Uniwersytet Rzeszowski

Wydział Ekonomii

STUDIA PODYPLOMOWE

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

VI edycja, rok akademicki 2014/15

Dorota Darzycka

Nr albumu: 11/2015

Uwarunkowania makroekonomiczne

dla równowagi finansów publicznych

krajów Unii Gospodarczej i Walutowej

– wnioski z kryzysu

Praca dyplomowa

wykonana pod kierunkiem

dr hab. inż. Ryszarda Katy, prof. UR

Przyjmuję pracę

………………………………

Data i podpis promotora

RZESZÓW 2015

Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

2

Oświadczenie autora pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została

napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny

z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w pełni

autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem procedur

związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

Data Podpis autora pracy

3

Streszczenie

Praca podejmuje problematykę sytuacji finansowej krajów Unii Gospodarczej i Walutowej

w dobie kryzysu zadłużeniowego. Ostatnie lata uwidoczniły niedoskonałości systemu zarządzania

finansowego we wspólnocie, szczególnie w kwestii zapobiegania załamaniom w finansach

publicznych. W pracy przedstawione zostały działania podjęte przez władze UE w celu

zminimalizowania negatywnych następstw kryzysu, zarówno tymczasowe, jak i długofalowe.

Szczególny nacisk położono na procedurę nierównowag makroekonomicznych będącą instrumentem

nadzoru nad politykami gospodarczymi państw członkowskich, mającą na celu zapobieżenie

destabilizacji ich gospodarek w przyszłości.

Słowa kluczowe:

Unia Gospodarcza i Walutowa, nierównowagi makroekonomiczne, deficyt budżetowy,

dług publiczny, kryzys finansowy, procedura nierównowag makroekonomicznych

Macroeconomic conditons for public finances’ equilibrium

in Economy and Monetary Union’s countries – inferences of crisis

4

SPIS TREŚCI

WSTĘP ....................................................................................................................................... 5

ROZDZIAŁ I. KRYZYS FINANSOWY W STREFIE EURO .................................................. 6

1.1. Przyczyny załamania finansowego w strefie euro ............................................................... 6

1.2. Sytuacja finansów publicznych po kryzysie ........................................................................ 8

ROZDZIAŁ II. SYSTEM ZARZĄDZANIA FINANSOWEGO W UE .................................. 10

2.1. Koordynacja polityki fiskalnej w krajach członkowskich ................................................. 10

2.2. Reformy pokryzysowe i mechanizmy wsparcia ................................................................ 11

ROZDZIAŁ III. SYTUACJA MAKROEKONOMICZNA W STREFIE EURO .................... 14

3.1. Procedura nierównowag makroekonomicznych ................................................................ 14

3.2. Analiza wskaźników makroekonomicznych krajów strefy ............................................... 16

WNIOSKI ................................................................................................................................. 21

BIBLIOGRAFIA ...................................................................................................................... 22

SPIS TABEL/WYKRESÓW .................................................................................................... 23

5

WSTĘP

Przedmiotem analizy niniejszej pracy jest problem zmniejszenia stabilności

makroekonomicznej w krajach strefy euro jako następstwo współczesnego kryzysu

finansowego i gospodarczego. Z problemem destabilizacji finansów publicznych zmierza

się obecnie większość państw eurolandu. Kryzys finansowy, który rozpoczął się w Stanach

Zjednoczonych, a także wady w koncepcji i funkcjonowaniu Unii Gospodarczej i Walutowej

przełożyły się na powstanie kryzysu zadłużeniowego w Europie. Zbyt mocne powiązania

pomiędzy sektorem finansowym a sektorem finansów publicznych doprowadziły

do globalnego rozprzestrzenienia się kryzysu. Kwestia stabilności strefy euro jest bardzo

ważna dla Polski, w przyszłości dołączy ona bowiem do pozostałych członków unii

walutowej.

Głównym celem pracy jest uzasadnienie konieczności systematycznego badania

równowagi makroekonomicznej członków UGW, a także respektowania uregulowań

wprowadzonych po kryzysie. Dalszy brak konsekwencji w przestrzeganiu dyscypliny

fiskalnej mógłby skutkować bankructwem niektórych krajów i koniecznością powrotu

do poprzednich walut. Informacja o pogorszeniu sytuacji już w jednym państwie skutkuje

niepokojem wśród społeczeństwa o stabilność wspólnoty. Obecnie umocnienie waluty

europejskiej i zapobieżenie wystąpieniu kolejnych załamań w przyszłości jest poważnym

wyzwaniem dla całej strefy.

Jako tezę postawiono stwierdzenie, że narastające nierównowagi makroekonomiczne

gospodarek krajów UGW w latach poprzedzających załamanie były jednym z kluczowych

powodów powstania kryzysu zadłużeniowego i zagrażają stabilności unii walutowej.

W początkowych latach funkcjonowania wspólnoty nie badano integracji i spójności

ekonomicznej poszczególnych państw. Zaniechano prowadzenia reform strukturalnych

mających na celu poprawę konkurencyjności i zmniejszających różnice między krajami.

To właśnie zróżnicowanie gospodarek i niejednolite sposoby prowadzenia polityki fiskalnej

przyczyniły się do pogorszenia sytuacji ekonomicznej, szczególnie w grupie PIIGS.

Następstwa kryzysu pokazały, jak niezbędna jest odgórna kontrola sytuacji

makroekonomicznej we wszystkich krajach.

W pracy przeanalizowano dane Eurostatu oraz Komisji Europejskiej obejmujące lata

2007-2014. Posłużono się opisową oraz wskaźnikową metodą analizy danych.

6

ROZDZIAŁ I

KRYZYS FINANSOWY W STREFIE EURO

Załamanie na amerykańskim rynku nieruchomości w 2007 roku rozpoczęło globalny

kryzys gospodarczy i finansowy. W latach poprzedzających załamanie w Stanach

Zjednoczonych prowadzona była polityka nadmiernie niskich stóp procentowych, udzielano

na wielką skalę kredytów hipotecznych wysokiego ryzyka, a także umożliwiano

sekurytyzację, czyli emisję papierów wartościowych w oparciu o aktywa, w tym o wyżej

wymienione ryzykowne kredyty. Brak wypłacalności dłużników oraz, w konsekwencji,

spadek zaufania inwestorów do papierów wartościowych emitowanych w wyniku

sekurytyzacji doprowadził do niewypłacalności i bankructwa banków i instytucji finansowych

uważanych dotąd za bezpieczne1. Poprzez powiązania europejskiego sektora bankowego

i finansowego z amerykańskim kryzys rozprzestrzenił się do Europy.

1.1. Przyczyny załamania finansowego w strefie euro

Światowy kryzys finansowy jest główną, lecz nie jedyną przyczyną negatywnych zmian

w Unii Europejskiej, w szczególności w krajach będących członkami strefy euro.

Za pierwotną przyczynę można uznać niedopracowaną koncepcję Unii Gospodarczej

i Walutowej. Wspólnoty nie można uznać za optymalny obszar walutowy. Zgodnie

z tą koncepcją państwa europejskie przed usztywnieniem kursu walutowego, a następnie

przyjęciem wspólnej waluty powinny spełniać pewne warunki. Do najczęściej wymienianych

kryteriów koncepcji optymalnego obszaru walutowego należą: elastyczność płac i cen,

mobilność środków produkcji (w szczególności siły roboczej), otwartość gospodarki,

podobne preferencje poziomu bezrobocia i inflacji (rozumianych jako wielkości

substytucyjne), dywersyfikacja gospodarki, integracja fiskalna, podobieństwa między

gospodarkami (podobna stopa wzrostu produktywności pracy, podobne tempo wzrostu

gospodarczego)2. Od swojego powstania strefa euro nie zapewniała mobilności siły roboczej,

a także nie przewidywała możliwości udzielania pożyczek w sytuacjach kryzysowych.

