P a g e | 0

Javna zdravstvena ustanova

DOM ZDRAVLJA

GRAČANICA

PRIJEDLOG ZBRINJAVANJA, ODLAGANJA

MEDICINSKOG OTPADA

U JZU DOM ZDRAVLJA

GRAČANICA

Autor: Delid Elvirs, Dipl.Sanitarni Inženjer

Specijalizant sanitarnog nadzora

P a g e | 0

S A D R Ž A J

Uvod....................................................................................1

Definisanje opasnog otpada...............................................2

Medicinski otpad.................................................................2

Evropski katalog otpada......................................................3

Klasifikacija medicinskog opasnog otpada prema

svijetskoj zdravstvenoj organizaciji (who).....................5

Opšti podaci o medicinskom opasnom otpadu (moo)........6

Zakonodavna kontrola.........................................................8

Zbrinjavanje medicinskog otpada po eu direktivama.........8

Pravilnik

O upravljanju medicinskim otpadom ...............................11 I. Opde odredbe II. Definicije III. Opdi principi za upravljanje medicinskim otpadom .....12 IV. Planiranje upravljanja medicinskim otpadom V. Odbor za upravljanje otpadom .....................................13 VI. Medicinski otpad u zdravstvenim ustanovama ...........14 VII. Prenos medicinskog otpada na trede lice ...................16 VIII. Ugovori o povratu lijekova ........................................16 Ix. Završne odredbe ..........................................................16 Opasnosti i rizici vezani za ne adekvatno upravljanje

medicinskim otpadom.......................................................17

Mjere predostrožnosti u cilju izbijegavanja rizika ............18

Preporuke za upravljanje medicinskim otpadom..............18

Struktura upravljanja medicinskim otpadom u domu

zdravlja..............................................................................19

Odlaganje i tretman medicinskog otpada u domu

zdravlja..............................................................................20

Trenutno stanje upravljanja medicinskim otpadom..........20

Prikaz sigurnog načina zbrinjavanja i Odlaganja oštrog medicisnkog otpada u Jzu dom zdravlja gračanica...............................................23 Deponija ...........................................................................24

Prijedlog rukovanja medicinskim otpadom......................25

Skladištenje i transport.....................................................26

Razdvajanje i skladištenje medicinskog otpada................27

Transport medicinskog otpada ........................................28

Pouzdano rukovanja i smiještaj medicinskog otpada

Minimizacija i reciklaža medicinskog otpada...................30

Metode tretmana medicinskog otpada...........................31

Insineracija......................................................................32

Tipovi insineratora...........................................................32

Plazma tehnologija

Hemijska dezinfekcija......................................................33

Autoklaviranje

Ispuštanje tečnog otpada u kanalizaciju

Odlaganje na deponiju......................................................34

Inkapsulacija

Preporuke za upravljanje medicinskim otpadom.............35

Sakupljanje podataka

Institucionalni zahtjevi.

Sakupljanje i skladištenje medicinskog otpada

Tretman,transport i odlaganje medicinskog otpada.......38

Zaključak..........................................................................41

Literatura.........................................................................42

Sadržaj.............................................................................0

P a g e | 1

UVOD

U kompleksu mjera za upravljanje medicinskim otpadom (m.o) jasno se izdvajaju četiri osnovna

aspekta: pravni, ekonomski, organizacioni i tehnološki. Samo kompleksnim pristupom i

racionalnim rješenjima pruža se mogudnost uspješnog upravljanja medicinskim otpadom.

Medicinski otpad (m.o) je otpad od zdravstvene zaštite ljudi i životinja i srodnog istraživanja.

Svaki material nastao od tretmana dolazedih ili odlazedih pacijenata na medicinskim

odjeljenjima ili ambulantama bi trebalo da predstavlja medicinski otpad. Pod medicinskim

otpadom se podrazumijeva sav otpad nastao u zdravstvenim ustanovama, bez obzira na njegov

sastav, osobine i porijeklo. Medicinski otpad predstavlja značajan problem za zdravlje ljudi,

životinja i ekološki sistem. Razvoj zdravstvene tehnologije promijenio je količinu i satav otpada.

Otpad koji nastaje kao rezultat pružanja zdravstvenih usluga, u zdravstvenim ustanovama,

predstavlja mješavinu komunalnog i opasnog medicinskog otpada. Samo rukovanje

medicinskim otpadom počinje u zdravstvenim ustanovama od ambulate do čekaonice. U suštini

postoji uzročna veza između pakovanja, skladištenja i transporta. Čitav niz radnji u postupanju s

medicinskim otpadom otpočinje sa razdvajanjem Medicinskog-Otpada(MO) na izvoru, sa

posebno označenim spremnicima i kontejnerima. Kao što je praksa kod upravljanja komunalnim

i drugim otpadom tako i kod medicinskog otpada moraju se preduzeti mjere minimizacije i

reciklaže otpada, čime se čitav proces upravljanja medicinskim otpadom pojednostavljuje i

ekonomski čini isplativim. Integralno upravljanje MO je složen proces koji zahtijeva

interdisciplinaran pristup i timski rad stručnih ljudi raznih profila, kao i angažovanje relevntnih

institucija ne samo iz FBIH nego i iz okruženja.

P a g e | 2

DEFINISANJE OPASNOG OTPADA

Opasan otpad je bilo koji otpad ili kombinacija otpada, koji predstavlja bitnu opasnost, sada ili u

bududnosti po ljudski život, biljni ili životinjski svijet, i koji ne može biti tretiran ili odložen bez

posebnih predostrožnosti.

MEDICINSKI OTPAD

Pod medicinskim otpadom podrazumijeva se sav otpad nastao u zdravstvenim ustanovama,

bez obzira na njegov sastav, osobine i porijeklo. To je heterogena mješavina klasičnog smeda,

infektivnog, patološkog laboratorijskog otpada, organskog materijala, ambalaže lijekova i

drugog hemijskog otpada. Definisan je kao otpad koji sadrži bilo kakve kontaminirane tvari

ljudskog ili životinjskog porijekla koje mogu prouzrokovati prenos bolesti na ljude i životinje, kao

i hemijske supstance, radioaktivne materije, lijekove i druge materije koje predstavljaju rizik od

zagađenja okoline ili ugrožavanja zdravlja. On uključuje i otpad iz minornih ili rasutih izvora kao

što su domadinstva. Za uspiješno riješavanje problema upravljanja MO posebno su značajni

infektivni i patološki otpad jer njihove karakteristike i količine određuju i način postupanja sa

MO.

Prema definiciji Agencije za zaštitu životne sredine SAD (USEPA) sledede grupe MO se

smatraju infektivnim odnosno opasnim;

pribor za zasijavnje i kultivisanje,

krv i krvni derivati i produkti krvi,

igle, šprice, pipete, epruvete i labolatorijsko staklo,

otpad sa hirurgije i iz obdukcionih sala,

otpad iz infektivnih odijeljenja i karantina,

ljudska tkiva, ekskreti, i organi koji sadrže patogene mikroorganizme,

otpad koji nastaje pri hemodijalizi i transfuziji krvi,

otpad iz proizvodnje vakcina i seruma,

tkiva organi i labolratorijske životinje korištene za eksperimente sa patogenim

mikroorganizmima.

P a g e | 3

EVROPSKI KATALOG OTPADA

Klasifikacija MO u Evropskoj uniji određena je Evropskim katalogom otpada(EU

Direktiva75/442EEC)na slijededi način (Tabela 1.1.):

Tabela 1.1.Klasifikacija medicinskog otpada prema Evropskom katalogu otpada

18 00 00 Otpad od zdravstvene zaštite ljudi i životinja i/ili sa tim povezanog istrživanja (isključujuči otpad iz kuhinja i restorana koji ne dolazi od neposredne zdravstvene zaštite)

18 01 00 Otpad iz porodilišta, dijagnostike, tretmana ili prevencije bolesti ljudi

18 01 01 Oštri instrumenti (izuzev 180103)

18 01 02 Dijelovi tijela i organi uključujudi i kese sa krvlju i krvne produkte (izuzev 180103)

18 01 03 Otpadi čije sakupljanje i odlaganje podliježe posebnim zahtjevima zbog sprečavanja infekcije

18 01 04 Otpadi čije sakupljanje i odlaganje ne podliježe posebnim zahtjevima zbog sprečavanja infekcija (npr, zavoji, gipsevi, posteljina, odjeda za jednokratnu upotrebu, pelene,)

18 01 06 Hemikalije koje se sastoje od ili sadrže opasne supstance

18 01 07 Hemikalije drugačije od onih 180106

18 01 08 Citotoksični i citostatični lijekovi

18 01 09 Lijekovi drugačiji od onih navedenih u 180108

18 01 10 Otpadni amalgam iz stomatologije

18 02 Otpadi od istraživanja, dijagnostike, tretmana ili prevencije bolesti životinja

18 02 01 Oštri instrumenti (izuzev 180202)

18 02 02 Otpad čije sakupljanje i odlaganje podliježe posebnim zahtijevima zbog sprečavanja infekcije

18 02 03 Otpad čije sakupljanmje i odlaganje podliježe posebnim zahtijevima zbog spreččavanja infekcije

18 02 05 Hemikalije koje se sastoje od ili sadrže opasne supstance

18 02 06 Hemikalije drugačije od onih navedenih 1802 05

18 02 07 Citotoksični i citostatični lijekovi

18 02 08 Lijekovi drugačiji od onih navedenih u 18 01 07

P a g e | 4

U mnogim evropskim zakonima, medicinski otpad je definisan kao;

a) Otpad koji se dijelimično ili sasvim sastoji od:

ljudskog ili životinjskog tkiva,

krvi iostalih tjelesnih tečnosti,

ekskreta,

lijekova ili drugih farmaceutskih proizvoda,

briseva ili zavoja,

špriceva, igli i drugih oštrih instrumenata koji, ako nisu osigurani, mogu biti opasni za

osobe koje sa njima dolaze u dodir.

b) Otpad koji potiče od medicinske, zubarske, veterinarske, apotekarske ili slične prakse,

istraživanja, tretmana, zaštite ili uzimanja krvi za transfuziju, čini otpad koji može izazvati

zarazu bilo koje osobe koja sa njima dođe u dodir.

Dvije posebne kategorije MO se dalje pravno definišu i podvrgavaju kontroli i određenoj praksi,

a uključuju:

Otpad koji sadrži ili se sastoji od lijekova koji se izdaju samo na recept uključujudi

citostatike

Upotrebljene oštre instrumente i /ili prazne špriceve koji mogu sadržati ili biti zagađeni

lijekovima koji se izdaju samo na recept, ili igle/oštri instrumenti koji su korišteni na

pacijentima sa infekcijom.

Ostali „specijalni otpad“de se stvarati u zdravstvenim objektima i ako se ne radi o medicinskom

otpadu često de se podlijegati propisima, a uključuje:

otpad visokog stepana zaraznosti,

otpad od bioloških agenasa,

medicinski preparati koji se ne izdaju na recept, a imaju opasna svojstva,

fotografske hemikalije,

baterije,

ulja i rastvarači,

živa (prosuta živa,slomljeni termometri),

hemikalije iz laboratorije zdravstvenih ustanova,

radioaktivan otpad iz laboratorija zdravstvenih ustanova.

P a g e | 5

KLASIFIKACIJA MEDICINSKOG OPASNOG OTPADA PREMA SVJETSKOJ ZDRAVSTVENOJ

ORGANIZACIJI (WHO)

U ovoj klasifikaciji upotrebljeni su termini „zdravstveno-medicinski rizični otpad“ koji se definiše

kao :

biološki otpad, (prepoznatljivi anatomski ostaci),

infektivni otpad,

hemikalije, toksini ili farmaceutski proizvodi (uključujudi i citotoksine i lako isparljive

supstance),

oštrice (igle, skalpeli, polomljeni materijali),

radioaktivan otpad.

