistemit dhe vlerësimit ekonomik . Është vlerësuar që biodiversiteti ka një vlerë

ekonomike deri në 100 herë më të madhe sesa kostoja e harxhuar për konservimin e tij, gjithashtu

që në dekadën e parë të shekullit XXI kanë humbur shërbime ekosistemike më vlerë prej 50.000

milionë euro në vit vetëm sa i takon ekosistemeve tokësore127

. Lufta kundër dëmtimit të

biodiversitetit është një detyrë komplekse dhe presupozon ndërhyrjen në fusha veprimi shumë të

ndryshme.

Masat e adoptuara për të trajtuar problemin janë gjithashtu të ndryshme, që nga krijimi i bankave

gjenetike për të ruajtur specie të kërcënuara deri tek ZM, hapësira të përcaktuara gjeografikisht nën

mbrojtje për shkak të unicitetit dhe vlerave të habitateve, ekosistemeve dhe peizazheve të tyre. Në

secilin rast, megjithë magnitudën e problemit, mbrojtja e natyrës nuk ka patur peshë të madhe në

axhendën politike në shkallë ndërkombëtare. Pas Samitit të Rio de Janeiro në 1992, adoptimi i

Konventës së Diversitetit Biologjik pësoi një ngritje cilësore të rëndësishme në formësimin e këtij

objektivi. Deri tani konsolidimi i tij ka qenë i ngadalshëm edhe pse progresiv. Në BE po

implementohet Natyra 2000, rrjeti më i madh i Zonave të Mbrojtura në botë. Megjithatë, organizma

të tjerë ndërkombëtarë si Unioni Ndërkombëtar i Ruajtjes së Natyrës e kanë filluar punën e tyre në

favor të konservimit të natyrës dekada më parë128

. Me konceptin biodiverisitet, tashmë ekologët i

referohen shumëllojshmërisë së qenieve të ndryshme që jetojnë aktualisht në planetin tonë, si

rezultat i proceseve evoluese komplekse të jetës në më shumë se 3 miliardë vjet.

Tabela 4. Biodiversiteti, shërbimet e ekosistemeve dhe vlerat ekonomike

DIVERSITETI

BIOLOGJIK

SHËRBIMET

E EKOSISTEMIT

VLERAT EKONOMIKE

( PUNËSIMI)

Llojet

- përparimet në mjekësi

- rezistecë ndaj sëmundjeve

- aftësi për t‟u përshtatur

25 – 50 % nga 640 milionë dollarë të tregut

farmaceutik vjen nga resurset gjenetike

Speciet

- ushqim, fibra, lëndë djegëse

- idetë e projektimit

- pllenimi

Kontrubut në pllenim dhe prodhimin bujqësor,

përkatësisht 190 milionë dollarë /vit

Ekosistemet

- argëtim

- rregullim i ujit

- magazinimi i karbonit

Evitimi i emetimeve të gazit të efektit serrë duke

mbrojtur pyjet: vlera akatule neto 3.700 milionë

dollarë

Burimi: PNUMA ( 2011)

125

Convention on Biological Diversity, (2010) 126

PNUMA- Guía para el desarrollo sostenible y la erradicación de la pobreza, (2011) 127

Brink,P.,(2009)Ecosystem services provided and supported by Natura 2000 sites.

128

Gandariasbeitia, Extano I., (2012)Evaluación de la politica de Espacios Naturales Protegidos: una propuesta

metodologica para la Comunidad Autonoma del Pais Vasco , Bilboa


39

2016

Një rezultat që shpesh skematizohet në tre nivele, të cilat definojnë diversitetin biologjik:

diversiteti gjenetik, veçanërisht brenda popullatave ose brenda specieve, nga një matje e

“vlerave gjenetike “ të popullatave ose specieve

diversiteti taksonomik, i vlerësuar në një territor të caktuar, i cili shprehet në terma numrash

të specieve të ndryshme për njësinë e sipërfaqes

diversiteti ekologjik, i vlerësuar në një territor, që shprehet në vlerat e larmisë së

komuniteteve të gjallesave që ndërtojnë peizazhin natyror të një zone të caktuar

Nga ana tjetër një definicion i “diversitetit biologjik” është dhënë në vitin 1991 nga Unioni

Ndërkombëtar i Mbrojtjes së Natyrës ( IUCN) , nga Programi për Natyrën i Kombeve të Bashkuara

( UNEP) dhe nga WWF, sipas të cilave biodiversiteti është “larmia e jetës në të gjitha format e saj,

nivelet dhe kombinimet, që nënkupton diversitetin e ekosistemeve, të specieve dhe diversitetin

gjenetik”129

. Ndërkohë që ekosistemi, mund të definohet si “një kompleks dinamik i komunitetit të

bimëve, kafshëve e mikroorganizmave dhe mjedisit të tyre jo të gjallë, që ndërveprojnë si një unitet

funksional”130

. Njeriu i detyrohet natyrisht për ekzistencën dhe mirëqenien e tij shërbimeve që vijnë

pikërisht nga ekosistemet natyrore, të cilët prodhojnë spontanisht benefice që janë aq të

rëndësishme për jetën në tokë sa Eugen dhe Howard Odum i kanë shtuar definicionit të ekositemit

shtesën life - support systems131

.

Kështu, në një sintezë të definicioneve të mësipërme me biodiversitet ose diversitet biologjik

kuptohet “kompleksi i formave të ndryshme të jetës të gjendur në një mjedis, larmi e mjediseve në

një zonë natyrore të caktuar që nëpërmjet një rrjeti të dëndur të mardhënieve të brendshme

bashkëjetojnë në mënyrë të tillë që të sigurojnë një ekuilibër dinamik në kohë dhe të sigurojnë ato

shërbime që mbështesin edhe jetën e qënieve njerëzore”. Nën dritën e këtyre vëzhgimeve sintetike

kuptohet qartë që biodiversiteti është resursi natyror më i rëndësishëm i planetit, i cili ende i

nënshtohet vazhdimisht procesit të degradimit, shkaqet kryesore të të cilit mund të gjurmohen në

shkatërrimin e habitateve natyrore, në interferencën tekonologjike dhe ekonomike, në ndotjen, në

shtimin e popullsisë së botës dhe në shfrytëzimin pa kriter të resurseve. Zhvillimi ekonomik i tipit

industrial pa dyshim ka prishur këtë ekuilbër të brishtë nga vetë natyra, duke i hapur rrugë

degradimit mjedisor të planetit që përforcohet nga zakoni i përdorimit pa kriter të energjisë dhe

lëndëve të para, e cila nëse do të vazhdojë me ritmet aktule do të rrezikojë seriozisht të ardhmen

tonë dhe të brezave të ardhshëm.

Eshtë gjithashtu e vërtetë që biodiversiteti nga ana e tij është rezultat i proceseve shekullore të

shumëllojshmërisë së peizazheve, atij social dhe kulturor, në të cilët elementët natyrorë ndërthurren

me ato kulturorë. Kështu, varfërimi progresiv i biodiversitetit determinon një zinxhir reaksionesh, të

tilla që dëmtimi i biodiversitetit nuk i dedikohet vetëm zhdukjes së specieve, por është edhe një

humbje e sistemeve të jetës mbi të cilat bazohet mbijetesa e miliona njerëzve. Mbrojtja e

biodiversitetit mund të sjellë për njerëzit vetëm një sërë përfitimesh imediate si psh: ruajtjen e

ekuilibrave klimatikë si në shkallë lokale ashtu edhe në shkallë planetare, përvetësimin e njohurive

thelbësore për kuptimin e mekanizmave biologjike, përdorimin e qëndrueshëm të florës për qëllime

ushqimore dhe mjekësore atje ku speciet bimore ofrojnë mundësi të panumërta ushqyese.

Konferenca e Rios vuri theksin në lidhjen midis mbrojtjes së mjedisit dhe zhvillimit ekonomik, në

129IUCN, UNEP, WWWF - world Conservation Strategy of the Living, Gland, SWitzerland, (ed it., Prendersi cura della

Terra. Strategia per un vivere sostenibile,ëWWF Italia, Roma, (1991) 130

CDB - Convenzione sulla biodiversità biologic, stilata al Summit sulla Terra di Rio nel 1992. 131

Sisteme të cilat mbështesin jetën.


40

2016

nevojën e eliminimit të modeleve prodhuese dhe të konsumit jo të qëndrueshëm, në shtimin e

capacity – building132

dhe promovimin e një sistemi ekonomik ndërkombëtar të hapur dhe

mbështetës të zhvillimit të qëndrueshëm. Pikërisht, në këtë fushë u vendos abonimi nga ana e

përfaqësuesëve të shteteve pjesmarrës në Konferencë, në “Konventën e Biodiversitetit Biologjik”, 5

qershor 1992. Konservimi i biodiversitetit është vazhdim i objektivit të “paraprirjes, parandalimit,

dhe kapjes që në rrënjë të shkaqeve të pakësimit ose humbjes së diversietit biologjik duke marrë në

konsideratë vlerën e tij ekologjike, gjenetike, sociale, ekonomike, shkencore, edukative, kulturore,

rekreative dhe estetike”.

Koncepti i biodiversitetit për herë të parë përmbledh një rilevancë të madhe në nivel politik, një risi

në mënyrën e konceptimit të konservimit të natyrës, e konsideruar së fundi një shqetësim i

përbashkët i njerëzimit, i cili ka si synim promovimin e një bashkëpunimi ndërkombëtar dhe rajonal

midis shteteve që kanë të drejta sovrane mbi resurset biologjike dhe janë përgjegjgjës së

konservimit të diversitetit të tyre biologjik dhe përdorimit afatgjatë të resurseve. Pra konventa

prezanton tre objektiva primarë:

konservimin e diversitetit biologjik

përdorimin e qëndrueshëm të komponentëve të tij

ndarjen e barabartë të beneficeve të përdorimit të këtyre resurseve

Neni 7 i Konventës kërkon që shtetet anëtare të identifikojnë komponentët e biodiversitetit të

rëndësishmëm për konservimin dhe përdorimin e tij të qëndrueshëm, të kryejnë monitorimin

nëpërmjet kampionimit apo teknikave të tjera. Palët janë lutur të identifikojnë proceset negative mbi

konservimin dhe përdorimin e qëndrueshëm të biodiversitetit dhe të monitorimin e efekteve të

tyre133

.

II.1.2.b. Gjeodiversiteti

Koncepti “gjeodiversitet” është përdorur për herë të parë në vitin 1991 nga Stanley në një Kuvend

Ndërkombëtar që u zhvillua në Tasmani për gjeokonservimin134

me qëllim përshkrimin e diversitetit

të elementëve të sistemeve të Tokës dhe më vonë është pordorur në kontekste të ndryshme. Në fakt,

shumë shembuj kanë evidentuar kompleksitetin e këtij koncepti në aplikim. Në disa raste termi ka

nxjerrë në pah një ambiguitet konceptual135

. Në këtë kuptim vetëm një vit pas lançimit të konceptit,

Dixon136

e definon gjeodiversitetin si shumëllojshmërinë ose diveristetin e formave, të sistemve dhe

proceseve gjeologjike, gjeomorfologjike dhe pedologjike. Në të njëjtin vit Barthlot, nënvizon

lidhjen e dyfishtë midis koncepteve të biodiversitetit dhe gjeodiversitetit, i definuar si ecodiversitet,

i cili bën bashkë biotipet dhe gjeotipet137

, sepse ekziston në fakt një bashkëveprim i fuqishëm midis

organizmave biologjikë dhe ndërtimit gjeologjik, që ndikojnë reciprokisht tek njëri- tjetri.

132Kapacitetit për të ndërtuar

133Pizzuto, P., ( 2008 )Linea guida per la interpretazione della biodiversità, Sicilia.

134 Sharples, C., (1995)Geoconservation in forest management: printiples and procedures

135Panizza,M., (2008)La geodiversita‟ e una sua applicazione nel territorio emiliano.

136Dixon, G., (1995)Geoconservation: An Internacional Review and Strategy for Tasmania- A Report to the Australian

Heritage Commission, Occasional Paper, n.35, Parks &Wildlif Service, Tasmania. 137

Në literaturën ndërkombëtare kur flitet për gjeodiversitetin përdoren konceptet e “gjeosite”, “gjeomorfosite”,

“gjeotipe”. Këto terma e kanë origjinën pikërisht nga vëndet ku u zhvillua më shpejt kultura e sensibilizimit për

trashëgiminë gjeologjike dhe gjeomorfologjike. Koncepti “gjeotip është përdorur për herë të parë nga autorët gjermanë,

ndërsa “gjeosite” nga ata skanidionavë e anglezë dhe mund të konsiderohen koncepte ekuivalente edhe pse për to


41

2016

Ndërsa Eberhard, 138

evidenton midis aspekteve të gjeodiversitetit, trashëgiminë e historisë së Tokës

si dëshmi e ekosistemeve, mjediseve dhe proceseve (biologjike, atmosferike dhe hidrologjike), të

cilat veprojnë dhe modifikojnë shkëmbinjtë, peizazhin dhe shtresën e dherave. Megjithatë, duhet

nënvijëzuar fakti që mëdyshjet dhe pasiguritë në lidhje me gjeodiversitetin dalin në pah në

momentin që shkohet përtej aspektit konceptual e cilësor drejt përpjekjeve për vlerësime sasiore.

Përgjithësisht, konstatohet që parimet e aplikuara deri tani janë bazuar thellësisht në konceptin që

gjeodiversiteti definohet si bashkësia e elementëve të ndryshëm (gjeologjia, gjeomorfologjia, tokat)

në një sipërfaqetë dhënë139

. Një tjetër qasje është ajo e bazuar në individualizimin e elementëve

gjeologjikë, të cilët karakterizojnë një territor të caktuar, duke determinuar aspektin e peizazhit.140

Kështu, edhe për Lick141

gjeodiversiteti, pos faktit që përfaqëson shumllojshmërinë e mjediseve

gjeologjike dhe të proceseve aktive, të cilat kontribuojnë në krijimin e peizazheve, të shkëmbinjve,

të fosileve, të dherave dhe të depozitimeve sipërfaqësore të cilat ndërtojnë bazën e jetës në Tokë,

rezulton të jetë edhe një koncept fortësisht i lidhur me njerëzit, mjedisin dhe kulturën e tyre,

nëpërmjet një bashkëveprimi midis biodiversitetit, territoreve bujqësore dhe fenomeneve evolutive

të mjedisit rrethues. Me këtë definicion lidhet ngushtësisht ai i dhënë nga Stanley142

, i cili e definon

gjediversitetin si “ ...link-un midis njerëzve, peizazhit dhe kulturës, shumëllojshmërinë e mjediseve

gjeologjike, të komponentëve, të fenomeneve dhe të proceseve të cilat i ndërtojnë dhe që shprehet në

larminë e formave të shkëmbinjëve, të mineraleve, të fosileve dhe të dherave, të cilat sigurojnë

kornizën e jetës në Tokë”.

Stanley143

ofron në këtë mënyrë një nga përkufizimet më të gjera dhe gjithëpërfshirëse dhe shkon

përtej duke theksuar se “Biodiversiteti është pjesë e Gjeodiversitetit” dhe Nieto 144

e koncepton

gjeodiversitetin si numrin dhe llojet e strukturave materiale gjeologjike, të cilat ndërtojnë substratin

fizik natyror të një rajoni. Përtej definicioneve shumë autorë janë përpjekur të përcaktojnë vlerat e

gjeodiversitetit. Wilson145

individulizon dy vlera kryesore: ekonomike, që shprehet në shfrytëzimin e

resurseve fizike të planetit dhe kulturoro – estetike, qëllimi i të cilave është mbrojtja e bukurive

fizike të mjedisit dhe në të njëjtën kohë duke i bërë objekt kërkimi. Një sintezë e jashtëzokonshme e

publikimeve të fundit të Gray146

, sjell konsideratat e mëposhtme për vlerat e gjeodiversitetit, duke

ciatuar autorë si Doyle147

, të cilët e kanë shtrirë klasifikimin në 4 grupe:

vlerë e perceptuar: i referohet pranimit etik sipas të cilit disa objekte (në këtë rast

Gjeodiversiteti ) kanë vlerë nga natyra dhe jo nga ajo që mund të përfaqësojnë për njerëzit

përdoren definizione të ndryshme. Ndërsa koncepti “gjeomorfosite”, madje deri edhe gjeomorfodiveristet është pëdorur

për herë të parë nga Panizza, (2009) 138

Eberhard, R., , (1997)Pattern and process: Towards a Regional Approach to National Estate Assessment of

Geodiversity. Technical Series, n. 2, Australian Heritage Commisssion and Envinronment forest Taskforce,

Envinronment Australia, Canberra. 139

Më shumë larmi = më shumë gjeodiversitet 140

Panizza, M., (2008)La geodiversità e una sua applicazione nel territorio emiliano. 141

Lick,S., (2001)Geodiversity strategy, In “ProGEO News”, n. 1. 142

Stanley, M., (2001)Geodiversity-linking people, landscapes and their culture.Abstract for Natural and Cultural

Landscapes Conference. Royal Irish Academy, Dubin, 14 Streers, J.A(1946)Coastal preservation and planning.

Geographical Journal, 107. 143

Po aty 144

Nieto, L.M., (2001)Geodiversidad: propuesta de una definiciòn integradora- In Boletin geologico y minero,112 145

ëilson, C., (1994)Erath Heritage Conservatio. Geological Society London & Open Universit, Milton Keynes. 146

Gray,J.M., (2000)Geomorfological conservation in theëider countryside. 147

Doyle, P., (1996)Understanding fossils,ëiley, Chichester.


42

2016

vlerat kulturore dhe estetike: vlerë e përcaktuar nga shoqëria për një element të mjedisit

fizik pasi ka rëndësi të veçantë për komunitetin. Në këtë kuptim mund të konsiderohet si i

tillë brënda vlerave kulturore estetike: Folklori, “Gjeomitologjia”, vlera arkeologjike dhe

historike, vlera shpirtërore, vlerat e lidhura me peizazhin lokal, madje edhe vetë territori i

konceptuar si burim inspirimi artistik

vlerat ekonomike: të perceptuara si resurse natyrore për t‟u shfrytëzuar (hidrokarbure,

minerale metalore, minerale të çmuara, mineralet e ndërtimit dhe atë që përdoren në industri,

fosilet, etj. )

vlera didaktike dhe të kërkimit shkencor: mjedisi fizik mund të konsiderohet si një laborator

kërkimor, ndaj dëmet e sistemeve fizike dëmtojnë në mënyrë të pakthyeshme aftësinë tonë

për t‟i studiuar dhe kuptuar. Nëse merret në konsideratë, psh., historia e Tokës, del qartë që

shumica e emrave të cilat lidhen me periudha të caktuara gjeologjike derivojnë nga

toponime, ndaj këto site janë njohur si “standarde” në nivel ndërkombëtar dhe duhet të

konservohen në mënyrë të tillë që të trashëgohen nga brezat e ardhshëm.

Ky vizion në fakt paraqitet si një thjeshtëzim, duke iu referuar faktit që shumë nga risqet e

gjeodiversitetit të planetit mund të krahasohen lehtësisht me ato që rezikojnë biodiversitetin. Në

terma të përgjithshëm, gjeodiversiteti kërcënohet, si nga faktorë natyrorë, po aq dhe nga presioni

antropik148

, si ndryshime klimatike apo ngritja e nivelit të detit149

. Impakti human mbi

gjeodiversitetin sipas Gray150

mund të përmblidhet si më poshtë:

dëmtimi tërësor i një elementi të gjeodiversitetit

dëmtim i pjesshëm ose fizik

humbje e interesit

dëmtimi i vizibilitetit

humbja e aksesit

ndërprerje e proceseve natyrore dhe impaktit off – site

ndotje

Disa nga këto impakte veprojnë direkt në site specifike me vlera të jashtëzakonshme për

gjeokonservimin, ndërsa të tjerët ndikojnë në mënyrë më të përgjithshme në territor. Në të dyja

rastet shkohet në humbjen totale apo dëmtimin e elementëve të gjeodiversitetit. Ndërkohë, për

Patzak151

termat biodiversitet dhe gjeodiversitet janë konceptualisht analogë, derisa njëri evidenton

rëndësinë e konservimit biologjik për mbrojtjen e heterogjenitetit të specieve dhe tjetri rëndësinë e

konservimit të karakteristikave dhe proceseve përfaqësuese të shumëllojshëmrisë gjeologjike.

Megjithatë edhe pse mbrojtja dhe konservimi i siteve dhe i peizazheve së pari me rëndësi

gjeologjike, në masë të ndryshme praktikohet prej më shumë së 100 vjetësh, është konsideruar

ende si “niveli i fundit” i së drejtës së mbrojtjes së natyrës. Milton152

e shpreh mirë këtë koncept

duke theksuar se “diversiteti në natyrë kuptohet zakonisht si diversitet i qenies së gjallë”, ndërkohë

që një numër gjeologësh dhe gjeomorfologësh

148Gordon, J.E., & MacFadeyn, C.C.J.(2001)Earth Heritage conservatin i Scotland: state, pressures and issues

149Harrison, S.J & Kirkpatrick, A.H., (2001)Climatic change and its potential implications for envinronments in

Scotland. 150

Gray,J.M., (2000)Geomorfological conservation in theëider countryside. 151

Patzak, M., Eder,W., (1998) UNESCO Geopark. A new programme- a new UNESCO label.Geologica Balcanica, 28. 152

Milton, K., ( 2002 )Loving Nature: Towards an ecology of Emotion. Routledge, Londo.


43

2016 Tabela 5. Përmbledhje e vlerave të Gjeodiversitetit

VLERË

E PERCEPTUAR

VLERË E PERCEPTUAR

PJESA ABIOTIKE E NATYRËS PAVARËSISHT

VLERËS QË I ATRIBUON NJERIU

Vlerë kulturore

Folklori

Vlerë arkeologjike dhe historike

Shpirtërore

Sensi i përkatësisë

(vendbanim i)

Giant‟s causeway, UK; Devil‟s Tower, USA

Petra, Giordania; Stonehenge, UK

Uluru, Australia; i siti indiani del Nord America

Bianche scogliere di Dover, UK

Vlerë estetike

Peizazhet lokale

Gjeoturizmi

Aktivitete sportivo – amatoriale

Qasja e të shkuarës

Aktivitete vullnetare

Burim inspirimi artistik

Shëtitje në plazh dhe në fshat

Grand Canyon, USA; Fiordet Norvegjeze

Ecje sportive, eksplorim të shpellave karstike, rafting,

mbledhje fosilesh

Natyra e parë në programe televizive ose në revista të

specializuara

Ndërtimi i shtigjeve, rikontruksioni i minierave

Letërsia (Hardy), muzika (Sibelius), piktura (Turner)

Vlerë ekonomike

Energji

Minerale për industrinë

Minerale metalore

Material endërtimi

Gurë të çmuar

Fosile

Dhera

Energjia e lëndëve djegëse (qymyri, torfa, nafta dhe

gazi), enegjia nukleare (urani), energjia gjeotermike,

hidroenergjia, ajo e baticave

Kaliuimi, kaolina , etj.

Hekuri, kromi, ziknku, ari, platini, etj.

Gur gëlqerot, asfalt, allçi, bitum, etj.

Diamati, zafiri , zmeraldi,

Tyrannosaurus "Sue": Dyqanet e fosileve dhe

mineraleve

Prodhime ushqimore, verë, dru, fibra, etj.

Vlerë funksionale

Platforma

Magazinimi dhe riciklimi

Shendët

Kontroll i ndotjeve

Kimia e ujërave

Funksioni i dherave

Funksioni i gjeosistemit

Funksioni i ekosistemit

Për ndërtimin e objekteve dhe infrastrukturës

Qymyri, torfa, nafta, gazi, dhe cikli i ujit

Lëndë ushqyesve, minerale, peizazhe terapeutike,

llixhat,

Vendet e varrimit të njeriut, site rimbushjeje , dhoma

bërthamore nëntokësore

Dhera dhe shkembinj si filtra për ujërat rrjedhëse

sipërfaqësore

Ujëra minerale, Whisky

Bujqësi , vresshtari, pyje

Procese lumore, brredetaer, eolike

Bidiversitet

Vlerë didaktike dhe

shkencore

Zbulime shkencore

Historia e Tokës

Historia e kërkimit shkencor

Monitorimi mjedisor

Didaktika dhe mësimdhënia

Procese gjeologjike, gjeoteknologjia

Evolucioni, historia gjeologjike e Tokës

Gjeoarkeologjia

Zbulimet e para për mospërpythjet dhe aktivitetin

vullkanik

Monitorimi i ndotjes, ndryshimet e nivelit të detit,

Studim në terren, trajnime profesionale.

Burimi: Elaborim personal i autoes duke u bazuar nga di Murray Gray – John Wiley & Sons, Ltd 2004153

153

Gray, M.,Wiley., J & Sons, L., (2004)Geodiversity valuing and conserving abiotic nature.


44

2016

përkundrazi e shohin gjeodiversitetin jo vetëm si një qasje e re konceptuale dhe favorizuese ndaj

natyrës abiotike, por edhe si një stimul për të promovuar gjeokonservimin dhe për ta ngritur në të

njëjtin nivel me atë të biodiversitetit.154

Në lidhje me konsevimin e gjeodiversitetit në 30 vitet e

fundit janë ndërrmarrë një numër i madh iniciativash në nivel ndërkombëtar. Në nisma të tilla të

iniciuara nga KE155

, por edhe në mënyrë individuale nga shtete anëtare të BE156

, një rol të madh

kanë marrë aktivitetet e promovuara nga UNESCO që si nëpërmjet “Konventës për Mbrojtjen e

Trashëgimisë Natyrore dhe Kulturore” edhe nëpërmjet programeve të ndryshme të kërkimit 157

kanë

operuar mbi bazën e bashkëpunimeve të gjera edhe me organe të tjera158

. Në këte kuptim, në fushën

e menaxhimit të vlerave të gjeodiversitetit po përdoren gjithmonë edhe më shume sistemetweb GIS,

të lidhura ngushtësisht edhe me Open Source (OS) Database Management System (DBMS). Të tilla

zgjedhje kanë rezultuar efikase, duke marrë në konsideratë faktin që në 10 - vjeçarët e fundit,

aplikimet gjeoweb janë adaptuar në shume nivele me qëllimin për të komunikuar dhe edukuar

komunitetin me Gjeodiversitetin dhe Gjeokonservimin,159

por edhe trashëgiminë gjeomorfologjike

me forma interesante të krijuara nga procese të ndryshme ekzogjene.

II.1.2.c. Peizazhi

Mbrojtja e natyrës është një domosdoshmëri që ka lindur vonë në historinë e politikave territoriale,

me një matricë të dyfishtë: nëse nga njëra anë, sidomos në Europën e antropizuar ajo lind si

reaksion elitar në rritje dhe gjithmonë duke evidentuar edhe më shumë fenomene të presioneve

mjedisore, të lidhura në radhë të parë me imponimin që duhet t‟i bëhej komunitetit industrial, nga

ana tjetër inciohet motivazioni më i madh i shteteve “të reja”, siç ishin SHBA-të, të parat që

institucionalizuan një sistem të vertetë të ZM dhe vullnetin për të pajisur popullsinë me elementë të

njohjes dhe identitetit kulturor.160

Kjo diferencë interpretuese, është e dukshme në krijimin e zonave

të para të mbrojtura të shek. XIX. Në Francë, shpronësimi gradual me natyrë spekulluese i pyllit

Fonatinebleu, i shtyn shkrimtarët dhe artistët të themelojnë LeLigue pour la conservation de sites

pittoresque161

, gjë e cila arriti të favorizojë mbrojtjen e pyllit në vitin 1856 dhe të startonte procesin

i cili solli në vitet „50 aprovimin e ligjit “ Mbi mbrojtjen e siteve dhe monumenteve natyrore me

karakter artistik.162

154Prosser,C., (2002)Terms and endearment. Earth Heritage, 17

155 CE - Commission European

156 UE- Union European

157 GILGES- Global Indicative of Geological Sites; GEOSITES- Global Database of Geological Sites; GEOSEE - The

South- East European research Institute on GeoSciences ; GGN- Global Geoparks Network. 158

IUGS_ International Union of Geological Sciences; IGCP- International Geoscience Programme, IUCN-

International Union for Conservation of Nature, MAB- Man and Bosphere,ëHC-ëord Heritage Center; ProGEO- The

European Association for te Conservation of the Geological Heritage. 159

Bissig,G., (2008)Mapping geomorphosites: an analysis of geoturist maps, Geotustyka,n,3.

Reynard, E., (2008)Scientific Research and Tourist promotion of Geomorphological Heritage. Geogr.Fis.Dinam. Quat.,

31.

Martin, S., (2010)Geoheritage popularisation and cartographic visualisation in the Tsanfleuron- Sanetch area, Valai,

Switzerland.

Giordano, M., Perotti, L., Carletti, R, Russo, S.,,(2011)Creation and test of a mobile GIS application to support field

data collection and mapping activities on geomorphosites.

Zanoletti, E., Pirocchi, A., Seno, S., Spataro, A., ,(2011)SITINET- Census, networking and development of geological

ana archeological sites. 160

Dogliani, P., (1998)Territorio e identità nazionale: parchi naturali e parchi storici nelle regioni di Europa del Nord

america, in: Memoria e Ricerche,n.1. 161

Ligën e Mbrojtjes së Siteve Piktoreske, (1906) 162

La loi de protection de paysages,lo Beauquier 21 avril 1906


45

2016

Në përgjigje të kërkesave të tilla tema e peizazhit ka marrë vitet e fundit vëmendje të madhe nga

Këshilli i Europës dhe është përfunduar si një koncept kompleks që shkon përtej aspekteve estetike

dhe ekologjike.163

Konventa e Europiane e Peizazhit u përgatitit nga Këshilli i Europës dhe u

nënshkrua në Firenze në vitin 2000 nga 44 vende. Duke iu kushtuar politikisht koncepteve tashmë

te elaboruara gjerësisht në nivel shkencor dhe kulturor, gjithashtu në kontrast me praktikat më të

përhapura të peizazhit, Konventa hedh disa sfida të cilat lidhen me ato të cilësisë territoriale me të

cilat politikat e ZM duhet të konkurojnë. Në Nenin 2 të saj, Konventa me të drejtë ngre

shqetësimimet e mëposhtme:

afirmimin e qartë që objektivat cilësisë duhet të ndiqen jo vetëm nga nga një brand i vogël i

peizazheve me vlera të padiskutueshme (bukuri natyrore, panoramike, skenike, apo vlera

specifike, unike), por ka të bëjë me të gjithë territorin, hapësirat natyrore, rurale, urbane dhe

periurbane, peizazhe tokësore, të ujërave të brendshëm apo detare. Pra, i kushtohet si

peizazheve të cilat mund të konsiderohen të jashtëzakonshme, ashtu edhe peizazheve të jetës

së përditshme, apo peizazheve të degraduara

njohjen e plotë të kuptimit kompleks të peizazhit si pjesë e territorit, ashtu si perceptohet nga

popullsia, karakteri të cilës rrjedh nga veprimataria natyrore dhe/ose antropogjene dhe

raportet që krijohen mes tyre (neni 1 a). Peizazhi është komponent thelbësor i mjedisit

jetësor të popullsisë, një shprehje e diveristetit të trashëgimisë së tyre të përbashkët kulturore

dhe natyrore, dhe themeli i identitetit të tyre

referencë sistematike e palëve të interesuara apo të përfshira në definicionin dhe zbatimin e

politikave të peizazhit duke përfshirë edhe vlerësimin e resurseve të tij, të cilët duhet të

marrin në konsideratë vlerat e veçanta që janë caktuar nga grupet e interesit (Neni 5c,5c) dhe

procedurat e konsultimit dhe pjesëmarrjes164

Në Planifikimin e Territorit tematika e vlerave natyrore të peizazhit më parë nënkuptonte vetëm

rëndësinë estetike të peizazhit të një territori dhe elemetëve të tij. Aktulisht ky koncept ka evoluar

duke kërkuar një interpretim më shkencor të peizazhit, i kuptuar si “kombinim dinamik, pra i

paqëndrueshëm i elementëve fiziko – gjeografikë, biologjikë e antropikë, të cilët duke

bashkëvepruar dialetikisht me njëri – tjetrin e bëjnë peizazhin një unitet gjeografik të pandashëm,

që transformohet në bllok qoftë nga bashkëveprimi i elementëve që e përbëjnë atë, qoftë nga vetë

dinamika e secilit element”,165

Më vonë peizazhi global është shpjeguar në sensin eko - gjeografik166

dhe eko -shkencor167

si “organizëm” me një organizim maksimal të komponentëve të tij që

sillen si “qënie të gjalla”.168

Risia e këtij vizioni të ri qëndron në integrimin midis aspekteve

kulturore dhe të identitetit të një territori, e mbi të gjitha përfshirjen së popullsisë lokale si aktor i

formës së peizazhit dhe rëndësisë së tij edhe ekonomike. Një kontribut i rëndësishëm i Konventës

Europiane në artikulimin për peizazhin është individualizimi i nevojës për mbrojtjen, planifikimin

163 COE- European Landscape Convention, Firenze, (2000)

164 Gambino, R., Talamo, G., Thomasset, F., (2008)Parchi d‟Europa. Verso una politica europea per le aree protette,

Pisa. 165

Bertrand, G., (1970)Ecologie de l‟espace gèographique. Recherches pour une science du paysage. Sociètè de

biogeèographie, Paris,. 166

Tricart, J., Kilian, J., (1985)L‟Eco – geografia e la pianificazione dell‟ ambiente naturale, Milano, Franco Agneli. 167

Romani,V., (1994)Il paessaggio, teoria e pianificazione, Franco Agneli. 168

Cannillo, C., Panizza, V., (1994) Rilevamento e valutazione dei beni geografico fisici di tipo geologico e

geomorfologico in un‟ area della sardegna nord – occidentale. Riv.Geogr.Ital.n.101.


46

2016

dhe menaxhimin jo vetëm programues por edhe zbatues169

. Kjo logjikë ka inspiruar kodin e ri të

Trashëgimisë dhe Peizazhit. E ardhmja është padyshim roli shumësektorial dhe shumëfunksional i

peizazhit, veçanërisht ai i trashëgimisë natyrore rurale, i cili luan një rol të veçantë. Në

këndvështimin e menaxhimit, konceptit të peizazhit i asociohen në mënyrë të pandashme vlerat

rekreative, të cilat janë sot objektet i interesave konkrete sociale dhe ekonomike të lidhura me

valorizimin turistik. Nga ana tjetër, peizazhi, në mënyrë specifike format gjeologjike dhe

gjeomorfologjike të tij, hyjnë në ata indikatorë mjedisorë, të tillë për t‟u marrë në konsideratë në

fusha aplikative të ndryshme për zhvillimin dhe menaxhimin e territorit, (brenda tyre edhe në Planet

e Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura) dhe kompletohen nga një numër i madh normativash

europiane të cilat përcaktojnë vënien në mbrojtje të peizazhit. Vështirësia më e madhe në

përcaktimin e formave gjeologjike dhe gjeomorfologjike të cilat e meritojnë statusin e mbrojtjes

qëndron në krijimin e një pragu të saktë përtej të cilit ato mund të konsiderohen “unike” në

këndvështrimin shkencor, kulturor dhe peizazhor.

Përzgjedhja duhet të vijë nga një proces thelbësisht kulturor, i bazuar mbi njohjen shkencore të

trashëgimisë natyrore, mbi perceptimin e ligjeve natyrore të cilat determinojnë evolucionin e tyre, si

dhe mbi njohjen e vlerës së tyre për shoqërinë njerëzore170

Një vlerësim i mundshëm integrues i

tipit estetiko - intuituiv duhet të jetë dytësor dhe jo përcaktues, duke qënë variabël në kohë dhe në

hapësirë, nga njëri objekt në tjetrin.171

Këto sfida, të cilat në mënyrë transparente korrespodojnë me

kërkesat e ZM, shërbejnë si një urë mes politikave të tyre dhe plolitikave të peizazhit, fortësia e së

cilës është testuar tashmë në mënyra të ndryshme në debate dhe procese që kanë shoqëruar dhe

ndjekur nënshkrimin e Konventës. Kjo Konventë vendos politikat e ZM në shërbim të strategjive të

përgjithshme për cilësinë e mjedisit në të gjithë territorin. Në të njëjtën kohë politikat e peizazhit,

siç rekomandohet edhe nga Konventa, në të gjithë territorin, mund të kontribuojnë për të

përmirësuar marrjen e masave për mbrojtjen e Parqeve, reduktimin e risqeve të izolimit të tyre,

duke maksimizuar potencialin e tyre në kontekstin lokal. Është e rëndësishme të theksohet se

menaxhimi dhe planifikimi i Parqeve, pavarësisht nga mungesa e rregullimeve ligjore të

veprimatarive të sistemit që zbatimi i Konventës përfshin, mund tashmë të marrë zbatimin e

protokolleve të vetë Konventës, të cilat konkurrojnë me të drejtë Certifikatat e Cilësisë

Mjedisore.172

Konventa Europiane e Peizazhit ndërton kështu një referencë normative dhe duke njohur këto

nevoja të përbashkëta detyron shtetet kontraktuese të kujdesen për peizazhin brënda territorit

kombëtar të tyre me qëllim përmirësimin e cilësisë, përderisa çdo komunitet mund të përfitojë nga

pozitiviteti i derivuar nga peizazhe cilësore. Parimet e reja të shprehuara nga Konventa duhen

verifikur në një territor të dhënë, ndaj autoritetet publike që kanë lidhje direkte me peizazhin duhet

të realizojnë në nivele të ndryshme territoriale politika dhe masa specifike për të ndërhyre

konkretisht në vetë këto peizazhe. Konventa Eurpoiane përfaqëson instrumentin e parë juridik që

trajton në mënyrë direkte dhe specifike temën e peizazhit dhe çështjen e cilësisë së tij përtej

kufijëve shtetërorë. Përtej faktit që ajo ndërton një traktat ligjor konkretizon edhe një dizajn politik

reformues përfaqësues të komuniteteve lokale dhe regjionale pothuaj në të gjithë kontinentin

europian. Zgjedhja e konceptimit të një instrumenti juridik dedikiuar në mënyrë specifike

169Peano, A., Voghera,A ., (2005) Un manifesto per il paesaggio rurale, Torino.

170Panizza, M., (1988)Geomorfologia Applicata. Metodi di applicazione alla Pianificazione territoriale e alla

Valutazione d‟impatto ambientale. La Nuova Italia Scientifica, Roma. 171

Cannillo,C., Di Gregrio, F., Eltrudis,A., (2004)Carta del geositi e dei geomorfositi della area di Malfatano( Sardegna

Sud- Occidentale). Il Quaternario, Italian Journal of Quaternary Sciences, Volume speciale,18. 172

Gambino, R., (2009)Parchi e paessaggi d‟Europa.


47

2016

dimensioneve të peizazhit në territorin e Shteteve anëtare të KE, duhet lexuar duke marrë në

konsideratë para së gjithash qëllimet dhe interesat e këtij organi të rëndësishëm europian. Ai synon

“të arrijë një unitet më të madh midis anëtarëve të tij, për të mbrojtuar dhe promovuar idealet dhe

parimet që janë trashëgimi e përbashët e tyre”.173

Me vetëdijen që peizazhi ndërton një reflektim

të identitetit dhe të diversitetit europian, i cili “kontribuon në formimin e kulturave lokale dhe

përfaqëson një komponent të rëndësishëm të trashëgimisë kulturore dhe natyrore të Europës” 174

,

çështja e peizazhit është para së gjithash një kauzë e madhe europiane, pasi mijëra peizazhe

europiane përbëjnë njëmijë fytyrat e identitetit të saj, të një Europe ende në kërkim të vetes, të cilën

nuk e kërkon në identitete të tjera, por në diversitetin brënda së njëjtës175

.

Diversiteti i peizazhit që karakterizon kontinentin europian në mënyre kaq elastike, është themeli

dhe shprehja e diversitetit të tij ekologjik dhe kulturor, mbi të cilën duhet thënë, Europa mund të

mbështesë rolin e saj në arenën botërore”.176

Është e dukshme që cilësia e peizazhit gjeneron

zakonisht sensin e identitetit dhe të përkatësisë dhe që krenaria e shfaqur nga sforcimet si protezë

për të ruajtur cilësinë e peizazheve e manifestuar nga disa popullsi, stimulon edhe vullnetin e tyre

për mikpritjen dhe angazhimin me të tjerët. Këto supozime kulturore plotësuese të kërkesave sociale

të nxitura direkt nga popullsia, i ka shtyrë përfaqësuesit politikë lokalë (të Kongresit të pushtetit

lokal dhe regjional të Këshillit të Europës) të ndërrmarrin iniciativa për hartimin e Konvëntës.

Popullsitë manifestojnë me një forcë gjithnjë edhe më të madhe shqetësimin për përkeqësimin të

cilësisë dhe diversitetit të mjedisit të jetës, pra peizazhit. Komunitetet janë në fakt të vetëdijshëm që

“një fenomen i tillë dëmton cilësinë e jëtës së tyre të përditshme”177

dhe mirëqenien ekonomike dhe

sociale. Mbi të gjitha transformimet e peizazhit janë në mënyrë të ndjeshme rezultat i dinamikave

ekonomike dhe kulturore të shkëputura nga vendet dhe vullneti i popullsive të tyre.

Përballë këtij fenomeni “cilësia e peizazhit u është shfaqur në fakt një numri gjithnjë edhe më të

madh qytetarësh europianë si një rast për të riafirmuar identitetin e tyre, duke rritur mundësitë për

mirëqënie psiko-fizike dhe njëkohësisht duke favorizuar një zhvillim ekonomik të qëndrueshëm”.178

Një kërkesë e tillë nxitet nga arsye të thella dhe në të njëjtën kohë konkrete, në asnjë mënyrë e

thjeshtësueshme që buron nga shoqëritë estetikisht të ngopura të cilat përkundrazi janë shenjë që

njeriu tenton të rinovojë lidhjet e tij me tokën, që modernizimi i kishte tretur179

, e cila ka tendencë të

mishërohet në “të drejtat e qytetarisë”180

dhe që nuk mund të gjejë përgjigje në operacione

“kozmetike” ose “thjesht nëpërmjet racionalizimit të aparateve të mbrojtjes të insataluara nga

institucione të ndryshme të interesuar për peizazhin”.181

Duke iu referuar shprehjes e drejta për

peizazh, e cila sintetizon në mënyrë efikase pyetjet dhe shpresat e popullsive europiane për

perceptimin e territoreve te tyre, mund të afirmohet që Konventa më në fund ka mishëruar njohjen e

një të drejte të tillë në nivel europian. Përtej funksioneve të rëndësishme të tipit kulturor e social dhe

173Hyrja e Konventës Europiane të Peizazhit, Këshilli i Europës, Firenze, 2000

174 Po aty

175Gambino,R., (2004)I paesaggi dell‟identità europea.

176Gambino, R.,, (2004) Il ruolo della pianificcazione territoriale nell‟ attuazione della Convenzione , Relazione al

Convegno La Conservazione europea del paessaggio: itinerari interpretativi e applicazioni, Firenze, (2006) 177

Po aty 178

Priore,R., (2007) La Convenzione europea del paessaggio: matrici politico – culturali e itinerari applicativi, in Cartei

G.F., Convenzione europea del paesaggio e governo del territorio, Il Mulino, Collana “ Percosrsi”, Bologna. 179

Berque, A.,(1995) Les raisonsd du paysage. Da le Chine antique aux envinronments de synthèse, Paris,Haza. 180

Si e drejta bukurisë apo e cilësisë së mjedisit dhe të jetës 181

Gambino, R., (2004) I paessaggi dell‟ identità europea, Prolusione Politecnico di Torino.


48

2016

sigurisht mjedisor, peizazhi “përfaqëson një resurs të favorshëm për zhvillimin ekonomikqë mund të

kontrubuojë në krijimin e vendeve të punës”. 182

II.2. Zjarret në zonat e mbrojtura

Zjarret janë një shqetësim i përbashkët i të gjitha ekositemeve tokësore183

, njëherzi edhe një temë

koherente për menaxhimin e zonave të mbrojtura. Tendecat e konstatuara në rritjen e numrit të

zjarreve, sipërfaqës së prekur dhe efekteve negative të tyre kanë nxjerrë në rend të ditës së

agjendave të konservimit të natyrës ëështjen e zjarreve sidomos duke filluar nga vitet kritike 1997 –

1998 184

dhe nga konteksti i ngrohjes globale185

. Menaxhimi i zjarreve është pa dyshim një nga

çështjet më të rëndësishme dhe aktuale për konservimin biologjik dhe menaxhimin si të zonave të

mbrojtura natyrore ashtu edhe të pyjeve186

. Zjarret janë fenomene frekuente në zonat e mbrojtura, si

p.sh në parqet kombëtare apo rezervatet natyrore, sidomos ato që shtrihen në zonat malore. Egziston

një tendencë e cila i konsideron zjarret një nga kërcënimet më të mëdha të pyjeve që krahasohet me

shpyllëzimin187

.

Zjarret përfaqësojnë një nga shkaqet kryesore të problemeve mjedisore që kërcënojnë sot planetin.

Frekuenca e zjarreve dhe sipërfaqja e përfshirë nga zjarret janë në atë masë sa janë në gjendje të

reduktojnë dukshëm biodiversitetin. Në shkallë globale, zjarret në pyje kanë influencuar në

ndryshime globale të mjedisit 188

ʼ189

. Nga 1950 deri në 1980 një sasi e vlerësuar nga 90 deri në 120

miliardë tonelata CO² është hedhur në atmosferë për shkak të zjarreve, kundrejt 165 milionë

tonelata të lëshuara nga djegia e gazit dhe karbonit190

. Vendet e Europës Perëndimore 191

janë të

prekura në mënyrë të veçantë nga ky fenomen. Në periudhën 1980 - 2005, numri mesatar vjetor i

zjarreve ka qenë më i madh se 50 mijë, ndërkohë që mesatarja vjetore e sipërfaqes së prekur nga

zjarret ka qënë afërsisht 500.000 mijë ha.192

Përmasat e zjarreve në pyje dhe madhësia e dëmeve të shkaktuara prej tyre kanë sjellë si

domosdoshmëri, pos instrumenteve të adaptuara në shkallë lokale dhe kombëtare, thirrjen për

hartimin e strategjive ndërkombëtare për mbrojtjen e pyjeve nga zjarret193

. Sinteza e kuadrit të

ilustruar evidenton rolin kryesor të vlerësimit të riskut të zjarrit në mbrojtjen e hapësirave pyjore.

Në fakt, informacioni konstant dhe i përpiktë rreth shpërndarjes në hapësirë dhe në kohë i zonave të

ndjeshme ndaj zjarreve është tejet i domosdoshëm për të garantuar një menaxhim sa më efiçent të

ndërhyrjeve antizjarr, të disponueshme në sensin e parandalimit dhe kontrollit të fenomeneve

182 Po aty

183Chandler, C., Cheney P., Thomas P., ëilliams, D., Fire in Forestry. (1983)Volume: Forest Fire Behavoir and Effects,

Johnëiley and Sons, New York. 184

Rowell , A & Moore , P. F., , (1999)WWW/IUCN Global Review of Forest Fires, Metis Associates. 185

Veblen, T.T .,W.L Baker , G . Montenegro et T.W Swetnam., (2003)Fire and climatic chenage in temperate

ecosystems of theëestern Americas. Springer, new York. 186

Rowell, A & Moore , P. F., ,(1999)WWW/IUCN Global Review of Forest Fires, Metis Associates. 187

Po aty 188

Klima, dezertifikimi, etj 189

Kasische, E.S.,Christensen N.L., Stocks B.J., (1995)Fires, globalëarming, and the carbon balance of boreal forests.

Ecological Applications, n.5. 190

Loverglio R., Leone, V., , (2005)Forest Fires prevention and limitation of the greenhouse effect. 191

Italia, Franca, Spanja, Greqia dhe Portugalia 192

European Commission, 2006 193

Pyne, S. J., Andrews, P.L., Laven, R. D., , (1996)Introduction towildland,Wiley, New York.


49

2016

potencialisht më të dëmshëm për mjedisin dhe sigurinë e njerëzve194

. Dëmet direkte dhe indirekte të

shkaktuara nga kalimi i shpeshtë i zjarrit nuk mund të rikuperohen vetëm në sajë të ndërhyrjeve të

rikonstruksionit të mbulesës së dherave të dëmtuara dhe të degraduara. Nga një këndvështrim së

pari ngushtësisht shkencor ka lindur domosdoshmëria e alternimit të problemeve të zjarreve në pyje

me instumentat e planifikimit territorial në nivele të ndryshme, duke vënë theksin para së gjithash

në definicionin e zonave të riskuara nga zjarret si dhe në parandalimin e tyre, dhe së dyti, në luftën

dhe në rikuperimin e trashëgimisë së shkatërruar. Objektivi kryesor i një plani antizjarr është

reduktimi i numrit të ngjarjeve dhe e sipërfaqes së prekur nga flakët, me vëmendje të veçantë ndaj

zonave me vlera të jashtëzakonshme natyrore. Në këtë sens vëmendja duhet përqëndruar fillimisht

mbi kontrollin dhe menaxhimin e faktorëve që i favorizojnë, që në tërësinë e tyre kushtëzojnë

përhapjen e zjarrit, pra në këtë mënyrë edhe forcën shkatërruese e dëmet që ato mund të shkaktojnë.

Midis proriteteve të Planit marrin përparësi zonat e mbrojtura, në të cilat janë prezente emrgjenca

natyrore që kërkojnë një mbrojtje të veçantë. Të dhënat aktuale të planifikimit antizjarr përcaktojnë

objektivat e planit në terma të “Allowable Burned Area”195

, duke pranuar kështu që disa pjesë të

territorit mund të preken nga zjarret edhe brenda limiteve precize të shtrirjes dhe intensitetit të

zjarrit. Një koncept i tillë , normalisht i vlefshëm edhe në rastin e një plani të gjerë, nuk gjëndet në

rastin e një parku natyror ku tashmë është evidentuar, uniciteti dhe specifika e territoreve të marra

në konsideratë, imponojnë përjashtimin e çdo lloj zjarri me gjithe dimensionin dhe intensitetin.

Sipas nënvizimit të Cianco et al196

dhe në përputhje me vizionin që i konsideron parqet si

laboratorë të qëndrueshmërisë, në to objektivat e planifikimit antizjarr duhet të shihen jo vetëm në

ruajtjen e rikuperimin e zonave të mbrojtura, por edhe në formësimin e një kulture për parandalimin

e tyre. Kështu, zjarret përfaqësojnë rrezikun më konkret dhe të drejtëpërdrejtë për pyjet, në mënyrë

të veçantë për zonat me interes të madh natyror.

Dëmet dhe pasojat për ekosistemet janë të rënda dhe koha për rikuperimin e ekulibrave të tyre është

tepër e gjatë. Impakti mjedisor i zjarreve në territor është i dukshëm jo vetëm për humbjen e

sipërfaqeve të gjelbëra, por edhe në zhdukjen e kafshëve dhe mikroorganizmave. Pra, rekuperimi i

zonave të prekuara nga zjarri bëhet kështu një “mision” i cili nuk është në gjendje të rikuperojë

faunën e egër. Për këtë arsye pezullimi i gjuetisë në zonat e prekuara nga zjarri dhe në ato limotrofe

mund të lehtësojë rikonstruksionin e ekulibrave të ekosistemeve. Gjithsesi mbetet problemi i

rekuperimit të kushteve të vegjetacionit egzistues para djegies nga zjarri197

. Monitorimi i

sipërfaqeve pyjore të prekura nga zjarret përfaqëson një tematikë me rëndësi primare edhe për

politikat e mbrojtjes dhe menaxhimit të qëndrueshëm të trashëgimisë natyrore kombëtare.

II.3. Turizmi, një koncept kompleks

Për herë të parë koncepti “turizëm” u përdor nga Littre198

, i cili në mesin e shekullit të XIX e

përdori këtë koncept për përcaktimin e njerëzve të cilët udhëtonin në vende të ndryshme nga i tyre,

të nxitur nga kurreshtja dhe guximi. Me kalimin e kohës ky term është definuar në mënyrë të

194Velez, R., (2000)Foreest fire preventionëith a target: The rural people, in Proccedings of the IV International

Conference on Forest Fire research, Luso, Portugal. 195

Sipërfaqe e lejueshme e përfshirë nga zjarri 196

Ciancio, O., Iovino, F., Nocentini, S, (1996)La nuova dimensione della foresta medterranea come prevenzione gegli

incendi boschivi. In “ Il bosco e l‟uomo” a cusa di O. Ciancio. Academa Italiana di Scienze Forestrali. 197

Campanile, G., Cocca, C.,(2005)I boschi dela Puglia: caratteristiche e problematiche, Forest@ n.2. 198

Littre,E., Dishepulli i Auguste Comte është autor i një vepre monumentale prej katër volumesh: Fjalori i gjuhës

franceze ( 1863 – 1873).


50

2016

ndryshme nga autorë të ndryshëm. Midis Guyer – Freulern 199

në 1903 dhe Von Schullern 200

në

1910 vunë në evidencë aspektin ekonomik të fenomenit. Në vitin 1942 përkufizmi i propozuar nga

Huzinker dhe Krapf pati një sukses të madh, pasi orientoi vëmëndjen drejt lëvizjes së jorezidentëve,

pra mardhënien midis fenomeneve të derivuara nga udhëtimi dhe qëndrimi i njerëzve që nuk jetojnë

në atë vend, dhe që nuk implikon aktivitete me përfitime ekonomike të vazhdueshme201

. Më tej

Marthot në 1945 e zhvillon konceptin e turizmit duke shtuar gjithashtu udhëtimet për motive

biznesi. Në fillim të dekadës së 1600 Daniel Boorstin formuloi një nga të parat analiza teorike

lidhur me karakteristikat e fenomenit të turizmit dhe pasojat e tij, sipas të cili ndërmjetësit turistikë

dhe vetë popullsia lokale tentojnë të nxjerrin në skenë infrastruktura artificiale të orientura për të

kënaqur dëshirat e turistit, duke e larguar nga realiteti në të cilin jeton përkohësisht202

. Në vitin 1963

Organizata e Kombeve të Bashkuar e përcaktoi turistin si “një person i cili transferohet

përkohësisht duke u larguar nga rezidenca e tij, për së paku 24 orë dhe jo më shumë se 1 vit, për

motive rekreacioni, pushimi, shëndetësore, studimi, fetare, biznesi, familjare, misioni, mbledhje dhe

takime” 203

.

Në 1965 Enzeberger i shtoi termit “turizëm” një kuptim me liri individuale të madhe po aq sa për

të vendosur mardhënie natyrale, aq edhe për ato sociale e kulturore. Nga ana e tij në vitin 1969

Touraine e përcaktoi turizmin si një formë e privilegjuar e konsumimit të kohës së lirë204

. Ndërsa

Cohen në 1974 e definoi turistin si udhëtar vullnetar, të përkohshëm, i cili lëviz në kërkim të

kënaqësisë i derivuar nga risia dhe ndryshimi që në fakt është edhe vetë ajo të cilën udhëtimi

nënkupton. Më në fund në vitin 1991 Organizata Botërore e Turizmit e përkufizoi turizmin si

“bashkësinë e aktiviteteve që realizojnë njerëzit gjatë udhëtimit të tyre dhe qëndrimit në vende të

ndryshme nga vendbanimi i tyre, për një periudhë më të vogël se 1 - vjeçare, me qëllime biznesi dhe

motive të tjera”205

. Në dekadën e viteve 90-të u bë i modës koncepti i “turizmit të qëndrueshëm”,

duke modifikuar kështu në mënyrë thelbësore lidhjen midis turizmit dhe mjedisit.

Megjithatë, duhet të merret në konsideratë që ashtu siç e thekson Fraguell “turizmi nuk mund të jetë

në një kuptim të ngushtë aktivitet i totalisht i qëndrueshëm, ndaj përqëndrohet në dy momente kyçe:

kënaqësia dhe qëndrimi”, pra, në të janë të implikuara konsumimi i hapësirës, përdorimi dhe

degradimi i resurseve natyrore (siç janë dherat dhe uji), ashtu si edhe ndotja e tyre. Gjithsesi, me

papërpuethshmëri duhet kuptuar, që në ditët e sotme, turizmi mos shihet si antitezë e konservimit të

mjedisit. Kështu, që kur koncepti i qëndrueshmërisë shoqëron turizmin po vlerësohen destinacionet

jo më si lokacione në një hartë, por tashmë si elementë të veçantë dhe unikë, të lidhura në mënyrë të

veçantë me natyrën. Në këtë mënyrë definicionet e mësipërme ashtu si edhe interpretimet

199

Sipas Guyer – Freulern, turizmi është një fenomen me atraksione të shumta: nga nevoja për pushim dhe për të

ndërruar ambient në lindjen dhe zhvillimin e ndjenjës të bukurisë së peizazhit, deri në kënaqësinë që njihet në kontaktin

me natyrën, (1903). 200

Ekonomisti austriak e përcakton turizmin si “ bashkësinë e të gjitha fenomeneve, në radhë të parë atyre ekonomike,

që prodhohen pë shkak të mbërritje, qëndrimit dhe nisjes së udhëtarëve” 201

Savelli,A., ,(2003) Sociologia del turismo 202

Marean,R., (1996) Turismo e communicazione, Logos Edizoni, Padova. 203

Me iniciativwn e UIOOT ( Union International of Official Organization of Tourism), u mblodh në Romë Konferenca

e Kombeve të Bashkuara mbi Turizmin dhe Udhëtimet Internacionale. Konferenca adaptoi një sërë rekomandimesh të

rëndësishme mbi Definicionin e Termave të Udhëtarëve dhe Turistëve me qëllim statistikor ndërkombëtar; thjeshtëzimi

i formaliteteve të udhëtimeve ndërkombëtare dhe një zgjidhje të përgjithshme për zhvillimin turistik, duke përfshirë

bashkëpunimin teknik, lirinë e lëvizjes dhe mungesën e diskriminimit. Statuti Juridik i Organizatës, (1963) 204

Në opinionin e tij mënyra e re për të jetuar kohën e lirë mund të modifikonte në mënyrë rrënjësor marrdhënien midis

prodhimit dhe kulturës .Aktivitetet shtohen dhe lejojnë presionet sociale dhe kulturore nëpërmjet formave të evazionit

dhe diversifikimit. 205

Konferenca e Otavës, (1991)


51

2016

konceptuale të tyre kanë shkaktuar debate në nivel ndërkombëtar dhe një lloj ambiguiteti në

terminologji. Turizmi nisi si fenomen elite dhe diversifikimi social, për t‟u transformuar më vonë

në një fenomen masiv, i cili i largohet konceptit fillestar të turizmit natyror për t‟u orientuar drejt

formave të reja si: turizmi seksual, turizmi i plazhit dhe i detit dhe ai religjoz, të cilët përfaqësojnë

edhe trendet e momentit. Tendencat e modifikimit të fenomenit të turizmit derivojnë në radhë të

parë nga faktorë të jashtëm siç janë ata politikë, sociale, shëndetësorë, ekonomikë, etj. Lufta e Gjirit

Persik në fillim të dekadës së viteve ‟90, në 11 shtator 2001, ashtu si edhe konflikti në Irak në 2003-

shin, i detyruan turistët perendimorë të zgjidhnin destinacione kombëtare, që për opinionin publik

konsideroheshin më të sigurta.

E kunderta ndodhi në Kubë, ku vizita e Papës riti në mënyrë të paimagjinueshme numrin e turistëve

europianë. Si në të shkuarën edhe aktualisht faktorë të ndryshëm kanë influencuar në mënyrë të

dukshme zhvillimin e turizmit. Sot, interesi për mjedisin ashtu si edhe kujdesi për trupin ngjallin

interes të madh dhe kanë stimuluar rekuperimin e modaliteteve të vjetra në sektorin e turizmit, si

turizmi rural, i praktikuar në terren apo termalizmi206

. Prej kohësh praktika e turizmit ka qenë e

lidhur jo vetën në nivel ekonomik, por edhe në atë kulturor si edhe në predispozitën personale të

turistit.

II.3.1. Nga turizmi masiv, në turizmin e qëndrueshëm

Impaktet mjedisore të gjeneruara nga industria e turizmit sollën domosdoshëmrinë e një inversioni

të tendencave të politikave të zhvillimit të turizmit, në favor të mbrojtjes së habitateve natyrore207

.

Pra, turizmi duhet të jetë një aktivitet me krakter transversal, i cili promovon dhe valorizon cilësitë

dhe aktivitetet e territorit në bazë të vetëzhvillimit. Proceset e antropizimit kanë shkaktuar shpesh

fenomene stereotipizimi të vendeve dhe humbje të vlerave ambientale, për pasojë zhdukjen e

kapacitetit atraktv turistik208

. Si rezultat asistohet në shkatërrimin e ekositemit dhe në shpërndarjen

e burimeve materiale, pa marrë në konsideratë që kur kërkesa turistike është e limituar në kohë, pra

ciklike, atëherë shkohet drejt braktisjes së qëndrave urbane në muajt e dimrit209

.

Në 1978 Organizata Botërore e Turizmit210

duke njohur problemin e impaktit mjedisor të turizmit,

ndërtoi Komitetin Mjedisor, i cili u mblodh për herë të parë në Madrid në 1981. Por, koncepti i

“turizmit të qëndrueshëm” u zhvillua vëtëm pas definicionit më të përgjithshëm të “zhvillimit të

qëndrueshëm”211

dhe përcaktohet me deklaratën në vijim: “zhvillimi i qëndrueshëm i turizmit është

në përputhje me nevojat e turizmit dhe të zonave pritëse aktule e njëohësisht mbron dhe përmirëson

mundësitë për të ardhmen”212

. Vetëm në prill të 1995, në përfundim të Konferencës së Parë

Botërore të Turizmit të Qëndrueshëm, në Lanzarote, Canarie, hartohet Karta e Turizmit të

Qëndrueshëm213

, të cilës i bashkëlidhen një numër i madh etapash të rëndësishme për

206 Beauty frams

207Navarrete, J., Lora, A. (2004) Sustainable Tourism and visitor satisfaction. In The sustainableëorld: Sustainable

Tourism 208

WTO-world Tourism Organization 2004 209

Navarrete, J., Lora, A. (2004) Sustainable Tourism and visitor satisfaction. In The sustainableëorld: Sustainable

Tourism, 210

OMT,WTO, http://www.world-tourism.org 211

Our Common Future, i njohur ndryshe si Raporti Brundtland në 1988. 212

Galli, P., Notarianni, M. , (2002)La sfida dell‟Ecoturismo. De Agostani, Novara. 213

http://solidea.org/Aree/turismo/lanzarote.html

http://www.world-tourism.org/

http://solidea.org/Aree/turismo/lanzarote.html


52

2016

ndërgjegjësimin rreth ekzistencës së formave të turizmit pa impakt për territorin214

. Në mënyrë të

veçantë kujtohen Konferenca Ndërkombëtare në Calvià në 1997; Kongresi Ndërkombëtar në Sant.

Feliu de Guxiols, i organizuar nga shoqata vullnetare të zonave mesdhetare në 1998; Hartimi i

Kodit Global të Etikës për Turizmin215

i redaktur nga Organizata Botërore e Turizmit, adaptuar në

1999; Konventa e Barcelonës me rastin e të cilës palët kontraktuese adaptuan Udhëzimet e

formuluara nga Komisioni për Zhvillimin e Qëndrueshëm të Mesdheut për Zhvillimin e

Qëndrueshëm të Mesdheut, 1999; Konferenca Ndërkombëtare e Turizmit të Qëndrueshëm216

në

Palacongressi të Rimini, në 2001; Forumi Europian i Turizmit në Bruksel, në 2002 dhe në Venecia

në 2003, organizuar nga Bashkimi Europian, deri në Konferencën Ndërkombëtare mbi Turizmin e

Qëndrueshëm i mbajtur në Segovia në 2004217

.

Komuniteti Europian ka hartuar gjithashtu një numër të madh protokollesh dhe guidash mbi

zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm midis të cilëve më të rëndësishmit janë: Strategjia e Bashkimit

Europian për Zhvillimin e Qëndrueshëm, në 2001, dokumentacioni përgatitor i Agjenda 21

europiane për turizmin e qëndrueshëm deri në mars 2004 publikimi i The Internet Guide218

mbi

politikat për zhvillimin e turizmit219

. Sipas OMT turizmi përfaqëson aktualisht një nga aktivitetet

ekonomike më të rëndësishme në rang botëror, duke punësuar 6 % të popullsisë aktive dhe duke

gjeneruar 12 % të Prodhimit Botëror të Brendshëm Bruto.

Kjo çon logjikisht drejt një konotacioni të fortë mjedisor për turizmin e qëndrueshëm, sepse vetëm

në këtë mënyrë mund të minimizohet impakti i turizmit mbi mjedisin natyror dhe të konservohen

objektet atraktive, pra trashëgimia natyrore e territorit. Të flasësh për Turizmin e Qëndrueshëm nuk

do të thotë të flasësh vetëm për turistin e ndërgjegjshëm, turizëm i përgjegjshëm, eko- hotele, etj., të

flasësh për turizmin do të thotë edhe të mbrosh territorin dhe ta pranosh turistin si vizitor dhe të

bashkëmenaxhosh kohën e lirë duke i adresuar turistët drejt alternativave të qëndrueshme220

, në

mënyrë që të absoorbohen e rielaborohen momentet e krizës në mënyrë të ekuilibruar. Ndër të tjera,

planifikimi i qëndrueshëm do të thotë edhe të zhvillohen procese projektuale, të cilat rekuperojnë

214

Marketing turistico territoriale e sostenibilità ambientale: il caso Roero, di Elisa Bignante del Politecnico di

Torino, XXIV Conferenza Italiana di Scienze Regionali, (2004) 215

Në mënyrë të veçantë, ky dokument e definon turizmin si një faktor të zhvillimit të qëndrueshëm (Neni 3) dhe

inkurajon të gjitha aktivitetet turistike të cilat lejojnë ekonomizimin e resurseve natyrore të rralla dhe të çmuara si uji

dhe energjia, si dhe evitimin e mundshëm të prodhimit të mbetjeve 216

Me këtë rast u përcaktua edhe rëndësia e Planifikimit dhe Menaxhimit Mjedisor të Turizmit në zonat të

mbiurbanizuara të birigjeve të Mesdheut, ku objektivi i përgjithshëm është kontributi në definicionin e qasjeve

metologjike dhe adaptimit të politikave dhe mekanizmave kohernte, për të promovuar planifikimin e menaxhimin e

qëndrueshëm. Vëmendje të veçantë iu kushtua diskutimit në rang europian dhe ndërkomëtar, Plan Bleu dhe

metodologjia CCA (Carrying Capacity Assessment i UNEP dhe Programi i UE "Integrated Coastal Zone Management"

– ICZM). Në këtë kuadër hyn edhe reflektimi dhe kërkimi i zgjidhjeve për riterritorializimin” dhe rigjerimin e zonave

turistike te karakterizuara nga një turizëm i maturuar. 217

AA.VV. The sustainableworld: Sustainable Tourism, Editors Pineda , Complutense University, Spain and Brebbia (,

Institute of Technology, UK, (2004) 218

http://www.europa.eu.int/com m/enterprise/services/tourism/policy-areas/eu_schemes.htm

http://www.europa.eu.int/comm/enterprise/ser vices/tourism/tourism_ist_conference/conftourcosta.pdf 219

Në kuadër të Programit të VI-të të veprimit për mjedisin Mjedisi 2010 ” E ardhmja jonë, zgjedhja jonë” ( në lidhje

me periudhën nga 1 janari 2001 deri në 31 dhjetor 2010), edhe përmes udhëzimeve të përgjithshme, inkuadrohet

rëndësia për mbrojtjen dhe ndërtimin e strukturës dhe funksionimin e sistemeve natyrore, duke ndaluar humbjen e

biodiversitetit në Bashkimin Europian, midis veprimeve të propozuara hyjnë edhe mbrojtja e habitateve dhe shtrirja e

tyre në rrjetin Natyra 2000. 220

Turisti mund dhe duhet të edukohet për mbrojtjen e territorit duke e shoqëruar me shtigje tënjohjes mjedisore dhe

sociale të tij. Njëherazi lipset që administratat lokale, nëprmjet planeve të menaxhimit, të zhvillojnë dhe mbështesin

aktivitetet lokale që mbrojnë mjedisin.

http://www.europa.eu.int/com

http://www.europa.eu.int/comm/enterprise/ser%20vices/tourism/tourism_ist_conference/conftourcosta.pdf


53

2016

mjedisin natyor dhe që sigurojnë konservimin në fazën e ndërtimit dhe në fazën e përdorimit.

Fatkeqësisht, tendenca sot është aprovimi i projekteve për një shpërndarje turistike që dëmtojnë

sistemin natyror, pasi janë konceptuar si procese të papërshtatshme. Degradimi i mjedisit dhe

konsumimi i resurseve në cikle të hapura, pra jo të rinovueshme është disekonomike në kohë dhe

ambientalisht e papërputhshme. Siç shihet masiviteti i turizmit në Europë sidomos në vendet

mesdhetare ka provokuar, me kalimin e kohës, një sërë problemesh si në aspektin mjedisor ashtu

edhe në atë social dhe sigurisht ekonomik. Lidhja mes turizmit dhe mjedisit është mjaft konfliktuese

dhe siç definon Poggiali221

është shumë e ngjashme me situatën e krijuar mes mjedisit dhe

industrisë gjatë revolucionit industrial. Duke u nsur nga dekada e VI-të e shek.XX rritet njohja e

dimensionit planetar dhe çështjes së mjedisit, aq sa solli zhvillimin e iniciatiave për mbrojtjen e

mjedisit global dhe lokal.

Në më pak se një dekadë u njoh pesha që modelet tradicionale të zhvillimit të industrisë së turizmit

kanë në sensin e impakteve negative në mjedis. Ndërgjegjësimi për turizmin e qëndrueshëm është

një fakt i kohëve të fundit dhe i atribuohet motivimeve si: kompleksitetit të fenomenit turistik dhe

vështirësisë psikologjike për të pranuar që relaksi dhe rekreacioni mund të kenë efekte shkatërruese

si çdo aktivitet tjetër prodhues. Rritja marramendëse e turizmit ka hapur një debat mbi ridefinimin e

e zhvillimit të turizmit, në mënyrë që të kalojë duke u bazuar në parimet e qëndrueshmërisë. Unioni

Ndërkomëtar për Mbrojtjen e Natyrës (IUCN) mbështet aksiomën e zhvillimit nëpërmjet përdorimit

më racional të resurseve të rinovueshme, në mënyrë që gjeneratat e ardhshme të mund të

shfrytëzojnë këto resurse në të njëjta kushte.

Koncepti që zhvillimi i qëndrueshëm lidhej në mënyrë gati eskluzive me mejdisin, aktualisht ka një

kuptim më të gjerë dhe lidhet me aspekte ekonomike e socio-kulturore. Në fakt, mund të aplikohet

gjithashtu edhe për turizmin për aq kohë sa ky aktivitet mbron dhe konservon resurset natyrore që

ndërtojnë bazën e tij.222

Mjaft interesant është edhe definicioni i turizmit të qëndrueshëm në zonat e

mbrojtura, i propozuar nga Federata Europiane e Parqeve Natyrore (Europarks) sikundër nëkupton

“të gjitha format e zhvillimit të turizmit, të menaxhimit dhe të aktiviteteve që ruajnë integritetitn

ekonomik, social dhe mjedisor, si edhe cilësinë e resurseve natyrore, materiale dhe kulturore për

brezat e ardhshëm”. Aktivitetet turistike të lidhura me natyrën karakterizohen nga një proces rritjeje

mjaft dinamik.

Kjo rritje në dy dekadat e fundit ka qenë i vazhdueshëm në gjithë planetin, ndaj rëndësia e saj u bë e

njohur në nivel botëror, aq sa Kombet e Bashkuara e shpallën vitin 2002, Vitin Ndërkombëtar të

Ekoturizmit. Studime të ndryshme shkencore kanë demostruar rritjen e madhe të turizmit natyror,

ku ekoturizmi merr një rol parësor. Ashtu si demostron edhe Rjeti Natyra 2000 flukset turistike të

lidhura me ekoturizmin kanë regjistruar një rritje vjetore deri në 20%, (ndërkohë që turizmi i

rastësishëm ka një rritje prej vetëm 4,3%) duke përfaqësuar nje nga burimet më të mëdha të hyrjeve

të turitëve të huaj. Sipas disa autorëve ekoturizmi është formula më e mirë e cila mund t‟i

bashkëlidhet turizmit të qëndrueshëm.

221Poggiali,E., ( 2002)Turismo Sostenibile: principi di base e possibilistrategie per le Pubbliche Amministrazioni.

Gruppo di CoordinamentoAgenda 21 „„Terre di Siena‟‟http://www.agenda21.provincia.siena.it/page/home.as

222Gally,P., Notarianni, M., ( 2002) La sfida del ecoturismo, De Agostini.

http://www.agenda21.provincia.siena.it/


54

2016

II.3.2. Ekoturizmi

Në ekotuizëm puqen tipologji turistike që pavarësisht se ekzistojnë që kur u fillua të flitet për

udhëtime dhe turizëm, sot manifestohen dhe konkretizohen në mënyra të ndryshme. Në ndryshim

nga një turist, një ekoturist i afrohet praktikave turistike me koshiencë më të madhe nga ekcperinca

qe prezupozohet të jetojë, aspekti kulturor dhe mbi të gjitha ai natyror merr rëndësi të madhe. Bëhet

fjalë për një sferë e cila nuk nënkupton vetëm aspektet natyrore dhe artistike, por edhe ato

antropologjike dhe etnografike. Ekoturizmi mund të interpretohet si një subkomponent i turizmit të

qëndrueshëm, i cili dita-ditës zhvillohet edhe më shumë, pavarësisht se vazhdon ende të

konsiderohet një pjesëz e vogël e tregut turistik global. Kështu, ekoturizmi, mund të shihet në

tërësinë e tij si një qasje drejt zhvillimit të qëndrueshëm ose në nivel ekonomik, si një segment i

tregut turistik. Ekoturizmi ka një lidhje të fortë me turizmin rural, turizmin në zonat e mbrojtura dhe

turizmin kulturor.

Kështu, ndërsa ekoturisti kërkon në mënyrë primare kontaktin me mjedisin (në dy sfondet e tij:

natyror dhe sociokulturor), për ta njohur, konservuar dhe interpretuar, turisti i aventurës e përdor si

kontekst, në të cilin të zhvillosh një aktivitet fizik, ai konvertohet në një sfidë të vërtetë.

Megjithatë, edhe pse kohet e fundit është shkruar shumë mbi ekoturizmin, rezulton ende e vështirë

të definosh në mënyrë preçize kuptimin e tij. E gjithë kjo i dedikohet, nga njëra anë diversifikimit të

produkteve të ofruara nga operatorët turistikë dhe kërkuesëve për një numër gjithnjë edhe më të

madh vizitorësh, dhe nga ana tjetër, mungesës së unanimitetit në raport me definicionin e tij. Edhe

në lidhje me historinë e turizmit pozicioni i ekoturizmit nuk është shumë i qartë. Nga njëra anë

mund të konfirmohet që ekoturistët gjithmonë kanë ekzistuar, megjithëse me qëllime të ndryshme

nga ato aktualet. Mund të quhen ekoturistë, natyralistët e shek. XVII, XVIII dhe XIX, të cilët

shoqëronin eksploruesit në udhëtimet e tyre dhe përpiqeshin të studionin florën dhe faunën që

takonin rrugës në udhëtimin e tyre.