Istotną kwestią jest sposób zarządzania finansowego w strefie. Pozostawienie

prowadzenia polityki fiskalnej państwom członkowskim oznaczał brak kontroli nad

fiskalnymi działaniami rządów. Ponadto nie utworzono skutecznych mechanizmów

regulujących przestrzeganie dyscypliny fiskalnej. Nie poświęcano dostatecznej uwagi

nierównowagom narastającym w unii walutowej. W roku 2007 stan finansów publicznych

krajów strefy był bardzo zróżnicowany (Tabela 1, 2). Przykładowo w Grecji deficyt

budżetowy przekraczał 6% PKB, natomiast część państw prowadziła politykę fiskalną

1 Matysek Ł., 2012: Wpływ spekulacji finansowych na koniunkturę gospodarczą – analiza światowego

kryzysu gospodarczego 2007-2010, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 2 Kraciuk J., 2013: Kryzys finansowy strefy euro, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Optimum.

Studia Ekonomiczne, nr 64, s. 126-127

7

sprzyjającą generowaniu nadwyżek budżetowych (m.in. Luksemburg, Finlandia)3.

Nieporównywalny był również poziom długu publicznego. W Luksemburgu wynosił jedynie

7,2% PKB, zaś w 7 krajach strefy przekraczał 60%. Najwyższy poziom odnotowano we

Włoszech i Grecji, odpowiednio 99,7% i 107,4%. Zadłużenie niektórych krajów nie

wzbudzało jednak niepokoju. Panował pogląd, że jest to naturalna konsekwencja tzw. procesu

doganiania, czyli zbliżania się ich poziomu rozwoju gospodarczego do poziomu

najbogatszych państw strefy euro4. Korzyści odnosili zarówno mieszkańcy krajów

peryferyjnych (rósł ich poziom życia), jak i kraje pożyczające im pieniądze (udzielając

pożyczek odnosiły zyski). Nie dostrzegano ryzyka ani nie zapobiegano zbytniemu

inwestowaniu w nieruchomości i w rozwój sektora finansowego.

Przed załamaniem w poszczególnych krajach wspólnoty poziom realnego efektywnego

kursu walutowego oraz inflacji był bardzo zróżnicowany. Wytworzyły się dwie grupy krajów,

z których jedna długookresowo miała inflację poniżej średniej całej strefy (Niemcy, Francja,

Belgia, Austria), a druga, do której można zaliczyć wszystkie pozostałe kraje strefy

z wyjątkiem Finlandii, ma inflację powyżej średniej5. Polityka monetarna Europejskiego

Banku Centralnego oparta na jednolitych stopach procentowych doprowadziła do

zróżnicowania realnych stóp procentowych. W konsekwencji w części państw powstały

trudności gospodarcze – są to tzw. wstrząsy asymetryczne. Kraje o wyższym poziomie

rozwoju miały zbyt wysokie stopy procentowe w odniesieniu do swoich gospodarek.

Natomiast początkowo dla krajów o gorszej sytuacji makroekonomicznej polityka

prowadzona przez EBC przynosiła korzyści dzięki relatywnie niższym stopom procentowym.

Doprowadziło to jednak do tzw. przegrzewania się gospodarek, wzrostu płac minimalnych,

drożenia produkcji, spadku konkurencyjności eksportowej, a także nadmiernego

inwestowania (szczególnie w nieruchomości).

W latach poprzedzających kryzys agencje ratingowe oraz instytucje finansowe

błędnie szacowały ryzyko inwestowania w słabszych państwach strefy. Obligacje emitowane

przez te kraje miały takie samo oprocentowanie jak przykładowo obligacje Niemiec albo

niższe, zatem inwestowanie w te papiery uważano za równie bezpieczne. Niskie stopy

procentowe przyczyniły się do nadużyć ze strony banków. Udzielano zbyt wielu

ryzykownych kredytów dla przedsiębiorstw budowlanych (szczególnie w Hiszpanii) oraz

konsumpcyjnych i hipotecznych dla gospodarstw domowych (Hiszpania, Irlandia).

W konsekwencji znacznie wzrosło zadłużenie osób fizycznych i firm z sektora budowlanego.

Do powstania kryzysu przyczyniły się również nierównowagi makroekonomiczne

państw UGW. Słabsze kraje wspólnoty były mniej konkurencyjne – spadał ich udział

w rynkach eksportowych, a równocześnie rosły ceny i koszty pracy. W konsekwencji ich

rozwój gospodarczy nie mógł postępować w przeciwieństwie do państw bardziej

konkurencyjnych. Również brak dostatecznej liczby innowacji służących podnoszeniu tempa

produktywności, szczególnie w odniesieniu do czynników produkcji w sferze usług

3 Gasz M., 2014: Źródła niestabilności gospodarczej państw strefy euro w warunkach kryzysu, Uniwersytet

Ekonomiczny w Katowicach, Studia Ekonomiczne, nr 166, s. 83 4 Narodowy Bank Polski, 2013: Kryzys w strefie euro. Przyczyny, przebieg i perspektywy jego rozwiązania,

Warszawa, s. 15 5 Kraciuk J., 2013: Kryzys finansowy…, s. 128

8

rynkowych – głównie handlu, finansach i usługach biznesowych, odsuwa w czasie możliwość

osiągnięcia znaczącego wzrostu gospodarczego w państwach UE i strefy euro6.

1.2. Sytuacja finansów publicznych po kryzysie

W reakcji na amerykański kryzys finansowy i spadek zaufania do sektora bankowego,

w 2008 roku Europejski Bank Centralny zaczął obniżać stopy procentowe, aby nie dopuścić

do załamania się popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego7. Rządy wielu państw

europejskich przekazały bankom środki i gwarancje zwiększające ich płynność. Prowadzona

była ekspansywna polityka fiskalna – zwiększono wydatki i obniżono stawki podatkowe.

Działania te zdeterminowały jednak załamanie się finansów publicznych krajów Eurostrefy.

Tabela 1.

Deficyt budżetowy w krajach strefy euro w latach 2007-2014

Kraj / rok 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

UE-28 (do 2012 UE-27) -0,9 -2,4 -6,9 -6,5 -4,5 -4,2 -3,2 -2,9

Kraje strefy euro (18) -0,7 -2,1 -6,4 -6,2 -4,1 -3,6 -2,9 -2,4

Austria -1,3 -1,4 -5,3 -4,5 -2,6 -2,2 -1,3 -2,4

Belgia 0,0 -1,1 -5,5 -4,0 -4,1 -4,1 -2,9 -3,2

Cypr 3,3 0,9 -5,5 -4,8 -5,8 -5,8 -4,9 -8,8

Estonia 2,5 -2,7 -2,2 0,2 1,2 -0,2 -0,2 0,6

Finlandia 5,1 4,2 -2,5 -2,6 -1,0 -2,1 -2,5 -3,2

Francja -2,5 -3,2 -7,2 -6,8 -5,1 -4,8 -4,1 -4,0

Grecja -6,5 -9,8 -15,6 -10,3 -10,2 -8,7 -12,3 -3,5

Hiszpania 2,0 -4,4 -11,0 -9,4 -9,4 -10,3 -6,8 -5,8

Holandia 0,2 0,2 -5,5 -5,0 -4,3 -4,0 -2,3 -2,3

Irlandia 0,3 -7,0 -13,9 -32,5 -12,7 -8,1 -5,8 -4,1

Luksemburg 4,2 3,3 -0,5 -0,5 0,4 0,1 0,9 0,6

Łotwa -0,6 -4,0 -9,0 -8,1 -3,3 -0,8 -0,7 -1,4

Malta -2,3 -4,2 -3,3 -3,3 -2,6 -3,6 -2,6 -2,1

Niemcy 0,3 0,0 -3,0 -4,1 -0,9 0,1 0,1 0,7

Portugalia -3,0 -3,8 -9,8 -11,2 -7,4 -5,6 -4,8 -4,5

Słowacja -1,9 -2,4 -7,9 -7,5 -4,1 -4,2 -2,6 -2,9

Słowenia -0,1 -1,4 -5,9 -5,6 -6,6 -4,0 -14,9 -4,9

Włochy -1,5 -2,7 -5,3 -4,2 -3,5 -3,0 -2,9 -3,0

Kolorem szarym oznaczono dane sprzed przyjęcia wspólnej waluty.

