Univerzitetske knjige

7/25/2019 Univerzitetske knjige

1/8

C E N T A R

Z A

D E M O G R A F S K A

ISTRAZIVANJA

I N S T I T U T

DRU8TVENIH

N A U K A

Dr D U SA M B R E Z N I K

D E M O G R A F I J A

A N A L I Z A , M E T O D I I M O D E L I

B E O G R A D

1977.


2/8

C E N T A R

Z A

D E M O G R A F S K A

ISTRAZIVANJA

I N S T I T U T

DRUSTVENIH

N A U K A

Dr D U SA N B R E Z N I K

DEMOGRAFIJA

A N A L I Z A , M E T O D I I M O D E L I

B E O G R A D

1977.


3/8

Recenzenti:

Dr Silica Sentic

Dr ^roljub Rana6

U fianSiranju i .z

R^PublidkaJ V?nkn^e u^estvovala f. u

zaJednica nauJfe Sr b^ ia Je dehm ifao


4/8

SADRZAJ

strana

P R E D G O V O R 5

1.U V O DU DE MOG RAF IJU 7

Demografska znanja 8

Predmetdemografijeitipovi demografskih znanja unaufinoj literaturi 14

Demografija

i

druge nauke 24

Teorijskipogledi na stanovnistvo 35

StanovniStvo i njegov znaCaj 60

Izvoripodataka o stanovnigtvu 61

2. JEDINICE I OBELEZJA U ISTRAZIVANJU STANOVNISTVA 64

J.VREMENSKA KOMPONENTA U DEMOGRAFIJI 77

(4.:PRIRODNO I MEHANICKO KRETANJE STANOVNISTVA 95

;5.SMRTNOST STANOVNISTVApo starosti i polu 104

Tablicemortaliteta 111

Smrtnost stanovnistva po ostalim karakteristikama 130

SmrtnostodojCadi 133

Umrliprema uzroku smrti 142

Tendencije kretanja mortaliteta 145

Ispitivanje zdravstvenog stanja naroda 147

.6.METODI IZRAVNANJA SIROVIH VEROVATNOCA SMRTI 150

7.FERTILITETSTANOVNISTVA 168

Fertilitetstanovnitva po starosti 170

Pokazateljio fertilitetu na osnovu transverzalne analize 171

Verovatnocepovecanja porodice 189

Tablicefertiliteta 194

Diferencijalni fertilitet 198

Razmatranje o faktorima koji utiSu na fertilitet 204

Demografski aspekti planiranja porodice 212

18.NUPCIJALITET I DIVORCIJALITET STANOVNISTVA 221

9.MIGRACIONA KRETANJA______ ___ 237

Tipoviianaliza migracionih kretanja 248

Teorijski pristupi razmatranju migracionih kretanja itd. 251

Proufiavanje unutragnjih migracija u svetu 257

Proucavanje unutragnjih migracija u Jugoslaviji 260

Vitalno-statistifiki metod za utvrdivanje neto migracije itd. 263

Metodi rodnog kraja itd. 275

Migracioni pravciinjihov obim 285

Ponovne migracije 291

Projekcije migracija 293


5/8

(10.;S T R U K T U R E S T A N O V N I S T V A

_ _ _ _ _ _ _ _ _ 295

Geografska raspodela stanovniStva

299

Polna

i

starosna struktura stanovniStva

301

Demografski proces starenja 309

Ekonomska struktura stanovniitvairadne snage 311

Obrazovna struktura stanovniStva

324

Ostale strukture stanovnistva 325

Prostaiprosirena reprodukcija radne snage 327

Trajanje radnog veka 331

Demografski aspekti stednje, investicija, zaposlenostiiproduktivnosti 335

PERSPEKTIVE I PROGNOZE STANOVNISTVA 341

Matematidki metodi pri izradi projekcija

343

Analiticki metodi

352

Neka razmatranjaoprojekcijama radne snage 463

Projekcije poljoprivrednog stanovniitva 368

Projekcije gradskogiseoskog stanovni.tva 373

Potrebe stanovnistvazazaposljavanjem 375

Projekcije proste reprodukcije itd. 377

Metodi projekcija potraznje radne snage

383

@ MODELI STANOVNISTVA _________ 385

Klasifikacija demografskih modela 389

Neki analiticko-sinteti.ki jnodeli

391

Funkcionalni sinteticki modeli

3

Maltuzijanske populacije

400