Sipas kësaj optike gjithashtu Plinio që ikte në Pompei për të vëzhguar erupsionet e Vezuvit, mund

të konsderohet si një turist shkenor ose ekoturist ante literam; njëlloj si Humboldt, i cili udhëtonte

në ishujt Galapagos për të analizuar dhe studiuar biodiveritetitin, ndaj nuk është e rastësishme që sot

këto ishuj vazhdojnë të jenë të ruajtura mirë, pavarësisht nga shpërndarja masive e turizmit, ato u

konvertuan në eksponentin maksimal të ekoturizmit në nivel ndërkombëtar. Edhe pse termi

ekoturizëm është përorur rishtaz në Europë, gjithashtu është e vërtetë që ky fenomen ekziston prej

kohësh. Disa autorë e quajnë turizmi i gjelbër, duke e indentifikuar me vizitat në Zonat e Mbrojtura,

si Parqet apo Rezevat Natyrore. Në këtë mënyrë, mund të identifikohet 1972-i , vit i krijimit të

Parkut Natyror të Yellostone në SHBA, si pikënisje e historisë së ekoturizmit, ashtu si edhe

mbrojtja e natyrës223

. Në fakt Parku nuk u krijua vetëm për të mbrojtur territorin nga veprimtaria e

jashtme, por që njerëzit mund të shfrytëzonin bukurinë dhe veçantinë enatyrës. Njëri prej autorëve

të parë i cili ka teorizuar mbi ekourizmin ka qenë Hetzer224

, i cili në 1965 sinjalizonte katër parime

të turizmit të përgjegjshëm:

minimizimi i impakteve mjedisore

respektimi i kulturave lokale

maksimizimi i benefiteve për popoullsinë lokale

maksimizimi i kënaqësisë së turistëve

223

Ceballos-Lascurain, H. (1996)Tourism, Ecotourism and Protected Areas, IUCN, Gland,Switzerland. 224

Fennell,D, A., (1999)Ecotourism: a introduction, Routegde.


55

2016

Referenca dhe praktika të tjera për ekoturizmin gjenden në shkrimet e Miller225

në lidhje me

Planifikimin në Amerikën Latine të Parqeve Kombëtare dhe zhvillimit të tyre, gjithashtu edhe në

disa dokumente të redaktuara nga Envinronment Canada, në lidhje me produktet e ekoturizmit, të

zhvilluara, duke u nisur nga vitet „70 deri në vitet „80 të shekullit të kaluar.

II.4. Turizmi në zonat e mbrojtura: një fenomen embrional dhe autentik

Lidhja midis zonave të mbrojtura dhe turizmit është e hershme në historinë e trashëgimisë natyrore,

ndaj marrëdhënia midis tyre është komplekse dhe në ndonjë rast në dukje antagoniste, pasi turizmi

është gjithmonë një komponent kritik, i cili duhet mrrë në konsideratë kur bëhet fjalë për

menaxhimin e zonave të mbrojtura. Në dekadën e viteve „90 u bë i modës koncepti i “turizmit të

qëndrueshëm”, duke modifikuar kështu në mënyrë thelbësore lidhjen midis turizmit dhe mjedisit.

Megjithatë, Fraguell226

thekson se “turizmi nuk mund të jetë në një kuptim të ngushtë aktivitet i

totalisht i qëndrueshëm, ndaj përqëndrohet në dy momente kyçe si kënaqësia dhe qëndrimi”, pra në

të janë të implikuara konsumimi i hapësirës, përdorimi dhe degradimi i resurseve natyrore ashtu si

edhe ndotja e tyre. Në mbështetje të kësaj Pascuali227

evidenton që “asnjë zonë e mbrojtur nuk

mund të konsiderohet si resurs turistik”.

Që kjo të bëhet e mundur është e domosdoshme t’i përgjigjet rregullave turistike dhe jo atyre të

mbrojtjes, duhet të jetë e perceptueshme pozitivisht për turistin dhe merr mirënjohjen e tij vetëm kur

ka një dimension të vetin në tregun turistik dhe jo ekskluzivisht në atë shkencor”. Definicionet e

mësipërme ashtu si edhe interpretimet konceptuale të tyre kanë shkaktuar debate në nivel

ndërkombëtar dhe një lloj ambiguiteti në terminologji. Por, megjithëkëtë papërpuethshmëri duhet

theksuar që në ditët e sotme turizmi nuk shihet më si antitezë e konservimit të mjedisit. Turizmi

tashmë kalon nga aktivitet degradues në pjesëmarrës së konservimit. Kështu, që kur koncepti i

qëndrueshmërisë shoqëron turizmin destinacionet turistike po vlerësohen jo më si lokacione në një

hartë, por tashmë si elementë të veçantë dhe unikë, të cilat janë të lidhura në mënyrë të veçantë me

natyrën. Siç definon edhe Cohen228

vizitori postmodern reflekton gjithnjë edhe me më shumë

relativitet në impaktet që turizmi mund të provokojë, në ambiente të ndjeshme natyrore.

II.4.1. Objektet e konsumit turistik në zonat e mbrojtura

Duke argumentuar çfarë është thënë më sipër, një zonë e mbrojtur për të facilituar ofertën turistike

duhet të posedojë së pari sipas Pasquali229

“efektin kuti xhevehiri”, çka do të thotë: pika ekselence,

objektë të rralla, etj. Çdo zonë e mbrojtur duhet të promovojë unicitetin e saj në mënyrë të tillë që të

thithë interesin e udhëtarëve postmodernë, për të cilët është e rëndësishme të përfundohet se cilët

janë elementët e këtij modeli të ri të konsumit turistik. Në fakt autorë të ndryshëm230

janë përpjekur

225

Miller, R.,(1980)Evaluative research in rural development:Concepts, methods, issues. Ithaca: Cornell University. 226

Fraguell R., Munoz J.C., Monsalve d.L., Ecoturismo en el trapecio amazònico colombiano: una alternativa de

desarrollo? në Fernandez Gutierrez F. Pumares Frenandez P. Y Asensio Hita A., Tursmo y transofrmaciones urbaanas

en el siglo XXI, Universidad de Almeria, Almeria, (2002) 227

Pasqali F., (1991)Quale turismo nei parchi e nelle riserve naturali ?, në L‟uomo e il parco, Messina, Università degli

Studi di Messina, (1991). 228

Cohen E., (1995)Who is tourist ? A conceptual Clarification, en “the Sociological Review”, nº 4. 229

Pasqali F., (1991)Quele turismo nei parchi e nelle riserve naturali ?, en L‟uomo e il parco, Messina, Università degli

Studi di Messina. 230

Dredge D., ( 1999)Destintion place planning and design, en “ Annals of Tourism Research”, vol. 26


56

2016

të përcaktojnë këto elementë të konsumit turistik në zonat e mbrojtura. Sipas këtyre autorëve turistët

mund të konsumojnë: nyje, itinerare, skenarë dhe elementë të padukshëm, të cilëve mund t‟iu

bashkëngjiten elementë tangent si psh: artizanati lokal, gastronomia, qëndra vizitash dhe/ose

informacioni, qëndra edukimi mjedisor, etj. Siç definojnë Donaire & Gordi nyjet “janë lënda e

parë e turizmit që shumica e turistëve e identifikojnë një hapësirë duke u nisur nga këto nyje, të

cilat veprojnë si “sight seens”, pra ajo që duhet të shikohet” që së fundi përfaqësojnë aspektet të

veçanta dhe me raste simbolike të një sipërfaqe të caktuar turistike.

Ndëkohë, itineraret, të prezantuara gjatë rrugëtimit, janë lidhjet për të bashkuar nyje të ndryshme,

sipërfaqe neutrale, pra, mekanizma që lejojnë identifikimin e hapësirës me një temë të caktuar.

Fizikisht nënkuptojnë shtigje të cilat lejojnë lëvizjen përgjatë zonës së mbrojtur. Itinerareve u

atribuohet gjithashtu vlera didaktike, pasi nga njëra anë lehtësojnë njohjen e mjedisit dhe nga ana

tjetër lejojnë kanalizimin dhe shpërndarjen e turistëve në mënyrë më homogjene në territor, duke i

orientuar drejt hapësirave më pak të ndjeshme. Në fakt, mund të shërbejnë edhe si instrument i

dobishëm për të evituar fenomene të përqëndrimeve të turistëve të cilat mund të kthehen në rrezik

për ruajtjen e biodiversitetit.

Vizitorët e zonave të mbrojtura mund të konsumojnë gjithashtu edhe skenarë dhe siç definojnë

Donaire dhe Gordi231

“ky objekt konsumi e ka prejardhjen nga tradita romantike e cila identifikon

soditjen e natyrës, në mënyrë të veçantë hapësirat malore dhe pyjore, nëpërmjet një lloj udhëtimi

spiritual”. Ajo çka turistët kërkojnë është një skyline, një veçori natyrore, artistike e panoramike që

mund të ndihmojë për të kënaqur pritshmëritë e tyre pa qenë e nevojshme të hyjnë në zonën e

mbrojtur. Krijimi i zonave pre - park vjen pikërisht në kudër të kësaj logjike. Në këtë mënyrë

turistët mund të shijojnë bukurinë e Parqeve Natyrore dhe objeketet atraktive përreth pa arritur në

“zemër” të tij. Sigurisht, një organizmim i mirë i zonave buferike mund të kontribuojë në një

menaxhim më të qëndrueshëm të zonave të mbrojtura, në atë masë që lejon shpërndarjen e presionit

të flukseve turistike në një territor më të gjerë.

Në dakordësi me McCrone et al232

autenticieti dhe origjinaliteti i një zone të mbrojtur janë rezultat

edhe i teknologjisë, në epokën e postfordizmit233

. Faqetweb apo aplikacionet e ndryshme janë një

mekanizëm i jashtëzankonshëm jo vetëm për promovimin turistik të zonave të mbrojtura, por edhe

për mbrojtjen e tyre. Për parandalimin e zjarreve sot në botë përdoren gjerësisht platofrma webGis

opensource, të konceptuara me sensorë alert sistem përmes të cilave monitorohen parametrat që

influencojnë përhapjen e tyre në zonat e mbrojtura. Madje disa autorë, mes të cilëve Manente &

Costa234

shkojnë deri aty sa sugjerojnë kënaqësinë virtuale të skenareve përmes Internetit, pasi në


Fraguell R.,Munoz J.C., Monsalve d.L., Ecoturismo en el trapecio amazònico colombiano: una alternativa de desarrollo

? en Fernandez Gutierrez F. Pumares Frenandez P. Y Asensio Hita A., Tursmo y transofrmaciones urbaanas en el siglo

XXI, Universidad de Almeria, Almeria, 2002 231

Donaire & Gordi, (2003)Bosque y turismo, en “Boletin de la A.G.E”, nº 35. 232

McCrone et al (1995)Scotland - the brand. The making of Scottish haritage, Edimburgh, Edinburgh University Press. 233

Tendencë e fleksibilitetit dhe heterogjenitetit të formave të prodhimit, tipike të ekonomisë postmoderne. 234

Manente M., & Costa P., (2002)Internet e Turismo, Milano, Egea.


57

2016

mënyrë do të kursehej degradimi mjedisor i destinacioneve turistike vulnerabile. Kjo është forma

më ekstreme e skenarëve në zonat e mbrojtura, që demostron dobinë e këtij aspekti jo të zakonshëm

të itinerareve, pasi sipas tyre modaliteti on -line limiton impaktet negative në territor dhe njëherazi

kënaq turistët të cilët përjetojnë gjithësesi një eksperiencë unike, të pasur e të magjishme.Objekte të

tjera të konsumit turistik në zonat e mbrojtura janë elementët e padukshëm të territorit, thënë

ndryshe simbole të një zone të caktuar që edhe pse nuk janë të dukshme për syrin, krijojnë një seri

sugjestionesh të lidhura me prezencën e tyre.

Si psh. ariu është një simbol shumë i përfolur në Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” edhe pse në

shumicën e rasteve askush nuk do arrijë ta shohë. Por megjithëse turistët janë pothuajse të sigurtë që

nuk do t‟i shohin kurrë këto kafshë të egra, sërish ata nxiten t‟i vizitojnë këto zona për një utopi

absurde. Akoma më atraktive janë elementët e padukshëm të zonave të mbrojtura të cilat lidhen me

“legjenda” ose “mite” pasi ato stimulojnë fantazinë dhe ndihmojnë në krijimin e një imazhi unik

dhe interesant të zonave të mbrojtura.

Enzeberger235

i shtoi termit “ turizëm” një kuptim me liri individuale të madhe po aq sa për të

vendosur mardhënie natyrale, aq edhe për ato sociale dhe kulturore. Ndër të tjera pos elementëve të

sipërpërmendur, një element mjaf stimulues për turistët janë edhe “elementët tangent”, ku vlen të

përmendet artizanati lokal, i cili ofron mundësinë e krijimit të kurseve formuese, gastronomia falë

së cilës është e mundur vlerësimi i produkteve të zonës përmes përdorimit të Emërtimit të Origjinës

dhe përdorimit të etiketave ekologjike, muzetë dhe ekomuzetë të cilët mundësojnë transmetimin e

traditave vendase, qëndra e vizitave dhe informacionit si edhe qëndrat e edukimit mjedisor, që u

ofrojnë turitëve, por edhe komunitetit mundësinë të njohin dhe nëse dëshirojnë të thellojnë akoma

më tej njohjen rreth zonës së mbrojtur që po vizitojnë.

II.4.2. Trendet që ndikojnë në menaxhimin turistik të zonave të mbrojtura

Planifikimi është një proces, i cili siguron zgjedhjen e një të ardhmeje të dëshirueshme. Kështu

planifikimi çon nga e tashmja në të ardhmen, ndaj është thelbësore që planifikuesit dhe operatorët

turistikë të kuptojnë tendencat sociale, politike dhe ekonomike, derisa këto ndërtojnë kontekstin e

planifikimit. Nisur nga fakti që bota është më shumë dinamike s‟e statike, projektuesit e Parkut dhe

operatorët turistikë duhet të ndjekin dinamikën e ndryshimit shpesh jo lineare, e cila mund të

influencojnë projektin e tyre. Rritja e interesit për turizmin e qëndrueshëm dhe ekoturizmin

reflekton nga ana tjeter edhe një rritje të shqetësimit për cilësinë e mjedisit natyror dhe efekteve mbi

turizmin236

. Aktivitete ngushtësisht të lidhura dhe që kanë tendencë të kompletojnë njëra – tjetrën si

në vijim:

Rritja e nivelit të arsimimit dhe kërkesa për udhëtim

235

Enzeberger H. M., (1965)Questioni di detaglio, Feltrinelli, Milano ( pwrkthim i Einzelheiten, SurhkampVerlag,

1962) 236

Tourism Canada.Adventure Travel in Canada: An Overview of Product, Market and Business Potential Industry

Canada, Ottava, Canada (1995)


58

2016

Niveli i arsimimit është në rritje në shkallë globale, si për meshkujt ashtu edhe për femrat. Sipas

Word Commission on Protected Areas ekziston një korrelacion midis nivlit të arsimimit dhe

kërkesës për aktivitete rekreative në natyrë, duke sjellë kështu ndryshime në modelet e zhvillimit të

turizmit. Si rezultat, turistët me nivel të lartë arsimor nuk kërkojnë thjesht të pushojnë diku, mjaft që

të mos jetë vendbanimi i tyre i përhershëm, por kërkojnë pushime të cilat pasurojnë jetën e tyre. Ka

një rritje të interesit të përgjithshëm të turizmit që përfshin të mësuarit ndërkohë që udhëton (psh.

vizita të guiduara). Në mënyrë të veçantë të mësuarit nëpërmjet programeve të edukimit në grup dhe

në përgjithësi në aktivitete praktike si: observimi i faunës së egër, i resureve natyrore dhe kulturore

në zonë e mbrojtur, festivale etj. Kështu psh. turistët me interes të veçantë natyrën tentojnë të jenë

më nivel më të lartë arsimor s‟e turistët e tjerë237

.

Plakja e popullsisë

Progreset e viteve të fundit në fushën e shëndetësisë bëjnë të konkludohet që njerëzit të jetojnë më

gjatë. Në shekullin e fundit, është shtuar dukshëm përqindja e personave me moshë më të madhe se

60 %238

. Sipas OKB kjo përqindje është e destinuar të shtohet në mënyrë dramatike në shekullin e

ardhshëm, deri në 22.1 % në vitin 2050 dhe 28.1% në 2100. Në mesin e shekullit, shumë vende

industriale do të kenë moshë mesatare të popullsisë 50 ose mbi 50 vjeç239

. Shqipëria nuk bën

përjashtim nga kjo tendencë globale. Ndaj përqindja e popullsisë që është e predispozuar për të

vizituar zonat e mbrojtura do të kenë në të ardhmen një profil më të moshuar. Të moshuarit

kujdesen për shëndetin dhe jetëgjatësinë e tyre më shumë se grupmoshat e tjera të popullsisë. Edhe

pse aftësia fizike zvogëlohet me kalimin e moshës, të moshuarit janë gjithmonë edhe më shumë në

gjendje të bëjnë një jetë të shëndetshme dhe fizikisht aktive. Ndaj, ndërkohë që kërkesa e

aktiviteteve të tilla si ski në dëborë apo rrokullisje në mal pakësohen me moshën, të moshuarit

rrisnin interesin për turizëm rekreativ, ecjet në natyrë, studimin e natyrës, peshkimin në grup apo

vëzhgimin e faunës së egër.

Nga ana tjetër reduktimi i kërkesës për kamping është kompensuar nga një kërkesë e madhe e

udhëtimit më komod, atij të qëndruarit me disa netë. Në vendet e zhvilluara plakja e popullsisë,

pensioni i parakohshëm dhe kursimi i mirë i të ardhurave bëjnë të mundur që një targetgrup i

konsiderueshëm i qytetarëve në moshë të orientohen drejt udhëtimit. Ky tip udhëtimi është i

destinuar të rritet në Amerikën e Veriut, Europë dhe Australi në dhjetëvjeçarët e ardhshëm të

shekullit të ri. Udhëtarët më të moshuar përfaqësojnë sfidë për menxhimin dhe planifikimin e

zonave të mbrojtura. Për shembull, lind dosmosdoshmëria WC të aksesushme dhe për shtigje me

pendencë të vogël, si edhe për një gadishmëri të madhe për personat me aftësi të kufizuara. Nga ana

tjetër, të moshuarit përfaqësojnë një oportunitet, pasi ata kanë tendencën të jenë më të interesuar

pikërisht për llojin e turizmit që ofrojnë zonat e mbrojtura, sepse kanë më shumë të ardhura, pra

janë më te predispozuar të paguajnë për nivele më të larta interpretimi, guidë turistike dhe shërbime

të tjera240

.

Modifikimi i rolit të gruas

237Wight, P.A.,(2001) Ecoturist: Not a homogeneous market segment. In: Weabver, D.B., The encyclopedia of

ecotourism,wallingford 238

Me 6.9% në 1900, 8.1 % në 1950, 10.0 % në 2000 239

Center for Strategic and International Studies, (2002) 240

Eagles P.J.F., McCool, F.S., Haynes, Ch.D., (2002)Sustainable Tourism in Protected Areas – Giudelines for Planning

and Management, Best Practice protected Area Seies, n.8 IUCN.


59

2016

Në shumë vende të botës revolucioni i rolit të gruas në shoqëri është një proces i cili vazhdon ende.

Gjithnjë edhe më shumë meshkujt dhe femrat po adoptojnë çdo rol tjetër karakteristik në vendin e

punës dhe në shtëpi. Femrat janë gjithnjë edhe më shumë premtuese dhe numerikisht dominuese në

tregun e punës. Shpesh fitimet e tyre rriten më shpejt se ato të meshkujve dhe në këtë mënyrë ato

kanë më shumë mundësi të bëjnë kërkesë për rekreacion, dhe turizëm. Në fakt janë femrat ato që e

zgjedhin më shpesh destinacionin e pushimeve. Ka diferenca midis interesit individual të

meshkujve dhe femrave, ndërkohë që ka edhe përjashtime. Meshkujt përshembull kanë tendencë të

jenë të interesuar më shumë për aktivitvitete fizike impenjative, ndërsa femrat kanë tendencën të

jenë më shumë të interesuara për aktivitete nxënieje, si studimi i natyrës, ekoturizmit, kulturës, etj.

Shumë femra janë të interesuara për rekreacion në mjedis të hapur.

Ndër të tjera, femrat janë gjithmonë edhe më shumë të tërhequara nga zonat e mbrojtura dhe

menaxhimin e turizmit si mundësi për të bërë karrierë. Njëherazi është shumë e rëndësishme të

kuptohet që për menaxhimin e zonave të mbrojtura, roli i femrave është fortësisht i influencuar nga

faza e jetës në të cilën ato ndodhen. Kështu, vetëm femrat e reja në moshë nuk janë përdoruese të

forta të zonave të mbrojtura, por nënat me fëmijë përgjithësisht zgjedhin Parqet si vende të

përshatshme për kohen e lirë të përqëndruar tek fëmijët. Femrat në moshë të mesme u përkushtohen

punës dhe përgjegjësive familjare shumë të vështira, duke u lënë pak kohë vizitave rekreative në

Parqe, aktivitet i cili bën planifikim dhe një investim të madhe në kohë. E kundërta ndodh me

femrat në pension, sidomos ato që udhëtojnë me partnerët e tyre shfaqin interes të madh për

aktivitetet që zhvillohen në zonat e mbrojtura241

.

Ndryshimet në shpërndarjen e organizmin e kohës së lirë

Në sasinë, shpërndarjen dhe disponibilitetin e kohës së lirë ka tendenca të rëndësishme dhe disa

herë kontradiktore ndërmjet tyre, si një zonë shumë komplekse për t‟u kuptuar. Për shumë njerëz

koha e lirë është në rritje për shkak të kohës më të shkurtër të punës, 5 ditë në javë, çka rrit

automatikisht kohën kushtuar punëve të shtëpisë242

. E megjithtë, koha e lirë është duke u pakësuar

për kategori të tjera si psh. femrat që janë të punësuara, por në të njëjtën kohë marrin edhe

përgjegjësi familjare. Një faktor tjetër mjaft influencues është rritja e familjeve me një prind, e cila

shton kohën e lirë për prindin që mungon, por ndërkohë e redukton atë për prindin përgjegjës.

Shpesh të rinjtë kanë nevojë të punojnë për të përballuar studimet, në këtë mënyrë ata kanë më pak

kohë të lirë. Për pasojë vizitat në Parqe janë kthyer në qëndra të preferuarat, derisa mungon koha në

dispozicion për pushime të gjata larg shtëpisë. Në Amerikën e Veriut preferojnë pushime të

shkurtra, më afër shtëpisë në vend të dy apo tre pushimeve të gjata me familjen. Këto tip lëvizjesh

përfaqësojnë sot në SHBA 80 % të udhëtimeve për pushime. Ndaj menaxhuesit e Parqeve duhet të

marrin në konsideratë faktin që për t‟u siguruar turistëve vizita me kohë të limituar nevojitet cilësi

241

Po aty 242

Po aty


60

2016

në shërbim dhe mundësi për rekreacion. Në shumë vende të Europës, në kontrast me SHBA, koha e

lirë përfshin pushime të gjata të paguara dhe javë pune të vogla.243

Në pamje të parë pritshëmëria

është që të fitohen të ardhura nga koha e lirë e verifikueshme në të gjitha vendet që ekspermentojnë

zhvillimin ekonomik, si shtimi i të ardhurave, plakja e popullsisë dhe spostimi i rolit të burrit e

gruas. Megjithatë, eksperienca në vendet më të zhvlluara sugjeron që në të vërtetë mund të

verifikohet një humbje e kohës së lirë gjatë punës, në mënyrë të veçantë gjatë punësimeve jo

manuale me ngarkesë të madhe pune.

Por në fakt, ka një rritje të madhe të kohës së lirë për shkak të pensionit të parakohshëm dhe zgjatjes

së jetës. Pensionistët janë në gjendje të udhëtojnë për periudha më të gjata gjatë vitit. Shtimi i të

ardhurave në Amerikën e Veriut, Europë, Australi dhe në disa vende të Azisë në mënyrë të veçantë

po udhëheqin në një masë të madhe turizmin e brëndshëm dhe trafikun e turistëve të dalë nga këto

vende. Nëse vazhdohet me këtë rritëm, ka gjasa të ndodhë një shtim i përgjithshëm për rekreativitet

në të gjitha zonat e mbrojtura edhe ato në distancë, dhe sigurisht një shtim i kërkesës për shërbime

me cilësi superiore244

Rëndësa e cilësisë së shërbimit

Turistët janë gjithmonë më selektivë ndaj aktivitete rekreative dhe cilësisë që i shoqërojnë këto

aktivitete, sidomos ata të cilët marrin një shërbim cilësor gjatë javës normale të punës së tyre kanë

pritshmëri që e njëjta cilësi të ofrohet edhe në momentet e tyre të relaksit. Rritja e numrit të

turistëve për ekoturizmin do të thotë kërkesë më e madhe për rekreacion të specializuar dhe

akomodim cilësor. Pjesa më e madhe e autoriteteve të Parqeve nuk kanë objektiva për cilësinë e

shërbimit apo monitorimin e programeve, duke i bërë ato të duken mjaft primitive. Menaxhuesit e

zonave të mbrojtura dhe sektori privat duhet të prodhojnë shërbime për vizitorë cilësorë. Sfidat për

menaxhimin e turizmit të qëndrueshëm në zonat e mbrojtura përfshijnë objektiva për shërbim

cilësor, programe për shërbime cilësore dhe monitorim in situ. Është e rëndësishme të nënvijëzohet

që këta konsumatorë të sofistikuar e njohin cilësinë e shërbimit dhe janë të predispozuar të paguajnë

për atë245

.

Progresi në komunikimin global dhe teknologjinë e informacionit

Nëpërmjet internetit dhe teknologjive të reja të komunikimit, shumë persona në botë gjenden në

këtë moment duke patur akses në një volum të madh informacionesh mbi zonat e mbrojtura dhe

mundësitë e udhëtimit. Interneti çon kështu në një shtim të kërkesës së udhëtimit në një varietet më

të gjerë dhe lejon shpërndarjen e informacionit nga Entet e Parqeve në mënyrë direkte te vizitorët

me kosto mjaft të ulët. Nga momenti që imazhet e shfaqura në internet janë në gjendje të krijojnë

pritshmëri rreth një zone të mbrojtur të veçantë, përgjegjësit për zonat e mbrojtura dhe turizmin,

243Tiegland,J., (2000)The effects on Travel and Tourism Demand from three Mega- trends: Democratization, market

Ideology and Post- materilism as Culturalwave. In Gartner,W.C. and Lime, D.W, Trends in Outdoor Recreation, leisure

and Tourism, Wallingford, UK 244

Po aty 245

Eagles P.J.F., McCool, F.S., Haynes, Ch.D., (2002)Sustainable Tourism in Protected Areas – Giudelines for Planning



61

2016

operatorët turistikë, etj., duhet të jenë të ndergjegjshëm për atë që komunikohet dhe në gadishmëri

për pritshmëritë e turisteve. Këto teknologji të reja lejojnë që konsumatorët të mirëinformohen mbi

gjithçka, që nga politikat e menaxhimit deri në eksperiencën e rekereacionit. Si rezultat mund të jetë

i shumtë numri i vizitorëve i cili mbështet politikat e zonave të mbrojtura. Megjithatë, shumë prej

zonave të mbrojtura e sidomos ato të vendeve në zhvillim nuk janë ende në gjendje të mbajnë në një

nivel të kënaqshëm komunikimin nëpërmjet internetit, sitit web, etj. E kundërta ndodh me interesat

private, siç janë OJQ, zinxhirat e hotelerive, sipërmarrjet turistike, të cilat e kanë ndërtuar

strategjinë e tyre të komunikimit, së pari mbi informimin nëpërmjet internetit. Në raste të tilla,

agjensitë e zonave të mbrojtura kanë pak kontroll mbi informacionin dhe në këtë mënyrë nuk mund

të influencojë në llojin e pritshmërive të vizitorëve dhe nuk mund të mbështesin obiektivat për

menaxhimin e parqeve.

Teknologjia mund të ketë impakt të madh në promovimin turistik të zonave të mbrojtura. P.sh,

hotelet lokalë, resortet, e kështu me radhë cross – market sitet e tyre web me ato të zonave të

mbrojtura afër tyre, që të shtojnë numrin e vizitave të shkurtra nga target grupi ituristëve të biznesit.

Resortet private të ekoturizmit mund të përdorin në kohë reale eksperiencat web cam, psh., të

faunës së egër, për të tërhequr turistët nga e gjithë bota. Ndërkohë edhe vetë vizitorët mund të

kontribuojnë në promovimin e ndërgjegjësimit për mbrojtjen e zonave të mbrojtura, duke

shpërndarë informacione (share) Web cam dhe duke i jetuar këto zona.

Mund të këtë edhe kërcënime nga teknologjitë e reja. Psh., disa lobe kanë projektuar siteweb

ekzaktësisht si ato të agjensive të një zonë të mbrojtur, duke u ofruar vizitorëve perspektiva

menaxhimi false. Edhe vizitorët e Parkut mund të kenë akses në kohë reale në bankën e sofistikuar

të të dhënave të lidhura me harta të gjeoreferencuara. Kjo do t‟u japë atyre në mënyrë imediate

informacione preçize mbi arealet e faunës së egër dhe shpërndarjen e tyre, së bashku me foto dhe

harta. Ata mund të kenë më shumë informacione në raport me menaxherët e Parqeve lokale, gjë e

cila mund t‟i vërë në vështirësi për kontrollin e sjelljes së vizitorëve. Implikimet afatgjata në

komunikimin dhe informimin teknologjik global janë të thella dhe mbi të gjitha të panjohura.246

II.4.3. Planifikimi dhe menaxhimi turistik në zonat e mbrojtura

II.5. Qëndrueshmeria

Gjatë viteve të fundit po shfaqet gjithmonë edhe më shumë një interes shkencor, por edhe politiko –

administrativ për adaptimin dhe implementimin e një koncepti të ri të njohur si zhvillim i

qëndrueshëm. Koncepti është përdorur para së gjithash për të definuar zhvillimin socio – ekonomik,

por duke shfaqur një sjellje “miqësore” ndaj natyrës dhe resurseve të saj. Kështu, duket qartë që me

këtë nocion është mjaft i lidhur ngushtësisht edhe koncepti i kapitalit natyror, sepse vetë qasja e

qëndrueshmërisë që mbart zhvillimi ekonomik i këtij definicioni ka një korrelacion të ndjeshëm me

konservimin e burimeve natyrore si në kohë ashtu edhe në hapësirë.

Programi i 5-të i Veprimit të Komunitetit Europian për Mjedisin dhe Zhvillimin e Qëndrueshëm

konfirmon në pjesë të ndryshme të tij definicionin e “zhvillimit të qëndrueshëm”, ku thekson se

"çdo lloj i veprimtarisë njerëzore, qoftëaiekonomik, social dhe kulturor, varet nga cilësia e lidhjes

246Eagles P.J.F., McCool, F.S., Haynes, Ch.D.,(2002) Sustainable Tourism in Protected Areas – Giudelines for Planning



62

2016

ndërsjelltë mes shoqërisë dhe natyrës. Zhvillimi është real vetëm nëse ajo përmirëson cilësinë e

jetës" dhekjo kërkon "ruajtjene ekuilibri ttë përgjithshëm natyror dhe trashëgimisë natyrore,

ridefinimin e kritereve dhe të mjeteve për përfitim në afat të shkurtër, të mesëm dhe të gjatë dhe

vlerën realesocio-ekonomike të konsumit dhe ruajtjes së trashëgimisë natyrore, një shpërndarje më

të barabartë dhe përdorimin e burimeve ndërmjet të gjitha vendeve dhe rajonevetë botës"247

. Në

fakt sipas Laën et al248

, kushtet minimale për qëndrueshmërinë i përfaqëson pikërisht mbajtja stock

në kohë e kapitalit natyror në një nivel të njëjtë ose më të madh se ai aktual. Këto objektivakërkojnë

"një ndryshim të madh në qëndrime tdhe modelet aktuale e konsumit dhe sjelljes" për të kuptuar se

një veprim i tillë është i nevojshëm për të marrë "përgjegjësi të përbashkët në të gjitha nivelete

shoqërisë, qeveritë kombëtare, qeveritë lokale dhe rajonale, OJQ-të, institucionet financiare,

sektorët e prodhimit dhe shpërndarjes, si dheqytetarët", sepse"suksesi izhvillimit të qëndrueshëm në

një masë të madhe vare nga vendimet, veprimet dhe ndikimi iopinionit publik”249

.

Nga definicioni i Daly250

dhe Lima 251

që e përcaktojnë kapitalin natyror total si shuma e kapitalit

natyror “të parinovueshëm” dhe kapitalit natyror “të rionovueshëm”, shfaqet qartë që për të mbajtur

konstant stock- un e kapitalit natyror total është e nevojshme të riinvestojmë një pjesë të asaj që

vjen nga përdorimi i kapitalit jo të rinovueshëm, në kapital natyror të rinovueshëm. Edukimi për

mbrojtjen e mjedisit, në mënyrë të veçantë në zona me interes specifik të tij duhet parë si edukimi

për zhvillimin e qëndrueshëm nëmpërmjet ruajtjes së ZM 252

. Ështëe qartë se edukimi mjedisor nuk

është i kufizuar brenda kufijve të një disipline me përmbajtje preferenciale. Edukimi mjedisor duhet

të konceptohet si një mënyrë të kuptuari dhe të menduari, një edukimqë është në gjendjetë nxjerrë

në pah kompleksitetin e botës natyrore, por edhe të asaj antropike, që ka si qëllim ndërtimin e një

mentaliteti të aftë për të menduar për raporte, në një pikëpamje për të frymëzuar në veprimet e tyre

konceptin e “limitit”, një edukim që nxit vetëdijen e popullsisë jo vetëm në nivel kombëtar por edhe

atë lokal:

zhvillimi i qëndrueshëm

zhvillimi që plotëson nevojat e brezave të sotëm pa rrezikuar ato të brezave të nesërm

mirëqenia nuk reduktohet në kohë

kërkon menaxhimin dhe forcimin e aseteve ekonomike

stok i kapitalit total

Ideja e këtij përkufizimi mbështetet në bindjen që sistemi ekonomik mund të plotësojë nevojat dhe

aspiratat e popullsisë botërore, duke rritur cilësinë e jetesës në vendet e botës së tretë dhe duke

reduktuar në të njëjtën kohë korrelacionin midis sistemit prodhues dhe mjedisor, në një nivel

kompatibël me ciklet e biosferës. Një koncept i tillë rishikohet edhe në vitin 1991 nga Word

247

Programi i 5-të iVeprimittë Komunitetit Europianpër Mjedisindhe Zhvillimin e Qëndrueshëm, (1993) 248

Lawn, P.,(2008)Sustainable development: concept and indicators, in; Lawn,P., (Ed) Sustainable Development

Indicators in Ecological Economics, Edward Elgar, Chelten, UK (2006), Costantini dhe Monni. 249

Nga Programi i 5-të i Veprimit të Komunitetit Europian për Mjedisin dhe Zhvillimin e Qëndrueshëm, (1993) 250

Daly, H.E., ?, ( 2005 )Che cos‟è sviluppo sostenibile ? 251

Po aty 252

Këtu bëhet fjalë për shkurtimin e konceptit “Zonë e Mbrojtur”.


63

2016

Conservation Union, UN Envinronment Programme and wordwide Fund for Nature, që e

identifikon si “përmirësimin e cilësisë së jetës, pa cënuar kapacitetin e rikarkimit të ekosistemeve

mbështetës , nga të cilët varet”. Më vonë UNESCO e ka plotësuar konceptin e zhvillimit të

qëndrueshëm duke theksuar se “diversiteti kulturor është i domosdoshëm për njerëzimin po aq sa

biodivesiteti për natyrën. Diversiteti kulturor është një nga rrënjët e zhvillimit intensiv jo vetëm si

zhvillim ekonomik, por edhe si një mjet për të ngjizur një ekzistencë më të kënaqshme në aspektin

intelektual, emocional, moral dhe shpirtëror”253

. Në këtë vizion, diversiteti kulturor, kthehet në

shyllën e katërt të zhvillimit të qëndrueshëm. Siç mund të shihet në figurën 1 është pikërisht stock-u

total i kapitalit i përfshirë në sistemin ekonomi, përfshirë edhe kapitalin natyror, i cili determinon

gamën oportuniteteve ekonomike dhe për pasojë mirëqenien për gjeneratat e sotme dhe të ardhme.

Shoqëria duhet të vendosë si ta “përdorë” sa më mirë stock-n e kapitalit total me qëllim që të rrisë

aktivitetet ekonomike aktuale dhe kur është e nevojshme të “ruajë” ose “akumulojë” për të

nesëmen. Barbier 254

shkruan se zhvillimi i qëndrueshëm kërkon “maksimizimin e njëkohshëm të

objektivave biologjikë255

, ekonomikë256

, dhe socialë”257

II.5.1. Qëndrueshmëria e dobët

Doktrina ekonomike e orienton konceptin e qëndrueshmërisë në studimin e zhvillimit ekonomik,

duke njohur karakteristika të caktuara që shkojnë në një farë mase drejt sintetizimit, çka u theksua

më sipër. Me zhvillim të qëndueshëm kuptohet mirëqenia, ose të ardhurat, ose konsumi, ose stock-u

i kapitalit të qëndrueshëm në kohë derisa gjeneratat e ardhshme mund të plotësojnë nevojat e tyre,

duhet përcaktuar shumën e resurseve që duhet kursyer, atë e cila duhet të konsumohet nga brezat e

sotëm. Në rast se gjeneratat aktuale konsumojnë një stock të burimeve që teprojnë, brezat e

ardhshëm do të kenë një kapacitet më të vogël konsumi258

se maksimumi i shumës e cila mund të

konsumohet duke lënë të paprekur kapitalin në afat të shkurtër. Në këtë mënyrë është e mundur të

konsumohet më shumë se konsumi maksimal i qëndrueshëm, por në kurriz të brezave të ardhshëm

të cilët do të paguajnë kostot. Në kundërt nëse në një periudhë të shkurtër konsumeohet më pak se

konsumi maksimal i qëndrueshëm, atëherë gjeneratat e tjera gëzojnë frytet e këtij kursimi.Siç dihet

prodhimi i mallrave i nënshrohet një procesi në kohë dhe resurset natyrore që përdoren në këtë

proces janë flukset e mallrave.

Çelësi është të kuptohet se si nuk reduktohen autputet përfundimtare dhe si pakësohet në kohë

fluksi i resurseve natyrore për shkak të aktivitetit human, siç evidenton Roegen në mes të viteve

„60. Ky fakt na çon në çështjen e dinamikës së qëndrueshmërisë. Në përkufizimin e dhënë më lart

duket qartë se qëndrueshmëria ekonomike është e mundur kur kapitali i nevojshëm për të

zëvendësuar humbjet e shërbimeve të kapitalit natyror është i vogël. Në kundërshtim me intuitën e

Roegen, teoria tradicionale konsideron faktin që kapitali artificial dhe ai natyror janë mjaftueshëm

të zëvendësueshëm midis tyre, deri në masën e pozitivitetit ndaj qëndrueshmërisë. Në këtë mënyrë

dilet në shtigje të reja konceptuale në kundërshtim me të parat. Kështu, diskutimi mbi

qëndrueshmërinë i ka hapur rrugë dy definicioneve (pseudo) operative të qëndrueshmërisë, asaj të

dobët (Sloësustainability) dhe atij asaj të fortë (Strong sustainability) të cilat rrjedhin pikërisht nga

253

Neni 1 dhe 3, Deklarata Universale mbi Diversitetin Kulturor, UNESCO, 2001 254

Barbier, E.B., (1987)The Concept of Sustainable Economic Development‟, Environmental Conservation, Vol.14 n.2. 255

Biodiversitetit, elasticitetit, produktivitetit biologjik 256

Plotësimin e nevojave bazë, kapital më të madh, shtimin e të mirave dhe shërbimeve të dobishme 257

Diversitetit kulturor, qëndrueshëmëri institucionale, drejtësi sociale, pjesëmarrje 258

Hicks, J.,(1946)Value and Capital.Oxford.


64

2016

përdorimi i kapiatlit natyror. Derivon nga vizioni tradicional duke afirmuar mundësinë e

zëvendësimit të kapitalit natyror me kapitalin artificial, por në të njëjtën kohë thekson se

shkatërrimi i kapitalit natyror për qëllime produktive mund të bëhet me kusht që kjo humbje të

kompesohet “me shtimin e stock-ut, pra, të rrugëve dhe makinerive, me një kapital tjetër fizik të

prodhuar nga njeriu ose duke e kompesuar me rritjen e sasisë së ligatinave, pyjeve, edukimit”259

.

Sipas këtij parimi ekonomia është e qëndrueshme vetëm nëse kursehet mjaftueshëm për të

kompesuar depresionin e kapitalit natyror dhe atij artificial. Kjo do të thotë që edhe kur burimet

natyrore janë shfrytëzuar maksimalisht dhe mjedisi është i ndotur, nëse sistemi ekonomik arrin të

ofrojë mjete financiare për rikuperimin e ekosistemeve, aty ku është e mundur si dhe për prodhimin

e kapitalit të ri atëherë mund të kompesohen humbjet.

II.5.2.Qëndrueshmëria e fortë

Këtij koncepti i kundërvihet ideja e qëndrueshmërisë së fortë e cila afirmon dominancën e resurseve

natyrore, sepse ato janë pjesë e pakthyeshme e trashëgimisë dhe nëse ato degradohen nuk ka

zgjidhje, ndaj ato nuk mund të zëvendësohen as nga shtimi i vlerave të tjera si ato socio –

ekonomike, të cilat në fakt duhet të jenë komplementare. Pra, kapitali natyror nuk është thjesht një

rezervuar i cili duhet shfrytëzuar pambarimisht. Është një kompleks sistemesh i krijuar nëpërmjet

një rrjeti ekuilibrash delikatë, një shumëllojshmëri funksionesh, para së gjithash në mbështetje të

jetës. Siç thekson Herman Daly260

mjedisi natyror nuk është kapitali zëvendësues i prodhuar nga

njeriu, por përkundrazi ai plotësues. Ç‟vlerë do të kishte një aktivitet ekonomik mobilerie pa pyjet?

Në këtë mënyrë , nëse deri tani faktori limit i zhvillimit ka qenë kapitali social, në botën moderne

janë resurset natyrore që janë kthyer në faktor limit të zhvillimit, i cili tenton drejt kursimit apo

riciklimit, ndaj burimet natyrore duhet të konsumohen deri në atë masë sa nuk lipset rekuperimi i

tyre. Prandaj nga organizmat ndërkombëtare është vënë alarmi mbi indikatorët dhe limitet e

shfrytëzimit të mjedisit. Diferenca midis qëndrueshmërisë së dobët dhe asaj të fortë konsiston në

definicionin e funksionit të limiteve mbi kapitalin. Në rastin e parë kërkohet që vlera agregate e

kapitalit ekologjik, ekonomik dhe human të mbetet konstante (ose në rritje) ndërsa në rastin e dytë,

të gjitha format e kapitalit në fjalë duhet të prezantojnë secila një vlerë konstante, apo pozitive. Në

terma analitikë, sipas funksionit të dobisë U = U ( Y, H, N ) në rritje për rënie bazë të të ardhurave

totale, kapitalit huaman H dhe kapitalit natyror N, kushtet e qëndrueshmërisë së dobët janë si më

poshtë:

U= UYY + UH H + UN N >- 0

Ku UY, UH, UN korrespodojnë respektivisht me dobinë margjinale sociale në raport me të

ardhuarat, kapitalin human dhe atë natyror. Hipoteza e qëndrueshmërisë së dobët nënkupton që

ekonomia e tregut të lirë dhe vlera e referimit që përdoret për të shpërndarë burimet natyrore të jetë

e dobishme për secilin nga konsumatorët, ndaj kushtet formale për dobinë e përgjithshme kërkon që

shuma e humbjeve të disa individëve të kompesohet nga përmirësimi i dobisë së të tjerëve, në

mënyrë që të përftohet një vlerë e përgjithshme e mirëqenies sociale konsatente në kohë, sipas një

kriteri të fortë efiçence. Paradigma e qëndrueshmërisë së fortë kërkon nga ana tjetër që të

259Turner, R.K., (1988) Sustainable Environmental Management: Principles and Practice. Boulder, CO:westview Press,

260Daly H.E., (1996)Beyond Growth, Beacon Press, Boston.


65

2016

plotësohen njëherazi kushtet për dobinë konstante të të ardhurave, të kapitalit human dhe të atij

natyror, ndaj limitet e vendosuara në shpërndarjen standarde të resurseve rezultojnë respektivisht:

UYY >- 0

H >- 0

N >- 0

Në aspektin mjedisor, duhet kuptuar se në ç‟masë kapitali natyror dhe prodhimi mund të jenë të

zëvendësueshëm, dhe në rast se janë në të njëjtën masë, ç‟efekte gjeneron në mirëqenien e shoqërisë

dhe vetë mjedisit? Kjo na çon në konceptimin e qëndrueshmërisë së dobët dhe asaj të fortë të

përcaktuar si trade- off , që nënkupton aftësinë e shkëmbimit mes kapitalit natyror dhe prodhimit.

Në sintezë, qëndrueshëmria e dobët nënkupton një shkallë të lartë të zëvendësimit midis dy

kapiataleve261

, ndërsa qëndrueshmëria e fortë nuk supozon zëvendësimin. Qëndrueshmëria e fortë,

supozon ekzistencën e një pragu kritik për shfytëzimin e kapitalit natyror i cili nuk duhet të kalohet

pasi në të kundërt do të prodhoheshin impakte negative të pariparueshme në mjedisin natyror. Sipas

Kooten & Bulte, parimet e qëndrueshmërisë shoqërohen me pardigma shkencore të caktuara, ku

qëndrueshëmria e dobët korrespondon me paradigmën neoklasike dhe qëndrueshmëria e fortë me

paradigmën ekologjike, respektivisht e para aciociohet me Ekonominë Mjedisore dhe e dyta me

Ekonominë Ekologjike262

.

Për Ekonominë Ekologjike qëndrueshmëria e dobët nuk është qëndrueshmëri dhe është e tillë vetëm

qëndrueshëmria e fortë. Në fakt autorë të fushës së Ekonomisë Ekologjike e kanë përcaktuar atë si

shkenca që menaxhon qëndrueshmërinë263

. Në këtë këndvështrim qëndrueshëria konceptohet si

mundësia që ka një sistem për të vijuar në kohë, e cila kushtëzohet me shkëmbimet e tij në mjedisin

fizik përreth, duke u shkëputur nga rrethi analitik i Ekonomisë Mjedisore264

. Pra sistemi ekonomik

human është një subsistem i integruar në një ekosistem global që përfshin gjithë biosferën265

. Ky

vizion sistemtik i qëndrueshmërisë u ngjiz nëpërmjet një vizioni më transformues si paradigma e

vetë karakteristikave të brëndshme të tij, çka nënkupton ndryshime të mëdha në modelin aktual të

prodhimit dhe konsumit në zona në trazicion që aplikojnë një ekonomi të qëndrueshme fiktive, e

cila imiton natyralitetin266

II.6. Marketingu territorial i zonave të mbrojtura

Përgjithësisht kur tentohet të aplikohët koncepti i marketingut në një territor të caktuar bëhen dy

gabime. Gabimi i parë i takon identifikimit të marketingut me aktivitetet e komunikimit dhe promovimit

të territorit. Në fakt, këto të fundit janë vetëm disa nga politikat operative që propozon marketingu së

bashku me zhvillimine infrastrukturave ose faciliteteve fiskale. Ndërsa gabimi i dytë konsiston në

identifikimin e marketingut territorial me politikat e zhvillimit lokal. Në këtë rast marketingu territorial

261Ndërtimi i infarstuktuarve të ndryshme mund të kompesojnë uljen e temperaturës së ajrit me qëllim mirëqenien

sociale të derivuar nga përdorimi i saj. 262

Kooten, G.C., E.H. Bulte., (2000)The Economics of Nature: Managing Biological Assets. Oxford, UK: Blackwell. 263

Costanza, R., (1991)Ecological Economics: The science and management of sustainability. Columbia University

Press, New York, NY. 264

Aguilera, K., Pérez, M., Sánche, G.J., (2000) The social construction of scarcity: the case of water in Tenerife,

Canary Islands, Ecological Economics, vol. 34, n°2. 265

Goodland, R., H. E. Daly., (1996)Environmental ability: Universaland non-negotiable. Ecological Applications 6,

Martínez, A.J., Roca, J.J., (2013)Economía ecológica y política ambiental, México. 266

Bermejo, B.J. Narrativa Audiovisual (2005)Investigación y Aplicaciones Ediciones Pirámide. Madrid.


66

2016

është vetëm një pjesë e politikave të zhvillimit lokal. Në rastin e zonave të mbrojtura është aksioni

politik i cili determinon karateristikat strukturore me institucionet e Parkut Kombëtar (p.sh përmes

Planeve të Menaxhimit). Një plan Marketingu Territorial i gjen të përcaktuara këto karakteristika. Nuk

është detyrë e marketingut të krijojë, organizojë ose të vendosë politikat e një zone të mbrojtur. Një

definicion e qartë i “marketing management” është ai i propozuar nga Cherubini e Eminente, të clët e

përshkruajnë si: “një bashësi aktivitetesh, të programuara, organizuara, që duke u nisur nga studimi i

kërkesës dhe konkurrencës, veprojnë në mënyrë të integruar për arritjen e obiektivave afatmesme –

afatgjata dhe përmes kënaqësisë së konsumatorit”267. Në këtë perspektivë, të flsësh për “marketing edhe

në zonat e mbrojtura”, do të ishte oportune më shumë se kurrë. Zonat e Mbrojtura, pak a shumë si

bizneset kanë edhe ato në objektivat e tyre qëndrueshmërinë ekonomike. Bëjnë konkurrencë mes njëra

tjetrës dhe kanë një klientelë të tyren, e cila duhet kuptuar, motivuar e kënaqur. Në këtë prespektivë

mund të flitet për konceptin e “matektingut territorial në zonat e mbrojtura”. Një fushë kërkimore kjo

ende pak e frekuentuar nga studiuesit e menaxhimit, por edhe në prakrikë aplikimet e saj janë episodike.

Pjesërisht, kjo i detyrohet mungesës së profesioneve specifike të personelit të menaxhimit të ZM dhe

pjesërisht një koncepti të vonuar kulturor, i cili nuk e sheh një zonë të mbrojtur si një shërbim për t‟iu

ofruar tregut268.

Koncepti i “marketingut territorial” mund të aplikohet më së shumti në Parqet Kombëtare. Lind pyetja:

çfarë mund të shesë një Park? Në konceptin e marketingut, nuk kanë aq shumë rëndësi produktet e

realizuara apo shërbimet e ofruara, më shumë se sadisfaksioni i nevojave dhe ekzigjencave të klientit.

Sipas kësaj optike, bërthama qëndrore e “ofertës së Parkut” bazohet mbi valencën mjedisore, scientifica

e didattica, që përcakton në vetvete të qenit nyje lidhëse e impostuar në territor. Parqet Natyrore janë

krijuar pikërisht për të kënaqur ekzigjencën kolektive të konservimit, e cila duke qenë e tillë gjen

përgjigje në financimin nga shteti. Në vija të përgjithshme marketingu territoril merr valencë të

rëndësishme për dy arsye: nga njëra anë ai konstituon një manifestim të qasjes strategjike për

menaxhimin e territorit, pra marketingu territorial ka si qëllim të stimulojë ndërhyrje të cilat rritin vlerat

që territori është në gjendje t‟u ofrojë tipologjive të ndryshme të përdoruesëve.269 Njëherazi, marketingu

territorial është një funksion operativ, i cili konsiston në mënyrë thelbësore në aktivitete të cilat

favorizojnë ofertën e kushteve të përshtatshme për shfrytëzimin e territorit dhe të komunikojë

atraktivitetet përdoruesëve realë dhe potencialë.

Komunikimi prezantohet si modaliteti përmes të cilit krijohen, strukturohen e zhvillohen

marrëdhëniet sociale. Komunikimi është pjesë e një konteksti kulturor në të cilin një emetues,

transmeton përmbajtjen nëpërmjet një kanali dhe një kodi të përbashkët me të marrësit, i cili mund

të marrë një feedback komunikues270

. Në këndvështrimin e masës271

, një Park Kombëtar është vendi

në të cilin mbrohen specie shtazore e bimore, por edhe territore apo peizazhe natyrore, në një

kontekst gjithnjë edhe më të urbanizuar. Parqet janë parë gjithmonë si “xhami të natyrës, parajsa e

fundit, arka e Noes”272

. Në këtë kuptim parqet luajnë një rol të madh konservues i cili mund të

arrihet vetëm nëpëmjet hartimit të një strategjie komunikimi. Edhe Plani i Marketingut Territorial i

aplikuar në një zonë të mbrojtur duhet të ndjekë skemën tipike të marketigut të një ndërrmarrjeje,

por të aplikaur në një kontekst tjetër i cili duhet të ndërtohet nga analiza dhe segmentazimi i

kërkesës, analizës së konkurrencës, pozicionimin dhe realizimin e planit të marketingut e të 267

Cherubini, S., Eminente G., (2011)Marketing in Italia, Franco Angeli 268

Pratesi, C.A., (2000)SILVAE - Anno V n. 12. Considerazioni sul marketing dei parchi 269

Caroli, M., (1999) Il marketing territoriale Milano, Angeli 270

Grup autorësh , Trento School of Management , “ Andamello Brenta “ Verso un Piano di Comunicazione” 271

Këtu bëhet fjalë për pjesën më të madhe të popullsisë që karakterizohen nga koncepti i ngushtë për Zonat e

Mbrojtura. 272

Gambino, R. (2002 ) Maniere di intendere il paesaggio; in CLEMENT.


67

2016

kontrollit273

. Një model i cili mund të shërbejë për segmatizimin e kërkesës së territorit është

ndërtuar mbi një diferencë të dyfishtë, njëra e bazuar mbi përkatësinë ose jo të territorit, tjetra mbi

natyrën e përdoruesit274

. Mbi bazën e diferëncës së parë veçohen ndërrmarrjet, entet, organizatat

dhe personat fizikë. Marketingu territorial ka si objektiv forcimin e kushteve të konkurrencës, duke

favorizuar zhvillimin e realiteteve të reja prodhuese dhe përmirësuar punësimin lokal si edhe

kapacitetin e prodhmit të të ardhurave nga territori.

II.7. Sintezë e dokumenteve ligjore për zonat e mbrojtura dhe turizmin në Botë

Ky syth bën një analizë rreth politikave mjedisore në përputhje me qasjen bottom-up275

, duke filluar

nga konteksti i politikave që BE276

ka iniciuar nëpërmjet konventave e direktivave dhe deri në ato

me karakter kombëtar e lokal të cilat rregullojnë marrdhëniet brënda secilës kategori të zonave të

mbrojtura në vendin tonë. Në këtë kuptim, së pari trajtohen politikat dhe normativat e ZM në

Europë, ku një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm ka luajtur Natyra 2000, rrjeti më i madh i ZM në

hapësirën europiane të vendeve anëtare të BE. Së dyti, analizohen aspektet më të rëndësishme të

politikës së ZM në nivel kombëtar, dukë nëvijëzuar rolin e madh të legjislacionit të ZM, Mjedisit

dhe Turizmit në Shqipëri.

Së fundi, kapitulli cek një nga problematikat më të ndjeshme të kuadrit juridik për ZM në vendin

tonë, atë të mangësisë së ligjeve, rregulloreve dhe vendimeve me karakter lokal apo vendor.

Momenti më kyç i procesit të menaxhimit të zonave të mbrojtura në Europë është padyshim analiza

e rrjetit Natyra 2000 dhe roli i saj në konservimin e tyre, aq më tepër tani që vendi ynë është në

rrugën e antarësimit në BE, ku ndër “detyrat e shtëpisë” pos atyre me karakter politik dhe socio-

ekonomik janë edhe ato me karakter mjedisor, ndër të tjerash krijimi i një database –i të posaçëm i

rrjetit kombëtar të ZM, me qëllim futjen e më të spikaturave në rrjetin europian Natyra 2000.

Analiza e politikave të ZM nuk është një detyrë e lehtë, në radhë të parë për shkak të grupit e gjerë

të ndërhyrjeve publike që ndikojnë në këto zona277

të cilat kanë zbehur krijimin e një rrjeti politik

unitar në to278

.

Në këtë perspektivë teza sjell momentet më të rëndësishme të kësaj politike si dhe legjislacionin

përkatës për kategori të ndryshme të ZM, menaxhimi i të cilave është element bazë i politikave

ndërkombëtare dhe atyre të BE për ZM, si p.sh, strategjitë e zhvillimit dhe planet respektive të

menaxhimit. Edhe Plani i Marketingut Territorial i aplikuar në një zonë të mbrojtur duhet të ndjekë

skemën tipike të marketigut të një ndërrmarrjeje por të aplikuar në një kontekst tjetër, i cili duhet të

ndërtohet nga analiza dhe segmentazimi i kërkesës, analizës së konkurrencës, pozicionimin dhe

realizimin e planit të marketingut dhe të kontrollit279

. Një model i cili mund të shërbejë për

segmatizimin e kërkesës së territorit është ndërtuar mbi një diferencë të dyfishtë, njëra e bazuar mbi

përkatësinë ose jo të territorit, tjetra mbi natyrën e përdoruesit280

. Mbi bazën e diferëncës së parë

273 Kotler, P., (1993) Marketing Management, Torino, Isedi.

274Caroli, M., (1999) Il marketing territoriale Milano, Angeli.

275Nga poshtë – lart.

276Këtu bëhetej fjalë për akronimin e Bashkimit Europian.

277Corraliza, J. A., Collado, S., & Bethelmy, L. (2012) Nature as a Moderator of Stress inUrban Children.Procedia-

Social and Behavioral Sciences, 38. 278

Gandariasbetia, I. E.(2012) Evaluacion de la politica de Espacios Naturales Proteidos : una propuesta metodologica


Kotler, P., (1993) Marketing Management, Torino, Isedi. 280

Caroli, M., (1999) Il marketing territoriale Milano, Angeli.


68

2016Tabela 6. Thyerja e disa miteve për projektin Natyra 2000

NUK ËSHTË E VËRTETË… ËSHTË E VËRTETË…

“Komisioni Europian zgjedh sitet që duhet të

përfshihen në rrjetin Natyra 2000”

Detyra e propozimit të siteve që hyjnë në rrjetin Natyra

2000 u takon mbi të gjitha vendeve anëtare.

Vendet anëtare:

1. Vendet anëtare propozojnë listën e siteve në

territorin e tyre.

2. Mbi bazën e listve kombëtare, Komisioni

Europian plotëson, në bashkëpunim me secilin

shtet anëtar, një listë europiane të siteve me

rëndësi komunitare (SRK)

3. Shtetet anëtare emërojnë këto site si zona

speciale konservimi ( ZSK)

4. Sa i takon Direktivës “Zogjtë” vendet anëtare

emërojnë direkt sitet.

“Sitet Natyra 2000 do të bëhen të gjitha rezervate

natyrore”

Shtetet anëtare kanë lirinë të zgjedhin mekanizmat e

menaxhimit të nj siti, të cilët mund të jenë tëtipit:

1. Statutor (psh. Transformimi i sitit në një reserve

natyrore)

2. Kontratuore (psh. Nënshkrimi i një

marrëveshjeje menaxhimi me pronrin e terrenit)

3. Administrative (formimi mjetet e nevojshme)

“Brukseli do të diktojë çfarë mund dhe çfarë nuk

mund të bëhet në çdo sit”

Direktiva “Habitat” dhe projekti Natyra 2000 bazohen në

parimin e decentralizimit horizonatal dhe vertikal. U

takon shteteve anëtare të vendosin si të konservojnë më

mirë sitet, duke respektuar obiektivat e Direktivës.

“Për të mbrojtur natyrën duhet të ndalojmë të gjitha

aktivitetet që zhvillohen në një sit”

Konservimi i specieve ose i habitateve mund të jetë

kompatibël me aktivitetet humane të menaxhuara

korrektësisht, si turizmi, gjuetia, selvikultura, etj. Shumë

zona natyrore varen fortësisht nga aktivitetet humane

(psh. bujqësia). Konservimi i natyrës ofron mundësi të

tjera humane (turizmi mjedisor, aktivitete argëtuese,

etikimi i produkteve natyrale, etj.). Çdo limitim apo

ndërprerje e aktiviteteve që përbëjënë kërcenim për

speciet ose habitatet duhet të vendoset rast pas rasti.

“Janë banorët e sitit të rrjetit Natyra 2000 që duhet të

mbulojnë shpenzimet e koservimit”

Shtetet anëtare dhe Komisioni Europian sigurojnë që

kostot e Natyra 2000 të ndahen në mënyrë të barabartë.Në

momentin të dërgimit të listave kombëtare të siteve,

Shtetet Anëtare janë të ftuar të vlerësojnë kostot e

menaxhimit të zonave të cilat strehojnë tipe speciesh ose

habitatesh prioritare dhe tua komunikojë Komisionit, i cili

do të elaborojë një plan bashkëfinancimi të këtyre

kostove. Aktualisht janë disponibël disa fnde komunitare

që mund të përdoren për këtë qëlim (psh. matje bujësoro-

mjedisore, fonde strukturale, LIFE, etj.)

“Projektit Natyra 2000 i mungon transparenca” U përmbush çdo sforcim për të garantuar që aktitvitetet e

Komisionit Europian në raport me konstituimin e Natyra

2000 të jenë sa më tranparente

“Kur një sit përfshihet në rrjein Natyra 2000, janë të

paimagjinuehsme zhvillimet e ardhshme”

Direktiva Habitat nuk pengon apriori aktivitete të reja në

një sit të rrjetit Natyra 2000. Çdo plan apo program i ri

para se të implementohet duhet të jetë objekt i një

vlerësimi të kujdesshëm impakti mjedisor..Nëse një

aktivitet i propozuar mund të dëmtojë një sit dhe nuk ka

alternativa të tjera, ai aktivitet mund të vazhdojë vetëm

nëse shqyhet për interes publik .

Burimi: Komisioni Europian, 2003


69

2016

veçohen ndërrmarrjet, entet, organizatat dhe personat fizikë. Marketingu territorial ka si objektiv

forcimin e kushteve të konkurrencës, duke favorizuar zhvillimin e realiteteve të reja prodhuese dhe

përmirësuar punësimin lokal si dhe kapacitetin e prodhmit të të ardhurave nga territori.Kongreset

botërore të promovuara nga IUCN281

i kanë orientuar politikat e mbrojtjes drejt integrimit me

politikat e zhvillimit, në një vizion ideal i bazuar në objektivin e konservimit të natyrës dhe

përmirësimit të cilësisë së jetës së qytetarëve. Punëtorët e krahut gjithashtu do të përfshihen edhe në

operacionin fondamental që konsiston në përmirësimin dhe konservimin e të pasurisë së madhe të

pajuajstshme që janë: qëndrat historike me interes si për banorët vendas ashtu edhe për turistët.

Nëse do të realizohej kjo, nëse së paku 8 Parqe Natyrore, sipas Ministrisë së Bujqësisë, do të

krijoheshin rreth 8000 vende të reja pune, me një kosto së paku 10 deri 20 herë më pak se kostoja e

një impianti industrial çfarëdo. Arrihet kështu në një pikë të përbashkët ku parqet dhe rezevatet

natyrore nuk janë gjë tjetër veçse një bashkësi kufizimesh dhe ndalimesh, nga sa thamë më sipër ato

përfaqësojnë një riaktivizim autentik të ekonomive lokale dhe zonave margjinale, një alternativë e

vlefshme për shpopullimin dhe braktisjen e territorit.

Një mbrojtje efiçente është dinamike dhe promovuese dhe për këtë parqet duhet të jenë në gjendje

të funksionojnë me ritëm të plotë, ndaj lipsen risi legjislative dhe financime të përshtatshme, pra një

iniciativë e fortë politike, që vetëm një presion konstant nga qytetarët mund ta arrijë. Nuk mund të

ketë progres ekonomik pa një politikë ekologjike komplekse, e paracaktuar dhe vizionare që eviton

kostot e mëdha sociale dhe humane të shkaktuara nga ndotja, degradimi i tokës, dezertifikimi i

territoreve, shfrytëzim pa kriter i resurseve dhe i energjisë. Pikërisht në këtë politikë ekologjike bën

pjesë mbrojtja e mjedisit natyror dhe hapësirës fizike, pra krijimi i parqeve, rezervateve dhe zonave

të mbrojtura për të gjitha qëllimet e mësipërme. Institucionalizimi i tyre paraqitet kështu si një

instrument i rëndësishëm për planifikimin e ekuilibruar të territorit, si një ekzigjencë primare e

kulturës urbane moderne për të realizuar çdo ndërhyrje për mbrojtjen dhe vlerësimin e trashëgimisë

që historia arti dhe natyra na kanë lënë.282

II.7.1. Rrjeti “ Natyra 2000 “

Humbja e biodiversitetit në Europë ka përparuar me hapa të shpejtë duke vendosur në rrezik

trashëgiminë natyrore të veçantë, por edhe shërbimet e ekosistemit të cilat nuk mund të

zëvëndësohen. Bashkimi Europian ka iniciuar për këtë qëllim incioi krijimin e natyra 2000, rrjetit

më të madh botëror të Zonave të Mbrojtura, i cili mbulon 18% të territorit të BE. “Natyra 2000” nuk

është gjë tjetër veçse një rrjet mbarështimi bazë e sit pushimi për speciet e rralla e të kërcënuara, si

dhe disa lloje habitatesh të cilat kanë të drejtë të mbrohen. Rrjeti shtrihet në 28 vendet e Bashkimit

Europian si në territore tokësore ashtu edhe ujore. Natyra 2000 nukë shtë një sistem rigoroz i

rezervateve natyrore prej të cilave duhet të përjashtohen të gjitha aktivitetet humane283

.Edhe pse

përfshin në mënyrë taksative zona natyrore të mbrojtura, pjesa më e madhe e territorit mbetet

gjithësesi pronë private. Qasja e konservimit dhe e përdorimit të qëndrueshëm të zonave të Natyra

2000 është shumë më i gjerë, në një pjesë të mirë e përqëndruar në mëndësinë ku në qëndër është

një komunitet i cili punon me natyrën dhe jo kundër saj. Megjithatë, shtetet anëtare duhet të

281Unioni Ndërkombëtar për Mbrojtjen e Natyrës

282Po aty

283Europa, Summaries of EU legislation, Natural Habitats (Natura 2000),

http://europa.eu/legislation_summaries/environment/nature_and_biodiversity/l28076_en.htm

http://europa.eu/


70

2016

garantojnë që sitet janë të menaxhuara në mënyrë të qëndrueshme, si ekologjikisht, ashtu edhe

ekonomikisht284

. Në Europë, vlera e Natura 2000 vlerësuar dhe interpretuar në mënyrë të gabuar

derisa në mirëbesim shtetet anëtare kanë kuptuar në mënyrë të ndryshme kontributin që duhet të

ofrojnë për Natyra 2000. Gabimi më i përhapur është konsiderata që Natyra 2000 ka qëllim të

ndërtojë një sistem të rreptë rezervash natyrore, në të cilën nuk mund të zhvillohen aktivitete

ekonomike. Në shumë raste është pikërisht aktiviteti human i cili ndihmon në zhvillmin e habitateve

me vlerë të madhe ekologjike. Ndaj Natyra 2000 ka si qëllim të lejojë vetëm ato aktivitete

ekonomike që janë kompatibël me mbajtjen dhe përmirësimin e gjendjes së konservimit të siteve të

tilla. Parimi i përgjithshëm sipas të cilit konservimi i florës dhe faunës do të ketë prioritet në

menaxhimin e resurseve natyrore përfaqëson pikënisjen për menaxhimin e zonave të rrjetit Natyra

2000285

. Derisa mundësohet mbajtja ose rekuperimi në mënyrë të kënaqëshme i gjendjes së

ekositemeve pyjore në raport me menaxhimin komercial të parashikuar për pjesën më të madhe të

siteve, aktivitetet ekonomike mund të zhvillohen pa ndërhyrje thelbësore. Në disa raste një

menaxhim më efiçent në terma ekonomikë mund të kontribuojë në kënaqjen e ekzigjencave të

konservimit.

Kjo mund të vendoset rast pas rasti, në funksion të gjendjes së konservimit të çdo siti dhe

eventualisht në kuadër të planeve të menaxhimit ose të objektivave specifikë të konservimit të

sitit286

. Duket qartë që iniciativa Natyra 2000 është ambicioze në shumë aspekte: së pari në

objektiva dhe risi, duke u larguar nga koncepti tradicional i cili i ka parë Zonat e Mbrojtura si

rezerva natyrore të pastra. Sitet e Natyra 2000 kanë si qëllim të bashkojnë konservimin mjedisor me

aktivitetet humane, ndër to edhe turizmin. Njëherazi Natyra 2000 është ambicioze në qasje pasi

kërkesa gjithmonë në rritje për më tepër përfaqësuese udhëzimi për aktualizimin e politikave, ku

pjesmarrja definohet në këtë rast si përfshirje i grupeve të veçanta që nuk bëjnë pjesë në organet

vendimarrëse ligjore të zgjedhura ose të emëruara, duke e bërë ekzekutimin e vendimeve kolektive

detyruese287

.

Natyra 2000 ka modifikuar në mënyrë radikale qasjen tradicionale të konservimit të natyrës duke i

konceptuar zonat e veçanta natyrore si tarashëgimi sociale, të cilat duhen ruajtur në mënyrë të

personalizuar. Filozofia e Natyra 2000 thyen në fakt ndarjen tradicionale midis zonave të mbrojtura

dhe natyrës së zakonshme e cila është konsideruar deri tani si një resurs për t‟u sakrifikuar288

: zona

të mëdha bujqësore ose pyjore të rregulluara me ligj të posaçëm të limituar deri tani për parqet

natyrore. Për pasojë Natyra 2000 është parë nga grupet e interesit si një mekanizëm i përshtatshëm

për një territor në degradim289

.

II.7.2. Direktivat “Habitat” dhe “Zogjtë ”

284European Commission, Environment, Nature and Biodiversity – Natura 2000

ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/index_en.htm 285

Comissione Europea. Natyra 2000 e le foreste- sfide e opportunità, Lussemburgo ( 2003) 286

Po aty 287

F. Rauschmayer et al.,(2009)Introduction: Challenges of Governing Biodiversity and water„, in F. Rauschmayer,

J. Paavola & H.wittmer, European governance of natural resources and Participation in a Multi-Level Context: an

editorial„, Environmental Policy and Governance, vol. 19, no. 3. 288

F. Pinton et al., (2006) La construction du réseau Natura 2000 en France: Une politique européenne de

conservation de la biodiversité à l’épreuve du terrain, Paris, La Documentation Française. 289

Garde, L., ( 2005) Faut-il sauver Natura 2000? Regards d„acteurs sur une nature administrée„, in J. Dubois & S.

Maljean-Dubois, Natura 2000: de l'injonction européenne aux négociations locales, Paris, La Documentation

française.


71

2016

Edhe pse koncepti i “diversitetit biologjik” përdoret më së shumti për të treguar numrin e specieve

si në shkallë globale, të gjitha organizmat e gjallë në planet ashtu edhe të një ambienti të caktuar290

.

Më këtë koncept duhet të kuptojmë edhe larminë e variabilitetin në specie të vogla genotipe dhe

fenotipe, të cilat lejojnë procesin e evolucionit dhe shumllojshmërinë e habitateve, çka është sensori

që stimulon gjithë procesin291

. Direktiva 92/43/CCE292

, e ashtuquajtur Direktiva “Habitat” është një

nga aktet më të rëndësishme për konservimin e natyrës (Tabela 9).

Tabela 7. Karta e identitetit të Direktivës “ Habitat “

TIPI

DIREKTIVË KOMUNITARE

Numri

92/43/CCE

Titulli

Direktiva e Këshillit 21 Maj 1992 për konservimin e

habitateve natyrore dhe gjysëm natyrore si dhe të florës

dhe faunës së egër (Direktiva “Habitat”)

Përshkrimi

Direktiva ndërton një rrjet ekologjik europian të emërtuar

“Natyra 2000”. Një rrjet i tillë është ndërtuar nga “zona të

veçanta për t‟u mbrojtur” të dizenjuara nga Shtetet anëtare

në përputhje me dispozitat e direktivës dhe të zonave të

veçanta të krijuara nga Direktiva 79/409 CCE për ruajtjen

e zogjëve të egër. Ajo identifikon Sitet me Rëndësi

Komunitare (SRK), të cialt do të ndërtojnë më pas Zonat

Speciale të Konservimit (ZSK) të rrjetit Natyra 2000

Publikimi

Fletorja zyrtare nr. L 059 dt. 08/03/1996 fq. 0063

Burimi: Siti Zyrtar i Komisionit Europian

Objektivi specifik i Direktivës “Habitat”, e cila përfshin dhe shtrin më tej qëllimet e a

Direktivës“Zogjtë”, është mbrojtja e biodiversitetit nëpërmjet konservimit të habitateve natyrore, të

florës dhe faunës së egër në territoret e shteteve anëtare (neni 2,2). Direketiva 92/43 propozon

mirëmbajtjen ose rekuperimin në një gjendje të kënaqshme të habitateve natyrore dhe gjysëm-

natyrore, gjithashtu edhe speciet e faunës dhe florës së egër me interes për komunitetin. Bëhët fjalë

për vënien në praktikë të një sërë masash për të realizuar ruajtjen dhe konservimin e ZM, me qëllim

krijimin e një programi mbrojtjeje të organizuar nëpërmjet një rrjeti të shtrirë në të gjithë territorin e

shteteve që kanë firmosur Direktivën. Në fakt konservimi i habitateve natyrore në bazë të konceptit

të Direktivës 92/43/CCE, duhet të realizohet nëpërmjet krijimit të një rrjeti koherent ekologjik

europian me zona interesante për t‟u mbrojtur, i quajtur Natyra 2000. Ky rrjet i kompozuar nga

zona të cilat strehojnë Habitatet (Shtojca I) dhe Speciet (Shtojca II) është konceptuar për të

mundësuar mirëmbajtjen dhe për aq sa është e mundur rikuperimin e strukturës natyrore të

habitateve të tilla, me kusht që ndërhyrja për konservim të jetë e realizueshme. Rrjeti është i

290

Organizma detarë, tokësorë ose që jetojnë në zonat pyjore, etj. 291

Fanfani, A., (1997)Principi di Conservazione della Natura. CESI ed. Roma, 292

Direktiva Habitat, 92/43/CCE, 21 Maj, 1992


72

2016

destinuar të vendosë zonat e propozuara për mbrojtje të veçantë sipas një klasifikimit të elaboruar

nga shtetet anëtare si më poshtë:

Habitatet natyrore

Habitatet e specieve

Duke bërë këtë ndarje midis Habitateve natyrore dhe Habitateve të specieve rrjeti ekologjik Natyra

2000 sjell një risi, sepse ZM do të krijohen jo vetëm në habitate me specie të veçanta për t‟u

mbrojtur, por edhe në habitate natyrore të cilat do të mbrohen në këtë rast jo për llojet por për

“natyralitetin e tyre të theksuar”|. Në këtë drejtim Direktiva modifikon aktet ligjore komunitare në

këto tre aspekte të rëndësishme:

kalohet nga mbrojtja e disa specieve të zogjve në një gamë të tërë speciesh shtazore dhe

bimore

mbrojtjes së specieve i shtohet edhe ajo e habitateve, pra, e ekosistemeve ekzistuese në

territor

bashkësia e këtyre ZM konsiderohet si një rrjet ekologjik unik në nivel europian.

Kështu, kjo normativë komunitare, bazohet në vlerat natyrore në sens më të gjerë se sa roli i

habitateve dhe specieve dhe ka si objekt mbrojtjen e zonave të përcaktuara nga KE. Direktiva

vlerëson funksionin e habitateve dhe të sistemeve natyrore duke valorizuar jo vetëm cilësinë aktuale

të sitit por edhe potencialin që kanë habitatet për të arritur një nivel maksimal të kompleksitetit. Në

këtë mënyrë ajo merr në konsideratë edhe site aktualisht të degraduara, në të cilat habitatet kanë

ruajtur ende efiçencën funksionale dhe që mund të rikthehen drejt formave më të evoluara nëprmjet

eliminimit të shkaqeve të degradimit.