Źródło: Eurostat, dane z 21.04.2015r., http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plug

in=1&pcode=teina200&language=en

W 2009 i 2010 roku w żadnym kraju nie udało się uzyskać nadwyżki budżetowej.

Jedynie w Niemczech, Luksemburgu i Finlandii deficyt nie przekroczył 3% PKB. Poziom

deficytu dla całej strefy w ciągu roku wzrósł niemal czterokrotnie. Kolejne lata przynosiły

stopniowe zmniejszanie się deficytów, jednak, jak dotąd, nie osiągnięto poziomu sprzed

6 Gasz M., 2014: Źródła niestabilności gospodarczej…, s. 81 7 Narodowy Bank Polski, 2013: Kryzys w strefie euro…, s. 22

9

kryzysu. Obecnie w połowie państw strefy przekracza on 3% PKB, w roku 2014 tylko

Estonia, Luksemburg i Niemcy odnotowały nadwyżki budżetowe.

Tabela 2.

Dług publiczny w krajach strefy euro w latach 2007-2014

Kraj / rok 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

UE-28 (do 2012 UE-27) 59,0 62,5 74,8 80,0 80,9 83,7 85,5 86,8

Kraje strefy euro (18) 66,3 70,1 79,9 85,3 85,8 89,1 90,9 91,9

Austria 64,8 68,5 79,7 82,4 82,1 81,5 80,9 84,5

Belgia 86,8 92,2 99,2 99,5 102,0 103,8 104,4 106,5

Cypr 54,1 45,3 54,1 56,5 66,0 79,5 102,2 107,5

Estonia 3,7 4,5 7,0 6,5 6,0 9,7 10,1 10,6

Finlandia 34,0 32,7 41,7 47,1 48,5 52,9 55,8 59,3

Francja 64,4 68,1 79,0 81,7 85,2 89,6 92,3 95,0

Grecja 107,4 113,0 129,4 145,0 171,3 156,9 175,0 177,1

Hiszpania 35,5 39,4 52,7 60,1 69,2 84,4 92,1 97,7

Holandia 42,7 54,8 56,5 59,0 61,3 66,5 68,6 68,8

Irlandia 24,0 42,6 62,3 87,4 111,2 121,7 123,2 109,7

Luksemburg 7,2 14,4 15,5 19,6 19,1 21,9 24,0 23,6

Łotwa 8,4 18,6 36,4 46,8 42,7 40,9 38,2 40,0

Malta 62,4 62,7 67,8 67,6 69,7 67,4 69,2 68,0

Niemcy 63,7 65,1 72,6 80,5 77,9 79,3 77,1 74,7

Portugalia 68,4 71,7 83,6 96,2 111,1 125,8 129,7 130,2

Słowacja 29,8 28,2 36,0 40,9 43,4 52,1 54,6 53,6

Słowenia 22,7 21,6 34,5 38,2 46,5 53,7 70,3 80,9

Włochy 99,7 102,3 112,5 115,3 116,4 123,1 128,5 132,1

Kolorem szarym oznaczono dane sprzed przyjęcia wspólnej waluty.

Źródło: Eurostat, dane z 22.04.2015r., http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plug

in=1&pcode=teina225&language=en

Kumulowanie się deficytów budżetowych doprowadziło do kryzysu zadłużeniowego.

Z roku na rok poziom długu publicznego wzrastał, w 2014 roku zadłużenie krajów strefy euro

przekroczyło 90% PKB. Najszybsze tempo wzrostu zadłużenia można zaobserwować

w Irlandii. Udzielanie pomocy sektorowi bankowemu przez rząd spowodowało tam

zwiększenie długu niemal o 100% w ciągu 6 lat – z 24% PKB w 2007 roku do 123,2% PKB

w 2013 roku. Obecnie największy poziom zadłużenia panuje w krajach tzw. grupy PIIGS

(w Portugalii, Włoszech, Irlandii, Grecji i Hiszpanii) – między 97,7% w Hiszpanii a 177%

w Grecji. Z ponad 100% zadłużeniem mają do czynienia również mieszkańcy Belgii i Cypru.

W ubiegłym roku poziom długu publicznego jedynie w pięciu krajach nie przekroczył 60%

PKB (w Estonii, Finlandii, Luksemburgu, Słowacji i na Łotwie).

10

ROZDZIAŁ II

SYSTEM ZARZĄDZANIA FINANSOWEGO W UE

Kryzys finansowy strefy euro uwidocznił mankamenty w strukturze instytucjonalnej

Unii Gospodarczej i Walutowej. Ukazał nieefektywność regulacji nadzoru i koordynacji nad

krajowymi politykami fiskalnymi, które zapobiegałyby nadmiernemu zadłużaniu się państw

strefy. Istotną słabością okazał się brak skutecznych instrumentów wpływu (zarówno

rynkowych, jak i pozarynkowych) na kształt pozostałych obszarów polityki gospodarczej oraz

mechanizmów zwiększających skłonność władz krajów strefy euro do prowadzenia reform,

które zapobiegałyby utracie konkurencyjności ich gospodarek i narastaniu nierównowag

makroekonomicznych, ograniczałyby koszty dostosowań w okresach załamania koniunktury

gospodarczej oraz zmniejszyłyby zróżnicowanie strukturalne pomiędzy tymi krajami8.

2.1. Koordynacja polityki fiskalnej w krajach członkowskich

W odróżnieniu od polityki pieniężnej, którą w Unii Gospodarczej i Walutowej prowadzi

Europejski Bank Centralny, polityka fiskalna nie jest scentralizowana. Prowadzenie jej

pozostawiono z powodów politycznych w gestii krajów członkowskich. Wynikało to

z przekonania, że państwa te mają odmienne preferencje, jeśli chodzi o zasięg i intensywność

realizacji idei państwa opiekuńczego, co wyraża się w zróżnicowaniu stopnia redystrybucji

fiskalnej oraz odmienności struktur wydatków i dochodów budżetowych9. Według art. 119

o wspólnej polityce gospodarczej i pieniężnej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,

działania Państw Członkowskich i Unii obejmują, na warunkach przewidzianych

w Traktatach, przyjęcie polityki gospodarczej opartej na ścisłej koordynacji polityk

gospodarczych Państw Członkowskich.

Aby ograniczyć ryzyko powiązane z prowadzeniem zdecentralizowanej polityki

fiskalnej, konieczne stało się wprowadzenie wspólnych reguł, które zapobiegałyby

powstawaniu nadmiernych deficytów budżetowych i wzrostowi zadłużenia. Zawarto je

w podpisanym w 1992 roku Traktacie z Maastricht. Wartość referencyjną dla deficytu

budżetowego ustalono na poziomie 3% PKB, natomiast długu publicznego 60% PKB.