Osim predhodno pomenutih klasifikacija postoji takođe i klasifikacija WHO koja se odnosi na

upravljanje MO, a u kojoj se koristi 5 kategorija za podijelu Medicinskog opasnog otpada- MOO i

to na slijededi način;

GRUPA A

Prepoznatljiva ljudska tkiva, krv, životinjske leševe, tkiva iz veterinarskih centara, bolnica i

laboratorija.Zaprljane hirurške obloge, brisevi i ostali sličan zaprljan otpad. Ostali otpadni

materijali, npr. od infektivnih oboljenja.

GRUPA B

Odbačene šprice, igle, ketriđži /punjenja, polomljena staklena oprema, i svaki drugi

kontaminirani oštri instrumenti ili artikli.

GRUPA C

Mikrobiološke kulture ipotencijalno zarazan otpad sa odijela patologije i ostalih zdravstvenih i

istraživačkih laboratorija.

GRUPA D

Lijekovi ili ostali farmaceutski proizvodi.

P a g e | 6

OPŠTI PODACI O MEDICINSKOM OPASNOM OTPADU (MOO)

Medicinski opasni otpad predstavlja značajan dio u ukupnom medicinskom otpadu koji dnevno

nastaje u raznim zdravstvenim institucijama.U nekim evropskim državama MOO naziva se još i

„posebni medicinski otpad , i klinički otpad“. Prvi naziv se najčešde upotrebljava u literaturi i

dokumentima koje objavljuje WHO.

Na slici 3.1.je dat pregled zastupljenosti MOO u ukupnoj količini medicinskog otpada.

Prema različitim izvorima podataka i na osnovu iskustva MOO predstavlja 20% - 50% ukupnog

otpada koji se proizvede u zdravstvenim ustanovama. Međutim, sudedi prema podacima koji su

prikupljeni putem anketnih i u direktnom kontaktu sa zdravstvenim institucijama, taj postotak

je bliži donjoj granici, i krede se između 25% i 30%.

Medicinski opasni otpad (MOO) prema Svijetskoj zdravstvenoj organizaciji čine:

Infektivni otpad – odbačeni materijali nastali u toku aktivnosti koje se provode u zdravstvenim

institucijama na ljudima ili na životinjama kojima potencijal prenošenja zaraznih agenasa na

ljude. U ovu grupu ulaze odbačeni materijali ili oprema korištena u procesu dijagnostikovanja,

liječenja ili sprečavanja oboljenja, vršenja ljekarskog pregleda, ili u svrhe indetifikovanja, a koji

su bili u kontaktu sa krvlju ili njenim derivatima, tkivima, tečnostima ili sekretima iz tkiva, ili od

otpada iz izolovanih karantinskih odjeljenja na infektivnom odjelu. Ovakav otpad obuhvata

slijedede, ali nije ograničen samo na to: kulture i rodove, tkiva, obloge, briseve ili druge artikle

natopljenje krvlju, šprice, igle, skalpeli, pelene, kesice za krv. Materijali inkontinencije iz

staračkih domova, kudnih tretmana, ili iz specijalizovanih zdravstvenih ustanova koje obično ne

P a g e | 7

tretiraju rutinski infektivna oboljenja (psihijatrijske klinike) predstavljaju izuzetak od ove

definicije, i ne smatraju se zaraznim medicinskim otpadom. Igle i oštrice, bez obzira na to da li

su kontaminirane ili ne, potrebno je smatrati podgrupom zaraznog (infektivnog) medicinskog

otpada.

Patogeni otpad-ljudsko tkivo ili tečnosti (dijelovi tijela, krv i druge tjelesne tečnosti, ljudski

fetusi i dr).

Oštrice –igle, setovi za infuziju, skalpeli, noževi, oštrice, slomljeno staklo i dr.

Farmaceutski otpad- otpad koji sadrži lijekove i druge farmaceutske preparate (lijekovi, vakcine

i serumi koji nemaju deklaraciju, sa isteklim rokom upotrebe, izmijenjenih fizičko-hemijskih

karakteristika ili se više ne koriste, ambalaža koja sadrži lijekove, deformisani, izlomljeni ili

zagađeni farmaceutski proizvodi, narkotici, opijati i slični lijekovi).

Genotoksični otpad-otpad koji sadrži supstance sa genotoksičnim svojstvima, uključujudi i

citotoksične i antineoplazične lijekove, genotoksične hemikalije kao i šprice, igle i bočice koje su

korištene sa ovim lijekovima.

Hemijski otpad-otpad koji sadrži hemijske supstance,uključujudi ;laboratorijske supstance i

hemikalije, razvijače filmova, dezinfekcijska sredstva kojima je istekao rok upotrebe ili koja se

više ne upotrebljavaju, rastvarači i razređivači, sredstva za čišdenje i ostalo.

Otpad sa visokim sadržajem teških metala-sastoji se od materijala i opreme sa teškim

metalima i njihovim derivatima, uključujudi: baterije, toplomjere, termometre, manometre.

Kontejneri i posude pod pritiskom-sastoji se od punih ili praznih posuda i pakovanja tečnosti,

plina ili praškastih materijala pod sabijenim pritiskom, uključujudi posude sa gasom i metalna

pakovanja (konzerve) aerosola.

Radioaktivni otpad-otpad koji sadrži radioaktivne supstance, npr, iskorištene tekudine iz

radioterapije ili laboratorijskih istraživanja, kontaminiranu opremu i alate od stakla, pakovanja i

papir za apsorpciju, urin i izlučevine uzete od pacijenata koji su tretirani ili testirani otvorenim

(nezapečadenim) radionukleidima, zatvorene (zapečadene) izvore.

Prema statističkim podacima svijetske zdravstvene organizacije-WHO otpad koji nastaje u

jednoj zdravstvenoj ustanovi ima slijededi sastav;

Opšti otpad -80%

Patološki i infektivni otpad-15%

Hemijski i farmaceutski otpad -3%

Oštrice 1%

P a g e | 8

Specijalni opasni otpad (citostatici, kontejneri u posude pod pritiskom, materije sa

teškim metalima –slomljeni termometri, baterije i dr.)-1%

Osim predhodno navedene klasifikacije, MOO se dijeli i prema drugim raznorodnim

klasifikacijama koje definišu različiti zakoni:

Najšire prihvadena i najdetaljnija klasifikacija je ona koja je ponuđena u Evropskom

katalogu otpada (EKO-prema EU direktivama 75/442/EEC I 91/689/EEC-stav 18 00)

Otpad nastao u toku istraživanja obavljenih na ljudima i životinjama i /ili sličnim

istraživanjima.Ova klasifikacija definiše različite tipove medicinskog otpada uključujudi i

igle, oštrice i hemikalije pored zaraznog otpada i ostalog otpada koji nastane za vrijeme

direktnog kontakta.

Zakoni u nekim evropskim državama članicama EU detaljno klasifikuju medicinski otpad i

medicinski opasni otpad, vršedi podijelu otpada na kategeorije otpada visokog rizika, i

ostale kategorije otpada koji nastaje u zdravstvenim ustanovama, a koji može zaraziti

ljude pri direktnom kontaktu.

ZAKONODAVNA KONTROLA

Zbrinjavanje medicinskog otpada po EU direktivama

Razvoj i mogudnosti implementacije odgovarjudeg i dostupnog zakonodavstva bitne su

komponente uspostavljanja praktičnog i ekološko održivog sistema upravljanja opasnim

otpadom. U zakonodavstvu EU postoji veliki broj zakona i direktiva koje opisuju i utvrđuju

stanje u upravljanju otpadom. Pravni akti podijeljeni su u 5 kategorija koje pokrivaju cijelokupni

sistem upravljanja otpadom, od nastanka do dispozicije.

Prva kategorija su opšti okvirni (General Framework) koja opisuje strategije i mjere vezane za

smanjenje i recikliranje pojedinih vrsta otpada, odlaganje otpada, vrste odlagališta –deponija,

kontrolu odlaganja.

Kategoriju specifičnosti otpada (Specific waste) sadrži niz uredbi i smijernica o tretiranju i

odlaganju ambalažnog otpada, metalnog otpada, ulja i guma, baterija i akumulatora,

električnog i elektronskog otpada i PVC-a.

Kategorija opasni otpad (Hazardous waste) definiše kontrolisano upravljanje opasnim otpadom.

Tu su obuhvadene smijernice i naredbe vezane za odvajanje, označavanje, tretiranje i konačno

odlaganje opasnog i opasnog medicinskog otpada.

P a g e | 9

Posebnu kategoriju čine radioaktiivni otpad i radioaktivne stvari (Radioactiv waste and

substances) i za njih važe posebni zakoni.

Peta kategorija- spaljivanje otpada (incineration of waste) odnosi se na spaljivanje otpada koje

se trenutno smatra najpovoljnijom metodom uklanjanja otpada.

Direktiva evropskog parlamenta i savjeta iz 2006 godine sadrže sljedecu preporuku koja se

odnosi na upravljanje medicinskim otpadom:

Član 4: drzave clanice treba da preduzmu sve potrebne mjere kako bi osigurale odlaganje

otpada bez ugrožavanja zdravlja ljudi upotrebom metoda koje nece stetno uticati na prirodnu

sredinu naročito vodu, vazduh, zemljiste, biljni i životinjski svijet.

Evropsko zakondavstvo, direktive, uredbe te različite odluke u opštem slučaju predstavljaju

okvir za regulisanje upravljanja otpadom unutar zemalja članica postavljajuci istim odredjene

smjernice i ciljeve. Glavni zahtjevi su sadržani u direktivi o otpadu (okvirna direktiva) i direktivi o

opasnom otpadu. Direktiva o deponijama (Lanfill direktive 99/31/EC) danas predstavlja ključni

dio evropskog zakonodavstva o otpadu, s obzirom da postavlja jasne ciljeve svim državama

članicama da smanji količinu otpada koji se odlaže na deponije. Osnovni cilj direktive o

opasnom otpadu 91/689/EEC je da formuliše definiciju opasnog otpada i uvede vedu

harmonizaciju upravljanju takvim otpadom. Direktiva je dala i listu materija koje pripadaju

opasnom otpadu, sastojaka i osobina koje otpad čine opasnim. Postrojenja za tretman/

inseneraciju moraju da zadovoljavaju zahtjeve propisane direktivama u cilju sprečavanja

zagađenja životne sredine, ograničenja emisije i kontrole upravljanja. Direktive su obavezujude s

obzirom na rezultate koji se trebaju postici, za svaku zemlju članicu na koju se odnosi, ali se

odnosi na državu da izabre formu i metode (član 249.evropske zajednice-sporazum iz Nice).

Od niza direktiva i uredbi EU isticu se sledede:

direktiva savjeta 75/442/EEC o otpadu

direktiva savjeta 91/689/EEC o opasnom otpadu sa aneksima 1, 2 i 3

uredba savjeta 259/93 o nadgledanju kontroli prevoza opasnog otpada

direktiva savjeta 99/31EEC o deponijama otpada

direktiva savjeta 2000/76/EEC o spaljivanju otpada

Evropsko zakonodavstvo, kao i odgovarajuda nacionalna zakonodavstva počivaju na opšte

prihvadenim principima upravljanja otpada:

načelo prevencije, - načelo opreznosti, -načelo odgovornosti proizvođača otpada, -

načelo blizine. – načelo regionalnosti.