Njëherazi duke njohur nevojën për mbrojtje, për konservimin e natyrës dhe supermacinë e

interesave natyrore. Direktiva gjithashtu merrr në konsideratë ekzigjencën antropike dhe ekonomike

të popullsive lokale, duke sakrifikuar vëtëm në rast përjashtimesh interesin natyror, duke evituar

megjithatë kompromentimin e politikës së mbrojtjes. Neni 2 i Direktivës “Habitat” thekson se në

përcaktimin e objektivave të mbrojtjes së biodiversitetit duhen marrë në konsideratë “ekzigjencat

ekonomike, sociale, kulturore dhe regjionale” për të kontribuar në objektivat e përgjithshëm të një

zhvillimi afatgjatë. Gjithashtu neni stabilizon si adaptimin e Planit, si formë të menaxhimit të

koordinuar me nivele të tjera të planifikimit, ashtu edhe shtrirjen e disiplinës së VIM293

në ZM294

,

duke plotësuar kështu mangësitë e konkluduara në këtë fushë nëpërmjet studimit të rasteve.

Direktiva “Habitat” përfaqëson një evolucion sa i takon veprimit të komunitetit në mjedis dhe është

adaptuar me supozimin që “në territorin europian të shteteve anëtare, habitatet natyrore

degradohen vazhdimisht dhe që një numër gjithmonë në rritje e specieve janë vazhdimisht të

kërcënuara”. Duke qënë se habitatet dhe speciet e kërcënuara bëjnë pjesë në trashëgiminë natyrore

të Komunitetit, qëllimi i Direktivës është promovimi dhe mbrojtja e biodivesitetit nëpërmjet

konservimit të habitateve natyrore dhe gjysëm natyrore, duke marrë në konsideratë njëherazi të

ekzigjencave ekonomike, sociale, kulturore dhe rajonale. Komisioni Europian ka zgjedhur zonat e

mbrojtura sensibile të inkuadruara në listat e destinuara për formimin e rrjetit “Natyra 2000”, e

293Vlerësimit të Impaktit Mjedisor

294 Zonë e Mbrojtur


73

2016

ndërtuar nga “Zonat Speciale për Mbrojtje”( ZSM), nga “Site me Rëndësi Komunitare” (SRK), këto

të fundit, të destinuara të transformohen në “Zona Speciale për Konservim” (ZSK). Bëhet fjalë për

zona ku natyra është fortësisht e mbrojtur dhe aktivitetet humane të cilat rezultojnë invazive për të,

edhe pse mbeten të përdorueshme, duhet të rezultojnë aktivitete të në përputhje me mbrojtjen e

biodiversitetit. Realizimi i projekteve, planeve apo programeve dhe ekzekutimi i tipologjive të

caktuara të aktiviteteve, mund të zhvillohen vetëm pas një vlerësimi pozitiv të impaktit të tyre në

mjedisin e sitit. ZSM janë territore identifikimi i të cilave e ka origjinën nga Direktivën 79/409/CEE

me qëllim ruajtjen e zogjëve të egër. Bëhet fjalë për site të cilat strehojnë popullata të rëndësishme

të specieve me interes për Komunitetitn, të identifikuara në nivel kombëtar dhe që duhet të

kontribuojnë ndjeshëm në konservimin ose rekuperimin e një ose më shumë specieve të listuara në

Shtojcën I, të ashtuquajturën “Zogjtë”, të Direktivës. Institucionalizimi i zonave të tilla është mjaft i

thjeshtë dhe konsiston në dërgimin në Komisionin Europian të një liste të veçantë të hartuar nga

shtetet anëtare. Emërimi i Zonave Speciale për Konservim (ZSK) bëhet nëprmjet një procedure

tipike të bashkëmenaxhimit nëpërmjet strukturave të komunitetit dhe atyre kombëtare295

.

Direktiva 79/409/CEE “Zogjtë” aktualisht në fuqi dhe e integruar në brendësi të Direktivës

92/437CEE “Habitat”, ka si objektiv ruajtjen e llojeve të zogjëve të egër nëpërmjet identifikimit nga

ana e shteteve anëtare të BE të zonave të destinuara për mbrojtjen e tyre, të ashtuquajturat Zona të

Veçanta për Mbrojtje (ZVM). Qëllimi i ZVM është në terma të tjera “konservimi i të gjitha specieve

të zogjve të egër, të cilët jetojnë në gjendje natyrore”, gjë e cila arrihet jo vetëm mbrojtjes

nëpërmjet kësaj kategorie specifike faunistike, por edhe duke mbrojtur habitatet e tyre natyrore. Si

konkluzion, mund të thuhet që Direktiva “Habitat” përfaqëson një hap të rëndësishëm cilësor në

normativën komunitare në fushën e konservimit të hapësirave natyrore. Në fakt ajo nga njëra përbën

një evolucion të pamohueshëm në karahasim me Direktivën e mëparshme (79/ 409) pasi ka karakter

aplikativ dhe nga ana tjetër themelon një kornizë komunitare, e cila lidhet në mënyrë të

drejtëpërdrejtë me krijimin e zonave të veçanta për mbrojtje.

II.7.3. Karta Europiane e Turizmit në Zonat e Mbrojtura

Sensibiliteti i tregut drejt produkteve turistike të qëndrueshme lindi pas një debati të rëndësishëm në

qëndrat kryesore të organizmave ndërkombëtare të turizmit, të cilat çuan në krijimin e Kartës

Europiane të Turizmit të Qëndrueshëm. Karta Europiane e Turizmit të qëndrueshëm hyn në

prioritetet botërore dhe europiane të shprehura në rekomandimet e Agjenda 21, të adaptuara gjatë

Samitit të Tokës në Rio, 1992 dhe nga Programi i 5-të komunitar i veprimit për zhvillimin e

qëndrueshëm. Karta është elaboruar nga një grup përfaqësuesish europianë të Zonave të Mbrojtura,

të sektorit të turizmit dhe të partnerëve të tyre dhe është rezultat e një reflektimi të parë, të nisur në

1991 nga Federata Europarc, e cila çoi më pas edhe në publikimin e raportit. Dokumenti bën pjesë

në programin e veprimit “Parks for life” të Unionit Botëror për Mbrojtjen e Natyrës (IUCN) dhe

është konform parimve të shpalluar në Kartën Botërore të Turizmit të Qëndrueshëm, të elaboruar në

Lanzarote në 1995. Rëndësia dhe nevoja e menaxhimit të resurseve në një perspektivë mjedisore

dhe konservimi të trashëgimisë natyrore po evidentohet gjithmonë edhe më shumë si prioriteti

kryesor në reflektimet mbi të ashtuquajturin zhvillim i qëndrueshëm.

295

Greco, G.,(1997) La Direttiva Habitat nel sistema delle aree protette, në Riv, it, dir, pubbl.


74

2016

Karta Europiane e Turizmit të Qëndrueshëm në Zonat e Mbrojtura është një mundësi e mirë për të

definuar strategjinë e zhvillimit të turizmit afatmesëm dhe afatgjatë, një rrugëtim pëmes të cilit të

gjithë aktorët e territorit (institucione, operatorë private dhe komuniteti) duke aderuar në këtë

projekt, impenjohen në definimin dhe bashkëpunimin e implementimit të turizmit të qëndrueshëm.

Njëherazi Karta Europiane Europiane e Turizmit të Qëndrueshëm i siguron zonave të mbrojtura

“certifikatën e territorit”, e cila e klasifikon atë si një zonë të dedikuar veçanërsisht mbrojtjes së

mjedisit dhe zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm.

Në këtë optikë, implementimi i aksioneve me qëllim realizimin e potencialit ekoturistik të zonave të

mbrojtura mund t‟i bëjë ato më të dëshirueshme në sytë e turistëve që preferojnë natyrën, të cilët

janë më të motivuar të jetojnë një eksperiencë në natyrë296

. Pra, Karta është në fakt një metodë për

të ndihmuar zonat e mbrojtura dhe operatorët e tyre turistikë të definojnë një program zhvillimi

turistik të qëndrueshëm, përmes një qasjeje strategjike partneriteti, ke me statergji nënkuptohet

aftësia e të paturit një vizion afatgjatë, ndërsa me partneritet aftësia për ta bashkëndarë. Karta

parashikon që secili Park duhet të prashtrojë një strategji 5-vjeçare për zhvilimin e turizmit bazuar

në vlerësimin e zonës, në përcaktimin e obiektivave specifikdhe në definimin e një plani veprimi në

partneritet me operatorët lokalë.

II.8. Sintezë e kuadrit ligjor së zonave të mbrojtura në Shqipëri

Sa i takon situatës në Shqipëri, çështja e mbrojtjes së natyrës në periudhën komuniste ka qënë disi e

lënë pas dore. Konceptet e menaxhimit të përdorura para vitit 1990 nga hartuesit e planeve të

mbarështrimit, i janë referuar manualit të mbarështrimit të pyjeve. Ky dokument bazohej në kushte

e parime të tjera, si: qeverisjen e centralizuar të fondit pyjor, mungesen e konsesusit të specialistëve

të tjerë, mungesen e domosdoshmerisë së përdorimit të burimeve natyrore e biologjike nga

popullsia vendore, etj. Planet e mbarështrimit për disa u përgatitën kryesisht nga ekipe pylltarësh.

Megjithatë, në ligjin e parë shqiptar të pyjeve të vitit 1923 ka elementë që përcaktojnë mbrojtje të

veçantë për lloje të caktuar drurësh, për kafshët e shpendët e egra, si edhe për gjueti të kontrolluar.

Në vitin 1940 u shpall rezarvat gjuetie territori “Kune - Vain”, në Lezhë, i cili mund të quhet në një

farë mënyre “zona e parë e mbrojtur” në Shqipëri”297. Pas viteve ‟90 kauza mjedisore në vendin

tonë kapi dimensione të reja kulturore dhe një peshë politike në kohën kur “vala ekologjike “ me

origjinë nga Amerika e Jugut, Anglia, Franca, futi në rrethin e ideve dhe informacioneve konceptin

bazë të raportit njeri - mjedis298. Pas vitit 1992 bëhen përpjekje që të përfshihen: ide dhe koncepte të

reja të dhëna nga Samiti i Tokës dhe nga Konventa e Trashëgimisë Botërore, metodologji dhe

vizione të reja të menaxhimit, monitorime të vazhdueshme dhe efikase, database të detajuara dhe të

plota, studime sistematike nga ekipe specialistesh te fushave te ndryshme. Kjo ka krijuar mundësinë

për informacione të detajuara, të nevojshme për administruesit e zonave të mbrojtura për vendime të

drejta e reale për të përcaktuar objektiva të qarta e afatgjata për secilën

296De Filippo, M., Mingotto, E., Montaguti, F. Percoco, A., (...)Per un assessment concreto della potenzialità turistica di

un'area protetta 297

Dida, M., Dragoti N., Krodhima, G., Fierza, Gj., (2004 )Zonat e mbrojtura natyrore – Parqet Kombëtare të

Shqipërisë , Tiranë. 298

Fazio, M., ( 1982 )La difficile strada dei parchi : In: Parchi e riserve naturali in Italia, Milano.


75

2016

kategori menaxhuese të IUCN-së si dhe për të përgatitur programe dhe plane menaxhimi me

objektiva të qarta për këtë qëllim. Prej vitesh tashmë janë bërë përpjekje për njohjen, vlërësimin dhe

menaxhimin e trashëgimisë natyrore si nga punimet shkencore ashtu edhe nga politikat

institucionale. Në këtë kuadër Parlamenti i Republikës së Shqipërisë më 06/06/2002 miratoi ligjin

nr. 8906 “Për zonat e mbrojtura”, i cili përakton konceptet, kategoritë institucionet përgjegjëse dhe

rregullon marrdhëniet midis këtyre të fundit e grupeve të interesit ndaj zonave të mbrojtura në

vendin tonë. Nëse i hedhim një sy statistikave vihet re një progres i ndjeshëm, me 15 % e sipërfaqes

të vendit të vendosur në mbrojtje, që përfaqëson gati 1/ 6 e territorit të vendit tonë. Nuk është pak,

por është shumë larg objektivave dhe resurseve që natyra i ka falur këtij vendi.

Në Shqipëri janë vënë në mbrojtje sipërfaqe të tëra me makie dhe pyje në gjendje të egër por nga

ana tjetër kemi ruajtur me fanatizëm një sjellje agresive ndaj mjedisit. Mund të jetë e dobishme një

parantesë për temën që përsa i takon parqeve paraqitet shpërthyese: Çfarë është një Park? Përse

krijohen Parqet Kombëtare? Më çfarë qëllimesh? Në ligjin tonë “Për zonat e mbrojtura, nr. 8906

datë 06/06/2002, neni 6 koncepti i “parkut kombëtar” definohet “territoret e gjera, zakonisht jo më

të vogla se 1000 ha, unike për nga vlerat kombëtare dhe ndërkombëtare, një pjesë e madhe e të

cilave janë ekosisteme natyrore, të ndikuara pak nga veprimtaria e njeriut, ku bimët, kafshët dhe

mjedisi natyror, fizik janë të një rëndësie të veçantë shkencore dhe edukative”. Në Parkun

Kombëtar zbatohet shkalla e dytë e mbrojtjes, ku janë të ndaluara veprimtaritë e mëposhtme:

shfrytëzimi i tokës me teknologji intensive, me mjete dhe mënyra që shkaktojnë ndryshime

rrënjësore në biodiversitet, në strukturën dhe funksionet e ekosistemeve ose që dëmtojnë në

mënyrë të pandreqshme sipërfaqen e tokës;

neutralizimi i mbetjeve me origjinë jashtë territorit të parkut kombëtar;

shpërndarja e kafshëve dhe e bimëve jovendase, kur ato sjellin ndryshime në biodiversitetin

e zonës;

riprodhimi intensiv i kafshëve të gjahut, me përjashtim të riprodhimeve shpëtuese;

ndërtimi i rrugëve, autostradave, hekurudhave, zonave urbane, linjave të tensionit të lartë

dhe sistemeve të naftës dhe gazit me shtrirje të gjatë;

larja dhe spërkatja e rrugëve me kimikate;

mbjellja e pyjeve monokulturë;

ndezja e zjarreve jashtë vendeve e pikave të caktuara;

lëvizja e mjeteve të transportit jashtë rrugëve të caktuara;

gjuetia me ushqime të helmuara;

nxjerrja e mineraleve, gurëve, torfave me përjashtim të gurëve dhe rërës për mirëmbajtjen e

parkut;

veprimtari masive sportive, turistike, jashtë pikave të caktuara;

organizimi i garave me automjete e motoçikleta.

Në këtë zonë mund të ushtrohen, por vetëm pasi të pajisen me leje mjedisi, veprimtaritë që synojnë:

ndryshimin e gjendjes natyrore të rezervave ujore, burimeve, liqeneve dhe sistemeve të

zonave të lagura;

ngritjen dhe funksionimin e objekteve për qëllime ushtarake dhe mbrojtjeje;

programe kërkimore-shkencore dhe monitoruese;

veprimtari kërkimore shkencore, arkeologjike, paleontologjike dhe për mbartjen e gjetjeve të

tilla.


76

2016Figura 3. Harta e Rrjetit të Zonave të mbrojtura në Shqipëri

Burimi: Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave

përdorimi ose magazinimi i përkohshëm i agrokimikateve;

veprimtari të tjera që nuk ndalohen shprehimisht nga pika 2 e këtij neni


77

2016

Njëherazi administrata e ruajtjes së parkut mund të miratojë:

kullotjen dhe kalimin e kafshëve shtëpiake dhe ngritjen e objekteve të lehta ose të

përkohshme për mbajtjen e tyre;

vendosjen e stendave, tabelave të të dhënave, reklamave, shenjave dhe posterave;

vozitjen me barka, kanoe dhe mjete të tjera lundrimi;

fluturime joushtarake me helikopterë, balona, deltaplane etj.

lëvizje dhe parkim automjetesh jashtë rrugëve dhe vendeve të caktuara;

ngjitje alpine, ski, kampingje dhe ndezje zjarri jashtë pikave të caktuara;

mbledhje bimësh, frutash, farash e kërpudhash.

ushtrim veprimtarish të strukturave turistike sezonale

Kur administrata e ruajtjes së Parkut vëren se cënohet qëllimi për të cilin ky park është shpallur

Park Kombëtar, mund të kufizojë ose të ndalojë përkohësisht lëvizjen e mjeteve të transportit,

gjuetinë e peshkimin dhe veprimtari të tjera të lejuara. Zona buferike e parkut kombëtar mund të

shpallet territori rreth parkut, me gjerësi rreth 50 m nga kufiri i tij. Por problemi i klasifikimit të tyre

është më shumë se akademike. Në rastin e disa parqeve kombëtarë ajo mund madje të hedhë

dyshime ose së paku mund të ndryshojë sjelljen e qëllimeve dhe menaxhimit. Sipas Unionit

Ndërkombëtar të Mbrojtjes së natyrës ( IUCN) koncepti i parqeve kombëtarë duhet të përdoret për

zona në të cilën nuk ekzistojnë vendbanime humane dhe në të cilën nuk shfrytëzohen resurset

natyrore. Vizitorët duhet të pranohen vetëm në raste të veçanta për qëllime kërkimore dhe

edukative. Parqet kombëtare të Amerikës së Jugut, në të cilat ndodhen hapësira të mëdha të

pabanuara, janë domosdo të ndryshëm nga ato në Itali apo Angli, të cilat përfishjnë territore të

antropizuara dhe të pasura me histori299.

Sipas këtij koncepti një pjesë e mirë e parqeve tona kombëtare nuk e meritojnë statusin e marrë.

Është e vërtetë që parqet kombëtare shpallen të tilla së pari për vlerat natyrore, por është po aq e

vërtëtë që Parku i Butrintit pos liqenit dhe vlerave natyrore të mrekullueshme që mbart përfaqëson

edhe “mikrobotën e historisë mesdhetare”.Qendër e banuar qysh nga shek. VIII-të p.e.r Butriniti

figuron në historinë e Mesdheut që nga Lufta e Parë e Peloponezit shek. V p.e.r, deri në tek

Napoeloni e Ali Pashë Tepelena (shek XIX). Monumentet e tij ilire, greke, romake, bizantine,

anzhuine, veneciane, otomane pasqyrojnë këtë histori të gjatë dhe komplekse ndaj duhen vënë në

mbrojtje edhe për këto vlera të jashtëzakonshme të trashëgimisë kulturore. Menaxhimi i zonave të

mbrojtura mbështet parimin e përparësisë së mbrojtjes së vlerave natyrore e kulturore.

Sipas ligjeve të zonave të mbrojtura, mbrojtja e tyre kuptohet si kujdes i veçantë, i posaçëm dhe i

vazhduar i ushtruar nga shteti dhe organet e ngarkuara nga ligji. Në këto zona, mbrojtja e vlerave të

veçanta natyrore ka përparësi ndaj veprimtarisë së njeriut. Kjo veprimtari duhet të jetë e kontrolluar

dhe “miqësore” me mjedisin dhe e mbeshtetur në ligj. Mbrojtja e vlerave të trashëgimisë në

praktikë, nënkupton mbrojtjen e resurseve natyrore e ekologjike, mbrojtjen e strukturës dhe

funksioneve të ekosistemeve, mbrojtjen dhe qeverisjen e siteve kulturore e historike. Kjo do të thotë

që duhet të konceptohet imagjinata, të përgjithësohet përvoja e vendeve të zhvilluara dhe të

konceptohet skicë-idea e konceptit të menaxhimit të zonave të mbrojtura. Njëherazi kërkon

përzgjidhjen e stafit realizues, studimin dhe hartimin e planin të menaxhimit e administrimit,

299

Po aty


78

2016

sigurimin e mbështetjen gjithpërfshirëse, përshtatjen me të rejat e kohës, garantimin e suksesit të

dëshiruar dhe kërkimin e zbatimit të tij. Në ndryshim nga vendet e tjera: anglosaksone, skandinave

etj., kultura jonë300

erdhi vonë në kuptimin e konceptit të mjedisit natyror301

, të zonave të mbrojtura

dhe menaxhimit të tyre. Trashëgimtarë të një edukimi sidomos letrar, human, antropocentrik, shumë

shpesh jemi të prirur të çmojmë aspektin e jashtëm të natyrës, duke e reduktuar në një parvaz viziv

dhe subjektiv, në një nocion të vakët të “peizazhit” që i largohet një definicioni objektiv dhe të

sigurtë. Përgatitja jonë shkencore jo e plotë na detyroi të vonohemi në kuptimin e gjithë konceptit të

peizazhit që është së pari natyra, flora, fauna, gjeologjia, ujërat etj., në manifestimet e tyre të

panumërta, në lidhjet e tyre biologjike komplekse302

.

Rrjeti zonave të mbrojtura në Shqipëri mbulon një hapësirë prej 434.298 ha ose 15,11% të gjithë

territorit të vendit. Shumë për një vend si yni me një sipërfaqe reativisht të vogël vetëm 28.748 km²,

madje tepër nëse brenda asaj përqindjeje ka pyje dhe plazhe, male dhe ultësira, lumenj dhe liqene.

Jo sepse vitaliteti i ekosistemeve matet me hektarë, por mesazhi që përçohet i transformuar në një

numër simbolikisht të fortë mund të katalizojë një linjë të re politike të mbrojtjes së natyrës, të

shfrytëzimit të territorit duke e mirëpërdorur atë, që merr në konsideratë eksperiencat e huaja për të

propozuar një prioritet tjetër të ndërhyrjes në territor ku “vjedhja” zëvendësohet me menaxhimin303

.

Sipas Strategjisë Kombëtare dhe Planit të Veprimit të Bodiversitetit, në vitin 2020, sipërfaqja e

zonave të mbrojtura në Shqipëri mendohet të zgjerohet deri 25 % të sipërfaqes në rang kombëtar,

duke iu afruar kështu vendeve të zhvilluara europiane. Këtij qëllimi i shërben në mënyrë të veçantë

ligji nr.8906 dt.06.06.2002“Për zonat e mbrojtura”, me objekt: shpalljen, administrimin,

menaxhimin dhe përdorimin e qëndrueshëm të burimve natyrore biologjike dhe vlerave kulturore të

tyre, krijimin e kushteve për zhvillimin e ekoturizmit dhe përfitimin ekonomik nga popullsia

vendase, sektori publik dhe privat, inforimin dhe edukimin ekologjik të publikut, vendimi i Këshillit

të Ministrave nr.676 datë 20.12.2002 “Për dhënien e statusit Monument Natyre” 516 objekteve

natyrore të propozuara, rregulloret përkatese etj.

Sipas ligjit tonë të zonave të mbrojtura, Plani i Menaxhimit drejtohet dhe miratohet nga organe

shteterore qendrore e vendore dhe realizohet nga administrata e zonave të mbrojtura me

pjesëmarrjen e të gjithe aktorëve të interesuar. Synimet e menaxhimit janë pjesë e Strategjisë dhe

Planit Kombëtar për Ruajtjen e Natyrës (NBSAP) nëntor 1999. Ky dokument jep kuadrin e plotë të

planit të veprimit për Biodiversitetin në Shqipëri dhe programeve të zhvillimit të qëndrueshëm të

gjithë vendit, strategjive dhe programeve kombëtare dhe ndërkombëtare për problemet mjedisore,

ekologjike dhe të trashëgimisë natyrore dhe kulturore, strategjive dhe programeve kombëtare për

studime shkencore në disa fusha. Menaxhimi i zonave të mbrojtura është proces i domosdoshëm,

zyrtar dhe i detyrueshëm me mbështetje ligjore dhe institucionale. Ligji i zonave të mbrojtura,

rregulloret përkatëse, konventat ndërkombëtare, drejtimi dhe miratimi nga organe shtetërore

qëndrore e vendore dhe realizimi i tij nga administrata e zonave të mbrojtura me pjesëmarrjen e të

gjithë aktorëve të interesuar fakton më së miri këtë mbështetje. Synimet e tij janë pjesë e strategjive

dhe programeve të zhvillimit të qendrueshëm të rajoneve dhe gjithë vendit, strategjive dhe

programeve kombëtare dhe ndërkombëtare për problemet mjedisore, ekologjike dhe të trashëgimisë

natyrore e kulturore si dhe strategjive e programeve kombëtare dhe ndërkombëtare për studime

300Këtu bëhët fjalë për kulturën italiane, por kjo duhet parë më gjerë, për kulturën e vendeve të Medheut, madje aq më

tepër për një vend si i yni në të cilin kultura e mbrojtjes së natyrës në krahasim me atë italiane u formësua më vonë

akoma. 301

Cederna, A., (1982)Difesa della natura, difesa dell‟uomo. In: Parchi e riserve naturali in Italia. 302

Po aty 303

Salvatori, N., (2001)Parchi, occasione di civilità , Genova-


79

2016

shkencore në fusha të ndryshme. Në vendin tonë janë bërë hapa për përmirësimin e gjendjes

mjedisore edhe me anë të konservimit të zonave natyrore të vecanta dhe rritjes së sipërfaqes së

zonave të mbrojtura. Në Nëntor 1999, u publikua “Strategjia Kombëtare e Biodiversitetit dhe Plani i

Veprimit” që më pas u aprovua nga Këshilli i Ministrave304

. Ky dokument siguron kuadrin kryesor

të politikave dhe planin e veprimit për konservimin e biodiversitetit. Një komponent themelor i

planit janë propozimet për ngritjen e rrjetit shqiptar të zonave të mbrojtura që do të shërbejë si bazë

për ngritjen e një rrjeti ekologjik mbarë kombëtar. Ndërsa në 04/02/2008, u aprovua nga Parlamenti

Shqiptar një amendament i ri i Ligjit të Zonave të Mbrojtura . Ligji bazë dhe aktet e tij nënligjore

sqarojnë më mirë përgjegjësitë, strukturat e zonimit, etj. Që nga viti 2005, Ministria e Mjedisit u

shndërua në Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve, dhe Administrimit të Ujrave. Ky është një hap i

rëndësishëm, sepse tanimë nën adminsitrimin e Ministrisë që mbulon Mjedisin, janë gjithashtu edhe

Zonat e Mbrojtura, pyjet, sipërfaqet ujore, aktiviteti i peshkimit, etj.

Ndryshimet në administratën e nivelit të lartë u shoqëruan me ngritjen e strukturave qeveritare si

Agjencia e Mjedisit dhe Pyjeve, duke siguruar kështu bashkëpunimin midis Shërbimit Pyjor

Rajonal dhe Agjencive Rajonale të Mjedisit. Vitet e fundit është rritur dhe kontributi i sektorit

privat për mjedisin. Shumë OJQ apo organe të tjera private, sot merren jo vetëm me

ndërgjegjësimin e publikut por edhe me kërkime shkencore dhe teknike. Gjatë këtyre viteve

politikat kombëtare për zonat e mbrojtura janë përmirësuar edhe në nivelin e arsimimit. Kështu në

disa universitete dhe shkolla të mesme publike e jo publike jepen njohuritë e para për mbrojtjen e

mjedisit dhe konservimin e zonave të mbrojtura. Në programe të ndryshme studimi në universite të

vendit si dhe shkollat e mesme jepen gjithashtu njohuri për trashëgiminë natyrore, zhvillimin e

qëndrueshëm dhe Vlerësimet Mjedisore. Prej viteve „90 në Fakultetin e Inxhinierisë së Ndërtimit

është ngritur departamenti i Inxhinierisë së Mjedisit. Struktura ligjore ka filluar hap pas hapi të

përmirësohet dhe sot kemi një kuadër ligjor më të mirë për Zonat e Mbrojtura.

Mes të tjerash, ky kuadër siguron të njëjtin kategorizim si formati i IUCN, legalizon zonat buferike

si një pjesë e rëndësishme e zonës së mbrojtur, krijon hapësira të mjaftueshme për propozime të

mëtejshme lidhur me manaxhimin e zonave të mbrojtur, etj.305

Krijimi i Këshillit Kombëtar për

Mbrojtjen e Trashëgimisë Natyrore, më detyrën për të sigurojë kriteret e përgjithshme për

klasifikimin dhe tipologjinë e zonave që do të vihen në mbrojtje, të përgatisë një plan koordinimi, të

ekzaminojë propozimet për zonat e reja të mbrojtuara me statusin e parqeve detarë dhe lumorë, të

zhvillojë veprimtari për njohjen dhe promovimin e zonave të mbrojtura me indikacione përkatëse

për politikat e emnaxhimit të tyre. Ligji ynë i zonave të mbrojtuara paraqet një lloj ambiguiteti sa i

takon pronësisë së tyre.

Në ligj është i paqartë kufiri midis pronësisë kombëtare dhe asaj bashkiake apo komunale. Kjo e

fundit duket se është më shumë formale, pasi në të vërtetë institucioneve vendore nuk iu lihet

hapësira e duhur në këtë ligj. Nga kjo derivon pikërisht mungesa e ligjeve dhe vendimeve regjionale

në lidhje me zonat e mbrojtura të cilat ndodhen brenda juridiksionit të njësive vendore. Reforma

administrativo – territoriale e vendit tonë do të kërkonte ndër të tjera edhe rishikimin e mangësive të

kontekstit ligjor të zonave të mbrojtura e përmirësimin e tij për funksionimin sa më mirë të këtij

sistemi. Në mbështetje të nenit 100 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë dhe të pikës 9 të

nenit 20 të ligjit nr.9385, date 04/5/2005 “Për pyjet dhe shërbimin pyjor”, të ndryshuar, me

304

SKBPV – DCM No. 532, datë 05.10.2000 305

Ligji nr. 8906 “Për zonat e mbrojtura”


80

2016

propozimin e Ministrit të Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, Këshilli i Ministrave me

VKM Nr.1080, datë 22.12.2010 përcaktoi “Rregullat për parandalimin dhe shuarjen e zjarreve në

pyje dhe kullota, si dhe për krijimin e njësive vullnetare të shuarjes së zjarreve”. Megjithë

mbështejen ligjore në Shqipëri zjarret prekin një pjesë të madhe të territorit. Rreth 70 % e

komunave të vendit kanë patur të paktën një zjarr në pyje, në 20 vitet e fundit. Tendenca e zjarreve

në periudhën kohore nga 1993 deri në vitin 2013 ka një mesatare prej 43 zjarre në vit, shumica e të

cilave prekin zonat malore. Zjarret varen shumë nga stinët dhe ndodhin më tepër nga qershori në

shtator. Siç shihet, numri më i madh i zjarreve kanë ndodhur në gusht me 450 ngjarje të

rregjistruara, më pas vjen Korriku dhe Shtatori306

.

306Toto, E., Deda, M., Massabo, M., Deda, M., Rossello, L., Prençi, Sh., Dhima, M., Xhaferi, F., Post flood damage data

collection and assessment in Albania based on DesInventar methodology, (2013)

KAPITULLI III MJEDISI FIZIK DHE SOCIAL I QARKUT TË

KORÇËS: RASTI I STUDIMIT TË RRETHIT

KORÇË

Në këtë kapitull prezantohet së pari zona e marrë në

studim për të aplikuar eksperiencën metodologjike. Së

dyti, analizohen të gjithë komponentët natyrorë me rëndësi

për zhvillimin e turizimit, si: gjeografia, gjeologjia dhe

klima. Në vazhdim kapitulli trajton hollësisht duke u

ndalur me detaje florën dhe faunën, ku vihet theksi tek

kërkesat ekologjike të specieve me interes për komunitetin

e llojet në zhdukje. Kapitulli mbyllet me kuadrin social të

rrethit të Korçës, në të cilin trajtohet së fundi historiku i

popullimit, ndarja territoriale dhe popullsia, si një nga

elementët me rol të madh në menaxhimin turistik të ZM të

rrethit.


76

2016

PJESA II

MODELI MENAXHIMIT TURISTIK NË ZONAT E MBROJTURA TË RRETHIT TË

KORÇËS

III. MJEDISI FIZIK DHE SOCIAL I QARKUT TË KORÇËS: RASTI I STUDIMIT TË

RRETHIT KORÇË.......................................................................................................................... 77

III.1. Të dhëna të përgjithshme gjeografike të qarkut Korçë ........................................................ 77-81

III.1.1. Inkuadrimi fiziografik i rrethit Korçë ............................................................................... 81-83

III.1.1.a Të dhëna gjeografike .............................................................................................. 83-84

III.1.1.b Të dhëna gjeologjike .............................................................................................. 84-88

III.1.1.c Të dhëna klimatike ................................................................................................. 88-91

III.2. Inkuadrimi biologjik i rrethit të Korçës .................................................................................... 91

III.2.1. Të dhëna floristike ......................................................................................................... 91-93

III.2.1.a. Kërkesat ekologjike të specieve me interes për komunitetin ................... 93-94

III.2.2. Të dhëna faunistike ............................................................................................................ 94

III.2.2.a. Kërkesat faunistike të specieve me interes për komunitetin .......................... 95

III.3. Inkuadrimi social i rrethit të Korçës ........................................................................................ 95

III.3.1. Të dhëna historike ......................................................................................................... 95-97

III.3.2. Të dhëna territoriale ................................................................................................. 97-98

III.3.3. Të dhëna demografike ................................................................................................. 98-100


77

2016III. MJEDISI FIZIK DHE SOCIAL I QARKUT TË KORÇËS: RASTI I STUDIMIT TË

RRETHIT KORÇË

III.1. Të dhëna të përgjithshme gjeografike të qarkut Korçë

Qarku i Korçës ndodhet në pjesën juglindore të Shqipërisë. Ai ka një shtrirje veri-jug 85 km dhe

lindje-perëndim 42 km, me një sipërfaqe territoriale prej 3711 km1.

Figura 4. Harta administrative e qarkut Korçë

Burim: Elaborim personal i autores duke u nisur nga harta administrative e Shqipërisë

1ISTAT Census i vitit 2011


78

2016Qarku ka një pozitë gjeografike të favorshme e cila favorizon si numrin e madh të zonave të

mbrojtura ashtu edhe zhvillimin e turizmit. Njëherazi kjo pozitë gjeografike ka luajtur një rol

përcaktues në zhvillimin social, ekonomik dhe kulturor të tij. Nëpërmjet rrjetit rrugor, Korça dhe

qytetet e tjera të qarkut, lidhen me kryeqendrën e vendit, Tiranën, në veri dhe qendrën e jugut

Gjirokastrën.

Figura 5. Harta fizike e qarkut Korçë

Burim: Elaborim personal i autores duke u nisur nga harta fizike e Shqipërisë

Pozita gjeostrategjike në të cilën ndodhet qarku i Korçës, në një zonë ndërkufitare me Greqinë dhe

FYROM, ka bërë që në të, të kalojnë akse të rëndësishme komunikacioni që lidhin Shqipërinë me

Ballkanin Juglindor e më gjerë. Prania e pesë pikave doganore (Qafë Thanë, Tushemisht, Goricë e


79

2016

Vogël, Kapshticë dhe Tre Urat) ka ndikuar në lehtësimin e lëvizjes së mallrave dhe njerëzve me

drejtim të ndërsjelltë midis këtyre vendeve. Në këtë kontekst forcimi i bashkëpunimit ndërkufitar

midis tre vendeve në fushën e turizmit, do të rriste interesin dhe fluksin e vizitorëve të huaj dhe do

ta shndërronte zonën në një destinacion të zhvilluar turistik. Sipas rajonizimin fiziko-gjeografik të

Shqipërisë, qarku i Korçës inkuadrohet në pjesën jugore të Krahinës Malore Qëndrore, në njësinë

fiziko - gjeografike Gropat Juglindore dhe Malet përreth tyre2. Ndërtimi gjeologjik i tij

karakterizohet nga formacione të larmishëm gjeologjike të shkëmbinjve sedimentare, që zënë 3/4 e

territorit, të përfaqësuara nga kryesisht nga terrigjenët, gëlqerorët dhe magmatikët.

Dinamika intensive e evolucionit gjeologjik ka mundësuar dominimin e relievit malor me forma të

çregullta dhe të larmishme. Në kompleksitetin e formave të relievit dallohen: male, blloqe malore,

malësi, vargje malore, lugina, gropa e fushëgropa, të cilat lidhen midis tyre me, qafa, gryka e

pragje. Malet zënë rreth 58 % të sipërfaqes, kodrat 17 % dhe fushat 25 % .34 Maja më e lartë është

Gramozi (2523 m), i cili shtrihet në pjesën juglindore të qarkut Korçë. Lartësia mesatare e relievit

arrin në 1162.48 m.3Shtrirja gjeografike e qarkut si dhe larmia e formave të relievit, kanë favorizuar

praninë e vendbanimeve të shumta, infrastrukturë lehtësuese komunikimi dhe mundësi mjaft të mira

për zhvillimin e bujqësisë dhe turizmit. Disa nga njësitë fiziko-gjeografike, ku janë përqëndruar dhe

vendbanimet më të rëndësishme janë: fushëgropa e Korçës (300 km²)4, gropa e Prespës Madhe,

gropa e Prespës së Vogël, gropa e Pogradecit, gropa e Kolonjës dhe lugina e Devollit të sipërm.

Qarku i Korçës karakterizohet nga një klimë mesdhetare me ndikim të dukshëm kontinetal. Në

formimin e klimës kanë ndikuar disa faktorë si: lartësia mbi nivelin e detit, largësia nga deti,

ndikimi i grykave dhe depërtimi i masave të ftohta ajrore nga lindja, si edhe një sërë faktorësh të

tjerë fiziko-gjeografik. Temperatura mesatare vjetore është 20°C, por ajo ndryshon nga njëra zonë

në tjetrën. Në qytetin e Korçës temperatura mesatare vjetore arrin 10.5ºC, e korrikut 20ºC, e janarit

0,5ºC, në Voskopojë 7,5ºC, në Dardhë 8,3ºC dhe në Vithkuq 8,7ºC.5 Ndërsa minimumi i

temperaturës është shënuar në Sheqeras me -26,9ºC6. Klima e luginave dallohet për ndikim të

ndjeshëm kontinental, ndërsa në gropa ndryshimet klimatike kushtëzohen nga pozicioni gjeografik,

lartësia mbi nivelin e detit, ekspozimi ndaj erërave që fryjnë në qafat dhe grykat e shumta.

Hidrografia e qarkut është e pasur dhe e larmishme dhe përfaqësohet nga lumenjtë, liqenet dhe

përrenjtë. Rrjedhjet ujore sipërfaqësore përfaqësohen nga rrjedhja e sipërme e lumit të Devollit,

Osumit dhe lumi i Dunavecit. Brënda territorit të qarkut të Korçës inkuadrohen dy liqene: liqeni i

Ohrit dhe liqeni i Prespës me vlera të rëndësishme kombëtare dhe ndërkombëtare dhe me status të

veçantë mbrojtjeje. Flora dhe fauna e qarkut të Korçës është mjaft e larmishme dhe përfaqësohet

nga një shkallë e lartë biodiversiteti. Sipërfaqja pyjore llogaritet në 133 760 ha, e cila sipas katizimit

2Qiriazi, P., 2006, Gjeografia fizike e Shqipërisë,Tiranë

3 Belba, A., 2013, Desertacion Gjeografia e sektorit terciar, fq.42

4 Qiriazi, P., 2006, Gjeografia fizike e Shqipërisë, Ideart,Tiranë

5 Belba, A., 2013, Desertacion Gjeografia e sektorit terciar, fq.42

6 Po aty


80

2016

vertikal përbëhet nga pyjet e dushkut, ahut, pishës dhe bredhit. Për t‟u përmendur është prania e

bimëve mjeksore dhe aromatike si sherebela, çaji i malit, bliri, lulkuqja etj., mbledhja dhe tregtimi i

të cilave është konsideruar, në disa zona, si mundësi për sigurimin e jetesës së banorëve. Shkalla e

lartë e gjeodiversitetit dhe biodiversitetit të qarkut ka favorizuar numrin e madh të Zonave të

Mbrojtura. Nisur nga shumëllojshmëria e lartë e biodiversitetit që qarku disponon, si dhe vlerat e

larta biologjike, ekologjike dhe shkencore që ato përmbajnë, një pjesë gëzojnë status të veçantë

mbrojtjeje7.

Figura 6. Harta e Zonave të Mbrojtura të qarkut Korçë

Burim: Elaborim personal i autores duke u nisur nga harta e Zonave të Mbrojtura të Shqipërisë

7 Ligji 8906 datë 06.06.2002 “Për Zonat e Mbrojtura”


81

2016

Bazuar në klasifikimin e kategorive të IUCN-së48, në qarkun e Korçës janë të pranishme: Kategoria

II Park Kombëtar (Parku i Prespës dhe Parku Bredhi Drenovës); Kategoria III-Monumente Natyre

të përfaqësuara nga gjeomonumente, biomonumente dhe hidromonumente. Kategoria IV - Rezervat

Natyror i Menaxhuar (Gërmenj-Shelegur- në rrethin e Kolonjës, Cangonj në rrethin e Devollit,

Krastafillak dhe Pylli i Fazanëve në rrethin e Korçës); Kategoria V - Peizazh Tokësor dhe Ujor i

Mbrojtur (Liqeni i Ohrit, Pogradecit dhe Nikolica); Kategoria V – Zonë e Mbrojtur e Burimeve të

Menaxhuara (Guri i Nikës dhe Piskal-Shqeri).

Organizimi hapësinor dhe administativ i qarkut të Korçës, gjatë periudhave të ndryshme historike,

ka qënë pjesë e evolucionit të vazhdueshëm dhe të pandërprerë, të trevave të saj. Nga viti 19588 deri

në vitin 1990 ndarja administrative në të gjithë Shqipërinë, përfaqësohej nga rrethe, qytete, fshatra

të bashkuar dhe fshatra. Deri në vitin 1992 rrethi i Korçës përfshinte brenda tij dhe rrethin e

Devollit. Pas ndarjes administrative të vitit 2001 deri në ditët e sotme, njësia bazë administrative u

bë qarku i Korçës, ku në përbërje të tij përfshihen katër rrethe, (Korçë, Pogradec, Kolonjë, Devoll),

6 bashki (Korçë, Pogradec, Maliq, Bilisht, Ersekë, Leskovik), 31 komuna dhe 344 fshatra9. Rrethi i

Korçës zë sipërfaqen më të madhe të territorit me 1753 km², ku qyteti i Korçës është qyteti më i

madh dhe njëkohësisht qendër qarkut.

Tabela 8. Organizimi administrativ i qarkut Korçë në vitin 2013

Rrethe

Bashki Komuna Fshatra

Korçë 2 14 152

Pogradec 1 7 72

Devoll 1 4 44

Kolonjë 2 6 76

Qarku

6 14 344

Burimi: Elaborim personal i autores duke u bazuar në të dhënat e qarkut Korçë

Qarku i Korçës ka një popullsi prej rreth 216 429 banorë dhe 80 932 banesa10

. Dëndësia mesatare e

popullsisë së qarkut është rreth 5911

banorë/km2. Struktura gjinore e popullsisë vazhdimisht ka qenë

në favor të meshkujve, me një përqindje të vogël diference. Aktualisht në qarkun e Korçës

numërohen 109 862 (50.7%) meshkuj dhe 106 553 (49.3%) femra12

. Struktura gjinore ndryshon

edhe në varësi të vendbanimeve qytet-fshat. Popullsia që jeton në qendrat urbane dominohet nga

gjinia femrore në masën 1.14% kundrejt gjinisë mashkullore13

. Niveli i arsimimit të popullsisë

paraqitet i mirë dhe me premisa në rritje drejt arsimit të lartë. Kjo dëshmohet nga numri i madh i

shkollave në arsimin parauniversitar. Në qarkun e Korçës ndodhen 39 shkolla të mesme dhe 8

8 Atlasi Gjeografik i Popullsisë së Shqipërisë, 2003, Tiranë, fq.12. Në vitin 1953 u vendosën qarqet, që në 1958 u

zëvendësuan me rrethet. 9 Sipas ndarjes administrative të vitit 2001

10INSTAT Të dhëna mbi popullsinë sipas qarqeve,Tiranë, 2014

11INSTAT Censusi i Popullsisë dhe Banesave 2011

12INSTAT Të dhëna mbi popullsinë sipas qarqeve, Tiranë, 2014

13Po aty


82

2016Figura 7. Pozita gjeografike e rrethit Korçë

Burim: Elaborim personal i autores duke u nisur nga harta e pozitës gjeografike të Shqipërisë

shkolla profesionale14

dhe Universiteti Publik Fan S. Noli”. Numri i nxënësve që mësojnë në

shkollat e mesme është 9 842, nga të cilët 9 484 mësojnë në shkollat publike dhe 358 në shkollat jo

publike. Krahas shkollave të arsimit të përgjithshëm, në qytetin e Korçës ndodhen gjashtë shkolla

profesionale dhe dy në qytetin e Pogradecit.

III.1.1. Inkuadrimi fiziografik i rrethit Korçë

Shtrirja e rrethit të Korçës në kufi me Greqinë dhe Maqedoninë i jep pozitës së tij gjeografike rol të

madh në larminë e trashëgimisë natyrore dhe në formimin e biokorridorit përfaqësues ndërrajonal,

14Të dhënat për arsimin janë siguruar nga Drejtoria Rajonale e Arsimit Korçë, Relacion statistikor 2012


83

2016

shumë të rëndësishëm për shtegëtimin e llojeve faunistike në këtë pjesë të Ballkanit. Gjithashtu

pozita gjeografike juglindore e këtij rrethi kushtëzon ndërthurjen e ndikimit mesdhetar, dominues

me ndikimin e dukshëm kontinental, duke pasuruar më tej larminë natyrore dhe duke e bërë atë më

komplekse. Të gjitha këto veçori e rritin së tepërmi shkallën e biodiversitetit dhe habitateve, duke

ofruar njëherazi edhe asete të rëndësishme turistike.Rrethi i Korçës ka një sipërfaqe prej 1752 km2

dhe përbëhet nga 2 bashki, 14 komuna15

, 152 fshatra me popullsi prej 200.917 banorë.16

Qyteti më

i madh është Korça, qëndra e rrethit, me popullsi prej 74.000 banorë17

.

Figura 8. Harta administrative e rrethit Korçë

Burim: Elaborim personal i autores duke u nisur nga harta administrative e Shqipërisë

III.1.1.a Të dhëna gjeografike

Rrethi i Korçës ka lartësi mesatare të madhe me 1145m18

nga niveli i detit. Njësitë kryesore të

relievit janë: Fushëgropa e Korçës, Mali i Thatë, masivi malor i Moravës dhe malësitë Gorë,

15Kjo përbërje i përket ndarjes së kaluar administrative të vendit, kur filluam punën. Për shkak të rregullave strikte të

përgatitje dhe mbrojtjes të doktoraturës, nuk mundëm të pasqyronim strukturën e re administrative të njësisë sonë të studimit. 16

UNDP (2005)Strategjia e Zhvillimit të Qarkut Korçë 2005-2015 17

Po aty 18

Qiriazi P. (2011)Gjeografia Fizike e Shqipërisë, Tiranë


84

2016

Voskopojë e Vithkuq19

. Fushëgropa e Korçës është më e madhja dhe më e rëndësishmja në të gjithë

rrethin. Ajo shtrihet midis maleve të Moravës në lindje, Malit të Thatë në verilindje, pragut të

Çërrravës në veri, malësisë së Gorës, Voskopojës e Vithkuqit në perëndim si dhe pragut të Qarrit në

jug. Me një gjatësi 35km, gjerësi 1km - 16km e sipërfaqe rreth 300km² 20

ajo ngushtohet në jug dhe

zgjerohet në veri. Pjesa veriore dhe qëndrore janë krejtësisht të rrafshëta. Fushëgropa shtrihet nga

850m (në Maliq) në rreth 950m në pjesën jugore, duke patur kështu një amplitudë hipsometrike të

vogël (137m) të lidhur me lëvizjet ulëse që e kanë përfshirë atë. Pjesa më e madhe e saj shtrihet deri

në 900m dhe vetëm skaji jugor dhe disa kodra të vogla në rrethinën perëndimore kanë lartësi më të

madhe.

Figura 9. Harta fizike e rrethit Korçë

Burim: Elaborim personal i autores duke u nisur nga harta fizike e Shqipërisë

19Po aty

20Po aty


85

2016

Fushëgropa e Korçës është krejt e rrafshët me një pjerrësi të vogël drejt veriut dhe përshkohet nga

një sërë përrenjsh që zbresin nga faqet e maleve, sidomos nga ana e Moravës, ujërat e të cilëve

derdhen në lumin e Devollit, i cili e përshkon fushëgropën nga lindja në perëndim deri në Dunavec,

ku bën një kthesë nga jugu i fushëgropës në veri të saj dhe i derdh ujërat po në Devoll21

. Malet e

Moravës me shtrirje veri-jug 25km, lindje – perëndim 3-10km22

, gjenden midis fushëgropës së

Korçës në perëndim, Luginës së Devollit të Sipërm në lindje dhe Gropës së Kolonjës në

jugperëndim. Të gjitha këto kanë kushtëzuar një reliev të larmishëm nga ana morfologjike dhe

morfogjentike me interes për turzmin e bardhë, ekskursionist, etj

III.1.1.b Të dhëna gjeologjike

Nga pikëpamja e ndërtimit gjeologjik rrethi i Korçës bën pjesë në Albanidet e Brëndshme, në zonën

tektonike Mirdita23

, e cila dallon jo vetëm për shumëllojshmërinë e formacioneve gjeologjike, por

edhe për proceset intensive tektonike, të shprehura sidomos në lëvizjet diferencuese tektonike me

amplitudë shumë të madhe.

Figura 10. Harta gjeologjike e rrethit Korçë

Burimi: Elaborim personal i autores duke u bazuar në të dhënat e Institutit të Gjeologjsë Korçë

21Po aty

22Po aty

23 Qiriazi P. (2011)Gjeografia Fizike e Shqipërisë, Tiranë.


86

2016

Me këto veçori të ndërtimit litologjik dhe tektonik të rrethit të Korçës lidhet edhe numri i madh prej

21 gjeomonumentesh. Kështu, përmbajtja e lartë e karbonatit të kalciumit, i cili tretet në ujë, ka

favorizuar zhvillimin e fenomenit të karstit dhe për konseguencë formimin e një rrjeti të gjerë

hidrografik nëntokësor. Procesi i karstit ka krijuar forma shumë të veçanta relievi, që përbëjnë

objekte të trashëgimisë natyrore siç është “Shpella e Trenit” e cila gjendet afër fshatit homonim.

Njëherazi, theksohet se këta gëlqerorë janë tepër të pasur me fosile, ku vlen të përmenden daljet e

fosileve në afërsi të fshatit Gjonomadh të malësisë së Voskopojës. Me këtë dukuri lidhet

gjeomonumenti gjigand “Varrezat e fosileve të Kretës së Poshtëme”, në të cilën fosilet dalin në një

sipërfaqe prej 1000m24

. Grupi terrigjen përfaqësohet nga flishi paleogjenik dhe molasa

oligomiocenike e kuaternare. Këto formacione në përgjithësi janë të buta, si pasojë janë formuar

vatrat e erozionit apo siç quhen ndryshe shkretëtirat e lagura, të shpallura monumente natyre. Më

karakteristiket në rrethin e Korçës janë “Bokërrimat e Moglicës”, të cilat përfaqësojnë një peizazh

flishor të degraduar e shkretëtirëzuar nga shfrytëzimi pa kriter i tokave dhe bimësisë. Në këto

formacione shpesh ndërthuren ranorë dhe konglomeratë të çimentuar, mjaft rezistentë ndaj

erozionit, me shtresa apo pako argjilash, tepër të buta. Nuk mungojnë as rastet me çimentim, pra

edhe me rezistencë jo të njëjtë të përbërjes së vetë ranorëve apo konglomerateve. Në këto kushte,

erozioni selektiv ka krijuar forma shpesh të çuditshme, në trajtën e gamiles, shtyllave, kërpudhave,

piramidave të tokës etj., të cilat kanë marrë statusin e monumentit të natyrës25

siç paraqiten në Fig.

Figura 11. Harta e gjeositeve të rrethit Korçë

Burimi: Elaborim personal i auores nga rilevimi në terren

24Po aty

25 Po aty


87

2016

Shkëmbinjtë që ndërtojnë truallin e rrethit të Korçës janë në masën 70 % sedimentarë, të llojit

karbonatik dhe terrigjen. Të parët përfaqësohen nga disa lloje gëlqerorësh, si: gëlqerorë të Prespës

së Vogël të trasikut të mesëm; gëlqerorë të petëzuar deri në kongolomeratë të rikristalizuar të triasit

të sipërm, që ndërpriten shpesh nga kalcite sekondare26

; nga shkëmbinjtë karbonatikë të horstit të

madh Mali i Thatë dhe së fundi nga gëlqerorët e Kretës me strukturë në përgjithësi sinklinale dhe

pastërti të madhe.Këto formime janë mbizotëruese në disa njësi fiziko-gjeografike të rrethit si në:

Fushëgropën e Korçës, Luginën e Devollit të Sipërm dhe në malësitë Gorë- Mokër, me depozitimet

e të cilave lidhet formimi një sërë gjeomonumentesh si: “Guri i Prerë” dhe “Gurit i Capit” me

formë disi të rrumbullakët të krijuar pikërisht nga erozioni. Pjesa tjetër e formacioneve, rreth 30 %

të territorit, përbëhet nga shkëmbinjtë magmatikë27

, në të cilët dallohen llojet ultrabazike, që dalin

në vargun perëndimor të maleve të Moravës, në malësinë e Vithkuqit dhe të Voskopojës, në pragun

e Qarrit etj.

Trualli i rrethit është përfshirë nga tektonika tepër aktive, me amplitudë të madhe të lëvizjeve

diferencuese me të cilën lidhet struktura shumë e shprehur horst-graben, thyerjet e mëdha tektonike,

shumica e të cilave shprehen edhe në reliev. Nuk mungojnë edhe dukuritë e veçanta tektonike, me

të cilat lidhen edhe disa monumente natyre, si: ishulli i Maligradit, i cili përbën mbetje të fundosjes

së grabenit të Prespës, Zgavra e Zaverit, e formuar në kryqëzimin e dy thyerjeve tektonike, dalja e

ujit dhe e gazit të djegshëm të Polenës ( Fig.) në buzën perëndimore të grabenit të Korçës.

Figura 12. Gjeositi “Dalja e ujit dhe e gazit të djegshëm të Polenës”

26Instituti i Gjeologjisë, (2013)Korçë

27Po aty


88

2016

Edhe gjatë evolucionit paleogjeografik tepër kompleks, me disa trasgresione dhe regresione detare,

faza rrudhosëse, lëvizjet e fuqishme diferencuese, etj., janë shfaqur dukuri të veçanta gjeologjike,

objektet e krijuara të të cilave kanë marrë statusin e monumentit të natyrës, si Mospërputhja

Këndore Polenës, e cila përfaqëson mospërputhjen më klasike këndore midis molasës oligocenike

dhe gëlqerorëve të zonës Mirdita28

. Këto procese natyrore nxjerrin në pah aspekte të fshehura të

evoluconit të territorit të rrethit, duke u dhuruar gjeomonumenteve një vlerë të paçmuar shkencore e

didaktike. Pos vlerave shkencore, natyrore e kulturore gjeositet e rrethit të Korçës mbartin një

potencial të konsiderueshëm ekonomik, i cili përkthehet në atraksione turistike që këto objekte janë

në gjendje të ofrojnë. Vlerësimi i tyre kërkon një infrastrukturë rrugore të përshtatshme me qëllim

bërjen e tyre të aksesueshme, si dhe një sistem efiçent shërbimesh turistike. Kthimi i këtyre

objekteve në një destinacion turistik do të vinte në lëvizje një mekanizëm rritjeje, i cili do të ofronte

më shumë okazione punësimi, veçanërisht për të rinjtë.

Figura 13. Gjeositi “Mosperputhja këndore Polenës”

III.1.1.c Të dhëna klimatike

Edhe pse pjesa më e madhe e studimeve për turizmin përqëndrohen në variable ekonomike29

klima

identifikohet si faktor kyç për zhvillimin e turizmit, si dhe një atribut i rëndësishëm destinacioni30

.

Rëndësia e rolit të klimës në zgjedhjen e destinacioneve turistike reflektohet në materiale të

28Është studiuar nga Prof. Vangjel Melo dhe Prof. Eftim Dodona

29Crouch G.I. (1994). The Study of International Tourism Demand: a Survey of Practice, Journal of Travel Research 32

(4), 41-55 & Lim, C., Min, J.C.H. & McAleer, M. (2008)Modelling income effects on long and short haul international

travel from Japan.Tourism Management 29(6), 1099-1109 30

Hu, Y. & Ritchie, J. (1993)Measuring destination attractiveness: a contextual approach.Journal of Travel Research,

32(20), 25-34.


89

2016

ndryshme shkencore31

. Nga pikëpamja klimatike rrethi i Korçës inkuadrohet në dy zona klimatike:

Fusha e Korçës e cila bën pjesë në zonën klimatike mesdhetare paramalore / nënzona jugore dhe

territoret malore që hyjnë në zonën mesdhetare malore/ nënzona juglindore32

. Klima e rrethit të

Korçës karakterizohet nga dimëra të ashpër dhe verë të freskët. Kjo vjen nga fakti që rrethi ndodhet

larg ndikimit zbutës të detit dhe është i rrethuar nga male të larta, prej grykave të të cilave vijnë

masa ajrore me origjinë kontinentale.Faktorët që duken të jenë me rëndësi për zhvilimin e turizmit

përfshijnë elementët klimatikë si: temperatura, era, lagështira dhe rrezatimi diellor, etj. Të tjerë

parametra si psh.shpejtësia e erës apo thellësia e borës mund të jenë të rëndësishme për aktivitete

më specifike. Sipas autorëve të ndryshëm parametrat klimatikë mund të bashkohen në një indeks të

vetëm, i cili jep tregues së përshtatshmërisë klimatike të një vendi për aktivitete të caktuara

turistike.

Figura 14. Harta klimatike e rrethit Korçë

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga harta klimatike e Shqipërisë

31Gómez Martín, Ma. (2005)Weather, Climate and Tourism.A Geographical Perspective. Annals of Tourism Research,

32(3), 571-591. 32

Qiriazi P. (2011)Gjeografia Fizike e Shqipërisë, Tiranë


90

2016

Mieczkowvski33

zhvilloi Tourism Climate Index (TCI) i cili bashkon shtatë parametra klimatikë të

aplikueshëm në vende atraktive. Ndërsa, Yu et al34

demostruan se vizibiliteti dhe reshjet janë

fondamentale për vlerësimin e resurseve turistike të një territori. Sa u takon reshjeve, në rrethin e

Korçës rregjistohen vite të lagëta siç është viti 1963, ku janë rregjistruar 1090mm35

reshje dhe vite

të thata siç ka qenë viti 1945, ku kanë rënë vetëm 433mm36

reshje. Muaji më i lagët është nëntori ku

bien mesatarisht 112mm37

reshje, kurse më i thati është korriku me 21mm38

(gati 6 herë më pak se

muaji më i lagët). Maksimumi i rënies së reshjeve në 24 orë ka arritur në Korçë me 85mm, e

regjistruar në 13 nëntor 193339

. Numri mesatar i ditëve me reshje në një vit është 121.

Kohët e fundit me bërjen virale të fenomentit “climate change”, në studimet për turizmin ka patur

një interes të vazhdueshëm për raportin mes klimës dhe aktiviteteve pritëse, në mënyrë të veçantë

aktiviteteve në ajër të pastër si skitë, noti, golfi dhe vizitat në parqe natyrore , etj. Industria e skive

është një shembull i kushtëzimit të turizmit nga koha, pasi bora është një nga kërkesat kryesore për

këtë lloj aktiviteti. Siç definon Scott at al40

, aktiviteti i skive mund të zhvillohet kur thellësia e borës

i kalon 30cm, kur temperatura nuk i kalon 10 º C për dy ditë rresht e shoqëruar nga reshjet e shiut

ose kur për dy ditë nuk bie shi më shumë se 20mm. Sikundër relievi i rrethit të Korçës ka karakter

malor, temperatura ulet me rritjen e lartësisë dhe reshjet kryesisht bien më tepër në formën e

dëborës se sa të shiut.

Kështu, Korça është rrethi me më pak reshje shiu në të gjithë vendin, por karakteri i reshjeve në

formën e dëborës e bë atë mjaft të përshtatshëm për zhvillimin e turizmit të bardhë. Sasia e reshjeve

ndryshon nga njëri vit në tjetrin numri i ditëve me shtresë dëbore në vit është rreth 3541

, në pjesën

më të madhe të tyre në muajt janar e shkurt, ndërsa shtresa maksimale borës arrin 47cm në shkurt

dhe 46cm në janar. Mesatarja vjetore e reshjeve të është 722mm42

, gati dy herë më e vogël se

mesatarja ne rang kombëtar. Kjo sasi e pakët e reshjeve vjen nga pengesa e krijuar nga vargjet

malore në perëndim ndaj erërave shiprurëse të perëndimit.Njëherazi tempertura mesatare vjetore,

regjistruar në stacionin e Korçës, 900m mbi nivelin e detit, llogaritet 10.7º C43

. Muaji më i ftohtë i

vitit është janari me 0,5º C44

, kurse muajt më të nxehtë janë gushti dhe korriku, me një ndryshim të

vogël nga njëri - tjetri: gushti me temperaturë mesatare 20.8 º C45

, kurse korriku 20.5º C46

.

33Mieczkowski , Z. (1985)The tourism climate index: a method for evaluating ëorld climates for tourism. The Canadian

Geographer, 29, 220-233. 34

Yu, G., Schwartz, Z. & Walsh, J.E. (2009)A Weather-resolving index for assessing the impact of climate change on

tourism related climate resources.Climatic Change, 95, 551-573. 35

Instituti i Hidrometeorologjisë: Manuali i Reshjeve, Tiranë 36

Po aty 37

Po aty 38

Po aty 39

Po aty 40

Scott, D. & Jones, B. (2007).A regional comparison of the implications of climate change of the golf industry in

Canada.The Canadian Geographer, 51(2), 219- 232. 41

Po aty 42

Instituti i Hidrometeorologjisë: Manuali i Reshjeve, Tiranë 43

Instituti i Hidrometeorologjisë: Manuali i Temperaturave, Tiranë, 44

Po aty 45

Po aty 46

Po aty


91

2016

Amplituda vjetore e temperaturës është ndër më të lartat e vendit tonë, 20.3º C47

. Temperatura

maksimale absolute është 35.8º C48

nga maksimalet më të larta të regjistruara në Shqipëri, ndërkohë

që temperatura minimale absolute ka arritur në - 26.9 º C dhe është tempertura më e ultë e

rregjistruar në vendin tonë. Të shumta janë ditët me ngrica, ku numri i ditëve me temperaturë nën 0

º C e më poshtë është ndër më të lartat në Republikë, me 88 ditë49

. Të gjtha këto karakteristika të

klimës së rrethit të Korçës si edhe fakti që zonate mbrojtura të tij karakterizohen nga relievi malor e

bëjnë territorin e rrethit mjaft të përshatshëm për zhvillimin e turizmit të bardhë me kulmim

nëstinën e dimrit. Rënia e kërkesës turistike përgjatë stinëve të tjera për shkak të kushteve jo të

favorshme mund të ketë implikacione të rënda ekonomike për bizneset e kampeve të skive të

lidhura me sezonin e dimrit50

. Kjo sjell domosdoshmërinë e desezonalitetit të turizmit në zonat e

mbrojtura të rrethit të Korçës. Klima mund të influencojë edhe në atraktivitetin e peizazheve të tyre.

Kërkimet e zhvilluara kanë treguar se degradimi i cilësisë së mjediseve malore ka ardhur si pasojë

e ndryshimeve të “climate change”. Zhdukja e akullnajave dhe ndryshimi i ekozonës janë

identifikuar si efekte negative potenciale për turizmin51

. Një gamë e gjerë bibliografie ka diskutuar

raportin midis “climate change”e biodiversitetit në përgjithësi52

si dhe turizmit në mënyrë të

veçantë53

, ndaj lipsen studime më të hollësishme të “climate change” dhe impaktit të saj në

zhvillimin e turizmit, në zonat e mbrojtura të rrethit. Turistët marrrin vendime për pushime në bazë

të kushteve klimatike të një destinacioni turistik54

.

Duke u bazuar në rëndësinë që merr klima për turistët në procesin e përzgjedhjes, Scott dhe

Lemieux55

diktojnë që informaconet për klimën janë të disponueshme nga shumë burime mediatike

si p.sh: agjensi udhëtimi, organizatat e marketingut turistik, guidat, interneti, televizoni, radio,

gazetat, etj. Në një përmbledhje artikujsh për World Meteorological Organization Scott & Lemieux 56

komentuan që materialet e marketigut turistik dhe sitet Web sigurojnë për turistët potencialë

informacion të limituar për klimën duke dhënë vetëm temperaturën mesatare mujore, çka pakëson

mundësinë e vendeve të ndryshme për t‟u përzgjedhur si destinacion turistik. Sipas de

47

Po aty 48

Po aty, e regjistruar më 9 gusht 1945 49

Po aty 50

Elsasser, H. & Buerki, R. (2002). Climate change as a threat to tourism in the Alps.Climate Research, 20, 253–257. 51

Wall, G. & Badke, C. (1994)Tourism and climate change: an internationalperspective. Journal of Sustainable

Tourism, 2 (4), 193-203 në UNWTO, UNEP &WMO (2008) Climate Change and Tourism: Responding toGlobal

Challenges. Madrid: United Nations World Tourism Organization; Paris: United Nations Environment Program;

Geneva: World MeteorologicalOrganization & Elsasser, H. & Buerki, R. (2002)Climate change as a threat to tourism in

the Alps.Climate Research, 20, 253–257 52

Green, R.E., Harley, M., Spalding, M. & Zoeckler, C. (2001)Impacts of climate change on Wildlife. United Nations

Environment Programme, Geneva& Taylor, M. & Figgis, P. (eds) (2007)Protected Areas: Buffering nature

againstclimate change. Proceedings of a WWF and IUCN World Commission on Protected Areas symposium, 18-19

June 2007, Canberra.WWF Australia, Sydney. 53

Christ C, Hillel O, Matus S, Sweeting J (2003)Tourism and biodiversity: maping tourism‟s global footprint.

Conservation International, Washington DC &Tratalos, J.A., Gill, J.A., Jones, A., Showler, D., Bateman, I., Watkinson,

A., Sugden,R. & Sutherland, W.J. (2005)Interactions between tourism, breeding birds and climate change across a

regional scale. Tyndall Centre for Climate Change Research, Technical Report 36. 54

Ehmer, P. & Heymann, E. (2008)Klimawandel und Tourismus: Wohin geht dieReise? Aktuelle Themen, 416.

Frankfurt: Deutsche Bank Research 55

Scott, D. & Lemieux, C. (2009)Weather and Climate Information for Tourism. White Paper, commissioned by the

World Meteorological Organisation 56

Po aty


92

2016

Freitas57

parametrat mesatarë janë me vlerë të kufizuar, pasi me shumë gjasa turistët janë të

interesuar të eksperimentojnë ekstremet e temperaturës së ditëve më të nxehta si dhe numrin e

ditëve me diell në vit.

III.2. Inkuadrimi biologjik i rrethit të Korçës

III.2.1. Të dhëna floristike

Rrethi i Korçës dallon për bimësinë karakteristike me përzjerje të specieve të trevave veriore dhe

jugore. Ashtu si edhe komponentët e tjerë të natyrës së rrethit edhe bimësia ndjek zonalitetin në

vertikal. Kati i shkurreve është i vendosur mbi tokat e hirta kafe dhe gjen shtrirje të kufizuar në

rrethin e Korçës pasi është i përhapur në pjesën jugperëndimore të tij kryesisht në luginat lumore 58

.

Nga të dy nënkatet e këtij kati në rrethin e Korçës gjen më pak shprehje nënkati i makjes, i cili

takohet në të gjitha llojet e ekspozimeve dhe llojet e formacioneve gjeologjike. Ky nënkat është

tipik i bimësisë mesdhetare, i përbërë nga disa dhjetra lloje shkurresh dhe shkurrëza që i qëndrojnë

thatësirës.

Krahas këtyre takohen edhe shkurre të tjera me gjelbërim të përhershëm që përfaqësojnë

pseudomakjen, rezistente ndaj temperaturave të ulëta (-16 , -18 ° C) si dëllënja e kuqe (Juniperus

oxycedrys L)59

dhe bushi (Buqus sepprevises). Mbi nënkatin e makjes shtrihet nënkati i shibliakut,

që takohet në luginën e Devollit etj., me përfaqësuese shkozën (Carpinus orientalis), trëndafili i

egër (Rosa canina), murrizi (Crataegus oxyacanthea ), panja ( Acer obtusatum), lajthia (Corylus

allevana L) dhe frashëri (Fraxinus ornus L ), të cilat i gjejmë të përhapur në Parkun Kombëtar të

“Bredhit të Drenovës”60

. Ndërkohë në rrethin e Korçës, pos dëllënjës së kuqe (Juniperus oxycedrys

L)61

, nga llojet e shkurreve gjejmë edhe vënjën (Juniperus exelcea ), ekzamplar e caracit (Cettis

toumeforttii) të përhapur në Parkun Kombëtar të Prespës62

.

Në Park gjejmë edhe bimën endemike të Çajit të Malit (Siederitis scardic)63

e cila rritet në bashkësi

bimore reth gurëve të shpateve me eksopozim jugor për shkak të nevojës së tyre për diell. Kati i

dushqeve shtrihet në lartësitë 800 -1250m nga niveli i detit. Ky kat bimor përbëhet nga disa lloje

dushqesh si: qarri, (Querrcus cerris L), gështenja (Castanea sativa Miller) si dhe shumë lloje

shkurresh si: shkoza (Carpinus betulus L)64

. Duke marrë në konsideratë pozitën gjeografike

juglindore të rrethit dalim në përfundimin që mbizotërojnë dushqet kserofile, por prezenca e qarrit

57de Freitas, C.R. (2005)The climate-tourism relationship and its relevance to climatechange impact assessment. In:

Tourism, Recreation and Climate Change: International Perspectives. C.M. Hall and J. Higham (eds). Channelview

Press,UK. 29-43. 58

Drejtoria e Shërbimit Pyjor (2010) Korçë. 59

Qiriazi P ( 2011)“Gjeografia fizike e Shqipërisë” , Tiranë. 60

Luadhi K, Haska H, Canaj E, Hoxha Y ( 2009)“Zonat Malore dhe Parqet Kombëtare pyjore , premisë kryesore në

zhvillimin e turizmit malor në rajonin e Korçës. Semiari: Menaxhimi i pyjeve në rajonin e Korçës, Korçë. 61

Qiriazi P ( 2011 )“Gjeografia fizike e Shqipërisë” , Tiranë. 62

K, Haska H, Canaj E, Hoxha Y ( 2009) . “ Zonat Malore dhe Parqet Kombëtare pyjore, premisë kryesore në zhvillimin

e turizmit malor në rajonin e Korçës. Semiari: Menaxhimi i pyjeve në rajonin e Korçës, Korçë. 63

Po aty 64

Qiriazi P ( 2011 )“Gjeografia fizike e Shqipërisë”, Tiranë. 64

K, Haska H, Canaj E, Hoxha Y ( 2009)“Zonat Malore dhe Parqet Kombëtare pyjore, premisë kryesore në zhvillimin e

turizmit malor në rajonin e Korçës. Semiari: Menaxhimi i pyjeve në rajonin e Korçës, Korçë.


93

2016

(Querrcus cerris L) i cili bën pjesë në dushqet mezofile me origjinë nga Evropa e Mesme dhe

Ballkani Perëndimor dhe mbizotëron në trevat veriore të vendit tonë65

, bën të dilet në përfundimin

që në areale të caktuara të rrethit shfaqen inversion të vendosjes së llojeve brënda kateve përkatëse,

pra vendosja e bimësisë së dushqeve karakterizohet nga një devijim i katëzimit të tyre në vertikal.

Figura 15. Harta e Corine Land Cover e rrethit Korçë

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga Global Corine Land Cover Map

Kati i ahishteve dhe i halorëve shtrihet në lartësitë 1200 -2000 metër mbi nivelin e detit dhe është i

vendosur mbi atë të tokave të murrme pyjore. Këtu rriten drurë të lartë, kryesisht ahu (Fagus

sylvatica), pisha e zezë (Pinus nigra), bredhi (Abies alba L), etj. Ahu (Fagus sylvatica) në këtë

territor parapëlqen shpatet me ekspozim verior, verilindor, lindor dhe veriperëndimor, sepse ata janë

më të freskët dhe me lagështirë më të madhe. Por mbi lartësitë 1600m ai kalon në shpatet më të

ngrohta, sepse nuk u reziston temperaturave të ulëta. Në përgjithësi ahishtet këtu janë të thjeshta,

por jo rrallë shoqërohen edhe me panjë (Acer pseudoplantanus L), frashër (Fraxinus augustifolia

Vah), phishë e zezë, bredh, etj., si në rastin e Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës”, etj. Ahishtet

kanë rëndësi të madhe për mbrojtjen e tokës nga erozioni dhe si rrejdhim edhe në mbrojtjen e

65

Qiriazi P ( 2011 )“Gjeografia fizike e Shqipërisë” , Tiranë.


94

2016

biodiversitetit. Njëherazi shërbejnë edhe si vendstrehim i shumë kafshëve të egra66

, ndër to edhe

lloje endemike me status të veçantë mbrojtjeje. Ahu është mjaft i përhapur në Parkun Kombëtar të

Prespës dhe Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës”67

. Sa i takon përdorimit të tokës sipas Corine

Land Cover 2006 rrethi Korçë karakterizohet nga dominaca e habitateve natyrore si: pyjet konifere,

pyjet e përziera, kullota, drufrutorë, toka bujqësore e liqene në raport me habitatet antropogjene si:

objekte ndërtimi dhe komerciale, fabrika, uzina, etj. Një organizim i tillë hapësinor, me peshë nga

natyraliteti favorizon zhvillimin e turizmit natyror e ekoturizmit në rrethin e Korçës, veçanërisht atë

në Zonat e Mbrojtura.

III.2.1.a. Kërkesat ekologjike të specieve me interes për komunitetin

Rrethi i Korçës është i pasur me specie neoendemike e subendemike. Mungesa e kujdesit për

ekosistemet natyrore tokësore kanë sjellë si pasojë dëmtime të mëdha të rezervave biologjike të

rrethit.

Tabela 9. Specie bimore neoendemike dhe subendemike në rrethin Korçë

SPECIE IUCN Korçë Moravë Mali i

Thatë

Mokër Voskopojë

Neoendemike

Festucopsis Serpentini

C.E.Hubbord Melderis NT

X

Cistus Albanicua

E.F. Warburg R

X

Athamantha macedonica

(L)Spreng.subsp.albanica

Tutin

R

X

Gentiana pneumonanthe

L. subsp. nopcsae

(Jav.) Wraber

R

X

Subendemike

R X Silene schwarzenbergeri

Halacsy

Silene tommasinii Vis R X

Alyssum markgrafii O.E.

Schulz R X

Sedumserpentini

Janchen R X

Oxytropis purpurea R X

Erodium

guicciardii Heldr R

X

Marrubium

cylleneum Boiss et Heldr R X

66 Po aty

67K, Haska H, Canaj E, Hoxha Y ( 2009)“Zonat Malore dhe Parqet Kombëtare pyjore, premisë kryesore në zhvillimin e

turizmit malor në rajonin e Korçës. Semiari: Menaxhimi i pyjeve në rajonin e Korçës, Korçë.


95

2016

Politikat dhe praktikat ekstensive dhe intensive kanë ushtruar presion në ekosistemet natyrore duke

bërë që një pjesë e llojeve neoendemike dhe subenedemike të zhduken, një pjesë e konsiderueshme

të jenë në zhdukje e sipër dhe një numër edhe më i madh llojesh të rralla të jenë degraduar. Në

Tabelë. janë listuar speciet bimore neoendemike e subendemike dhe kërcënimet e mundshme te

tyre, bazuar në në shtojcën I, II dhe IV të Direktivës “Habitat”.