W przypadku nieprzestrzegania powyższych reguł Rada Europejska może nałożyć sankcje,

mają one jednak charakter uznaniowy. W zapisach traktatowych zawarto również warunki

działań, które mogą być podjęte w razie problemów finansowych i gospodarczych krajów

członkowskich. Podkreślono, że wspólnota nie odpowiada za zobowiązania rządów i władz

państw strefy – jest to tzw. klauzula no bailout. Europejski Bank Centralny, jak również banki

centralne państw członkowskich mają zakaz udzielania pożyczek na pokrycie deficytu

budżetowego innego państwa. Rada Europejska pod pewnymi warunkami może przyznać

8 Narodowy Bank Polski, 2014: Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Warszawa, s. 3

9 Szkudlarek P., 2013,. Kryzys finansów publicznych w Unii Europejskiej, Uniwersytet Szczeciński,

Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, nr 32, s. 11

11

pomoc finansową Unii wyłącznie w sytuacji, gdy jeden z krajów doświadcza trudności z racji

klęsk żywiołowych lub nadzwyczajnych okoliczności.

Koniecznego doprecyzowania przepisów zawartych w traktacie z Maastricht dokonano

w 1997 roku w Amsterdamie. Na szczycie Rady Europejskiej przyjęto wówczas Pakt

Stabilności i Wzrostu. Celem pierwszej, prewencyjnej części Paktu jest ustabilizowanie

finansów publicznych państw członkowskich. Kraje strefy euro mają obowiązek

opracowywania programów stabilności, kraje spoza strefy – programów konwergencji.

Jako średniookresowy cel budżetowy (ang. Medium-Term Budgetary Objective, MTO)

przyjęto, że docelowy wskaźnik salda budżetowego powinien być bliski zrównoważenia lub

nawet dodatni. Modyfikacja Paktu przeprowadzona w 2005 r. polegała m.in.

na wprowadzeniu indywidualnych celów średniookresowych dla każdego z państw poza

Wielką Brytanią10

. Część korekcyjną Paktu stanowi natomiast procedura nadmiernego

deficytu. Państwa nią objęte są zobowiązane do sporządzania raportów z bieżącego

wykonania budżetów, a także z czynności uruchomionych w celu zmniejszenia deficytów.

Dodatkowo niezbędne jest przyjęcie programu partnerstwa budżetowego i gospodarczego

zawierającego szczegółowy opis reform strukturalnych prowadzących do poprawy

konkurencyjności i przyspieszenia wzrostu gospodarczego, których wdrożenie ma zapewnić

skuteczną i trwałą korektę deficytu, co będzie monitorowane przez Radę UE oraz Komisję

Europejską11

.

2.2. Reformy pokryzysowe i mechanizmy wsparcia

Pogłębiający się kryzys finansowy skłonił władze UE do przeprowadzenia reform.

W 2011 roku przyjęto tzw. sześciopak, czyli zbiór aktów prawnych wzmacniających

zarządzanie gospodarcze. Pakiet zawiera pozycje legislacyjne, które mają zapewniać

prowadzenie zdyscyplinowanej polityki budżetowej w okresie dobrej koniunktury tak, aby

zachowywać odpowiedni bufor bezpieczeństwa na czas pogorszenia warunków

ekonomicznych12

. Na mocy jednego z rozporządzeń wprowadzono semestr europejski.

Jest to okres, w którym przeprowadza się monitorowanie oraz koordynację polityki

budżetowej i makroekonomicznej krajów UE. Pod koniec roku Komisja Europejska

przedstawia roczną analizę wzrostu gospodarczego, ocenę czynności podjętych przez kraj

w ramach procedury nadmiernego deficytu oraz sprawozdanie w ramach mechanizmu

ostrzegania, co otwiera procedurę nierównowag makroekonomicznych (szerzej: rozdział III).

Jako uzupełnienie sześciopaku uchwalono tzw. dwupak. Rozporządzenia wchodzące w jego

skład dotyczą stricte krajów strefy euro. Każde państwo członkowskie pod koniec roku ma za

zadanie przedstawić Komisji Europejskiej projekt budżetowy na rok przyszły. W odpowiedzi

KE wydaje opinię na temat projektu, a także ogólną ocenę sytuacji budżetowej w strefie.

10

Narodowy Bank Polski, 2014: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa, s. 143 11

Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, 2011: Implikacje

reformy instytucjonalnej strefy euro dla procesu wprowadzenia euro w Polsce, Warszawa, s. 9 12

Szkudlarek P., 2013,. Kryzys finansów publicznych w Unii Europejskiej, Uniwersytet Szczeciński,

Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, nr 32, s.19

12

W celu zintegrowania fiskalnego państw UE w 2012 roku przyjęto Traktat o stabilności,

koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej, czyli tzw. pakt fiskalny.

Uważany jest on za rozszerzoną wersję Paktu Stabilności i Wzrostu, gdzie również

przewidziano sankcje za łamanie jego postanowień, z tym że nie były one egzekwowane –

gdy Niemcy i Francja przekroczyły 3-procentowy dopuszczalny poziom deficytu,

nie poniosły stosownych konsekwencji finansowych, co dla innych państw znajdujących

się w podobnej sytuacji otworzyło drogę do łamania regulacji budżetowych13

. Pakt fiskalny

został podpisany przez wszystkie kraje Unii, z wyjątkiem Czech i Wielkiej Brytanii. Na jego

mocy deficyt strukturalny nie może być wyższy niż 0,5% PKB (1% PKB dla państw

zadłużonych poniżej 60% PKB). Tą złotą regułę kraje mają za zadanie wprowadzić do prawa

narodowego. W przypadku, gdy zostanie ona złamana, na dane państwo zostaną nałożone

sankcje w wysokości do 0,1% PKB. Ponadto, obowiązkowa jest redukcja długu w tempie

aż 5% w ciągu roku.

W reakcji na rosnące zadłużenie w 2010 roku wprowadzono tymczasowe mechanizmy

wsparcia krajów strefy euro – Europejski Fundusz Stabilizacji Finansowej (EFSM) oraz

Europejski Instrument Stabilności Finansowej (EFSF). Komisja Europejska w ramach

pierwszego programu udzieliła pożyczek Portugalii i Irlandii, łącznie na kwotę 48,5

miliardów EUR. Środki na te pożyczki zostały uzyskane poprzez emisję papierów dłużnych

na rynku europejskim gwarantowanych przez budżet UE. Pomoc udzielana przez EFSF była

finansowana dzięki emisji papierów dłużnych gwarantowanych przez państwa strefy euro.

Skorzystały z niej Irlandia, Grecja i Portugalia. Ze względu na brak możliwości zahamowania

szybkiego narastania długu publicznego w Grecji podjęto decyzję o zredukowaniu części

greckiego długu, zaciągniętego przez rząd tego kraju w sektorze prywatnym14

.

W połowie 2013 roku oba tymczasowe programy wsparcia zostały zastąpione przez

Europejski Mechanizm Stabilności (ESM) – mechanizm o statusie międzynarodowej

organizacji finansowej. Zadaniem ESM jest pozyskiwanie finansowania i oferowanie

wsparcia, obwarowanego rygorystycznymi warunkami dostosowanymi do formy pomocy,

państwom strefy euro doświadczającym, bądź zagrożonym poważnymi problemami

finansowymi, gdy jest to niezbędne w celu ochrony stabilności finansowej strefy euro jako

całości oraz jej członków15

. Pomoc ta jest udzielana z funduszy uzyskanych poprzez emisję

papierów dłużnych średnio- i długoterminowych o terminie zapadalności do 30 lat. Ponadto

nie powiększa ona zadłużenia wspieranego kraju, w przeciwieństwie do pożyczek

otrzymanych z EFSF. Na zasoby instrumentu składają się: 80 mld EUR wpłacone przez

wszystkie kraje strefy oraz 620 mld EUR kapitału na żądanie, a także potencjalne dochody

z sankcji nakładanych na państwa, które nie stosują się do przestrzegania reguł budżetowych.