P a g e | 10

Bazelska konvencija UN-a je donešena 1980 godine. U njoj je sadržan program UN-a o zastiti

životne sredine. Konvencija upozorava da je najefikasniji način zaštite ljuskog zdravlja i životne

sredine od opasnosti prouzrokovane otpadom, redukcija njegovog stvaranja na minimum u

smislu količine i ili potencijane opasnosti po životnu sredinu.

Osnovne obaveze država članica su :

donošenje mjera za smanjenje nastajanja otpada,

uspostavljanje odgovarajudih mehanizama upravljanja i odlaganja opasnog otpada a i

drugog otpada,

nadzor u kontroli upravljanja opasnim otpadom,

uspostavljanje evidecije o nastajanju i ukupnom upravljanju opasnim i ostalim otpadom.

Dodaci iz direktive EZ broj 991/689 o opasnom otpadu

Osobine otpada koji ga čine opasnim

H1 „Eksplozivno“ : materije i preparati koji mogu eksplodirati pod uticajem plamena ili koji su

mnogo osjetljivi na udar ili trenje od dinitrobenzena,

H2 „Oksidativno“ : materije i preparati koji pokazuju visoko egzotermnu reakciju u kontaktu sa

drugim materijama, posebno sa zapaljivim materijama,

H3-A „Lako zapaljivo“ : tečne materije i preparati koje imaju tačku paljenja ispod 210 stepeni

Celzijusa (uključujudi ekstremno zapaljive tečnosti),

H3-B „Zapaljivo“ : tečne materije i preparati koji imaju tačku paljenja jednaku ili vedu od 210

stepeni Celzijusa i manju ili jednaku od 550 stepeni Celzijusa,

H4 „Iritirajude“ : nekorozivne materije i preparati koji tokom trenutnog, dužeg ili učestalog

kontakta sa kožom ili sluznicama mogu prouzrokovati upalu,

H5 „Štetno“: materije i preparati koji, ako se udišu ili progutaju, ili ako dođu u dodir sa kožom,

izazivaju ograničenu opasnost po zdravlje.

H6 „Toksično“ : materije i preparati (uključujuci veoma toksične materije i preparate) koji, ako

se udišu ili progutaju ili ako dođu u dodir sa kožom, mogu izazvati ozbiljne akutne ili hronične

posljedice na zdravlje pa čak i smrt,

H7 „Kancerogeno“ : materije i preparati koji, ako se udišu ili progutaju ili ako dođu u dodir sa

kožom mogu prouzrokovati rak ili povedati njegovu raširenost,

P a g e | 11

H8 „Korozivno“ : materije i preparati koji unistavaju zive stanice u kontaktu sa njima,

H9 „Infektivno“: materije koje sadrže žive mikroorganizme ili njihove toksine koji su poznati ili

za koje se opravdano sumnja da izazivaju bolesti čovjeka ili drugih živih organizama,

H10 „Teratogeno“: materije i preparati koje, ako se udišu ili progitaju ili ako dođu u dodir sa

kožom, mogu uzrokovati nenasljedne kongentalne deformacije ili povedati vjerovatnocu

njihovog javljanja,

H11 „Mutageno“: materije i preparati koji, ako se udišu ili progutaju ili ako dođu u kontakt sa

kožom, mogu uzrokovati nasljedne genetske poremedaje ili povedati vjerovatnodu njihovog

javljanja.

(„Službene novine Federacije BiH“, br. 77/08)

Na osnovu člana 58. stav 5. Zakona o upravljanju otpadom ("Službene novine Federacije BiH", broj 33/03), federalni ministar okoliša i turizma, u saradnji sa federalnim ministrom zdravlja, donosi

PRAVILNIK

O UPRAVLJANJU MEDICINSKIM OTPADOM

I. OPDE ODREDBE

Član 1.

Ovim Pravilnikom uređuju se opdi principi za upravljanje otpadom, planiranje upravljanja medicinskim otpadom, uspostavljanje odbora za upravljanje otpadom, prenos medicinskog otpada na trede lice.

Ovim Pravilnikom uspostavlja se sistem planiranja tretmana medicinskog otpada i upravljanja medicinskim otpadom u cilju smanjenja rizika po zdravstvene radnike, radnike na upravljanju otpadom, širu javnost i okoliš.

II. DEFINICIJE

Član 2.

U smislu ovog Pravilnika slijededi izrazi znače:

"zdravstvena ustanova" - svaka javna ili privatna bolnica, ambulanta, dom zdravlja, stomatološka ordinacija, dispanzer, akušerska i porodiljska klinika, domovi za stara i iznemogla lica, ambulante u preduzedima, školama i ostalim nemedicinskim ustanovama, centri za farmaceutsko istraživanje, centri za transfuziologiju, medicinske ili patološke laboratorije,

P a g e | 12

apoteke, pogrebne službe, mrtvačnice, veterinarske stanice i centri za biološko istraživanje koje su odobrene od strane ministra javnog zdravstva,

"medicinski otpad"- otpad koji se proizvodi u zdravstvenim ustanovama i koji je obuhvaden Pravilnikom o kategorijama otpada sa listama ("Službene novine Federacije BiH", broj 9/05).

Član 3.

Odredbe ovog Pravilnika ne odnose se na:

opdi otpad; otpad koji se stvara u domadinstvima, osim ako ga ne proizvodi medicinski radnik koji

pruža medicinsku njegu u kudi; radioaktivni otpad; zalihe lijekova sa isteklim rokom trajanja.

III. OPDI PRINCIPI ZA UPRAVLJANJE MEDICINSKIM OTPADOM

Član 4.

Rukovodilac zdravstvene ustanove u skladu sa svojim ovlastima dužan je da preduzima mjere na zaštiti radnika zdravstvene ustanove, radnika na transportu otpada i sektora za upravljanje otpadom kao i na zaštiti šire javnosti od rizika po zdravlje kao posljedica proizvodnje medicinskog otpada u zdravstvenoj ustanovi.

Rukovodilac je dužan da obezbijedi da se otpad tretira na okolinski prihvatljiv način.

IV. PLANIRANJE UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM

Član 5.

Upravljanje medicinskim otpadom vrši se na osnovu Plana upravljanja medicinskim otpadom.

Zdravstvena ustanova dužna je donijeti Plan upravljanja medicinskim otpadom u roku od dvije godine od dana stupanja na snagu ovog Pravilnika.

Plan upravljanja medicinskim otpadom mora biti usklađen sa Planom upravljanja otpadom kantona.

Plan upravljanja medicinskim otpadom odobrava kantonalno ministarstvo okoliša.

Član 6.

Zdravstvena ustanova dužna je imenovati referenta za upravljanje otpadom u ustanovi.

P a g e | 13

Za referenta za upravljanje otpadom može se imenovati lice sa završenom visokom stručnom spremom.

Ime referenta za upravljanje otpadom dostavlja se ministru zdravstva kantona na čijem se teritoriju zdravstvena ustanova nalazi (u daljnjem tekstu: ministar zdravstva).

Član 7.

Obaveze referenta za upravljanje otpadom su:

izrada i prilagođavanje Plana upravljanja medicinskim otpadom u ustanovi; nadzor nad primjenom Plana upravljanja i odredaba ovog Pravilnika; da obezbijedi obučavanje radnika zdravstvene ustanove za upravljanje medicinskim ot-

padom; organiziranje prevoza, odlaganja ili obnavljanja otpada koji zadovoljava potrebe upravl-

janja otpadom proizvedenog u zdravstvenoj ustanovi; vođenje evidencije o upravljanju medicinskim otpadom; pokretanje inicijativa za smanjenje količine proizvedenog otpada.

Referent za upravljanje otpadom odgovara za izvršenje svojih obaveza odboru za upravljanje otpadom odnosno rukovodiocu zdravstvene ustanove.

V. ODBOR ZA UPRAVLJANJE OTPADOM

Član 8.

Rukovodilac zdravstvene ustanove koja zapošljava više od 50 radnika je dužan uspostaviti odbor za upravljanje otpadom.

U odbor za upravljanje otpadom obavezno se imenuju rukovodilac zdravstvene ustanove, referent za upravljanje otpadom i referent za sprečavanje nastanka infekcija.

U odbor za upravljanje otpadom može biti uključeno i drugo osoblje koje imenuje rukovodilac zdravstvene ustanove.

Odbor za upravljanje otpadom odgovoran je za upravljanje medicinskim otpadom u zdravstvenoj ustanovi u skladu sa ovim Pravilnikom.

Odbor za upravljanje otpadom sastaje se najmanje jedanput u šest mjeseci radi razmatranja primjene sistema za upravljanje medicinskim otpadom u skladu sa ovim Pravilnikom i preduzimanja potrebnih aktivnosti.

P a g e | 14

Član 9.

Odbor za upravljanje medicinskim otpadom ima slijededa ovlaštenja i odgovornosti:

identificirati i klasificirati sav medicinski otpad pripremiti plan upravljanja otpadom organizovati odlaganje otpada u posebne kontejnere i skladištenje u privremeni

skladišni prostor obezbijediti odgovarajude zbrinjavanje otpada organizovati zbrinjavanje otpada što bliže mjestu nastanka poduzimati najviše sigurnosne mjere u slučaju potrebe

VI. MEDICINSKI OTPAD U ZDRAVSTVENIM USTANOVAMA

Član 10.

Vrste medicinskog otpada koje se obavezno razdvajaju od opdeg otpada od momenta kad se proizvedu do momenta kad se proslijede ovlaštenom licu za prevoz, odlaganje, tretman ili obnavljanje medicinskog otpada, su:

oštrice, veoma infektivan otpad, ostali infektivni i potencijalno infektivni otpad, farmaceutski otpad, genotoksični otpad, amalgamski otpad iz stomatološke prakse, opasni hemijski otpad, ostali hemijski otpad.

Veoma infektivni otpad zahtijeva toplotnu ili hemijsku sterilizaciju u području gdje se otpad proizvodi prije nego što se isti pomiješa sa ostalim infektivnim otpadom.

Kategorije medicinskog otpada navedene u stavu 1. ovog člana potrebno je držati u kutijama ili ambalaži na kojoj su jasno navedene karakteristike i obilježja kategorija i koje pružaju odgovarajudu zaštitu za osobe iz medicinskih ustanova koje stupaju u kontakt prilikom rukovanja navedenom ambalažom.

Medicinski otpad koji se stvara u zdravstvenim ustanovama prevozi se na unaprijed utvrđenu lokaciju u sklopu zdravstvene ustanove prije odlaganja, transporta ili prenosa do ovlaštene osobe za navedene aktivnosti.

P a g e | 15

Lokacija iz stava 4. ovog člana mora biti zatvorena prostorija koja ispunjava slijedede uvjete:

da je pod nadzorom referenta za upravljanje otpadom; da je dovoljno prostrana za prijem maksimalno predviđene količine otpada različitih ka-

tegorija koje moraju biti razdvojeno skladištene; da je onemoguden fizički pristup neovlaštenim licima i štetočinama; da ima obezbijeđen odgovarajudi rashladni odjel za otpad koji zahtijeva skladištenje u

hladnim prostorijama; da je opremljena uređajima za gašenje požara i inertnim apsorbirajudim materijalom za

lokaliziranje eventualno prosutih tečnosti (hemikalija).

Ukoliko konačni tretman medicinskog otpada provodi sama zdravstvena ustanova u kojoj otpad nastaje, tretman se provodi u skladu sa uvjetima iz okolinske dozvole ili dozvole za upravljanje otpadom izdate ustanovi.