Stacionarno stanovnigtvo *05

Stabilno stanovnistvo 417

Nekoliko opstih napomenauvezisasintetickim deterministickim mode

ling itd. - - - - - - - - - - - - - 430

13 DEMOGRAFSKA SITUACIJA U SVETU OKO 1970-1975. I DUGOROCNE

PERSPEKTIVE

14. RAZVITAK STANOVNISTVA JUGOSLAVIJE U POSLERATNOM^ PE-

RIODU _4ftfi

BIBLIOGRAFIJA

TABELARNI PRILOZI


6/8

P R E D G O V O R

Knjiga Demografski metodi i

modeli,

koju je Centar za demografska

istrazivanja IDN-a publikovao u1972.

godini,

kao

inovo,

prosireno

i

dopu-

njeno izdanje Demografjia: Analiza, metodi i modeli su n am en je ne svi-

m a koji se bave proucavanjem stanovnistva. O b e knjige predstavljaju

rezultat rada autora na m n o g i m demogr afskim istrazivackim projektima,

odnosno rezultat dugogodisnjih predavanja koje je drzao u okviru redovne

i poslediplomske nastave na visim skolamaifakultetima u Beogradu.

Knji

ga ce koristiti istrazivacima na podrucju stanovnistva pojedincima kao

i saradnicima u razlicitim zavodima i institucijama (naucnim i strucnim)

ali i studentima koji u svojim nastavnim pro gr am im a imaju de mogra -

fiju. Posto je sadrzaj knjige znatno prosiren, autor se nada da ce knjiga

biti korisna i za studente na poslediplomskim studijama koji u okviru

svojih kurseva izucavaju stanovnistvo.

U odnosu na prvo izdanje knjige, u d rugom izdanju dodata su neka

no va poglavlja (npr. o demografskoj teoriji, o odnosu demografije sa dru-

gim naukama, o nupcijalitetu i divorcijalitetu, o m etodima izravnanja u

demografskim tablicama),do k su sva ostala poglavlja znatno prosirena,

imajuci u vidu potrebe za demogra fskim analizama kao i razvoj de mo-

grafskih met od a i njihove primene koji je u poslednjim g od inam a bio na

rocito brz. Citaoci knjige ce m oci uociti da su u znatnoj m eri prosireni

tekstovi, u kojima su izneti primeri konkretne demografske analize. Ta ko -

de su prosireni odeljci, u kojima su dati osvrti na tendencije u razvitku

stanovnistva Jugoslavije odnosno na sadasnju demografsku situaciju u

svetu. Sto se tice demografskih modela, veca je paznja data stacionarnom

i stabilnom mo de lu stanovnistva, kao v aznom osnovu demografske analize,

zatim mo de li ma projekcije stanovnistva, kao i mo de li ma migracija. M e d u -

tim, kao i u ranijoj knjizi, tako isto i u ovoj nisu obuhvaceni stohasticki

demografski modeli, zatim demo-ekonomsk i modeli cija je primen a u po-

slednjem periodu narocito dosla do izrazaja. Auto r knjige je smatrao da

bi ih bilo preuranjeno ukljucivati, posto je njihova pri men a tek u posled-

njem vremenu znacajnija u nasoj zemlji. O d ostalih vecih istrazivackih

podrucja u demografiji nedostaju jos poglavlja o domacinstvima i porodi-

ca ma , zatim o naseljima, a sa gledista izucavanja njihovih demografskih

aspekata. I u torn pogledu, uopstavanje dosadasnjih izucavanja tek pred-

stoji u nasoj

zemlji,

sto bi omogucilo njihovo ukljucivanje u knjigu.

U prilogu knjige dati su bibliografija i tabelarni prilozi.

Autor se zahvaljuje dr Milici Sentic, naucnom savetniku u CDI- u i

dr Miroljubu Rancicu, viem naucnom saradniku, takode u CDI-u, koji su


7/8

kao recenzenti preporu&li Republifckoj zajednici na uke Srbije da se

knji

ga tampa.