Kraj, który w przyszłości dołączy do unii walutowej stanie się automatycznie członkiem

Europejskiego Mechanizmu Stabilności. Dotychczas z pomocy funduszu skorzystały Cypr

oraz Hiszpania.

13

Gasz M., 2013: Mechanizmy przeciwdziałania kryzysowi zadłużenia w strefie euro, Uniwersytet

Rzeszowski, Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 30, s. 66 14

Narodowy Bank Polski, 2013: Kryzys w strefie euro…, s. 23 15

Trzcińska A., 2013: Europejski Mechanizm Stabilności jako stabilizator w planowanej unii finansowej,

Narodowy Bank Polski, Departament Edukacji i Wydawnictw, Warszawa, s. 16

13

Dodatkowym instrumentem polityki pieniężnej mającym pomóc w osiągnięciu

stabilności finansowej w strefie euro jest program OMT (ang. Outright Monetary

Transactions). Są to transakcje monetarne Europejskiego Banku Centralnego udzielane

poprzez wykup 2- lub 3-letnich obligacji rządowych państwa ubiegającego się o pomoc. EBC

będzie mógł rozpocząć nielimitowany skup obligacji każdego państwa strefy euro pod

warunkiem, że wcześniej zostanie uzgodniona pomoc z EFSF lub ESM. Wystąpienie

z wnioskiem o pomoc oznacza zobowiązanie się do reform i poddanie kontroli partnerów

ze strefy euro o Międzynarodowego Funduszu Walutowego16

. Pod koniec 2014 roku

o otrzymanie pomocy w ramach OMT starały się Irlandia i Hiszpania. Państwa te jednak

nie spełniły wymaganych warunków. W roku 2015 o wsparcie zamierzają ubiegać się Cypr

oraz Grecja. Utworzenie programu OMT podlega jednak dyskusji. Skup obligacji można

postrzegać jako przekroczenie kompetencji EBC i uspołecznienie strat europejskiego sektora

bankowego. Może to wpłynąć na utratę przez niego wiarygodności. Zadaniem EBC

jest dbanie o wartość euro, a nie bycie bankiem „ostatniej szansy” dla rządów17

. Jednakże

w dobie kryzysu konieczne jest prowadzenie sprawnych działań zatrzymujących wzrost

zadłużenia w krajach europejskich.

16

Szkudlarek P., 2013,. Kryzys finansów publicznych…, s. 18 17

Tamże, s.19

14

ROZDZIAŁ III

SYTUACJA MAKROEKONOMICZNA W STREFIE EURO

Rozległa skala kryzysu finansowego zrodziła konieczność kontroli działań państw

członkowskich celem koordynacji polityki gospodarczej w Unii Gospodarczej i Walutowej.

Przed załamaniem kontroli podlegały jedynie nierównowagi fiskalne, niemniej część krajów

nie stosowała się do reguł, szczególnie jeśli chodzi o zadłużenie. Stanowiły one tylko jeden

z wymiarów kryzysu w strefie euro, którego równe istotne źródło stanowiły pogłębiające

się różnice w konkurencyjności między państwami członkowskimi18

. Przykładem takich

nierównowag była znaczna utrata konkurencyjności producentów z Europy Południowej,

przejawiająca się szybszym wzrostem cen ich produktów i kosztów pracy w porównaniu

z resztą strefy euro, utratą udziałów w rynkach eksportowych, deficytem handlowym wobec

zagranicy, a także narastaniem zadłużenia zewnętrznego. Nieodzownym stało się zatem

objęcie kontrolą pozostałych (poza problemami fiskalnymi) elementów polityki gospodarczej.

3.1. Procedura nierównowag makroekonomicznych

Zasadniczym elementem sześciopaku stała się ustanowiona w 2011 roku procedura

nierównowag makroekonomicznych (ang. Macroeconomic Imbalance Procedure, MIP).

Jej głównym zadaniem jest coroczna ocena stabilności gospodarek poszczególnych państw

strefy euro, a także całej UE. Zastosowanie procedury dotyczącej zakłóceń równowagi

makroekonomicznej zostało włączone do europejskiego semestru na rzecz koordynacji

polityki gospodarczej, tak aby zapewnić spójność z analizami i zaleceniami sporządzanymi

w ramach innych narzędzi nadzoru gospodarczego19

. W przypadku, gdy na wczesnym etapie

zostaną znalezione jakiekolwiek zakłócenia, umożliwia to podjęcie niezwłocznych działań

zaradczych mających na celu uniknięcie sytuacji kryzysowych w danym kraju, a także w całej

strefie. Analogicznie, jak procedura nadmiernego deficytu, MIP składa się z części

prewencyjnej i korekcyjnej (Rysunek 1). Pierwsza część stanowi mechanizm alarmowy.

W jej ramach Komisja Europejska przeprowadza analizę sytuacji ekonomicznej dla każdego

kraju na podstawie tabeli wskaźników (ang. Scoreboard Headline Indicators). Ocena jest

podsumowana konkluzją o nieistnieniu nierównowag, występowaniu nierównowag, bądź

nadmiernych nierównowagach. W ostatnim przypadku zostaje uruchomiona procedura

nadmiernej nierównowagi (ang. Excessive Imbalance Procedure, EIP). Państwo, w którym

zdiagnozowano spore zakłócenia jest zobowiązane do sporządzenia planu naprawczego oraz

przedłożenia go Komisji Europejskiej, a także jego aktualizacji co pół roku i wdrażania jego

postanowień w terminie. Na kraj, który ponadto jest członkiem strefy euro, i który

wielokrotnie zignoruje rekomendacje Rady UE, może zostać nałożona kara finansowa

18

Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, 2011: Implikacje

reformy instytucjonalnej strefy euro dla procesu wprowadzenia euro w Polsce, Warszawa, s. 17 19

Komisja Europejska, 2014: Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego

Banku Centralnego i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego przedkładane w ramach mechanizmu

ostrzegania 2015r., Bruksela, s. 2

15

w wysokości do 0,1% PKB – taka jak w przypadku nieprzestrzegania złotej reguły paktu

fiskalnego. Niemniej jednak, nie każde przekroczenie wartości progowych skutkuje

automatycznym rozpoczęciem EIP. Jeżeli podczas analizy IDR Komisja stwierdzi,

iż wystąpienie nierównowag spowodowane jest efektem procesu doganiania, wówczas

zostaną jedynie sporządzone rekomendacje dla danego państwa.

Rysunek 1.

Przebieg procedury nierównowag makroekonomicznych

Źródło: opracowanie własne

W części prewencyjnej procedury ocenie podlegają wskaźniki makroekonomiczne

determinujące równowagę zewnętrzną i wewnętrzną. Dla każdego wskaźnika ustalono

wartości progowe; dla realnego efektywnego kursu walutowego oraz nominalnych kosztów

pracy są one bardziej restrykcyjne, jeżeli państwo jest członkiem strefy (Rysunek 2). Progi

dla poszczególnych wskaźników nie zostały zróżnicowane w zależności od poziomu rozwoju

państwa, choć w gospodarkach doganiających długotrwały deficyt na rachunku obrotów

bieżących lub aprecjacja realnego kursu walutowego mogą być zjawiskami zgodnymi

z równowagą makroekonomiczną20

. Sprawozdanie Komisji Europejskiej przedkładane

w ramach mechanizmu alarmowego zawiera również tabelę ze wskaźnikami dodatkowymi,

np. współczynnik aktywności zawodowej, stopę bezrobocia długotrwałego i młodzieży

czy poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Ze względu na ich obfitość niniejsza

praca zawiera analizę podstawowych wskaźników.