Član 11.

Plan upravljanja medicinskim otpadom sadrži:

opis različitih vrsta otpada u skladu sa kategorijama otpada koji se proizvodi u zdravstvenoj ustanovi;

listu dijelova zdravstvene ustanove u kojima može nastati medicinski otpad; za svaki dio ustanove, dati opis vrste medicinskog otpada a za svaku vrstu otpada naves-

ti procedure koje se trebaju slijediti u vezi sa:

a) detaljnim opisom kontejnera u koje de se odložiti otpad uključujudi materijal i boju kontejnera, poklopac i obilježja i

b) detaljima o odlaganju kontejnera u postrojenje za tretman medicinskog otpada unutar zdravstvene ustanove.

procedure premještanja otpada iz postrojenja za tretman do centralnog skladišta otpa-da;

procedure skladištenja u centralnom skladištu otpada; vanredne procedure u slučaju prosipanja otpada.

Član 12.

Rukovodilac zdravstvene ustanove dužan je da obezbijedi da svaki radnik zdravstvene ustanove bude uključen u program obuke sa ciljem podizanja svijesti o tretmanu medicinskog otpada, i upoznavanja sa principima i praksama sistema za upravljanje medicinskim otpadom u zdravstvenoj ustanovi.

P a g e | 16

VII. PRENOS MEDICINSKOG OTPADA NA TREDE LICE

Član 13.

Proizvođač ili vlasnik medicinskog otpada predaje otpad licu koje ima pribavljenu dozvolu za upravljanje otpadom ili okolinsku dozvolu.

Infektivni otpad se odlaže u crvenu burad, a ostali medicinski otpad iz čl.10. pakuje se u žutu burad. Crvena burad sa infektivnim i eventualno biološkim otpadom moraju biti u minusnom režimu. Na buradima je jasno istaknut znak opasnosti i imaju natpis "INFEKTIVNI OTPAD".

Član 14.

Predaja medicinskog otpada od strane proizvođača ili vlasnika medicinskog otpada vrši se u skladu sa Pravilnikom o prenosu obaveza sa proizvođača i prodavača na operatera sistema za upravljanje otpadom ("Službene novine Federacije BiH", br. 9/05).

Član 15.

Nadzor nad provođenjem odredaba ovog Pravilnika vrši nadležni inspektor zdravlja.

VIII. UGOVORI O POVRATU LIJEKOVA

Član 16.

Rukovodilac zdravstvene ustanove dužan je da obezbijedi da se lijekovi nabavljaju putem ugovora kojim se dozvoljava povrat lijekova sa isteklim rokom upotrebe proizvođaču ili dostavljaču.

Način i postupak nabavljanja i povrata lijekova i sadržaj ugovora regulisat de se posebnim zakonom.

IX. ZAVRŠNE ODREDBE

Član 17.

Ovaj Pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenim novinama Federacije BiH".

P a g e | 17

Tabela potrošnog materijala u JZU Dom Zdravlja Gračanica

Potrošnja godišnja Klasifikacija otpada

Lijekovi /Terapija. Pakovanje

Ventolin 20ml bočica 6 kom. Staklo/medicinski

Aqva injectione ampula 10 ml 250 kom. Staklo/medicinski

Lanibos 0,25mg/2ml 30 kom. Al/plastika/medicinski

Lidokain ampula 2% 2ml 50 kom. Staklo/medicinski

Mydriacyl ampula 0,5% 15ml 1 kom. Staklo/medicinski

Akineton ampula 5mg/1ml bočica 10 kom. Staklo/medicinski

Glucosum ampula 50% 10ml 66 kom. Staklo/medicinski

Tetrakain 0,5% kapi 10ml 3 kom. plastika/medicinski

Dalsy sirup 200 ml 4 kom. plastika/medicinski

Angised 100x0,5mg tab. 1 scatula Al/plastika/medicinski

Ranibos ampula 50mg/2ml 20 kom. Staklo/medicinski

Aqva injectione ampula 5ml 110 kom. Staklo/medicinski

Naklofen ampula 75mg/3ml 285 kom. Staklo/medicinski

Manitol 20% 250ml boca 11 kom. Staklo/medicinski

Dicynone ampula 250mg/2ml 20 kom. Staklo/medicinski

Lemod solu ampula 40mg/1ml 65 kom. Staklo/medicinski

Lemod solu ampula 20mg/1ml 60 kom. Staklo/medicinski

Bosalgin ampula 2,5g/5ml 295 kom. Staklo/medicinski

Bosaurin ampula 10mg/2ml 300 kom. Staklo/medicinski

Enterofuryl capsule 30x100mg 2 scatule Al/plastika/medicinski

Lidokain 2% andrenalin 2ml 460 kom. Staklo/medicinski

Plivacillia 800,000 I.J. 1650 kom. Staklo/medicinski

Edemid ampula 20mg/2ml 75 kom. Staklo/medicinski

Gentamicin ampula 120mg/2ml 65 kom. Staklo/medicinski

Gentamicin ampula 80mg/2ml 550 kom. Staklo/medicinski

Gentamicin ampula 40mg/2ml 65 kom. Staklo/medicinski

Synopen 20mg/2ml 55 kom. plastika/medicinski

Atropin sulfas ampula 1mg/1ml 5 kom. Staklo/medicinski

Dexathason ampula 4mg/1ml 85 kom. Staklo/medicinski

Haldol-depo ampula 50mg/1ml 15 kom. Staklo/medicinski

Moditen-depo ampula 25mg/1ml 85 kom. Staklo/medicinski

5% glukoza 500ml, boca 75 kom. Staklo/medicinski

Ringer-laktat 500ml,boca 37 kom. Staklo/medicinski

Fiziološka otopina 500ml,boca 95 kom. Staklo/medicinski

Argedin krema 1% 40 g 6 kom. Al/plastika/medicinski

Anatoxinum tetanicum 0,5ml doza 140 kom. Staklo/medicinski

Reglan ampula 10mg/2ml 66 kom. Staklo/medicinski

Adrenalin ampula 1mg/1ml 15 kom. Staklo/medicinski

Lekoptin ampula 5mg/2ml 15 kom. Staklo/medicinski

Aminophyllin ampula 250mg/10 ml 70 kom. Staklo/medicinski

P a g e | 18

Rytmonorm ampula 70mg/20ml 5 kom. Staklo/medicinski

Garamycin mast za oči 0,3% 3g 5 kom. Al/plastika/medicinski

Bivacyn mast 30 g 2 kom. Staklo/medicinski

Ergometrin ampula 0,2/1ml 10 kom. Staklo/medicinski

Fixir maš. Za rtg film 2x20 litara 1 pak. Hemijski otpad

Razvijač maš. Za rtg film 2x20 litara 1 pak. Hemijski otpad

Rtg film 35x43 cm 55 kom. plastika/medicinski

Rtg film 35x35 cm 458 kom. plastika/medicinski

Rtg film 30x40 cm 220 kom. plastika/medicinski

Rtg film 24x30 cm 220 kom. plastika/medicinski

Rtg film 18x24 cm 2100 kom. plastika/medicinski

Rtg film 3x4 cm denal 55 kom. plastika/medicinski

Mixobar 100% suspen. 5 litara 2 kom. Hemijski otpad

Termo papir „hellige“30 110x50mm 5 kom. Papir/medicinski

Termo papir„schiller“a1 90x90x400 9 kom. Papir/medicinski

Termo papir„mac 1200“ 210x295x150 2 kom. Papir/medicinski

Termo papir„cardiopan“ 49x20-531/cr 4 kom. Papir/medicinski

Papirni usnik za spirom. 75x26x24 110 kom. Papir/medicinski

Gel za ekg 1-2 litara Biljni/hemijski preparat

Gel za ultrazvuk 4-8 litara Biljni/hemijski preparat

Izosept 10% 100 ml otopina 13kom. Hemijski otpad

Bivacin posip sterilni 50g 2 kom. Hemijski otpad

96% etilni alkohol 28 litara Hemijski otpad

30% hidreogen-peroxid 1,65 litara Hemijski otpad

5% asepsol 2,8 litara Hemijski otpad

Izosan -g- 5,5 kg Hemijski otpad

Gaza vazelinska 7,5;10;15;25x10cm 35 kom. Medicinski otpad

Šprica 2ml 2200 kom. plastika/medicinski

Šprica 5ml 3300 kom. plastika/medicinski

Šprica 10ml 2200 kom. plastika/medicinski

Šprica 20ml 110 kom. plastika/medicinski

Igla 0,7x40mm 1100 kom. infektivni/medicinski

Igla 0,8x40mm 6600 kom. infektivni/medicinski

Igla 0,9x40mm 3300 kom. infektivni/medicinski

Igla 1,2x40mm 1100 kom. infektivni/medicinski

Igla 0,45x12mm 840 kom. infektivni/medicinski

Sterilne rukavice 7;7,5;8;8,5 110 kom. plastika/medicinski

Rukavice nesteri . latex S:M:L 1650 kom. plastika/medicinski

Sistemi za infuzuju Pak. 194 kom. plastika/medicinski

Drvena špatula 1200 kom. Drvo/medicinski

Šprica tuberculin 1ml 110 kom. plastika/medicinski

Pvc flakoni za feces 15ml 210 kom. plastika/medicinski

Pvc flakoni za sputum 30 ml 160 kom. plastika/medicinski

Foley kateteri 14;16;18;20;22 G 36 kom. plastika/medicinski

Gaza hidrofilna 100 mx80cm 20n 10 pak. Medicinski otpad

Skalpel hirurš. bez drža. 80 kom. Farmaceutski otpad

Softcat chrom 75 cm 0,5 pak. Farmaceutski otpad

P a g e | 19

Softcat chrom 2/0 75 cm 0,5 pak. Farmaceutski otpad

Dafilon BLUE 4/0 45 cm 0,5 pak. Farmaceutski otpad

Silcam black 3/0 75 cm 0,5 pak. Farmaceutski otpad

Silcam black 2/0 75 cm 0,5 pak. Farmaceutski otpad

Silcam black2 75 cm 0,5 pak. Farmaceutski otpad

Dijagnostičke test trake 100 testova 24 pak. Farmaceutski otpad

Ventolin sirup 150ml bočica 3 kom. plastika/medicinski

Reglan sirup 120ml bočica 3 kom. plastika/medicinski

Morphini chloridi amp. 20mg/1ml 20 kom. Staklo/medicinski

Diazepam mikroklizma 5mg 12 kom. plastika/medicinski

Calcium ampula 10ml 15 kom. Staklo/medicinski

Paracetamol sirup 100 ml 3 kom. plastika/medicinski

Avafortan ampula 5ml 20 kom. Staklo/medicinski

Phenobarbiton-natrium 220mg 5 kom. Farmaceutski otpad

I.V. Kanila Velič.(14,16,18,20,22,24G) 85 kom. plastika/medicinski

Bebi systemi Velič.(16,18,20,22,G) 30 kom. plastika/medicinski

Lidokain 2% I.V. 5ml. 10 kom. Staklo/medicinski

Zavoj 6cmx5m 90 kom. Medicinski otpad

Zavoj 8cmx5m 110 kom. Medicinski otpad

Zavoj 10cmx5m 60 kom. Medicinski otpad

Sanitetska vata 9,5 kg Medicinski otpad

Albuplasti 36 kom. Medicinski otpad

Aso - test - 100 testova 1 pak. Farmaceutski otpad

CT clean 500 ml boca 2 kom. Farmaceutski otpad

Bilirubin ukupni i direktni 2x100ml 2 pak. Farmaceutski otpad

Urea bertholet 2x100ml 2 pak. Farmaceutski otpad

Četkice za pranje pipeta, epruve-ta i ostalog labor. Posuđa

6 kom.