LEGJENDA :

EX- të zhdukura;

EZ- të rrezikuara;

EN- në zhdukje e sipër;

VU – të pambrojtura;

R – të rralla;

K – të panjohura;

NT- të pakërcënuara;

III.2.2. Të dhëna faunistike

Fauna e rrethit të Korçës është e pasur dhe e larmishme, si tokësore ashtu edhe ajo ujore. Në katin e

shkurreve jeton, dhelpra (Vuples vulpes L), çakalli (Canis aureus L), kaprolli (Capreolus capreolus

L), ndërsa në brezin e dushqeve jetojnë barngrënës të tillë si lepuri i egër (Lepus europaeus , Pall L.

capensis L) etj. Ndikimi i pyjeve ndihet edhe në qëndrueshmërinë e llojeve faunistike, pasi pylli u

ofron atyre e ushqimin dhe strehimin, ndaj në këtë kuptim nga qëndrushmëria e pyllit, pra nga

përbërja, struktura, larmia e llojeve dhe gjendja e tij varet edhe qëndrueshmëria, numri dhe llojet e

gjallesave që e popullojnë atë68

. Pyjet e larta mbajnë komunitet gjitarësh si ujku (Canis lupus L),

derri i egër (Sus serofa),etj69

. Pyjet e rrethit të Korçës kanë shërbyer si bazë për gjitarë me vlera të

larta biologjike dhe shkencore si, rrëqebulli (Lynix lynix ), ariu i murrmë (Ursus arctos), dhija e

egër (Rupicapra rupicapra) etj. Ndër shpendët mbizotëron shqiponja e malit (Aquila crysaetus) në

zonat e larta.

Në mjediset nëntokësore karsike të shpellës së Trenit gjenden deri në 14 lloje lakuriqësh nate të

cilat jetojnë në koloni të mëdha të përbëra nga individë të familjeve Rhinolophidae, Vespetilinidae,

Molossidae. Mjaft të përhapur janë lakuriqët e vegjël (P. kuhli, Pnathusi, P.Savii) dhe nga lakuriqët

e mëdhenj (N. Noctula)70

. Fauna ujore është më shumë e lokalizuar në mjediset ujore të lumit

Devoll dhe degëve të tij si dhe në liqenet e Prespës së Madhe dhe Prespës së Vogël. Në kompleksin

liqenor të Prespës nga llojet ujore përmendim krapin, por aty gjenden edhe një lloj shpendësh të

rrallë si Pelikani Kaçurrel (Pelecanus crespus )71

, që është një ndër vlerat prej të cilit liqeni me

mjediset pyjore përrreth ka marrë statusin e Parkut Kombëtar. Ekosistemet natyrore të rethit të

Korçës kanë vlera të jashtëzakonshme, por në mënyrë të veçantë pyjet, kullotat dhe liqenet ndikojnë

drejtpërsëdrejti në zhvillimin dhe shumimin e shumë llojeve dhe gjallesave që përzgjedhin si mjedis

jetësor, këto të fundit duke mbartur kështu vlera të larta të biodiversitetit dhe peizazhit, elemente

mjaft të rëndësishëm për t‟i shpalluar zona të mbrojtura.

68Drejtoria e Shërbimit Pyjor, ( 2011), Korçë.

69Po aty

70Qiriazi P ( 2011 )Gjeografia fizike e Shqipërisë, Tiranë.

71Po aty


96

2016III.2.2.a. Kërkesat faunistike të specieve me interes për komunitetin

Në rrethin e Korçës folenizojnë një sërë llojesh faunistike globalisht të rrezikuara të paraqitura në

Tab. të cilat duhet t‟iu nënshtrohen emergjncave të mbrojtjes me qëllim konsevimin e potenialit

turistik të rrethit.

Tabela 10. Specie shtazore globalisht të rrezikuara në rrethit të Korçës

n GJITARЁ KORÇË PRESPË LENIE

1 Rhinolophus hipposideros

2

Rhinolophus blasii X

3

Ursus arctos X

SHPENDЁ

1 Pelikanus Crispus

X

2 Phalacrocorax pygmeus X

3 Anser erythropus

X X

4

Acuila heliaca

X

5 Phalacrocorax carbo

AMFIBЁ

1

Tritoni me kreshta

X

III.3. Inkuadrimi social i rrethit të Korçës

III.3.1. Të dhëna historike

Korçarët janë rrënjosur në të këtë territor që në lashtësi, ndaj rrethi i Korçës përbën një prej trevave

me popullim mjaft të dendur të vendbanimeve prehistorike. Gërmimet e para arkeologjike në këtë

rajon filluan në vitin 1948. Rastësisht gjatë punimeve bonifikuese për tharjen e kënetës së Maliqit,

draga nxori pjesë të banesave mbiujore, të tipit palafit. Materialet arkeologjike të gjetura në këtë

hapësirë gjeografike të datuara nga neoliti i vonë 2800 – 2700 p.e.s e deri në fillimet e shek IX p.e.s

janë të shumta dhe me shtrirje kohore. Ato kanë shërbyer edhe si argument kryesor për tezën se

ilirët nuk ishin formuar në një vatër jashtëballkanike e konsiderohen të ardhur, por janë një popullsi

autoktone me vijueshmëri të pandërprerë. Vendbanimi më i rëndësishëm i epokës Neolitike (2800 –

2700 p.l.k) jo vetëm në rrethin e Korçës, por në Shqipërinë e më gjerë në rrafshin ballkanik,

paraqitet vendbanimi palafit i Dunavecit me sipërfaqe respektive 1ha dhe 1.4ha dhe me nivel të


97

2016

shtresës kulturore 3.2m e 2.5 m trashësi72

. Analizat laboratorike të kampioneve të marra në

Dunaveci e datojnë atë në vitet 4830 p.l.k. e për rrjedhojë ai përbën vendbanimin më të vjetër në

Ballkan e më gjerë73

. Materiali arkeologjik i mbledhur në këtë vendbanim prehistorik neolitik është

i shumëllojshëm, që nga veglat e ndryshme të punës prej stralli, kocke, briri, së bashku me farërat e

karbonizuara (grurë, elb, thekër etj.) dhe deri kockat e kafshëve (gjedh, dele, dhi, derra, etj.). Ato

provojnë se bashkësitë neolitike të rrethit të Korçës merreshin me bujqësi, gjueti, blegtori e

peshkim.

Kultura e epokës së bakrit si vazhduese e drejtpërdrejtë e asaj Neolitike karakterizohet nga shtimi

mjaft i madh i vendbanimeve, por që kryesori mbetet vendbanimi shumështresor i Maliqit. Në një

sipërfaqe prej 11ha zhvillohet në vijimësi të pandërprerë 4000 vjeçare deri në fillimet e periudhës

arkaike shek. VI p.l.k. Pjesën më të rëndësishme e zë vendbanimi mbiujor palafit i Maliqit me

sipërfaqe prej 900 m2 i cili rezulton të jetë më i madhi dhe më i rëndësishmi, jo vetëm brenda

vendit, por edhe i krahasuar me njësitë analoge në Kostur të Greqisë, Ustie në grykën e Drinit në

afërsi të Strugës apo në atë të Varnës në Bullgari.

Veglat e punës prej bakri të zbuluara këtu, janë të vetmet e këtij lloji të zbuluara deri më sot në

Shqipëri dhe që i kanë dhënë natyrshëm emrin epokës. “Numri i madh i stolive dhe

shumëllojshmëria e formave të tyre tregojnë për praninë e prodhimit lokal të tyre dhe për

ekzistencën e një veprimtarie metalurgjike, dhe artizanale të mbështetura në një traditë të gjatë,

fillimet e së cilës mund të ndiqen në këtë krahinë që në epokën e vonë të bronxit të ushtruara në

punishte të organizuara mirë”74

. Ky fakt tregon që territori ishte i pasur me resurse natyrore të

përshtatshme për jetesë. Jo më kot vendbanimet palafite të ndërtoheshin pranë vendburimeve ujore

dhe zonave të pasura me bimësi. Pas ardhjes te Iliaz Bej Panaritit në fshatin e Peshkëpisë që

ndodhet afër qytetit, Korça pësoi shumë ndryshime të mëdha. Ai ndërtoi një xhami të madhe në

vitin 1496 si dhe pazarin e Korçës.

Në shekullin XVII- XVIII qyteti u zgjerua, sidomos pas djegies të Voskopojës. Megjithëse

ekzistojnë burime historike për gjenezën e qytetit të Korçës rreth viteve 128 75

në memorien

“Historia e gjenealogjia e shtëpisë së Muzakjave” e shkruar nga Gjon Muzaka, princ i Epirit, ky

qytet mori një zhvillim të shpejtë sidomos në mesjetën e vonë nga shekulli XVIII. Materialet e

gjetura nga gërrmimet arkeologjike në hapësirën e sotme urbane të Korçës dëshmojnë për

ekzistencën e një vendbanimi të periudhës së antikitetit të vonë. Ndërsa “zanafilla e qytetit mesjetar

të Korçës lidhet me kalanë e banuar me 26 shtëpi, e cila përmendet në regjistrin e Korçës dhe

Përmetit në periudhën 1431 – 1432, ku fill mbas pushtimit u vendos qendra e administratës osmane

për krahinat përreth”76

. Bazuar në burime të shumta historike, mund të thuhet se Korça, në krahasim

me qytetet e tjera, si: Durrësi, Shkodra, Berati etj., “është një qytet relativisht i ri, i formuar gjatë

72Aliu S, ( ) Kërkimet e studimet arkeologjike në Shqipërinë Juglindore dhe vlerat e tyre në fushën e prehistorisë, fq 3.

73Po aty, fq 3.

74Andrea Zh, (1985)Kultura Ilire e tumave në pellgun e Korçës, Tiranë, fq 209.

75Gjata A, (2006)Mbi themelimin e Korçës, Korçë, fq.16

76Thomo P,( 1988)Korça urbanistika dhe arkitektura, Tiranë, , fq 23.


98

2016

mesjetës së vonë”77

. Korça ishte kryeqendra administrative dhe me funksion të rëndësishëm tregtar

edhe gjatë shekujve XVII-XVIII, në kohën e lulëzimit të qytetit mesjetar të Voskopojës 78

. Pas

shkatërrimit të Voskopojës u krijuan kushtet e favorshme për një rritje më të shpejtë të Korçës dhe,

sipas francezit Pouqueville79

në fund të shekullit XVIII ajo u bë një qendër me 1300 shtëpi. Në vitet

„20 të shekullit të kaluar, Korça ishte një qytet në zhvillim të shpejtë. Popullsia e saj u rrit nga rreth

15.000 mijë banorë në vitin 188880

, në 25.598 banorë në vitin 1923, duke u bërë qyteti më i madh i

Shqipërisë81

. Ndërsa në vitin 1927 Korça ishte organizuar në 4 nënprefektura; Pogradecit, Bilishtit,

Kolonjës e Leskovikut; 2 krahina; Opari e Gora të administruara nga Korça dhe Pogradeci; 338

katunde, 23 406 shtëpi, 127,864 banorë82

.

Lufta e Dytë Botërore solli rritje të popullsisë së rrethit të Korçës, gjithashtu edhe mënyrën e

shfrytëzimit të territorit, ndërkohë që në periudhën e komunizmit pati nota pozitive në mbrojtjen e

zonave të veçanta të quajtura në atë kohë “rezevate gjuetie”, por nga ana tjetër politika e hapjes së e

tokave të reja për të siguruar nevojat e popullsisë gjithmonë në rritje si pasojë e mungesës së

planifikimt familjar dhe “forma mentis e kohës çoi në degradimin e florës dhe rrjedhimisht edhe të

faunës së rrethit. Midis aktiviteteve ekonomike si bujqësi e gjuetia, ishte dhe blegtoria e

karakterizuar nga rritja e mijëra kafshëve të cilat kullotin në verë në lëndinat e maleve të rrethit, për

t‟u spostuar gjatë stinës së dimrit në Fushgropën e Korçës e më gjerë . Pas viteve „90 ishin piknikët

një lloj tjetër mënyre argëtimi, të cilët do t‟i linin vend viteve të fundit turizmit, i cili imponohet si

një aktivitet i rëndësishëm për komunitetin korçar edhe nëpërmjet të ashtuquajtyrëve “pole

turistike” si: Prespa, Dradha, Voskopoja, Vithkuqi, etj.

III.3.2. Të dhëna territoriale

Rrethi i Korçës është i vendosur në Rajonin Juglindor pjesërisht në fushëgropën me të njëjtin emër

dhe pjesërisht në malësitë përreth saj. Bën pjesë në Qarkun e Korçës dhe kufizohet me rrethin e

Kolonjës, rrethin e Pogradecit dhe rrethin e Bilishtit. Më shumë se 1/3 e popullsisë83

jeton në

qëndrën kryesore të rrethit, në bashkinë e Korçës, ndërsa pjesa tjetër shpërndahet midis Bashkisë së

Maliqit dhe komunave: Qëndër, Drenovë, Liqenas, Voskopojë, Voskop, Vreshtas, Vithkuq, Pojan,

Mollaj, Pirg, Libonik, Moglicë, Lekas dhe Gorë, të shtrira në lartësitë nga 850m – 2000m84

mbi

nivelin e detit. Pjesa më e madhe e vendbanimeve janë përhapur në fushgropë, duke u vendosur disa

km larg nga njëra tjetra. Tabela në vazhdim, e cila sjell të dhëna të rregjistrimit të popullsisë dhe

vendbanimeve sipas Cencusit të 2011 përfaqëson shpërndarjen hapësinore dhe altimetike të

popullsisë së rrethit të Korçë.

77Shkodra, Z (1973)Esnafet Shqiptare, Tiranë, fq. 292.

78 Po aty

79 Po aty

80Sipas Karmicit në “Gjeografia e Korçës dhe e rrethit”

81Thomo P., ( 1988)Korça urbanistika dhe arkitektura, Tiranë, fq 79.

82Zavalani T., ( 1928)Shqipëria më 1927, Tiranë, fq 311.

83INSTAT (2011)Popullsia sipas Qarqeve – Qarku i Korçës, Tiranë, 2011

84Qiriazi P., (2005)Gjeografia fizike e Shqipërisë, Tranë


99

2016Tabela 11. Njësitë administrative të banuara të rrethit të Korçës

Nr. Bashkia

/ Komuna

Popullsia

banorë/km2

Ndërtesa Banesa Lartësia mbi

nivelin e detit

(m)

Distanca

nga Korça

(Km)

1 Korçë* 51 152 6 792 19 328 845 0

2 Maliq 4 290 865 1 661 850 13.4

3 Qëndër 9 022 2 789 2 979 825 6.0

4 Drenovë 5 581 1 848 2 214 940 4.7

5 Liqenas 3 290 1 072 1 147 855 29.4

6 Voskopojë 1 058 469 637 1180 20.6

7 Voskop 3 832 1 201 1 279 890 9.9

8 Vreshtas 7 513 1 468 2 294 817 29.6

9 Vithkuq 1 519 679 748 1300 24.4

10 Pojan 10 864 3 410 3 649 822 16.7

11 Mollaj 3 438 1 043 1 303 880 7.4

12 Pirg 7 652 2 005 2 220 845 21.9

13 Libonik 8 922 2 322 3 061 820 11.9

14 Moglicë 951 579 689 1340 48.3

15 Lekas 392 266 280 950 38.2

16 Gorë 1 565 779 831 1000 31.5

Gjithsej 121.041 27.587 44.320 Burimi: Elaborim personal i autores duke u bazuar në hartën topografike, kalkulator distance online dhe Census 2011

III.3.3. Të dhëna demografike

Sipas ISTAT në rregjistrimin e popullsisë CENSUS 2011 rrethi i Korçës ka një popullsi prej

121.041 banorë85

ose 55.4 % 86

të popullsisë së Qarkut, prej të cilëve 55 442 banorë87

ose 46.2 %88

në qytetet Korçë dhe Maliq, dhe 65 599 banorë89

, ose 53.8% 90

në zonat rurale.

Tabela 12. Grupmoshate popullsisë në rrethin e Korçës

Mosha Femra Meshkuj Total

0-14

15-64

65+

10 237

40 437

9 471

10 023

40 282

8 491

21 162

81 301

17 982

Total 60 145 60 300 120 455

Burimi: Elaborim personal i autores duke u bazuar në Census 2011

Qyteti i Korçës ka 51 152 banorë91

ose 43.1 %92

të popullsisë gjithsej si rreth. Popullsia përfshin 57

784 familje93

, pra mesatarisht 3.5 persona94

për familje të cilat shpërndahen me një dëndësi

85INSTAT (2011)Popullsia sipas Qarqeve – Qarku i Korçës, Tiranë

86Elaborim personal duke u nisur nga të dhënat e CENSUS 2011

87INSTAT(2011)Popullsia sipas Qarqeve – Qarku i Korçës, Tiranë


89INSTAT ( 2011)Popullsia sipas Qarqeve – Qarku i Korçës, Tiranë


91INSTAT ( 2011)Popullsia sipas Qarqeve – Qarku i Korçës, Tiranë



100

2016

80b/km295

. Sipas zonave ky raport perfshin: 3 persona për familje,96

për zonën urbane dhe 4

persona97

për familje në zonën rurale.Grafika për grupmoshë është ajo tipike e popullsive të pjekura

përëndimore që tregon një “piramidë” në formë peme me shkallëzim anësor me klasa qëndrore nga

15 – 65. Tabela sjell përbërjen e popullsisë së rrethit të Korçës si dhe fashat e grupmoshave ( 0-14;

15-65; +65) sipas rregjistrimit të Census të vitit 2011. Struktura e popullsisë sipas grupmoshave dhe

përkatësisë gjinore paraqitet mjaft interesante dhe me interes për studimin sidomos fasha e

grupmoshës + 65. Ky targetgrup luan një rol të jashtëzakonshëm në menaxhimin e Zonave të

Mbrojtura.Të moshuarit kujdesen për shëndetin dhe jetëgjatësinë e tyre më shumë se grupmoshat e

tjera të popullsisë.

Edhe pse aftësia fizike zvogëlohet me kalimin e moshës, ata janë gjithmonë edhe më shumë në

gjendje të bëjnë një jetë të shëndetshme dhe fizikisht aktive. Ndërkohë që kërkesa e aktiviteteve të

tilla si: ski në dëborë apo rrokullisjeve ne mal pakësohen me moshën, të moshuarit rrisnin interesin

për turizëm rekreativ, ecjet në natyrë, studimin e natyrës, peshkimi në grup, vëzhgimi i faunës së

egër, etj. Nga ana tjetër reduktimi i kërkesës për kamping është kompensuar nga një kërkesë e

madhe e udhëtimit më komod. Njëherazi të moshuarit përfaqësojnë një oportunitet, pasi ata kanë

tendencën të jenë më të interesuar pikërisht për llojin e turizmit që ofrojnë Zonat e Mbrojtura, sepse

kanë më shumë të ardhura, pra janë më te predispozuar të paguajnë për nivele më të larta

interpretimi, guide turistike dhe shërbime të tjera98

.

Tabela 13. Struktura gjinore dhe statusi civil i banorëve në rrethin Korçë

Nr Lokaliteti Femra Meshkuj Beqar/e E/I martuar

1 Korçë* 26 124 25 028 18 615 27 692

2 Maliq 2 168 2 122 1 677 2 242

3 Qëndër 4 398 4 624 3 340 5 090

4 Drenovë 2 568 3 013 1 968 3 186

5 Liqenas 1 565 1 725 1 025 2 105

6 Voskopojë 519 539 407 596

7 Voskop 1 858 1 974 1 455 2 154

8 Vreshtas 3 675 3 838 3 145 3 954

9 Vithkuq 751 768 572 841

10 Pojan 5 342 5 522 3 944 6 193

11 Mollaj 1 694 1 744 1 264 1 965

12 Pirg 3 699 3 953 3 162 4 101

13 Libonik 4 374 4 548 3 444 4 959

14 Moglicë 446 505 438 470

15 Lekas 194 198 170 193

16 Gorë 730 835 647 840

Gjithsej 60 105 60 936 45 273 66 581 Burimi: Elaborim personal duke u bazuar në rregjistrimin e Census të v. 2011

93

INSTAT ( 2011)Popullsia sipas Qarqeve – Qarku i Korçës, Tiranë 94

Qarku Korçë (2005)Stategjia e zhvillimit të Qarkut 95

Elaborim personal duke u nisur nga të dhënat e CENSUS 2011 96

Qarku Korçë (2005)Stategjia e zhvillimit të Qarkut 97

Po aty 98

Paul F. J. Eagles et al. (2002)Sustainable Tourism in Protected Areas- Guidelines for Planning and Management


101

2016

SipasWord Commission on Protected Areas ekziston një korrelacion midis nivelit të arsimimit dhe

kërkesës për aktivitete rekreative në natyrë duke sjellë kështu ndryshime në modelet e zhvillimit të

turizmit. Si rezultat, turistët me nivel të lartë arsimor nuk kërkojnë thjesht të pushojnë diku, mjaft që

të mos jetë vendbanimi i tyre i përhershëm, por kërkojnë pushime të cilat pasurojnë jetën e tyre99

.

Kështu tentojnë të zgjedhin Zonat e Mbrojtura si një sistem i cili i përmbush të gjitha pritshmëritë e

turistëve. Në tabelën paraqitet niveli i arsimit në 2 bashki100

dhe 14 komuna101

të rrethit ku një pjesë

e mirë e popullsisë, 10 029 banorë 102

, disponojnë diplomë universitare dhe më shumë se 50 %103

e

saj kanë ndjekur ciklin 9-vjeçar, respektivisht 90 897 banorë104

ndërsa shkollën e mesme 67 829

banorë105

. Element tjetër i rëndësishëm për t‟u konsideruar është dinamika e popullsisë. Nga

rregjistrimi i vitit 2001 deri në atë të Censusit të 2011 evidentohet një rënie e popullsisë në rrethin e

Korçës, çka përkthehet në më pak konsumim të resurseve mjedisore dhe për rrjedhoje konservim

dhe ruajtje të zonave të mbrojtura të këtij rrethi.

Tabela 14. Niveli i arsimimit në rrethin Korçë

Nr. Bashkia/

Komuna

Dinë

shkrim

e

këndim

Analfabetë

Pa

diplomë

Cikël

i Ulët

Cikel

9-

vjeçar

E

mesme Universitet

1 Korçë 448 842 563 6403 13744 16398 7986

2 Maliq 37 146 69 767 1617 1048 210

3 Qëndër 58 212 61 1694 4165 1523 273

4 Drenovë 438 190 46 1002 2153 1015 241

5 Liqenas 36 48 27 555 1148 961 218

6 Voskopojë 11 36 15 194 498 167 28

7 Voskop 36 62 46 833 1713 630 107

8 Vreshtas 43 214 100 1204 3842 1001 92

9 Vithkuq 15 16 9 255 715 315 35

10 Pojan 71 345 177 1995 50304 1824 267

11 Mollaj 31 100 33 629 1683 461 86

12 Pirg 69 213 80 1347 3574 1156 169

13 Libonik 81 201 55 518 4395 1448 221

14 Moglicë 10 25 10 154 491 126 24

15 Lekas 3 1 1 96 192 48 12

16 Gorë 12 56 13 336 663 257 60

Gjithsej 1352 2707 1305 17 982 90 897 67 829 10 029 Burimi: Elaborim personal i autores, duke u bazuar në rregjistrimin e Census të v. 2011

99Paul F. J. Eagles et al. (2002)Sustainable Tourism in Protected Areas- Guidelines for Planning and Management

100Të dhëna të marra në Institucionin e Qarkut të Korçës

101Po aty


103Po aty

104Po aty

105Po aty

KAPITULLI IV MENAXHIMI TURISTIK I ZONAVE TË

MBROJTURA TË RRETHIT TË KORÇËS

Kapitulli prezanton filimisht zonat e mbrojtura dhe një

historik të shkurtër të turizmit në rrethin e Korçës. Të

dhënat e përftuara nëpërmjet analizës së pyetësorëve japin

një panoramë të qartë të gjendjes së zonave të mbrojtura në

këtë rreth dhe marrëdhëniet mes tyre e popullsisë lokale.

Më tej kapitulli trajton rezultatet rreth profilit të turistit si

dhe trendet që ndikojnë në menaxhimin turistik të ZM të

rrethit të Korçës. Skenarët e menaxhimit turistik nëpërmjet

itinerareve turistike tematiko-didaktike: itinerari turistik i

biodiversitetit, i gjeodiversitetit, eno-gastronomik dhe ai i

çiklizmit, janë risi që sjell kapitulli. Prezantimi i

aplikacionit iKorca për marketingun territorial të ZM të

rrethit të Korçës bën mbylljen e këtij kapitulli.


101

2016

V. MENAXHIMI TURISTIK I ZONAVE TË MBROJTURA TË RRETHIT TË KORÇËS..

.......................................................................................................................................................... 101

IV.1. Zonat e mbrojtura në rrethin e Korçës ............................................................................. 102-109

VI.1.2. Marrëdhëniet mes popollsisë lokale dhe ZM në rrethin e Korçës ................................ 110-121

VI.2. Turizmi dhe profili i turistit në rrethin e Korçës .............................................................. 122-126

VI.2.1. Trendet që ndikojnë në menaxhimin turistik të ZM të rrethit të Korçës ................... 127-132

VI.3. Skenaret e menaxhimit turistik të ZM të rrethit të Korçës ..................................................... 132

VI.3.1. S-1 - Itineraret turistike në ZM të rrethit të Korçës .................................................. 123-133

VI.3.1.a. Itinerari turistik i biodiversitetit ............................................................................ 133-137

VI.3.1.b. Itinerari turistik i gjeodiversitetit ........................................................................... 137-139

VI.3.1.c. Itinerari turistik eno-gastronomik ........................................................................... 139-142

VI.3.1.d. Itinerari turistik i çiklizimit .................................................................................... 142-143

VI.3.2. S-2 - iKORCA, një aplikacion për marketingun territorial të ZM të rrethit të Korçës .... 143-

158


102

2016

IV. MENAXHIMI TURISTIK I ZONAVE TË MBROJTURA TË RRETHIT TË KORÇËS

IV.1. Zonat e mbrojtura në rrethin e Korçës

Natyra e rrethit ka favorizuar larminë e madhe të resurseve natyrore, një pjësë e mirë e të cilave

kanë marrë status mbrojtjeje. (Fig.16)

Figura 16 . Harta e zonave të mbrojtura të rrethit Korçë

Burimi: © R. Hoxhallari

Përkatësisht në rrethin e Korçës gjenden: një Rezervë Ndërkufitare Biosferë, dy Parqe Kombëtare,

njëri prej të cilëve me status ndërkufitar, një Rezervat Natyror i Menaxhuar dhe 27 Monumente

Natyre.


103

2016

Tabela 15. Zonat e mbrojtura në rrethin Korçë

Nr Emërtimi i

Zonës së mbrojtur Kategoria Miratimi Sipërfaqja/Ha

Rezervë Biosferë

1 Prespë – Ohër

UNESCO

nr. datë 10.06.2014

446 244

Park Kombëtar

2

Prespa

II V.K.M

nr. 80, datë 18.02.1999

27 750

3 Bredhi i Drenovës

II V.K.M

nr. 96, datë 21.11.1966

1 380

4 Rezervat

Natyror i Menaxhuar

/Park Natyror

5 Krastafillak IV Rreg.MB

nr. 1, datë 27.7.1977

250

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga të dhënat e MMAU dhe UNESCO

Rezerva Ndërkufitare e Biosferës Prespë-Ohër1

Përbën Rezervën e parë të Biosferës të Shqipërisë dhe Maqedonisë, e cila, në qershor 2014, iu

bashkua Rrjetit Botëror të Rezervave të Biosferës. Me sipërfaqe prej 446 244ha dhe popullsi rreth

455000 banorë, kjo rezervë përfshin basenin e liqenit të Ohrit (Trashëgimi Botërore), basenin e dy

liqeneve të Prespës, si dhe territoret rreth tyre në Maqedoni e Shqipëri. Peizazhi i kësaj rezerve

ndërkufitare të biosferës është një asambël harmonik i pasqyrës së liqeneve të Ohrit dhe Prespës të

rrethuar me male dhe fusha, në skajet veriore e jugore. I gjithë peizazhi i saj dallohet për

biodiversitet e pasura me specie të rralla e të rrezikuara globalisht. Liqenet e Ohrit dhe Prespës, për

shkak të gjenezës dhe evolucionit, kanë specie të shumta endemike, të cilat janë unike dhe gjenden

vetëm në ekosistemin ujor të tyre. Për këtë arsye, në vitet „50 të shekullit të kaluar, u krijuan parqet

kombëtarë për ruajtjen e këtyre vlerave: i Galiçicës e Pelisterit në Maqedoni dhe, në vitet ‟90 të

këtij shekulli, Parku Kombëtar i Prespës në Shqipëri.

1Koncepti Rezerva e Biosferës është pjesë e programit “Njeriu dhe Biosfera” (MAB, Man and the Biosphere), i krijuar

nga UNESCO-ua, në fillim të vitit 1970. Ky program është ndërqeveritar dhe shkencor me qëllim përmirësimin në nivel

global të marrëdhënieve midis njerëzve të planetit dhe mjedisit natyror. Rezervat e Biosferës janë site të ekuilibrit midis

ruajtjes së biodiversitetit dhe përdorimit të qendrueshëm të burimeve natyrore. Ato shpallen çdo vit nga Këshilli

Koordinues Ndërkombëtar (ICC) i programit të UNESCO-s “Njeriu dhe Biosfera”, që përbëhet nga përfaqësuesit e

zgjedhur nga 34 shtete anëtare të UNESCO-s. Rezervat e reja të biosferës u shpallën nga ky këshill në sesionin e 26- të

mbajtur nga 10-13 qershor 2014, në Rezervën e Biosferës “Peizazhi i liqenit Vättern” (Jonkoping, Suedi). Aktualisht,

Rrjeti Botëror i Rezervave të Biosferës të UNESCO-s numëron 631 site, nga të cilat 14 janë ndërkufitare.


104

2016Këto parqe kryejnë funksionin e konservimit të Rezervës së Biosferës. Në zonën qendrore të

rezervës janë përfshirë rreth 14000 ha, ku ndalohet rreptësisht zhvillimi i çfarëdo aktiviteti human.

Rezerva Ndërkufitare e Biosferës Ohër-Prespë administrohet nga Komiteti i Menaxhimit të Basenit

të Ohrit (OWMC), një institucion i krijuar në kuadrin e një marrëveshje dypalëshe nga të dy vendet

bregliqenore, e nënshkruar në vitin 2004 dhe e ratifikuar nga parlamentet e të dy vendeve. OWMC

mbështetet nga Sekretariati i Përbashkët me zyra në Pogradec dhe Ohër. Përfshirja e basenit Ohër-

Prespë në rrjetin botëror të Rezervës së Biosferës synon ruajtjen, studimin, monitorimin, por edhe

zhvillimin e qëndrueshëm të zonës2. Rrethit të Korçës i takon vetëm sektori i dy liqeneve të Prespës.

Figura 17. Harta e Zonimit Rezerva Biosferë Ohër- Prespë

Burimi: Ministria e Pyjeve, Mjedisit dhe Administrimit të Ujërave

2 “Baseni Ohër-Prespë ka rëndësi të madhe jo vetëm lokale e rajonale, por edhe globale, si një zonë me vlera të

jashtëzakonshme mjedisore, ekonomike, shkencore dhe kulturore. Kjo është një zonë me interes kombëtar e më gjerë dhe menaxhimi e promovimi i vlerave natyrore, biodiversiteti i shumëllojshëm i saj, janë një kapital i vërtetë, i cili kërkon përdorim të kujdesshëm nga ne”, -nga fjala e Ministrit të Mjedisit Lefter Koka, me rastin e dhënies së Certifikatës Rezervë Ndërkufitare e Biosferës, 13.10.2014.


105

2016Figura 18. Pelcianus crespus dhe MN “Ishulli i Maligradit” në Rezervën Biosferë Prespë -

Ohër

Burimi: ©A. Geidemark

Parku Kombëtar i Prespës

Ka një sipërfaqe prej 27750ha3dhe është ndër parqet më të madha të vendit. Prespa u shpall “Park

Kombëtar” në vitin 19994. Është vazhdim natyror i Parkut Kombëtar të Galiçicës në ish-Republikën

Jugosllave të Maqedonisë dhe i Parkut Kombëtar Prespa në Greqi. Kjo ndihmon në mbrojtjen

tërësore të vlerave të Parkut. Përfshin liqenet Prespa e Madhe dhe e Vogël, pyjet dhe territoret

përreth tyre. Territori i Parkut përbëhet nga gëlqerorë dhe terrigjenë, ka reliev malor tepër të

larmishëm dhe të thyer, me kreshta, shpate, lugina dhe fushëza të vogla buzë liqenit, të krijuara nga

zvogëlimi i pasqyrës së tij.

Figura 19. Parku Kombëtar i Prespës

Burimi: ©Google

3Burim i siguruar në Ministinë e Mjedisit

4Po aty


106

2016

Figura 20. Harta e Zonimit Parku Ndërkufitar i Prespës

Burimi: Ministria e Pyjeve, Mjedisit dhe Adminsitrimit të Ujërave


107

2016

Shumë të përhapura janë format karstike sipërfaqësore dhe nëntokësore. Ka klimë mesdhetare

paramalore dhe në përgjithësi hidrografi tëvarfër sipërfaqësore. Vlerat e tij lidhen me biodiversitetin

e theksuar: brezi i dushkut me shparth, bungë, qarr e shkurre shoqëruese si shkozë, lajthi, dëllinjë

sidomos venjë dhe brezi i ahut, me ah, panjë, lajthi të egër, kullota alpine dhe shumë lloje bimësh

higrofile. Në Park gjenden gjithashtu gjitarë të rrallë e të rrezikuar si ariu i murmë dhe 25 lloje

reptilësh, 183 lloje shpendësh tokësore dhe ujore, midis tyre edhe pelikani, ndërsa gjatë dimrit vijnë

shpendë migratorë. Shumë e pasur është edhe fauna ujore. Prespa dallohet për larminë e peizazheve

liqenore e bregliqenore, gropore, lugina karstike, peizazhe malore si dhe traditat e pasura materiale

shpirtërore me vendbanime dhe kala prehistorike, antike dhe mesjetare, piktura, kisha të hershme,

eremite etj. Vlerat e parkut kërcënohen nga: punimi i tokave, zgjerimi i tyre në sipërfaqet e liruara

nga liqeni dhe përdorimi i pesticideve, marrja e rërës në plazhe, peshkimi dhe gjuetia e

pakontrolluar, prerjet dhe kullotja intensive, etj.

Figura 21. Biodiversiteti i Parkut të Prespës

Burimi: ©R. Hoxhallari

Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

“Bredhi i Drenovës” u shpall Park Kombëtar në vitin 1966. Parku ndodhet në Malet e Moravës,

10km në lindje të qytetit të Korçës. Përfshin tre pellgje ujëmbledhës, të Bozdovecit, Batakut dhe i

Izvorit. Sipërfaqia e përgjithshme e tij prej 1380ha ndahet në: 750ha pyll, 240ha kullota dhe pjesa

tjetër është shkëmbore. Shtrihet nga 1170m në 1798m mbi nivelin e detit5. Trualli i tij ndërtohet nga

shkëmbinj molasikë, të përfaqësuar nga konglomeratë, ranorë, argjilorë dhe më pak gëlerorë dhe nga

shkëmbinj magmatikë. Relievi i tij është i thyer malor të përfaqësuar nga maja të larta, si: Maja e

Elbit, Maja e Rrumbullakët, Maja e Madhe etj., nga shpate të thepisura, zgjerime etj. Klima është

malore me verë të freskët dhe dimër të ashpër, me dëborë të shumtë, shtresa e së cilës i kalon disa

dhjetra centimetra trashësi. Është shumë i pasur me burime të shumtë me ujë të pastër dhe vlera të

veçanta, që siç thotë kënga korçare “...edhe plakun e bëjnë të ri”. Midis tyre dallohen: burimi i Shën

Gjergjit, i Plakës, Izvorit, i Ariut, Çardakut etj. Uji i këtyre burime është përdorur dhe përdoret në

fabrikën e birrës së Korçës, e para e këtij lloji në Shqipëri. Në verën e vitit 2012 Parku u përfshi nga

zjarri i cili dëmtoi në një masë të madhe florën, faunën dhe tokat. Para këtij eventi, Parku dallohej

për biodiversitet të theksuar i cili përfaqësohej nga bredhi dhe më pak nga pisha e zezë, ahu, panja,

mëlleza dhe më rrallë tisi, që shtriheshin nga 750 në 1300 m. Poshtë pyllit ka patur shkurre të dendura

5Drejtoria e Shërbimit Pyjor Korçë ( 1958)Plani i mbarështimit të Ekonomive Pyjore “ Bredhi i Drenovës dhe

Bozdovecit”


108

2016

të përfaqësuara sidomos nga lajthi. Parku popullohej nga gjitarë të mëdhenj: ariu, ujku; nga disa lloje

shpendësh: harabelë të ndryshëm, gardalina, trishtili, qukapiku etj. Në këtë Park të lënë mbresa të

thella, format interesante të mikrorelievit, të modeluara nga era dhe erozioni, burimet me ujë të ftohtë,

të kristaltë, etj., mjaft interesante për zhvillimin e turizmit.

Rezervati Natyror i Menaxhuar i Krastafillakut

Ndodhet në jugperëndim të qytetit të Maliqit, në reliev kodrinoro - malor me lartësi nga rreth 850m

në 1252m. Kufijtë e dixhitalizuar përfshijnë: në V, përroi Livës, kuotat 954m dhe 931m; në L, kuota

931m; në J, vijon kurrizin deri te Maja Hija e Korbit (1252m); në P, Maja Hija e Korbit deri te

Përroi i Livës. Relievi i Rezervatit përfaqësohet nga Mali i Krastafillakut dhe karakterizohet nga

shpate mjaft të pjerrëta, të përbëra nga molasa të shkrifta. Nuk ka plan menaxhimi. Pas dëmtimit në

masë në vitin 1997 mbulesa bimore e tij përbëhet vetëm nga shkurre dushku, lajthie, shkoze,

gështenje dhe rrallë drurë të lartë tepër të degraduar. Dallohet pjesa P, J dhe V me shkallë jo të

njëjtë zhvillimi dhe dëmtimi të shkurreve. Pjesa P dhe J me shtrirje më të madhe mbulohet nga

shkurre më të dendura, që e mbrojnë mjaft mirë tokën nga erozioni, ndërsa pjesa V, me shtrirje më

të vogël, mbulohet nga shkurre të rralla, të degraduara, më tepër në formën e friganës, por këtu nuk

mungojnë edhe sektorët mjaft të pjerrët krejt të zhveshur në ujëndarëset, dhe në pjesën e poshtëme

të shpateve të degëve anësore të përroit kryesor.

Figura 22. Rezervati i Menaxhuar i Krastafillakut

Burimi: © E. Buzo


109

2016

Tabela 16. Monumentet e Natyrës së rrethit Korçë

Nr Emërtimi i zonës së mbrojtur Kategoria

Miratimi

Vendodhja

Gjeomonumente Monument

natyre

1 Guri i Prerë III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Gurrazez

2 Guri i Capit III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 PK Drenovë

3 Piramidat e Tokës të Zhombrit III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Moglicë

4 Bokërrimat e Moglicës III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Moglicë

5 Ishulli i Maligradit III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Prespë

6 Varreza e fosileve të Kretës të

poshtëme të Voskopojës

III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Voskopojë

7 Mospërputhja këndore e Polenës III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Polenë

8 Zgavra e Zaverit III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Prespë

Hidromonumente

9 Burimi ujit dhe gazit të djegshëm III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Polenë

10 Liqenet e Lenies III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Lenie

Biomonumente

11 Lisat e Shën Thanasit III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Korçë

12 Rrobulli i Kuq III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Lenie

13 Dushqet e Manastirit III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Prespë

14 Vënjat e Dishnicës III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Bulgarec

15 Pisha e Shëndëllisë III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Mborje

16 Rrapi i Qytetit III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Korçë

17 Pylli Osojë-Bakull III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Voskop

18 Pishat e Voskopojës III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Voskopojë

19 Pisha e Makrezës III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Vithkuq

20 Bredhi “Burimi i Çardakut” III VKM.nr.676,date,20.12.2002 Drenovë

21 Ahishta e Protopapës në Opar III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Moglicë

22 Bliri i Shënpjetrit III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Vithkuq

23 Plepi i Gjyrasit III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Gjyras

24 Pylli i përzierë i Maliqit III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Maliq

25 Ahishta e Bofnjës III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Moglicë

26 Vënjat e Kallamasit III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Liqenas

27 Arni i Lenies III VKM.nr.676,datë,20.12.2002 Lenie

Burimi: Ministria e Pyjeve, Mjedisit dhe Administrimit të Ujërave


110

2016

Në rrethin e Korçës numërohen gjithashtu 27 Monumente Natyre të cilët sipas origjinës në: 8

gjeomonumente, 2 hidromonumente dhe 17 biomonumente (Tab.), të miratura me VKM nr. 676 dt.

20.12.2002. Disa prej Monumenteve të Natyrës gjenden brënda territorit të Parkut Kombëtar të

Prespës, Bredhit të Drenovës dhe Rezervatit të Menaxhuar të Krastafillakut, ndërsa pjesa tjetër

është e shpërndarë në gjithë territorin e rrethit. Në tabelë listohen të gjitha MN-të e rrethit, teksa

analiza dhe interpretimi i tyre bëhet në sythin e propozimit të itinerareve turistike, si edhe në sythin

e marketigut territorial të ZM të rrethit të Korçës.

VI.1.2. Marrëdhëniet mes popollsisë lokale dhe ZM në rrethin e Korçës

Rritja e interesit për turizmin e qëndrueshëm reflekton nga ana tjetër edhe një rritje të shqetësimit

për cilësinë e mjedisit natyror, efektev mbi turizmin, aktivitete ngushtësisht të lidhura ndër vete dhe

që kanë tendencë të kompletojnë njëra-tjetrën. Për të kuptuar tipologjnë e turizmit në rrethin e

Korçës, orientimin e tij drejt Zonave të Mbrojtura dhe impaktin e tij në mjedisin e Zonave të

Mbrojtura, u realizuan disa fushata anketimi me banorë të rrethit. Theksi vihet në rastet ku korrelimi

i treguesve është domethënës.

Kampionimi i analizuar rregjistron një ekuilibër gati perfekt në përqindje të komponentëve

mashkull dhe femër, ndërsa pjesëmarrja e pensionistëve dhe studentëve respekton shpërndarjen e të

intervistuarëve sipas moshës. Niveli i arsimit është në propocional invers me moshën. Kategoria e

përfaqësuar më së shumti është ajo e nëpunësve të thjeshtë. Nga analiza e pyetësorëve njohja e

objekteve të Trashëgimisë Natyrore dhe edukimi mjedisor i të intervistuarëve është në përpjëstim të

drejtë me kulturën e përgjithshme e nivelin e lartë arsimor dhe në përpjestim të zhdrejtë me nivelin

e tyre të të ardhurave.

Lidhur me origjinën e të intervistuarëve rezulton se mbi 59% të pytësorëve janë mbledhur në

qytetin Korçë, 20% në qytetin e Maliqit 21% në fshatrat përreth Korçës, në të cilat ndodhen disa

prej zonave të mbrojtura të rrethit si: Drenovë, Prespë, Vithkuq, etj.

Grafiku 1. Të anketuarit sipas grupmoshave

Burimi: Elaborim personal i autores nga puna në terren

16%

32%

52%

Të anketuarit sipas grupmoshave

18 - 40 vjeç

40 -60 vjeç

mbi 60 vjeç


111

2016

Më lart janë paraqitur disa prej rezultateve kryesore të anketimit të kryer në një kampion prej 662 të

intervituarish. Nga vëzhgimi i Grafikut nr.1 mbi shpërndarjen e pyetësorëve sipas moshës

evidentojmë se: 52% e kampionit ka një moshë midis 18 – 40 vjeç, grupmoshat 40 – 60 vjeç zënë

32 % ndërsa grupmosha mbi 60 vjeç të kampionit, zë 16%. Lidhur me origjinën e të intervistuarëve

rezulton se mbi 59% të pytësorëve janë mbledhur në qytetin e Korçës, 20% në qytetin e Maliqit,

21% në fshatrat përreth Korçës, në të cilat ndodhen disa prej zonave të mbrojtura të rrethit si:

Drenovë, Prespë, Vithkuq, etj.

Grafiku 2. Të anketuarit sipas vendbanimeve


Nga Grafiku 3 vërehet se në anketim kanë marrë pjesë rreth 57% femra dhe 43% meshkuj.

Grafiku 3. Të anketuarit sipas gjinisë


59% 21%

20%

Të anketuarit sipas vendbanimit

Korçë

Maliq

Fshatra

57% 43%

Të anketuarit sipas gjinisë

Femra

Meshkuj


112

2016

Kampionimi i analizuar regjistron një disekuilibër në përqindje të komponentëve femra dhe

meshkujve gati me një mospërputhje relativisht të vogël, rreth 7%. Grupmoshat më të anketuara

kanë qënë 14 – 25 vjeç, pra nxënësit dhe studentët logjikisht target-grupi më i informuar sa i takon

zonave të mbrojtura dhe përdorimit turistik të tyre.

KONCEPTI PËR ZONAT E MBROJTURA

Në këtë pjesë analizojmë 5 pyetjet e para të pyetësorit për ZM

(Pyetësori nr:1

1- A kini dijeni për ZM?: Po □ Jo □

2- Po prindërit apo të afërtit tuaj kanë dijeni për ZM? : Po □ Jo □

3- Ka lëndë mësimore që trajtojnë ZM? : Po □ Jo □ Cila lëndë? ……………

4- Është i mjaftueshëm informacioni i marrë në shkollë ZM? : Po □ Jo □

5- Do të donit të mësonit më shumë për ZM? : Po □ Jo

Në përfundim të anketimit rezultoi se: Koncepti i Zonave të Mbrojtura ekziston vetëm tek

gjimnazistët, studentët, dhe më pak te pensionistët dhe gruposha me profesion të ndryshëm si:

menaxherë, ekonomistë, mësues, etj. Njohje relativisht e mirë e objekteve të tyre vihet re në

grupmoshat e reja si psh: moshat 14-20 kishin njohuri për këto zona, sidomos kjo e shprehur në

guidat e ndryshme dhe teksti Gjeografia 3 (Trashëgimia natyrore dhe Kulturore). Ndërsa tek moshat

20-25 vërehet një rritje e njohurive, kjo pasi edhe informacioni i marrë në disa programe

universitare është mjaft specifik dhe më i zgjeruar.

Grafiku 4. Koncepti i Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë

Burimi: Elborim personal i autores nga puna në terren

Nga analiza e pyetësorëvë rezulton gjithashtu, se nuk mungon dëshira e prindërve dhe të afërmit e

tyre që të shprehin dhe ata mendimin edhe pse ndodh që në shumicën e rasteve nuk e kanë të qartë

62%

38%

Koncepti i Zonave të Mbrojtura në rrethin

Korçë

Jo

Po


113

2016

konceptin e Trashëgimisë Natyrore dhe konfondohen mes objekteve të Trashëgimisë natyrore dhe

atyre Kulturore. Për pjesën më të madhe të të intervistuarve informacioni i marrë në shkollë nuk

është i mjaftueshëm dhe shprehin interesin e tyre për vendosjen e sa më shumë lëndëve e

disiplinave në dobi të mësimnxënies dhe kulturës së tyre. Gjithashtu shprehet dhe dëshira për të

mësuar më shumë rreth Zonave të Mbrojtura nëpërmjet mënyrave të tjera të informimit. Kjo është

më e qartë tek grupmoshat me profesion dhe pensionistët.

KARAKTERISTIKAT E ZM

Në këtë pjesë analizojmë pyetjet 6, të pyetësorit për ZM

(Pyetësori nr:1)

6 - Cilat janë karakteristikat e ZM? :

a………………………………………………………………………………………….

b. …………………………………………………………………………………………..

ç. ……………………………………………………………………………………………

Si vërehet edhe në grafik, një pjesë e mirë e të anketuarëve kanë informacion të mjaftueshëm për

karakteristikat e zonave të mbrojtura.

Grafiku 5 . Karakteristikat e Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë


Të gjitha këto mendime thuajse u shprehën nga grupmoshat 14-25 vjeç, ndërsa tek moshat e tjera

kryesisht pensionistët dhe grupmoshat me profesion të ndryshëm rezulton se kanë mungesë

informacioni shkencor të saktë lidhur me Zonat e Mbrojtura dhe të gjitha përgjigjet e tyre i kanë

vetëm nga ç‟kanë dëgjuar.

61%

39%

Karakteristikat e Zonave të Mbrojtura në

rrethin Korçë

Jo

Po


114

2016 NJOHJA E ZONAVE TË MBROJTURA

Në këtë pjesë analizojmë pyetjet 7, 8 të pyetësorit për ZM

(Pyetësori nr:1)

7- Nga se dallohet Monumenti i Kulturës nga Monumenti i Natyrës?

…………………………………………………………………………………………….

Grupmoshat 14-25 vjeç shprehen se Monumentet e Natyrës lidhet me mjedisin, ndërsa Monumenti i

Kulturës me vlerën materiale, historike dhe kulturore të një objekti. Monumenti i natyrës është i

krijuar nga natyra, ndërsa Monumenti i Kulturës nga dora e njeriut. Megjithëse pjesa më e madhe e

mendimeve të anketuarëve rezultonte pothuajse e njëjtë, ka dhe të anketuar që shprehnin paqartësi,

duke vendosur shenjën e barazimit mes objekteve të trashëgimisë natyorore dhe atyre të

trashëgimisë kulturore, duke rikonfirmuar edhe njëherë shkallën e ulët të njohjes së Zonave të

Mbrojtura në këtë rreth.

Grafiku 6. Njohja e Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë


Pyetjes nr. 8 të pyetësorit nëse mund të listonin disa objekte të trshëgimisë së natyrës sipas njësive

administrative përkatëse, pothuajse pjesa më e madhe e të anketuarëve u përgjigjën se kanë më

shumë informacion rreth Zonave të Mbrojtura që gjenden në vendin tonë, si: Parku Kombëtar i

Butrintit, Parku Kombëtar i Dajtit, Parku Kombëtar i Valbonës, Apolonia, Llogaraja, Thethi.

8. Mund të përmëndni disa Zona të Mbrojtura Natyrore :

a. Të vendit tonë? ………………………………………………………………….

b. Të qarkut tuaj?…………………………………………………………………...

c. Të rrethit tuaj?…………………………………………………………………...

d. Të komunës tuaj?………………………………………………………………...

e. Të fshatit apo qytetit tuaj?……………………………………………………….

54%

46%

Njohja e Zonave të Mbrojtura në rrethin

Korçë

Jo

Po


115

2016

Ndërsa nga objektet me status mbrojtjeje Qarkun e Korçës renditën: Liqenin i Prespës, Selcën e

Poshtme, Bazilikat e Linit, Drilonin, Dardhën, Voskopojën.Kështu edhe pse janë në dijeni të

konceptit të trashëgimisë natyrore, rezultati i nxjerrë nga analiza e pyetjeve 1-5 të Pyetësorit nr. I,

grupmoshat 16 -25 vjeç nuk janë në gjendje të listojnë disa nga objektet e Zonave të Mbrojtura të

rrethit të Korçës. Nga 2 Parqe Kombëtare, 1 Rezervat Natyror i Menaxhuar dhe 27 Monumente

Natyre që ka rrethi, gjatë anketimit, të intervistuarit e kësaj grupmoshe kanë përmendur vetëm 3

objekte me statusin e ZM: Bozdovecin (PK i Drenovës), Shpellën e Trenit (Monument Natyre) dhe

Gurin e Capit (Monument Natyre). Sa i takon njohjes së zonave të mbrojtura të komunës prej nga

janë të intervistuarit ata rendisnin: Pyllin e Fazanit, Pyllin e Cangonjit, Prespën dhe Bozdovecin.

Ndërkaq nga objektet natyrore të fshatit apo qytetit ku banojnë përmendin: Katedralja e Korçës,

Voskopoja, Muzeu “Bratko”, Drenova, Bredhi i Drenovës, duke mos e patur të qartë kategorizimin

e zonave të mbrojtura.

MBROJTJA E ZONAVE TË VEÇANTA NATYRORE

Në këtë pjesë analizojmë pyetjen 9 të pyetësorit për ZM

(Pyetësori nr. 1)

9 - Pse mbrohet një Zonë Natyore?

.........................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

Më shumë së 50% e të intervistuarëve listonin si arsye të mbrojtjes së tyre faktin që këto objekte

bartin vlera tepër të rralla natyrore, ekologjike, estetike si edhe vlerave unike, dëshmitare të

historisë për ruajtjen e ekosistemit.

Grafiku 7. Mbrojtja e Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë


60%

40%

Mbrojtja e Zonave të Mbrojtura në

rrethin Korçë

Jo

Po


116

2016

Ato shërbejnë edhe si burim ndërgjegjësimi për vlerat që mbartin. Të tjerët rendisnin si arsye

zhvillimin e turizmit dhe vendosjen e ekuilibrit natyror. Gjithësesi, krahas dhënies së mendimeve të

tyre rreth motivimit deri diku të pranueshëm të mbrojtjes së zonave të veçanta natyrore, u arrit në

përfundimin se asnjë prej 662 të intervistuarëve nuk ishte në gjendje të listonte shkaqet e mbrojtjes

së Zonave të Mbrojtura sipas përcaktimit të IUCN dhe ligjit nr. 8906 “Për zonat e mbrojtura”në

vëndin tonë duke thelluar gjithmonë edhe më tepër konceptin e ngushtë të zonave të mbrojtura në

rrethin e Korçës.

HISTORIA E ZONAVE TË MBROJTURA


(Pyetësori nr:1)

10- Dini ndonjë legjendë apo gojëdhënë për monumentin/tet e fshatit/qytetit apo comunes suaj?

…………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………..

Përgjithësisht të intervistuarit nuk kishin objektivë në lidhje me këtë pyetje dhe shpreheshin se nuk

kishin dijeni. Ndërsa 8 të intervistuar deklaronin se njihnin legjenda për objekte të tjera breda dhe

jashtë rrethit, si më poshte:

Liqeni i Lurës (në zonën e Lurës në periudhën e pushtimit, pushtuesit i lidhnin gratë dy e

nga dy e i hidhnin në liqen dhe në vendin ku ato binin, mbinin zambakë të bardhë, prandaj

dhe liqeni mori emrin Liqeni i Luleve)

Grafiku 8. Historia e Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë


65%

35%

Historia e Zonave të Mbrojtura në

rrethin Korçë

Jo

Po


117

2016

Prejardhja e fshatit Tren (ka ardhur nga Trojanët një fis që ka jetuar në lashtësi)

Krijimi i Liqenit të Prespës (është krijuar nga një vajzë e cila pasi mbushi ujin e harroi

çezmën hapur. Ajo rrodhi gjatë gjithë natës dhe u krijua Liqeni).

Në majë të malit Gramoz ndodhet një liqen i vogël që nuk ekziston në hartë.

Në Zaradishtë të Voskopit ndodhen muret e një kështjelle ilire.

Kalaja e Mborjes (aty janë gjetur zinxhirë vapori dhe spiranca).

Plepi i Cenos (konsiderohet vend i shenjtë, në Vranisht të Devollit).

Grafiku në vijim pasqyron prej të anketuarëve ndonjë legjendë e veçantë, nuk i lidhte Zonat e

Mbrojtura të rrethit, çka dëshmon për njohjen e pakët të tyre nga komunitetit.

PROBLEMET E ZONAVE TË MBROJTURA


(Pyetësori nr:1)

11. Nga se mund të dëmtohet një ZM ?

……………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

Krahas faktorit natyror, pothuajse të gjithë të intervistuarit cilësonin vetë shoqërinë njerëzore si

shkakun kryesor të dëmtimit të tyre.

Grafiku 9. Problemet e Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë


80%

20%

Problemet e Zonave të Mbrojtura në

rrethin Korçë

Jo

Po


118

2016

Gjithashtu, sipas tyre, e rëndësishme është ndërrmarja e nismave të sensibilizimit për njohjen dhe

mbrojtjen e këtyre vlerave të jashtëzakonshme të natyrës. Asnjë prej të intervistuarëve nuk përmend

shkaqe konkrete antopogjene si: prerja apo djegia e tyre, si dhe shkaqe natyrore si: tharja e tyre,

erozioni, etj.

SENSIBILIZIMI PËR ZONAT E MBROJTURA


(Pyetësori nr. 1)

12- Ç‟mund të bëni ju për mbrojtjen e ZM ?

………………………………………………………………………………………………….

Pothuajse të 662 të intervistuarit nuk dhanë asnjë nismë konkrete për rolin e tyre, për sensilbilizimin

a për ruajtjen e zonave të mbrojtura.

Grafiku 10. Sensibilizimi i Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë


PROPOZIME PER SITE TE REJA


(Pyetësori nr. 1 dhe të gjitha pyetjet e Pyetësorit nr. 2)

13- Në komunën apo qytetin tuaj ka ndonjë objekt, që meriton statusin e MN?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

92%

8%

Sensibilizimi për Zonat e Mbrojtura në

rrethin Korçë

Jo

Po


119

2016

Lidhur me objektet që meritojnë statusin e MN të anketuarit shprehen për disa objekte si: Shpella e

Trenit, Lisat e Shën Thanasit, Muzeu “Bratko”, ”ABC”-ja, Guri i Kamjes, Guri i Cjapit, Rezervati i

Cangonjit pjesa më e madhe e të cilëve janë tashmë “Zonë e mbrojtur”.

Grafiku 11. Propozime për site të reja në rrethin Korçë


Mosnjohja e objekteve të Trashëgimisë Natyrore me statusin e “Zonës së Mbrojtur” të rrethit çonte

në ripropozime të objekteve që tashmë e gëzonin këtë status. Ndërsa një pjesë e mirë e objekteve të

propozuar ishin më karakter historik dhe kulturor çka thellon edhe më shumë mangësinë në njohjen

e tipologjisë për Zonat e Mbrojtura. Gjithësesi këto 7 propozime të reja për marrjen e statusit

“Zonë e Mbrojtur” u bënë nga të moshuar të grumoshoshës mbi 65 vjeç, banorë të zonave rurale pa

arsimimin dhe informacionin e duhur.

Së fundi, të gjitha informacionet e mbledhura nga pyetësorët janë përpunuar edhe përmes softwerit

Statistika 6 dhe rezultatet janë vizualizuar nëpërmjet Cernoff Face, e cila përgjithësht përdoret për

të prezantuar analiza me shumë variable. Qëllimi i kësaj metode është shfaqja e variableve të tillë

si: buzët, sytë, dhe hunda. Tiparet e fytyrës janë shumë shprehëse statistikisht, kështu përmasat dhe

distanca mes tyre indikojnë negativitetin ose jo të një fenomeni të caktuar në një rast tudimi të

dhënë. Brënda rrethit të Korçës është analizuar gjëndja e zonave të mbrojtura për secilën nga 3

kategoritë prezente në rreth ( nga 6 kategori në total sipas ligjit Për Zonat e Mbrojtura në Shqipëri):

Park Kombëtar, Rezervat Natyror i Menaxhuar dhe Monument Natyre, gjithashtu edhe Rezerva

Biosferë. Secila nga tiparet e fytyrës pë rastin e marrë në studim, përfaqëson një variabël siç mund

të vërehet në legjendën e grafikës, respekitvisht si vijon:

99%

1%

Propozime për site të reja në rrethin e

Korçës

Jo

Po


120

2016

Grafiku 12. Gjendja e Zonave të Mbrojtura në rrethin Korçë sipas kategorive të IUCN

faccia/lar = Koncepti

orecchi/liv = Historia

mezzafaccia/alt = Karakteristikat

facciasup/ecc = Biodiversiteti

facciainf/ecc = Gjeodiversiteti

naso/lun = Njohja

bocca/cent = Mbrojtja

bocca/curv = Probleme

bocca/lun = Sensibilizimi

occhi/al = Propozime

Biosfere PK RNM

MN Gjeo MN Bio MN Hidro


gjerësia e fytyrës = Koncepti i ZM

niveli i veshëve = Historia e ZM

mesi i fytyrës = Karakteristikat e ZM

pjesa e sipërme e fytyrës = Biodivesiteti në ZM

pjesa eposhtme e fytyrës = Gjeodiversiteti ZM

gjatësia e hundës = Njohja e ZM

pozicioni i gojës = Mbrojtja e ZM

lakimi i gojës = Problemet e ZM

gjatësia e gojës = Sensibilizimi për ZM

lartësia e syve = Propozime për site të reja

Nga elbaborimi i pyetësorëve nëpërmjet softwerit Stastistika 6 mund të thuhet që në kompleks

gjendja e zonave të mbrojtura në rrethin e Korçës është tejet kritike, në mënyrë të veçantë për tri

kategoritë e para të ZM. Gjendja disi më e mirë MN, më shumë se sa me konceptin e gjerë për këto

kategori, mund të lidhet me tipogjinë e kësaj kategorie, karakterizimin nga objekte pothujase të

vetmuara, me origjinë gjeologo-gjeomorfologjike në shumicën e rasteve të izolura në zona të thella

e terrene të thepisura, larg ndikimit dhe interesit të vepimtarisë antropogjene


121

2016

Figura 23. Indikatorët e raportit të popullsisë me Trashëgiminë Natyrore në rrethin e Korçës

INDIKATORËT

Një

sia

Ma

tëse

DS

PIR

Bu

rim

i i

të

dh

ënav

e

Dis

po

nib

ilit

eti

i

të d

hën

av

e

Ko

ha

Gjë

nd

ja

ak

tua

le

Tre

nd

i

KONCEPTI

%

D

Kampionim

në terren

++ 2010-2013

KARAKTERISTIKAT

%

D

Kampionim

në terren

++ 2010-2013

NJOHJA

%

D

Kampionim

në terren

++ 2010-2013

MBROJTJA

%

I

Kampionim

në terren

++ 2010-2013

HISTORIA

%

D

Kampionim

në terren

++ 2010-2013

PROBLEME

%

S

Kampionim

në terren

++ 2010-2013

SENSIBILIZIMI

%

R

Kampionim

në terren

++ 2010-2013

PROPOZIME

%

R

Kampionim

në terren

++ 2010-2013

Burimi: Elaborim i autores duke u nisur nga teknika DSIPR & Chernoff


122

2016 LEGJENDA:

DSIPR (Driver, Pressure, State, Impact, Response): D = Përcaktues, shkak; P= Presion; S=

Gjendja; I= Impakti; R= Përgjigje

DISPONIBILITETI I TË DHËNAVE: + = mjaftueshëm; ++ = mirë; +++= shumë mirë

KOHA: nënkupton kohën për të ciilat janë të disponueshmë të dhënat

GJENDJA AKTUALE: në lidhje me objektivat normative europiane dhe shqiptare për cilësinë e

ZM

gjendje pozitivegjendje mesatare apo e paqartëgjendje negative

TREND

Shprehje sasiore: tregon evolucion në kohë të vlerës së indikatorit, nëse vlera shtohet, pakësohet

apo rri stabël.

Tendencë konstante në kohë

Rritje progresive në kohë e vlerës së indikatorit

Zvogëlim progresive në kohë e i vlerës së indikatorit

Nuk njihet ose nuk diponohet vlerësimi në kohë e indikatorit

Shprehje cilësore: në kuadrin e trend-it është ndërtuar edhe informacioni në vijim, i cili

nëpërmjet ngjyrës së sfondit tregon vlerësimin e trend-it të indikatorëve e gjendjes së zonave të

mbrojtura në rrehtin e Korçës dhe raporti që komuniteti lokal ka ndërtuar me to.

Sfond të gjelbër nëse ka tendencë të arrihet objektivi

Sfond të verdhë nëse ka variacione të konsiderueshme

Sfond të kuq nëse i largohet arritjes së objektivit


123

2016

VI.2. Turizmi dhe profili i turistit në rrethin e Korçës

Megjithëse koncepti “turizëm” është relativisht i ri në Shqipëri, në rrethin e Korçës ai është i

pranishëm nga fillimet e shekullit të kaluar. Të dashuruar pas natyrës, korçarët kanë frekuentuar

shumë pika me bukuri të spikatura natyrore sidomos në Moravë, si: Manushaqka, Çardhaku, Izvori,

Guri i Cjapit, Brozdoveci, Dardha, etj. Destinacione të tjera kanë qenë edhe vendbanime të afërta si

fshatrat Voskopojë, Vithkuq apo Prespë. Në këtë mënyrë këto lëvizje merrnin tipare të turizmit

familjar. Shpeshherë përzgjedhja e destinacionit lidhej me festa të caktuara fetare.Më së shumti në

fshatrat përreth Korçës apo në një largësi më të madhe deri në manastirin e Shën Naumit, pranë

pikës doganore Shqipëri – Fyrom të Tushemishtit, duke i dhënë këtij fluksi turistik tipare të turizmit

fetar. Përveç karakterit familjar lëvizjet turistike kishin edhe karakter shoqëror. Vetë zhvillimi i

madh zejtar i Korçës, qysh në fillimet e shekullit të kaluar, kishte kushtëzuar edhe krijimin e

shoqërive të shumta zejtare sipas profesioneve të anëtarëve të tyre. Këto shoqëri planifikonin

piknikë në pika të caktuara natyrore, në mënyrë të organizuar. Caktohej vendi dhe ora për nisjen e

organizuar dhe vendosnin edhe stimuj për të rinjtë që arrinin të parët, duke i dhënë këtij fluksi

turistik edhe ngjyra sportive.

Në vitet 1945-1990, si në të gjithë vendin edhe Korça nën sistemin socialist zbatoi politikat e

izolimit, duke penguar ardhjen e turistëve të huaj dhe duke u mbështetur vetëm në pikpamjet e

turizmit social, një turizëm për të gjithë dhe me shpenzime të pakta6. Ky lloj turizmi do të

kontrollohej dhe administrohej nga shteti, si në strukturat akomoduese ashtu edhe në shërbimet e

ndryshme. Përveç hoteleve, kampet e punëtorëve dhe kampet e pionierëve, ishin strukturat e

akomodimit në zonat turistike të vendit. Në vitet 1960-1990 Korça, Voskopoja dhe Dardha ishin

destinacionet më të frekuentuara turistike kryesisht për të ashtuquajturat leje vjetore. Për shkak të

mungesës së të dhënave është e statistikisht e vështirë të përcaktohet numri i saktë i vizitorëve dhe

kohëqëndrimit të tyre. Gjithësesi në grafikun e mëposhtëm jemi përpjekur të sjellim të dhënat

ekzistuese për numrin e turistëve në rrethin e Korçës, për periudhën 2009- 2012 ku dallohet qartë

rritja e numrit të turistëve, si vendas ashtu edhe të huaj.

Grafiku 13. Numri i turistëve në rrethin e Korçës për periudhën 2009- 2013

Burimi: ©Elaborim i autores duke u bazuar në të dhënat e Qarkut Korçë

6Bakiu, V., 2011, Ekonomia e Turizmit, “Erik”, Tiranë, fq. 103

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

160.000

180.000

200.000

2009 2010 2011 2012

Turistë të huaj

Turistë vendas


124

2016

Siç evidentohet edhe nga grafiku pas viteve „90, me ndryshimin e regjimit politik të vendit, në

rrethin e Korçës u rrit numrin i vizitorëve vendas dhe njëkohësisht interesi i turistëve të huaj, ecuria

e të cilëve paraqitet: nga 77 880 turistë vendas në vitin 2009 në 190 300 në vitin 2012 dhe nga 4320

turistë të huaj në 2009 –n, në 37 100 në vitin 2012. Territori i larmishmëm e potencialet natyrore të

Korçës, janë disa nga atraksionet tërheqëse që kanë afruar turistët dhe kanë influencuar në shtimin e

numrit të tyre në rreth. Është për t‟u evidentuar fakti i mungesës së të dhënave të sakta zyrtare mbi

llogaritjen e prurjeve turistike në rrethin e Korçës dhe në zona të veçanta të tij7. Në tabelë është

parqitur numri i prezencave të turistëve në rrethin e Korçës për periudhën 2009 – 2012 me 665 480

hyrje gjithsej, çka vërteton edhe njëherë një prezencë gjithmonë në rritje të turistëve në hapësirën

gjeografike të rrethit të Korçës dhe zonave t mbrojtura të saj.

Tabela 17. Numri dhe origjina e turistëve në rrethin Korçë

Bashkia/

Komuna

Korçë Drenovë Liqenas Voskopojë Vithkuq

Origjina

e turistëve

Ven

das

T

ë h

uaj

V

end

as

T

ë h

uaj

Ven

das

T

ë h

uaj

V

end

as

T

ë h

uaj

V

end

as

T

ë h

uaj

Viti

2009

43 0

00

2300

5700

160

1100

110

28 0

00

1700

80

50

2010

92 0

00

8000

6200

200

2000

100

32 3

00

20 0

00

70

60

2011

98 0

00

8200

17,6

00

600

3300

400

42 3

00

22 9

00

530

120

2012

115 0

00

9000

18,5

00

1200

6000

800

48 0

00

24 4

00

2800

1700

Total

348 5

00

27 5

00

48,0

00

2160

12 4

00

1410

150 6

00

69 0

00

3480

1930

Burimi: ©Elaborim i autores duke u bazuar në të dhënat e Qarkut Korçë

Është momenti që të gjitha këto tradita të krijuara ndër vite të stimulohen dhe të kthehen në baza e

motivim për frekuentimet e pikave të shumta natyrore e turistike sidomos gjatë fundjavës, duke e

7 Belba A. Ekonomia e sektorit terciar në Rajonin e Korçës – Disertacion


125

2016

orientuar turizmin drejt frekuentimit të Zonave të Mbrojtura të rrethit. Interesi i turistëve për turzëm

në Zonat e Mbrojtura të rrethit të Korçës vërehet edhe në Grafikun ku spikat një tendencë në rritje e

numrit të turistëve në fshatrat, në të cilët përfshihet pjesa më e madhe e tyre në rreth. Në grafik

dallohet qartë trendi linear edhe gjithmonë në rritje i numrit të turistëve vendas dhe të huaj drejt

zonave natyrore të komunës së Drenovës (në komunë gjendet Parku Kombëtar “Bredhi i

Drenovës”), trend i cili nis me 160 turistë të huaj në vitin 2009 dhe shkon në 1200 në vitin 2012,

për të vazhduar me 5700 turistë vendas në vitin 2009 dhe 18,000 në 2012-n.8

Grafiku 14. Trendi i numrit të turistëve në Zonat e Mbrojtura të Komunës Drenovë

Burimi:©Elaborim i autores duke u bazuar në të dhënat e Qarkut Korçë

Në Zonat e Mbrojtura të Komunës Liqenas, rezulton një numër më i vogël turistësh në raport me ato

të Komunës së Drenovës.

Grafiku 15. Trendi i numrit të turistëve në Zonat të Mbrojtura të komunës Liqenas

Burimi:©Elaborim i autores duke u bazuar në të dhënat e Qarkut Korçë

8Elaborim persnal duke u nisur mbi bazën e të dhënave të Qarkut të Korçës

5700 6200

17.600 18.500

160 200 600 1200 0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

20000

2009 2010 2011 2012

Nu

mri

i tu

rist

ëve

Vitet

Turistë Vendas

Turistë të huaj

Linear (TuristëVendas)

Linear (Turistë tëhuaj)

1100

2000

3300

6000

110 100 400

800

-1000

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

2009 2010 2011 2012

Nu

mri

i tu

rist

ëve

Vitet

Turistë Vendas

Turistë të huaj

Linear (TuristëVendas)

Linear (Turistë tëhuaj)


126

2016

Megjithatë në grafik dallohet qartë sërish një trend akoma më linear edhe gjithmonë në rritje i

numrit të turistëve vendas dhe të huaj drejt zonave natyrore të Komunës, prirje e cila nis me 110

turistë të huaj në vitin 2009 dhe shkon në 800 në vitin 2012, për të vazhduar me 1100 turistë vendas

në vitin 2009 dhe 6000 në vitin 2012. Numri më i vogël i turistëve në Komunën Liqenas mund të

shpjegohet me faktin e konsumimit të kësaj zone si destinacion turistik dhe me kërkesën gjithmonë

në rritje të eksplorimit të destinacioneve të reja, jo shumë të njohura siç është rasti i Parkut “Bredhi

i Drenovës” në komunën e Drenovës.

Kur flitet për turizëm është e detyrueshme të merret në konsideratë sezonaliteti i tij. Në lidhje me

këtë mund të observohet në tabelën e mëposhtme ku është paraqitur okupimi i dhomave të

strukturave pritëse në rrethin e Korçës për periudhën 2011 – 2013, sipas preferencave të turistëve

për çdo kategori të atraksioneve turistike. Strukturat pritëse në zonat malore dhe më afër natyrës

kanë një sezonalitet të fortë në muajin dhjetor që korresopondon me festat e fundvitit.

Tabela 18. Sezonaliteti i turizmit në rrethi Korçë

Okupimi

i dhomave për

kategori (%)

Jan

ar

Sh

ku

rt

Mars

Pri

ll

Maj

Qer

shor

Korr

ik

Gu

sht

Sh

tato

r

Tet

or

Nën

tor

Dh

ejto

r

Qytetet

2011

2012

2013

Malet

2011

2012

2013

Liqenet

2011

2012

2013

Natyra

2011

2012

2013

Burimi: Elaborim personal duke u nisur nga të dhënat e marra nga puna në terren me intervistat


127

2016

LEGJENDA :

Deri në 30 %

Nga 30 – 50 %

Mbi 50 %

Ky kulmim dikton turizmin dimëror sportiv dhe me shumë mundësi lidhet me reshjet e dëborës dhe

ekzistencës së Pistës së skive në Dardhë dhe Voskopojë. Një “pik” i dytë i stinëzimit manifestohet

në mujt korrik - gusht, fluks i cili shpjegohet me festat e shumta të organizuara në ketë stinë të vitit,

në rrethin e Korçës sidomos Festa e Birrës, Festa e Lakrorit, etj., të cilat janë të përvitshme dhe

thithin një numër të madh turistësh. Në këto dy kulmime strukturat e akomodimit të rrethit arrijnë të

kalojnë në masën 50% shitjen e dhomave, ndërsa në muajt e tjerë të vitit shesin nën 30 % të tyre.

Një sezonalitet kaq i theksuar krijon probleme të dukshme, disekuilibër, bllokime dhe menaxhimin

e gabuar të resurseve të tjera që ofron rrethi, si dhe peshë antropike mbi territorin, etj., të cilat duhen

marrë seriozisht në konsideratë, në zgjedhjet për planifikimin e zhvillimit të ardhshëm. Në këtë

këndvështrim është e dobishme të shihet me larpamësi ky fakt i cili duhet të shërbejë për të marrë

masa të “desezonalitetit” të turizmit në e rrethin e Korçës dhe orientimin e turizmit drejt Zonave të

Mbrojtura. Do të ishte një zgjidhje e problemit derisa këto sisteme ofrojnë mundësi rekreacioni në

të gjitha stinët e vitit. Përsa i përket strukturave akomoduese në rrethin e Korçës para viteve „90

funksiononin: Hotel “Turizmi” me 77 dhoma me 200 shtretër, nga të cilat 27 dhoma për të juaj,

Kampi i Punëtorëve me 68 dhoma e 140 shtretër, Hotel “Valbona” me 20 dhoma e 40 shtretër,

Hotel “Borova”, Hotel “Krimea” dhe hotel “Elbasani” në pazarin e Korçës.