20

Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, 2012: Na czym polega

procedura nierównowag makroekonomicznych i czy jej wprowadzenie ma związek z przyjęciem euro przez

Polskę? [za:] http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/ integracja-ze-strefa-euro/faq/najczesciej-

zadawane-pytania-nt-euro

Mechanizm alarmowy Ekonomiczna interpretacja tabeli wskaźników makroekonomicznych (ang. economic reading)

Pogłębiona analiza procesów gospodarczych w państwach, w których wskaźniki przekraczają dopuszczalne progi (ang. in-depth review, IDR)

Brak nierównowag Zakończenie procedury

Występowanie nierównowag Sformułowanie przez Radę UE

rekomendacji dla danego państwa

Występowanie nadmiernych nierównowag Uruchomienie ramienia korekcyjnego

– procedury nadmiernej nierównowagi

16

Rysunek 2.

Zestaw wskaźników do mechanizmu alarmowego procedury nierównowag makroekonomicznych

Wskaźnik Wartość

progowa

Konkurencyjność i nierównowagi zewnętrzne

Saldo rachunku obrotów bieżących (w % PKB) – średnia z 3 lat -4% / +6%

Międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto (w % PKB) -35%

Realny efektywny kurs walutowy deflowany HICP – zmiana % w ciągu 3 lat ±5% (€) /

±11% (poza €)

Udział w rynkach eksportowych – zmiana % w ciągu 5 lat -6%

Nominalne jednostkowe koszty pracy – zmiana % w ciągu 3 lat +9% (€) /

+12% (poza €)

Nierównowagi wewnętrzne

Ceny nieruchomości – zmiana % w ujęciu rok do roku +6%

Stopa bezrobocia – średnia z 3 lat 10%

Przepływy kredytowe sektora prywatnego (w % PKB) 14%

Zadłużenie sektora prywatnego (w % PKB) 133%

Zobowiązania ogółem sektora finansowego – zmiana % w ujęciu rok do roku 16,5%

Dług sektora instytucji rządowych i pozarządowych (w % PKB)* 60%

* Wskaźnik ten jest badany w procedurze nadmiernego deficytu

Źródło: opracowanie własne

3.2. Analiza wskaźników makroekonomicznych krajów strefy

Jednym ze wskaźników badanych w obszarze nierównowag zewnętrznych (Tabela 3)

jest saldo rachunku obrotów bieżących, czyli łączna miara rozliczeń gospodarki z zagranicą,

wynikających z bieżących operacji – głównie kupna i sprzedaży towarów i usług.

W większości krajów strefy euro w 2014 roku można zauważyć poprawę salda w porównaniu

z latami poprzednimi. Państwom, które w 2010 roku posiadały deficyt przekraczający wartość

progową udało się go zmniejszyć, a niekiedy nawet zmienić w nadwyżkę (Hiszpania, Irlandia

i Słowacja). W 2014 roku deficyt na rachunku obrotów bieżących zanotowano w pięciu

krajach grupy, jednak w żadnym nie przekroczył on wartości progowej. Dodatni wynik

przewyższający górną granicę osiągnęły Niemcy (7%) i Holandia (10,7%).

Miernikiem bezpośrednio wskazującym, czy dany kraj jest dłużnikiem, czy też

wierzycielem w stosunku do zagranicy jest międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto.

W roku 2014 jego poziom wśród krajów wspólnoty był bardzo zróżnicowany. W grupie

wierzycieli znalazło się 7 państw na czele z Luksemburgiem, w którym nadwyżka aktywów

przekroczyła 200% PKB. Zadłużenie 9 państw było większe niż 35% PKB. W szczególności

najniższe wyniki zanotowano w krajach grupy PIIGS. Wahały się one między -93,5%

w Hiszpanii a -165% na Cyprze.

Następny wskaźnik zawarty w procedurze nierównowag makroekonomicznych określa

poziom konkurencyjności danego kraju. Realny efektywny kurs walutowy deflowany HICP,

czyli liczony w oparciu o zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych odnosi się do zmian

Tabela 3.

Konkurencyjność oraz zakłócenia równowagi w kategoriach zewnętrznych w krajach strefy euro w latach 2007, 2010 i 2014

Wskaźnik

Saldo rachunku obrotów

bieżących (w % PKB) Międzynarodowa

pozycja inwestycyjna

netto (w % PKB)

Realny efektywny kurs

walutowy deflowany

HICP

Udział w rynkach

eksportowych Nominalne jednostkowe

koszty pracy

średnia z 3 lat zmiana % w ciągu 3 lat zmiana % w ciągu 5 lat zmiana % w ciągu 3 lat

wartości progowe -4% / +6% -35% ±5% (€) / ±11% (poza €) -6% +9% (€) / +12% (poza €)

Kraj / Rok 2007 / 2010 / 2014

Austria 2,8 3,3 1,1 -9,8 -5,2 2,1 -1,8 -2,1 1,9 0,7 -14,7 -16,7 3,8 9,2 8,2

Belgia 1,9 -0,1 0,3 28,9 50,9 54,7 0,2 0,5 0,5 -10,3 -14,2 -10,3 5,8 7,8 5,8

Cypr -8,2 -12,1 *-4,0 11,7 -35,6 -165,1 -1,2 0,0 -1,4 12,6 -19,4 *-27,2 3,6 7,2 -12,3

Estonia -12,9 -1,5 -1,2 -71,3 -71,2 -41,1 6,5 4,6 4,7 52,0 8,4 22,5 31,6 12,8 17,5

Finlandia 3,6 1,8 -2,4 -25,9 19,7 *8,8 -4,9 -1,2 2,7 -5,9 -20,3 -26,2 3,8 13,2 8,3

Francja -0,1 -0,9 *-1,3 -1,5 -8,5 -16,4 -1,5 -2,2 -1,2 -18,1 -18,2 -14,6 5,7 7,5 *3,9

Grecja -11,2 -12,1 -0,3 -96,1 -98,3 -121,9 -0,4 2,9 -5,6 3,8 -20,0 -17,5 10,6 13,1 -11,6

Hiszpania -8,8 -6,3 0,7 -78,1 -89,1 -93,5 2,7 -0,3 -1,0 3,2 -10,5 -11,4 11,3 5,7 -3,9

Holandia 7,8 5,6 10,7 -6,0 24,5 65,8 -2,1 -1,5 0,8 -2,7 -8,5 -12,0 1,5 7,1 5,6

Irlandia -6,7 -6,4 *1,1 -19,5 -88,0 -97,5 3,1 -5,4 -3,5 -15,4 -13,0 -9,5 14,3 -3,2 5,6

Luksemburg 10,7 7,1 *5,5 105,0 153,6 *216,4 2,4 1,2 0,5 23,0 -0,6 9,1 8,4 14,1 *10,5

Łotwa -17,7 -0,6 0,2 -55,8 -81,9 -61,2 7,7 6,7 0,4 93,1 20,5 9,0 69,3 -4,6 15,5

Malta -5,5 -3,9 2,5 19,4 35,1 37,4 1,2 -0,7 0,0 -12,1 16,4 -19,3 4,9 9,2 6,9

Niemcy 5,8 5,8 7,0 -5,8 35,4 36,4 -1,3 -3,7 -0,3 0,6 -8,8 -8,5 -2,9 7,5 7,6

Portugalia -10,1 -10,9 0,0 -88,8 -104,3 -111,6 0,6 -3,1 1,8 -4,5 -7,8 -6,0 5,1 12,0 -1,6

Słowacja -7,2 -4,2 0,9 -51,5 -63,1 -70,0 18,1 10,9 1,3 74,4 31,3 2,4 6,2 9,7 3,7

Słowenia -2,6 -2,0 4,7 -21,3 -42,4 -44,7 -1,2 1,2 1,2 19,8 -3,7 -11,8 5,4 16,1 -0,1

Włochy -1,3 -2,7 0,8 -24,1 -24,7 -27,7 -1,2 -1,9 0,2 -10,0 -19,8 -15,0 6,5 8,9 3,2

*dane z 2013r.; kolorem szarym oznaczono dane sprzed przyjęcia wspólnej waluty

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu oraz http://ec.europa.eu/economy_finance/indicators/economic_reforms/eip/index.html#/headline

17

Tabela 4.