plastika/medicinski Farma-ceutski otpad

Holesterol 12x50ml,600 testova 1 pak. Farmaceutski otpad

Alkalna fosfataza 5x20 ml 1 pak. Farmaceutski otpad

Blood urea nitrogen 12x50ml 1 pak. Farmaceutski otpad

Kreatinin UV 2x100 ml 1 pak. Farmaceutski otpad

Kreatinin jaffe metoda 3x100ml 3 pak. Farmaceutski otpad

A.C.T pack 20 litara 2 pak. Farmaceutski otpad

Na. citrat otopina 3,8% Sterilna, 100 ml 5 pak. Farmaceutski otpad

Glukoza 4x250 ml,100 testova 1 pak. Farmaceutski otpad

Uric acid 10x10 100 testova 1 pak. Farmaceutski otpad

AST(GOT) 8x100ml ½ pak. Farmaceutski otpad

ALT(GPT) 8x100ml ½ pak. Farmaceutski otpad

Bilirubin DMSO 3x10ml 1 pak. Farmaceutski otpad

Fibrinogen test P.reagens 4x100 ml 1 pak. Farmaceutski otpad

Kontrolna krv 3x4,5ml ¼ pak. Farmaceutski otpad

Trigliceridi 12x50ml,600 testova ½ pak. Farmaceutski otpad

Atropin 1% k.z. oči 10ml, bočica 2 kom. plastika/medicinski

PVC urinske kese 150 kom. plastika/medicinski

P a g e | 20

OPASNOSTI I RIZICI VEZANI ZA NE ADEKVATNO UPRAVLJANJE MEDICINSKIM OTPADOM

Neadekvatno upravljanje opasnim medicinskim otpadom, počev od rukovanja unutar ustanova

koje pružaju medicinske ili veterinarske usluge pa do konačnog zbrinjavanja, predstavlja veoma

visok rizik kako za zdravlje osoblja, pacijenata, tako i uopšte za životnu sredinu.

Medicinski otpad predstavlja rizik za:

zdravstvene radnike (doktore, medicinske sestre-tehničare, pomodno medicinsko

osoblje, farmaceute, osoblje za održavanje zdravstvenih ustanova),

pacijente u zdravstvenim ustanovama ili pacijente kojima se pruža kudna njega,

posjetioce zdravstvenih ustanova,

radnike zadužene za propratne aktivnosti,

širu javnost-ako infektivni ili toksični otpad dospije u vodovodni sistem, ili ako životinje

ili štetočine dođu u kontakt sa infektivnim otpadom i na taj način prenesu zaraze na širu

javnost.

Kontakt sa medicinskim infektivnim otpadom može prouzrokovati povrede ili oboljenja kod ljudi

i životinja a loš tretman, skladištenje i odlaganje infektivnog otpada može izazvati zagađenje tla,

vazduha i vode.

Smatra se daje 40% otpada proizvedenog u Domu Zdravlja u stvari infektivan otpad.

Rizici od opasnog medicinskog otpada su:

infektivne bolesti (AIDS, hepatitis B i C, crijevne infekcije, respiratorne infekcije, infekcije

krvi, kožne infekcije),

efekti radioaktivnih supstanci (kancerogeni, mutageni, teratogeni)

intoksikacija.

Vrste medicinskog otpada, način infekcije i bolesti uzrokovane neadekvatnim upravljanjem

medicinskim otpadom prikazane su tabeli 2.

P a g e | 21

Tabela 2.Vrsta meddicinskog otpada, način infekcije i bolesti uzrokovane neadekvatnim

upravljanjem medicinskim otpadom

Otpad Način infekcije Bolesti

Feces Fekalno-oralne-crijevne, hrana, voda, insekti, zagađene ruke

Salmenollosis, shigelosis-dizenterija, hepatitis A, enterokolitisi(virusni i bakterijski), parazitarna oboljenja

Sputum prašina Respiratorne-kapljične TBC, pneumonije(virusne i bakterijske)

Krv i tjelesne tečnosti Sistemi za infuziju, transfuziju, povrede kože i sluzokože, sviježe zagađeni otpad

SIDA-AIDS, HEPATITIS B I C, LUES-sifilis

Gnoj Kontakt hrana Kožne infekcije, toxiinfectio alim

Genitalni sekret Kontakt sa svježe zagađenim otpadom

Herpes genitalis, candidiasis, clamidiasis, AIDS

Likvor Šprice, posude, igle Meningitis(virusni i bakterijski)

Urin Kontaminirani predmeti voda, hrana

Urinarne infekcije

Oštrice Povređivanje Hepatitis B i C, SIDA –AIDS, piodermije

Nezaštideni i mješoviti medicinski otpad

Muhe, žohari, pacovi, ptice, psi i mačke lutliceI

Crijevne infekcije, povrede i infekcije

MJERE PREDOSTROŽNOSTI U CILJU IZBIJEGAVANJA RIZIKA

Upoznati se sa pravilima odlaganja medicinskog otpada,

razvrstati otpad prema izvoru i načinu nastanka,

sortirati otpad na mjestu njegovog nastanka,

koristiti zaštitnu opremu,

zatvoriti ambalažu(vrede, boce, kontejnere) čim se napune otpadom,

pažljivo transportovati medicinski otpad do mjesta odlaganja,

ambalaža mora biti vidno označena,

prati ruke poslije kontakta sa medicinskim otpadom.

PREPORUKE ZA UPRAVLJANJE MEDICINSKIM OTPADOM

Potrebna su poboljšanja u svim oblicima upravljanja medicinskim otpadom. Međutim zbog

skromnih finansijskih sredstava, promijene se mogu uvoditi samo postepeno. Riješavanje

P a g e | 22

sadašnjih problema i uklanjanje nedostataka se mora provesti hitno, u nastojanju da se društvu

omogudi odgovarajudi nivo zaštite životne sredine. To znači da se akcije moraju poduzimati

brzo, a to se može ostvariti jedino uz punu podršku i sudjelovanje svih strana, od ministarstva

zdravlja, do nivoa službe tretmana i odlaganja. Očito je da de biti potrebno neko vrijeme za

pokretanje poboljšanja u upravljanju, praksi koja se provodi u postojedim objektima, a posebno

de dugotrajno biti približavanje standardima EU bududi da trenutno gotovo da i ne postoji

sistem, a promijene se mogu uvesti tek postepeno ili pristupom korak po korak. Jasno jeda je

ukupna količina medicinskog otpada koji se stvara u pojedinoj zdravstvenoj ustanovi (čak i kod

najvedih bolnica) premala za podršku ekonomičnog razvoja velikih objekata za tretman otpada

u svakoj ustanovi. Zbog toga de bliska saradnja između mnogih ustanova, kao i korištenje

zajedničkih objekata, biti od presudne važnosti u dugoročnom razdoblju. Zbog opasnosti koje

donosi medicinski otpad, tablica vremenskih rokova za primjenu poboljšanja je izmjenjena u

odnosu na sve druge tehničke izvještaje, pa dugoročno razdoblje znači 10 god.Kratkoročna

poboljšanja (3 god) su hitno potrebna kao prvi korak. Iako nijedno od njih nede zahtijevati velika

ulaganja, bide potrebna tehnička podrška za promjene upravljanja i finansiranja. Regionalni

objekti za medicinski otpad (kojima se služi stanovništvo definisanog područja koje se satoji od

više opština) i zajedničko upravljanje pružanjem usluga moraju se uspostaviti do kraja

srednjoročnog strateškog razdoblja (6 god).

STRUKTURA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U DOMU ZDRAVLJA

Generalno, upravljanje opasnim otpadom, a u okviru toga i opasnim medicinskim otpadom

zahtijeva pažljivo planiranje. Plan treba da sadrži jasno podijeljene nadležnosti uz obavezno

imenovanje referenta za upravljanje otpadom koji de koordinirati rad svih osoba uključenih u

proces upravljanja otpadom.

Dobro upravljanje medicinskim otpadom zahtijeva :

tim za upravljanje otpadom koji ozbiljno shvata svoju ulogu

dobru administraciju,

pažljivo planiranje,

dobru organizaciju,

funkcionalno zakonodavstvo,

adekvatno finansiranje,

kontinuirana edukacija svih zaposlenih.

Slika. 1 struktura upravljanja

medicinskim otpadom u domu zdravlja

prema svjetskoj zdravstvenoj

organizaciji (WHO)

P a g e | 23

ODLAGANJE I TRETMAN MEDICINSKOG OTPADA U DOMU ZDRAVLJA

Praksa odlaganja medicinskog otpada u domu zdravlja Gračanica je pokazala da se primjenjuje

praksa odvajanja oštrih predmeta –igala koje se odlažu u iskorištene staklene boce od 500 ml

(boce od NACL, GLUKOZE, RINGER LAKTATA itd), u koje se pretežno sipa oko 300 ml ASEPSOLA.

Nakon što se popuni boca se zatvori flasterom ili na neki drugi neadekvatan način i odlaže

zajedno sa ostalim otpadom u krugu JZU DZ Gračanica, nakon popunjavanja prijemnika-

kontejnera sav medicinski otpad se transportuje na lokalnu deponiju.

Sve sektorske ambulante i SHMP posjeduju prenosni aparat GIMA SECURETY SYSTEM DESTROY

NEEDL za spaljivanje igala nakon čega sav otpad koji nastaje može se bez ikakvih naknadnih

tretmana odlagati kao komunalni otpad na javnu deponiju.

Sav patogeni otpad koji nastaje u JZU Dom Zdravlja se bez predhodne obrade ispušta u

kanalizaciju.

Trenutno stanje upravljanja medicinskim otpadom

Higijenski standard rukovanja otpadom unutar zdravstvene ustanove I ambulanti koje smo posjetili, nizak je, u poređenju sa međunarodnim standardima i stanje je veoma zabrinjavajude; • Otpad iz laboratorije se ne sakupljaju u adekvatnim posudama za jednokratnu upotrebu, kao

što su kese ili kontejneri ved ide direktno u kante za smede ili upotrijebljene kartonske kutije, bez plastičnih kesa unutar kutija, koje bi spriječile kontaminaciju prostora,

• Zbog nedostatka propisa i kontrole opasnog infektivnog otpada, odlaže se zajedno sa običnim

otpadom. Nema odvajanja otpada u zdravstvenim ambulantama -ustanovama, a jedino šprice I ostali medicinski otpad se odvajaju od igala(oštri predmeti) na mjestu nastanka

• Rukovanje radioaktivnim otpadom iz medicinskih službi ne obavlja se na bezbjedan i propisan način, ved se ispušta u kanalizaciju,

• Nedostatak obrazovanja i obučenosti osoblja o bezbjednom i higijenskom rukovanju

otpadom. Osim toga, prilikom upravljanja otpadom izvan zdravstvenih ustanova, mogu se identifikovati sljededi rizici po zdravlje: • Zbog nedostatka identifikacije infektivnog i opasnog otpada uz pomod kesa različite boje ili sa

različitim oznakama (naljepnicama), prevoz otpada i kadar koji vrši odlaganje otpada, ne može da identifikuje infektivne i opasne frakcije, zbog čega su izloženi riziku kontaminacije

oštrim predmetima,

P a g e | 24

• Infektivni i opasni otpad ne skladišti se na odgovarajudim mjestima, gdje bi jedino ovlaštena lica imala pristup. Prolaznici, djeca koja se igraju, sakupljači otpadaka i životinje mogu dodi u dodir sa opasnim predmetima, • Neprihvatljiv prevoz specijalnog zdravstvenog otpada predstavlja ozbiljnu prijetnju za zdravlje stanovništva, • Nepravilno rukovanje i odlaganje specijalnog zdravstvenog otpada na deponijama ugrožava zaposlene koji rukuju njime i životnu sredinu, • Iz istih razloga, ljude koji na deponiji pretražuju otpad su, takođe, izloženi ekstremnom riziku infekcije. Ukratko, infektivni i opasni otpad, sakupljaju se, odvoze i odlažu zajedno sa komunalnim otpadom, izlažudi ga na taj način neovlaštenim licima, skupljačima otpada i životinjama u kontejnerima i na deponiji. Na slikama je prikazana sadašnja praksa, načini transportovanja i metode upravljanja

medicinskim otpadom u pojedinim ambulantama i samom domu zdravlja.