Hotelet funksiononin me kapacitet të plotë në sezonin e verës por frekuentoheshin edhe në sezonin

e dimrit. Voskopoja dhe Dardha, dy nga fshatrat më të fekuentuara kishin nga dy Kampe secili:

Kampin e Punëtorëve dhe Kampin e Pionierëve me kapacitete të plota në sezonin e verës, por të

frekuentuara edhe gjatë të dimrit. Hotelet administroheshin nga shteti dhe gjatë periudhës së sezonit

të frekuentimit të tyre angazhoheshin disa struktura shërbimesh shtetërore9. Aktualisht në rrethin e

Korçës ofrojnë shërbime turistike 1318 subjekte të regjistruar pranë zyrës së Tatim Taksave ose

15.8 % të totalit të sektorit terciar rajonal.

Tabela 19. Strukturat pritëse të turistëve në rrethin Korçë

Burimi: SNV - Netherlands Development Organisation, Korçë 2009

LEGJENDA: mungojnë të dhënat

9Të dhëna të siguruara nga strukturat hoteliere të privatizuara pas rënies së komunizmit.

Bashkia/

Komuna

Hotele Shtëpi pushimi Shtretër

Korça 9 - 600

Boboshtica - 5 -

Dardha 2 10 95

Voskopoja 5 15 300

Vithkuqi 1 4 20

Prespa 2 30 30

Gjthësej 19 64 1045


128

2016

Shërbimet turistike renditen të tretat në llojet e shërbimeve, pas tregtisë dhe shërbimeve duke lënë

pas llojin e transportit. Strukturat pritëse, si një ndër komponentët më të rëndësishëm të sektorit

turistik, ofrohen nëpërmjet njësive akomoduese të tipit të hoteleve, bujtinave apo shtëpive të dyta.

Sipas studimit të bërë nga SNV-ja në Strategjinë e Marketingut dhe Zhvillimit të Produktit Turistik

në rrethin e Korçës, evidentohen 20 hotele, 84 shtëpi pushimi dhe 1045 shtretër .

VI.2.1. Trendet që ndikojnë në menaxhimin turistik të ZM të rrethit të Korçës

Planifikimi i Menaxhimit Turistik në Zonat e Mbrojtura është një proces, i cili siguron zgjedhjen e

një të ardhmeje të dëshirueshme ekonomike, ndaj është thelbësore të kuptohet dinamika e natyrës së

rrethit të Korçës si dhe tendencat shpesh jo lineare sociale, politike dhe ekonomike të territorit, të

cilat mund të influencojnë menaxhimin turistik të resurseve të tij. Niveli i arsimimit është në rritje

në shkallë globale, si për meshkujt ashtu edhe për femrat. Ka një rritje të interesit të përgjithshëm të

turizmit që përfshin të mësuarit, ndërkohë që udhëton, psh., vizita të guiduara. Në mënyrë të

veçantë të mësuarit nëpërmjet programeve të edukimit në grup dhe në përgjithësi në aktivitete

praktike si: observimi i faunës së egër, i resureve natyrore dhe kulturore në zonë e mbrojtur,

festivale etj. Kështu psh., turistët më interes të veçantë natyrën, tentojnë të jenë me nivel më të lartë

arsimor se turistët e tjerë10

. Për këtë arsye, në maj të vitit 2013, në kuadrin e projektit të kësaj teze u

zhvillua një fushatë kampionimi me turistë në rrethin e Korçës. Në kampionimin prej 436 turistësh

të rastësishëm, të përfshirë në studim, rezulton se në rrethin Korçë niveli arsimor i turistëve është si

më poshtë:

Tabela 20. Niveli arsimor i turistëve në rrethin Korçë

Turistë me

arsimi të lartë

Turistë me

arsim të mesëm

Turistë me

arsim 8-vjeçar

Turistë me

arsim fillor

Turistë

analfabetë

196 147 87 4 1

Burimi: Elaborim i autores duke u bazuar në punën në terrren

Nga Grafiku evidentohet që gati 50% e turistëve të rrethit të Korçës për periudhën e realizimit të

intervistave janë me arsim të lartë çka vërteton bazuar edhe në analizën e mësipërme orintimin e

turizmit drejt Zonave të Mbrojtura Natyrore të rrethit. Një fenomen tjetër demografik që orienton

turizmin në rrethin e Korçës drejt Zonave të Mbrojtura është edhe plakja e popullsisë. Sipas OKB

përqindja e plakjes së popullsisë botërore është e destinuar të shtohet në mënyrë dramatike në

shekullin e ardhshëm, deri në 22.1% në vitin 2050 dhe 28.1% në 210011

. Në mesin e shekullit

shumë vende industriale do të kenë moshë mesatare të popullsisë 50 ose mbi 50 vjeç12

. Në vendet e

zhvilluara plakja e popullsisë, pensioni i parakohshëm dhe kursimi i mirë i të ardhurave, bëjnë të

mundur që një target-grup i konsiderueshëm i qytetarëve në moshë të orientohen drejt udhëtimit.

Ndaj përqindja e popullsisë që është e predispozuar për të vizituar zonat e mbrojura të rrethit do të

kenë në të ardhmen një profil më të moshuar

Wight, P.A.,(2001) Ecoturist: Not a homogeneous market segment. In :Weabver, D.B., The encyclopedia of

ecotourism,wallingford 10

11

OKB 12

Po aty


129

2016

Grafiku 16. Niveli arsimor i turistëve në rrethin Korçë

Burimi: Elaborim i autores duke u bazuar në punën në

Në rrethin e Korçës vitet e fundit, siç mund të vërehet edhe nga grafiku është shtuar dukshëm

përqindja e turistëve me moshë më të madhe se 60 vjeç13

: nga 436 turistë në intervistuar14

, 22615

prej tyre i përkasin fashës mbi 60 vjeç16

, kategori e cila e shprehur në % përbën 52 % 17

të numrit të

turistëve të anketuar.

Grafiku 17. Struktura moshore e turistëve të anketuar

Burimi: Elaborim personal i autores nga puna në terrren gjatë v. 2013

13

Elaborim personal duke u nisur nga anketimet në terren 14

Po aty 15

Po aty 16

Po aty 17

Po aty

45%

34%

20%

1% 0%

Niveli arsimor i turistëve në rrethin e Korçës

Arsim të lartë

Arsim të mesëm

Arsim 9-vjeçar

Arsim fillor

Analfabetë

0200

400

69

142

226

Numri i turistëve

Fash

a si

pas

mo

shës

Turistë të anketuar sipas grupmoshave

Turistë 18 - 40 vjeç

Turistë 40 -60 vjeç

Turistë mbi 60 vjeç


130

2016

Udhëtarët më të moshuar përfaqësojnë sfidë për menxhimin dhe planifikimin e zonave të mbrojtura,

ndaj lind dosmosdoshmëria për tualete më të aksesushme nëpër strukturat pritëse të rrethit dhe për

shtigje me pendencë të vogël, si edhe për një gatishmëri të madhe për personat me aftësi të kufizuar.

Menaxherët e Zonave të Mbrojtura të rrethit të Korçës duhet të kënaqin nëpërmjet Planeve të

Menaxhimit ekzigjencat e kësaj kategorie të popullsisë, pasi në të kundërt rrezikon të humbasë

përfshirjen dhe mbështetjen e një grupi me shumë influencë në zhvillimin e turizmit, në zonat e

mbrojtura të rrethit. Grafiku paraqet strukturën gjinore të turistëve të intervistuar në rrethin e Korçës

ku dallohet qartë dominanca e turisteve femra në raport me meshkujt, në masën 53 %.18

Grafiku 18. Struktura gjinore e turistëve të anketuar

Burimi:Elaborim personal i autores nga puna në terrren gjatë v. 2013

Në shumë vende të botës, revolucioni i rolit të gruas në shoqëri është një proces i cili vazhdon ende.

Gjithnjë edhe më shumë meshkujt dhe femrat po adoptojnë çdo rol tjetër karakteristik në vendin e

punës dhe në shtëpi. Femrat janë gjithnjë edhe më shumë premtuese dhe numerikisht dominuese në

tregun e punës. Shpesh fitimet e tyre rriten më shpejt se ato të meshkujve, dhe në këtë mënyrë ato

kanë më shumë mundësi të bëjnë kërkesë për rekreacion dhe turizëm. Ka diferenca midis interesit

individual të meshkujve dhe femrave, ndërkohë që ka edhe përjashtime. Meshkujt përshembull kanë

tendencë të jenë të interesuar më shumë për aktivivitete fizike impenjative, ndërsa femrat kanë

tendencën të jenë më shumë të interesuara për aktivitete nxënieje, si studimi i natyrës, ekoturizmit,

kulturës, etj.

Shumë femra janë të interesuara për rekreacion në mjedis të hapur. Ndër të tjera, femrat janë

gjithmonë edhe më shumë të tërhequara nga zonat e mbrojtura dhe menaxhimin turizmi, mundësi

për të bërë karrierë. Femrat në moshë të mesme u perkushtohen punës dhe përgjegjësive familjare

shumë të vështira, duke i lënë pak kohë vizitave rekreative në Parqe, aktivitet i cili kërkon

planifikim dhe një investim të madh në kohë, por kjo kategori e turisteve femra zë një përqindje

inferiore në rrethin e Korçës. E kundërta ndodh me femrat në pension, sidomos ato që udhëtojnë me

18

Po aty

0

200

400

377

284

Numri i turistëve

Fash

a si

pas

mo

shës

Struktura gjinore e turistëve të anketuar

Turiste Femra

Meshkuj


131

2016

partnerët e tyre shfaqin interes të madh për aktivitetet që zhvillohen në zonat e mbrojtura. Kjo

grupmoshë turitësh siç është përmendur më lart ka nje dominancë të rëndësishme në këtë rreth. Nga

436 turistë19

të intervistuar në rrethin e Korçës, 33720

janë femra siç shihet në grafik, (Fig.)

ndërkohë evidentohet që 45 % 21

prej tyre kanë statusin e të martuarave.

Grafiku 19. Statusi civil i turisteve femra


Në pamje të parë paradigma “mbrojtja e trashëgimisë natyrore dhe shfrytezimi turistik i tyre” duket

sikur përfaqëson një marrdhënie antagoniste, por nëse turizmi praktikohet në mënyrë të

përgjegjshme, të reduktuar dhe të kontrolluar mund të jetë i vetmi motorr ekonomik për Zonat e

Mbrojtura. Nuk është rastësi, që në shekullin XXI të gjitha autoritetet e Parqeve në Europë e më

gjerë, manifestojnë modelin e turizmit që është i aftë të bashkojë konservimin e trashëgimisë

natyrore me zhvillimin ekonomik. E megjithatë, prirja turistike e zonave të mbrojtura vazhdon të

jetë ende një fenomen margjinal përballë modelit të turizmit tradicional, sepse nëse është e vërtëtë

që kërkesa turistike për hapësirat natyrore është gjithmonë edhe më shumë në rritje, po aq e vërtetë

është edhe fakti që turizmi në Zonat e Mbrojtura përfqëson për momentin një segment të ofertës

turistike tejet të specializuar.

Në konceptin shqiptar të turizmit zonat e brendshme malore dhe larg brigjeve detare edhe pse me

vlera të jashtëzakonshme natyrore, janë konsideruar si zona “sterile dhe ekonomikisht jo rentabël”.

Rrjedhimisht këto zona malore në rrethin e Korçës, shumica me statusin “Zonë e Mbrojtur”, në

aspektin e “shfrytëzimit turistik” janë lënë në harresë dhe nuk janë të aksesueshme e të

shfrytëzueshme turistikisht për shkak të mungesës së infrastrukturës rrugore dhe asaj turistike. Nëse

duam t‟i japim zgjidhje problemit të mbrojtjes së mjedisit dhe brenda tij edhe mbrojtjes së vlerave

të trashëgimisë natyrore, por në të njëjtën kohë të mbajmë së paku konstant numrin e turistëve në

Zonat e Mbrojtura të këtij rrethi, është e nevojshme gjetja e tipologjive turistike alternative dhe më

19

Elaborim personal duke u nisur nga anketimet në terren 20

Po aty 21

Po aty

50% 45%

3% 2% Statusi i turistëve femra

të anketuara

Beqare

Të martuara

Bashkëjetuese

Vejusha


132

2016

të qëndrueshme se turizmi i zakonshëm i “diellit dhe plazhit” pranë brigjeve të liqenit të Ohrit apo

ai “kulturor” në objektet e ndryshme të trashëgimisë kulturore të rrethit. Sepse rrethi i Korçës nuk

është vetëm një qëndër e kulturës me elementë të tillë si Shkolla e Parë Shqipe, Muzeu Historik

Mesjetar, karakteri urbanistik i qytetit, trashëgimia arkeologjike apo ajo e pasur shpirtërore me

serenatat e bukura dhe kulinarinë karakteristike. Korça mund të ofrojë hapësira natyrore të

jashtëzakonshme dhe mjaft interesante në shumë këndvështrime, ashtu edhe në atë turistik. Nga

analiza që i bëjmë trashëgimisë natyrore të rrethit të Korçës konstatojmë se Zonat e Mbrojtura të saj

kanë ngjashmëri midis tyre, por në të njëjtën kohë janë edhe të ndryshme në aspektin e shfrytëzimit

turistik, që i është bërë secilës prej kategorive. Parkut Kombëtar të Prespës duke patur statusin e

Parkut Ndërkufitar i është kushtuar më shumë vëmendje nga institucionet qëndrore dhe lokale

përgjegjëse për mbrojtjen e natyrës.

Kështu infrastruktura rrugore dhe ajo turistike, menaxhimi dhe komunikimi në këtë Park është në

standarde më të larta se në kategoritë e tjera si Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës”, Rezervati

Natyror i Menaxhuar i Krastafillakut apo Monumenti i Natyrës “Pylli i Maliqit”, të cilët janë

braktisur dhe për pasojë janë dëmtuar edhe vlerat natyrore të tyre. Nga ana tjetër zonat e mbrojtura

të rrethit të Korçës janë gjeografikisht të lokalizuara në zona turistike, që tradicionalisht kanë qenë

dhe janë shumë të frekuentuara në rajon si: Boboshtica, fshat i vendosur në zonën e ulët të rrethit, i

njohur për kulinarinë e veçantë tradicionale dhe rakinë e manit e cila tashmë është kthyer në një

brand për zonën, Dardha e spikatur për historinë që mbart, për gastronominë e lakrorëve të

famshëm me dy petë të pjekur në saç dhe për qëndrën dimërore të zhvillimit të skive në dëborë,

Voskopoja, një njësi adminstrative rurale me karakteristika urbane jo vetëm në infrastrukturë, por

edhe në jetën sociale si edhe Kamenica me varret monumentale prehistorike, një pasuri arkeologjike

e jashtëzakonshme.

Ky fakt identifikon atë tipar të zhvillimit të turizmit të quajtur “diversitet i ofertës turistike” dhe

nëse alternohen këto lloje lëvizjesh turistike në këto zona me ekoturizmin në Zonat e Mbrojtuara të

rrethit, atëherë fluksi i turistëve të destinuar për në zonat e mësipërme do të reflektohet edhe në

Zonat e Mbrojtura, duke mundësuar kështu vënien në shfrytëzim të tyre. Sigurisht që kërkesë-

oferta turistike në Korçë ka qenë gjithmonë e lidhur më shumë me trashëgiminë kulturore, turizmin

bregliqenor apo turizmin e bardhë. Gjithësesi paraqitet interesante qasja drejt Zonave të Mbrojtura,

e cila e interpreton turizmin në rrethin e Korçës si një një sfidë për të propozuar oferta turistike të

integruara dhe e çon atë në territore që deri më tani janë turistikisht të “virgjëra”.

Orientimi i turizmit drejt Zonave të Mbrojtura sigurisht që do të çojë në ndryshime të “ pronarëve”

tradicionalë të turizmit në këtë rreth, ndaj në këtë këndvështrim kjo nismë kërkon jo vetëm hartimin

e një “Strategjie të shfrytëzimit turistik të trashëgimisë natyrore” të rrethit, por edhe përfshirjen dhe

pajtimin e të gjitha grupeve të interesit: Prefektura, Qarku, Bashkia Korçë, Drejtoria e Shërbimit

Pyjor Korçë, madje deri edhe pjesëmarrjen e komunitetit lokal. Duke synuar promovimin e

“hotelevetë përhapur”, Parqet dhe Rezervatet favorizojnë në këtë mënyrë punësimin, si me thithjen

direkte të personelit për mbrojtje dhe mbikqyrje, si duke punësuar punëtorë krahu lokalë në të gjithë

sektorët që përbledh një menaxhim efiçent (mirëmbajtja e rrugëve dhe shtigjeve, ndërtimin e

strehimoreve dhe zonave të pushimit dhe mbikqyrjes, përmirësimin e kushteve mjedisore, heqjen e

mbeturinave, e kështu me radhë), ashtu edhe duke promovuar edukimin e të rinjve për të gjitha

shërbimet e nevojshme (vizita të guiduara, intinerare natyrore, menaxhimin e qëndrave të

vizitorëve, nxitjen e iniciativave kulturore, si muzetë lokalë, zona interesante faunistike, etj.).


133

2016

Grafiku 20. Stimuj për pushime jo vetëm bregliqenore në rrethin Korçë


Në tabelën janë sjellë rezultate të anketimeve në terren, ndër të cilat me mjaft interes për objektin e

studimit janë stimujt që turistë zgjedhin rrethin e Korçës për pushimet e tyre. Në grafik duket qartë

që 27% e të intervistaurëve mbështet faktin që turizmit natyror është një stimul për të ardhur në

Korçë jo vetëm për turizëm balnear pranë liqenit të Prespës. Kjo mund të jetë një indicie për

krijimin e paketave turistike, për vizita në Zonat e Mbrojtura të rrethit.

VI.3. Skenarët e menaxhimit turistik të ZM të rrethit të Korçës

Për të indentifikuar tipologjinë e produkteve turistike mbi të cilat duhet të punohet në zonat e

mbrojtura të rrethit të Korçës u analizua më herët analiza e ofertës natyrore të territorit të rrethit, si

edhe ajo e stukturave pritëse e shërbimeve turistike të ofruara nga ato për të kuptuar se cilat janë

aktivitetet që mund të vlerësohen turistikisht. Duke u nisur nga njohja e territorit me pikat e forta

dhe të dobëta të tij, ekziston mundësia e valorizmit në mënyrë specifike të atyre produkteve turistike

të cilat ofrojnë potencial turistik dhe që njëkohësisht ofrojnë edhe një përgjigje kundrejt kërkesës

turistike.

Për këtë arsye janë marrë në analizë të gjitha kategoritë e zonave të mbrojtura natyrore të rrethit me

qëllim evidentimin e unicitetit dhe veçantisë së tyre për qëllime turistike, duke iu referuar në

mënyrë të veçantë produkteve potenciale turistike ende të pamaturuara si: përdorimi turistik i plotë i

resurseve natyrore, potencializimi i hospitality, realizimi i marketingut territorial, të cilat kanë

mundesi efektive zhvillimi. Identifikimi i skenarëve të mundshëm të menaxhimit turistik të ZM të

rrethit merr në konsideratë si resurset ekzistuese tradicionale turistike, ashtu edhe mundësi të reja të

rilevuara gjatë studimit të kërkesës turistike të rrethit.

Nisur nga këto lind domosdoshmëria e ndërtimit të një sistemi cilësor të ofertës turistike të ZM të

rrethit të Korçës, që i përgjigjet si kushtit të biodiversitetit ashtu edhe aksesibilitetit nga të gjithë. Po

ndryshon gjithmonë edhe më shumë mënyra e konsumit dhe në këtë kontekst hyjnë edhe produktet

turistike që maten me standardet e reja të “të drejtës për pushime”: turisti i cili viziton një territor

nuk përfiton vetëm shërbime të mira, por duhet të njihet me territorin në të gjitha dimensionet e tij.

27%

26% 22%

9% 7%

5% 4%

Turizëm natyror

Kosto e ulët e transoprtit

Kosto e ulët për akomodim

Turizëm bregliqenor

Turizëm kulturor

Informacioni i plotë ngainterneti

Të tjera


134

2016

Në vazhdim të kësaj logjike prezantohen më poshtë edhe disa itinerare turistike në një qasje të

paeksploruar deri tani në ZM të rrethit.

VI.3.1. S-1 - Itineraret turistike në ZM të rrethit të Korçës

Itineraret turistike të rrethit të Korçës janë konceptuar për të promovuar turistikisht ZM, por

njëherazi ato mbartin edhe karakter tematiko-didaktik, çka ndihmon në njohjen e vlerave dhe

mbrojtjen e tyre. Ato përfaqësojnë rrugëtime mjaft të larmishme dhe interesante, duke filluar nga

ecjet ne këmbë e me biçikletë e deri tek ato me makinë, në lëvizje të alternuara me ndalesa të

herëpashershme për të kombinuar soditjen e biodiversitetit e gjeodiversitetit me shijimin e llojeve

eno-gastronomike tradicionale dhe tipike të zonës. Për të lehtësuar rrugëtimin propozohen për

secilin itenerar një sërë miniguidash tematike të alternuara me hartat përkatëse në dispozicion të

turistëve. Disa segmente të itinerareve ndërfuten tek njëri-tjetri, duke i lejuar vizitorëve të gëzojnë

në të njëjtën kohë aspekte të ndryshme të territorit, duke stimuluar kështu vazhdimin e mëtjeshëm të

rrugëtimit drejt itinerareve vijuese.

Figura 24. Harta e Itinerareve Turistike të Zonave të Mbrojtura të rrethit Korçë

Burimi: Elaborim personal i autores


135

2016

VI.3.1.a. Itinerari turistik i biodiversitetit

Itinerari bashkon pyje, grumbuj drurësh dhe drurë të veçuar me qëllimi zhvillimin e një rrugëtimi i

cili valorizon peizazhin natyor, në optikën e promovimit të biodiversitetit, për të cilin spikat territori

i rrethit. Propozohen 4 itinerare të biodiversitetit të shpërndara gjeografikisht në të gjithë territorin e

rrethit si në vijim:

Figura 25. Harta e Itinerareve Turistike të Biodiversitetit të rrethit Korçë


Itinerari I i Biodivesitetit përfshin:

Lisat e Shën Thanasit

Gjenden në afërsi të qytetit të Korçës, rreth 1000m mbi nivelin e detit. Përbëhet nga disa lisa

80-100 - vjeçarë me lartësi 12-15m, diametër trungu 30-50cm dhe perimetër rreth 1m. Kanë

vlera shkencore biologjike, didaktike, estetike, fetare. Vizitohen tek kisha e Shën Thanasit

në Korçë.


136

2016

Rrapi i Qytetit

Gjendet në qytetin e Korçës, 850m mbi nivelin e detit. Njihet edhe me emrin “Rrapi i Shën

Mërisë”. Lartësia arrin 25-27m, diametri i trungut 128cm e perimetri 400cm. 27 degët

formojnë kurorë ombrellore me perimetër 82m dhe moshë 240-vjeçare. Ka vlera shkencore

biologjike, didaktike, estetike, fetare e turistike.

Bredhi Burimi i Çardakut (Guri i Capit)

Gjendet në Parkun Kombëtar të Bredhit të Drenovës, pranë burimit të Çardakut, i cili “Edhe

plakun e bën të ri” sipas një kënge të vejtër korçare. Është dru bredhi 220-250 vjeçar me

lartësi 20m, diametër trungu 150cm dhe perimetër 3m. Ka vlera shkencore, biologjike,

didaktike, estetike e turistike. Vizitohen duke ndjekur rrugën rurale Korçë-Drenovë-Parku

Kombëtar i Drenovës.

Pisha e Shëndëllisë

Gjendet afër fshatit Mborje, komuna Drenovë, 1200-1300m mbi nivelin e detit. Përfaqëson

një pyll, 30-35 vjeçar pishe të zezë, me lartësi të drurëve 6-10m dhe diametër të trungjeve

20-25cm. Ka një sipërfaqe prej 10ha, dëmtime nga prerjet, vlera shkencore, biologjike,

didaktike, estetike, turistike. Vizitohen sipas rrugës Korçë-Mborje-Mali i Shëndëllisë.

Itinerari II i Biodivesitetit përfshin:

Pylli i përzierë i Maliqit

Gjendet afër qytetit të Maliqit, 813.5m mbi nivelin e detit. Përbëhet nga plep, shelg, blir,

pishë e bredh, 45ha, gjysëm natyror, mbetje e pyllit të dikurshëm që mbulonte pjesën veriore

ligatinore të fushëgropës të Korçës. Lartësia e drurëve arrin 22.7m, diametri 80cm. Ka vlera

shkencore, edukative, biologjike, estetike, didaktike dhe turistike. Vizitohet duke ndjekur

rrugën Maliq-Libonik-Drithas.

Ahishta e Bofnjës (10ha)

Gjendet afër fshatit Dushar, komuna Moglicë, 1600-1630m mbi nivelin e detit. Përfaqëson

pyll ahu 170-180 vjeçar, me lartësi të drurëve 17-22m, diametër trungu 30-45cm. Ka vlerë

shkencore, biologjike, didaktike, estetike, turistike. Vizitohen sipas rrugës rurale Maliq-

Dushar.

Arni i Lenies

Gjendet në malin e Lenies, 1500m mbi nivelin e detit. Përfaqëson pyll 100 vjeçar, arrin disa

ha. Drurët i ka me lartësi 25-30m, diametër të trungjeve 25-35cm, perimetër 60-100cm e

ruhen shumë mirë. Ka vlera shkencore, biologjike, didaktike, turistike. Vizitohet duke

ndjekur rrugën Maliq-Moglicë-Lenie.


137

2016

Rrobulli i Kuq

Gjendet në malin e Lenies, rreth 1800m mbi nivelin e detit. Është dru 250 vjeçar me lartësi

20-22m, diametër të trungut 1.8-2m e perimetër mbi 3,5m. Ka vlera shkencore, didaktike

dhe turistike. Vizitohet sipas rrugës rurale Korçë-Moglicë-Lenie.

Ahishta e Protopapës në Opar

Gjendet afër fshatit Protopapë, komuna Moglicë, 1300-1330m mbi nivelin e detit.

Përfaqëson pyll ahu 180-200 vjeçar me lartësi të drurëve 21-28m, diametër të trungjeve 35-

48cm dhe sipërfaqe 3ha. Ka vlera shkencore, biologjike, didaktike, estetike, turistike.

Vizitohet duke ndjekur rrugën Maliq-Moglicë-Dushar-Mali i Bofjes.

Plepi i Gjyrasit

Gjendet pranë fshatit Gjyras. Përbën dru plepi 300 vjeçar me lartësi 25m, diametër trungu

150cm e perimetër 440cm. Ka vlera shkencore, biologjike, didaktike, estetike e turistike.

Vizitohet sipas rrugës Korçë-Gjyras.

Itinerari III i Biodiversitetit përfshin:

Pylli Osojë-Bakull

Gjendet pranë fshatit Osojë, komuna Voskop, 1100-1200m mbi nivelin e detit, sipërfaqe

5ha. Përbëhet nga shparth 40-45 vjeçar. Ka vlera shkencore, biologjike, didaktike, estetike,

turistike. Vizitohet në rrugën Korçë-Voskop-pylli i Osojës.

Pishat e Voskopojës

Gjenden në afërsi të fshatit Voskopojë, 1250-1300m mbi nivelin e detit. Përfaqëson pyll (20

ha),120-130 vjeçar pishe të zezë (Pinus nigra), me lartësi të drurëve 25-28m, diametër të

trungut 50-65cm. Kanë vlera shkencore, biologjike, didaktike, estetike, turistike. Vizitohet

në rrugën Korçës-Voskopojë-rruga këmbësore tek monumenti.

Pisha e Makrezës

Gjendet afër fshatit Vithkuq, 1100-1200m mbi nivelin e detit. Përfaqëson pyll pishe 100-110

vjeçar (20ha), me lartësi të drurëve 15-18m e diametër të trungut 38-45cm. Ka vlera

shkencore, biologjike, didaktike, estetike, turistike. Vizitohet në rrugën rurale Korçë-

Vithkuq-rruga këmbësore.

Bliri i Shënpjetrit në Vithkuq

Gjendet në fshatin Vithkuq, pranë kishës së Shënpjetrit. Është dru 280-300 vjeçar, me lartësi

18-20m, diametër të trungut 120cm e perimetër 200cm. Ka vlera shkencore, biologjike,

didaktike, turistike. Vizitohet në rrugën Korçë-Vithkuq.


138

2016

Itinerari IV i Biodiversitetit përfshin:

Vënjat e Dishnicës

Gjenden afër fshatit Dishnicë, komuna Bulgarec, 968m mbi nivelin e detit. Janë shkurre

vënje, bimë e rrallë, që në Shqipëri shënon kufirin perëndimor të arealit të saj. Kanë vlera

shkencore, biologjike, didaktike. Vizitohet në rrugën Korçë-Dishnicë.

Dushqet e Manastirit

Gjenden pranë kishës të fshatit Djellas, komuna Prespë. Përfaqësojnë mbetje të pyllit të

zhdukur nga prerjet dhe mbikullotja. Kanë trung 550 vjeçar me diametër 70-80cm, lartësi

10-12m dhe vlera shkencore, biologjike, didaktike, fetare. Vizitohet në rrugën rurale Korçë-

Prespë-Diellas.

Vënjat e Kallamasit (Juniperus excelsa)

Gjenden pranë fshatit me të njëjtin emër, komuna Liqenas, 870-930m mbi nivelin e detit.

Përbën pyll 45 ha shkurresh vënje, me lartësi 3-5m, moshë 80-100 vjet. Në vendin tonë

shënon kufirin perëndimor të arealit të saj. Rrezikohen për t‟u zhdukur. Kanë vlera

shkencore, biologjike, didaktike, turistike. Vizitohen në rrugën Korçë-Goricë-Kallamas.

VI.3.1.b. Itinerari turistik i gjeodiversitetit

Itinerai ka si qëllim të thellojë te opinioni publik konceptin e mbrojtjes së trashëgimisë gjeolo-

gjeomorfologjike, nëpërmjet itinerarit turistik të gjeodiversitetit.

Itinerari I i Gjeodiversitetit përfshin:

Guri i Prerë

Gjendet pranë fshatit Gurrazez, 1300m mbi nivelin e detit, 16m i lartë, me formë disi të

rrumbullakët dhe shpate të thepisura (prera), të krijuar nga erozioni. Ka vlera shkencore,

gjeomorfologjike, didaktike, turistike. Vizitohet në rrugën rurale Moglicë-Zhepë-Gurrazez.

Piramidat e Tokës të Zhomborit

Gjenden pranë fshatit Moglicë, në luginën e përroit të Zhaborit, 600m mbi nivelin e detit,

me lartësi 2-3m dhe gjerësi 1.5-2m. Përfaqësojnë mbetje të erozionit. Kanë vlera shkencore

gjeomorfologjike, didaktike, turistike. Vizitohen në rrugën rurale Maliq-Lozhan-Moglicë.

Bokërrimat e Moglicës

Gjenden afër fshatit Moglicë e Vjetër. Përfaqëson peizazh flishor të degraduar e

shkretërizuar nga shfrytëzimi pakriter i tokave e i bimësisë. Kanë vlera shkencore,

gjeomorfologjike, didaktike dhe ekologjike. Vizitohet në rrugën Maliq-Lozhan-Moglicë.


139

2016

Liqenet e Lenies

Gjenden në Malin e Lenies, 2000m mbi nivelin e detit, pranë fshatit Lenie (Shën e Premte).

Janë vendosur në cirk akullnajor kompleks, gjatë dimrit ngrijnë në sipërfaqe. Kanë bukuri të

veçantë dhe vlera shkencore, hidrologjike, ekologjike, estetike e turistike. Vizitohet në

rrugën rurale Gramsh-Lenie-Qafa e Mushkës.

Figura 26. Harta Turistike e Gjeodiversitetit në rrethin Korçë


Itinerari II i Gjeodiversitetit përfshin:

Guri i Capit

Gjendet në Parkun Kombëtar Bredhi i Drenovës. Përfaqëson një bllok konglemerato-ranor

me gjatësi 25m, gjerësi e lartësi deri 10m në formën e deves së ulur. Është krijuar nga

veprimtaria e erozionit ujor dhe eolik, në bllokun konglemerato-ranor me çimentim dhe

fortësi jo të njëjtë. Ka vlera shkencore, gjeomorfologjike, didaktike, estetike, turistike.

Vizitohet në rrugën rurale Korçë–Drenovë-Bozdovec.


140

2016

Varreza e fosileve të kretës të poshtëme në Voskopojë

Gjendet në kodrën e fshatit Voskopojë, rreth 1000m mbi nivelin e detit. Fosilet dalin në një

sipërfaqe 1000m2. Kanë vlera shkencore, gjeologjike, didaktike.Vizitohet në rrugën Korçë-

Voskop-Voskopojë.

Mospërputhja këndore e Polenës

Gjendet në fshatin Polenë, të komunës së Rrëzës, 900m mbi nivelin e detit. Tregon

mospërputhjen këndore midis molasës oligocenike dhe gëlqerorëve të zonës Mirdita. Eshtë

studiuar nga Prof. V. Melo dhe Prof. E. Dodona. Ka vlera të veçanta shkencore, gjeologjike,

didaktike. Vizitohet në rrugën rurale Korçë-Polenë.

Burimi ujit dhe gazit të djegshëm

Gjendet pranë fshatit Polenë, 910m mbi nivelin e detit. Del sipas shkëputjes tektonike 5m e

gjatë rreth 2m e gjerë, shoqëruar me gaz të djegshëm. Ka vlera shkencore, gjeologjike,

didaktike, turistike. Vizitohet në rrugën Korçë- Polenë.

Itinerari III i Gjeodiversitetit përfshin:

Ishulli i Maligradit

Gjendet në liqenin e Prespës së Madhe, 900m mbi nivelin e detit, me gjatësi 700-800m e

gjerësi 180-200m. Ndërtohet nga gelqerorë dhe përbën mbetje të fundosjes së grabenit të

Prespës. Në shpellën e bregut jugor gjendet një kishë e shek. XIV-të. Ka vlera shkencore,

gjeomorfologjike, fetare, turistike. Vizitohet në rrugën Korçë-Liqenas.

Zgavra e Zaverit

Gjendet në bregun perëndimor të liqenit Prespa e Madhe, afër fshatit Goricë e Vogël.

Formohet në kryqëzimin e dy thyerjeve tektonike. Pranë depërtojnë ujërat e Prespës së

Madhe që dalin në liqenin e Ohrit. Shpella ku hynte uji para 20 vitesh ka galeri, puse dhe

“liqen” me ujë. Pritet të eksplorohet së shpejti. Ka vlera të veçanta shkencore:

(gjeomorfologjike, hidrologjike), didaktike, turistike. Vizitohet në rrugën Korçë-Goricë.

VI.3.1.c. Itinerari turistik eno-gastronomik

Itinerari enogastrnomik është konceptuar si një itinerar tematik në të cilin njohja me territorin dhe

resurset natyore dhe ZM të tij alternohen me eno-gastronominë tipike të zonës, çka e bën edhe më

interesant udhëtimin. Propozohen dy itinerare enograstronomike si më poshtë:

IItinerari eno- gastronomik në peizazhet e prodhimit të Rakisë së Manit

Itinerari lokalizohet në komunat Drenovë dhe Vithkuq dhe zhvillohet në zonën paramalore të rrethit

ku kultivohet druri i Manit, i cili tashmë ka marrë një rëndësi të madhe për prodhimin e Raksisë së

Manit. Bëhet fjalë për një peizazh ende të mbrojtur, i cili kombinohet shumë mirë me degustimin e


141

2016

një rakie me ngjyrë të gjelbër dhe aromatike, e prodhuar në punishtet e vogla familjare. Kjo do të

nxiste njëherazi edhe zhvillimin e turizmit social. Territori i shtrirjes së itinerarit karakterizohet nga

një reliev paramalor – malor me shpate e pjerrësi të madhe të ndërtuara nga gëlqerorë të

dolomitizuar, pllakor dhe me reshpe, me moshë Jurasike e Kretake.Gjatë rrugëtimit mund të

vizitohen edhe disa objekte natyrore me statusin e ZM si: Rrapi i Qytetit, Guri i Capit, Burimi i

Bredhit të Çardakut, etj

Figura 27. Harta e itinerareve eno- gastronomike në ZM të rrethit Korçë


Si të arrish: Me makinënë varësi të përzgjedhjes së menusë së degusitimit dhe preferencës së

peizazhit ndiqet rruga automobilistike dhe akset rrugore, me këto alternativa: Korçë – Boboshtcë,

përreth 9.0km, me një kohëzgjatje prej 13„; Korçë – Dardhë përreth 19,6km, me një kohëzgjatje

prej 36„; Korçë- Voskopojë, përreth 20,1km, me një kohëzgjatje prej 33‟dhe së fundi Korçë –

Vithkuq përreth 26.6km, me një kohëzgjatje prej 49‟.

Periudha e këshilluar: Këshillohet të vizitohet përgjatë gjithë vitit: në pranverë për lulëzimin, në

verë për temperaturat e feskëta, në vjeshtë për peizazhin me gjethe të rëna dhe në dimër për

peizazhin e krijuar nga rënia e dëborës.


142

2016

IItinerari eno- gastronomik në peizazhet e gatimit të lakrorit me dy petë

Ky itinerar përqëndrohet në komunat Drenovë, Voskopojë dhe Vithkuq, e zhvillohet nga zona

paramalore drejt zonës malore të rrethit, të njohura për lakrorin me dy petë. Bëhet fjalë për një

peizazh natyror në gjendje të mirë, në të cilin pas soditjes dhe informimit mund të shijohet lakrori

tradicional me dy petë i pjekur në saç apo furrë druri, në restorantet me famë si: Vila Melko,

Antoneta, etj. Territori i shtrirjes së itinerarit karakterizohet nga një reliev me shpate e pjerrësi të

madhe të ndërtuar nga gëlqerorë të dolomitizuar, pllakor dhe me reshpe, me moshë Jurasike e

Kretake. Gjatë rrugëtimit mund të vizitohen edhe disa objekte natyrore me statusin e ZM si: Lisat e

Shën Thanasit, Varrezat e fosileve të Kretës së Poshtme në Voskopojë, Bliri i Shën Blirit në Vitkuq,

etj.

Figura 28. Harta e itinerarit eno - gastronomik në peizazhet e prodhimit të Rakisë së Manit

Burimi: Elaborim personal i autores gjatë punës në terren

Si të arrish: Me makinënë varësi të përzgjedhjes së menusë së degusitimit dhe preferencës së

peizazhit ndiqet rruga automobilistike dhe akset rrugore me këto alternativa: Korçë – Boboshtcë,

përreth 9.0km, me një kohëzgjatje prej 13„; Korçë – Dardhë përreth 19,6km, me një kohëzgjatje

prej 36 „; Korçë- Voskopojë, përreth 20,1km, me një kohëzgjatje prej 33‟ dhe së fundi Korçë –

Vithkuq përreth 26.6km, me një kohëzgjatje prej 49‟.


143

2016

Periudha e këshilluar: Këshillohet të vizitohet përgjatë gjithë vitit: në pranverë për lulëzimin, në

verë për temperaturat e feskëta, në vjeshtë për peizazhin me gjethe të rëna dhe në dimër për

peizazhin e krijuar nga rënia e dëborës.

Figura 29. Harta e itinerarit turistik eno- gastronomik në peizazhet e gatimit të lakrorit me dy

petë

Burimi: Elaborim personal i autores gjatë punes në terren

VI.3.1.d. Itinerari turistik i çiklizimit

Bëhet fjalë për një itinerar me interes natyralistik dhe sportiv, i cili zhvillohet në territoritn e masivit

malor tëMoravës, duke ndjekur rrugën automobilistike që lidh qytetin me zonën e restoranteve dhe

hoteleve të Malit të Moravës. Këshillohen biçikleta hibride dhe furznimi me sasi të madhe uji, në

mënyrë të veçantë gjatë muajve të ngrohtë të vitit.

Si të arrish: Itinerari nis nga Rruga “6 Dëshmorët”, në qytetin e Korçës me destinacion Malin e

Moravës, me kuotë maksimale 1364.6m. Përshkohet një distancë prej18.1km përgjatë rrugës

automobilistike E86/SH3 në një reliev të thyer malor, të mbivendosur në shkëmbinj gëlqerorë të

dolomitizuar, pllakorë, rreshpe, ragjilo-ranorë, flish e mergele me moshë jurasike dhe ecocenik.


144

2016

Itinerari i konceptuar të zhvillohet me biçikletë të llojit hibride22

për një kohëzgjatje mesatare prej

39‟ alternon mundësinë për njohjen e soditjen e peizazhit me aktivitete fizike.

Periudha e këshilluar: Rekomandohet të praktikohet në stinën e pranverës dhe verë. Nuk

këshillohet në stinën vjeshtës e dimrit për shkak reshjeve të shiut dhe dëborës.

Vështirësia: Mesatare

Figura 30. Harta e itinerarit turistik të çiklizmit

Burimi: Elaborim personal i autores gjatë punës në terrren

VI.3.2. S-2 - iKORCA, një aplikacion për marketingun territorial të ZM të rrethit të Korçës

Pikënisja nga e cila do të zhvillohet niveli i dytë i analizës së turizmit në Zonat e Mbrojtura të

rrethit të Korçës lidhet me modele të reja, në mënyrë të veçantë ato që kanë qasje me zhvillimin

teknologjik në marketingun territorial të ZM. Lehtësia e navigimit në internet ka modifikuar

menaxhimin e fazave të blerjes, të konsumit dhe të post – shitjes. Në fakt Web-i është hapësira

virtuale e privilegjuar për kërkimin e informacioneve turistike, me qëllim blerjen e destinacioneve

specifike, hapësirë e cila është bërë e mbartshme falë përhapjes së teknologjisë mobile.

22

Biçikleta eektrike që karikohen me energji gjatë pedalimit


145

2016

Pra, për të konstatuar mundësinë për t‟u “shitur” të cilitdo produkt turistik të rrethit, është e

rëndësishme të monitorohet interneti për të kuptuar se si zinxhiri i furnizimit të produktit referues

është prezent nëWeb, cili është niveli i përdorimit turistik të tij dhë së fundi cilat janë elementet të

cilat duhen të përmirësohen. Për të kuptuar komunikimin në nivel global të Trashëgimisë Natyrore

të rrehtit të Korçësë shtë analizuar në këndvështimin sasior dhe cilësor siti Web i DMO, të vetmit

portal online për promovimin turistik të Korçës. Gjatë analizës janë identifikuar disa elementë të

aftë të shprehin nivelin e “shërbimit turistik” të siteve web dhe mbi bazën e tyre është bërë

vlerësimi për Zonat e Mbrojtura të rrethit. Për pasurimin e analizës është marrë si model krahasimi

Sitit Web të Parco Nazionale delle Cinque Terre, në Itali. Një zgjedhje e tillë mbështetet në dy

argumente kryesore: para së gjithash u pa e arsyeshme të bëhej kjo përballje me një Park Kombëtar

të ekselencës në këndvështrimin turistik, i cili përdor mjete komunikimi dhe web në një formë të

strukturuar dhe së dyti për ta propozuar si partner të Parqeve Kombëtare të rrethit të Korçës.

Skenari i këtyre dy argumenteve lejon identifikimin e elementëve të komunikimit të Zonave të

Mbrojtura të rrethit, për t‟i bërë ato efikase dhe stimuluese në faza të ndryshme të blerjes, nëpërmjet

internetit. Për analizën e komunikimit të Zonavë të Mbrojtura kemi përzgjedhur dy zona pilot të

sjella në tabelën e mëposhtme:

Tabela 21. Kategoritë e ZM prezente në rrethin Korçë

Nr Emërtimi i

Zonës së mbrojtur

Kategoria

Miratimi

Sipërfaqja/Ha

Park Kombëtar

1 Bredhi i Drenovës

II

VKM

nr. 96,datë 21.11.1966

1,380.0

2

Prespa

II

VKM

nr. 80,datë 18.02.1999

27,750.0

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga të dhënat e MMPU

Për rilevimin e prezencës në rrjet të Parqeve Kombëtare “Bredhi i Drenovës” dhe “Prespa” është

përdorur motorri i kërkimit Google23

dhe janë klikuar emrat e parqeve. E njëjta procedurë është

ndjekur edhe për lundrimin në sitin e DMO- Korçë. Zgjedhja e përdorimit të Google si të vetmin

motor kërkimi të përdorur në këtë analizë është diktuar nga përhapja e këtij mjeti jo vetëm në nivel

kombëtar, por edhe atë botëror. Sipas të dhënave më të fundit mbi tregun e motorëve të ndryshëm të

kërkimit24

rezulton se në Shtetet e Bashkuara të Amerikës 96% e tregut të kërkimeve on – line është

ndarë midis Google që ka vetëm 66, 9%, Microsoft25

i cili ka 18,1% dhe Yahoo26

11.1%. Ndërsa në

disa zona të rëndësishme në aspektin turistik si Kina dhe Rusia për arsye të ndryshme mbizotërojnë

motorë të tjerë.

23

www.google.al 24

Burimi: comScore, Inc. (NASDAQ: SCOR), të dhëna të azhornuara në 2013 www.comscore.com 25

Bing është motori kërkimit të Microsoft - al.bing.com 26

Yahoo! Search është motori kërkimit në pronësi të Yahoo – al.search.yahoo.com

http://www.google.al/

http://www.comscore.com/


146

2016

Të dhënat europiane, edhe pse të sjella nga një tjetër burim, pra me vlera jo të konfrontueshme27

konfirmojnë edhe një herë këtë tendencë. Sipas këtij rankimi Google mbledh 93 % të tregut,

Microsoft 2 %, Yandex 29% dhe Yahoo! 1.04%. Nisur nga ky rezultat dhe gjihmonë në funksion të

objektivit të vlerësimit të përdorimit turistik të Zonave të Mbrojtura të rrethit, u pa e domosdoshme

përdorimi vetëm i Google për analizën e mjeteve komunikimit të dy Parqeve të marra në studim. Sa

i takon “vargut” të fjalëve të përdorura në motorin e kërkimit është nisur nga konsiderata të ofertës

rajonale tejet hetereogjene dhe fakti që nuk kishte një mënyrë sintetike trasnversale për të

identfikuar Parqet Kombëtare të rrethit. Fjala “park” përjashtohet si opsion kërkimi kur mendohet

të vizitohet një park i caktuar apo të organizohen pushime në një zonë me valencë natyrore,

gjithashtu edhe fjala “park kombëtar”, pasi janë shprehje teknike, jo prej konsumatori final. Për

këtë arsye u përdorën emrat specifikë për secilin Park Kombëtar të përzgjedhur p.sh: “Drenova” ose

“Bozdoveci” apo “Prespa”.

Në këtë mënyrë u bë e mundur të identifikohej se cili prej tyre ka një Web të vetin, cilië shtë i

integruar në portale tematike dhe cilat janë rezultate e para në Google28

për këto Parqe. Pos siteve të

Parqeve, studimi i është referuar në analizën e kërkimit edhe disa siteve institucionale si: Qarku i

Korçës, Bashkia Korçë, në mënyrë të veçantë sesionet me qasje turistike të tyre. Nga analiza që iu

bë të dy Parqeve Kombëtare të marra në shqyrtim rezulton se Parku “Bredhi i Drenovës” nuk

disponon një faqe Web-i të posaçme. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për analizën e bërë në sitet e

institucioneve rajonale. Në asnjërin prej tyre nuk flitet për Zonat e Mbrojtura të rrethit në

përgjithësi, e aq më pak për Parqet në mënyrë të veçantë në aspektin turisik. Ndërsa “Prespa” ka

një faqe Web të struktuar, të cilën në motorët e kërkimit duhet shkruar në gjuhën angleze Prespa

National park, pasi në shqip nuk gjendet. Gjithësesi edhe kjo faqe Web paraqitet me qasje

mjedisore dhe jo turistike.

Ndërkohë të dy Parqet kanë faqe në Facebook, por edhe në këtë rast nuk komunikohet asgjë rreth

ofertave turistike, strukturave pritëse, itineraret, etj. Si përfundim, mbi bazë të rezultateve mund të

konkludohet që Web-i për Zonat e Mbrojtura të rrethit të Korçës për fat të keq thotë shumë pak në

aspektin turistik. Ky fakt ky është një limit për promovimin turistik të tyre i cili kërkon

përmirësime, por ky ndryshim i mentalitetit të shitjes nëpërmjet internetit edhe të aseteve natyrore

kërkon edhe pak kohë duke qenë që kjo mënyrë impostimi është relativisht e re në vendin tonë dhe

e papërdorur deri tani në asnjë Zonë të Mbrojtur shqiptare. Nisur nga rezultatet e mësipërme duke

marrë në konsideratë edhe arritjet teknologjike të mbërritura edhe në vendin tonë, për të

përmirësuar komunikimin e trashëgimisë natyrore të rrethit të Korçës propozohet nëpërmjet këtij

studimi modeli e një Aplikacioni (App) për Zonat e Mbrojtura të tij.

App-i u quajt iKORCA, dhe është krijuar me qëllimin për të përdorur teknika të reja për realizimin e

një guide didaktike dhe turistike në trashëgiminë natyrore të Korçës. Pritet që ky model të shërbejë

si një resurs i rëndësishëm në vendimarrjet për investime të ardhshme të komunikimit në kohë reale,

çka përmbush gjithashtu edhe detyrimet kundrejt nenit 4 të Konventës së Unesco-s për

“transmetimin e trashëgimisë natyrore gjenertave të ardhshme “. App-i iKorca është organizuar në

5 rubrika: Zonat e Mbrojtura, Flora, Fauna, Habitat dhe Info. Rubrika Info nëpërmjet mini rubrikave

Hyrje dhe Itinerare informon të interesuarit me përmbajtjen e aplikacionit duke i adresuar në

rubrikat respektive dhe itireraret turistike tematiko-didaktike të propozuara.

27

Statcounter – të dhëna të azhornuara në nëntor 2013 - gs.statcounter.com 28

Të gjitha sondazhet u kryen në të njëjtin PC me windows dhe me shfletuesit fikse: Crome, smartphones dhe tableta me Android dhe iOS, në muajin dhjetor 2013


147

2016

Figura 31. App iKORÇA Informacion


148

2016

Figura 32. App iKORÇA Rajonizimi


149

2016 Figura 33. App iKORÇA Monumentet e Natyrës


150



151



152



153



154



155



156

2016 Figura 40. App iKORÇA Flora


157

2016 Figura 41. App iKORÇA Fauna


158



159


KAPITULLI V MJEDISI FIZIK I PARKUT Kapitulli evidenton rastin e studimit të Parkut Kombëtar

“Bredhi i Drenovës” duke konkretizuar më tej modelin e ri

të menaxhimit turistik në ZM të rrethit. Fillimisht jepet

“karta e identitetit” të Parkut, ku përcaktohet qartë

vendndodhja e tij gjeografike, për të kaluar në analizën

fiziko-gjeografike me vëmendje kryesore gjeodiversitetitin

dhe biodiversitetin e Parkut. Natyrisht, që për një rast

specifik studimi të një Parku, të prekur nga zjarri, si

pasojë e të cilit është dëmtuar në një masë të

konsiderueshme biodiversiteti i tij, lind domosdoshmëria e

hartimit të një modeli rekuperimi me qëllim rivitalizimin

dhe menaxhimin turistik të tij. Për këtë qëllim në vazhdim

të kapitullit bëhet analiza e zjarrit të vitit 2012 e faktorët

që ndikuan në përhapjen e tij si: klima, vegjetacioni,

pjerrësia dhe ekspozimi i shpateve si edhe veprimtaria

antropogjene. Duke u bazuar në metodën Rivas – Martinez

kapitulli bën klasifikimin bioklimatik të Parkut, i cili është

i domosdoshëm për përcaktimin e teknikës së ripyllëzmit

pas zjarrit.


159

2016

V. MJEDISI FIZIK I PARKUT....................................................................................................159

V.1. Analiza fiziko- gjeografike e Parkut ........................................................................................ 160

V.1.1. “Karta e identitetit” të Parkut ............................................................................................ 160

V.1.2. Sfondi fiziografik i Parkut .............................................................................................. 161-162

V.1.3. Gjeodiversiteti i Parkut .................................................................................................. 162-164

V.1.4. Biodiversiteteti i Parkut .............................................................................................. 164-166

V.2. Analiza e zjarrit të vitit 2012 dhe faktorët që ndikuan në përhapjen e tij ................................ 166

V.2.1. Klima .......................................................................................................................... 166-168

V.2.2.Bioklima ...................................................................................................................... 169-170

V.2.3. Vegjetacioni ................................................................................................................ 170-171

V.2.4. Pjerrërsia dhe ekspozimi i shpateve .................................................................................. 171

V.2.5. Veprimtaria antropogjene ........................................................................................... 171-173


160

2016 V.1. Analiza fiziko - gjeografike e Parkut

V.1.1. “Karta e identitetit” të Parkut

ENTI MENAXHUES

Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit

të Ujërave

Rruga e Durrësit, Nr. 27, Tiranë

Tel : + 355 423984, Fax : + 355 423984

www.moe.gov.al

Drejtoria Rajonale e Shërbimit Pyjor Korçë

Rruga “1 Maji”, Korçë,

Tel.082252753 Fax. 082252753

Email: [email protected]

FORMA TË MBROJTJES SË PARKUT VITI /DATA

Ekonomia Pyjore “Bredhi i Drenovës” 1957

Ekonomia Pyjore “Bozdovec” 1957

Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës” VKM nr. 96, datë 21.11.1966

Rajoni Juglindor

Qarku Korçë

Bashkia Korçë

Komuna Drenovë

Kategoria e zonës së mbrojtur Park Kombëtar

Emri Bredhi i Drenovës

Sipërfaqja

1380Ha

Lartësia mesatare 1395m (min. 1137m - maks... 1800m)

Disniveli maksimal 663m

Harta topografike, Shk.1 : 25.000 K – 34 – 126 – B

Koordinatat WGS 84 40.538/20.792

Koordinattat UTM DK89

Hartografia referuese Harta Topografike e Shqipërisë / Shk.1 :

25:000

Projeksioni Gauss Boaga

Regjioni fiziko gjeografik

KMJ (Gropat Juglindore dhe malet përreth)

Regjioni bioklimatik Makroklima mesdhetare

Gjeologjia

Magmatikë (ultrabazikë)

Molasikë (argjila, ranorë e kongolomeratë)

Përdorimi i tokës FAO

mailto:[email protected]


161

2016

V.1.2. Sfondi fiziografik i Parkut

Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës” karakterizohet nga relievi i ashpër dhe dallohet për shpate të

pjerrët, të cilët i japin atij karakter kryesisht malor. Me lartësi mesatare prej 1935m1 territoret

malore të Parkut mbi 1000m zënë 90% të sipërfaqes2. Në aspektin morfologjik Parku dallon nga

zonat e tjera përreth pasi orogjeneza alpine rezulton të jetë modeluar nga ekspozimi për një kohë të

gjatë i shpateve ndaj agjentëve metorologjikë. Nga pikëpamja morfografike relievi i Parkut

Kombëtar “Bredhi i Drenovës” përbëhet nga tri lugina të përrenjëve të: Bozdovecit, Batakut,

pikërisht në pjesën lindore të tij dhe Izvorit. Përjashtim bën pjesa veriore e Parkut, e vendosur në

faqen lindore të Malit të Moravës.

Figura 44. Harta fizike e Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

Burimi: Elaborim personal i autores duke u bazuar te P. Qiriazi

Parku ka formën e një trapezi me gjatësi veri – jug 5300m dhe gjerësi lindje – përëndim 2800m 3.

Në këndvështrimin morfometrik parku karakterizohet nga lartësi relativisht të mëdha. Lartësia

maksimale shënohet në majën e Rrumbullakut, me 1800m4 mbi nivelin e detit, ndërkohë që

lartësinë minimale e takojmë në afërsi të Shën Gjergjit me vlerë 1137m5. Format e relievit kanë

drejtim të përgjithshëm perëndimor, por në Park, gjejmë edhe drejtimin verior – verilindor e jugor

1Plani i mbarështrimit të ekonomisë pyjore “Bredhi i Drenovës – Bozdovec” ( 1957 ), Drejtoria Rajonale e Shërbimit

pyjor, Korçë 2Po aty

3Plani i mbarështrimit të ekonomisë pyjore “Bredhi i Drenovës – Bozdovec” ( 1957 ), Drejtoria Rajonale e Shërbimit

pyjor, Korçë. 4Po aty

5Po aty


162

2016

deri juglidor të shprehur në pjesën e Pyllit të Bozdovecit 6. Karakteristikë e drejtimit të njësive të

relievit është që format e mbuluara me pyll të lartë bredhi kanë drejtim verior – verilindor, shpatet

me ah drejtim perëndimor, ndërsa shpatet e papyllëzuara dhe pjesërisht me lajthi kanë drejtim jugor.

Kjo karakteristikë favorizohet nga prezenca e luginave në brendësi të Parkut dhe drejtimi i tyre

kryesisht nga lindja në perëndim. Është pikërisht ekspozimi i shpateve, i cili ushtron impakt në

mënyrë të të drejtëpërdrejtë në zhvillimin e llojeve të ndryshme bimore dhe në larminë e madhe të

biodiversitetit të “Bredhit të Drenovës”. Larmia e madhe e depozitimeve dhe shkëmbinjëve me

fortësi të ndryshme ka kushtëzuar në një shkallë të ndjeshme një reliev tepër të copëtuar me

ndryshime të mëdha hipsometrike.

V.1.3. Gjeodiversiteti i Parkut

Trualli i Parkut ndërtohet nga shkëmbinj konglomeratë, ranorë, argjilorë, mergele, alevrolite dhe më

pak gëlqerorë e magmatikë, të inkuadruar kronologjikisht në moshat e Miocenit dhe Paleogjenit 7. Pak

Parqe në botë me një sipërfaqe të vogël si ajo e “Bredhit të Drenovës” prezantojnë një varietet

shkëmbinjsh kaq të larmishëm në lloje, shtrirje e vendosje, të cilët vijnë si trashëgimi nga e kaluara

dhe përfaqësojnë një ofertë mjaft të pasur natyrore për përfshirjen e tyre “Turin Turistik Litologjik”8.

Bëhet fjalë për një zonë ekstremisht të diversifikuar në të cilën zemra e Parkut është e rrethuar nga

peizazhe të mrekulllueshme, të influencuara nga kompozimi gjeologjik, të cilat paraqiten mjaft të

përshtshme për disa lloje turizmi si: turizmi malor, i bardhë, ai sportiv, etj. Kështu, kongolomeratët

dallohen për konkrencion të madh e si rrjedhim ato formojnë shpate të thepisura adapte për

alpinizëm dhe të apasionuarit pas trekking. Ndërsa depozitimet paleogjenike të Oligocenit të Mesëm

(Pg2

3) përhapen në trajtën e një brezi veri – jug të vendosur kryesisht në faqen lindore të Malit të

Moravës.

Në pjesën e sipërme të Suitës Drenova vihen re ndryshime litologjike ku vende – vende ka shtresa

argjilore, karbonatike e mergelore me qymyre, me të cilat lidhej para viteve „90 aktiviteti i

Industrisë së Qymurgurit në hyrje të Parkut. Pikërisht ky sektor i tij paraqitet mjaft interesant për

vizitorët me interesa e kuriozitet rreth formimit, evolucionit dhe rolit të tyre në zhvillimin e

Industrisë së Shqipërisë së periudhës komuniste. Gjithashtu këto formacione mund të shërbejnë

edhe si një “laborator natyror“ për praktika në terren, të cilat janë pjesë e programeve universitare

të Gjeologjisë dhe Gjeografisë apo për zhvillimin e kurseve verore me objektiva formuese dhe

eduative, duke përmbushur në këtë mënyre misionin e Entit të Parkut për “...njohjen e resurseve

natyrore të Parkut me qëllim zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm dhe edukimin mjedisor“.

Në zona të tjera takojmë ranorë e alevrolite me ndërthurje gëlqerorësh dhe kongolomeratësh, çka i

japin Parkut karakteristikat e një peizazhi të larmishëm me kreshta të modeluara nga veprimtaria

gjeomorofologjike. Depozitimet e “Suita Drenica“ që vendosen normalisht mbi Suitën Drenova

janë më të reja në moshë. Ato i përkasin epokës së Miocenit (N1

1a1 - N11b) dhe ndeshen direkt mbi

shkëmbinjtë më të vjetër e përfaqësohen nga tre nivele ranorike. Ndërmjet tyre ka ndërthurje

alevrolito – ranore, shtresë hollë e shtresë mesëm. Ndërsa depozitimet e Oligocenit të Sipërm (Pg³3)

janë shkëmbinjtë me të vjetër që takohen në Park dhe përfaqësohen nga argjila ranorë me ndërthurje

gëlqerorësh. Ato përhapen deri në kontaktin e Parkut me fshatin Kamenicë në pjesën

jugperëndimore të tij, ku vendosen mbi depozitimet e Oligocenit të Mesëm (Pg2

3), ndërsa në lindje

6Po aty

7Gjergji Stoja. Harta Gjeologjike e Korçës

8Shih Kapitullin I


163

2016

kanë marrdhënie tektonike me shkëmbinjtë ultrabazikë të Moravës, që i japin malit një morfologji

masive me kreshta të theksuara.

Figura 45. Harta gjeologjike e Parkut Kombëtar "Bredhi i Drenovës“

Burimi: Elaborim personal i autores duke u bazuar te Stoja et al

Ultrabazikët e Moravës janë krijuar 29 – 42 miliona vjet më parë, falë kristalizimit të magmës të

ngjitur prej qindra kilometrash nga thellësia e bërthamës së tokës, e cila nuk mundi të dalë në

sipërfaqe nëpërmjet të çarave të kores tokësore, në formën e llavës për shkak të viskozitetit të saj.


164

2016

Duke patur kështu „një kapak„ i cili ngadalësonte procesin e ftohjes së magmës, kristalet e

vetmuara patën kohë të organizoheshin duke u bashkuar në një shkëmb komplet kristalin, në të cilin

mund të dallohen lehtësisht mineralet përbërese. Në aspektin litologjik këto depozitime ndryshojnë

shumë si në shtrirjen horizontale ashtu edhe në atë vertikale. Kështu, mbi ranorët vijojnë alevrolite e

ranore shtresë-hollë dhe shtresë-mesëm brenda të cilës takohet Suita Bozdoveci, një trup

kongolomeratik me gjatësi 2- 3km dhe trashësi 25m, mbi formacionet e të cilit ndodhet “Pylli i

Bozdovecit“ i preferuar historikisht nga korçarët për rekreacion e shlodhje. Megjithatë relievi në

kongolomeratët e Parkut nuk është i njëjtë, sepse ndryshon fortësia e elementëve përbërëse dhe

çimentoja lidhëse e tyre. Në brendësi kanë shumë shtresa ranore, argjila e mergele. Më

karakteristike është “Suita e Gurit të Capit“, e cila dallon për format karakteristike të relievit të saj.

Ky ndërtim litologjik si saj ka kushtëzuar rezistencë të ndryshme ndaj erozionit dhe korrozionit. Për

pasojë mbi këtë njësi gjeologjike, janë formuar mikroforma interesante të relievit, ndonjëherë edhe

të çuditshme në trajtën e shtyllave, kërpudhave dhe Gamiles9.

Pikërisht për këto karakteristika “Guri i Capit“ është shpallur Monument Natyre me vedimin nr.

676, 20/12/2002 dhe përfaqëson një nga elemntët më interesantë të Parkut, me atraksion të madh

turistik. Ndërsa në pikëpamjen hidrogjeologjike Parku është i pasur me burime të shumtë me ujë të

pastër dhe vlera jo vetëm piktoreske. Midis tyre dallohen: burimi i Shën Gjergjit, i Plakës, i Izvorit, i

Ariut, Çardakut etj. Me statusin “Monument Natyre”, “Bredhi i Burimit të Çardakut” ka qenë prej

kohësh një nga objektet natyrore më të preferuara për turistët vendas pranë të cilit organizoheshin

pikniqe dhe këndoheshin me kitarë serenatat karakteristike korçare. Njëherazi, uji i këtyre burimeve

është përdorur dhe përdoret për furnizimin me ujë të Fabrikës së Birrës “Korça”, e para e këtij lloji në

Shqipëri për prodhimin cilësor dhe eksportimin jashtë kufijëve të vendit.

Në muajin gusht, në qytetin e Korçës është kthyer në traditë tashmë prej disa vitesh “Festa e Birrës”, e

cila mbledh turistë nga e gjithë bota. Organizimi i itinerareve turistike gjatë ditëve që zhvillohet festa,

në të cilat do të përfshihej dhe Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës” do të ishte me interes për

turistët, të cilët, në periudhën e Festës së Birrës, ndër të tjera do të orientoheshin për të vizituar pos

Fabrikës së Birrës edhe “Burimin e Çardakut” prej të cilit siguroht uji për prodhinim e birrës “Korça”.

Kjo do të sillte rivlerësimin e Parkut dhe vendosjen e tij në shfrytëzim turistik.

V.1.4. Biodiversiteteti i Parkut

Biodiversiteti në Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” do të analizohet duke filluar nga gjendja e

tij para viteve „90, pas viteve ‟90, si edhe pas rënies së zjarrit të verës së vitit 2012. Deri kur u

shpall “Zonë e mbrojtur”, pylli menaxhohej nga Drejtoria e Shërbimit Pyjor Korçë dhe ishte i

organizuar në dy ekonomi: ekonomia pyjore “Pylli i Bozdovecit” dhe ekonomia pyjore “Bredhi i

Drenovës”. Shfrytëzimi i i biodiverstetit për qëllime turistike para viteve „90 ishte praktikë e

panjonjohur në Shqipëri dhe për pasojë të dyja ekonomitë pyjore kishin një plan të përbashkët

mbarështimi, në të cilin përcaktoheshin modalitetet e monitorimit, ricungimit dhe përdorimit të

lëndës drusore sipas një planifikimi rigroz. Deri para 2-3 dhjetëvjeçarëve të fundit, konsiderohej që

vlerësimi ekonomik i pyllit, përfshi këtu edhe trurizmin do të sillte ndryshimin e asetit të tij

origjinal, pasi ende nuk ekzistonte koncepti i selvikulturës natyralistike, sipas të cilës pylli duhet të

shikohet si një sistem i integuar i faunës dhe florës në të cilin ekuilibrat delikatë natyrorë, kalojnë në

plan të dytë por nuk alterohen. Si “Bozdoveci”, ashtu edhe “Bredhi i Drenovës” dallonin për

bimësinë karakteristike me përzjerje të specive të trevave veriore dhe jugore.

9Qiriazi P. ( 1985 ) “Morfologjia dhe morfolgjeneza e gropave juglindore dhe maleve përreth tyre”, Tiranë


165

2016

Ashtu si komponentët e tjerë të natyrës së rrethit edhe bimësia e tyre ndjek zonalitetin në vertikal

duke u karakterizuar nga një përputhje e kateve bimore me ato të tokave. Në aspektin turistik gjatë

periudhës komuniste, ekonomia “Pylli i Bozdovecit” ishte më i frekuentauar se ekonomia “Bredhi i

Drenovës”, me shumë gjasa për shkak të përbërjes vetëm me pishë, si duket mjaft e preferuar nga

pushuesit për frekësinë dhe komoditetin që ofron sidomos gjatë stinës së verës, periudhë kur këto

ekositeme pyjore janë më të frekunetuara. Në vitin 1966 me VKM nr. 96, të dyja ekonomitë

bashkohen në një të vetme, me statusin “Park Kombëtar”, çka solli një hap përpara në mbrojtjen e

biodiveristetit, si dhe konsiderimit të tij potencial turistik. Shkurre me gjelbërim të përhershëm

rezistente ndaj temperaturave të ulëta si: dëllënja e kuqe (Juniperus oxycedrys L) trëndafili i egër

(Rosa canina), murrizi (Crataegus oxyacanthea ), panja (Acer obtusatum), lajthia (Corylus allevana

L) dhe frashëri (Fraxinus ornus L)10

ia shtonin edhe më shumë vlerat turistike Parkut. Shpatet me

lartësi 1000-2000m mbi nivelin detit të mbuluara me ahishte dhe halorë plotësonin peizazhin tipik

të zonave malore. Këtu rriteshin drurë të lartë, kryesisht ahu (Fagus sylvatica), pisha e zezë (Pinus

nigra), bredhi (Abies alba L), etj. Ahu (Fagussylvatica) vendosej në shpatet me eksopozim verior,

verilindor, lindor dhe veriperëndimor të Parkut sepse këto shpate janë më të freskët dhe me

lagështirë më të madhe. Por mbi lartësitë 1600m ahu kalonte në shpatet më të ngrohta, sepse nuk u

reziston temperaturave të ulëta.

Figura 46. Harta e përdorimit të tokës sipas Corine Land Cover në PK “ Bredhin e Drenovës”

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga Global Corine Land Cover Map 2006

10

Qiriazi P. ( 2006 ) “Gjeografia fizike e Shqipërisë”, Tiranë.


166

2016

Në përgjithësi “Bredhi i Drenovës” karakterizohej nga ahishte të paasociuara, por jo rrallë ato

shoqëroheshin edhe me panjë (Acerpseudoplantanus L), frashër (FraxinusaugustifoliaVah), pishë e

zezë, bredh, etj., ndër to edhe lloje endemike me status të veçantë mbrojtjeje11

. Kullotat alpine

përfaqësonin një kat të veçantë mbi atë të ahishteve dhe shënonin lartësitë më të mëdha të

bimësisë12

e cila klasifikohet e tipit alpin dhe subalpin e zonës klimatike mesdhetare paramalore dhe

malore. Duke iu referuar shtrirjes së rrethit të Korçës në juglindje të vendit, klimës, dendësisë së

rrallë të mbulesës bimore në këtë kat dhe karakterit kserofil të tyre, konkludojmë që kullotat në Park

përfaqësojnë bimësinë mesdhetare. Njëherazi Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës” ka rëndësi të

veçantë për shkëmbimin e elementëve faunistikë të vendit tonë me ato të Greqisë dhe përfaqëson

një bërthamë e biokorridor të rëndësishëm për rruazorët e mëdhenj si ariu (Urcus arctos), ujku,

(Canis lupus ) kaprolli, (Capreolus capreous) etj., duke spikatur pr vlera me rëndësi rajonale e

ballkanike.

Pas viteve „90 kalimi i vendit nga periudha komuniste në atë demokratike solli ndryshime edhe në

shfrytëzimin e Zonave të Mbrojtura, të cilat sollën pasoja të mëdha për biodiversitetin. Në këtë

periudhë Parku menaxhohej mbi parimin e shfrytëzimit të lëndës drusore për qëllime komerciale

dhe industriale, duke dëmtuar rëndë florën e tij dhe rrjedhimisht edhe faunën që strehohej në këtë

habitat. “Bredhi i Drenovës” është Parku i vetëm në Shqipëri, në të cilin periudha e tranzicionit, si

në asnjë rast tjetër në vendin tonë ka lënë gjurmë të pashlyeshme me impakte negative. Ndërsa

përdorimi i tokës sipas Corine Land Cover në PK “ Bredhi i Drenovës “ paraqet larmi të

ekosistemeve natyrore nga tokat bujqësore deri tek pyjet konifere e ato të përzier. Në verën e vitit

2012 Parku u përfshi nga zjarri, ku si pasojë e tij u shkatërruan vlerat e biodiversitetit, fakt i cili

kërcënon edhe zhvillimin e turizmit. Në vazhdim bëhet një analizë e faktorëve që çuan në

përparimin e zjarrit, mundësitë e rekuperimit të Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës”, si dhe

përdorimit të qëndrueshëm të resurseve të rekeperuara të diversitetit biologjik për qëllime turistike.

V.2. Analiza e zjarrit i vitit 2012 dhe faktorët që ndikuan në përhapjen e tij

V.2.1. Klima

Klima është përcaktuar si shumatorja e kushteve atmosferike në një zonë të caktuar, në mesin e tyre

ato që ndikojnë drejtëpërsëdrejti në dukurinë e zjarreve janë: reshjet, lagështira, era, temperatura e

ajrit dhe rrezatimi diellor. “Bredhi i Drenovës”, siç shihet edhe në figurë përgjithësisht bën pjesë në

zonën klimatike mesdhetare malore/nënzona juglindore, ndërsa një pjesë e vogël e Parkut përfshihet

në zonën klimatike mesdhetare paramalore/nënzona jugore13

. Stacioni më i afërt meteorologjik për

Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” është ai i Dardhës, ndaj edhe analiza e elementëve klimatikë

do të behët nga të dhënat e këtij stacioni. Stacioni është përzgjedhur në varësi të afërsisë gjeografike

me Parkun, në mënyrë që të garanohet një analizë kliamtike sa më përfaqësuese. Të dhënat e

temperaturës të paraqitura në tabelë janë marrë në Institutin Hidrometeorologjik dhe i përkasin

periudhës 1953 – 1988. Në tabelë paraqitet temperatura mesatare mujore e regjistruar në stacionin e

Dardhës dhe në fund të saj jepet mesatarja vjetore për të njëjtën periudhë.

11

K. Haska H. Canaj E. Hoxha ( 2009). “ Zonat Malore dhe Parqet Kombëtare pyjore , premise kryesore në zhvillimin e turizmit malor në rajonin e Korçës. Seminari: Menaxhimi i pyjeve në rajonin e Korçës, Korçë. 12

Qiriazi P. ( 2006 ) “Gjeografiafizike e Shqipërisë”, Tiranë. 13

Elaborim personal gjatë punimit të Hartës Klimatike të Parkut duke u nisur nga të dhënat e Klimatologjia dhe Harta Klimatike e Shqipërisë.


167

2016 Tabela 22. Temperatura mesatare mujore të regjistruara në 1953 – 1988

Stacioni I II M P M Q K G Sh T N Dh Vjetore

Dardhë Mes.

mujore

-

1.6

-

0.1

1.8

6.7

12.1

15

16.9

17.3

13.9

8.5

5.5

0.5

8 Burimi: Buletini “Klima e Shqipërisë”, Instituti i Hidrometeorologjik

Nga mesatarja mujore e paraqitur evidentohet një variabilitet relativ, tipik, stinor i klimës

mesdhetare, ku rezulton një ulje në vertikal e temperaturës e influencuar nga rrritja e lartësisë në

vertikal. Amplituda vjetore e temperaturës llogaritet relativishte lartë, me vlerë 16.8 ºC, për shkak të

organizimit të maleve të Moravës në formë vargu. Ndërsa maksimumi mujor i temperaturës në

“Bredhin e Drenovës” ka një shmangie nga standardi global i arritjes së tij përgjithësisht në muajin

korrik. Kështu, në Park vlera maksiamle mujore, e temperaturës është regjistruar në muajin Gusht

me 17.3 ˚C. E njëjta shmangie vërehet edhe për minimumin mujor, i cili përgjithësisht arrihet në

muajin janar. Në rastin e “Bredhit të Drenovës”, minimumi mujor i temperaturës është regjistruar

në muajin dhjetor me vlerë 0.5 ˚C . Temperatura mesatare për periudhën e ngrohtë është 12 – 16

˚C.

Data mesatare e fillimit të periudhës me temperaturë mesatare ditore ≥ 0 ˚C në Parkun Kombëtar

“Bredhi i Drenovës” është regjistruar 14 shkurti, ndërsa data mesatare e mbarimit të periudhës me

tempraturë mesatare ditore ≥ 0 ˚C është 24 dhjetori. Në stacionin e Dardhës zgjatja mesatare e

periudhës me temperaturë mesatare ditore ≥ 0 ˚C llogaritet 314 ditë. Për temperaturën mesatare

ditore ≥ 5 ˚C si datë mesatare e fillimit është 4 prilli, ndërkohë si datë mesatare e mbarimit të

periudhës me temperaturë mesatare ditore rezulton 16 nëntori. Parku ka mesatarisht 226 ditë me

temperaturë mesatare ditore 5 ˚C.