Autor posebno duguje zahvalnost drugarici dr Milici Senti6 koja je

procitala rukopis jos pre stampanja knjige i u m n o g i m slucajevima dala

korisne sugestije i primedbe, a cesto puta predlozila i nove primere i do

pune,

kao i ispravke. Sv e primedbe i do pu ne su uzete u obzir, koliko je to

bilo mo gucno u odgovarajucoj fazi rada n a knjizi.

Svima saradnicima u Centru za demografska istrazivanja, sa kojima

autor vec dugi niz godina saradujeikoji su takode doprineli da o va knjiga

bude stampana, autoriovim putem zeli da izrazi svoju zahvalnost.

Dr Dus an B r e z n

i

k


8/8

* 1.

U V O D U D E M O G R A F I J U

'_

Demografija je nauka o stanovnistvu,; Etimologija grcke reci demo-

grafija (demos narod; graphein opisivati) objasnjava njeno znacenje. U

proslom stolecu je A. Guillard.(ll991876) prvi put uveo termin demo-

grafija u naucni recnik, a njegova definicija je veo m a siroka i bliska da-

nasnje m p o j m u demografije. P o o v o m autoru, demografija je po jared-

metu istrazivanja sinonim zakona_o stanovnistyiT.~Zakon stanovnistva, u

najsirem smislureci.znaci zakon ili celokupnost zakona prema ko]iniar~

govecahstvo ostvaruje svoj napredak, najpre brojno, a kasnije u pogledH

obrazovanja, moralnih vrednosti i snaga7~~klio i standarda. Da lj eT^ r

liuiilard Ie demografiju detinisao kao ,prirodnu i drustvenu nauku ljud-

ske vrste, a u u z e m smislu kao matematicko znanje o stannvnistvyi, o

nj ego im opstim kretanjima, o njegovomTizifikom, gr ada nsk om, intelek-

tualnom i moralnom stanju. Drugi autori davali su najcesce uzu defini-

ciju,

i po nji ma pr edme t demografskih izucavanja obuhvata, pre svega,

prirodno (smrtnost i fertilitet stanovnistva) i mehanicko (migracije) kre-

tanje stanovnistva, kao i opisivanje nekih osnovnih stanja stanovnistva

(polni

i

starosni sastav. struktura po bracnom stanju

itd.).

Danas u literaturi dolazi u vecoj meri do izrazaja sire shvatanje de-

mografske na uk e i njenog predmeta. Demografija se konstituisala kao po-

sebna naucna disciplina, sa sopstvenim pr edmetom i sopstvenim me to di ma

istrazivanja

i

analize.

V StanovnjMvnxjak, predstaylja_skup_lica,ljudi,na_nekoj teritorijLkoji.

_s_e razlikuje od sa mih individua, ma da _j e od njih sastavljen. Predmet de-

mografije je stanovnistvo koje zivi na nekoj teritoriji i koje se m enja u

pogledu svojih obelezja po zakonomernostima, svojstvenim za izvesno

istorijsko razrinhljp. Pr> rlanasnjpm glpHjsbixj^pdmgjJjggir>gra^je je sta-

novnistyo, njegovo kretanje i druge pojave, kao i njegove strukture koje

-_se zasnivaju na individualnim karakteristikama pojedinaca. Sa ovog sireg

gledista^jfedniet demografije bice najbolje objasnjen ak o se objasni p ojam

demografskog razvitka.1

a Demograrfgja, raz?ailxt]c-gg_kompleksan proces koii cine prirodno i me -

haniokn kcgtanje stanoyiiistya fnatalitet, fertilitet, smrtnost imigracije),

- kao

i

prnmejte. u demografskim strukturama (bioloske, socio-ekonomske i

intelektualne).

Izmedu kretanja i struktura stanovnistva postoji obostrana

me du so bn a povezanost, koja se ogleda u to me sto kompone nt e kretanja

stanovnistva uticu na strukture, i obrnuto, demografske strukture ispo-

1 Mdlog M a c u r a, Razmi&ljanja povodom osnova demografske teorije, Stanov

nistvo,

br.1/1966,str.524. Pojam demografskog razvitka je uveo u naufcnu litera-

turu M. Macura. Isti autor je definiciju predmeta demografije vezao za ovaj pojam.

7

Documents

Univerzitetske knjige