Slika.2 JZU Dom zdravlja GRAČANICA

Slika.3 Odvajanje oštrih predmeta u laboratoriji

Slika.4 Odvajanje oštrih predmeta(igala) u porodičnoj

ambulanti

P a g e | 25

Slika.6Odlaganje ostalog medicinskog otpada u ne adekvatnim

uslovima u prostorijama porodičnih ambulanti

Slika.5

Odlaganje amalgam plombe u stomatološkoj Slika.7

službi, odlaganje šprica i igala u pvc kanister(bez

odvajanja) Slika.8

Slika.9 Cijelokupan prikazan način odlaganja

medicinskog otpada,oštrih predmeta završava

na kontejneru sa slike, koji se transportuje sa

transportnim sredstvom koje je ne uslovno za

odvoz medicinskog otpada na lokalnu Deponiju,

koji se ne zbrinjava na propisan način, od samog

nastanka pa do deponovanja.

P a g e | 26

PRIKAZ SIGURNOG NAČINA ZBRINJAVANJA I ODLAGANJA OŠTROG MEDICINSKOG OTPADA U JZU DOM ZDRAVLJA GRAČANICA Odlaganje oštrih predmeta u sigurne

kutije/kontejnere

(higijensko-epidemiološka služba i služba hitne

medicinske pomodi i sektorske,terenske ambulante)

Slika.10

Slika.11 Praktičan primjer gima systema spaljivanja igala

Slika.12 Slika.13 ostatak medicinskog

oštrog infektivnog predmeta,otpada nakon tretmana needl destroy

Slika.14 Gima

security system

sa obrazloženjem

P a g e | 27

DEPONIJA

Slika.15 Odlaganje medicinskog otpada zajedno sa komunalnim otpadom na lokalnu deponiju

Slika.16 Odložen medicinski otpad na deponiji

P a g e | 28

PRIJEDLOG RUKOVANJA MEDICINSKIM OTPADOM

SKLADIŠTENJE I TRANSPORT

Upravljanje medicinskim otpadom je osnovni sistematski problem koji obično počinje u

zdravstvenim ambulantama i čekaonicama. On uključuje higijensko uklanjanje i odlaganje

otpada što je mogude ekonomičnijim metodama koje u svakom stadiju minimiziraju rizik po

zdravlje i životnu sredinu. Rukovanje se može definisati kao veza između pakovanja, skladištenja

i transporta.

RAZDVAJANJE I SKLADIŠTENJE MEDICINSKOG OTPADA

Opšti otpad ne zahtijeva nikave specijalne mjere i njime se može pouzdano rukovati na isti

način kao i sa komunalnim otpadom. Reciklažu treba primjenjivati kad god je to mogude. Papir,

staklo, metal i plastika semogu prodavati u zavisnosti od lokalnih uslova.Veliki kontejneri koji se

koriste za opšti otpad treba da budu zaštideni od curenja, glodara i pasa.

Oštri instrumenti treba da budu upakovani u kontejnere zaštidene od proboja označene kao

opasan otpad. Patološki infektivni otpad mora biti odvojen (slika 1.1 i 1.2) Visoko rizični

infektivni otpad treba odmah da bude autoklaviran ,ukoliko je mogude odmah na izvoru, da bi

se smanjio rizik po osoblje i pacijente, prije pakovanja za tretman i odlaganje.

Slika 1.1kontejner i kesa za odlaganje patološkog otpada

Sudovi pod pritiskom kao što su aerosol posude, ne smiju se odlagati sa otpadom za slanje na

insineraciju.

Razdvojeni otpad treba staviti u vrede za jednokratnu upotrebu zaštidene od vlage, obješene na

specijalne držače ili smiještene u plastične ili metalne kontejnere. Vrede treba da su čvrste kako

P a g e | 29

bi izdržale mehanička oštedenja i treba da budu punjena do dvije tredine zapremine kako bi

se lako i sigurno mogle zatvoriti. Vrede ili kontejnere u boji treba koristiti kako bi identifikacija

patološkog i infektivnog otpada bila uočljivija, i treba ih označiti odgovarajudim simbolima.

Kontejneri se moraju zapečatiti prije transporta i moraju biti kompatibilni sa odabranim

postupkom tretmana i odlaganja.

Slika 1.2 Laboratorijski kontejner za infektivni otpad

Na slikama 1.3 i1.4 su prikazani razni oblici kontejnera za medicinski otpad. Ukoliko se

upotrebljavaju vrede za autoklaviranje, one moraju da omogude prolaz pare i sterilizaciju.

Slika 1.3 Plastični kontejner za oštre predmete

P a g e | 30

Slika 1.4 Različiti oblici kontejnera za medicinski otpad

Radioaktivni otpad mora biti propisno označen i može biti odložen do odgovarajudeg vremena

poluraspada.

Razdvajanje medicinskog otpada na izvoru nastanka je prvenstveno briga medicinskog osoblja, i

osnova za pouzdano i sigurno upravljanje medicinskim otpadom. Razdvajanje može značajno

smanjiti količinu medicinskog otpada koji zahtijeva specijalizovani tretman. Dabi odvojeno

sakupljanje bilo mogude, medicinsko osoblje na svim nivoima, a posebno medicinske sestre,

pomodno osoblje i čistačice, treba da budu obučeni za razdvajanje otpada koji proizvode.U

svim ambulantama gdje nastaje madicinski otpad neophodno je da se postave odvojene kante

sa vredama u boji ili kontejneri koji su označeni prema vrstama otpada koji se u njih odlaže.

Neophodno je razdvajanje otpada nastalog u zdravstvenim ustanovama. Komunalni otpad se

uklanja kao i otpad iz domadinstava, medicinski otpad se prikuplja u crvenim ili žutim vredama

koje su od punije plastike otporne na kidanje i cijepanje. Otpornost ovih vreda je od velikog

značaja zbog manipulacije. Igle i oštri predmeti se prvo stavljaju u kartonske kutije pa onda u

označene vrede. Kontejneri sa crvenim ili žutim vredama se transportuju do insineratora.

Plastični ili metalni kontejneri kao i kante poslije svakog pražnjenja moraju se prati i

dezinfikovati.Vrede i kontejneri treba da se prazne kad se napune do ¾ njihove

zapremine.

Razdvajanje medicinskog otpada podrazumijeva sistematski pristup u svim zdravstvenim

ustanovama. Značaj pravilnog postupanja sa ovom vrstom opasnog otpada naglo raste

poslednjih godina zbog pojave i širenja infektivnih oboljenja kao izbog prisustva teških i

toksičnih metala i organskih jedinjenja koja su toksična, mutagena, teratogena i kancerogena.

P a g e | 31

TRANSPORT MEDICINSKOG OTPADA

Kako interni tako i spoljni transport otpada treba razmatrati kao dio sveobuhvatnog sistema

upravljnja otpadom u svim zdravstvenim ustanovama.Interno, otpad se transportuje od svog

početnog mjesta sakupljanja do mjesta za sakupljanje – priručnog skladišta na adekvatan

način.U nekim zdravstvenim ustanovama za transport otpada se primjenjuje sistem

pneumatskog transporta. I ako ovaj način redukuje potrebu za manuelnim rukovanjem sa

otpadom, on povedava higijensko tehničke probleme. Ovaj način uvođenja zahtijeva veoma

pažljivo razmatranje, bez obzira na faktor troškova, i smatra se da nije pogodan za rukovanje

patološkim i infektivnim otpadom .Spoljni transport otpada nebi trebao dapredstavlja rizik za

zdravlje stanovništva ukoliko je tretiran na odgovarajudi način.Kada se transportuje opasni

otpad, sadržaj svih kontejnera i njihova potencijalna opasnost treba da budu identifikovani u

dokumentima koji prate vozilo.Vozila za transport teba da su zatvorena da su obezbjeđena od

curenja i moraju se redovno čistiti, prati i dezinfikovati poslije svake upotrebe. Transport se

obavlja za to u posebnim specijalizovanim kamionima(slika 1.5)

Slika 1.5 vozilo za transport medicinskog otpada

POUZDANO RUKOVANJA I SMIJEŠTAJ MEDICINSKOG OTPADA

Zdravstveno osoblje koje se bavi čišdenjem treba da bude informisano o potencijalnom riziku od

rukovanja otpadom. Ono treba da bude educirano za postupke pouzdanog rukovanja i

treba da nose zaštitnu odjedu i rukavice. Otpad treba sakupljati dnevno. Kontejneri sa

opasnim medicinskim otpadom treba da budu zapečadeni prije utovara na kamione za njihov

transport. Vrede i kontejneri sa opasnim otpadom treba da budu označeni sa adresom

proizvođača i kategorijom otpada. Iz sigurnosnih razloga preporučuje se da ustanove koje

primjenjuju minimalni program upravljanja otpadom, u oblastima bez adekvatnog postrojenja

P a g e | 32

za tretman treba da odlažu opasan medicinski otpad unutar svog prostora. Rukovanje smiještaj

i transport hemijskog otpada zahtijeva specijalne mjere ne samo zbog rizika po zdravlja unutar

ustanova ved i zbog potencijalne opasnosti po životnu sredinu za vrijeme spoljašnjeg transporta

i odlaganja.

Problem se može umanjiti pomodu redukovanja, držanja malih zaliha hemikalija i zamjenom

opasnih hemikalija manje opasnim gdje god je to, mogude. Prvi korak u upravljanju hemijskim

otpadom treba da bude odvajanje opasnih otpadnih hemikalija od onih koje nisu opasne. Ovaj

otpad treba biti odložen u kontejnere zaštidene od curenja, označene kako bi bila moguda

identifikacija sadržaja i smješteni u skladu sa vrstom. Hemijski otpad treba reciklirati kad god je

to mogude. U cilju lične zaštite osoblja koje rukuje opasnim otpadom, sve nove prakse moraju

nastojati smanjiti lično rukovanje kontejnerima medicinskog otpada na najmanju mogudu

mjeru. Tamo gdje se mora rukovati manjim količinama otpada, to treba da radi obučeno osoblje

koje de nositi prikladnu zaštitnu odjedu. Svi kontejneri moraju da budu nepromočivi kako bi se

spriječilo bio-aerosolno ispuštanje te zbog kasnijeg čišdenja.