Zakłócenia równowagi w kategoriach wewnętrznych w krajach strefy euro w latach 2007, 2010 i 2014

Wskaźnik

Ceny nieruchomości Stopa bezrobocia Przepływy kredytowe sektora prywatnego

(w % PKB)

Zadłużenie sektora

prywatnego (w % PKB)

Zobowiązania ogółem

sektora finansowego

zmiana % w ujęciu

rok do roku średnia z 3 lat

zmiana % w ujęciu

rok do roku

wartości progowe +6% 10% 14% 133% 16,5%

Kraj / Rok 2007 / 2010 / 2014

Austria 2,0 4,4 1,6 4,8 4,3 5,3 8,1 1,0 *0,2 127,2 133,4 *125,5 11,0 -1,9 *-3,6

Belgia 4,7 1,4 -1,1 8,1 7,7 8,2 18,0 2,9 0,0 133,9 155,6 185,6 15,5 -0,7 4,7

Cypr 8,1 -8,0 -2,0 4,6 5,1 14,6 29,3 22,2 *-11,2 268,3 315,3 *344,8 27,2 -2,6 *-19,5

Estonia 12,1 2,1 12,9 6,2 11,9 8,7 30,0 -7,6 *5,4 127,5 140,5 *119,4 27,8 -9,5 *8,9

Finlandia 3,9 4,8 -1,7 7,7 7,7 8,2 13,0 7,4 *0,7 122,3 145,8 *146,6 10,2 9,0 *-11,8

Francja 3,6 3,6 -2,0 8,6 8,6 10,1 11,2 4,6 *1,8 115,6 131,8 *137,3 12,6 3,3 *-0,6

Grecja 2,5 -8,1 -5,6 9,1 10,0 26,2 16,2 5,6 *-1,1 101,9 128,8 *135,6 22,0 7,7 *-16,3

Hiszpania 6,3 -3,6 0,4 8,7 16,4 25,1 26,0 0,9 *-10,7 191,9 201,5 *172,2 16,8 -2,3 *-10,2

Holandia 2,5 -2,6 -0,5 4,6 3,8 6,8 13,1 2,8 *2,1 216,8 229,4 *229,7 15,0 5,8 *-3,2

Irlandia 4,3 -10,4 12,5 4,5 10,8 13,0 24,9 2,6 *-5,7 198,1 261,1 *266,3 9,6 6,3 *1,0

Luksemburg 4,8 4,4 *4,7 4,5 4,9 5,6 : -53,4 *27,7 : 346,1 *356,2 12,5 13,9 *8,8

Łotwa 22,0 -8,5 5,7 7,7 14,9 12,6 29,6 2,6 *0,8 102,9 132,4 *90,9 36,7 -0,4 *5,2

Malta 19,6 -1,0 4,8 6,7 6,6 6,2 8,8 -5,0 *0,4 144,7 160,4 *137,1 50,3 2,7 *0,7

Niemcy -3,7 -1,0 *1,8 10,1 7,5 5,2 2,0 0,2 *1,2 111,0 107,7 *103,5 8,1 -0,9 *-6,3

Portugalia -1,9 -1,0 3,6 8,7 10,4 15,4 18,2 5,3 -8,9 185,0 201,5 189,0 10,2 11,5 -0,4

Słowacja 25,7 -5,0 1,5 13,7 12,1 13,8 9,7 3,1 *5,4 60,9 68,7 *74,8 25,6 2,0 *-0,3

Słowenia 18,7 -1,3 -6,9 5,8 5,9 9,4 21,5 1,9 *-4,0 96,3 115,6 *101,9 28,6 -3,4 *-10,5

Włochy 2,6 -2,2 -4,3 6,9 7,4 11,8 11,9 4,4 *-3,0 109,6 121,2 *118,8 0,6 3,3 *-0,7

*dane z 2013r.; : - brak danych; kolorem szarym oznaczono dane sprzed przyjęcia wspólnej waluty

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu oraz http://ec.europa.eu/economy_finance/indicators/economic_reforms/eip/index.html#/headline/

18

19

kursów walutowych i cen 42 krajów uprzemysłowionych (m.in. UE, USA, Japonii, Norwegii,

Chin, Szwajcarii). Jego ujemna wartość świadczy o poprawie konkurencyjności. W roku 2014

wartość wskaźnika niemal wszystkich państw strefy kształtowała się w zalecanym przedziale

±5%. Konkurencyjność została utrzymana w 6 krajach, zaś największą deprecjację

odnotowano w Grecji: -5,6%. Pośród państw, w których wartość realnego kursu walutowego

wzrosła najbardziej, znalazły się Estonia, Finlandia, Austria i Portugalia.

Kolejny miernik przedstawia zmiany znaczenia eksportu usług i towarów państw

wspólnoty w światowym eksporcie. Niemal wszystkie kraje strefy euro w latach 2007-2014

traciły swoje udziały w rynkach eksportowych. Porównując dane z roku 2007 i 2014,

w Finlandii, Grecji i Słowenii odnotowano spadki udziałów o 20 punktów procentowych

lub więcej. Spadek o więcej niż 30 punktów procentowych nastąpił w Estonii, Łotwie,

Słowacji i Cyprze – krajach, które w roku 2007 nie były jeszcze członkami unii walutowej.

W 2014 roku nastąpił wzrost udziału w rynkach eksportowych jedynie gospodarek Estonii,

Luksemburgu, Łotwy i Słowacji. Pozostałe kraje strefy osiągnęły bądź przekroczyły wartość

progową tego wskaźnika.

W kategoriach zewnętrznych badana jest również zmiana procentowa nominalnych

jednostkowych kosztów pracy. W większości państw, w których nastąpił wzrost kosztów

pracy (porównując dane z roku 2007 i 2010), w roku 2014 zaobserwowano ich ponowny

spadek. Wartość progowa została przekroczona w Estonii, Luksemburgu i na Łotwie.

Największy spadek nominalnych jednostkowych kosztów pracy nastąpił na Cyprze (-12,3%)

oraz w Grecji (-11,6%).

Wśród wskaźników makroekonomicznych badanych w kategoriach wewnętrznych

(Tabela 4) znalazły się ceny nieruchomości. W większości krajów strefy nieruchomości

po wzroście cen w roku 2007, w 2010 zaczęły tracić na wartości lub drożały w wolniejszym

tempie. W sześciu państwach w 2014 roku tendencja się utrzymała. Zmiany cen

nieruchomości we wspólnocie są bardzo zróżnicowane. W ośmiu krajach mieszkania traciły

na wartości; największy spadek (-6,9%) odnotowano w Słowenii. Państwami, w których ceny

nieruchomości w 2014 roku znacząco wzrosły (przekraczając 6-procentowy zalecany

poziom), są Estonia i Irlandia.

Następnym miernikiem procedury są przepływy kredytowe sektora prywatnego, czyli

wielkości zobowiązań finansowych podmiotów prywatnych wyrażane w relacji do PKB.

Od wybuchu kryzysu wartość wskaźnika w strefie generalnie spadała. Jeszcze w 2007 roku

w sześciu państwach wspólnoty przepływy sektora prywatnego przekraczały granicę 14%.

Największa akcja kredytowa była prowadzona w Hiszpanii i Irlandii – wartość wskaźnika

wynosiła tam odpowiednio 26% i 24,9%. Przełożyło się to na załamanie rynku nieruchomości

w tych krajach. W roku 2013 żaden kraj strefy (poza Luksemburgiem) nie przekroczył progu

ostrożnościowego. W sześciu państwach odnotowano ujemną wartość wskaźnika.