Tabela 23. Temperatura mesatare mujore e maximumeve ditore të regjistruara në 1953 - 1988

Stacioni

T˚C Janar Prill Korrik Tetor Mes.

vjetore

Dardhë Mes. mujore e

max. Ditore

0 - 4 10 – 14 20 – 26 14 10 – 14

Burimi: Buletini i Klimës, Instituti Hidrometeorologjik

Tabela 24. Temperatura mesatare mujore e minimumeve ditore të regjistruara në 1953 - 1988

Stacioni

T˚C Janar Prill Korrik Tetor Mes.

vjetore

Dardhë Mes. mujore e

min. Ditore

- 4 4 10 8 4

Burimi : Buletini i Klimës, Instituti Hidrometeorologjik

Temepratura maksimale në “Bredhin e Drenovës” është regjistruar në 26 korrik 1965 me 34.2 ˚C,

ndërsa temperatura minimale absolute është – 21.8 ˚C dhe është regjistruar në 14 Janar të vitit 1968.

Në Park data mesatare e ditës së parë me ngricë është 31 tetori , ndërsa 21 prilli është data mesatare

e ditës së fundit me ngricë. Për elaborimin e tabelës së reshjeve janë marrë sërish në konsideratë të

dhënat e nxjerra nga stacioni i Dardhës për një përiudhë 35-vjeçare. Lartësia mesatare e reshjeve

vjetore në Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” llogaritet 1000 - 1250mm14

.

14

Instituti Hidrometeorologjik, Manuali i Reshjeve,


168

2016

Në tabelë janë sjellë vlerat mesatare mujore dhe ajo vjetore. Nga analiza e tabelës vihet re se

mesataret mujore kanë regjim stinor të dukshëm mesdhetar, me reshje të shumta në periudhën

vjeshtë – dimër (tetor – mars) në të cilën përqëndrohen 75% të reshjeve vjetore dhe minimumin në

atë verore. Vlerat maksimale të reshjeve verifikohen në muajt tetor, nëntor dhe dhjetor, ndërsa

minimumi lokalizohet në muajin korrik që rezulton të jetë edhe muaji më i nxehtë. Periudha e

thatësirës verore është mesatarisht 2 – 3 muaj.

Figura 47. Harta klimatike e PK “ Bredhi i Drenovës”

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga rilevimi në terren

Ngjarjet aluvionale ndodhin vetëm në fund të verës dhe fillim të vjeshtës, sepse kalohet papritur nga

periudha e thatësirës së madhe në atë me reshje të vazhdueshme, të cilat verifikohen në një hark

kohor shumë të shkurtër.


169

2016

Tabela 25. Reshjet mesatare mujore të regjistruara në 1953 – 1988

Stacioni

R(mm)

J

Sh

M

P

M

Q

K

G

Sh

T

N

Dh

Vjetore

Dardhë Mes.

mujore

86 70 65 70 77 71 29 30 59 107 152 104 920

Burimi:Buletini i Klimës, Instituti i Hidrometeorologjisë

V.2.2. Bioklima

Për “Bredhin e Drenovës” mugojnë studimet me karakter bioklimatik, mjaft të rëndësishme për

hartimin e modeleve të rekuperimit të pyjeve të prekura nga zjarret. Punimi sjell për herë të parë

rajonizimin dhe anlizën bioklimatike të Parkut, e cila ndihmon në pëzgjedhjen e modelit të

rigjenerimit të biodiversitetit. Si kudo, në zonat malore me klimë tipike mesdhetare malore, Parku

karakterizohet nga verë e nxehtë dhe e thatë edhe dimër i butë e i lagësht, ndaj sezoni i thatë i verës

është më i predispozuar për rënien e zjarreve dhe përhapjen e tyre. Në përkufizimin e indeksit të

rënies së zjarrve verore (IRZV) analiza e faktorëvë klimatikë kryhet sipas përcaktimit të

bioklimave15

dhe dy nënindekseve: termoklima dhe ombroklima. Ky faktor normalizohet nëpërmjet

klasifikimit të çifteve, të klasave, të bioklimave që ndikojnë në territorin e marrë për studimin tonë.

Duke u bazuar në indeksin klimatik të propozuar nga Rivas – Martinez, Parku përfaqëson një

makroklimë tipike mesdhetare:

Grafiku 21. Horizonti termotipik i PK “ Bredhi i Drenovës”

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga Rivas - Martinez

15

Rivas - Martìnez, S. 1995. Clasificaciòn bioclimatica de la Tierra. Folia Botanica Matritensis, 16:1-25& Rivas - Martìnez, 2007. Phytosociological Research Center – Centro de Investigaciones Fitosociològicas. Global Bioclimatcs (Clasificac’on Bioclimatica de la Tierra), Wordwide Bioclimatic Classification System. University Complutense of Madrid.


170

2016

(Iov = 0,2)

Nga llogaritja e indeksit termotipik ( It = 335) “Bredhi i Drenovës” inkuadrohet në horizontin

termotipik mesomesdhetar inferior me ombrotip të thatë Sipas të dhënave të klasifikimit bioklimatik

të Parkut konkludohet që koeficenti i riskut rritet me shtimin e shkallës së thatësirës.

Tabela 26. Klasifikimi bioklimatik i Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

Makroklimë

Varianti bioklimatik

Horizonti termotipik

Tipi ombrik

Mesdhetare

Submesdhetar

Mesomesdhetar

inferior

I thatë

Burimi: Elaborim personal duke u nisur nga Rivas - Martines

V.2.3. Vegjetacioni

Përfaqëson “karburantin” dhe rrjedhimisht faktorin më determinues në përhapjen e zjarreve dhe

intensitetin e flakëve. Përveç faktorëve klimatikë, parametrat kryesorë që favorizojnë përhapjen e

zjarreve janë lëndët djegëse të një zone e karakteristikat e tyre fizike dhe kimike.

Figura 48. Harta e Përdorimit të tokës në Parkun Kombëtar “ Bredhin e Drenovës”

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga rilevimi në terren


171

2016

Energjia e çliruar në procesin e djegies ndryshon në varësi të karakteristikave të shtresës bimore dhe

përmbajtjes ujore të tyre. Për analizën e rriskut të vegjatacionit kemi përdorur modelin gjysëm

empririk të propozuar nga Rorthermal16

. Sipas këtij modeli lëndët djegëse klasifikohen në 13 lloje

të grupuara në 4 kategori në bazë të shtresës së lëndëve djegëse, që është përgjegjëse për përhapjen

e zjarrit. Për territorin e Parkut rezultojnë 5 klasa lëndësh djegëse të paraqitura në tabelën e

mëposhtme. Në tabelë vihet re që 70% e tipologjisë së vegjetacionit të Parkut përbëhet nga pyll me

lajthi, pyll ahu dhe pyll i lartë bredhi me pak pishë të cilëve u përgjigjet një sasi e lëndës djegëse,

respektivisht 7 - 9t/ha për secilën kategori pyjore. Siç mund të shikohet edhe në figure, në total

kapaciteti i lëndës djegëse për të tria tipoligjitë shkon nga 21 -28t/ha, një vlerë tepër e lartë e cila ka

favorizuar përparimin e zjarrit duke çuar në dëmtimin e diveristetit biologjik të Parkut.

Tabela 27. Klasat e lëndëve djegëse në Parkun Kobëtar “Bredhi i Drenovës”

Kodi

Tiplogjia e vegjetacionit

Sipërfaqja ( ha)

Sasia

e lëndës djegëse

1 Tokë e pashfrytëzuar (shkëmb, rrugë) 30.05 0

12 Kullota 240.71 1.83 t/ ha

3 Pyll me lajthi 115.92 7- 9 t/ha

3 Pyll i ulët ahu 188.81 7-9 t/ ha

11 Pyll i lartë bredhi me pak pishë 449.16 7- 9 t /ha Burimi: Elaborim personal duke u nisur nga të dhënat e Drejtorisë së Shërbimit Pyjor Korçë

V.2.4. Pjerrësia dhe ekspozimi i shpateve

Intensiteti dhe shkalla e përhapjes së zjarrit janë në proporcion të drejtë me shkallën e pendencës së

shpatëve, e cila favorizon veprimin e flakëve dhe rrit shkëmbimin e energjisë. Zjarri në një shpat me

pjerrësi 10° përhapet me dyfishin e shpejtësisë, në krahasim me një sipërfaqe të sheshtë dhe

katërfishohet në shpate me pjerrësi 20°17

. Pjerrësia mesatare e shpateve në Parkun e Drenovës është

32⁰, çka do të thotë që përhapja e zjarrit në këtë territor gjashtëfishohet, në krahasim me sipërfaqen

e sheshtë. Për pasojë “Bredhi i Drenovës” klasifikohet në kategorinë e parqeve me rrisk shumë të

madh morfologjik. Ekspozimi influencon në sasinë e energjisë që një sipërfaqe e dhënë merr nga

rrezatimi diellor dhe rrjedhimisht në lagështirën e temperaturën e ajrit dhe të dherave. Shpatet e

ekspozuara në drejtimin e erës ndërpresin sasinë e madhe të reshjeve për shkak të fenomenit stau18

,

ndërkohë shpatet e ekspozuara nga jugu marrin sasi të madhe të rrezatimit diellor dhe për këtë kanë

shkallë më të lartë rrisku. Koeficenti i rriskut rritet me shtimin e rrezatimit diellor të shpateve. Në

Park me rrisk të madh rezultojnë shpatet me ekspozime në: jug, jug-lindje e jug-perëndim.

V.2.5. Veprimtaria antropogjene

16

Rothermal, R.C . 1972. A mathematical for predicting fire spread in wildland fuels. Res. Pap.INT-115.Odgen, UT:U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Intermoutain Forest and Range Experiment Station.40p. 17

www.cinetodiano.it Piano per la programmazione delle attività di “ Previsione, prevenzione, e lotta attiva contro gli incendi boschivi “ nel Parco Nazionale del Cilento e Valle di Diano ed aree contigue. 18

Stau ( vjen nga gjermanishtja dhe do të thotë gjendje amullie, stanjacioni ). Eshtë një erë shpatore e cila shfaqet kur një rrymë ajrore humbet një pjesë së lagështisë, teksa kapërcen një masiv malor, humbet një pjesë të lagështisë së vet e

cila kondensohet në reshje (shiu, bore, etj. ).

http://www.cinetodiano.it/


172

2016

Në definicionin e riskut antropik ndikojnë faktorë të ndryshëm dhe me natyrë të ndryshme. Më të

shpeshtët janë: rrjeti rrugor dhe dëndësia e popullsisë. Prezenca e rrugëve e bën më vulnerabël

pyllin, madje shumica e zjarreve zhvillohen pikërisht pranë tyre. Nga ana tjetër prania në afërsi të

Parkut e zonave me dendësi të madhe të banorëve e rrit presionin antropogjen drejt tij. Parku

Kombëtar “Bredhi i Drenovës” është nga parqet më afër qëndrave të banuara. Ai ndodhet vetëm

10km nga qyteti i Korçës dhe disa kilometra fshatrave përreth si: Drenova, Mborja, Boboshtica, etj.

Mungesa e rrjetit rrugor luan njëkohësisht ndikim pozitiv dhe negativ. Nga njëra anë shërben si

pengesë pasi Parku nuk bëhët letësisht i arritshëm, pra në këtë rast edhe dëmtimi i vlerave të

biodiversitetit të tij do të ishte edhe më i vogël. Por nga ana tjetër mungesa e infrastrukturës rrugore

pengon zhvillimin e turizmit në Park. Si përfundim, mund të thuhet se influenca më e madhe në

riskun e zjarrit në Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” i atribuohet bioklimës dhe vegjetacionit.

Ndikim sinjifikativ luan edhe pjerrësia e shpateve dhe faktori antropik. Pra, duket qartë që bëhet

fjalë për një zonë paramalore, agroturistike e karakterizuar nga prezenca antropike, ndaj lind

domosdoshmëria e vlerësimit të saj turistik. Pikërisht në parqe të tilla si “Bredhi i Drenovës” është i

nevojshëm një monitorim i kuruar i riskut të zjarreve dhe iniciativa e ndërhyrjeve të rikuperimit.

Figura 49. Harta e shkallës së dëmtimit të Parkut pas rënies së zjarrit sipas imazheve

satelitore


173

2016

Të dhënat statistikore hapësinore të gjendjes së biodiversitetit të Parkut pas zjarrit janë elaboruar në

platformën GIS. Produkt i përpunimit dhe analizës së tyre janë dy harta të arealeve të djegura të

“Bredhit të Drenovës”. E para e përpiluar në bazë të të dhenave të imazheve satelitore dhe e dyta e

përpluar nga infomacionet e marra nga Drejtoria e Shërbimit Pyjor në rrethin të Korçës. Në fig.

paraqitet Harta e arealeve të djegura të Parkut, duke u nisur nga imazhet satelitore, në të cilën

dallohet qartë dëmtimi në masën 30% të biodivrsitetit të Parkut. Ndërsa në fig. tjetër jepen në trajtë

hartografike arealet e djegura në masën rreth 70%, duke u nisur nga të dhënat e Drejtorisë së

Shërbimit Pyjor të rrethit. Krahasimi i të dyja hartave çon dukshëm në përfundimin që ekziston një

mospërputhje midis të dhënave satelitore dhe atyre të siguruara nga Institucioni i Shërbimit Pyjor.

Nisur nga ekperianca e mungur në vendin tonë, në lidhje me menaxhimin e zjarreve në Zonat e

Mbrojtura dhe elaborimin e modeleve rekuperuese të ekositemeve pyjore, por edhe nga mungesa e

burimeve financiare e njerëzore të kualifikuara të adminstatës së Parkut, me shumë propabilitet të

dhënat satelitore janë më të sakta se ato të marra në Drejtorinë e Shërbmit Pyjor të Korçës,

gjithësesi rekomandohet stimulimi i studimeve të mëtejshme, të cilat do të çonin me siguri në

thellimin e analizës së pasojave të zjarrrit në Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” në termin e

biodiversitetit.

Figura 50. Harta e shkallës së dëmtimit të pas rënies së zjarrit sipas të dhënave të Drejtorisë

së Shërbimit Pyjor Korçë

KAPITULLI VI ZONIMI I PARKUT Specifika e Parkut ka kushtëzuar zonimin e Parkut, i cili

është realizuar në dy periudha të ndryshme: para (Zonimi

Iº) dhe (Zonimi IIº) pas zjarrit të verës së vitit 2012.

Kapitulli fillon me argumentimin e aplikimit të skemës së

menaxhimit pesë- zonal për të vazhduar me përshkrimin e

nënzonave të Parkut sipas Zonimit të Iº: Zona Qëndrore,

Zona e Rekreacionit Turistik, Zona e Përdorimit Tradicion

Zona e Zhvillimit të Qëndrueshëm, Zona Buferike si dhe

veprimtaritë ekonimike që lejohen në secilën prej zonave,

përfshi edhe turizmin e llojet e tij në një nënzonë të

posaçme. Është e natyrshme që propozimi i Zonimit të II-të

të Parkut rrëzon përkohësisht Zonimin e I-rë, i cili mund të

hyjë në përdorim vetëm pas rikuperimit të Parkut,

gjithmonë në koherencë me ndryshimet kohore dhe

hapësinore mbi bazën e monitorimit permanent. Kjo risi

vjen në fund të kapitullit ku bëhet rikonfiguracioni i

nënzonave në varësi të ndryshimeve të pësuara pas zjarrit,

në bazë të së cilës Zona Buferike zhvendoset nga përreth

Parkut në përreth Zonës Qëndrore, e cila tashmë paraqitet

më vulnerabile. Të dyja proceset e zonimit shoqërohen me

hartat përkatëse: Harta e Zonimit Iº dhe Harta e Zonimit

IIº si dhe hartat për secilën nënzonë.


174

2016

VI. ZONIMI I PARKUT ...............................................................................................................174

VI.1.Zonimi i Parkut para dhe pas zjarrit të verës së vitit 2012 .............................................. 175-176

VI.1.1.Zonimi i Iº i Parkut para zjarrit të verës së vitit 2012 ..................................................... 176

VI.1.1. a. Zona Qëndrore Iº ................................................................................................... 176-178

VI.1.1.b.Zona e Rekreacionit Turistik Iº ............................................................................... 179-180

VI.1.1.c.Zona e Përdorimit Tradicional Iº ............................................................................. 181-182

VI.1.1.d.Zona e Zhvillimit të Qëndrueshëm Iº ...................................................................... 182-183

VI.1.1.e. Zona Buferike Iº ..................................................................................................... 183-185

VI.2. Zonimi IIº i Parkut pas zjarrit të verës së vitit 2012 ....................................................... 185-186

VI.2.1.a. Zona Qëndrore IIº ................................................................................................... 186-187

VI. 2.1.b. Zona e Rekreacionit Turistik IIº ................................................................................... 188

VI. 2.1.c. Zona e Përdorimit Tradicional IIº.......................................................................... 188-189

VI. 2.1.d.Zona e Zhvillimit të Qëndrueshëm IIº ................................................................... 189-190

VI. 2.1.e. Zona Buferike IIº ................................................................................................... 190-191


175

2016

VI.1. Zonimi i Parkut para dhe pas zjarrit të verës së vitit 2012

Në brendësi të Parqeve Kombëtarë apo regjionalë qofshin, ekzistojnë zona të antropizuara dhe zona

pak a shumë të paprekura, ndaj lind kështu nevoja e diferencimit të mbrojtjes, duke e ndarë Parkun

në zona me destinacione përdorimi specifike. Eksperienca e parqeve anglezë na mëson se ndarja

teorike e aplikuar në terren me një sistem aktivitetesh të ndaluara është e nevojshme, por nuk

mjafton. Duhet shtuar një aksion konkret për të “rrëmbyer” fluksin e vizitorëve nga zonat më

delikate drejt atyre që mund të përballojnë një presion të fortë antropik. Mënyra më efikase është

krijimi i hapësirave për piknik, pika ku mund të merret një pije freskuese, pika observimi, parkime,

ambiente sportive në zona të bukura dhe panoramike të parqeve, të cilat nuk paraqiten ekologjikisht

të rëndësishme. Në këtë mënyrë masa e turistëve do të përfundojë duke i lënë pas dore zonat e

destinuara për konservim strikt.

Parqet duhet t’i nënshtrohen kështu një plani territorial të ndarë në zona në mënyrë që intensiteti i

mbrojtjes vjen duke kulmuar: në zonat ku aktivitetet tradicionale nuk mund të pranohen për arsye të

njohura natyrore, si për shembull në “zonën qëndrore” autoriteti i Parkut kërkon dëmshpërbim dhe

kompesimin të humbjes së të ardhuarave (si për prerjen e ndaluar të pyjeve, të kullotave ose jep me

qira tokën, që është rruga kryesore për t’u ndjekur, praktikë mjaft e njohur në vendet e tjera

europiane duke filluar me Parkun Model të Engandinës së Ulët në Zvicër, aty ku prej vitesh

bashkitë kanë hequr dorë nga aktivitetet e tyre në këmbim të një shume vjetore, së bashku me

përfitimet ekonomike të adhura nga fluksi i madh turistik në stinën ne verës1.

Në rekomandimin 8.4.1 të Parqeve për Jetën të IUCN theksohet: [ ...Agjensitë e Zonave të

Mbrojtura duhet t’i kushtojnë më shumë vemendje zonimi, si një metodë menaxhimi turistik dhe si

një rrugë për të siguruar ruatjen e zonave vitale natyrore, në përputje me standartet e kategorisë së

II- të ...] Pra, për çdo Park Kombëtar duhet të bëhet zonimi, mbi bazën e të cilit territori i tij ndahet

në në disa zona të destinuara për veprimatari të ndryshme, përfshi edhe turizmin, në përputhje me

objektivat e secilës zonë. Kjo varet në mënyrë direkte nga metoda me të cilën aplikohet zonimi dhe

nga të dhënat që kanë çuar në sugjerimin pikërisht të këtij lloj zonimi. Një Park i zonuar rreptësisht

në teori dhe pastaj i menaxhur nga një Ent i privuar nga mjetet për të implmentuar programe, është

në praktikë një “territor i ndaluar” dhe asgjë më shumë.2 Në ligjin tonë “Për zonat e mbrojtura, nr.

8906 datë 06/06/2002 dhe atë të ndryshuar... në nenin 4 pika 2 për zonimin e territorit të zonës së

mbrojtur thuhet shprehimisht :

Territori i Zonës së Mbrojtur ndahet në nënzona, sipas rëndësisë së habitateve dhe të

ekosistemeve që bëjnë pjesë në to.

Zonimi i brendshëm mund të përmbajë Zonën Qëndrore, Zonën e Rekreacionit, Zonën e

Përdorimit Tradicional, Zonën e Zhvillimit të Qëndrueshëm dhe nënzona të tjera që i

përshtaten territorit. .

Zonimi përputh shkallën e mbrojtjes me veçoritë e nënzonës, duke mbajtur parasysh natyrën

e zonës, llojet e veprimtarive njerëzore që zhvillohen në të dhe ndikimin e tyre në natyrë.

Vendimi i Këshillit te Ministrave, që shpall Zonën e Mbrojtur, përcakton emërtimin,

sipërfaqen dhe shkallën e mbrojtjes së nënzonave të saj.

1Cederna A ( 1982 )Difesa della natura, difesa dell’uomo – Parchi e riserve naturale in Italia, Milano

2Po aty


176

2016

Studimet e mirëfillta shkencore për menaxhimin turistik të Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

mungojnë. Për Parkun deri tani as studiuesit e fushës dhe as institucionet qëndrore e lokale që janë

përgjegjëse për mbrojtjen dhe adminitrimin e Parkut nuk kanë prodhuar asnjë Plan për menaxhimin

e resurseve, apo rekuperimit të tij pas zjarrit, me qëllim futjen në shfrytëzim turistik. Në “Bredhin e

Drenovës” mungon gjithashtu zonimi, pjesë e rëndësishme e “Planit të Menaxhimit” të një zone të

mbrojtur. Punimi ynë sjell në vazhdim Zonimin e Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës” pas dhe

para zjarrit, që për lehtësi studimi janë emërtuar Zonimi I dhe Zonimi II.

VI.1.1. Zonimi i Iº i Parkut para zjarrit të verës së vitit 2012

Për Zonimin e Parkut është përdorur metoda MCDA3, në bazë të së cilës propozohet për Parkun

menaxhimi zonal. MCDA kombinohet me DSS4 me qëllim konfrontimin e alternativave të kursit të

veprimtarive ekonomike në bazë të disa faktorëve dhe identifikimin e best performance për t’u

zgjedhur5. Njëherazi metoda lejon përcaktimin e përdorimit të ndryshëm të tokës në Park si dhe

zhvillimin e aktiviteteve humane, të cilat janë në përputhje me natyrën e Parkut dhe kriteret e

zonave të mbrojtura. Vendimi i institucionalizimit ka përcaktuar sipërfaqen e Parkut dhe ka lejuar të

propozohet zonimi i tij në përputhje me të cilin, për përcaktimin e nënzoave të PK “Bredhi i

Drenovës” janë marrë në konsideratë :

vlerat biologjike dhe të peizazhit

ndjeshmëria ekologjike

koncepti i “zhvillimit të qëndrueshëm”

faktorët zonalë që ndikojnë në menaxhim

mënyrën ekzistuese të jetesës

aktivitetet menaxhuese (kërkim shkencor, monitorim, etj. )

Zonimi që propozohet iu përshat kushteve të Parkut dhe ligjit tonë të zonave të mbrojtura. Ai

mbështetet edhe në VKM nr. 267, dt.04.04.2002 “Për procedurat e propozimit dhe shpalljes së

Zonës së Mbrojtur dhe asaj buferike”. Mbështetur në kërkesat e menaxhimit të parqeve kombëtare

për “Bredhi i Drenovës” rekomandohet një model menaxhimi pesë-zonal (Fig.) si më poshtë:

a. Zona Qëndrore në Zonimin I ( ZQZ I)

b. Zona e Rekreacionit Turistik në Zonimin I ( ZRT I)

c. Zona e Përdorimit Tradicional në Zonimin I ( ZPT I)

d. Zona e Zhvillimit të Qëndrueshëm në Zonimin I ( ZZHQ I)

e. Zona Buferike në Zonimin I (ZB I)

Në vazhdim bëhet përshkrimi për secilën nënzonë duke agumentuar përzgjedhjen e këtij modeli

zonimi, si dhe rolin e tij në funksion të zhvillimit të turizmit të qëdrueshëm në Parkun, së bashku

me disa sugjerime për llojet turizmit që lejohen në secilën prej nënzonave të “Bredhit të Drenovës”,

3Multicriteria Decision Analysis

4Decision Support Systems

5Massam, B.H., 1988 Multi- criteria decision making techniques in panning. Prog.Pannn, 30, 1-84.


177

2016

sigursht duke mëshuar te ekoturizmi, si i vetmi tip turizmi i cili favorizon njëherazi edhe ruajtjen e

diversitetit biologjik të territorit të Parkut.

VI.1.1. a. Zona Qëndrore Iº

Zona qëndrore karakterizohet nga larmia gjeologjiko - gjeomorfologjike si dhe pasuaria e habitateve

natyrore, fitoklimatike e endemike, një pjesë e mirë e të cilave kanë marr statusin e monumentit të

natyrës. Zona përfshin kurrizin lindor të malit të Moravës, arealet e pishës së zezë (Pinus nigra J. F.

Arnold 1785), bredhit (Abies abies), lajthisë (Corylys allevana L 1753) dhe panjës (Ficus

sycomorus L). (Shih figurën më poshtë). Gjithashtu në këtë zonë bëjnë pjesë edhe monumenti i

natyrës “Guri i Capit” . Në këtë zonë aplikohet shkalla e I e mbrojtjes, çka indikon përdorimin e saj

vetëm për veprimtari shkencore dhe aktivitetet tradicionale apo rekreative që janë rreptësisht të

ndalura. Ndër të tjera, në ketë sektor të Parkut nuk lejohet: gjuetia, shfrytëzimi i pyjeve, shqetësimi

ose shkatërrimi i florës vendase, kullotja dhe çdo formë bujqësie, leje e paautorizuar e çdo mjeti që

futet në këtë zonë, si edhe hedhja dhe magazinim i mbetjeve apo ndërtimi banesave.

Figura 51. Harta Zonimi I Parku Kombëtar “ Bredhi i Drenovës”



178

2016 Gjithësesi, edhe pse një zonë strikt e mbrojtur ka aktivitete miqësore me natyrën si: monitorimi

shkencor, me qëllim luftën kundër zjarrit dhe prerjeve apo kontrollin e largimin e llojeve jo native

janë të lejuara në zonën qëndrore, pasi ato ndihmojnë në mbrojtjen e biodiverstetit të Parkut si edhe

mirëmenaxhimin e tij për qëllime turistike. Njëherazi në Zonën Qëndore parashikohen aktivitete që

kërkojnë aprovim menaxhimi si: monitorim shkencor të papërshkruar, kërkim shkencor që nuk

është pjesë e sistemit monitorues ekologjik të Parqeve Kombëtare dhe efektet e tij nuk janë të

dëmshme për qëllimet e Parkut. Për të shmangur degradimin e monumentit natyror “Guri i Capit”

rekomandojmë rreth tij një zonë buferike prej 100m dhe asnjë lloj leje tjetër në këtë zonë për

çfarëdolloj qëllimi.

Figura 52. Harta e Zonës Qëndore Parku Kombëtar “ Bredhi i Drenovës “



179

2016

VI.1.1.b. Zona e Rekreacionit Turistik Iº

Zonë me mundësi rekreacioni dhe lehtësira të tjera që mund të lidhen me to duke respektuar

funksionet e Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës”, vlerat ekologjike dhe peizazhin natyror. Në

këtë zonë mund të zhvillohen gjithashtu aktivitete edukative, formuese e divulgative me qëllim

promovimin turistik të Parkut dhe njëkohësisht edukimin mjedisor për mbrojtjen e vlerave të tij. Ky

sektor përfshin: pyllin me pishë dhe ah të Bozdovecit, Bredhin e Burimin e Çardakut si edhe

kullotat alpine.

Figura 54. Harta e Zonës së Rekreacionit Turistik Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës”



180

2016

Në Zonën e Rekreacionit Turistik lejohen krijimi i qëndrave të edukimit dhe informimimit,

qëndrave të shërbimit formal të piknikut, ngritja e kampingjeve, parkingjeve, shesheve të

aktiviteteve sportive të thjeshta. Në këtë zonë lejohet gjithashtu ndërtimi i hoteleve të vegjël dhe

restoranteve. Sa i takon tipologjisë së strukturave pritëse, rekomandohet ndërtimi i Hoteleve të

Shpërndara, në thelb të konceptit të të cilit qëndron ndërtimi i tyre në horizontal, teknikë që

përputhet natyrshëm me karakterin malor të Parkut dhe natyën e tij. Hotelet të Shpërndara është një

model origjinal i mikëpritjes e zhvillimit turistik të territorit, i cili nuk e denatyron peizazhin e

Parkut. Në thelb ky model i ofron turistëve eksperiencën e jetës së banorëve të zonës duke u

siguruar shërbimet e domosdoshme mbi të gjitha shërbimet hoteliere, pra, pritje, asistencë që nga

shërbimit i restorantit e deri te hapësirat e përbashkëta për të ftuarit6, duke i akomoduar në shtëpi të

vogla, të cilat lokalizohen jo më shumë se 200m nga “zemra” e Hoteleve të Shpërndara, në të cilën

janë të vendosuara: recepsioni, restoranti dhe abmbientet e përbashkëta.

Ky model i strukturave pritëse ofron njëherazi, qetësi dhe privatësi, kushte këto mjaft të

përshtatshme për familjarët, çiftet e reja me fëmijë të vegjël apo të moshuarit të cilët përfaqësojnë

targetgrupin që preferon të zgjedhë Parqet natyrore, për të kaluar fundjavën apo për pushime më të

gjata. Kjo zonë e Parkut ofron gjithashtu mundesi për shëtitje, hipizëm, çiklizëm, alpinizëm, vrojtim

zogjsh dhe aktivitete të tjera rekreative të bazuara në natyrë. Duke qenë se në bazë të ligjit tonë të

zonave të mbrojtura, për këtë zonë të Parkut jepen leje vetëm me qëllim studimi, trajnimi dhe

monitorimi, rekomandohet dhënia e saj për institucionalizimin e Shkollave Verore. Në ZRT të

Parkut ndalohen të gjitha aktivitetet që shkojnë në kundërshtim me qëllimet në zonë si: gjuetia,

shfrytëzimi i pyjeve, dëmtimi e florës dhe faunës së egër vendase, kullotja e bagëtive, hedhja dhe

grumbullimi i mbeturinave, dërtimi i vendbanimeve (pos atyre me leje të posaçme për përdorim

turistik), ndërtim i hoteleve komerciale, si dhe introduktimi i llojeve floristike jo vendase.

Aktivitetet që vijnë në kundërshtim me qëllimin e zonës si: monitorim dhe kërkim jo të detajuar

shkencor kur efekti i tyre mbi mjedisin nuk është i dëmshëm për Parkun, ndërtimi i vendbanimeve

të destinuara për përdorim të menaxhuar turistik në Park, ndërtim dhe rikonstruktim i vendbanimeve

për banorët lokalë, ndërtim të fermave, vendosja e kufijëve me gardhe, përdorimi dhe aplikimi i

kimikateve (plehra kimike, biocide, etj.) apo gjueti e kontrolluar përmes monitorimit shkencor janë

të lejueshme në ZRT për sa kohë, për këto lëshohet Aprovim Menaxhimi nga Ministiria e Mjedisit,

Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave. Shfrytëzimi e ujit të monumentit të Çardakut për prodhimin e

Birrës “Korça” bie në kundërshtim me Zonimin e Parkut, pasi burimi në bazë të zonifikimit të

propozuar në kuadër të kësaj teze, inkuadrohet gjeografikisht në Zonën e Rekreacionit Turistik, në

të cilën nuk lejohen aktivitetet ekonomike tradicionale si bujqësia apo industria, por vetëm

aktivitete të lidhuara me turizmin.

Në këto kushte, për të mbrojtur resurset ujore, nëntokësore të Parkut, lind domosdoshmria e një

studimi të hollësishëm hidrogjeologjik, në bazë të të cilit të kuantifikohet prurja e ujit të burimit si

dhe sasia e ujit që merret nga burimi për prodhimin për përdorim industrial. Mbi bazën e studimit

hidrogjeologjik të mund të hartohet Plani Menaxhimi të Resurseve të Ujërave Nëntokësore të

Parkut, i cili do të ndihmonte në shfrytëzimin e qëndrueshëm ekonomik të tyre pa dëmtuar vlerat

për të cilat Parku ka marrë statusin, duke lejuar në këtë mënyrë vijueshmërinë e tyre në shërbim të

6Ёshtë përdorur koncepti “të ftuar” në vënd të konceptit “ turistë” për vetë tipologjinë e shërbimit që ofrojnë Hotelet e

Shpërndara. Në qëndër të këtij modeli qëndron pikërisht shkrirja e vizitorëve me stilin e jetesës së vendasve pa e humbur karakterin mikëpritës.


181

2016

brezave të ardhshëm, por edhe turistëve të shijojnë ujin e fresket të burimit dhe të shlodhen nën

hijen e Bredhit, monumentit të natyrës që ndodhet pranë tij.

VI.1.1.c. Zona e Përdorimit Tradicional Iº

Zona e Përdorimit Tradicional përfaqëson një territor me veprimtari ekonomike intensive, e ndaj në

këtë zonë aplikohet shkalla e II-të e mbrojtjes. Ajo përfshin: truallin qymyrmbajtës pranë Mborje –

Drenovës, tokat e destinuara për bujqësi, si dhe pyjet e bredhit e kullotat përreth tyre.

Figura 55. Harta e Zonës së Përdorimit Tradicional Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës“



182

2016

Propozimi për krijimin e një zone të tillë brënda Parkut është në përputhje me ligjin tonë të zonave

të mbrojtura dhe ka si qëllim ruajtjen dhe kultivimin e kulturave bujqësore tradicionale, kultivimin i

bimëve frutore tradicionale, duke krijuar mundësi të ardhurash për banorët lokalë si dhe kontributin

në kijimin e alternativave të tjera ekonomike si punimet artizanale, bletaria, përpunimi dhe tregtimi

i produkteve ushqimore organike, etj. Bujqësia përreth Parkut bazohet kryesisht në tokën arë dhe

pemëtarinë, të cilat respektivisht japin prodhime të drithit dhe frutave. Të famshme janë

plantacionet e “Manit të Zi” të Drenovës që shërbejnë kryesisht për prodhimin e Rakisë të Manit,

mjaft e njohur për cilësisnë e saj.

Fokusimi ne prodhimet bujqësore tradicionale duke përmirësuar cilësinë dhe marketingun e tyre, si

edhe promovimi i produkteve lokale dhe integrimi i tyre me menaxhimin e Parkut, përbën

elementin bazë të rikualifikimit të territorit të tij. Bashkëpunimi i prodhuesëve për të rritur sasinë,

cilësinë dhe të përmirësojnë marketingun duke shfrytëzuar markën e Parkut të Drenovës si logo për

prodhimet e tyre. Sipas ligjit nr. 8906 “Për Zonat e Mbrojtura“ dt. 06/06/2002, i ndryshuar me

Ligjin nr. 9868, dt. 04/0272008 “ Për disa shtesa dhe ndryshime të ligjit nr. 8906 dt. 06/06/2006

“Për zonat e mbrojtura “thuhet shprehimisht: “ zonimi përputh shkallën e mbrojtjes me veçoritë e

nënzonës, duke mbajtur parasysh natyrën e zonës, llojet e veprimtarive njerëzore që zhvillohen në të

dhe ndikimin e tyre në natyrë“.

Për këtë arsye, në truallin qymyrmbajtës pranë Mborje – Drenovës është inkuadruar në Zonën e

Pëdorimit të Qëndrueshëm, zonë në të cilën lejohet veprimtaria industiale. Meqenëse ZPQ gjendet

pranë dy qëndrave të banuara: Mborjes dhe Drenovës, ajo siguron një funksion të brendshëm

buferik për mbrojtjen e Zonave të tjera të Parkut në të cilën lejohet vazhdimi i veprimtarive

tradicionale si: industria, bujqësia, blegtoria dhe pylltaria, gjithmonë me përdorim të balancuar të

tyre. Me qëllim respektimin e funksionit të zonës së mbrojtur, vlerat ekologjike dhe ato të peizazhit

natyror në ZPT ndalohen me ligj ndërtimet dhe veprimtaritë që shkaktojnë ndryshime të gjendjes

natyrore të ekosistemit si dhe rekomandohet kontroll i veprimtaritë ekonomike, sociale, argëtuese,

sportive dhe turistike.

VI.1.1.d. Zona e Zhvillimit të Qëndrueshëm Iº

Zona e Zhvillimit të Qëndrueshëm përfshin territoret periurbane, rurale dhe trojet e përziera me

tokë bujqësore dhe pyjore pranë qëndrave të banuara e lumenjëve. Përfaqëson një habitat me

shtigje natyrore dhe me një prezencë të madhe të kafshëve të egra si: ujku (Lupus lupus), ariu,

kaprolli, etj., në të cilën aplikohet shkalla e III- të e mbrojtjes. Kjo zonë ka si objektiv zvogëlimin e

impaktit human, restaurimin e grumbujve pyjorë të dëmtuar, restaurimin e zonave të dëmtuara si

pasojë e erozionit, mbrojtjen e habitateve të kafshëve të egra etj. Këto objektiva krijojnë mundësi

për një përdorim racional të burimeve natyrore nëpërmjet zhvillimi të eko-turizmit, për këto arsye

propozojmë vendosjen e Qëndrës së Vizitave të Parkut pikërisht në këtë zonë, në mënyrë që

informimi i publikut të fillojë që këtu për t’i vënë në dijeni të veprimtarive të cilat u ndalohen në

zonat e tjera më strikte të Parkut. Në këtë zonë të Pakut ndalohen aktivitete në kundërshtim me

qëllimet e zonës si: mbledhjen e paautorizuar të prodhimeve të dyta, dëmtimin e florës dhe faunës

së egër vendase, hedhjen e plehrave dhe mbetjeve të patrajtuara, ndërtimin dhe vënien në punë të

objekteve industriale të


183

2016

pashoqëruara nga Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis dhe Leja Mjedisore. Lejohen në ZZHQ të gjitha

aktiktivitet ekonomike në përputhje me konceptin e Zhvillimit të Qëndrueshëm dhe të gjitha

rregulloret mjedisore të cilat rekomandojnë kontrollin e planifikuar dhe detyrojnë me forcë

pastrimin e materialeve mbetëse dhe plehrave. Aktivitetet që nuk janë të lejuara dhe që vijnë në

kundërshtim me qëllimin e zonës si: shfrytëzimin e prodhimeve të dyta pyjore, kërkime shkencore

dhe monitorime që nuk vijnë në kundërshtim me qëllimet e Parkut, ndërtimin e vendbanimeve të

destinuara për përdorim të menazhuar turistik në Park, etj kërkojnë Aprovim Menaxhimi.

Figura 56. Harta e Zonës së Zhvillimit të Qëndrueshëm Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës”



184

2016

VI.1.1.e. Zona Buferike Iº

Në zonat e mbrojtura kudo në botë përcaktohet një zonë “jastëk” midis zonës së mbrojtur dhe

territorit të mbetur. Sipas Prins dhe Wind7 vendosja e “buffer zone” përreth zonave të mbrojtura, në

mënyrë të veçantë Parqeve Kombëtarë dhe efiçenca e përdorimit të tyre është një nga prioritetet për

mbrojtjen e biodiversitetit. Zonat e vijuara janë një risi në zonimin e ZM, një institutucion mjedisor

për të cilin në kuadrin ligjor shqiptar të zonave të mbrojtura, gjenden jo pak referenca normative që

hedhin dritë mbi këtë kontekst.

Figura 57. Harta e Zonës Buferike Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës”


7Prins, H., & Wind, J. (1993)Research for nature conservation in south-eastAsia. Biological Conservation,fq. 63, 43-46


185

2016

Rishikimi i Ligjit nr. 8906, dt.06/06/2002, “Për zonat e mbrojtura” në kuadrin e ndryshimit dhe

zëvendësimit të tij nga Ligji nr. 9868, dt. 04/0272008 “Për disa shtesa dhe ndryshime të ligjit nr.

8906 dt. 06/06/2006 “Për zonat e mbrojtura”, përbën një hap përpara për instucionlizimin e “buffer

zonë” në zonat e mbrojtura të vendit tonë. Ky aspekt rregullohet me nenin 4/2 të ligjit, por

interpretimi nuk është shumë i qartë, pasi lihet vetëm të nënkuptohet, që pos katër nënzonave

kryesore, zonimi mund të përmbajë edhe nënzona të tjera që i përshtaten territorit, pa e specifikuar

që bëhet fjalë për zonën ZB. Ndërkohë që kjo mangësi e ligjit plotësohet me pikën 2 të VKM 267

dt. 24/03/2003 “Për procedurat e propozimit dhe shpalljen e zonave të mbrojtura dhe buferike”, ku

shprehimisht thuhet: “Për shpalljen e një zone të mbrojtur përcaktohen, paraprakisht, statusi i saj,

kufijtë dhe zonimi i brendshëm, zona buferike rreth saj, administrata e ruajtjes së zonës dhe varësia

e saj, mundësitë e përpunimit e të shfrytëzimit të zonës, të ardhurat që mund të krijohen dhe

përdorimi i tyre në dobi të zonës, në bazë të studimeve rajonale “.

Por sërish edhe me këtë vlerë të shtuar në kudrin ligjor, në ligj nuk përcaktohet se deri ku duhet të

shtrihet “buffer zone” përtej zonës së mbrojtur. Gjithashtu edhe pse e përcaktuar në ligj, në praktikë

nuk shihet të aplikohet në të gjitha zonat e mbrojtura koncepti i “zonës buferike”, me përjashtim të

Parkut Kombëtar të Dajtit dhe ndonjë zone tjetër të mbrojtur. Normativat europiane indikojnë që

“...një zonë buferike e pozicionuar rreth një zone të mbrojtur të kategorisë II-të, mund të zgjerohet

deri në 100m përtej kufirit më të jashtëm”, ndaj, për përcaktimin e ZB në Parkut Kombëtar “Bredhi

i Drenovës“ është marrë si referncë ky rekomandim duke e shtrirë “buffer zone” të Parkut deri në

100km jashtë kufirit të territorit të tij.

Menaxhimi i kësaj zone është padyshim me rëndësi të madhe për mbijetesën llojeve bimore e

shtazore të Parkut, si dhe komunikimin me ekosistemet që e rrethojnë atë. Meffe dhe Carroll8 e

definojnë zonën buferike si “një zonë e cila rethon zonën qëndrore në të cilën lejohen aktivitete

humane jo shkatëruese, si ekoturizmi. Duke qenë që “buffer zone” lidhet direkt me aktivitetet e

Komunës Drenovë dhe nisur nga fakti që Parku ka pronësi kombëtare e adminstrohet nga Drejtoria

e Shërbimit Pyjor Korçë, rekomandohet që të trija këto institucione të bashkëpunojnë për një

menaxhim sa më të mirë të resurseve të territorit në shërbim të turizmit, por pa dëmtuar ekuilibrat

natyrorë të tij.

VI.2. Zonimi IIº i Parkut pas zjarrit të verës së vitit 2012

Zjarri i verës së v. 2012 solli domosdoshmërinë e rizonimin e Parkut duke e orenituar konfigurimin

e nënzonave të tij në varësi të dëmeve të shkaktuara. Ndonëse shumë elementë të nënzonave

ndryshojnë nga njëri zonim në tjetrin, Zonimi i II- të i Parkut (Fig.) ruan sërish menaxhimin

pesëzonal të Zonimit të I –rë si më poshtë:

a. Zona Qëndrore në Zonimin II ( ZQZ I)

8Meffe, G., & Carroll, R. (1994)Principles of conservation biology. Sunderland, MA: Sinauer Associates, fq.559


186

2016 b. Zona e Rekreacionit Turistik në Zonimin II ( ZRT I)

c. Zona e Përdorimit Tradicional në Zonimin II ( ZPT I)

d. Zona e Zhvillimit të Qëndrueshëm në Zonimin II ( ZZHQ I)

e. Zona Buferike në Zonimin II (ZB I)

Figura 58. Harta e Zonimit të II º Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

Burimi: Elaborim personal i autores duke nga puna në terren


187

2016

Në vazhdim paraqitet Zonimi i II-të i “Bredhit të Drenovës” së bashku me ndryshimin e kufijëve,

sipërfaqes dhe specifikave në secilën prej nënzonave duke përfshirë edhe Zonën Buferike.

VI. 2.1.a. Zona Qëndrore IIº

Përgjithësisht në Zonën Qëndrore të një Parku Kombëtar inkuadrohen dy kategori habitatesh: ato që

mbartin vlera të jashtëzakonshme në të cilat aplikohet shkalla e I-rë e mbrojtjes si dhe habitatet e

degraduara, për të cilat mbrojtja strikte e tyre paraqet një domosdoshmëri imediate. Ky arsyetim çoi

që në Zonimin e II-të të Parkut, të përfshiihen në ZQ të gjitha arealet të djegura pas zjarrit të

Parkut, ndërkohë që pjesa tjetër e kësaj nënzone të mbetet sipas zonimit të I-rë (Fig.).

Figura 59. Harta e Zonës Qëndrore Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës” pas zjarrit të verës

së vitit 2012



188

2016

Siç është cekur më herët, në ZQ nuk lejohet asnjë veprimtari humane pos kërkimit shkencor. Ky

rregull i përcaktuar me ligj do të ndihmojë që zonat e degraduara të Parkut të mos preken nga

aktivitete antropogjene duke mundësuar kështu jo vetëm mbrojtjen e tyre në vijim, por njëherazi,

nëpërmjet studimeve specifike in situ të mundësohet rekuperimi i biodiversitetit të Parkut, për të

cilin në vazhdimin e kapitullit rekomandohet edhe një model konceptual rekuperimi.

VI. 2.1.b. Zona e Rekreacionit Turistik IIº

Në ZRT, ZPT dhe ZZHQ mbeten të inkuadruara të njëjtat ekositeme dhe habitate si në Zonimin e I-

rë, por sipërfaqja e tyre është zvogëuar si pasojë e dëmeve të zjarrit si dhe zgjerimit të ZQ dhe ZB

në pjesën më të madhe të Parkut. Në vazhdim jepen hartat e shtrirjes territoriale për secilën zonë.

Figura 60. Harta e Zonës së Rekreacionit Turistik Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës” pas

zjarrit të verës së vitit 2012



189

2016

VI. 2.1.c. Zona e Përdorimit Tradicional IIº


rë, por sipërfaqja e tyre është zvogëuar si pasojë e dëmeve të zjarrit, si dhe zgjerimit të ZQ dhe ZB


Figura 61. Harta e Zonës së Përdorimit Tradicional Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

pas zjarrit të verës së vitit 2012



190

2016

VI. 2.1.d. Zona e Zhvillimit të Qëndrueshëm IIº


rë, por sipërfaqja e tyre është zvogëuar si pasojë e dëmeve të zjarrit, si dhe zgjerimit të ZQ dhe ZB


Figura 62. Harta e Zonës së Zhvilimit të Qëndrueshëm Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

pas zjarrit të verës së vitit 2012



191

2016

VI. 2.1.e. Zona Buferike IIº

Zona Buferike mbetet në fuqi edhe në Zonimin e II- të pas zjarrit dhe shërben si amortizator i

degradimit apo ndotjes duke minimizuar aksesesibilitetitin e Parkut nga agjentë kërcënues jashtë

perimetrit të tij.

Figura 63. Harta e Zonës Buferike Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës” pas zjarrit të verës

së vitit 2012


Nga rilevimi në terren u vu re që pas zjarrit ZQ edhe pse larg ndikimit human, duke qenë se

kufizohet me nënzonat e tjera në të cilat lejohet zhivillimi i veprimtarive tradicionale si: bujqësia,

industria apo aktiviteteve rekreative si ekoturizmi, etj., përfaqëson në fakt një zonë edhe më

vulnerabël në raport me hapësirën përtej kufijëve të Parkut edhe pse këto të fundit janë në kontakt


192

2016

me shfrytëzimin intensiv që i bëhet territorit të pambrojtur jashtë tij. Nisur nga kjo, në Zonimin e II-

të të Parkut, ZB zhvendoset nga 100km përreth Parkut në po 100km, por tashmë e vendosur përreth

ZQ të Parkut. Zhvendosja e ZB siguron në këtë mënyrë vijueshmërinë e mbrojtjes strikte të Parkut

duke parandaluar ndikimin e aktiviteteve të nënzonave të tjera në mjedisit e ZQ dhe njëherazi

garanton parakushtet për rekuperimin e tij.

KAPITULLI VII SKENARËT E MENAXHIMIT TURISTIK TË

PARKUT KOMBЁTAR “BREDHI I DRENOVЁS” PAS

RËNIES SË ZJARRIT

Kapitulli sjell tre skenarë për menaxhimin turistik të Parkut

pas rënies së zjarrit: S-1. Modeli konceptual i rekuperimit të

Parkut S-2. Zgjerimi territorial i Parkut nëpërmjet të cilit

rekomandon aplikimin e Direktivës “Habitat” e rrjetit

“Natyra 2000” në Park si dhe S-3. Marketingu territorial i

Parkut. Skenari S-3 merr rëndësi të madhe për shkak të rolit

që ka ky i fundit në menaxhimin turistik të zonave të

mbrojtura. Për këtë arsye nëpërmjet këtij kapitulli

propozohen disa elementë të rëndësishëm komuniikimi si:

marka, revista dhe siti WebGis interaktiv me sensorë alert

system për monitorimin dhe parandalimin e zjarrve në Park.

Këto elementë do të shërbejnë për hartimin e Strategjisë së

Komunikimit në të ardhmen. Të tre skenarët nxjerrin në pah

modelin e menaxhimit turistik të ZM në shkallë lokale, i cili

bashkon standardet europiane në një qasje multidisiplinare

bashkëkohore.


192

2016

KAPITULLI VII. SKENARËT E MENAXHIMIT TURISTIK TË PARKUT PAS RËNIES

SË ZJARRIT...................................................................................................................................192

VII.S-1- Modeli konceptual i rekuperimit të Parkut pas rënies së zjarrit ................................. 193-194

V.1.a.Analiza e profileve të shkallës së ashpërsisë së zjarrit ................................................ 194-196

V.1.b.Analiza e profileve të shkallës së rrezikut të zjarrit ...................................................... 196

V.1.c. Rreziku veror dhe dimëror i zjarreve ................................................................................... 197

V.1.d. Strategjia e rekuperimit post – zjarr .......................................................................... 197-199

V.1.e. Elementë teknikë për rekuperimin post – zjarr .............................................................. 199-201

V.1.f. Objektivat e rekuperimit dhe disa alternativa menaxhimi post - zjarr ........................... 201-203

VII.2. S-2 -Zgjerimi territorial i Parkut.................................................................................... 203-206

V.2.1. Aplikimi i Direktivës “Habitat” dhe “Natyra 2000 ” në Park ............................... 206-214

VII.3. S-3 - Marketingu territorial i Parkut .............................................................................. 214-216

VII.3.1. Marka e Parkut ....................................................................................................... 217

VII.3.2. Përdorimi i markës së Parkut në prodhimet lokale ......................................... 217-220

VII.3.3. Revista e Parkut ........................................................................................................... 220-221

VII.3.4. Siti WebGIS interktiv me sensorë për parandalimin e zjarreve në Park ..................... 221-223

VII.3.4.a. Struktura e bazës së të dhënave .......................................................... 223-224

VII.3.4.b. Konsultimi i Portalit WebGis të Parkut .................................................................... 225-231

VII.3.1.c.Zona e rezervuar e Portalit të Parkut ................................................... 231-234


193

2016

VII. S-1- Modeli konceptual i rekuperimit të Parkut pas rënies së zjarrit

Në Planin e Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura të prekura nga zjarri i duhet kushtuar vëmendje të

veçantë rekupermit të hapësirave të dëmtuara duke evidentuar efektet e zjarrit, si dhe dinamikën e

ripërtëritjes spontane. Kështu, për rekuperimin e PK “Bredhi i Drenovës” propozohet si bazë

konceptuale qasja e klasifikimit hierakik të territorit të Parkut e sjllë në Fig.

Figura 64. Skema e Modelit konceptul të rekuperimit post- zjarr të Parkut Kombëtar

“Bredhi i Drenovës”

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga Blassi et al.2004

Integrimi i klasifikimit të terrritorit të Parkut me Planin e Menaxhimit konsiston, në prodhimin e

disa udhëzimeve të karakterit sistemtik për rekuperimin e hapësirave të prekura nga zjarret siç

përcaktohet në Direktivën Habitat dhe më specifikisht në Konventën për Ruajtjen e Biodiversitetit.

Mbikëtë bazë dhe nëpërmjet integrimit të metodës së fitosociologjisë së peizazhit (gjeofitosologjia)

mund të arrihet në definicionin e modeleve mjedisore dhe peizazhore që ndihmojnë në rekuperimin

e zonave të mbrojtura, të dëmtuara nga zjarret. Një nga objektivat kryesore të këtij kapitulli është

propozimi i linjave të përgjithshme për rekuperimin post-zjarr të Parkut Komëtar “Bredhi i

Modeli konceptual

i Rekuperimit të PK

Bredhi I Drenovës

Shpërndarja e të

dhënave

Harta

Të dhëna

satelitore Rilevime në terren Analiza fitosociologjike

Rilevime dendrometrike

Monitorimi për

rekuperimin e

vegjetacionit të Parkut Zgjedhja e zones së studimit

Zonimi në

funksion të

riskut

Analiza e

profileve të

rreziqeve

Analiza e profileve të shkallës së

degradimit


194

2016

Drenovës”, duke filluar nga që strategjia e rekuperimit e deri te disa sugjerime për tipet e

ndërhyrjeve, me qëllim ruajtjen e biodiveritetit. Siç shihet edhe në Fig. Modeli i Rekuperimit të

Parkut ndahet në disa faza. Faza e parë lejon studimin e karakteristikav të zjarreve në “Bredhin e

Drenovës” si dhe vlerësimin e impaktit mbi territorin, nëpërmjet analizave të serive historike të

zjarreve dhe të faktorëve që i favorizojnë ato, si: klima, karakteri topografik dhe tokat. Vetëm në

këtë mënyrë bëhet i mundur pëcaktimi i gjendjes së territoreve të ekzaminuara, të cilat janë

përfshirë nga zjarri dhe i shkallës së dëmtimit1 dhe risqet e zjarreve

2. Duke iu referuar një analize

sinkronike të zjarreve në Park, mund të analizohet dinamika e rekuperimit te vegjetacionit pas

rënies së zjarrit, duke i dhënë vëmendje të veçantë evidentimit të tipologjive të bimësisë së djegur

dhe vlerësimit të dinamikës së ndërtimit, dhe strukturës së pasurisë floristike.

Monitorimi dhe studimi i rekuperimit të vegjetacionit kërkon përdorimin e Sistemeve Gjeografike të

Informacionit dhe të dhënave satelitore3që të sigurohen në mënyrë të shpejtë harta flesibile e të

dhëna në kohë të ndryshme dhe në shkallë të ndryshme4,5,6. Me qëllim valorizimin e të dhënave

satelitore dhe vlerësimin në detaje të dinamikës së rikonstuksionit natyror të vegjetacionit të djegur,

duke e karaterizuar edhe në këndvështrimin fitosociologjik mund të realizohen rilevime në terren

duke siguruar një rrjet sipërfaqesh kampion, të cilat duhen gjeoreferencuar në mënyrë permanente.

Në secilën prej zonave kampion duhet të realizohen matje si për evolucionin seksual, ashtu edhe për

atë joseksual, të cilat më vonë konfrontohen me dinamikën e indeksit të bimësisë, të marrë nga të

dhënat satelitore, me qëllim shpërndarjen e informacionit në të gjithë zonën e marrë në studim.

Interperetimi në terma ekologjikë dhe dinamikë i gjendjes së bimësisë lejon menaxhimin koherent

me kushtet e llojeve pyjore të ekzaminuara dhe me aftësitë e tyre për t’ju pëgjigjur çrregullimit të

ekosistemit.

E gjithë kjo ndihmon në definimin e disa perspektivave të selvikulturës, të cilat përbëjnë bazën për

Modelin e Rekuperimit të Parkut pas Zjarrit. Këto të fundit konfigurohen si suport për

programimimin e ndërhyrjeve të rekuperimit, të sintonuara me proceset natyrore si dhe për

reduktimin e kushteve të destabilitetit dhe vulnerabilitetit, përgjithësisht karakteristike për

ekosistemet pyjore mesdhetare të prekura nga zjarret. Në zonat mesdhetare zjarri është një fenomen

potencial gjithmonë prezent, ndaj në disa raste për vijueshmërinë dhe konservimin e disa

ekosistemeve, menaxhimi i territorit duhet të bazohet mbi njohjen e rolit të zjarrit në funksionimin e

eksistemeve dhe në konformimin e mozaikut të peizazhit7,8.

1Nënkupton kushtet e manifestimit të zjarreve, shkallën e vështirësisë të përhapjes së tyre.

2Që kuptohet si shuma e variableve, të cilët përfaqësojnë prirjen që kanë formacionet të ndryshme bimore për t’u

përshkuar pak apo shumë nga zjarri. 3Remote Sensing

4Chuvieco E., 1996 Fundamentos de Teledetecciòn espacial. Editorial Rialp, Madrid.

5Veidma O., 1999 Caracterizacion espectral y espacial de los inciendos forestrales mediante tècnicas de teledetecciòn.

Universidad de Alcal. Tesis Doctoral Madrid. 6Chirichi G., Corona P., 2005 An overview of passive remote sensing for postfire monitoring. Forest@,282 -289

7Ciancio at al., 1996. La selvicultura sistematica: conseguenze scientifiche tecniche. L’Italia Forestale e Montana,

51:189 -199 8Moreno et al., 1996. Los inciendios forestrales en Espana y su impacto sobre los ecosistemas: lecciones del estudio de

los montes de Bìgredos.. In LOIDI L. (ed). Advances in Phytosociology. Servicio de Publicaciones de ls Universidades del pais Basco, Bilbao: 23 -42


195

2016

V.1.a. Analiza e profileve të shkallës së ashpërsisë së zjarrit

Analiza e ashpërsisë (fire severity) përbën një hap esencial për vlerësimin e modifikimeve që zjarri

shkakton me kalimin e kohës9. Ky parametër mund të kuantifikohet duke vlerësuar sipërfaqen e

përshkruar nga zjarri dhe duke e sjellë në sipërfaqet territoriale në studim për definimin e

rrezikshmërisë10

. Ky raport shpreh impaktin e zjarreve në vetë territorin e marrë në studim. Për

definimin e rrezikshmërisë merren në konsideratë sipërfaqet relative në Park, të sjella në Hartën

CORINE Land Cover 2000. Në mënyrtë të veçantë me qëllim përcaktimin e sipërfaqeve pyjore

duke përfshirë edhe ato të aksesueshme. Në total merren në studim klasat 3.1 (zonat pyjore) dhe 3.2

(zonat e karakterizuara nga shkrurret dhe/ose kullotat) duke i riklasifikuar si më poshtë:

Tabela 28. Sipërfaqet pyjore të PK. “Bredhi i Drenovës” të cilat duhen marrë në studim

Kodifikimi i

CORINE Land Cover

Përshkrimi

3.1.1 Pyje gjetherënës

3.1.2 Pyje konifere

3.1.3 Pyje mikse Burimi: Elaborim personal duke u nisur nga CORINE Land Cover 2000

Për këtë duhen marrë në konsideratë indikatorët e mëposhtëm:

Tabela 29. Indekset e asociuara të raporteve të përdorura për krakterizimin e ashpersisë

reale të zjarreve në pyje.

Raportet në përqindje ndërmjet sipërfaqeve

INDEKSI

Limiti minimal Limiti maksimal

0

> 0

> =0,1

> = 0,3

> = 0,6

> = 1

> = 2

> = 3

> = 5

> = 10

0

< = 0,1

< 0,3

< 0,3

< 1

< 2

< 3

< 5

< 10

< 100

0

1

2

3

4

5 6 7 8 9

Burimi: Elaboracion personal i autores duke u nisur nga Bovio at al. 2004

raporti midis sipërfaqes totale (pyjore dhe jo pyjore) e përshkuar nga zjarri në 1 vit dhe

sipërfaqja e rrethit të Korçës (t);

9Bovio G., 19993 Comportamento degli incendi boschivi estiguibili con attaco diretto. Monti e Boschi,19-24

10Blasi C at al. 2004 .Incendi e compessità ecosistemica: Dalla planificazione forestrale al recupero ambientale.

Polombi Edditore, Roma


196

2016 raporti midis sipërfaqes pyjore të përshkuar nga zjarri në 1 vit dhe sipërfaqja e rrethit të

Korçës (b);

raporti midis sipërfaqes totale (pyjore dhe jo pyjore) e përshkuar nga zjarri në 1 vit dhe

sipërfaqja e aksesuehsme e rrethit të Korçës (p);

Vlerat e raporteve të sipërpërmëndura duhet të indeksohen duke përdorur maksimumet e lejuara të

paraqitura në Tab.29.11

Në këtë mënyrë mund të përftohen indekset e raporteve midis siperfaqeve

pyjore (Ib), indekset e raporteve midis sipërfaqeve totale të përshkuara nga zjarri dhe sipërfaqeve të

aksesueshme (Ip), si dhe indekset e raporteve midis siperfaqeve të përshkura nga zjarri dhe

sipërfaqes së rrethit të Korçës. Këto të fundit shëbejnë për të përshkruar në mënyrë më të plotë

fenomenin por nuk ndihmojnë në vlerësimin e shpërsisë reale të zjarrit, sepse duke marrë parasysh

gjithë sipëfaqen e rrethit, perfshihen edhe sipërfaqe të papërshkueshme si hapësirat urbane apo

pellgjet ujore. Indekset Ib dhe Ip përdoren për llogaritjen e një indeksi të sintezës së ashpërsisë reale

të zjarrit12

.

ku P: rezultati i ashpërsisë relale të zjarrit në rrethin e Korçës;

Ib: indeksi i raportit midis sipërfaqeve të ndryshme pyjore;

Ip: indeksi i raportit midis sipërfaqeve totale të përshkuara dhe sipërfaqeve të aksesueshme.

Mbi bazën e kësaj metode përpilohen tabelat dhe hartat përkatëse në nivel rrethi dhe në mënyrë të

veçantë për Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” si më poshtë:

1. Tabela e raporteve të përqindjeve dhe të indekseve të ashpërsisë së zjarrit në rrethin e

Korçës dhe Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

2. Harta e raporteve të përqindjes midis sipërfaqes pyjore të Parkut të përshkuar nga zjarri dhe

sipërfaqes së rrethit

3. Harta e raporteve të përqindjes midis sipërfaqes pyjore të Parkut të përshkuar nga zjarri, asaj

të aksesueshme si dhe sipërfaqes se rrethit

4. Harta e raporteve të përqindjes midis sipërfaqëve totale të Parkut të përshkuara nga zjarri si

dhe asaj totale të rrethit

5. Harta e ashpërsisë reale të zjarreve në Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” sipas

indikacioneve në 9 klasa (Klasa = Maksimumi)

V.1.b. Analiza e profileve të shkallës së rrezikut të zjarrit

Rreziku i zjarreve në pyje (fire danger) shpreh mundësinë e shfaqjes së kësaj ngjarjeje njëherazi me

vështirësinë e përhapjes në një pjesë të caktuar të territorit, pra, është një parametër që shpreh

tërësinë e faktorëve të rënies, të përhapjes dhe vështirësisë së kontrollit të zjarrrit13

. Analiza e

rrezikut të zjarreve mbi baza statistikore lejon përftimin e një kuadri gjithëpërfshirës mbi impaktet e

zjarreve, në një territor të caktuar. Në mënyrë të veçantë kjo tip analize evidenton dhe rendit në

bazë të sensibilitetit territoret homegjene, të cilat janë të ndjeshme ndaj zjarreve. Nga elaborimi e

një serie statistikore, që karakterizon njësitë territoriale bazë, ndërtohet një profil i rrezikshmërisë

11

Bovio G., Camia A, 2004. Pericolosità, gravità e rischio. Manoscritto non publicato. 12


Bovio G., 1993 Comportamento degli ncendi boschivi estinguibili con attaco diretto. Monti e Boschi, 19 -24


197

2016

relative, i përbërë nga shuma e statistikave të sintezës. Rreziku i zjarreve shprehet me anë të disa

variabileve krakteristikë, që i referohen frekuencës së rënies së zjarrit dhe karakteristikave të tyre.

Variabilat e individualizuara nuk grupohen në një indeks, por mbahen të ndara ku secila përfaqëson

një aspekt specifik të rrezikut të zjarreve, pra ajo që do të përfaqësojë profili i rrezikut të zjarreve

për secilën njësi territoriale, është bashkësia e variabileve të marra në konsidertë 14

.

V.1.c. Rreziku veror dhe dimëror i zjarreve

Elaborimi i statistikave të sintezës së faktorëve karakteristikë të rrezikut të zjarreve, parashikon

diferencimin e llogaritjes së indeksit të rrezikshmërisë në funksion të stinëzimit të fenomenit15

.

Zjarret në fakt dallojnë edhe nga një larmi e theksuar në kohë, pasi mbizotërojnë në periudhën e

verës, në klimën mesdhetare, të karakterizuar nga thatësira dhe pasiviteti vegjetativ, ndërsa sezonet

vjeshtë- dimër spikatin për fekuenca maksimale të zjarreve në zonat alpine dhe paraapline, ose me

karakteristika të njëjta. Në makien mesdhetare ku avancimi i zjarrit është i shpejtë dhe fazat e

ndezjes zhvillohen në mënyrë të shpejtë, arrihen vlerat më të larta të sipërfaqes së djegur në njësinë

e kohës. Duke qenë se biomasa ndezëse përfaqëson një fraksion të biomasës totale më të lartë në

raport me mbulesat e tjera bimore, energjia që derivon është tejet e lartë dhe si pasojë formohen

kolona tejet energjike. Për shkak të prezencës së kësaj mbulese afirmohet në mënyrë të shpejtë

rikolonizimi i specieve spontane.

Në pishat, si mesdhetare ashtu edhe ato të horizonteve kodrinore dhe malore, tipi i zjarrit

karaterizohet shpesh si ai i kullotave me kalime relativisht frekunte në gjethe. Prezantohen rrallë

ngjarje totale edhe më rrallë impulse zjarri në kurorë16

. Tendenca kohore e zjarreve në pyje, në

harkun alpin dhe prealpin është shkaktuar nga thatësira që takohet në përiudhën e dimirit, kur

bimësia është në gjendje pasive dhe reshjet janë të pakta. Kushtet e sipërpërmenduara shoqërohen

nga erëra të thata, të cilat e përhapin me shumë akoma zjarrin, si p.sh., fëni, erë e cila është

karkateristikë pikërisht e periudhës midis nëntorit dhe majit17

, 18

. Manifestimi i kësaj ngjarjeje varet

nga situata meteorologjike në nivel kontinental, e cila karaketrizohet nga një bërthamë me presion

të lartë dhe nga influenza e relievit, përtej të cilit ndodhet një depresion. Për shkak të këtij prapësimi

të harkut malor shkaktohet një ulje e papritur e lagështirës relative, e cila rrit shpejtësinë e erës. E

gjithë kjo shpjegon faktin e një përhapjeje të madhe e zjarreve nën ndikimin e erës së fënit19

.

V.1.d. Strategjia e rekuperimit post – zjarr

Menaxhimi post - zjarr realizohet vetëm duke njohur në mënyrë shkencore, mënyrën, kohën dhe

strategjitë e rekuperimit që biocenozat pyjore adaptojnë për të superuar alterimin e ekuilibrit të

shkaktuar nga zjarri. Në këtë kuptim strategjia e rekuperimit ka si qëllim orientimin drejt

mekanizamave natyrorë, të cilat lejojnë rinovimin e inividëve dhe popullatave pas rënies së

14

Bovio G., Camia A, 1997 Land zooning based on fire story. The international gournal of Wildland Fire 249 - 258 15

Blassi at al, 2004 Incendi e compessità ecosistmatica: dalla pianificazione forestrale al recupero ambientale. Palombi Editore, Roma 16


Condera et al., 2002 Storia ed ecologia degli incendi boschivi al sud delle Apli Svizzera. Në: Anfondillo et al., Il fuoco in foresta: ecologia e controllo. Atti del XXXIX Corso di Cultura in Ecologia. Università degli studi di Padova, 15 -30 18

Condera M., Tinner W., 2002 Post fire vegetation dynamics in southern Switzerland. PAGES news, 10(1) 13- 15 19

Bovio G., Camia A, 2004. Pericolosità, gravità e rischio. Manoscritto non publicato.


198

2016

zjarrit20

. Operacionet e rikontuksionit duhet të bazohen në njohjen e specieve që përbëjnë mbulesat

bimore të përfshira nga zjarri dhe tipareve të tyre adaptuese, duke respektuar strategjitë

rigjneruese21

. Është tejet thelbësore vlerësimi i shkallës së aftësive ripërtëritëse të komuniteteve

vegjetale, e cila varet nga përbërja floristike, nga shkalla pirologjike (e influencuar nga struktura

dhe nga heterogjeniteti hapësinor) dhe mbi të gjitha nga format biologjike të specieve që ndërtojnë

mbulesën bimore22

. Përgjithësisht zjarret “zgjedhin” bimësinë, duke tentuar të eliminojnë speciet e

pambrojtura aktive apo pasive, duke favorizuar speciet të cilat janë në gjëndje të rezistojnë dhe të

adaptohen me kushtet e reja. Efekti selektiv i zjarrit shtohet në funksion të frekuencës dhe

intensitetit, duke reduktuar speciet më sensibile23

si në komunitetet drusore, të shkurreve barishtore

ashtu edhe në komunitetet e kërpudhave24

,25

.

Në rastet e regjimeve të zjarreve me intensitet të lartë zogëlohet numri i specieve të cilat janë në

gjendje të mbijetojnë26

. Përgjithësisht shkurret dhe drurët nuk pësojnë ndryshime të diverisitetit si

pasojë e zjarrit27

. Megjithatë, shpërndarja parciale ose totale e mbulesës së shkurreve pas zhdukjes

së specieve sensibile ndaj zjarrit, favorizon zhvillimin e specieve barishtore, të cilat janë tolerante

ndaj kalimit të frontit të flakës 28

. Strategjitë rigjenereuese të specieve, të shkurreve dominuese në

sisteme të ndryshme pyjore bëhen fondamentale për të parandaluar proceset e erozionit, të cilat

bëjnë të vështirë, në disa raste edhe të pamundur, rikolonizimin nga vetë speciet29

. Ndër të tjera

është me rëndsi të konsiderohet që speciet të cilat stabilizohen në fazat e para post-zjarr,

influencojnë dinamikat post-zjarr për dhjetëvjeçarët në vazhdim: p.sh., nëpërmjet fiksuesëve të

azotit, mycorrizave30

, pllenimit dhe shpërndarjes së farave, habitateve dhe mbrojtjes së tokave31

.

20

Blasi et al., 2004 Incendi e complessità ecosistemeica. Dalla pianificazone forestrale al recupero ambientale. Palombi Editore, Roma 21

Corona et al., effeti su vegetazione. In : Blasi et al Incendi e complessità ecosistemeica. Dalla pianificazone forestrale al recupero ambientale. Palombi Editore, Roma, 38 -43 22

Condera M., Moretti M. 2005 Zjarret në pyje: pasojat mbi ekosistemin. Të dhëna statistikore dhe sociale, 1 :14 -24 2323

Condera et al., 2002 Storia ed ecologia degli incendi boschivi al sud delle Apli Svizzera. Në: Anfondillo et al., Il fuoco in foresta: ecologia e controllo. Atti del XXXIX Corso di Cultura in Ecologia. Università degli studi di Padova, 15 -30 24

Torres R., Honrubia M., 1997 Changes and effects of a natural fire on ectomycorrhizal incolum potential of soli in Pinus halepensis forest. Forest Ecology and Management, 96: 189-173 25

Martin et al., 2006 Early effects of a ëildfire on the diversity and production of fungal communities in Mediterrean vegetation types dominated by Cistus ladanifer and Pius pinaster I Spain. Forest Ecology and Management, 255: 296 305 26

Condera M., Moretti M. 2005 Zjarret në pyje: pasojat mbi ekosistemin. Të dhëna statistikore dhe sociale, 1 :14 -24 27

Condera et al., 2002 Storia ed ecologia degli incendi boschivi al sud delle Alpi Svizzera. Në: Anfondillo et al., Il fuoco in foresta: ecologia e controllo. Atti del XXXIX Corso di Cultura in Ecologia. Università degli studi di Padova, 15 -30 28

Delarze et al., 1992 Effects of fires on forest dynamics in Southern Swizerland.Vegetation Scienze, 3: 55 – 60 29

Mazzoleni S., Esposito A., 2004 A Effeti dell’ incendio. In Blasi e tal” Incendi e colpessità ecosistemica. Dalla pianficazione forestrale al recupero ambietale. Direzione per la Protezione della Natura ( DPN) Ministero dell’ Ambinte e della Tutela del Territorio. Roma, 229 - 240 30

Janë shoqërime simbiotike të qëndrueshme, të cilat vendosen midis rrënjëve të bimës dhe disa tip kërpudhash. Bashkimi i tyre sjell avantazhe të mëdha për zhvillimin e rrënjëve, rezistencë më të madhe ndaj stresit të ujit dhe thatësirës si dhe shpejtësi më të madhe rritjeje 31

Beschita et al., 2004 Postfire management on forested public lands of the Western United States. Conservation Biology, 18( 4): 957 - 967


199

2016

Mycorriza-t luajnë një rol thelbësor në funksionimin e ekositemeve mesdhetare të prekura nga

zjarret, për shkak të aftësisë së tyre për të ofruar mbrojtjen kundër patogjenëve dhe për të

përmirësuar prurjen e ushqyesëve edhe të ujit për bimët. Ndërsa komunitetet e kërpudhave janë në

gjendje të modifikojnë përbërjen organike e cila po shkon drejt dekompozimit dhe të shtojë

riciklimin e ushqyesëve të ekosistemit32

. Fitocenozat mesdhetare janë rezultat i një procesi evolutiv

që ka lejuar bimët të fitojnë mekanizma të ndryshme për të neutralizuar pasojat e zjarrit: shumë

specie prezantojnë një fakt strategjik të tipit fiziologjik dhe morfologjik, të cilat kanë lejuar

mbijetesën edhe në kushte mjedisore ekstremisht të vështira, të shkaktuara nga vetë zjarri33

.

Formacionet aktuale mesdhetare shfaqin një kapacitet të madh të rekuperimit post-zjarr, fryt i

seleksionimit të ndodhur në këto mjedise34

. Janë të pakta studimet të cilat bëjnë korrelacion midis

larmisë të ndërtimit specifik pas zjarrit me tipin e zjarrit dhe shkallës së dëmeve. Sasia e filizave

varion në raport me intensitetitin e zjarrit, pozicionin e sythave të fjetur, mbrojtjen e tyre nga lëvorja

ose nga dherat35

. Është dalë në përfundimin, që strategjitë e ndryshme janë shprehur në brëndësi të

një komuniteti vegjetal në përgjigje të kushteve të ndryshme të intensitetit të zjarrit. Një shembull i

tillë është observuar në komunitetet briofite të bimësisë medhetare, në të cilat frekuenza e specieve

dhe rigjenerimit vegjetativ pakësohet me shtimin e intensitetit të zjarrit36

.

V.1.e. Elementë teknikë për rekuperimin post – zjarr

Ndërhyrjet me qëllim zbutjen e dëmeve të shkaktuara nga zjarret parashikohen edhe në Ligjin nr.