Vozila koja se koriste za transport otpada se nikad nesmiju ostavljati, niko od zaposlenih ne

deponiji nesmije imati pristup do radnog područja deponovanja otpada. Samo mehanički pogon

projektovan za stavljanje, sabijanje i prekrivanje otpada smije imati direktan kontakt sa

otpadom. Sabijanje medicinskog otpada u standardnim vozilima za sakupljanje otpada se ne

dozvoljava. Frekvencija skupljanja de ovisiti o volumenu proizvedenog opasnog otpada i može

biti do jednom mjesečno. Hladnjače za čuvanje i sakupljanje, kojima rukuje obučeno osoblje,

minimizirati de mogudnost negativnog uticaja na zdravlja medicinskog osoblja i zaposlenih na

sakupljanju otpada. Spaljivanje medicinskog otpada u insineratorima, u svijetu, je priznat kao

najpovoljniji metod konačnog zbrinjavanja ove vrste opasnog otpada. Ovaj način uklanjanja

medicinskog otpada ima nekoliko pozitivnih efekata kao što su uništavanje patogenih

mikroorganizam i njihovih spora čime se smanjuje zapremina za 90% .Dobijena energija se

može upotrebiti za zagrijavanje. Njaznačajniji problemi koji se javljaju spaljivanjem medicinskog

otpada u insineratoru su povedana emisija štetnih materija u vasduhu i odlaganje pepela koji

ima svojstva opasnog otpada. Da bi se smanjila emisija štetnih materija u vazduhu pri

insineraciji neophodno je ugraditi filter kako bi se smanjila emisija štetnih gasova. U svijetu naj

savremeniji postupak za uklanjanje opasnog medicinskog otpada spaljivanjem je spaljivanje

plazma postupkom. Kod nas je uobičajen način odlaganja na deponije, pri čemu se pokriva

slojem zemlje kako bi se održali kakvi takvi sanitarni uslovi.

P a g e | 33

MINIMIZACIJA I RECIKLAŽA MEDICINSKOG OTPADA

Znaačajna redukcija otpada stvorenog u zdravstvenim ustanovama i istraživačkim

organizacijama može biti podstaknuta implementacijom određene politike i prakse, uključujudi

sledede:

Redukcija na izvoru, podrazumjeva ograničenje nabavke materijala, zamjena za one koji

ostavljaju manje medicinskog otpada,

Reciklabilni proizvodi, upotreba materijala koji mogu da se recikliraju na licu mjestu ili

na nekom drugom mjestu,

Dobra praksa upravljanja i kontrole, posebno se odnosi na nabavku i upotrebu

hemikalija i lijekova,

Razdvajanje otpada, pažljivo razdvajanje otpada prema kategorijama je od velike

važnosti za minimizaciju opasnog medicinskog otpada.

Minimizacija otpada je jako važna jer smanjuje rizik i troškove njegovog odlaganja. Svi

zdravstveni radnici imaju izuzetnu ulogu u ovom procesu i stoga treba da budu obučeni za

minimizaciju otpada i upravljanja opasnim materijama. Zato su službe snabdijevanja jako važne.

Treba uvesti politiku malih poruđžbina i sa mogudnošdu vradanja lijekova isteklog roka

proizvođaču na daljni tretman. Određeni tipovi kontejnera mogu biti ponovno upotrebljeni ako

se omogudi njihovo pranje i dezinfekcija. Reciklaža materijala kao što su metali, staklo, papir i

plastika može donijeti uštede medicinskim ustanovama kroz redukciju troškova odlaganja ili

kroz pladanje kompanija za reciklažu.

Kada se govori o reciklaži, mogude je reciklirati slededi hemijski otpad iz zdravstvenih ustanova i

to:

1. Neiskorištene opasne hemikalije – reagensi u orginalnom pakovanju koji nisu potrebni

mogu se ustupiti ili prodati drugoj medicinskoj ustanovi.

2. Redestilacija rastvarača-upotrebljeni rastvarači kao što su aceton, toluol i neki alkoholi

redestilacijom se mogu ponovo upotrjebiti.

3. Neki zapaljivi organski rastvarači mogu se upotrjebiti kao gorivo kada se pomješaju sa

drugim gorivom, ukoliko nisu visokotoksični ili daju toksične produkte sagorjevanja,

4. Reciklaža hromne kiseline-otpadna hromna kiselina koja se koristi za čišdenje

laboratorijskog stakla se može reciklirati za izdvajanje hroma.

5. Iskorištenje žive –s obzirom da se živa nesmije spaljivati jer stvara otrovne pare, s toga

se otpadna živa iz termometara, manometara i druge opreme, treba sakupljati na

siguran i pouzdan način a zatim prodati organizaciji koja se bavi komercijalnom

reciklažom.

P a g e | 34

6. Rastvori za razvijanje iz radioloških odijeljenja sadrže značajne količine srebra koje se

može odvojiti elektroničnom opremom,

7. Istrošene baterije kao što su živine, nikl-kadmijumske i olovne, mogu biti prodate za

iskorištenje navedenih materijala,

8. Otpadna ulja za podmazivanje mogu se prodati za prečišdavanje.

METODE TRETMANA MEDICINSKOG OTPADA

INSINERACIJA

Insineracija je proces tretmana medicinskog otpada spaljivanjem na visokim temperaturama

proizvodedi gasove sagorijevanja i negorivi ostatak.Izlazni gasovi dimnjakom se direktno vode u

vazduh poslije tretmana u uređaju za kontrolu zagađenja vazduha. Nesagorivi ostatak se

sakuplja i deponuje na komunalnu deponiju. Insineratori značajno smanjuju zapreminu čvrstog

otpada i redukuju broj mikroorganizama u otpadu. Svi tipovi medicinskog otpada mogu biti

tretirani u insineratoru. Za spaljivanje radioaktivnog otpada niske radioaktivnosti, opasnog ili

citostatičnog otpada potrebne su posebne dozvole.

TIPOVI INSINERATORA

Plazma tehnologija

Njanovije riješenje, korištenja plazma tehnologije, nesamo da potpuno uništava infektivne

organske materije, nego proizvodi gorivi gas za grijanje ili kondiciranje vazduha. Vedina

medicinskih ustanova nema dovoljnu količinu infektivnog otpada da bi se ekonomično

poslovalo. Ostatak od sagorijevanja otpada se topi, tako da se dobija staklasta supstanca koja se

može prodati kao agregat za građevinarstvo.

Plazma proces funkcioniše tako što se otpad dovodi u kontakt sa gasom koji je doveden u

plazma stanje putem električnog pražnjenja. Plazma gorionik funkcioniše kao jedna elektroda

dok centralni dio dna reaktora funkcioniše kao druga elektroda. Električno pražnjenje između

dvije elektrode uzrokuje da temperatura plazme dostiže 5000°C. Gas se uvodi u središnji dio i

biva jonizovan. Molekuli jonizovanog gasa prenose energiju na otpad uzrokujudi njegovu

pirolizu. S obzirom da je proces pirolitički, veličina opreme je mala u odnosu na kapacitet

postrojenja. Ove karakteristike čine postrojenje atraktivnim za upotrebu kao mobilne jedinice.

Ostatci sagorijevanja su emisija izlaznih gasova, kiseli gasovi u skruberu i komponente pepela u

vodi iz skrubera. Prednost ovakvog sistema da može uništiti nesagoriva jedinjenja i da sam

proces traje izuzetno kratko. Ovaj proces se primjenjuje za tečan organski otpad i fino

dispergovane fluidne muljeve. Posebno primjenjiv za tretman tečnog otpada sa visokim

P a g e | 35

sadržajem flora, pesticida, polihlorovani bifenila i otpad koji sadrži dioksine. Postoje još

višekomorni insinerator za patološki otpad, rotacione pedi, jednokomorni insinerator sa

statičkom rešetkom.

Hemijska dezinfekcija

Za tretman medicinskog otpada, hemijska dezinfekcija se može koristiti posebno ili u konbinaciji

sa inkapsulacijom ili mehaničkom destrukcijom. Efekat hemijske dezinfekcije zavisi od

karakteristika hemikalija, vremena kontakta sa otpadom kao i karakteristika otpada koji se

tretira. Hemijska dezinfekcija se obično primjenjuje kod tehnologija tretmana na licu mjesta.

Hemijski tretman se primjenjuje u malim zdravstvenim ustanovama za tretiranje medicinskog

otpada prije odlaganja na deponiju. Otpad kao što su špricevi i štapidi za grlo, dodaju se u toku

radnog dana u kontejner sa hemijskim rastvorom koji održava otpad neinfektivnim. Na kraju

radnog dana tečnost se baca u kanalizaciju, a čvrsti predmeti se odlažu na deponiju. Hemijska

dezinfekcija je pogodna za sav medicinski otpad, izuzev za velike ili prepoznatljive dijelove tijela,

životinjske leševe, radioaktivni otpad i citotoksični otpad.

Cilj hemijske dezinfekcije je da smanji infektivnost otpada. Hemijski agens koji se najčešde

upotrebljava je natrijum – hipohlorit. On je jeftin za primjenu i zbog toga je najčešde

upotrijebljen hemijski mikrobiološki agens za tretman medicinskog otpada.

Autoklaviranje

Autoklaviranje parom se široko primjenjuje za tretman medicinskog otpada, izvodi se

autoklaviranjem. Ovaj proces koji kombinuje efekat toplote, povedanog pritiska i vlage za

deaktivaciju mikroorganizama, upotrebljava se za sterilizaciju medicinskih instrumenata i

tretman medicinskog otpada u laborato rijama i bolnicama ved duži niz godina. Autoklaviranje

se primjenjuje samo kod visoko infektivnog otpada, kao što su mikrobiološke kulture, i oštri

predmeti. Faktori koji utiču na efikasnost autoklaviranja medicinskog otpada parom su oni koji

utiču na temperaturu unutar otpada, penetraciju pare kroz otpad i vrijeme tretmana.

Ovi faktori uključuju;

temperatura i pritisak postignutu u autoklavu

količina otpada u autoklavu,

sastav otpada u autoklavu,

pakovanje otpada za tretman,

penetraciju pare kroz otpad.

P a g e | 36

Ispuštanje tečnog otpada u kanalizaciju

Ispuštanje otpada u kanalizaciju je jedan od načina za smanjenje količine medicinskog otpada

koji treba transportovati do postrojenja za tretman ili na mjesto odlaganja. Ova metoda se

najčešde upotrebljava za krv i tjelesne tečnosti, za mljevene patološke predmete, dijalizate i

neke od labaratorijskih tečnosti. Ispuštanje tečnog medicinskog otpada u kanalizacioni sistem

može se obavljati samo kada se kanalizacioni otpad tretira, a postrojenje za tretman održava

otpad neinfektivnim, to znači da tek tada možemo ispustiti tečni medicinski otpad u

kanalizaciju.

Odlaganje na deponiju

Odlaganje na deponiju se koristi za konačno odlaganje mnogih tipova čvrstog medicinskog

otpada, uključujudi tretirano stakleno posuđe, oštre predmete u kontejnerima, zapakovane

životinjske leševe, pepeo iz insineratora i tretirane spakovane mikrobiološke kulture i otpad.

Otvoreno deponovanje je zabranjeno zbog rizika od izloženosti ljudi i životinja koji preturaju

ručno po deponiji, kao i zbog potencijalne kontaminacije vode i vazduha.

Inkapsulacija

Ona se preporučuje kao najlakša tehnologija za pouzdano odlaganje oštrih predmeta. Oštri

predmeti se sakupljaju u kontejnerima otpornim na probijanje i zaštideni od procurivanja

(polietilen ili metal). Kad se kontejner napuni do ¾ zalije se cementnim maltarom, plastičnom

pjenom ili glinom tako da se kontejner potpuno napuni. Kad se ovaj materijal osuši kontejner se

zapečati i može se deponovati, skladištiti ili zakopati. Inkapsulirati se mogu i lijekovi sa isteklim

rokom. Ovakav postupak nije preporučljiv za infektivni otpad koji ne sadrži oštre predmete.