Zadłużenie sektora prywatnego (gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

niefinansowych) w krajach strefy jest bardzo wysokie. Dominuje grupa państw

ze wskaźnikiem przekraczającym wartość progową. W latach 2007-2013 zadłużenie stale

rosło w Belgii, Cyprze, Finlandii, Francji, Grecji, Holandii, Irlandii, Luksemburgu i Słowacji.

W pozostałych państwach zdołano obniżyć zadłużenie z wartości najwyższych osiągniętych

w 2010 roku. W najbardziej efektywnym stopniu zadłużenie zmniejszyli Łotysze i Hiszpanie.

20

Kolejnym makroekonomicznym miernikiem zakłóceń w kategoriach wewnętrznych

są zobowiązania ogółem sektora finansowego. W 2007 roku w Estonii, Grecji, Hiszpanii

i Słowenii zobowiązania przekraczały wartość progową. W większości krajów strefy

ograniczano skalę należności w kolejnych latach. Jedynie w Belgii i na Łotwie po spadku

wskaźnika w 2010 roku nastąpił jego ponowny wzrost w 2013. W całej strefie w 2013 roku

zanotowano poziom zobowiązań nieprzekraczający progu ostrożnościowego.

Rysunek 3.

Stopa bezrobocia w krajach strefy euro w latach 2007, 2010 i 2014

Źródło: opracowanie własne

Po kryzysie finansowym kraje zarówno Unii Europejskiej, jak i strefy euro zmagają się

ze stale rosnącym poziomem bezrobocia (Rysunek 3). W roku 2007 niemal w całej

wspólnocie odsetek niepracujących był rzędu kilku procent. Jedynie w Niemczech wynosił

około 10%. Niemniej jednak, jest to jedyny kraj (obok Malty), w którym stopa bezrobocia

systematycznie spadała. Obecnie bez pracy pozostaje tam 5,2% mieszkańców; jest to

najlepszy wynik dla strefy. W pozostałych krajach sytuacja stale się pogarsza. W 2014 roku

bezrobotnych było 10,7% mieszkańców Unii, a w samej strefie 12% - jest to rekordowa

wartość w historii. Największy poziom stopy bezrobocia zanotowano w krajach grupy PIIGS

oraz na Słowacji – pomiędzy 13% w Irlandii a 26,2% w Grecji. Równocześnie, Grecja,

Hiszpania oraz Cypr są państwami, w których w ciągu 7 lat bezrobocie wzrastało najszybciej;

odpowiednio o 17,1%, 16,4% i 10%. Względnie stabilna sytuacja na rynku pracy panuje

w Austrii, Luksemburgu, Belgii, Finlandii i na Malcie. Także na Słowacji poziom bezrobocia

zanadto się nie zmieniał, notowany jest on tam jednak na wyższym poziomie (13%).

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

2007 2010 2014

próg ostrożnościowy

21

WNIOSKI

1. Zróżnicowania rozwoju gospodarek narodowych państw europejskich i niekonsekwencja

w przestrzeganiu reguł fiskalnych spowodowała osłabienie Unii Gospodarczej

i Walutowej w latach przed kryzysem.

2. Niekonsekwencja w przestrzeganiu reguł fiskalnych przez znaczących członków UE

pozwoliła na nadużycia ze strony pozostałych krajów. W ostatnim roku przed wybuchem

kryzysu finansowego zadłużenie aż połowy państw strefy przekraczało wartość

referencyjną.

3. Kryzys zadłużeniowy będący następstwem ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego

zobligował władze wspólnoty do podjęcia działań mających na celu przywrócenie

stabilności gospodarczej.

4. Pomoc doraźna udzielona w latach 2011-2013 przez rządy krajów-wierzycieli krajom-

dłużnikom (szczególnie grupie PIIGS) pokazała poczucie odpowiedzialności

za wspólnotę i ograniczyła spadek zaufania do strefy euro jako całości.

5. Utworzony w 2013 roku Europejski Mechanizm Stabilności stał się podstawowym

instrumentem wsparcia krajów potencjalnie zagrożonych destabilizacją finansową.

6. Pakiet reform przeprowadzonych w reakcji na kryzys zawiera innowacyjną procedurę

nierównowag makroekonomicznych wprowadzającą kontrolę sytuacji gospodarek

w państwach członkowskich.

7. Wieloetapowość procedury nierównowag makroekonomicznych pozwala na odpowiednie

zbadanie sytuacji w poszczególnych państwach i gwarantuje podjęcie konkretnych

czynności w zależności od uwarunkowań.

8. Mimo przeprowadzenia reform nadal poważnymi problemami w Unii Gospodarczej

i Walutowej są: rosnące bezrobocie, problemy ze spłacaniem zadłużenia, a także spadek

aktywności gospodarczej.

9. Dołączenie Polski do unii walutowej będzie wiązało się z przestrzeganiem ścisłego

nadzoru makroekonomicznego. W razie wystąpienia poważnych problemów finansowych

RP będzie mogła liczyć na otrzymanie pomocy z Europejskiego Mechanizmu

Stabilności.

22

Bibliografia

Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, 2011: Implikacje

reformy instytucjonalnej strefy euro dla procesu wprowadzenia euro w Polsce, Warszawa

Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, 2012: Na czym

polega procedura nierównowag makroekonomicznych i czy jej wprowadzenie ma związek

z przyjęciem euro przez Polskę? [za:] http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/

integracja-ze-strefa-euro/faq/najczesciej-zadawane-pytania-nt-euro

Gasz M., 2013: Mechanizmy przeciwdziałania kryzysowi zadłużenia w strefie euro, Uniwersytet

Rzeszowski, Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 30

Gasz M., 2014: Źródła niestabilności gospodarczej państw strefy euro w warunkach kryzysu,

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Studia Ekonomiczne, nr 166

Komisja Europejska, 2014: Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady,

Europejskiego Banku Centralnego i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego

przedkładane w ramach mechanizmu ostrzegania 2015r., Bruksela

Kraciuk J., 2013: Kryzys finansowy strefy euro, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku,

Optimum. Studia Ekonomiczne, nr 64

Matysek Ł., 2012: Wpływ spekulacji finansowych na koniunkturę gospodarczą – analiza światowego

kryzysu gospodarczego 2007-2010, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Narodowy Bank Polski, 2013: Kryzys w strefie euro. Przyczyny, przebieg i perspektywy jego

rozwiązania, Warszawa

Narodowy Bank Polski, 2014: Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Warszawa

Narodowy Bank Polski, 2014: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa

Szkudlarek P., 2013,. Kryzys finansów publicznych w Unii Europejskiej, Uniwersytet Szczeciński,

Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, nr 32

Trzcińska A., 2013: Europejski Mechanizm Stabilności jako stabilizator w planowanej unii

finansowej, Narodowy Bank Polski, Departament Edukacji i Wydawnictw, Warszawa

23

Spis tabel/wykresów

Tabela 1. Deficyt budżetowy w krajach strefy euro w latach 2007-2014

Tabela 2. Dług publiczny w krajach strefy euro w latach 2007-2014

Tabela 3. Konkurencyjność oraz zakłócenia równowagi w kategoriach zewnętrznych w krajach strefy

euro w latach 2007, 2010 i 2014

Tabela 4. Zakłócenia równowagi w kategoriach wewnętrznych w krajach strefy euro w latach 2007,

2010 i 2014

Rysunek 1. Przebieg procedury nierównowag makroekonomicznych

Rysunek 2. Zestaw wskaźników do mechanizmu alarmowego procedury nierównowag

makroekonomicznych

Rysunek 3. Stopa bezrobocia w krajach strefy euro w latach 2007, 2010 i 2014