9385 “Për shërbimin pyjor”, datë 04. 05. 2005, neni 21, pika 1 dhe në këtë këndvështrim merr

prioritet aktivizimi i masave të përshtatshme për favorizimin kapacitetin e rekuperimit të

ekosistemit të dëmtuar. Neni 25, pika 1 e të njëjtit ligj parashikon edhe mbarëvajtjen e pyjeve me

status të veçantë mbrojtje siç janë Parqet Kombëtare. Përgjithësisht ndërhyrjet post-zjarr duhet të

aktualizohen në mënyrë të diferencuar në funksion të tipit të dëmit, të shkallës së pasojave dhe

karakteristikave adaptuese të specieve drusore që ndërtojnë mbulesën bimore, duke respektuar

stategjitë rigjeneruese. Në optikën e monitorimit në shkallë më të gjerë, pra në kontrollin në kohë të

gjendjes së funksionimit të sistemeve pyjore në raport me zjarret, aplikohen indikatorët e sjella në

Tab.

32

Martin et al., 2006 Early effects of a ëildfire on the diversity and production of fungal communities in Mediterrean vegetation types dominated by Cistus ladanifer and Pinus pinaster L Spain. Forest Ecology and Management, 255: 296 305 33

Maiullari et al., 2005 la rinnovazione post – incendio in rinboschimenti a Pinus halapensis Miller. L’Italia Forestrale e Montana, 6: 687 -702 34

Mazzoleni S., Esposito A, 2004C Tipi di vegetazione e ricostruzione post- incendio. In: Blasi et al., “Incendi e complessità ecosstemica. Dalla pinificazione florestrale al recupero ambientale”. Direzione per la Protezione della natura (DPN), Ministero dell’ Ambiente e della Tutela del Territorio, Roma: 243 - 245 35

Marzano et al., 2004 Metodologia di analisi a differenti scale. Incndi boschivi e diversità biologica. Linee Ecologica,36, (6):41 -47 36

Mazzoleni S., Esposito A, 2004C Tipi di vegetazione e ricostruzione post- incendio. In: Blasi et al., “Incendi e complessità ecosstemica. Dalla pinificazione florestrale al recupero ambientale”. Direzione per la Protezione della natura(DPN), Ministero dell’ Ambiente e della Tutela del Territorio, Roma: 243 - 245


200

2016

Në zonat mesdhetare, shumë specie drusore prezantojnë një aftësi ripërtëritëse natyrore, pra

potencialisht në gjendje të garantojnë një kapacitet të mirë të rekupermit pas zjarrit 37

.

Tabela 30. Indikatorët e degradimit të teritorit pyjor të lidhura me zjarret propozuar nga

projekti DIS4ME ( Desertification Indicator System for Mediterranean Europe)38

Indikatorët Definicioni Njësia matëse Benchmark

/ niveli i riskut

Presione

Sipërfaqja e

përfshirë nga

zjarri

Sipërfaqja

mesatare e

përfshirë nga

zjarri në një

dhjetëvjeçar për

një sipërfaqe të

dhënë

territoriale

Hektarë të

përfshirë nga

zjarri për çdo km2

të sipërfaqes

Klasa I – 1 pikë : < 10 ha /10-vjeçar për 10 km2 të

sipërfaqes = impakt i vogël

Klasa II – 1.33 pikë < 10 -25 ha /10-vjeçar për 10 km2

të sipërfaqes = impakt i moderuar

Klasa III – 1.66 pikë < 26 -50 ha /10-vjeçar për 10

km2 të sipërfaqes = impakt i madh

Klasa IV – 2 pikë < 50 ha /10-vjeçar për 10 km2 të

sipërfaqes = impakt ekstrem

Frekuenca e

zjarreve

Frekuneca ose

koha e rikthimit

të një zjarri në

një sipërfaqe të

caktuar

Numri i zjarreve për

njësi të sipërfaqes

të një territori të

caktuar, të

regjistruara për një

hark kohor të gjatë

(50 – 100 vjet)

Klasa I – 1 pikë: një ekositem pyjor i përfshirë nga

zjarri çdo 50 ose 100 vjet mund të konsiderohet i pa

alteruar ose lehtësisht i alteruar

Klasa II – 1,33 pikë: një ekositem pyjor i përfshirë

nga zjari mesatarisht çdo 25 vjet mund të

konsiderohet lehtësisht i alteruar

Klasa III – 1,66 pikë: një ekositem pyjor i përfshirë

nga zjari mesatarisht çdo 15 vjet mund të

konsiderohet shumë i alteruar

Klasa IV – 1,33 pikë: një ekositem pyjor i përfshirë

nga zjarri me një frekuencë më të vogël se 15 vjet

mund të konsiderohet ekstremisht i alteruar dhe

shumë i ndjeshëm ndaj proceseve të dezertifikimit që

manifestohen me ndryshimin e mbulesës, strukturës

dhe biodiversitetit

Impakti i zjarrit Përqindja e

sipërfaqes

vjetore të

përfshirë nga

zjarri ne raport

me sipërfaqen

territoriale të

Parkut

% Klasa I – 1 pikë: < 1,75% = impakt i ulët

Klasa II – 1,33 pikë: 1,76 – 3,50% = impakt i

moderuar

Klasa III – 1,66 pikë: 3,51-4,5 % = impakt i lartë

Klasa IV – 2 pikë: >4,51% = impakt ekstrem

Burimi : Elaborim personal i autores duke u nisur sistemi i FAO

37

Blasi et al., 2004 “ Incendi e complessità ecosstemica. Dalla pinificazione florestrale al recupero ambientale”. Palombi Editore, Roma 38

vd. http://www.kcl.ac.uk/desertlinks) e FAO LADA (Land Degradation Assessment of Drylands): vd. http://lada.virtualcentre.org/pagedisplay/display.asp?section=ladahome

http://www.kcl.ac.uk/desertlinks

http://lada.virtualcentre.org/pagedisplay/display.asp?section=ladahome


201

2016

Megjithatë siç nënvizon Leone39

modalitetet e rikonstruksionit pyjor post-zjarr të praktikuar shpesh

nuk e marrin në konsideratë çka më sipër dhe jo gjithmonë rezultojnë të përshtshme për lehtësimin e

tendenzës natyrore të vegjetacionit, për t’u rikthyer në gjendjen para zjarrit nëpërmjet procesit

dinamik të autovijimësisë. Operacionet e rikonstruksionit ndërhyjnë në proceset dinamike të

vegjetacionit, të një ekosistemi i cili i është nënshtruar alterimit dhe varet nga stinizimi, frekuenca,

intensiteti e sipërfaqja e përfshirë nga zjarri. Ato duhen të realizohen duke marrë në konsideratë

faktorin kohë dhe strategjitë e rekuperimit natyror, që biocenozat pyjore adaptojnë për të superuar

prishjen e ekuilibrit të shkaktuar nga zjarri40

. Në këtë optikë faza e minitorimit të integruar me të

dhënat satelitore e rileveimet në terren ndërton një burim të vlefshëm informativ, i domosdoshëm

për definimin e ndërhyrjeve të duhura post-zjarr dhe rekuperuese, duke u nisur nga njohja

funksionale dhe strukturale e mozaikut territorial të shtrirjes dhe sjelljes së fenomenit të zjarrit41

.

Mbi bazën e analizave të kryera bëhet e mundur identifikimi i step që duhen ndërrmarrë për

definicionin e ndërhyrjeve të rikonstruksionit të territorit, të Parkut pas zjarrit si më poshtë:

analiza e mundësisë së rikontruksionit spontan

definicioni i kritereve dhe modaliteteve të ndërhyrjes për rikonstruksion

përcaktimi i zonave prioritare për ndërhyrje

definicioni i ndërhyrjeve të rikonstruksionit që duhet të realizohet për çdo tipologji dhe për

çdo sipërfaqe homogjene, në funksion të serive të vegjetacionit dhe të uniteteve të peizazhit,

në koherencë me sistemet dhe nënsistemet e tij

Këto faza janë esenciale për të përcaktuar strategjitë mbështetëse të rikonstruksionit të aplikueshme

rast pas rasti për tipologji të ndryshme vegjetacioni, duke verësuar para së gjithash domosdoshmërië

ose jo të ndërhyrjes dhe në rast pozitiv modalitetet e ndërhyrjes42

V.1.f. Objektivat e rekuperimit dhe disa alternativa menaxhimi post - zjarr

Pas një zjarri, në profilin ekologjik, peizazhi është rezultat i proceseve të dëmeve të shkaktuara.

Organizmat e gjalla mund të prezantojnë përshtatje ndaj këtyre shqetësimeve dhe jo rrallë-herë

mbijetesa e tyre varet pikërisht nga këto ngjarje. Evidenca të zjarreve në pyje janë gjetur në

depozitimet fosile që datojnë 350 - 300 milionë vjet më parë. Me kalimin e kohës, bimët dhe

organizamt e tjerë, prezente në një ekosistem pyjor i kanë evoluar karakteristsikat e tyre

morfologjike, fiziologjike dhe /ose prodhuese, të cilat lehtësojnë dhe lejojnë vijimësinë e specieve43

.

Në rajonet mesdhetare, në përgjithësi zjarret episodikë me intensitet të vogël, në të kaluarën bënin

39

Leone V., 1996 Il significato attuale della selvicoltura. In: Ciancio O, Il bosco e l’uomo. Accademia Italiana di scienze Forestrali, Firenze: 139 - 150 40

Blasi et al., 2004 “ Incendi e complessità ecosstemica. Dalla pinificazione florestrale al recupero ambientale”. Palombi Editore, Roma 41

Chirici G., Corona P., 2005 An overvieë of passive remote sensig for postfire monitoring. Forest@, 2: 282 - 289 42

Blasi et al., 2004 “Incendi e complessità ecosstemica. Dalla pinificazione florestrale al recupero ambientale”. Palombi Editore, Roma 43

Po aty


202

2016

Figura 65. Alternativa rekuperuese post – zjarr për Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës”

pjesë në dinamikën natyrore ose në menaxhimin e resurseve natyrore me përdorimin e shpeshtë, por

me kriter për përmirësimin e kullotave dhe mbjellja në tokat e djegura siç dokumentohet në

agrikulturë dhe në selvikulturë44

,45

. Ndërhyrjet për rikonstruksion duhet të jenë prioritare fillimisht

44

Leone V., 1996 Il significato attuale della selvicoltura. In : Ciancio Oil bosco e l’uomo. Accademia Italiana di scienze Forestrali, Firenze: 139 -140

Alternativa rekuperuese

Rekuperim natyral

Ndërhyrje për lehtësimin e

rekuperimit natyral Ndërhyrje rikonstruksioni

Pa heqje të

materialit drusor

Me heqje të

materialit drusor

Prerja e pyjeve

post- zjarr

Ndërhyrje në mbështetje

të rinovimit

Ndërhyrje krasitjeje

Lëshimi i degëve në tokë

Pastrime në sip. të vogla

Rigjallërim i rinovimit

Masa selvikulturore të

rikonstruksionit pyjor

Rekuperimi i

dëndësisë së

mbulesës bimore

Çrrënjosje të pemëve

Ndërhyrje evakuimi

Pyllëzim artificail


203

2016

për rekuperimin e potencialit natyror te biocenozave, të cilat janë dëmtuar nga zjarri duke marrë në

konsideratë nivelin e degradimit shkaktuar nga tipi dhe intensiteti i zjarrit dhe në funksion të

karakteristikave biotike dhe abiotike të mjedisit. Në mënyrë të veçantë, qasja menaxhuese duhet

modeluar në mënyrë që të evitohet sforcimi në mënyrë jo natyrore i evolucionit të biocenozave, në

të cilat dinamika e brenshme tenton të krijojë një sistem në kërkim të ekuilibrave të rinj, në lidhje

me modifikimet e kryera pas zjarrit46

. Këto ndërhyrje kanë si objektiv favorizimin e evolucionit

natyror të mbulesës biomore në raport me sistemet në të cilat mekanizmat e organizimit të

marrdhënieve midis të gjithë komponentëve dhe midis këtyre e mjedisit fizik arrijnë një nivel të

lartë 47

. Strategjia e rekuperimit duhet të promovojë komunitetet vegjetale të përshtatshmë regjimit

aktual (dhe atij të ardhshëm) të dëmeve, si dhe të sigurojë qëndrueshmërinë e menaxhimit të

mbulesave të rekuperuara48

. Hapi i parë është vlerësimi i riskut të degradimit të dherave dhe aftësisë

së rinovimit natyror të popullatave49

. Nëse mbulesa e dherave ka një aftësi të madhe rigjeneruese

vegjetative, rekuperimi i mbulesës është i realizueshëm, pavarësisht kushteve klimatike pas zjarrit50

.

Zgjedhja e strategjive të rekuperimit dhe menaxhimit mund të orientohen në51

:

a. mbrojtjen e dherave dhe resurseve ujore; tokat janë një resurs jo i rinovueshëm të cilat janë

mjaft të eksopozuara ndaj risqeve natyrore, degradimit dhe erozionit pas zjarrit; mbi të gjitha

mjediset mesdhetare janë mjaft të ndjeshme ndaj proceseve të dezertifikimit; uji është një

resurs i cili limiton produktivitetin e një ekosistemi në toka të thata dhe terrene të djegura të

nënshtruara procesit runoff, i cili determinon degradimin;

b. promovimin e një komuniteti bimësh me kapacitet të madh ripërtëritës (specie të cilat kanë

aftësi të rikthehen në gjendjen para zjarrit) ose përmirësues të rezistencës dhe mbjetesës së

ekosistemit në raport me zjarrin;

c. rekuperimi i mbulesës pyjore52

; duke qenë se peizazhet mesdhetare janë shpesh dominante

ndaj ekositemeve në nivelin pasues të zjarrit, objektivi është promovimi i ndërrmarrjeve të

duhura në bazë të kushteve bioklimatike. Me qëllim favorizimin e hapit sekondar dhe

stimulimin e rigjenerimit natyral rekomandohet:

marrja në konsideratë e alternativave të vazhdimësisë

4545

Blasi et al., 2004 “Incendi e complessità ecosstemica. Dalla pinificazione florestrale al recupero ambientale”. Palombi Editore, Roma 46

Ciancio O., Nocetini S., 1996 La selvicoltura sistematica: conseguenze schientifiche e tecniche. L’Italia Forestrale e Montana, 51:121-130 47

Caincio et al., 1996 La nuova dimmessione della foreta mediterranea come pervenzione degli incendi boschivi . In : O. Ciancio ., Il bosco e l’uomo.Accademia Italiana di scienze Forestrali, Firenze: 189 -199 48

Vallejo et al., 2004 Strategies for land restauration.Fourth Worshop MEDRAP, Alicante, Spain 49

Spinelli R., Baldini S., 1995 Il restauro dei boschi percorsi da incendio: possibilità operative. EM- Linea Ecologica, 3:8 50

Vallejo et l, 2005 Restoration of Mediterranean woodlands. In .Arnonsn et al.,”Restoracion ecology”: 193-207 51

Vallejo et al., 2004 Strategies for land restauration. Fourth Worshop MEDRAP, Alicante, Spain 52

Vallejo et al., 2003 Strategies for land restauration. Proceedings of the best first REACTION MEDRAP Project, Alicante, Spain


204

2016

shfrytëzimi i potencialit të speciave native, ekotipet dhe ato paraardhëse; në

kontekstin e konservimit, eliminimit të specieve ekzotike së bashku me rujatjen e

atyre autoktone, duhet të përbëjë qëllimin e rekuperimit53

promovimi i biodiversitetit dhe favorizimi i rikthimit të specieve kyç të zhdukura për

shkak të përdorimit të territorit në të shkuarën54

Pra, zjarret në pyje varen nga shumë faktorë favorizues dhe determinues, qoftë fikse, qoftë variabël.

Numri i madh i variablave ndikues në fillim të zjarrit, zhvillimi dhe efektet e përfapjes së tij mbi

mjedisin, bën që tendenca e zjarreve të pësojë ndryshime të mëdha. Alternativat e mundshme për

menaxhimin e dherave dhe mbulesës bimore të prekuar nga zjarret janë kryesisht tri (Fig.):

a. rekuperimi natyror i dherave dhe mbulesës bimore

b. ndërhyrje për lehtësimin e rekuperimit natyror

c. rindërtimi i densistetit të mbulesës bimore

Suksesi i menaxhimit dhe ndërhyrjeve pas zjarrit varen edhe nga zgjedhja oportune dhe modalitetet

e bonifikimit dhe përdorimit (me ose pa heqje të materialit të dekompozuar të drurëve të djegur) të

tokës së prekur nga zjarri. Në linja të përgjithshme, ndërhyrjet post-zjarr duhen ndërrmarrë në

mënyrë të diferencuar në funksion të tipit të dëmit të shkaktuar, të shkallës së dëmit, të pasojave dhe

të karakteristikave adaptive të specieve drusore që ndërtojnë mbulesën bimore, duke respektuar

strategjitë rigjeneruese. Këto strategji duhet të orientohen drejt favorizimit të mekanizmave natyrorë

të cilat lejojnë rinovimin e individëve dhe popullatave pas rënies së zjarrit.

VII.2. S-2 - Zgjerimi territorial i Parkut

Kompleksiteti i gjendjes së konservimit të ekosistemeve dhe shtrirja e sipërfaqes së djegur janë

faktorë që mund të influencojnë negativisht rekuperimin e pyjeve të prekura nga zjarret. Afërsia e

zonave të tjera ekologjike të ngjashme, mund të shpëtojë faunën e cila arrin të mbijetojë nëse

strehoet në këto zona, duke siguruar kështu faktorët e nevojshëm për qëndrimin dhe kolonizimin

spontan të hapësirës pyjore të djegur. Nisur nga ky arsyetim për shpëtimin e faunës ekzistuese të

Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës” e cila ka mbijetuar pas rëniës së zjarrit të verës së vitit 2012

rekomandojmë zgjerimin e sipërfaqes së Parkut (Harta në Fig.), si një parantezë për rekuperimin e

biodiversitetit të tij dhe vendosjes së tij më pas në shfrytëzim turistik.

Zgjerimi i propozuar i Parkut nënkupton përfshirjen brenda territorit të Parkut ekzistues të të gjithë

sistemin malor të Moravës. Parku i Zgjeruar do të këtë një sipërfaqe prej 7912Ha, nga 1380Ha që

ka aktualisht dhe do të shtrihet midis Cangonjit në veri, Fushgropës së Korçës në përëndim, Luginës

së Devollit në lindje dhe Gropës së Kolonjës e Malit të Gramozit në jug55

. Në vertikal bimësia e

Moravës përfaqësohet nga lisi në pjesën lindore, ahu dhe kullotat alpine, ndësa spikat për disa lloje

habitatesh si: fagus sylvatica, abies borissi regis dhe pinus nigra të paraqitura në hartë Fig.

53

Gill A., 1999 Biodiversity and bushfires: an Austalia – wide perspective on plant- species changes after a fire event. Centre for Plant Biodiversity Research, CSIRO Division of Plant Industry, GPO Box 1600, Canberra, ACT 2601, Australia 54

Vallejo et l, 2005 Restoration of Mediterranean Woodlands. In . Arnonsn et al., “Restoracion ecology”: 193-207 55

Pllaha S 2002 Desctription and evaluation of Morava mountain ( Albania) under conservation perspective: 143-155


205

2016

Në Parkun e Zgjeruar të Drenovës do të bëjnë pjesë Peizazhi i Mbrojtur i Nikolicës me sipërfaqe

510Ha56

. Nikolica bën pjesë në zonën klimatike mesdhetare malore/nënzona juglindore dhe

karakterizohet nga dimër i ftohtë57

.

Figura 66. Harta e Parkut të Zgjeruar të Drenovës


Format e relievit janë tipike të zonave malore, me hipsometri 1100 - 1900m.n.d58

, prej nga ka

burimin Lumi i Devollit, një nga lumenjtë më të rëndësishëm në Shpipëri. Bimësia mbizotëruese

është ahu, pisha dhe bredhi të cilat gjendën të asociuara me njëra-tjetrën. Drurët me moshë 90-

vjeçare janë në gjendje të mirë, çka konsiderohet indikator i mbrojtjes së biodiversitetit59

. Njëherazi

pjesë e Parkut do të jetë edhe Rezervati Natyror i Cangonjit. I vendosur në pjesën jugperëndimore të

Moravës, Cangonji karakterizohet nga relievi malor me kulmim në majën e Shqiponjës me lartësi

56

Ministria e Pyjeve, Mjedisit dhe Admisitrimit të Ujërave. 57

Qiriazi P ., 2011 Gjeografia fizike e Shqipërisë, Tiranë. 58

Po aty 59

Pllaha S 2002 Desctription and evaluation of Morava mountain (Albania) under conservation perspective: 143-155


206

2016

1120m n.n.d60

, i alternuar nga luginat e vogla të përrenjëve të: Bozovicës, Cangonjit, etj., ujërat e të

cilëve bashkohen në Lumin e Devollit. Llojet kryesore floristike janë: lisi, gështenja dhe dëllënja.

Pas dëmtimit të vitit 1991 situata ekologjike e Rezervatit është pëmirësuar dhe aktulisht paraqitet në

gjendje të mirë. Në habitatet e Cangonjit popullojnë disa lloje faunistike si: ariu i murrmë, ujku,

kaprolli, etj61

.

Figura 67. Harta e Habitateve në Parkun e Zgjeruar të PK “Bredhit të Drenovës”

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga Harta e Habitateve të Shqipërisë sipas Hodo et al.

Ndërsa zona e Dardhës i bashkëlidhet Parkut të Zgjeruar të Drenovës për shkak të rilevancës që

mbart në aspektin turistik, si një nga destinacionet tradicionale të rrethit. Ajo zonë përfshin

terrritorin nga qafa e Boboshticës deri në fshatin Sinicë, në të cilin formon një nënbasen ku

mblidhen ujërat që zbresin nga Biglla e Boboshticës, Maja e Popovrenit, Maja e Vreshtës, Maja e

60

Qiriazi P 2011Gjeografia fizike e Shqipërisë, Tiranë. 61

Pllaha S 2002 Desctription and evaluation of Morava mountain ( Albania) under conservation perspective: 143-155


207

2016

Shën Thanasit, etj. Flora e Dardhës përfaqësohet më së shumti nga ahu dhe më pak nga pisha dhe

lajthia62

. Fshati i vendosur në lartësinë 1400m m.n.d,63

vetëm 18km64

nga qyteti i Korçës ofron një

potencial të madh turistik: forma relievi interesante, pasuri të madhe ujore dhe peizazhe të

mrekullueshme. Zona e Bradavicës përfshin pyjet e mbetur në pjesën lindore të Moravës nga Maja

e Ebit dhe Maja e Rrumbullakët deri në fshatin Bradvicë. Pyjet e Bradavicës janë 60% natyrore

dhe 40% të kultivuara. Zona është e pasur me burime nëntokësore e resurse ujore sipërfaqësore, ku

ndër më të interesantët veçohet “Përroi i Gjyrasit”. Peizazhi i zonës kompletohet nga Monumenti i

Natyrës “Plepi i Gjyrasit”.

V.2.1. Aplikimi i Direktivës “ Habitat” dhe “Natyra 2000 ” në Park

Për të kuptuar diversitetin biologjik të Malit të Moravës dhe rolin e tij në strehimin e faunës së

Parkut, në vazhdim paraqitet aplikimi i Direktivës “Habitat” dhe Censusi Natyra 2000 në Parkun e

Zgjeruar “Bredhi i Drenovës”.

Të dhëna për habitatet

Tabela 32. Habitetet e Parkut të zgjeruar të PK “ Bredhi i Drenovës”

Kodi

EU

HABITAT

8220 Siliceous rocky slopes with chasmophytic vegetation

6520 Mountain Hay Meadow

6510 Lowland hay meadows (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis)

72A0

Reed beds (Phragmito-Magnocaricetea)

9170

Oak-hornbeam forests (Galio-Carpinetum)

9530

*(Sub-) Mediterranean pine forest with endemic black pines (Pinus nigra)

N/A

**Agricultural lands

Burimi: elaborim personal i autoes duke u nisur nga projekti TAP

LEGJENDA : “ *” – habitat prioritar ; “**” – habitat jo Europian

Kërkesa ekologjike të habitateve me interes për komunitetin europian

Më poshtë analizohen kërkesat ekologjike të habitateve me interes për komunitetitin europian,

mbështetur në Shtojcën I të Direktivës “Habitat”, prezente në disa nga zonat e mbrojtura të rrethit të

62

Pllaha S 2002 Desctription and evaluation of Morava mountain ( Albania) under conservation perspective: 143-155 63

Qiriazi P 2011 Gjeografia fizike e Shqipërisë , Tiranë 64

…


208

2016

Korçës, duke nënvijëzuar habitatet prioritare. Për secilën nga speciet bëhet përshkrimi i

karakteristikave kryesore dhe kërcënimeve të mundshme.

8220 - Shpatet silicore shkëmbore me bimësi chasmophytic65

Përfshin bimësinë chasmophytic të çarjeve, të substrateve silikate, të çdo lartësie. Në

ndryshim nga 8230, e cila u përket mjediseve termofile me toka të cekëta, të prekuara nga

erozioni, këto të fundit janë përgjithësisht tejet të theksuara dhe pa vështrirësi interpretimi.

Llojet dominuese janë: Juniperus oxycedrus, Stachelina uniflosculosa, Pyrus pyraster.

Habitat i përhapur në mënyrë komplekse dhe i përfaqësuar shumë mirë. Mundësitë evolutive

janë tejet të reduktuara e megjithatë kërkohet një kohë e gjatë për këtë proces. Edhe pse më

pak spektakolarë, shkëmbinjtë silicorë mund të mirëpresin specie të rralla dhe endemike të

vlefshme. Vulnerabiliteti i siteve shkëmborë është ndër më të rëndësishmit derisa

shkatërrimi i komuniteteve vegjetale kërkon shëmbjen fizike të mureve. Në këtë lloj habitati

ashtu si në të gjithë llojet e tjera të shkëmbinjëve, nevojitet verifikimi me kujdes i vendosjes

së rrjetave mbrojtëse, shpesh të rrëzuara për shkak të procesit të pastrimit, të cilat nuk

marrin parasysh këtë pasuri të rrallë floristike.

6510 – Kullotat malore barishtore66

Kullota mesofile të pasura me lloje barishtore që kositen si rregull një herë në vit, të

vendosura në kuota të larta mbi 1000 - 1200m. Ato kanë nivel të ulët të fekondimit dhe

përbërje floristike të larmishme. Këto lëndina pavarësisht shumëllojshmërisë së luleve dhe

peizazhit, sipas facies sezonale i atribuohen aleancës Polygono-Trisetion. Specie tipike

dominante janë: Chrysopogon gryllus, i shoqëruar me Alyssum alyssoides, Bromus erectus,

Avenula pratensis, Arrhenatherum elatius, Trisetum flavescens, Pimpinella major,

Centaurea jacea, Crepis biennis, Knautia arvensis and Tragopogon pratensis. Habitati i

kullotave është i përhapur në Malin e Moravës, i cili përfaqëson një shprehje të

mrekullueshme të peizazhit, qartësisht sekondare. Në mungesë të kositjeve të rregullta apo

turnit të kullotjeve, ndërhyrja e specieve drusore dhe shkurreve do të ishte e pashmangshme.

Para bimësisë klimatogjene formohen shpesh lloje të lajthive dhe plepit. Duke marrë në

konsideratë vlerat e peizazhit të këtij habitati, hartimi i politikave të kositjeve do të

parandalonte erozionin e mëtejshëm të tij. Kullotat përfaqësojnë rezultatin e një ekuilibri

delikat që rrjedh nga format tradicionale të përdorimit të tokave malore. Ato janë të

përhapura në zonën malore, në disa raste në afërsi të pyjeve dhe janë lokalizuar pranë

kasolleve të vogla, struktura që kanë luajtur një rol të rëndësishëm në prirjen turistike të

rrethit të Korçës. Ndryshimi i kushteve socio-ekonomike e bëjnë gjthmonë edhe më pak

prezent lulëzimin e lëndinave malore. Braktisja e kositjes shkakton procese të cilat i

adresojnë turistët mënjëherë në drejtim të pyllit. Një menaxhim i parregullt me kositje të

alternuara, me kullotjen dhe /ose me faza të braktisjes, prodhon stade në të cilat përbërja

floristike është e ndryshme dhe rezulton shpesh herë i vështirë interpretimi dhe klasifikimi i

tyre.

65

Trans Adriatic Pipeline – TAP - ESIA Albania Annex 11 – Habitats Directive Assessment Report, 2012 66

Po aty


209

2016

6520 – Livadhe malore për sanë67

Livadhe të kositura të pasura me specie të cilat gjenden në territore pak të fertilizuara, të

përhapura në zonën submalore të malit të Moravës, megjithëse jo në sipërfaqe të madhe pasi

këto mjedise deri tani kanë qenë objekt i propozimeve për mbrojtje. Këto livadhe

karakterizohen nga lule të bukura të cilat kositen vetëm pas lulëzimit të barërave, si rregull

jo më shumë së dy herë në vit. Përfaqësojnë formacione mesofile të pasura me lloje që mund

të bëhën për t’u kositur edhe tri herë në vit, së paku në shpatet me diell dhe lartësi të vogël.

Nga manuali i BE evidentohet qartë që nuk duhet të merren në konsideratë lëndinat e

pllenuara intensivisht, me lulëzim të dobët dhe numër të reduktuar të specieve. Në varësi të

morfologjisë dhe lagështisë së dherave, mund të dallohen si lloje tranziotore të cilat nuk

kërkojnë ujë (Salvia pratensis 6210), po aq edhe ato ujëdashëse (Lychnis flos-cuculi, 6410).

Tranzicionet në drejtim të kullotave mund të jenë edhe më kritike duke pasur parasysh që në

kundërshtim nga të parat, kullotat e pasura nuk kanë një kod Habitat korrespondues. Specie

dominante në këtë habitat janë: Alopecurus pratensis, Arrhenatherum elatius, Dactylis

glomerata, Poa pratensis, ndërsa ndër më karakteristiket vlen të përmënden: Avenula

pubescens, Campanula patula, Crepis biennis, Filipendula vulgaris, Holcus lanatus,

Knautia arvensis, Myosotis sylvatica, Phleum pratense, Rumex acetosa, Sanguisorba

officinalis (VU), Tragopogon pratensis subsp. orientalis. Këto lëndina përfaqësojnë një

peizazh me vlera të dukshme duke ofruar një kapacitet të fortë turistik. Në dhjetëvjeçarët e

fundit lëndinat janë zëvendësuar shpesh me drufrutorë, hardhi dhe të tjera kultura të

specializuara. Jo rrallë herë fekondimi i tepruar ka çuar në krijimin e cenozave dominuese

si: Anthriscus sylvestris dhe Heracleum sphondyliu. Braktisja e bujqësisë tradicionale e

zëvendësuar nga kultura të specializuara dhe intensive është pa dyshim një nga shkaqet e

reduktimit të biodiversitetit. Edhe pse ky lloj habitati rrallë përfshin specie të listës së kuqe,

paraqitetet gjithësesi oportun në promovimin dhe stimulimin e marrjes së masave për

mbrojtjen e tij. Ndërrmarrja e rotacioneve dhe formave tradicionale të bujqësisë do të ishte

intrumenti i duhur menaxhues për të kompesuar rritjen e monokulturave, sigurisht më pak

ndikuese. Faktorë të rëndësishëm për përbërjen floristike pos atyre natyralë, janë niveli i

fekondimit dhe periudha e rritjes së barit

72A0 – Shtrëtër kallamishtesh68

Zonat më e rëndësishme për këtë habitat të Malit të Moravës janë: Bot-002, Bot-003, Bot-

005, Bot-008 (02.04.2012). Në total ato zënë një sipërfaqe të vogël. Formaconi i shtretërve

të kallamishteve ka përhapje më të gjerë përgjatë Lumit të Devollit, në fund të kënetave dhe

kanaleve kulluese. Marrin pjesë në përbërjen e këtij habitati trungje të gjata të: Phragmites

australis, Typha angustifolia, Scirpus lacustris, Iris pseudacorus, të cilët janë mjaft të

përhapur dhe të shoqëruar nga specie si: Sparganium erectum, Alisma plantago-aquatica,

Eleocharis palustris, Rorippa amphibia, Oenanthe aquatica, Lycopus europaeus, Lythrum

salicaria, Galiumpalustre, Myosotis scorpioides, Apium nodiflorum, Veronica anagallis-

67

Po aty 68

Po aty


210

2016

aquatica, Mentha aquatica, Nasturtium officinale, etj. Pyjet breglumore janë të dominuara

kryesisht nga: Salix alba, P. alba, P. nigra dhe Populuscanadensi.

9170- Pyjet me lis, dushk e shkozë

Ky lloj habitati përgjithësht dominues nga Carpinus orientalis, është i përhapur në kufirin e

Malit të Moravës me Grykën e Cangonjit (WP Bot-009). Ka një sipërfaqe modeste, çka

është e justifikueshme nga fakti që këto lloj habitatesh fragmentare të mbetura janë prezentë

shpesh në zona të antropizuara. Speciet përfaqësuese të tij janë: Carpinus orientalis, Corylus

avellana, Castanea sativa, Pinus nigra, Ostrya carpinifolia, Quercus cerris, Quercus

trojana, Juniperus oxycedrus, J. communis, Rubus ulmifolius, Crataegus monogyna, Rosa

canina, Acer campestre, A. platanoides, Aremonia agrimonoides, Athyrium filix-femina,

Brachypodium sylvaticum, Mycelis muralis, Poa nemoralis, Calamagrostis arundinacea,

Carpinus betulus, Convallaria majalis, Cornus mas, Corylus avellana, Dactylis glomerata,

Euphorbia amygdaloides, Luzula luzuloides, Melica uniflora, Mercurialis perennis,

Potentilla micrantha, Rubus ulmifolius,Sanicula europaea, etj. Lartësia e drurëve nuk i

kalon 2m dhe moshën 10-vjeçare. Menaxhimi i këtyre relikteve është gjithmonë kompleks

për shkak të lokalizimit të tyre në site të cilat preken nga presoni i aktiviteteve antropike.

9530- Pyjet sub – mesdhetare endemike me pishë të zezë

Pyje mesdhetare në zonat malore që karakterizohen nga dominimi i pishave të grupit Pinus

nigra, e cila është një specie eliofile dhe pionire. Kjo specie adaptohet lehtë në mjediset

ekstreme, madje edhe në kushte të thatësirës edafike, mjaft që të kompensohet nga një vlerë

e lartë e lagështirës atmosferike. Ato shoqërohen më lloje të tjera bimore si: Juniperus

communis, Rubus ulmifolius, Crataegus monogyna, Carpinus orientalis, Corylus avellana,

Castanea sativa, Quercus cerris, Quercus trojana Buxus sempervirens, Juniperus

oxycedrus, Acer obtusatum, Fraxinus ornus and Ostrya carpinifolia. Flora e këtij habitati

është gjithashtu mjaft e pasur me lloje të tjera barishtore si: Euphorbia amygdaloides,

Pteridium, Bellis perennis, Agrimonia agrimonoides, Mercurialis perennis, Andropogon

ischaemum, Arum italicum, Marrubium vulgare, etj.

8310 – Shpella ende të pashfrytëzuara në nivel turistik

Ky habitat përfshin shpellën e Trenit dhe shpellën e re të zbuluar së fundmi në afërsi të saj,

të cilat ende nuk janë të hapura për përdorim publik, përfshirë edhe rrjetin e ujërave

nëntokësorë. Shpellat strehojnë specie tipike dhe endemike ose ato që kanë rëndësi primare

për ruajtjen e specieve të Shtojcës II të Direktivës “Habitat” siç janë lakuriqët e natës dhe

amfibët. Për karakteristikat e brendshme të sitit nuk parashikohen ndryshime të


211

2016

rëndësishme, ndërsa për zoocenozat është i rëndësishëm limitimi në maksimum i çdo

shqetësimi të krijuar nga veprimtaria antropogjene.

Gjitarët

Është e vështirë të përcaktohët numri i saktë të gjitarëve që i përkasin faunës së Parkut të zgjeruar,

shpërndarja e të cilave në territorin e rrethit nuk është ende mjaftueshëm e njohur, ndaj për pasojë

është e vështirë të prononcohesh për shkallën e tyre të pranisë ose jo. Bëhet fjalë për specie tipike

për zona të mesme dhe të larta malore, reativisht të përhapura në malin e Moravës. Megjithatë mund

të thuhet se pranë tyre, sidomos midis mikrogjitarëve69

mund të ekzistojnë disa entitete deri tani të

pastudiuara. Më shumë se gjysma e Lakuriqëve të Natës janë lloje të cilat mund të bëjnë pjesë në

Shtojcën II të Direktivës “Habitat”, ndërsa nuk mund të thuhet asgjë përsa i takon Listës së Kuqe të

rrethit të Korçës derisa ky dokument nuk është publikuar deri tani. Speciet e përcaktuara me

simbolin “*” janë identifikuar vetëm në bazë të vëzhgimeve të përsëritura në terren dhe në shpella

ndaj të cilave ka qënë e pamundur atribuimi i një moshe preçize, derisa për specie të tilla nuk

ekzistojnë të dhëna të mëparshme.

Tabela 33. Specie gjitarësh të Malit të Moravës të propozuara për Rrjetin Europian të Zonave

të Mbrojtura Natyra 200070

Chiroptera Carnivora

Rhinolophidae Canidae

Rhinolophus blasii *Canis lupus

Rhinolophus euryale Ursidae

Rhinolophus

Ferrumequinum

*Ursus arctos

Rhinolophus hipposideros Mustelidae

Vespertilionidae Lutra lutra

Myotis blythii Felidae

Myotis myotis *Lynx lynx (?)71

Myotis capaccinii

Miniopterus schreibersi

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga projekti TAP

Por, pavarësisht se ende nuk ka një Listë të Kuqe për territorin e rrethit, në Tab. e mëposhtme

paraqiten disa nga llojet e gjitarëve të cilat janë të kërcënuar në nivel kombëtar72

, specie prezente në

Malin e Moravës. Kjo rrit edhe më shumë përgjegjësinë për mbrojtjen e kësaj faune, që nga ana

tjetër shërben edhe si një nga argumentet plotësues të propozimit të tyre për në Shtojcën II, të

Direktivës “Habitat”

69

Term që përcakton specie më të vogla se gjitarët, thuajse të gjithë pjesë e familjeve të Insekteve, Lakuriqëve të Natës

dhe Brejtëse 70

See above for Lynx under Mammal species listed under Natura 2000. 71

Elaborim personal duke u nsur nga Projekti TAP 72

See above for Lynx under Mammal species listed under Natura 2000.


212

2016 Tabela 34. Specie gjitarësh të Malit të Moravës të rrezikuara në nivel kombëtar

Specie gjitarësh

Myotis nattereri (DD)

Canis lupus (VU)

Ursus arctos (VU)

Lutra lutra (VU)

Sus scrofa (LRnt)

Meles meles (EN)

Lynx lynx(?) (CR)

Felis silvestris (EN) Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga projekti

TAP

Invertebrorët

Nuk ekziston një studim sistematik mbi jokërbishtorët e Moravës, gjithësesi në tabelat e

mëposhtëme janë listuar speciet jokërbishtore, të cilat parqiten me interes të madh për

biodiversitetin, ndaj me anë të këtij punimi ato vijnë të propozuara për Rrjetin Europian të Zonave

të Mbrojtura Natyra 2000. Interpretimi i tyre u reliazua duke u bazuar në Manualin e Interpretimit

të Direktivës “Zogjtë” të Bashkimit Europian. Pjesa më e madhe e këtyre specieve janë lloje

endemike, pra organizma prezent vetën në arealin e Malit të Moravës dhe e zonës paramalore

përreth.

Tabela 35. Specie jokërbishtorësh të Malit të Moravës të propozuara në Rrjetin Europian

Natyra 2000 duke u bazuar në Direktivën “Zogjtë” të Bashkimit Europian

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga projekti

TAP

Për shkak të veprimtarisë antropogjene, shumica e jovertebrorëve janë të rrezikuara në nivel

kombëtar. Në Tab. janë paraqitur speciet jokërbishore të Malit të Moravës të cilat janë të rrezikuara.

Tabela 36. Specie jokërbishtorësh të Malit të Moravës të rrezikuara në nivel kombëtar

Chelonia Ophidia

Testudinidae Colubridae

Testudo hermanni Elaphe quatuorlineata

Emys orbicularis Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga projekti TAP

73

Shenja '*' tregon speciet prioritare europiane.

Insekte

Coleoptera

Cerambyx cerdo

Lucanus cervus

*Rosalia alpina73

Lepidoptera

Euphydryas aurinia

Lycaena dispar


213

2016

Reptilët

Kompleksi i specieve të reptilëve në malin e Moravës, në total shtatë, është tipik i zonës malore të

Korçës. Tre prej tyre, respektivisht të listura në Tab. propozohen në Rrjetin Europian Natyra 2000

duke u bazuar në Direktivën “Zogjtë” të Bashkimit Europian.

Tabela 37. Specie reptilësh të Malit të Moravës të propozuara në Rrjetin Europian Natyra

2000 duke u bazuar në Direktivën “Zogjtë” të Bashkimit Europian


Ndërsa në Tab. paraqiten specie reptilësh të ndodhura në territorin e Malit të Moravës, të rrezikuara

në nivel kombëtar.

Tabela 38. Specie reptilësh të Malit të Moravës të rrezikuara në nivel kombëtar

SPECIE

Cerambyx cerdo (EN)

Lucanus cervus (LRlc)

Rosalia alpina (CR)

Euphydryas aurinia (VU)


Amfibët

Amfibët në Moravë janë në numër pak a shumë të limituar. Varfëria e faunës amfibe mund të jetë e

lidhur nga mungesa e ligatinave të cilat karakterizohen nga ujëra të qëndrueshme (puse, liqene, etj.)

në kuota më të ulëta. Shumë specie amfibësh kanë nevojë për këtë tipologji mjedisore për të jetuar,

sesa për të riprodhuar, pasi ata i vendosin vezët gjithmonë në ujë ku zhvillojnë larvat.

Tabela 39. Specie amfibësh të Malit të Moravës të propozuara në Rrjetin Europian Natyra


Caudata Anura

Salamandridae Discoglossidae

Triturus cristatus Bombina variegata Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga projekti TAP

Specie reptilësh

Testudo hermanni (LRnt)

Emys orbicularis (LRnt)

Elaphe quatuorlineata (CR)


214

2016

Sa i takon vlerave për mbrojtje të amfibëve shumë prej tyre të cilat janë të listuara në tabelën e

mëposhtme, klasifikohen si “specie tejet të rrezikuara” për zhdukje në nivel lokal, ndërsa gjithë të

tjerët inkuadrohen në “specie potencialisht të rrezikuara” për zhdukje në nivel lokal.

Tabela 40. Specie peshqish të Malit të Moravës të propozuara në Rrjetin Europian Natyra


Cypriniformes

Cyprinidae

Alburnus albidus


Zogjtë

Tabela 41. Specie zogjsh të Malit të Moravës të propozuara në Rrjetin Europian Natyra 2000

duke u bazuar në Direktivën “Zogjtë” të Bashkimit Europian.

Falconiformes Galliformes Strigiformes Coraciiformes Piciformes Passeriformes

Accipitridae Tetraonidae Strigidae Alcedinidae Picidae Alaudidae

Aquila

chrysaetos

Tetrao

urogallus

Bubo bubo Alcedo atthis Dendrocopos

syriacus

Lullula

arborea

Circus cyaneus Phasianidae Coraciidae Dendrocopos

leucotos

Motacillidae

Circaetus

gallicus

Alectoris

graeca

Coracias

garrulus

Dryocopus

martius

Anthus

campestris

Hieraaetus

fasciatus Dendrocopos

medius

Laniidae

Hieraaetus

pennatus Lanius

collurio

Milvus migrans Sylvinae

Pernis apivorus Hippolais

olivetorum

Buteo rufinus Sylvia nisoria

Neophron

percnopterus Muscicapinae

Falconidae Ficedula

albicollis

Falco naumanni Emberizidae

Falco

peregrinus Emberiza

hortulana Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga projekti TA


215

2016

Vështirë të përcaktohet numri i saktë i specieve të zogjve në Moravë e megjithatë nisur nga

literatura për të dhënat e limituara që disponohen, bëhet fjalë për një numër relativisht të madh për

një territor i cili nuk është shumë i shtrirë. Megjithatë prezenca e tipologjive mjedisore shumë të

ndryshme midis tyre, është një fakt që e justifikon larminë e madhe të zogjve në Parkun e Zgjeruar

të Drenovës. Vlen të përmendet në mënyrë të veçantë prezenca e specieve tipike të mjediseve

pyjore, të hapësirave të lidhura me zonat malore. Për të gjitha vlerat e larmishme që mbart territori

përsa u takon diversitetit të zogjëve, 41 prej tyre propozohen për të hyrë në Shtojcën I të Direktivës

“Zogjtë” të BE, të cilët evidentohen në Tab. Bëhet fjalë për lloje të cilat i përkasin pesë familjeve:

Falconiformes, Galliformes, Strigiformes, Coraciiformes, Piciformes, Passeriformes. Sa i takon

Listës së Kuqe të zogjve të Parkut mund të konsultohet shënimi përkatës për secilën specie në

tabelën në vazhdim.

Tabela 42. Specie zogjsh të PK “Bedhi i Drenovës” të rrezikuara në nivel kombëtar 74

Specie zogjsh Specie zogjsh

Accipiter gentilis (VU) Falco peregrinus (VU)

Accipiter nisus (EN)

Tetrao urogallus (CR)

Aquila chrysaetos (EN)

Bonasa bonasia (CR)

Circus cyaneus (EN)

Phasianus colchicus (CR)

Circaetus gallicus (VU)

Bubo bubo (CR)

Hieraaetus fasciatu (EN)

Tyto alba (VU)

Hieraaetus pennatu (EN)

Coracias garrulus (CR)

Milvus migrans (EN)

Dendrocopos leucotos (LRlc)

Pernis apivorus (EN)

Dryocopus martius (LRlc)

Buteo rufinus (CR)

Sitta europaea (LRnt)

Buteo buteo (VU)

Loxia curvirostra (DD)

Neophron percnopterus (VU)

Hippolais olivetorum (DD)

Falco naumanni (VU)

Emberiza hortulana (DD)

Elaborim personal duke u nisur nga projekti TAP

74

See above for Lynx under Mammal species listed under Natura 2000.


216

2016

VII.3. S-3 - Marketingu territorial i Parkut

Komunikimi është një nga mënyrat më efiçente të marktingut të territorit dhe definohet si modaliteti

përmes të cilit krijohen, strukturohen dhe zhvillohen marrëdhëniet sociale. Komunikimi është pjesë

e një konteksti kulturor në të cilin një emetues, transmeton përmbajtjen nëpërmjet një kanali dhe një

kodi të përbashkët me të marrësit, i cili mund të marrë një feedback komunikues75

. Për të analizuar

komunikimin në Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” janë marrë në konsideratë katër çështje

kryesore:

1. Analiza e komunikimit (të brendshëm dhe të jashtëm) institucional të adminstratës së Parkut

me turistët dhe banorët

2. Verifikimi i efektivitetit të mjeteve të ndryshme të komunikimit

3. Komunikimi i ndërmjetësuar nga agjensitë turistike kombëtare dhe lokale

4. Perceptimi i një turisti

Objektivat e kësaj çështjeje janë: matja e problemeve kryesore të komunikimit përmes intervistave

telefonike dhe analizës së tyre, duke u bazuar në modele të zonave të tjera të mbrojtura në Europë.

Kjo ka ndihmar në evidentimin e best performers për të arritur në përcaktimin e disa sugjerimeve

për përgatitjen e një StrategjieKomunikimi. Metodat e intervistave gjysëm të strukturuara, metoda

benchmark, mistery shopper, si dhe analiza e mjeteve të komunikimit kanë ndihmuar në sjelljen e

një modeli bashkëkohor të komunikimit të Parkut.

Sipas Kearns76

metoda e pikës së referimit është “procesi i vazhdueshëm i matjes së produkteve,

shërbimeve dhe praktikave të ndërrmarrjeve nëpërmjet përballjes me konkurrentët më të fortë ose

me ndërrmarrje të njohura leader në një sektor të caktuar” apo “kërkimi i praktikave më të mira

që çojnë në një performancë më të mirë” sipas Camp77

. Ndërkohë Lucianelli78

e definon pikën e

referimirimit si “një proces të vazhdueshëm sistematik për të vlerësuar produketet, shërbimet dhe

proceset operative të organizatave të njohura si përfaqësuese të praktikave të mira me qëllim

ndërmarrjen e përballjeve dhe përmirësimeve”.

Në sintezë pika e referimit përcaktohet si arti i të zbuluarit të asaj që të tjerët janë në gjendje të

bëjnë më mirë se ne, me qëllim studimin, aplikimin dhe përmirësimin e teknikave dhe

metodologjive të tyre, duke rritur avantazhin konkurrues. Supellini e tejkalon vizionin e ngushtë të

konceptit të deritanishëm të metodës së pikës së refermit, i cili e përkufizon atë si një instrument që

përdoret vetëm për mbledhjen e informacioneve në lidhje me konkurrentët. Autori shkon më tej,

duke mbërritur në një definicion të ri, sipas të cilit, kjo metodë mbart një horizont aplikativ shumë

më të gjerë nëpërmjet rëndësisë të mësuarit përmes mënyrës së veprimit të konkurrentëve, pa marrë

një konsideratë dimensionet, pozitën gjeografike, etj. Ndërsa Metoda Mystery Shopper (Blerësi i

Mistershëm) është një tipologji kërkimi për të verifikuar cilësinë e një produkti apo shërbimi dhe

impaktin që ka ai mbi përdoruesin. Qëllimi i kësaj metode është të masë cilësinë e shërbimit

nëpërmjet vëzhgimit dhe zbulimit të problemeve. Metoda parashikon vizita pingule në formë

75

Voccabolario Treccani 76

Kearns, T. D., ( 1989 ) CEO della Xerox Corporation 77

Camp, R., ( 1995 ) Best Practice Benchmarking: the Path to Exelence. 78

Lucianelli, G., Tanese, A., ( 2002) Il benchemarking nelle aziende e nelle amministrazioni pubbpliche: logiche ed esperienze a confronto.


217

2016

anonime që duke u “shtirur” si turist, verifikon mënyrën e veprimit dhe komunikimit të

adminstratës së Parkut. Gjatë punës së të dhënave u realizuan një sërë telefonatash të organizuara në

një fushatë për çdo vit. Qëllimi i telefonatave është kërkimi i një fenomeni të veçantë dhe qasja e tij

në këndvështrimin e subjektit të studiuar. Mbledhja e informacionit nëpërmjet kësaj metode është

fleksibël dhe ju përshtatet personaliteteve të ndryshme të të anketuarve për të kuptuar pikëpamjen e

secilit, duke përdorur kategoritë mendore dhe gjuhën e tyre. Për rastin e Parkut, qëllimi është të

nxjerrë në pah aspektet pozitive dhe negative të komunikimit, të zhvilluara nga ana e Entit të

Parkut. Nisur nga analiza e tyre është realizuar edhe hedhja e hipotezave për përmirësimin e tij sipas

kërkesave të konsumatorit. Administrimi i intervistave telefonike është strukturuar nëpërmjet dy

tipeve të intervistave të realizuara me administratën e Parkut dhe aktorë të ndryshëm që veprojnë në

territorin e Parkut. Vëmendje të veçantë i është kushtuar administratës së Parkut me anë të një

interviste të detajuar për të thelluar kuptimin që Parku kishte në lidhje me komunikimin e jashtëm.

Janë hartuar pyetje standarde për palët e interesuara në bazë të objektit të tyre.

Nga rezultatet e telefonatave në Drejtorinë Rajonale të Shërbimit Pyjor Korçë dhe në agjensitë

turistike, për Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” rezulton mungesë infrastrukture

(rekomandohet të përdoret një automjet i përshtatshëm), mungesë akomodimi brenda Parkut

(akomodim jashtë Parkut: Korça, Drenova, Boboshtica, Dardha), mungesë aktivitetesh brenda

territorit të Parkut, mungesë Guide Turistike (shoqërimi.), etj. Nga analiza e pyetësorëve në Parkun

Kombëtar “Bredhi i Drenovës” rezulton se mungon strategjia e brëndshme dhe e jashtme e

komunikimit. Nga disa pyetje specifike, përshkrimi i gjendjes së komunikimit dhe instrumentave të

tij të dala nga intervistat mund të hartojmë një pamje të plotë të sugjerimeve. Problemet e

Strategjisë së Komunikimit të shfaqura në Park na ndihmojnë për hartimin e Planit të Komunikimit.

Metoda e Pikës së Referimit (Benchmark, Benchmarking) është një metodë e cila bën pjësë në

grupin e metodave sasiore nëpërmjet të cilës mundësohet matja e performancës, që realizohet duke

marrë si referencë praktikat më të mira si mjet për të definuar objektivat për përmirësimin

nëpërmjet përballjes nisur nga rezultatet e intervistave mund të konkludohet që “Bredhi i Drenovës”

nuk promovohet nga Tour Operator-ët dhe Agjensitë e Udhëtimit. Shkak kryesor është mungesa e

infrastrukturës rrugore, asaj turistike si dhe strukturave pritëse brenda Parkut.

Njëherazi efekt negativ kanë dhënë edhe mungesa e fletëpalosjeve, paketave turistike all –inclusive,

aktiviteteve argëtuese e edukuese apo manifestimi i mungesës së përgatitjes së personelit në fushën

e komunikimit dhe në disa raste padisponibilitet në sigurimin e informacionit në interes të turistëve.

Kjo kërkon domosdoshëmrisht rishikimin e politikës dhe strategjisë së komunikimit nëpërmjet

hartimit të një Strategjie dhe Plani Komunikimi. Nga ana tjetër përmiresimi i komunikimit përmes

infrastrukturës rrugore dhe turistike do të çonte në rritjen e numrit të turistëve dhe përmirësimin e

cilësisë së jetesës. Kjo do të sillte uljen e presionit të banorëve mbi pyjet dhe biodiversitetin. Nga

analiza e telefonatave evidentohet qartazi inkompetenca e administratës së Parkut Kombëtar

“Bredhi i Drenovës”, sipas të cilës Enti i Parkut nuk ka ndonjë mision. Në secilin shtet të BE- së ku

vendi ynë aspiron të bejë pjesë, administrata e një Parku do të ishte e aftë të artikulonte që misioni i

një zonë të mbrojtur të realizohet nëpërmjet dy objektivave kryesorë: mbrojtjes së territorit dhe

kërkimit shkencor. Në rastin e “Bredhit të Drenovës”, duke qënë një Park i vendosur në limitet e një

territori me karrikim të madh antropik, objektivave të sipërpërmendura duhet t’u shtohet edhe ajo e

shfrytëzimit të resurseve natyrore, në dobi të zhvillimit lokal nëpërmjet turizmit të qëndrueshëm, i

cili lejon përdorimin social dhe në të njëjtën kohë kontrollin mbi territorin.


218

2016

Modeli i Komunikimit që propozohet për Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” ka si qëllim

ruajtjen e vlerave shkencore dhe ekologjike të territorit të Parkut dhe jashtë tij, edukimin ambiental

dhe zhvillimin i turizmit të qëndrueshëm. Një nga objektivat kryesorë është vendosja e partneritetit

midis Parkut, komunitetit e grupeve të tjerë të interesit, me qëllim facilitetin e pjesëmarrjes publike

në menaxhimin e Parkut si dhe krijimin e një grupi vullnetarësh dhe përfshirja e tyre në jetën e

Parkut. Studimi kishte si qëllim edhe vëzhgimin e misionit të Entit të Parkut dhe se si ai

komunikohet dhe perceptohet nga grupet e interesit. Nga intervistat rezulton se edhe pushteti vendor

nuk është i ndërgjegjësuar sa duhet për impaktin që mund të këtë në menaxhimin e zonave të

mbrojtura dhe në rolin e tyre në hartimin e politikave e strategjive apo edhe ligjeve rajonale, për të

rregulluar mardhëniet mes Entit të Parkut dhe grupeve të interesit. Nisur nga këto probleme, të dala

nëpërmjet analizës së telefonatave, propozohen në vijim disa mjete të rëndësishme për të

komunikuar e promovuar parkun si: marka, revista, dhe WebGIS interaktiv opensource, të

paraqitura më poshtë:

VII.3.1. Marka e Parkut

Stilimi i markës është realizuar në mënyrë të tillë që të jetë tërheqës, unik dhe i pangatërrueshëm.

Njëri prej elementëve të markës, është “Bredhi” (Abies Alba Mill.), i cili përfaqëson llojin tipik të

bimësisë, që mbizotëronte Parkun Kombëtar “Bredhin e Drenovës” përpara se të përfshihej nga

zjarri dhe është dizajnuar në momentin e lulëzimit maksimal.

Figura 68. Marka e propozuar për Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës”


Ndërsa “Ari”“ (Ursus ursus) është lloji shtazor më i përhapur që bashkë me monumentin e natyrës

“Bredhi i Burimit i Çardakut” janë dy elementët e tjerë natyrorë që e identifikojnë Parkun. Ngjyrat


219

2016

që janë përdorur për stilimin e markës vërtiten rreth sfumaturave të së gjelbrës dhe të kaltrës për të

përfaqësuar sa më mirë natyralitetin e Parkut, duke identifikuar në mënyrë imediate funksionet e

ndryshme. Marka paraqet një vizibilitet të fortë të Parkut dhe duhet të jetë e pranishme në të gjitha

dokumentet e materialeve informuese dhe institucionale, në estetikën e banesave të Parkut,

Hoteleve të shpërndara, në makinat e personelit, në Website, etj. E gjitha është e mbyllur në një

skemë rrethore për të nënvijëzuar domosdoshmërinë e mbrojtjes së territorit nga Enti i Parkut. Të

gjitha subjektet që në kuadër të ISO 14001 të cilët kanë synim ta përdorin Markën për qëllime

promocionale, duhet të paraqesin kërkesën për lejen e përdorimit. Lakimi i logos në “Produkt i

Parkut Kombëtar të Bredhit të Drenovës” bëhët me qëllim për t’u përdorur në etiketa dhe zarfe për

vlerësimin e produketeve tipike lokale si: rakia e manit dhe pulat e Boboshticës. Marka e Parkut

është krijuar në koherencë totale me objektivat që janë përcaktuar në fazën e stilimit të saj.

VII.3.2. Përdorimi i markës së Parkut në prodhimet lokale

Efikasiteti i menaxhimit të zonave të mbrojtura bazohet në një planifikim dhe nga një organizim

korrekt nga Enti menaxhues. Kjo skemë menaxhimi është e përcaktuar në ligjin nr. 8906 “Për Zonat

e mbrojtura” në vendin tonë. Bazuar në këtë normativë gjithashtu për secilën zonë të mbrojtur duhet

të hartohet një Plan Menaxhimi së bashku me një Plan për zhvillimin social – ekonomik. Por nuk

ekziston asnjë metodologji që definon mbledhjen e informacioneve të nevojshme për të përcaktuar

gjendjen e kriticitetit mjedisor, rilevancën, prioritetet e ndërhyrjeve dhe verfifikimin e rezultateve.

Për pasojë jo gjithmonë instrumentet e Planit të Menaxhimit janë të përshtatshëm për të përballuar

realitetin kompleks të zonave të mbrojtura. Në ndihmë të këtij ngërçi manaxherial vijnë disa

instrumenta të tjerë për qëndrueshmërinë në zonat e mbrojtura, në mënyrë të veçantë norma dhe

rregullorja EMAS (761/71)79

e lançuar në vitin 1993 nga Komisioni Europian përmes rregullores nr.

836, në fushën e strategjive të krijuara për të iniciuar përmirësimin e cilësisë së mjedisit. Bëhet fjalë

për një instrument vullnetar që stimulon qasjen e vlerësimit në sektorin e mjedisi që ofron mundësi

për një menaxhim korrekt të “aspekteve mjedisore direkte dhe indirekte”, pra nga presionet e

derivuara nga vetë Enti menaxhues dhe nga aktivitete të tjera antropike, nëpërmjet zhvillimit të një

“Sistemi të Menaxhimit Mjedisor”, i cili mund të realizohet nëpërmjet një rrjeti dhe plani

monitorimi me qëllim përmirësimin e gjendjes së mjedisit. Një integrim midis instrumentave të

kërkuara nga ligji dhe atyre vullnetare mund të ndihmojë Entin e Parkut të përmirësojë menaxhimin

e zonës së mbrojtur, mbi bazën e refernecave të njohura në nivel ndërkombëtar. Midis motiveve që

kanë detyruar shumë kompani të aderojnë në EMAS janë:

Përmirësimi i cilësisë së mjedisit, me mundësinë për t’ua demonstuar këto qëllime edhe

qytetarëve dhe administratës publike

Përfshirjen e plotë të personelit të ndërrmarrjeve në arritjen e një objektivi tashmë të

rrënjosur mirë në ndërgjegjie.

Racionalizimin e përdorimit të investimeve, duke ulur koston

Mundësinë e realizimit të objektivave nëpërmjet një konkurrencës së tregut

Vlërësim më i madh si nga bankat ashtu edhe nga shoqëritë e sigurimit.

79

AA.VV., 2003a - Le linee guida per l’applicazione del Regolamento EMAS aiparchi ed aree naturali protette, APAT:

1-73


220

2016

Në Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës” mungojnë iniciativa të tilla, gjithashtu edhe metoda të

standardizuara, që lejojnë të definojnë kriticitetin në mënyrë më të kompletuar dhe më objektive.

Problemi konsiston në gjetjen e metodologjive të përshtatme për përfitimin e bazës njohëse mbi

marrëdhëniet midis gjendjes së territorit dhe presioneve antropike dhe për vlerësimin në mënyrë

objektive të rëndësisë e kriticitetit, në mënyrë që të përzgjidhen ndërhyrjet prioritare. Zgjidhja e

problemit është e dobishme si në rastin e aplikimit të Sistemit të Menaxhimit Mjedisor, ashtu edhe

në hartimin ose azhornimin e Planit të Parkut. Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës” është një nga

Parqet më afër qëndrave të banuara dhe për pasojë është edhe më vulnerbël ndaj dëmimit, pas zjarrit

të verës së vitit 2012. Ky fakt nxit edhe më shumë domosdoshmërinë e aplikimit të normës UNI

EN ISO 1400180

dhe rregullores EMAS81

. Organizata Ndërkombëtare e Normës ISO ka elaboruar

një raport teknik (TR) ISO 7 TR 1406182

për të lehtësuar shpërndarjen e sistemeve të menaxhimit

mjedisor sipas normës ISO 1400183

në sektorin e pyjeve.

Raporti përmban edhe material informues për aplikimin e ligjeve dhe rregullore pyjore si dhe

shembuj dokumentacioni për referenca. Për t’u çertifikuar është e nevojshme të zhvillohet një

sistem menaxhimi mjedisor konform normës ISO 1400184

, me detyrimin e mbajtjes së principeve,

kritereve dhe indikatorëve të menaxhimit të qëndrueshëm të pyjeve. ISO 1400185

specifikon cilat

janë kërkesat e një sistemi menaxhimi mjedisor, i cili konsiston në organizimin e përpilimin e një

politike mjedisore, që duhet të marrë në konsideratë normativat legjislative dhe informacionet në

lidhje me impaktet. Vlefshmëria e normës ISO 1400186

është ndërkombëtare dhe është lançuar nga

International Organization for Standardization (ISO). Sistemi i menaxhimit mjedisor të standardit

ISO 1400187

bazohet në procesin dinamik dhe ciklik të quajtur DEMING ( PDCA ): plan, do,

check, act, pra, planifiko, realizo, kontrollo, vepro. Sipas volumit “Aplikimi i normës UNI EN ISO

14001 në zonat e mbrojtura” impakti mund të definohet si: në veprim, potencial dhe i papërfillshëm

si vijon:

Impakt në veprim: tjetërsimi i synuar, i kushtëzuar nga aspekti mjedisor, i cili ndikon

negativisht në të.

Impakt potencial: vërehet në rastin kur ndikimi nuk ka arritur ende komponentin mjedisor,

por nëse do të ndodhte kjo do të kishte pasoja të dëmshme për vetë mjedisin

Impakt i papërfillshëm: aspekti mjedisor nuk i nënshtrohet tjetërsimit të gjendur në

komponentin mjedisor

80

AA.VV., 2001a)- Applicare la norma UNI EN ISO 14001 nelle aree protette. UNI, Gestione Ambientale, Linee Guida

n. 1 :1-109 81

AA.VV., 2003a - Le linee guida per l’applicazione del Regolamento EMAS aiparchi ed aree naturali protette,

APAT:1-73 82


n. 1 :1-109 83

Po aty 84

Po aty 85

Po aty 86

Po aty 87


n. 1 :1-109


221

2016

Në Europë janë të shumtë shembujt ku zonat e mbrojtura janë orientuar drejt çertifikimit ISO 14001

dhe regjistrimit EMAS, megjithëse guida “Aplikimi i normës UNI EN ISO 14001 në zonat e

mbrojtura” është publikuar vetëm në vitin 2003. Për motive të cilat janë sqaruar gjerësisht në

sfondin teorik të këtij punimi, ndër tre aspektet e cituara janë marrë në konsideratë më së shumti

“aspektet mjedisore indirekte”. Janë pikërisht këto aspekte që një realitet territorial siç është ai i një

Parkut, i cili ka një impakt që është më i madh se ai i shkaktuar nga Enti menaxhues, aq më tepër

nëse ky i fundit nuk i posedon sipërfaqet që ka për detyrë t’i menaxhojë. Është e domosdoshme që

të përqëndrohet vemendja në këtë aspekt, i cili nuk është aspak dytësor, në mënyrë që në të

ardhmen Parku i Çertifikuar i Drenovës mund të jetë shembull për mbrojtjen e mjedisit.

Parku duhet të aplikojë në mënyrë rigoroze analizën DPSIR88

duke garantuar kështu një vitrinë të

besueshme për të gjithë instrumentat për zhvillimin e qëndrueshëm në përgjithësi dhe në mënyrë të

veçantë për EMAS dhe për ISO 14001. Duke vepruar në këtë mënyrë mund të të zgjidhen në

mënyrë racionale emergjencat mjedisore lokale, që janë bërë evidente nga një përballje midis

presioneve mbi mjedisin dhe gjendjes së tij. Më pas identifikohen impaktet reale nga të cilat është e

mundur të verifikohet ndikimi. Pas zjarrit të verës së vitit 2012 Parku Kombëtar “Bredhi i

Drenovës” përfaqëson një territor me emergjenca të mëdha ekologjike, të cilat janë një vlerë e

jashtëzakonshme për territorin dhe komunitetin që e popullon atë. Bujqësia nëse zhvillohet në

mënyrë të qëndrueshme mund të kthehet në të ardhmen, në format më të përshtshme për mbrojtjen e

mjedisit, duke zhvilluar në të njëjtën kohë edhe ekonominë lokale. Regjistrimi ose çertifikimi

ndihmon, në radhë të parë në instalimin e kontakteve me sa më shumë grupe interesi, në mënyrë që

të shihet këndvështrimi apo propozimet e tyre. Duke patur parasysh sa më sipër si edhe duke marrë

në konsideratë gjendjen në të cilën ndodhet Parku, Enti Menaxhues mund të marrë rolin e një

udhërrëfyesi, duke orientuar si politikat vendore që në mënyrë direkte apo indirekte janë të

interesuar për cilësinë mjedisore, ashtu edhe aktivitetet e bujqëve dhe subjekteve të tjera aktive në

territor.

Marka mund t’u jepet me kohë të përcaktuar personave fizikë ose shoqërive të cilat garantojnë

cilësinë e shërbimeve dhe produkteve në aktivitetet që zhvillohen në territorin e Parkut. Të

interesuarit për aplikim duhet të dorëzojnë një përshkrim të produktit/shërbimit, duke specifikuar

modalitetin me të cilin ka qëllim të përdorë markën që dëshiron të marrë. Gjithashtu, mund të

manifestojë dëshirën për t’u përfshirë në aktivitetet e Parkut. Në çdo rast si produktet dhe shërbimet

duhet të jenë të tilla që të mos bien në kundërshtim me qëllimin e normativave legjislative dhe

organeve të brendshme të zonave të mbrojtura. Për produktet natyrale, përfshirë edhe ato të

aktiviteteve agro-silvo-kullosore, duhet të garantohet origjinaliteti ose së paku lidhja me traditën

historike lokale dhe natyralitetitn, pra që teknikat e përdorura të jenë miqësore me mjedisin,

peizazhin, trashëgiminë dhe traditat lokale. Prodhuesit e artikujve të artizanatit pos kërkesave të

përgjithshme duhet të demostrojnë që mallrat e tyre janë autentike, jo të standardizuara dhe dhe që

kanë një specifikë me traditën e territorit. Subjektet të cilave do t’u lëshohet marka e Parkut janë të

detyruar të garantojnë gadishmëri të plotë derisa Enti të verifikojë, që produketet dhe shërbimet

respektojnë karakteristikat cilësore që janë përcaktuar në aplikimin për lëshimin e markës.Aspekte

të tjera fondamentale që duhet të përcaktohen në rregullore janë: përmirësimi progresiv i cilësisë së

produktit, të shërbimit dhe respekti i mjedisit duke minimizuar impaktin ambiental të aktiviteteve të


222

2016

tyre. Tipologjia e produketeve dhe shërbimeve që propozohen për të marrë markën e Parkut mund

të jenë: ndërmarrje industriale, bujqësore, apikukture, mbarështimi i pulave etj., ato të artizanatit

(punim dore, punime qilimash me vegë etj.), edukimi mjedisor (pikë informacioni/ muze, shoqata të

ndryshme për promovimin e mbrojtjesn e mjedisit, shërbime turistike (B&B, Hotele të shpërndara),

shoqëri të ndryshme sportive për mirëmbajtjen e sipërfaqeve të gjelbra publike dhe private, etj.

VII.3.3. Revista e Parkut

“Tungjatjeta Drenovë”, është emri që propozohet për Revistën e Parkut e cila duhet të dalë në treg

disa herë në vit, në mënyrë që grupet e interesit të kenë informacion jo të limituar rreth

karakteristikave të Parkut dhe të bëhen me dije për të gjitha iniciativat e organizuara nga Enti

Menaxhues.

Figura 69. Kopertina e Revistës së Parkut


Ajo duhet t’u adresohet si rezidentëve në komunën e Drenovës, në të cilën ndodhet Parku po ashtu

do t’u drejtohet edhe turistëve me një version tjetër në anglisht që titullohet “Hello Drenova”, e

përkthyer edhe në frëngjisht, italisht, etj. Njëherazi revista duhet të përmbajë artikuj për aspekte

interesante të Parkut, intervista, prezantime të projekteve dhe iniciativave të ndryshme, rubrika, etj.,

dhe duhet të jetë e disponueshme edhe online. Nga pikëpamja grafike dhe e faqosjes duhet të jetë e

plotë dhe e pasur me imazhe. Në mënyrë që jetë sa më komunikuese, revista duhet gjithashtu të

përmbajë edhe material informues rreth mënyrës sesi mund të arrihet te Parku, shtigjet, vështirësitë

e terrenit, etj. Duke marrë në konsideratë rolin e gruas në zonat e mbrojtura do të ishte mjaft

interesant krijimi edhe i një reviste të tillë me emërtim në dialektin e zonës “Drenovarka”.

VII.3.4. Siti WebGIS interktiv me sensorë për parandalimin e zjarreve në Park

Vitet e fundit vihet re një rritje e papritur e përdorimtit të Internetit dhe Web si instrmenta

kominikimi. Sipas statistikave të fundit, përdoruesit e internetit përfaqësojnë tashmë 16,6% të


223

2016

popullsisë botërore, më përqindje që arrijnë deri në 69,7% për Amerikën e Veriut89

. Në këtë

këndvështrim evolucioni aktual teknologjik dhe trendet sociokulturore emergjente kërkojnë një

paradigmë të re marketingu.90

Kjo rritje i dedikohet faktit që hapësira virtuale në vitet e fundit është

bërë gjithmonë edhe më qëndrore në jetën e njerëzve, të cilët projektojnë në web dëshirën për të

qënë të informuar, të hyjnë në lidhje me të tjerët, të jetojnë një dimension personal i shkëputjes nga

rutina e përditshme. Edhe pushimet tashmë zgjidhen gjithmonë edhe më shumë në Web-e. Sa i

takon çështjes së promovimit turistik, pjesa më e madhe e siteve të internetit të destinacioneve

turistike po i përshtatet tekonogjive të reja që lejojnë bërjen e booking on – line, pra përmbajnë një

shërbim i cili jo vetëm bën prenotimin, por deri edhe blerjen e paketës ofertë, direkt nga shtëpia

mjaft që të posedohet një kartë krediti.

Përhapja e informacionit të gjeneruar në kanalet virtuale kërkon një investim kapitali inferior në

raport me përdorimin e kanaleve promovuese tradicionale. Përballë një përshtatjeje të shpejtë

kundrejt teknologjisë moderne mund të arrihet i njëjti rezultat si ai i promovimit klasik, por me një

kosto më të ulët të kostos financiare. Marketingu nëpërmjet Web-it kërkon zgjedhje dhe qasje

kompatibile me karakteristikat teknologjike. Nëse qasja profesionale parashikon komunikimin e

informacionit për masat e panjohura, tashmë nëpërmjet internetit komunikohet përmes individëve të

njohur, në mënyrë të përshtatshme me prefernecat dhe kërkesat e tyre, duke lejuar shkëmbimin on-

line të eksperiencave pozitike. Komunikimi nuk është më “një me një” por “shumë me shumë”91

.

Ky ndryshim i tregut është determinuar nga fakti i rënies së barrierrave midis zonave business:

konkurenca duhet përballuar me mënyra të reja, duke mos u fokusuar më vetëm në rivalitetin e

thjeshtë midis markave, por duke e parë pak më gjerë problemin, në të cilin kërcënimet më të

mëdha vijnë nga zona business tradicionaisht të largëta. Në fushën e turizmit duhet të imagjinojmë

që një destinacion malor i cili ofron një produkt turistik dimëror nuk konkuron më me destinacione

gjeografikisht të largëta të cilat ofrojnë një produkt komplet të ndryshëm (psh lokacioni ekzotik

Karaibet), por rival për shkak të kostos, lehtësisht i arritshëm falë vektorit avion, etj.

Kështu, klientët shtojnë pushtetin e tyre negociator falë mundësisë gjithmonë edhe më të madhe të

marrjes së informacionit, rolit të tyre më aktiv në procesin e blerjes, si dhe konkurencës gjithmonë e

më tepër intensive, që çon në një ngopje progresive të tregut. Kur bëhet fjalë për sitet web është

rritur gjithmonë e më shumë kërkesa për një web cilësor. Cilësia e një siti web përcakotohet nga

karakteristikat e përgjithshme të tij që kontribuojnë në përmbushjen e kritereve të kategorive të

ndryshme, të grupeve të interesit. Ekzistojnë në fakt aspekte si dizajni grafik i sitit, marka, stili dhe

gjuha e adaptuar, të cilat nuk i nënshtrohen një vlerësimi sasior, as atij në sensin fizik, por që

determinojnë konceptin e cilësisë. Edhe përshtatshmëria e një parametri kohor, si p.sh., ngarkimi i

Homepage, mund të konsiderohet vetëm nëse është në gjendje të vlerësojë kohën që përdoruesi

është në gjendje të presë për të hyrë një një sit web të caktuar92

. Duke iu referuar këtyre linjave të

89

Internet World Stats, http://www.worldstats.com. 90

Boaretto A., Noci G., Fabrizio M. P., Marketing reloaded. Leve e strumenti per la co-creazione di esperienze

multicanale, Il Sole 24 Ore, 2007. 91

Tratto da Boaretto A., Noci G., Fabrizio M. P., Marketing reloaded. Leve e strumenti per la cocreazionedi esperienze

multicanale, Il Sole 24 Ore, 2007. 92

Mich L., materiale didattico per l’Area Qualità dei Siti Web distribuito durante la quarta edizione del Master of

Tourism Management 2006/2007.


224

2016

përgjithshme, propozimi për promovim dhe komunikim on – line të Parkut Kombëtar “Bredhi i

Drenovës” është ndërtuar në mënyrë të tillë që të jetë sa më efiçent.Portali WebGis

www.njediteshkovangadrenova.al i Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës” ka si qëllim

promovimin dhe njohjen e territorit të Parkut nëpërmjet shtigjeve të cilat ilustrojnë karakteristikat

në vertikal, në këndvështrimin natyror, por edhe njohjen me ofertën e gastronomisë të zonës përreth

tij si një vlerë e shtuar për zhvillimin e turizmit. Motorri i kërkimit të Portalit/WebGis është

konceptuar për përdorimin e një software opensource dhe përbëhet nga një database me të dhëna

gjeografike komplekse. Database është projektuar në mënyrë të tillë që të përmbajë informacione të

ndryshme për cilindo prej shtigjeve me disa nivele njohjeje, duke lejuar qasjen gjeografike në baza

hartogarfike të ndryshme, në funksion të shkallës së vizualizimit.

Figura 70. Home Page e Portalit WebGis të Parkut

Bu

rimi: Elaborim personal i autores duke u bazuar te Projekti MilleSentieri

Për çdo shteg dhe itinerar që të çon në Park si dhe zona të tjera me interes brenda tij, i është

bashkëngjitur një informacion më i detajuar i territorit si ai: gjeologjik, i biodiversitetit, peizazhit,

apo informacione të tipit logjistik për të mbërritur në Park, mjetet e transoportit publik dhe privat,

restorantet dhe hotelet përreth Parkut, informacione për eventet, etj. NjeDiteShkovaNgaDrenova i

drejtohet të apasionuarve të natyrës të cilët mund të gjejnë në Portal informacione dhe harta të

nevojshme, të programuara posaçërisht për shëtitje, shoqatave të ekskursionistëve të cilët mund të

http://www.njediteshkovangadrenova.al/


225

2016

publikojnë në sit kalendarin e eventeve të tyre dhe para së gjithash institucioneve lokale, të cilat

janë direkt të interesuara të promovojnë zonat e mbrojtura të territorit të tyre. Portali, i cili është

realizuar për t’u përdorur me potencialin 2.0 u lejon të gjithë grupeve të interesit mundësinë e

lundrimit dhe të zgjedhjes së aktiviteteve në të cilat duan të marrin pjesë, nëpërmjet kritereve të

ndryshme të kërkimit.

VII.3.4.a. Struktura e bazës së të dhënave

NjeDitëShkovaNgaDrenova është projektuar për të përdorur dy baza të dhënash të lidhura

ngushtësisht ndërmjet tyre:

Baza e të dhënave MS Access për publikimin dhe menaxhimin e aktiviteteve e shërbimeve

GeoDB PostgreSQL/PostGIS, i cili do të përmbajë të dhënat gjeografike të gjeoreferencuara

dhe kodifikuara të shtigjeve, rreziqeve natyrore apo antropogjene e informacioneve të

lidhura me to si: motorri i aplikacionit WebGis bazuar në platformën MapServer me klient

Mapper, të gjithë software opensource.

Figura 71. Skema e bazës së të dhënave

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga Projekti MilleSentieri

Evente dhe Manifestime

Të dhëna gjeografike

Informacione logjistike

Shtigje

3 nivele informacioni

njo

Informacione rreth

shtigjeve të emergjencës


226

2016

Banka e të dhënave e Portalit është konceptuar në mënyrë që të përmbajë një numër të madh të

dhënash teknike, përshkuese, imazhe, video, etj., të territorit të marrë në studim. Struktura e bankës

së të dhënave është ajo e një database raportesh ku shtegu është elementi kyç, i cili lidh të gjitha

informacionet për territorin e Parkut. Komponenti alfanumerik i database përmban:

Informacione teknike dhe përshkruese të shtigjeve me të dhëna për aspektet natyralistike,

gastronomike, galeria e fotografive, etj.

Informacione të tipit logjistik mbi mjetet e transportit publik dhe privat, strukturat pritëse,

restorantet dhe mjediset shlodhëse, etj.

Kalendarin e aktiviteteve kulturore, folkloristike, turistike, etj.

Kalendari i ekskursioneve të programuara nga Tour Operatorët, Agjensitë Turistike,

Shoqatat e Eksursionistëve që operojnë në territorin e Parkut.

Në komponentin gjeografik të database (PostSQL/PostGIS), pos niveleve informuese bazë,

paraqiten shtigjet dhe të dhënat e tjera të acociuara me to, të prezantuara në 4 nivele informuese të

përpikta: shtigje, logjistika, emergjenca, (çka nënkupton rënien e zjarreve, rrëzimet, rrëshqitjet,

rrebeshet, ortqet, etj.), fotografi të cilat janë të paraqitura në Fig.

Figura 72. Legjenda e Portalit WebGis të Parkut

Burimi: Elaborim personal i auotores duke u nisur nga Projekti MilleSentieri


227

2016 VII.3.4.b. Konsultimi i Portalit WebGis të Parkutpër Itineraret Turistike të Trekking

Itineraret Turistike të Trekking vijnë nëpërmjet 5 Shtigjeve dhe janë të organizuar si në Figurën 73:

Shtegu Nº 1 “Biglla e Drenovës”

Ecje:1.5km

Koha: në varësi të tempit të ecjes (x min.)

Lartësia:1742m

Vështirësia: E madhe

I përshkueshëm në stinën e pranverës, verës dhe vjeshtës, ky shteg nuk këshillohet në stinën e

dimrit për shkak të reshjeve të dëborës. Peizazh tipik malor me panoramë Luginën e Devollit.

Figura 73. Harta e Itinerareve Turistike të Trekking Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës”



228

2016

Shtegu Nº 2 “Maja e Elbit”

Ecje:3km


Lartësia:1736m

Vështirësia: E madhe

I përshtatshëm për një shëtitje në këmbë ky rrugëtim zhvillohet fillimisht në peizazhet me pyje ahu

për t’u shlodhur më pas në hijen e bredhit dhe freskuar me ujin e Burimit të Çardakut.

Figura 74. Harta e shtegut “Biglla e Drenovës”

Burimi: Elaborim personal i autores nga puna në terre


229

2016

Shtegu Nº 3 “Guri i Capit”

Ecje:3.5km


Lartësia:1552m


Ky shteg interesant zhvillohet në distancë të vogël nga Burimi i Çardakut dhe ofron një panoramë të

mrekullueshme. Rekomandohet edhe për piknik mes peizazheve me pishë dhe kullotave të masivit

të Moravës.

Figura 75. Harta e shtegut “Biglla e Drenovës”



230

2016

Shtegu Nº 4 “ Maja e Portës “

Ecje:4km


Lartësia:1684m


Figura 76. Harta e shtegut “Guri i Capit”



231

2016

Shtegu përfaqëson rrugëtimin në ekstremin më verior të Parkut dhe është itinerari më i kompletuar i

cili përshkon të gjitha ambientet natyrale PK “Bredhi i Drenovës”, ndaj këshillohet sidomos për

turistët të cilët nuk e kanë vizituar asnjëherë Parkun dhe duan të shijojnë në më pak se 3-4 orë të

gjitha aspektet në vertikal të relievit, me shpatet e thepisuara dhe habitateve të pishës, ahut, lajthisë,

etj.

Figura 77. Harta e shtegut “Maja e Portës”



232

2016

Shtegu Nº 5 “Maja e Boçinit”

Ecje:1.5km


Lartësia:1509m

Vështirësia: Mesatare – E lehtë

Figura 78. Harta e shtegut “Maja e Boçinit”



233

2016

Përdoruesi mund të konsultohet dhe të shtrojë pyetje në Portal nëpërmjet modaliteteve të ndryshme.

Në fakt informacionet për shtigjen mund të merren në dy mënyra: ose nëpërmjet kërkimit me tekst,

ose nëprmjet kërkmit në WebGis. Kërkimi me tekst lejon gjetjen e shtigjeve mbi bazën e kritereve

të kërkimit si psh: zona gjeografike, lartësia, vështirësia e terrenit, koha e nevojshme, etj. Rezultati i

kërkimit prodhon një listë shtigjesh prej të clëve mund të shkohet në skedën e secilit prej shtigjeve

ose mund të vizualizohet në WebGis.

Figura 79. Kërkimi me tekst i Shtigjeve

Burimi: Elaborim personal i autores duke u nisur nga projekti MilleSentieri

Skeda e shtigjeve përmban një informacion të gjerë teknik dhe në një seksion pasardhës, lejon akses

në: informacionet rreth zonës gjeografike, eventet dhe festat që zhvillohen në Park dhe rreth tij,

njohuri tematike, galerinë fotografike si dhe WebGIS. Përdoruesëve u krijohet mundësia e printimit

dhe/ose shkarkimit në format pdf skedat e shtigjeve, të shkarkojnë koordinatat gjeografike të pikave

të itinerarit e emergjencave për përdorimin e mundshëm të GPS, të vizualizojnë në Google Earth

pikën e nisjes dhe mbërritjes. NjeDiteShkovaNgaDrenova është konceptuar si një portal i hapur për

të gjithë të interesuarit dhe apasionuarit, të cilët mbi standarde të vendosura paraprakisht, mund

ngarkojnë në skedën e shtigjeve, foto, video, si dhe mund të përmirësojnë e pasurojnë

informacionin ekzistues mbi Parkun. Njëherazi Portali në seksionin “Ekskursionizëm” do të

përmbajë një numër të caktuar artikujsh në lidhje me aktivitetet e trekking, midis të cilave, fotografi

dhe sinjalistikë orientimi, paisje të përshtatshme për këtë lloj aktiviteti, si dhe informacion për

vështirësitë e terrenit dhe rreziqet në mal.

VII.3.1.c. Zona e rezervuar e Portalit të Parkut

Mjafton të krijohet një ID dhe një password dhe nga ky seksion do të bëhet i mundur aksesi i një

informacioni më të hollësishëm në lidhje me WebGis të Parkut. Tipologjitë e informacionit të

lidhura me shtigjet janë pak a shumë të njëjta me motorët e tjerë të kërkimit, por në këtë seksion


234

2016

WebGIS karakterizohet nga një një bazë hartografike më të detajuar dhe një informacion të

hollësishëm rreth kërkimit të Hoteleve të shpërndara, B&B, restoranteve dhe strukturave të tjera

pritëse. NjeDiteShkovaNgaDrenova, ndër të tjera u vë në dispozicion të gjitha grupeve të interesit

mundësinë e realizimit të projekteve specifike nëpërmjet personalizimit të bankës së të dhënave dhe

të interface93

grafike. Përdorimi i software opensource i cili është në linjë me objektivat e fundit të

Bashkimit Europian i lejon Entit të Parkut një menaxhim sa më të mirë të resurseve turistike të

territorit. Duke marrë në konsideratë rastet kur Parku është përfshirë nga zjarri, në mënyrë të

veçantë rastin e zjarrit të verës së vitit 2012, i cili kërcënoi dukshëm biodiversitetitin dhe zhvillimin

e turizmit, WebGIS që propozohet është ideuar për përdorimin edhe të një aplikacioni të hapur

shtesë, Sensor Web Agent Platform( SWAP)94

. Kjo platformë bazohet në shërbime të tjera Web me

një paradigmë arktekturore të shpërndarë të quajtur Multi Agent Systems (MAS).

MAS përfshin si agjentët, ashtu edhe infrastrukturën që mbështët bashkëveprimin e tyre95

. Pos

këtyre komponentëve Modley dhe Kinyua96

propozuan Adaptor Agents, i cili ruan infrastrukturën

ontologjike brenda sistemit, gjithashtu edhe katalogun që përmban përshkrimet e aplikacioneve

aktuale të MAS. Përdoruesi i Agents ka akses të hyjë në mënyrë periodike në aplikacionet e

katalogut por duhet të jetë i ndërgjegjshëm për ndryshimet e aplikacioneve të ofruar nga MAS. Çdo

aplikacion mund të ketë një ACL ontologjike specifike dhe instrumentet e vizualizimit. Adaptor

Agents është përgjegjës për paketimin dhe mirëmbajtjen e tyre në formë skedash të shkarkueshme të

nga përdoruesit, të instaluara në nivel lokal duke iu prezantuar përdoruesit final në formën e një

aplikacioni të ri. SWAP shfrytëzon shërbimet e infrastrukturave të ofruara Multi Agent Systems për

të ndërtuar aplikacione të reja për përdoruesin final.

Siç përshkruhet nga Modley at al97

arkitektura e SWAP ka një strukturë me tre nivele, duke përfshirë

një layer sensorësh, një layer të koordinimit dhe një layer determinues siç paraqitet në Fig. që mund

të përshkruhen duke iu referuar në mënyrë të veçantë arkitekturës AFIS3 si më poshtë: Sensorët

agjentë gjenden në Sensor Layer dhe përmbajnë sensorët tek, sistemet e sensorëve dhe vëzhgimet e

arkivuara. Për AFIS, këta sensorë agjentë mbyllin vëzhgimet SEVERI të Meteosat-8 platform.

Agjentët mund të ruajnë në kohë reale ose në mënyrë të arkivuara këto observime. Të dhënat e

marra nga sensori agjent Meteosat-8 ndërtojnë në këtë mënyrë inputin e layer-t të dytë të

koordinimit, nëpërmjet agjentit të fluksit të punës. Duke arsyetuar mbi ontologjitë e aplikacioneve,

agjenti i fluksit të punës determinon se cilat inpute janë të nevojshme për përdoruesit query. Për

AFIS3, rekomandohet përdorimi i një algoritmi për rilevimin e hotspoteve i cili kërkon

informacione për backgrund-in e temperaturave të një pixel-i. Agjenti i fluksit të punës do të

shërbejë kështu si një vlerë plotësuese e të dhënave të sensorit, për rekuperimin e sfondit të

93

Sistem që lidh impiante të cilët funksionojnë në mënyrë të ndryshme 94

Modley at al., 2006 Towards a multi-agent infrastructure for distributed Internetapplications, to appear in Proceedings of the 8th ANUAL CONFERENCE ON WWW APPLICATIONS, Bloemfontein 6-8 September, 2006, Online proceedings: http://www.co.za 95

Luck,, M., McBureny, P et al, Agent technology roadmap: Aroadmap for agent based computin (Online). Aviable WWW:HTTP://agentlink.org/roadmap/index.html,2005( Accessed 28 May 2006) (ex Modley &Kinyua) 96

Modley at al., 2006 Toëards a multi-agent infrastructure for distributed Internetapplications, to appear in Proceedings of the 8th ANUAL CONFERENCE ON WWW APPLICATIONS, Bloemfontein 6-8 September, 2006, Online proceedings:http://www.zaw3.co.za 97

Po aty

http://www.co.za/

http://www.zaw3.co.za/


235

2016

temperaturës, nëpërmjet një agjenti stimulues, Background Temperature Predictor. Agjenti i fluksit

të punës lidhet me tools agent, i cili nuk është gjë tjetër veç një detektor i hotspoteve, nëpërmjet të

cilit identifikohen pikat e nxehta mbi bazën e dy inputeve, pra të dhënat e oservuara dhe ato të

stimuluara. Hotspotet e identifikuara nga inputet e Layer-t të Koordinimit tranferohen nëpërmjet

agjentit të aplikacionit AFIS në Layerin Determinues. Kombinimi i aplikacionit AFIS dhe agjenitit

klient u lejon përdoruesëve të kenë akses në të gjitha fuksionet e sistemit AFIS, duke përfshirë edhe

sigurimin e alarmeve në sistem. Agjentët e ndryshëm që përbëjnë sistemin opensource nuk çiftohen

ngushtësisht. Kështu, sensorët, agjenetët e stimulimit, agjentët tools dhe ata të fluksit të punës janë

të të disponueshëm për përdorim nga aplikacione të tjera. Ontologjitë japin përshkrime të të gjithë

komponentëve në brendësi të SWAP, pra sensorët dhe të dhënat e sensorëve, modelet e stimulimit,

algoritme, aplikacione si dhe zinxhirët e përpunimit. Në mënyrë që këto komponentë të

kombinohen për përdorim nga agjentët software, janë konceptuar të përshkrueshëm ontologjikisht98

.

Figura 80. Arkitektura SWAP AFIS

Burimi: Modlley et al, 2006

98

Po aty


236

2016

Gjithësesi përpara se kjo platformë të implementohet duhen shtruar një sërë pyetjesh që sigurisht do

ta përmirësojnë atë. Këto pyetje lidhen me ndërtimin e modelit të brendshëm të agjentëve,

komunikimin ndërmjet vetë agjentëve dhe agjentëve e shërbimeve të jo-agjentëve, strukturës së

mesazheve dhe mesazheve playload, kuadrin e referimit të ontologjive të ndërtimit, menaxhimin e

të dhënave kontradiktore, integrimin e tipeve të ndryshme të ontologjive me paradigmën e

agjentëve, mirëmbajtjen e ontologjive, shkrirjen e të dhënave, dinamikën e konfigurimit të zinxhirit

të procesit, etj. Në këtë këndvështrim studimet e ardhshme duhet të fokusohen në çështjet e ngritura

nga Worboys 99

. Gjithashtu alarmet mund të inkuadrohen si evente të rëndëshishme ose si aktivitete

që kërkojnë ndërhyrje. Dobishmëria e AFIS mund të pëmirësohet duke arsyetuar rreth faktit që

kushtet e mjedisit favorizojnë tipologji të ndryshme zjarri ose mbi sjelljen e mundshme të një eventi

zjarri të gjurmuar. Kjo mund të lejojë jo vetëm informimin por edhe menaxhimin e qëndrueshëm të

zjarreve, të cilat zhvillohen në mënyrë jolineare. 100

99Worboys, M., 2005 Event – oriented approaches to geographic phenomena. Internacional Journal of Geographical

Infrmation Scienca, vol.19 No. 1 pp, 1- 28 100

Annoni, A., et al., 2005. Toëards an Open Disaster Risk Management Service Architecture for INSPIRE and GMES, version No. 9

KAPITULLI VIII DISKUTIME

Në kapitullin e VIII-të diskutohen implikimet teorike e

metodike. Teoria e sjellë në kapitullin e parë vihet në

diskutim duke studiuar përputhshmërinë e saj në kontestin

lokal, ndërkohë që elementët kritikë të metodologjisë

zbulohen nëpërmjet sistemit të indikatorëve DPSIR në

varësi të rastit të studimit. Ndër të tjera kapitulli bën

verfikimimin e hipotezave përmes të cilave dalin në pah

kontributet dhe risitë e punimit.


238

2016

VIII. DISKUTIME

Turizmi në rrethin e Korçës është studiuar nga autorë të ndryshëm1 të cilët kanë evidentuar rolin e

trashëgimisë kulturore dhe historike në zhvillimin e tij. Si teori dhe si praktikë koncepti i zonave të

mbrojtura natyrore është futur në Shqipëri dhe në rrethin e Korçës vetëm pas viteve „90. Kjo vonesë

në një farë mënyre ka implikuar njohjen dhe promovimin truristik të tyre. Qiriazi et al2 thekson

rëndësinë Monumnetev të Natyrës në zhvillimin e turizmit në rreth. Menaxhimi turistik i

trashëgimisë natyrore të rrethit të Korçës i hulumtuar nëpërmjet këtij studimi ka qënë objekt

observimi edhe i studimeve pararendëse nga autorët3. Qiriazi et al

4 ka bërë studimin e parë të

vlerësimit Monumenteve të Natyrës së rrethit duke i përshkruar sipas kategorive e duke sjellë

rrugën e mbërritjes në secilën prej tyre. Studimi ka sjellë si produkt hartën e Zonave të Mbrojtura të

rrethit si dhe propozime për itinerare të ndryshme turistike.

Disertaconi “ Trashëgimia natyrore e qarkut Korçë dhe menaxhimi turisik i saj” plotëson sfondin

teorik të studimeve të mëparshme. Modeli i menaxhimit turistik të ZM të rrethit të Korçës që

prezantohet me këtë tezë plotëson kuadrin e studimeve të realizuara deri tani në fushën e

menaxhimit turistik të zonave të mbrojtura së rrethit të Korçës pasi mbart risi në aspektin teorik,

metodologjik dhe aplikativ. Si studim i parë i këtij niveli për zonat e mbrojtura në Shqipëri, punimi

sjell si fillim një sfond të pasur teorik i cili zgjeron e thellon backgraund- in e konceptit të zonave të

mbrojtura, turizmit dhe simbiozën mes të dyjave, duke anatemuar aksiomën e deritanishme që

turizmi dhe zonat e mbrojtura janë antipode. Qasja metodologjike është tejet e larmishme dhe

shërben si një bibliografi mjaft e pasur e cila do të vijë në shërbim të studimeve të tjera për këtë

fushë në vendin tonë, njëkohësht i jep tezës karakter multidisiplinar. Në vazhdim punimi merrr në

konsideratë konceptin e gjeodiversitetit në menaxhimin turistik të zonave të mbrojtura, pos atij të

biodiversitetit të përdorur gjerësisht.

Njëherazi, trajton aspekte të kuadrit social të paprekura nga studimet e deritanishme si: rolin

determinues së përkatësisë gjinore, nivelit të arsimimit, gjendjes civile, moshës, etj., për zhvillimin

e turizmit në zonat e mbrojtura.Teza kontruibuon në hartimin e të parit Plan MenaxhimiTuristik për

Parkun Kombëtar “Bredhi i Drenovës”, në të cilin bëhet Zonimi i Parkut para dhe pas rënies së

zjarrit. Për herë të parë në Zonimin e një Parku në vedin tonë për çdo nënzonë përcaktohen edhe

aktivitetet e ndaluara dhe ato të cilat mund të zhvillohen, tashmë jo vetëm në funksion të ruajtjes së

biodiversitetit dhe habitateve, por sidomos në funksion të zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm.

Kështu, sugjerohen llojet e strukturave dhe shërbimeve turistike në përputhje të plotë me konceptin

e zhvillimit të qënrueshëm. Aplikimi i buffer zone dhe zhvendosja e saj në varësi të vulnerabilitetit

të nënzonave është një tjetër veçori e zonimit i paeksperimentuar më parë në asnjë zonë tjetër të

mbrojtur, kjo për shkak edhe të vetë specifikës së Parkut si pasojë e përfshirjes nga zjarri.

1Doka et al

2Qiriazi et al

3Qiriazi et al

4Qiriazi et al


239

2016

Koncepti i marketingut territorial vjen gjithashtu për herë të parë në një plan menaxhimi turistik në

Shqipëri, me me dy elementë bashkëkohorë për komunikimin e zonave të mbrojtura të rrethit të

Korçës: iApp iKorca dhe WebGIS interaktiv opensource me sensorë për monitorimin dhe

parandalimin e zjarreve. Ky kapitull përbën gjithashtu një vlerë të madhe për studimet në fushën e

turizmin dhe atë të zonave e mbrojtura në rrethin e Korçës dhe vendin tonë. Të gjitha këto do të

shërbejnë si best practice për aplikimin e këtij modeli konceptual në hapësira të tjera të Shqipërisë,

më qëllim futjen në shfrytëzim turistik të zonave të mbrojtura.

Në dakortësi me rezultatet e studimit për menaxhimin turistik të zonave të mbrojtura të rrethit të

Korçës skenari më i mirë është ai çstinëzimit të turizmit nëpërmjet krijimit të produkteve alternative

turistike, promovimit të kategorive të veçanta zonave të mbrojtura përmes Web dhe itinerareve

turistike tematike, siç janë ato të biodiversitetit, gjeodiversitetetit dhe eno-gastronmisë. Kjo do të

çonte jo vetëm në njohjen e zonave të mbrojtura të rrethit, por edhe ngjizjen e paradigmave të reja,

të cilat gjenerojnë një koncept më të gjerë për shfrytëzimin turistik të tyre. Ndërsa për rastin e

studimit të Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës”, për shkak të kompleksitetit të tij si pasojë e

zjarrit ka disa skenarë menaxhimi të cilëve u paraprijnë dy alternativa shrfytëzimi turistik. Skenari i

parë është ai rekueperimit të Parkut, ndaj për këtë qëllim teza sjell rajonizimin bioklimatik të

“Bredhit të Drenovës”. Skenari i dytë është propozimi për zgjerimin e Parkut, duke futur brenda

kufijëve aktualë masivin malor të Moravës me qëllim ruajtjen e faunës që i ka mbijetuar zjarrit si

dhe aksesimin turistik të Parkut.

Në mbështetje të këtij skenari vjen edhe aplikimi i Direktivës “Habitat” dhe regjistrimi Natyra 2000

në territorin e zgjeruar të Parkut. Siç evidentohet më herët, përmbushja e objektivave të kërkimit të

kësaj teze mundësohet nëpërmjet prurjes së një sërë avancimesh teorike dhe empirike në fushën e

menaxhimit turistik tëzonave të mbrojtura. Megjithatë, apriori kërkimi mund të përballet me së

paku dy limite. Në aspektin metodologjik, limitet vërehen në aplikimin e metodës Rivas – Martines.

Mungesa e dukshme e të dhënave meteorologjike të besueshme, për lokalitete të lartësive të mëdha

siç është Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës” solli vështirësi në vlerësimin e shpërndarjes

gjeografike të termotipeve të cilat në përgjithësi shfaqen në zonalitetet vertikal. Ky problem shfaqet

në të gjithë sipërfaqen e Parkut dhe ndërtoi një sërë limitesh për klasifikimin bioklimatik të tij.

Gjithësesi, duke u nisur nga interpretimi i shpërndarjes në vertikal e komuniteteve vegjetale u

realizua katëzimi në vetikal i zonave bioklimatike të Bredhit të Drenovës, i cili ndihmon në

rekuperimin e biodiversitetit të tij pas rënies së zjarrit, pasi në bazë të tij mund të hidhen disa

hipoteza për rinatyralizimin e Parkut me qëllim zhvillimin e qëndrueshëm të zonës nëpërmjet

shfrytëzimit turistik të Parkut. Gjithashtu, nëpërmjet kësaj metode është marrë në shqyrtim

kompleksiteti i ekosisitemit të prekur nga zjarri, gjendja e konservimit të tij së bashku me shtrirjen e

sipërfaqes së djegur. Monitorimi i këtyre faktorëve u realizua me qëllim rigjallërimin e kushteve

mjedisore dhe ekuilibrat fillestarë për të planifikuar në studimet e mëvonshme rekuperimin sa më

efikas të Parkut. Njëherazi edhe aplikimi i metodës Banchmarking edhe pse mjaft efikase dhe


240

2016

inovative, prezantoi limite5. Nëse nuk do të aplikohej korrektësisht rrezikonte të shfaqej si një

përballje e thjeshtë e indikatorëve të performancës që nuk përfshinte një analizë korrekte të

shkaqeve të cilat e kanë gjeneruar. Në këtë rast, rrezikohej të kthehej në një instrument të dobishëm

pasi nuk do mund të identifikonte kontribute të nevojshme për t‟u konsideruar si best – practice. Ky

kufizim i metodës u shmang gjatë studimit, por mund të parqesë limite të cilat do mund të vërehen

vetëm gjatë implementimit të saj në vazhdim nga Enti i Parkut. Kufizimet mund të vijnë edhe nga

përgjithësimi që mund të bëhet në raport me modelin e menaxhimit turistik të Parkut, pasi kjo

limiton në një farë mase aspektin operativ të tezës.

Në rast se ky model do aplikohet në Parqe të tjerë, së pari duhet të merren në konsideratë

karakteristikat e tyre, të cilat pavarësisht ngjashmërisë me Drenovën, mund të diferencohen për

shkak të specifikave të tjera. Parku Kombëtar “Bredhi i Drenovës” është një Park i prekur nga

zjarri. Në këtë kuptim nuk duhet të ekstrapolohen konkluzionet e këtij rasti studimi në Parqe të tjera

kombëtare, të cilat nuk karakterizohen nga përfshirja e zjarrit. Nga ana tjetër në një studim të

këtyre përmasave me qasje multidisiplinare është vështirë të ndërlidhësh të gjitha elementët e

menaxhimit të zonave të mbrojtura, në një tezë të vetme. Kështu, teza nuk realizon planin e

menaxhimit për secilën nga kategoritë e zonave të mbrojtura të rrethit të Korçës, por sjell modelin e

menaxhimit në dy qasje: menaxhimin turistik të zonave të mbrojtura në rang rrethi dhe menaxhimin

turistik në rangun e kategorisë së II-të të ZM, në një rast studimi unik, atë të Parkut Kombëtar

“Bredhi i Drenovës”. Si përfundim, konkludohet që bazuar në burimet materiale, financiare,

njerëzore dhe kohën në dispozicion për studimin dhe elaborimin e tezës është realizuar studimi më i

arrirë i mundshëm.

5Bocchino U. ( 1995), Manuale di Benchmarking: Come innovare per competere aspetti operativi, casi prattici e

problemi. Giuffrè Editre, Milano.

KAPITULLI IX KONKULUZIONE DHE REKOMANDIME PËR

STUDIMET E ARDHSHME

Kapitulli i fundit bën një përmbledhje të tezës duke u

përqëndruar në disa sugjerime të mundshme për studimet e

ardhshme. Teza mbyllet me bibliografinë e hulumtuar dhe

shtojcat në të cilat paraqiten pyetësorët e përdorur për

studimin, si edhe disa fotografi përfaqësusese të zonës dhe

rastit të studimit


242

2016

KAPITULLI IX -KONKULUZIONE DHE REKOMANDIME PËR STUDIMET E

ARDHSHME

Kapitulli i fundit bën një përmbledhje të tezës duke u përqëndruar në disa sugjerime të mundshme

për studimet e ardhshme. Pas analizës së realizuar rreth sfondit teorik dhe në dy rastet së studimit të

marra në Qarkun e Korcës, arrijmë në përfundim që:

ndryshim i ndjeshëm i konsumimit turistik dhe afrimi i tij kohët e fundit drejt turizmit

natyror në formën e ekoturizmit, lejon krijimin e një korrelacioni gjithmonë edhe më të

përhapur të veprimtarive të qëndrueshme të shoqërisë njerëzore kundrejt mjedisit natyror.

koncepti i zonave të mbrojtura është karakterizuar gjithashtu nga ndryshime të dukshme.

njeriu nga spektator është transformuar në aktor.

natyra ndërton një nga elementët thelbësorë për atraksionin turistik pasi tashmë ajo nuk

është thjesht një resurs, por një instrument i rëndësishëm për zhvillimin e aktiviteteve

turistike. Nga një rol estetik dhe mbështetës kalon në plan të parë1.

Kompleksiteti që paraqet zhvillimi embrional i turizmit në zonat e mbrojtura, bën të vështirë

karakterizimin unik dhe homogjen të përdorimit të këtyre zonave në rrethin e Korçës. Duhet

marrë në konsideratë fakti që bëhet fjalë për një tipologji turistësh gjithmonë edhe në rritje, e

cila përbëhet nga kategori të ndryshme të popullsisë, me përkatësi gjinore, moshë e nivel të

ndryshëm arsimor.

Evidentohen diferenca midis turistësh madje edhe në funksion të statusit civil, ku femrat e

martuara dhe me fëmijë janë më të predispozuara për turizëm në zonat e mbrojtura, përpos

kategorisë të të moshuarëve dhe turistëve me arsim të lartë.

Ekzistenca e më shumë se një tipologjie turisti të cilët u drejtohen zonave të mbrojtura të

rrethit çon në supozimin e disa niveleve sadisfaksioni në raport me pritshmëritë e secilit

grup, të cilët janë të ndryshëm nga njër-tjetri.

Në secilin rast nuk ekziston një profil unik i lidhur me praktikat turistike në zonat e

mbrojtura, ashtu siç nuk ekziston edhe një produkt i vetëm.

1Pra, turisti tashmë shkon posaçërisht në kërkim të resurseve natyrore që mund t‟i gjejë në një zonë të caktuar, jo në një

vend në të cilin mund të gjejë ndër të tjera edhe resurse natyrore.


243

2016

Turizmi korçar bazuar tradicionalisht në sektorin e kulturës dhe trashëgimisë kulturore apo

në atraksione turistike natyrore jo me statusin e “zonës së mbrojtur”, karakterizohet nga

regjistrimi i një numri të madh hyrjesh, por njëkohësisht edhe nga sezonaliteti, kështu që

plotësimi i ofertës turitike ekzistuese me të tjera oferta më të diversifikuara përfaqëson një

domosdoshmëri për të ardhmen turistike të rrethit.Të gjitha këto hyrje i dedikohen natyrës së

larmishme të rrethit dhe prezencës së zonës bregliqenore.

Vështirësi në rikonfigurimin e imazhit turistik, i cili është disegn-uar në në një hark prej dy

shekujsh, por që përfaqëson të vetmen rrugëdalje, nga një krizë e cila mund të çojë në

stanjacion definitv të turizmit lokal.

Në rrethin e Korçës si kudo në vendin tonë, kriza e sistemit ekonomik bazuar në krijimin,

promovimin dhe shitjen e shërbimeve të standardizuara përbën një rinovim të domosdoshëm

në formë dhe përmbajtje.

Zonat e mbrojtura veçanërisht Parqet Kombëtare të rrethit të Korçës edhe pse të

pashfrytëzuara turistikisht për shkak të historisë së tyre të gjatë dhe të vështirë legjislative,

ndërtojnë një shembull mjaft interesant të iniciativave turistike, alternative të krizës së

modelit aktual dhe në dakortësi me domosdoshmërinë e unifikimit të zhvillimit ekonomik

me mbrojtjen e mjedisit.

Historia e zonave të mbrojtura në rrethin e Korçës është përcaktuar nga aktivitetet humane

dhe nga përdorimi pa kriter i resurseve natyrore, gjë e cila ka çuar në prerjen apo djegien e

florës së Parkut Kombëtar "Bredhi i Drenovës". Gjithësesi, që nga momenti që në disa prej

zonave të mbrojtura të rrethit kanë hyrë në funksion Planet e Menaxhimit, turizmi është

konsideruar si element i rëndësishëm i zhvillimit.

Studimi i realizuar në zonat e mbrojtura të rrethit të Korçës lidhur me profilin turistik të

turistëve dhe raportin e popullsisë lokale me zonat e mbrojtura, bëri të mundur të

evidentohet se si organet e menaxhimit të tyre i janë qasur turizmit, se si popullsia lokale i

ka konceptuar këto zona dhe së fundi, se si turistët i kanë perceptuar zonat e mbrojtura të

rrethit në termin e destinacionit turistik.

Edhe pse nuk ekziston një njësi matëse e lëvizjes së turistëve brenda zonave të mbrojtura të

rrethit, jo vetëm për shkak të vështirësive të matjes, por edhe për shkak të mekanizmave të

manifestimit të fenomenit, ajo arrin dimensione të ndryshme sipas rrethanave në të cilat

realizohet, në funksion edhe të lokalizimit të zonave të mbrojtura.


244

2016Ndërsa sa i takon rastit të studimit të Parkut Kombëtar “Bredhi i Drenovës”, zhvillimi i

turizmit të qëndrueshëm deri tani nuk ka bërë pjesë në politikat e menaxhimit. Njëherazi,

rënia e zjarrit në verën e vitit 2012 ka dëmtuar rëndë biodiversitetin dhe ka komplikuar

mundësinë për shfrytëzimin turistik të Parkut.

Analiza e biodiversitetit dhe gjeodiversitetit të Parkut evidentoi larminë e madhe të

resurseve natyrore unike me rilevancë të madhe turistike.

Analiza e zjarrit dhe faktorëve të cilët ndikuan në përhapjen e tij së bashku me rajonizimin

bioklimatik të tij, si parantezë e domosdoshme e rekperimit e Parkut pas zjarrit. Në

mbështetje të këtyre hapave teza sjell një model konceptual metodologjik rekuperimi, i cili

mund të realizohet në studimet e ardhshme, ndërsa propozon paraprakisht zgjerimin e kufirit

aktual të Parkut duke sugjeruar përfshirjen brënda hapësirës së zgjeruar të Parkut, të gjithë

sistemin malor të Moravës dhe shtrirjen e Parkut deri në kufi me rrethin e Devollit.

Edhe pse marketingu territorial i një zone të mbrojtur është mjaft i rëndësishëm pasi

gjeneron zhvillim ekonomik e social, nga kërkimi rezultoi që PKBD nuk ka një strategji

komunikimi dhe duke mos patur ende një Plan Menaxhimi nuk e ka të përcaktuar atë as në

objektivat e Entit.

Analiza e rezultateve zbuloi mungesën e Planit të Komunikimit, çka solli domosdoshmërinë

e analizës së situatës aktuale me objektiv përcaktimin e pikave të dobta dhe pikave të forta

në një perspektivë përmirësimi. Për këtë qëllim teza propozon disa elementë të rëndësishëm

të marktingut territorial të Parkut si: marka e Parkut, revistat dhe platforma WebGis

www.njediteshkovangadrenova.al

Konkluzionet e nxjerra nga studimi mund të sintetizohen në një frazë të vetme duke afirmuar që:

turizmi në zonat e mbrojtura të rrethit të Korçës është më shumë potencial se real. Me fjalë të tjera,

evolucioni në kohë i këtij segmenti turistik në Korçë gjendet në një fazë e cila konsiderohet

pioniere. Në nisje të këtij studimi u parashtruan shumë pyetje të cilat në këtë moment mund të

gjejnë përgjigje: Ka turizëm në zonat e mbrojtura të rrethit të Korçës? - Duket që po. Në çfarë

proporzioni në raport me tipologjitë e tjera të turizmit? - Ende shumë pak në raport me tipologjitë e

tjera. Cili tip turisti frekunton zonat e mbrojtura? -Në përgjithësi tipi i turistit natyralist-

ambientalist, ekoturisti, eksursionist dhe turisti i rekreacionit. Në cilën periudhë të vitit vijnë? -

Varet se në cilën prej zonave të mbrojtura, por përgjithësisht në pranverë/verë dhe vjeshtë. Çfarë

aktivitetesh preferojnë? -Eksursione të vetëgiuduara. Nga vijnë? -Nga zonat përreth më së shumti,

por edhe nga rrethet dhe tregu i jashtëm. Çfarë ofron sistemi i zonave të mbrojtura të rrethit për

turistët në aspektin natyror? -Në aspektin natyror ofron shkallë të lartë biodiversiteti, gjeodiveristeti

e peizazhesh. Çfarë ofron në aspektin e shërbimeve? -Shërbimet lënë shumë për të dëshiruar,

mungojnë standardet minimale të infrastrukturës turistike. A marketohen sa duhet zonat e mbrojtura

të rrethit të Korçës? -Zonat e mbrojtura të rrethit të Korçës pothuajse nuk promovohen fare. Cilat

janë mjetet e komunikimit për promovimin turistik të tyre? -Mungon strategjia, plani dhe mjetet e


245

2016komunikimit. Në bazë të problemeve të evidentuar gjatë analizës së temës “Trashëgimia natyrore e

qarkut Korçë dhe menaxhimi tutistik i saj” rekomandohet si më poshtë:

Menaxhimi turistik i zonave të mbrojtura të rrethit të Korçës nuk është një ndërrmarrje e

lehtë. Bëhet fjalë për një operacion kompleks, i cili kërkon edhe inversione të mëdha

ekonomike, të cilat mund të planifikohen gradualisht në kohë dhe hapësirë.

Për realizimin e këtij modeli turistik është e nevojshme jo vetëm prezenca e një rrjeti

infrastukture, por edhe një sërë elementësh të cilët garantojnë realizimin e një oferte turistike

të diversifikuar dhe atraktive, ku çdo zonë e mbrojtur duhet të diferencohet nga të tjerat të

cilat nuk janë në mbrojtje nëpërmjet një Plani Menaxhimi turistik të mirëdefinuar.

Çstinizimin e fluksit turistik në rrethin e Korçës duke e adresuar atë drejt zonave më pak të

njohura dhe frekuntuara.

Ofrimi i një oferte turistike të larmishme dhe të mirëshpërndarë në territorin e rrethit

mundëson aplikimin e stategjive për racionalizimin e flukseve dhe thithjen e turistëve të rinj.

Integrimi i turizmit me zonat e mbrojtura në një kohë kaq të shkurtër dhe aq më tëpër në një

realitet territorial si ai korçar, kërkon me siguri edhe shumë vite të tjerë.

Identifikimi i objekteve me vlerë, limitimi i modaliteteve të vizitave dhe mbi të gjitha

orientimi i fluksit turistik nga qendra dhe destinacionet tradicionale turistike drejt

destinacioneve të reja turistike siç janë zonat e mbrojtura malore, të konsideruara deri tani

turistikisht margjinale.

Zgjerimi i PK aktual "Bredhi i Drenovës" do sillte lëvizjen e faunës që i ka rezistuar zjarrit

në habitatet e maleve të Moravës dhe si rrjedhim mbrojtjen e kësaj faune.

Regjistrimin e disa habitateve të Parkut të Zgjeruar të "Bredhit të Drenovës" në Natyra

2000, rrjetin më të madh të zonave të mbrojura europiane ë përputhje dhe me Direktivat

“Habitat" dhe “Zogjtë “ të BE-së. Implementimi i këtyre dy momenteve të rëndësishme të

Planit të Menaxhimit do të çonte në rikualifikimin e Parkut dhe vendosjen e tij në shfrytëzim

turistik.

Të menaxhohen flukset turistike nëpërmjet një strategjie komunikimi të mirëdefinuar.


246

2016Aktivitetet e informimit dhe publikimit turistik të Parkut nuk janë menaxhuar dhe

implementuar në mënyrë efikase dhe të plotë, ndaj nënvizohet nevoja e përmirësimit të

organizimit për të evituar problemet në Park.

Limitimi i problematikave të marketingut territorial për të optimizuar strategjinë e

komunikimit.

Një gamë e gjerë bibliografie ka diskutuar raportin midis “climate change” e biodiversitetit

në përgjithësi2 si dhe turizmit në mënyrë të veçantë

3, ndaj lipsen studime më të hollësishme

të “ climate change” dhe impaktit të saj në zhvillimin e turizmit, në zonat e mbrojtura të

rrethit.

2Green, R.E., Harley, M., Spalding, M. & Zoeckler, C. (2001). Impacts of climate change on Wildlife. United Nations

Environment Programme, Geneva & Taylor, M. & Figgis, P. (eds) (2007). Protected Areas: Buffering nature

againstclimate change.Proceedings of a WWF and IUCN Ëorld Commission on Protected Areas symposium, 18-19

June 2007, Canberra.WWF Australia, Sydney. 3Christ C, Hillel O, Matus S, Sweeting J (2003),Tourism and biodiversity: maping tourism‟s global footprint.

Conservation International, Washington DC &Tratalos, J.A., Gill, J.A., Jones, A., Showler, D., Bateman, I., Watkinson,

A., Sugden,R. & Sutherland, W.J. (2005). Interactions between tourism, breeding birds and climate change across a

regional scale. Tyndall Centre for Climate Change Research, Technical Report 36.


247

2016

BIBLIOGRAFIA

Aguilera, K., Pérez, M., Sánche, G.J., (2000) The social construction of scarcity: the case of water

in Tenerife ,Canary Islands, Ecological Economics, vol. 34, n°2.

Aliu S, Kërkimet e studimet arkeologjike në Shqipërinë Juglindore dhe vlerat e tyre në fushën e

prehistorisë, fq 3.

Andrea Zh, (1985) Kultura Ilire e tumave në pellgun e Korçës, Tiranë, fq 209.

Angelini, A., Pizzuto,A., Manuale di ecologia, sostenibilita‟ ed educazione ambientale, Franco

Agneli, Milano, (2007), p.139

Angelini, A., Pizzuto,A., (2007) Manuale di ecologia, sostenibilita‟ ed educazione ambientale,

Franco Agneli, Milano.

Annoni, A., et al., 2005. Towards an Open Disaster Risk Management Service Architecture for

INSPIRE and GMES, version No. 9

B De Groot, R.S. Functions of Nature: Evaluation of Nature in Enviromental Planning,

Management and Decision Making. Wolters – Nordhoff, Groningen, (1992)

Bakiu, V., 2011, Ekonomia e Turizmit, “Erik”, Tiranë, fq.103

Barbier, E., Burgess, J., Bishop, J., and Aylward, B., Economics of the Tropical Timber Trade,

London:Earthscan (1994)

Barbier, E., Burgess, J., Bishop, J., and Aylward, B.,(1994) Economics of the Tropical Timber

Trade, London:Earthscan

Barbier, E.B., (1987)The Concept of Sustainable Economic Development‟, Environmental

Conservation, Vol.14 n.2.

Belba A. Ekonomia e sektorit terciar në Rajonin e Korçës – Disertacion

Bermejo, B.J. Narrativa Audiovisual (2005)Investigación y Aplicaciones Ediciones Pirámide.

Madrid.

Berque, A.,(1995) Les raisonsd du paysage. Da le Chine antique aux envinronments de synthèse,

Paris,Haza.

Bertrand, G., (1970) Ecologie de l‟espace gèographique. Recherches pour une science du paysage.

Sociètè de biogeèographie, Paris,.

Beschita et al., 2004 Postfire management on forested public lands of the Western United States.

Conservation Biology, 18( 4): 957 - 967

Bissig,G., (2008) Mapping geomorphosites: an analysis of geoturist maps, Geotustyka,n,3.

Blasi C at al. 2004 .Incendi e compessità ecosistemica: Dalla planificazione forestrale al recupero

ambientale. Polombi Edditore, Roma

Boaretto A., Noci G., Fabrizio M. P., Marketing reloaded. Leve e strumenti per la co-creazione di

esperienze multicanale, Il Sole 24 Ore, 2007.

Boorstin D. (1964) The image: A guide to Pseudo – Events in America, Harper, New York.

Bovio G., 19993 Comportamento degli incendi boschivi estiguibili con attaco diretto. Monti e

Boschi,19-24

Bovio G., Camia A, (1997) Land zooning based on fire story. The international gournal of Wildland

Fire 249 - 258

Bovio G., Camia A, (2004) Pericolosità, gravità e rischio. Manoscritto non publicato

Brech., E.F.L The Principles And Practice Of Management(1975)

Bresso, M.., 1996 Per un economia ecologica – La nuova Italia Scientifica, Roma.

Brink,P., 2009 Ecosystem services provided and supported by Natura 2000 sites.

Brundtland, G, H., 1988 Il fururo di noi tuti : Rapporto della Commissione mondiale per l‟ambiente

e lo sviluppo, Bompiani, Milano.

http://www.goodreads.com/book/show/4316521-the-principles-and-practice-of-management


248

2016

Caincio et al., 1996 La nuova dimmessione della foreta mediterranea come pervenzione degli

incendi boschivi . In : O. Ciancio ., Il bosco e l‟uomo.Accademia Italiana di scienze Forestrali,

Firenze: 189 -199

Calafati, A.G., (1997) Il degrado ambientale come fallimento del mercato?, in La Questione

Agraria, n.67

Calafati., A.G., (2001) Conservazione, sviluppo locale e politiche agricole nei parchi naturali. La

questione agraria.n.4

Camp R.C ., (1989), Benchmarking: Come analizzare le prassi delle aziende migliori per diventare i

primi Editoriale Itaca, Milano & Bocchino U. ( 1995), Manuale di Benchmarking: Come innovare

per competere aspetti operativi, casi pratici e problemi. Giuffrè Editre, Milano. & Spedolini

M.J.(1996) Fare Benchmarking: I metodi e le techniche pratiche. Il sole 24 ore libri, Milano.

Camp, R.C.,(1989) Benchmarking: The search for industry best practices that lead to superior

performance. Milwaukee,Wiis.: Qulity Press; Quality Resources.

Campanile, G., Cocca, C.,(2005) I boschi dela Puglia: caratteristiche e problematiche, Forest@ n.2.

Cannillo, C., Panizza, V., (1994)Rilevamento e valutazione dei beni geografico fisici di tipo

geologico e geomorfologico in un‟ area della sardegna nord – occidentale. Riv.Geogr.Ital.n.101.

Cannillo,C., Di Gregrio, F., Eltrudis,A., (2004) Carta del geositi e dei geomorfositi della area di

Malfatano (Sardegna Sud- Occidentale). Il Quaternario, Italian Journal of Quaternary Sciences,

Volume speciale,18.

Caroli, M., (1999) Il marketing territoriale Milano, Angeli

Cederna, A., (1982) Parchi e riserve naturali in Italia – Difesa della natura, difesa dell uomo,

Milano, Garcia., L.G:J.,Mezquida, A.A.J., de la Guerra, M.M., De Lucio frenadez, V.J., Serie

Manuales Europarc Espana – Plan de accion para los espacios naturales protegidos sel Estado

espanol. Planificar para gestionar los espacios naturales protegidos, Madrid, (2008)

Cederna, A.,(1982) Difesa della natura, difesa dell‟uomo - Parchi e riserve naturali in Italia, Milano

Chandler, C., Cheney P., Thomas P., Williams, D., Fire in Forestry. (1983)Volume: Forest Fire

Behavoir and Effects, Johnwiley and Sons, New York.

Cherubini, S., Eminente G., (2011) Marketing in Italia, Franco Angeli

Chirichi G., Corona P., 2005 An overview of passive remote sensing for postfire monitoring.

Forest@,282 -289

Christ C, Hillel O, Matus S, Sweeting J (2003),Tourism and biodiversity: maping tourism‟s global

footprint. Conservation International, Washington DC &Tratalos, J.A., Gill, J.A., Jones, A.,

Showler, D., Bateman, I., Watkinson, A., Sugden,R. & Sutherland, W.J. (2005). Interactions

between tourism, breeding birds and climate change across a regional scale. Tyndall Centre for

Climate Change Research, Technical Report 36.

Chuvieco E., (1996) Fundamentos de Teledetecciòn espacial. Editorial Rialp, Madrid.

Ciancio at al., (1996) La selvicultura sistematica: conseguenze scientifiche tecniche. L‟Italia

Forestale e Montana, 51:189 -199

Ciancio O., Nocetini S., 1996 La selvicoltura sistematica: conseguenze schientifiche e tecniche.

L‟Italia Forestrale e Montana, 51:121-130

Ciancio, O., (1996) Il bosco e il uomo , Firenze.Outdoor recereation, objekt studimi dhe financimi

në vendet e zhvilluara

Ciancio, O., Iovino, F., Nocentini, S, (1996) La nuova dimensione della foresta medterranea come

prevenzione gegli incendi boschivi. In “ Il bosco e l‟uomo” a cusa di O. Ciancio. Academa Italiana

di Scienze Forestrali.

Cimanchi, E.,(2010) Il ruolo delle aree protette nello sviluppo di un territorio,- XXXI Conferenza

Annuale di Scienze Regionali, Aosta.


249

2016

Cohen E., (1995) Who is tourist? A conceptual Clarification, en “The Sociological Review”, nº 4,

1974

Colleti, L., (2005) Il libro verde UE sulla protezione ed informazione forestrale: un‟ insiziativa

verso un futuro che viene da lontano. L‟Italia Forestrale e Montana.

Condera et al., (2002) Storia ed ecologia degli incendi boschivi al sud delle Apli Svizzera. Në:

Anfondillo et al., Il fuoco in foresta: ecologia e controllo. Atti del XXXIX Corso di Cultura in

Ecologia. Università degli studi di Padova, 15 -30

Condera M., Moretti M. 2005 Zjarret në pyje: pasojat mbi ekosistemin. Të dhëna statistikore dhe

sociale, 1 :14 -24

Condera M., Tinner W., 2002 Post fire vegetation dynamics in southern Switzerland. PAGES news,

10(1) 13- 15

Corona et al., effeti su vegetazione. In : Blasi et al Incendi e complessità ecosistemeica. Dalla

pianificazone forestrale al recupero ambientale.Palombi Editore, Roma, 38 -43

Corraliza, J. A., Collado, S., & Bethelmy, L. (2012) Nature as a Moderator of Stress inUrban

Children.Procedia-Social and Behavioral Sciences, 38.

Costanza, R., (1991) Ecological Economics: The science and management of sustainability.

Columbia University Press, New York, NY.

Costanza, R., d‟Arge, R.S, De Groot, S., Farber, M. Grasso, B. Hannon, K. Linburg, S. Naeem, .

Crouch G.I. (1994). The Study of International Tourism Demand: a Survey of Practice, Journal of

Travel Research 32 (4), 41-55 & Lim, C., Min, J.C.H. & McAleer, M. (2008). Modelling income

effects on long and short haul international travel from Japan.Tourism Management 29(6), 1099-

1109.

Daly, H.E. , ( 2005 ) Che cos‟è sviluppo sostenibile?

Dantas A, et al (2008) Geografia ratzeliana e seu contexto

David T.Kearns ( 1989 ) CEO della Xerox Corporation

De Filippo, M., Mingotto, E., Montaguti, F. Percoco, A., (2004) Per un assessment concreto della

potenzialità turistica di un'area protetta

De Groot, R.S. (1992) Functions of Nature: Evaluation of Nature in Enviromental Planning,

Management and Decision Making.ëolters – Nordhoff, Groningen

Delarze et al., 1992 Effects of fires on forest dynamics in Southern Sëizerland.Vegetation Scienze,

3: 55 – 60

Dida, M., Dragoti N., Krodhima, G., Fierza, Gj., (2004 )Zonat e mbrojtura natyrore – Parqet

Kombëtare të Shqipërisë , Tiranë.

Dixon, G., (1995) Geoconservation: An Internacional Review and Strategy for Tasmania- A Report

to the Australian Heritage Commission, Occasional Paper, n.35, Parks &Wildlif Service, Tasmania.

Dogliani, P., (1998)Territorio e identità nazionale: parchi naturali e parchi storici nelle regioni di

Europa

Dogliani, P., (1998) Territorio e identità nazionale: parchi naturali e parchi storici nelle regioni di

Europa del Nord america, in: Memoria e Ricerche,n.1.

Donaire & Gordi, (2003) Bosque y turismo, en “ Boletin de la A.G.E”, nº 35.


Doyle, P., (1996) Understanding fossils,ëiley, Chichester.

Dredge D., ( 1999) Destintion place planning and design, en “ Annals of Tourism Research”, vol.

26

Dredge D., ( 1999) Destintion place planning and design, en “Annals of Tourism Research”, vol.

26. Donaire J.A., & Gordi J. (2003) Bosque y turismo, en “ Boletin de la A.G.E”, nº 35.

Drucker,P., (1985) Innovation and entrepreneurship: principles and practices.


250

2016

Dudley,N., Guidelines for Applying Protected Area Management Categories. Gland, Switzerland:

IUCN, (2008)

Dudley,N., (2008) Guidelines for Applying Protected Area Management Categories. Gland,

Switzerland, IUCN.

EaglesP.J.F., McCool, F.S., Haynes, Ch.D., (2002) Sustainable Tourism in Protected Areas –

Giudelines for Planning and Management, Best Practice protected Area Seies, n.8 IUCN.

Eberhard, R., (1997) Pattern and process: Towards a Regional Approach to National Estate

Assessment of Geodiversity. Technical Series, n. 2, Australian Heritage Commisssion and

Envinronment forest Taskforce, Envinronment Australia, Canberra.

welford, R.,(1995) Enviromental strategy and sustainable development : the corporate challenge for

the twenty – first century, London and New York.

Ehmer, P. & Heymann, E. (2008). Klimawandel und Tourismus: Wohin geht dieReise? Aktuelle

Themen, 416. Frankfurt: Deutsche Bank Research

Wight, P.A.,(2001) Ecoturist: Not a homogeneous market segment. In :Weabver, D.B., The

encyclopedia of ecotourism,wallingford

Wilson, C., (1994)Erath Heritage Conservatio. Geological Society London & Open Universit,

Milton Keynes.

Elsasser, H. & Buerki, R. (2002).Climate change as a threat to tourism in the Alps.Climate

Research, 20, 253–257.

Enzeberger H. M., (1965) Questioni di detaglio, Feltrinelli, Milano ( pwrkthim i Einzelheiten,

SurhkampVerlag, 1962)

Pinton, F. et al., (2006) La construction du réseau Natura 2000 en France: Une politique

européenne de Parque Naturelle

Rauschmayer., F et al.,(2009)Introduction: Challenges of Governing Biodiversity andëater„, in F.

Rauschmayer,

Fanfan,i A.,(1997) Principi di Conservazione della Natura. CESI ed. Roma.

Fayol, H., (1916) Principles of management

Fazio, M., ( 1982 ) La difficile strada dei parchi : In: ” Parchi e riserve naturali in Italia, Milano.

Fennell,D, A., (1999) Ecotourism: a introduction, Routegde.

Fraguell R., Munoz J.C., Monsalve d.L., Ecoturismo en el trapecio amazònico colombiano: una

alternativa de desarrollo? en Fernandez Gutierrez F. Pumares Frenandez P. Y Asensio Hita A.,

Tursmo y transofrmaciones urbaanas en el siglo XXI, Universidad de Almeria, Almeria, 2002

Gally,P., Notarianni, M., (2002) La sfida del ecoturismo, De Agostini.Ceballos-Lascurain, H.

(1996), Tourism, Ecotourism and Protected Areas, IUCN, Gland,Switzerland.

Gambino, R. (2002 ) Maniere di intendere il paesaggio; in CLEMENT.

Gambino, R., (2004) I paessaggi dell‟ identità europea, Prolusione Politecnico di Torino.

Gambino, R., (2009) Parchi e paessaggi d‟Europa.

Gambino, R., (1994) Parchi naturali europei, Roma, Nuova Italia Scientifica.

Gambino, R., ( 1996) Progetti per l‟ambiente, Milano, Franco Angeli.

Gambino, R., Talamo, G., Thomasset, F., (2008)Parchi d‟Europa. Verso una politica europea per le

aree protette, Pisa.

Gambino, R.,, (2004) Il ruolo della pianificcazione territoriale nell‟ attuazione della Convenzione ,

Relazione al Convegno La Conservazione europea del paessaggio: itinerari interpretativi e

applicazioni, Firenze, (2006)

Gandariasbeitia, Extano I., (2012) Evaluación de la politica de Espacios Naturales Protegidos : una

propuesta metodologica para la Comunidad Autonoma del Pais Vasco , Bilboa


251

2016

Garcia., L.G:J., Mezquiida, A.A.J., de la Guerra, M.M., De Lucio frenadez, V.J., (2008) Serie

Manuales Europarc Espana – Plan de accion para los espacios naturales protegidos sel Estado

espanol. Planificar para gestionar los espacios naturales protegidos, Madrid.

Garde, L., ( 2005) Faut-il sauver Natura 2000? Regards d„acteurs sur une nature administrée„, in J.

Dubois & S.

Giacomini, V., (1980) Nel trentesimo anniversario del movimento Pro Natura, In “ Natura e

Mntagna”, XXVII, n.3

Gill A., 1999 Biodiversity and bushfires: an Austalia – wide perspective on plant- species changes

after a fire event. Centre for Plant Biodiversity Research, CSIRO Division of Plant Industry, GPO

Box 1600, Canberra, ACT 2601, Australia

Giordano, M., Perotti, L., Carletti, R, Russo, S.,,(2011) Creation and test of a mobile GIS

application to support field data collection and mapping activities on geomorphosites.

Gjata A, (2006) Mbi themelimin e Korçës, Korçë, fq.16

Gobierno Vasco, (2011)

Gómez Martín, Ma. (2005). Weather, Climate and Tourism.A Geographical Perspective. Annals of

Tourism Research, 32(3), 571-591.

Goodland, R., H. E. Daly, (1996) Environmental ability: Universaland non-negotiable. Ecological

Applications 6, Martínez, A.J., Roca, J.J., (2013) Economía ecológica y política ambiental, México.

Gordon, J.E., & MacFadeyn, C.C.J.(2001) Earth Heritage conservatin i Scotland: state, pressures

and issues

Gray, M.,Wiley., J & Sons, L., (2004)Geodiversity valuing and conserving abiotic nature.

Gray,J.M., (2000) Geomorfological conservation in theëider countryside

Greco, G.,(1997) La Direttiva Habitat nel sistema delle aree protette, nw Riv, it, dir, pubbl.

Green, R.E., Harley, M., Spalding, M. & Zoeckler, C. (2001). Impacts of climate change on

Wildlife. United Nations Environment Programme, Geneva& Taylor, M. & Figgis, P. (eds) (2007).

Protected Areas: Buffering nature againstclimate change.Proceedings of a WWF and IUCN World

Commission on Protected Areas symposium, 18-19 June 2007, Canberra.WWF Australia, Sydney.

Greenpeace (1971)

Harrison, S.J & Kirkpatrick, A.H., (2001) Climatic change and its potential implications for

envinronments in Scotland.

Hicks, J.,(1946) Value and Capital.Oxford.

Hu, Y. & Ritchie, J. (1993).Measuring destination attractiveness: a contextual approach.Journal of

Travel Research, 32(20), 25-34.

INSTAT (2011) Popullsia sipas Qarqeve – Qarku i Korçës, Tiranë

Internet World Stats,

ISAFA,- 2º Inventario Forestrale Nazionale, Istituto Sperimentale per l‟Assestaento Forelstrale e

per l‟Apicultura, Trento, (1998)

Paavola, J. & Wittmer, H.,( 1990) European governance of natural resources and Participation in a

Multi-Level Context: an editorial„, Environmental Policy and Governance, vol. 19, no. 3.

K, Haska H, Canaj E, Hoxha Y ( 2009) “ Zonat Malore dhe Parqet Kombëtare pyjore , premisë

kryesore në zhvillimin e turizmit malor në rajonin e Korçës. Semiari : Menaxhimi i pyjeve në

rajonin e Korçës, Korçë.

Kasische, E.S.,Christensen N.L., Stocks B.J., (1995) Fires, globalëarming, and the carbon balance

of boreal forests. Ecological Applications, n.5.

Koontz & O‟Donnell ( 1984) Principles of management: An analysis of managerial functions. New

York: MacGraw-Hill.

Kotler, P., (1993) Marketing Management, Torino, Isedi.


252

2016

Lawn, P.,(2008) Sustainable development: concept and indicators, in; Lawn,P., (Ed) Sustainable

Development Indicators in EcologicalEconomics, Edward Elgar, Chelten, UK (2006), Costantini

dhe Monni.

Leone V., 1996 Il significato attuale della selvicoltura. In : Ciancio Oil bosco e l‟uomo. Accademia

Italiana di scienze Forestrali, Firenze: 139 -140

Lick,S., (2001) Geodiversity strategy, In “ ProGEO News”, n. 1.

Littrè E., ( 1863 – 1873) Diccionaire de la langue française.

Loverglio R., Leone, V., , (2005)Forest Fires prevention and limitation of the greenhouse effect.

Lucianelli ( 2002)

Luck,, M., McBureny, P et al, Agent technology roadmap: Aroadmap for agent based computin

(Online)

Maiullari et al., 2005 la rinnovazione post – incendio in rinboschimenti a Pinus halapensis Miller.

L‟Italia Forestrale e Montana, 6: 687 -702

Maljean-Dubois, Natura 2000: de l'injonction européenne aux négociations locales, Paris, La

Documentation française.

Manente M., & Costa P., (2002) Internet e Turismo, Milano, Egea.

Marean,R., (1996) Turismo e communicazione, Logos Edizoni, Padova.

Martin et al., 2006 Early effects of a wildfire on the diversity and production of fungal communities

in Mediterrean vegetation types dominated by Cistus ladanifer and Pius pinaster I Spain. Forest

Ecology and Management, 255: 296 305

Martin et al., 2006 Early effects of a ëildfire on the diversity and production of fungal communities

in Mediterrean vegetation types dominated by Cistus ladanifer and Pinus pinaster L Spain. Forest

Ecology and Management, 255: 296 305

Martin, S., (2010) Geoheritage popularisation and cartographic visualisation in the Tsanfleuron-

Sanetch area, Valai, Switzerland.

Marzano et al., 2004 Metodologia di analisi a differenti scale. Incndi boschivi e diversità biologica.

Linee Ecologica,36, (6):41 -47

Massam, B.H., (1988) Multi- criteria decision making techniques in panning. Prog.Pannn, 30, 1-84.

Mazzoleni S., Esposito A, (2004) Tipi di vegetazione e ricostruzione post- incendio. In: Blasi et al.,

“ Incendi e complessità ecosstemica. Dalla pinificazione florestrale al recupero ambientale”.

Direzione per la Protezione della natura(DPN), Ministero dell‟ Ambiente e della Tutela del

Territorio, Roma: 243 - 245

Mazzoleni S., Esposito A., (2004) Effeti dell‟ incendio. In Blasi e tal” Incendi e colpessità

ecosistemica. Dalla pianficazione forestrale al recupero ambietale . Direzione per la Protezione

della Natura ( DPN) Ministero dell‟ Ambinte e della Tutela del Territorio. Roma, 229 - 240

McCrone et al (1995) Scotland - the brand. The making of Scottish haritage, Edimburgh, Edinburgh

University Press.

Meadows D.H.et al.,(1972) The limits to Growth, Universe Books, New York, (ed.it., I limiti dello

Sviluppo Montadori, Milano, 1972)

Meffe, G., & Carroll, R. (1994).Principles of conservation biology. Sunderland, MA: Sinauer

Associates, fq.559

Mich L., materiale didattico per l‟Area Qualità dei Siti Web distribuito durante la quarta edizione

del Master of Tourism Management 2006/2007.

Mieczkowski , Z. (1985). The tourism climate index: a method for evaluating world climates for

tourism. The Canadian Geographer, 29, 220-233.

Migliorini, F., Moriani, G., Vallerini, L., (1999) Parchi naturali, giuda alla pianificazione e alla

gestione, Franco Muzio.


253

2016

Miller, R.,(1980) Evaluative research in rural development:Concepts, methods, issues. Ithaca:

Cornell University.

Milton, K., ( 2002 ) Loving Nature: Towards an ecology of Emotion. Routledge, Londo.

Moreno et al.(1996) Los inciendios forestrales en Espana y su impacto sobre los ecosistemas:

lecciones del estudio de los montes de Bìgredos.. In LOIDI L. (ed). Advances in Phytosociology.

Servicio de Publicaciones de ls Universidades del pais Basco, Bilbao: 23 -42

Morrison D.S. (2008) Bacon‟s Induction: A study of the Methods of the Scientific Revolucion

Nash. R., (1970) The American invention of national parks.

Navarrete, J., Lora, A. (2004) Sustainable Tourism and visitor satisfaction. In The sustainableëorld:

Sustainable Tourism

Nieto, L.M., (2001) Geodiversidad: propuesta de una definiciòn integradora- In Boletin geologico y

minero,112

Padula, M., (1968) Ricerche sulle consizioni ecologiche dei boschi dei S. Vitale ( Ravenna) . annali

dell‟Accademia Italiana delle Scienze Forelstrali

Panizza, M., (1988) Geomorfologia Applicata. Metodi di applicazione alla Pianificazione

territoriale e alla Valutazione d‟impatto ambientale. La Nuova Italia Scientifica, Roma.

Panizza, M., (2008) La geodiversità e una sua applicazione nel territorio emiliano.

Pasqali F., (1991) Quele turismo nei parchi e nelle riserve naturali?, en L‟uomo e il parco, Messina,

Università degli Studi di Messina.

Patzak, M., Eder,W., (1998) UNESCO Geopark. A new programme- a new UNESCO

label.Geologica Balcanica, 28.

Paul F. J. Eagles et al. (2002) Sustainable Tourism in Protected Areas- Guidelines for Planning and

Management

Peano, A., Voghera,A ., (2005) Un manifesto per il paesaggio rurale, Torino.

Perrings, Ch., (1995) Resilience in the Dynamics of Economy-Environment Systems.

Philips, A.,(2003) Turning Ideas on their gead- The new paradigm for Protected Areas.

Pizzuto, P., ( 2008 ) Linea guida per la interpretazione della biodiversità, Sicilia.

Pllaha, S., (2002) Desctription and evaluation of Morava mountain ( Albania) under conservation

perspective : 143-155

Pllaha, S.,(2002) Desctription and evaluation of Morava mountain (Albania) under conservation

perspective: 143-155

Poggiali,E.,(2002) Turismo Sostenibile: principi di base e possibili strategie per le Pubbliche

Amministrazioni.

Pompei E .,(1996) Espansione delle foreste italiane negli ultimi 50 anni: il caso della Regione

Abruzzo- Dissertazione di Dottorato di Ricerca in Ecologia forestral, Università della Tuscia,

Viterbo, (2006) Resso, M., Per un economia ecologica – La nuova Italia Scientifica, Roma (1996)

Popper K. (1959) The logic of Scientific Discovery. New York: Basic Books.

Pratesi, C.A., (2000) SILVAE - Anno V n. 12. Considerazioni sul marketing dei parchi

Priore,R., (2007) La Convenzione europea del paessaggio: matrici politico – culturali e itinerari

applicativi, in Cartei G.F., Convenzione europea del paesaggio e governo del territorio, Il Mulino,

Collana “ Percosrsi”, Bologna.

Prosser,C., (2002) Terms and endearment. Earth Heritage, 17

Pyne, S. J., Andrews, P.L., Laven, R. D., , (1996)Introduction toëildland,ëiley, New York.

Qiriazi P ( 1985 ) “ Morfologjia dhe morfolgjeneza e gropave juglindore dhe maleve përreth tyre” ,

Tiranë

Qiriazi P ( 2006 ) “Gjeografia fizike e Shqipërisë” , Tiranë.

Qiriazi P ( 2011 ) “Gjeografia fizike e Shqipërisë” , Tiranë.

Qiriazi P., (2005) Gjeografia fizike e Shqipërisë, Tranë


254

2016

Qiriazi, P., (2012) Trashëgimia natyrore – risi e studimeve dhe e kurrikulës së gjeografisë shqiptare,

Studime Albanalogjike Nr.4 , Tiranë,

Qiriazi, P.,Trashëgimia natyrore – risi e studimeve dhe e kurrikulës së gjeografisë shqiptare,

Studime Albanalogjike Nr.4 , Tiranë, (2012)

Reynard, E., (2008) Scientific Research and Tourist promotion of Geomorphological Heritage.

Geogr.Fis.Dinam. Quat., 31.

Richez,G.,(1988)La nascita dei parchi nazionali: una creazione nord-americana, In Storia urbana.

Rivas - Martìnez, S. (1995) Clasificaciòn bioclimatica de la Tierra. Folia Botanica Matritensis,

16:1-25&

Rivas - Martìnez, 7 Phytosociological Research Center- Centro de Investigaciones Fitosociològicas.

Global Bioclimatcs (Clasificacion Bioclimatica de la Tierra), Wordwide Bioclimatic Classification

System. University Complutense of Madrid.

Rivas- Martinèz S., (1993) Bases para una nueva clasificacion bioclimatica de la Tierra. Folia

Botanica Matrietensis.

Robert Camp ( 1995 )

Romani,V., (1994)Il paessaggio, teoria e pianificazione, Franco Agneli.

Rothermal, R.C . 1972. A mathematical for predicting fire spread in wildland fuels. Res. Pap.INT-

115.Odgen, UT:U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Intermoutain Forest and Range

Experiment Station.40p.

Rowell, A & Moore , P. F., ,(1999) WWW/IUCN Global Review of Forest Fires, Metis Associates.

Salvatori, N., (2001) Parchi, occasione di civilità , Genova-

Savelli,A., ,(2003) Sociologia del turismo

Scanu, G., Madau, C., (2001) Prospettive di tutela dell‟ammbiente in Sardegna nel quadro ddelle

nuove politiche di valorizzazione e gestione delle risorse naturale. Il caso del Monte Arci.

Scott, D. & Jones, B. (2007).A regional comparison of the implications of climate change of the

golf industry in Canada.The Canadian Geographer, 51(2), 219- 232.

Scott, D. & Lemieux, C. (2009).Weather and Climate Information for Tourism. White Paper,

commissioned by the World Meteorological Organisation de Freitas, C.R. (2005). The climate-

tourism relationship and its relevance to climatechange impact assessment. In: Tourism, Recreation

and Climate Change: International Perspectives. C.M. Hall and J. Higham (eds). Channelview

Press,UK. 29-43.

Sharples, C., (1995) Geoconservation in forest management: printiples and procedures

Sixto, H., Aranada, I., Grau, J.M. (2006) Assessment of salt tolerance in populus alba colones using

chlorophyll fluorescence. Photsynthetica.

Sixto, H., Aranada, I., Grau, J.M. (2006) Assessment of salt tolerance in populus alba colones using

chlorophyll fluorescence. Photsynthetica,

Spinelli R., Baldini S., (1995) Il restauro dei boschi percorsi da incendio: possibilità operative. EM-

Linea Ecologica, 3:8

Stanley, M., (2001) Geodiversity- linking people, landscapes and their culture.Abstract for Natural

and Cultural Landscapes Conference. Royal Irish Academy, Dubin, 14 Streers, J.A(1946) Coastal

preservation and planning. Geographical Journal, 107.

Thomo P,( 1988) Korça urbanistika dhe arkitektura, Tiranë, fq 23.

Tiegland,J., (2000)The effects on Travel and Tourism Demand from three Mega- trends:

Democratization, market

Torres R., Honrubia M., (1997) Changes and effects of a natural fire on ectomycorrhizal incolum

potential of soli in Pinus halepensis forest. Forest Ecology and Management, 96: 189-173


255

2016

Toto, E., Deda, M., Massabo, M., Deda, M., Rossello, L., Prençi, Sh., Dhima, M., Xhaferi,

F.,(2013) Post flood damage data collection and assessment in Albania based on DesInventar

methodology.

Tratto da Boaretto A., Noci G., Fabrizio M. P., (2007) Marketing reloaded. Leve e strumenti per la

cocreazionedi esperienze multicanale, Il Sole 24 Ore.

Tricart, J., Kilian, J., (1985) L‟Eco – geografia e la pianificazione dell‟ ambiente naturale, Milano,

Franco Agneli.

Turner, R.K., (1988) Sustainable Environmental Management: Principles and Practice. Boulder,

CO:westview Press,

Universita‟ di Sassari, Istituto e Laboratorio di Geografia .,(2001) L‟importanza sociale ed

economica di un efficiente gestione del sistema dei parchi e delle aree protette - Atti della

Conferenza Internazionale, Genova.

Vallejo et al., (2003) Strategies for land restauration. Proceedings of the best first REACTION

MEDRAP Project, Alicante, Spain

Vallejo et al., (2004) Strategies for land restauration.Fourth Worshop MEDRAP, Alicante, Spain

Vallejo et l, (2005) Restoration of Mediterranean woodlands. In .Arnonsn et al.,” Restoracion

ecology”: 193-207

Vangjeli J. et al.(2000) Flora e vegetazione in Albania, Cahiers Options Méditerranéennes; n. 53,

Bari

Veblen, T.T .,W.L Baker , G . Montenegro et T.W Swetnam., (2003) Fire and climatic chenage in

temperate ecosystems of theëestern Americas. Springer, new York.

Veidma O., (1999) Caracterizacion espectral y espacial de los inciendos forestrales mediante

tècnicas de teledetecciòn. Universidad de Alcal. Tesis Doctoral Madrid.

Velez, R., (2000) Foreest fire preventionëith a target: The rural people, in Proccedings of the IV

International Conference on Forest Fire research, Luso, Portugal.

Wall, G. & Badke, C. (1994). Tourism and climate change: an internationalperspective. Journal of

Sustainable H. & Buerki, R. (2002). Climate change as a threat to tourism in the Alps.Climate

Research, 20, 253–257

Welford, R., Enviromental strategy and sustainable development : the corporate challenge for the

twenty – first century, London and New York, ( 1995)

Worboys, M., 2005 Event – oriented approaches to geographic phenomena. Internacional Journal of

Geographical Infrmation Scienca, vol.19 No. 1 pp, 1- 28

Yin K. R, (1989) Case Study research. Design and Methods, Sage Pubblicatios, Inc.

Yu, G., Schwartz, Z. & Walsh, J.E. (2009).A Weather-resolving index for assessing the impact of

climate change on tourism related climate resources.Climatic Change, 95, 551-573.

Zanoletti, E., Pirocchi, A., Seno, S., Spataro, A. (2011) SITINET- Census, networking and

development of geological ana archeological sites.

Zavalani T., ( 1928) Shqipëria më 1927, Tiranë, fq 311.

Documents

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I ... - Doktoratura ne UT › wp-content › uploads › ... · Hedhja në letër e këtyre rreshtave për pjesën e falenderimeve të tezës më