PREPORUKE ZA UPRAVLJANJE MEDICINSKIM OTPADOM

Sakupljanje podataka

Za upravljanje medicinskim otpadom od velike važnosti je vođenje podataka o nastalom

otpadu. Zaposleni u zdravstvenim ustanovima, kao što moraju poštovati procedure oko

odvajanja, odlaganja, skladištenja tako i procedure evidencije volumena medicinskog otpada.

Takvi podaci de biti od važnosti za podršku troškovnika za svaku zdravstvenu ustanovu. Zbog

toga postoji potreba za detaljnim podacima o tipovima i masi stvorenog medicinskog otpada

kako bi se planski pristupilo strateškom riješavanju opasnog medicinskog otpada na nivou FBIH.

P a g e | 37

Podaci moraju biti dostupni ministarstvu zdravlja i ministarstvu zdravlja životne sredine, kako bi

im se omogudilo da procjene finansijske i tehničke potrebe upravljanja ovom vrstom otpada.

Institucionalni zahtjevi

Ozbiljni nedostatci koji postoje u institucionalnim strukturama i potrebnim administrativnim

upravljanjem medicinskim otpadom, od izvora otpada do odlaganja mogu se grupisati u:

1. Nedostatak razumjevanja i svijesti ljudi na svim nivoima sa važnim nadležnostima za

upravljanjem medicinskim otpadom.

2. Nedostatak finansijskih sredstava za poboljšanje upravljanja.

Uprava svake zdravstvene ustanove treba da odredi nadležnosti za interno upravljanje svim

tipovima medicinskog otpada i donošenje procedura o upravljanju medicinskim otpadom.

Osoblje nadležno za rukovanje otpadom (medicinske sestre, čistačice i drugo) moraju imati

jasne informacije o zahtjevima za rukovanje i interno odlaganje otpada, kako bi se osiguralo

razdvajanje otpada na izvoru. Nadgledanje, razdvajanje otpada je u nadležnosti zdravstvene

ustanove, a rukovodilac zdravstvene ustanove treba da odredi osobu koja de taj posao obavljati.

Institucionalne promjene de stvoriti osnovni okvir na kojem de se graditi dugoročnija upravna

struktura, koja bi trebala podržavati održivi sistem upravljanja medicinskim otpadom uz

korištenje sofisticiranije prakse, koji se mora uvesti tokom dugoročnog razdoblja. Glavni zahtjev

za promjenom zasniva se na razvoju centralnih objekata za tretman medicinskog otpada

lociranih u glavnim bolnicama ili u njihvoj blizini. Ovim objektima bi upravljala specijalizovana

kompanija za tretman i služit de velikom broju medicinskih subjekata uz redovan transfer

medicinskog otpada od objekata do centralnog objekta za tretman.

Sakupljanje i skladištenje medicinskog otpada

Da bi se ispoštovali osnovni postulati upravljanja opasnim – infektivnim otpadom neophodno je

vršiti primarnu selekciju infektivnog od ostalog otpada, na svim mjestima nastanka (abulante,

labaratorije i sl.). Infektivni otpad se prikuplja u crvenim vredama najčešde izrađenim od punije

plastike otporne na kidanje i cijepanje. Igle infuzioni sistemi, krhotine stakla i drugi oštri

predmeti stavljaju se prvo u tvrde kartonske kutije sa poklopcem, pa tek onda u crvene vrede.

Crvene vrede se zatvaraju i stavljaju u kartonske kontejnere za jednokratnu upotrebu u kojima

se transportuju do mjesta odlaganja. Mogu se koristiti plastični ili metalni kontejneri za

višekratnu upotrebu, ali se oni moraju dezinfikovati poslije svake upotrebe i njihova primjena

povedava mogudnost kontaminacije opreme za spaljivanje pri manipulisanju. U medicinskim

objektima treba da postoji upotreba raznobojnih kesa za otpad. Tamo gdje se koriste kante za

otpad unutar njih treba staviti plastične kese, u boji zbog identifikacije sadržaja. Otpad od oštrih

instrumenata mora se sakupljati u malim kantama s poklopcima, jasno označenim, a ne u

P a g e | 38

plastičnim kesama. Primjer je zatvorena plastična kutija na kojoj je napravljen prorez na vrhu

kroz koji se ubacuju oštri instrumenti i koji sadrži rastvor za dezinfekciju (natrij-hipohlorit).

Opšte smjernice za rukovanje medicinskim otpadom:

- Uvijek nostiti odgovarajudu zaštitnu odjedu pri rukovanju otpadom,

- Ne prepunjavati vrede za medicinski otpad,

- Ne prepunjavati posude za oštre predmete,

- Osigurati da u sve vrede i posude za otpad ispravno zatvorene i da je na njima označen

izvor otpada,

- Vrede ili posude nikada ne bacati,

- Uvijek držati vrede i posude za otpad uz tijelo,

- Uvijek oprati ruke poslije rukovanja otpadom,

- Plastične vrede za otpad se nikada ne smiju prazniti i ponovo upotrebljavati.

Skladištenje otpada u posudama, u svakoj zdravstvenoj ustanovi treba minimizirati, a posude

uklanjati, bilo da su pune ili ne, i prebacivati u centralni objekat za skladištenje otpada, zatim

van lokacije ustanove. Kod određenih vrsta otpada kao što su citotoksični lijekovi ovlaštena

osoba mora dati pismeno odobrenje prije nego što se otpad transportuje do centralne lokacije

za skladištenje otpada. Posude moraju biti tako velike da se otpad u njih može bacati 48 sati, a

da ne dođe do potpunog ispunjavanja njihovog kapaciteta. Sve posude u kojima se nalazi

medicinski otpad moraju se uklanjati sa lokacije ustanove najmanje jednom u 48 sati,

transportovati i odložiti. Ostali opšti medicinski otpad se može držati dok se kontejneri ne

napune ili do 3 dana. Lijekove kojima je prošao rok upotrebe treba držati u zaključanom dijelu,

koji je ako je to mogude, smješten unutar centralnog objekta za skladištenje otpada.

Radioaktivne materijale treba držati u zaključanom objektu ili unutar centralnog područja za

držanje otpada ili u posebnoj skladišnoj prostoriji. Ovi objekti za držanje otpada treba da budu

odgovarajude označeni i mora se voditi evidencija sadržaja unutar zdravstvene ustanove, kako

bi se osigurala odgovarajuda evidencija materijala koji se čuva.

TRETMAN,TRANSPORT I ODLAGANJE MEDICINSKOG OTPADA

Tretman medicinskog otpada; potrebno je procijeniti količinu medicinskog otpada koji de se

stvoriti u srednjoročnom periodu. U zavisnosti od toga treba razmišljati o ekonomičnosti

izgradnje insineratora ili o drugim mjerama tretmana u prelaznom periodu. Postupci tretmana

prikazani u tebeli 2.2, smatraju se najekonomičnijim mjerama za prelazni period u zdravstvenim

ustanovama, za pretvaranje medicinskog otpada u otpad koji nije opasan prije odlaganja na

sanitarnu-komunalnu deponiju.Tretman medicinskog otpada spaljivanjem je glavna opcija EU,

kao što određuje Direktiva o sanitarnim deponijama EU, uz zahtijevane standarde emisije koji

su određeni Direktivom o spaljivanju opasnog otpada (94/67/EC). Prema tome u dugoročnom

P a g e | 39

razdoblju de se vjerovatno pojaviti potreba uvođenja modernog insineratora za medicinski

otpad.

Tabela 2.2,Metoda tretmana ili odlaganja medicinskog otpada po kategorijama

Kategorija otpada Opcije tretmana ili odlaganja

Grupa A osim

Prepoznatljivog ljudsko tkivo Natapanje i toplota ili hemijski tretman (ako otpad sadrži ili vjerovatno sadrži biološke agense Grupa rizika 3 mora se procijeniti i kontrolisati rizik kojim se izlažu zaposleni)

Otpad koji sdrži ili vjerovatno sadrži biološke biološke agense grupa rizika 4

Cjelokupnog otpada iz laboratorija nivoa 3

Svih kultura bioloških agenasa grupe rizika 2

Grupa A

Prepoznatljivo ljudsko tkivo Kremiranje u lokalnim krematorijumu na lokaciji

Otpad koji sadrži ili vjerovatno sadrži biološke agense Grupe rizika 4

Autoklaviranje

Sav otpad iz laboratorija nivoa 3 Autoklaviranje

Svih kultura bioloških agenasa grupe rizika 2 Autoklaviranje

Grupa B osim

Otpad koji sadrži ili vjerovatno sadrži biološke agense Grupe rizika 4

Natapanje i toplota ili hemijski tretman (ako otpad sadrži ili vjerovatno sadrži biološke agense Grupe rizika 3 mora se procijeniti i kokontrolisati rizik kojimse izlažu zaposleni)

Cijelokupnog otpada iz laboratorija nivoa 3

Svih kultura bioloških agenasa Grupe rizika 2

Grupa B

Otpad koji sadrži ili vjerovatno sadrži biooške agense Grupe rizika 4

Autoklaviranje

Sav otpad iz laboratorija nivoa 3 Autoklaviranje

Sve kulture bioloških agenasaGrupe rizika 2 Autoklaviranje

Grupa C Isključivo autoklaviranje

Grupa D Spaljivanje u inostranstvu koje vrši specijalizovan izvršilac ugovora

Grupa E Natapanje i toplata ili hemijski tretman,a potom direktno na sanitarnu deponiju.spaljivanje u inostanstvu koje vrši specijalizovan izvršilac ugovora.

Natopljeni otpad grupe E-ekskreti i sl. Mikrotalasni tretman,a zatim u kanalizaciju

Brisevi,pelene za inkontinenciju Natapanje i toplota ili hemijski tretman,a potom direktno na sanitarnu deponiju.

P a g e | 40

Transport medicinskog otpada; korištenje otvorenih kontejnera za držanje i transport

medicinskog otpada mora biti zamijenjeno mnogo sigurnijom praksom. Tamo gdje se mora

rukovati manjim količinama otpada, to treba da radi obučeno osoblje koje de nositi

odgovarajudu zaštitinu opremu. Uopšteno, otpad se mora u potunosti nalaziti u čvrstim

posudama ; mora se prevoziti u ohlađenim, potpuno zatvorenim dijelovima vozila kako bi se

spriječilo bilo kakvo prosipanje ili isticanje otpada u životnu sredinu. Sabijanje medicinskog

otpada u standardnim vozilima za sakupljanje otpada nije dozvoljeno.

Odlaganje medicinkog otpada (tretiran); ovaj tretirani otpad se mora dostavljati na određenu

sanitarnu deponiju i deponovati direktno u pripremljena okna. Poslije smještaja kontejnera sa

otpadom u svako okno, okno de se odmah ispuniti inertnom zemljom do dostizanja nivoa koji ga

okružuje. Lokacija svakog okna se mora evidentirati na planovima radnih područja sanitarne

deponije. Radove na odlaganju moraju obavljati, uz najmanji mogudi udio ličnog rukovanja ,

isključivo zaposleni ovlaštenog preduzeda, uz pisani dokaz da su prošli odgovarajudu zaštitnu

obuku. Zaposlenici na deponiji moraju nositi odgovarajudu zaštitnu opremu. Ovlašteno

preduzede je nadležno za osiguranje cijele deponije, a ulazak na deponiju ne smije se dopustiti

nikad i nikom osim specijalizovanom osoblju.

Veoma je važno da se nedopusti ljudima i životinjama ponovno iskopavanje odloženog

medicinskog otpada.

Opšti otpad – sve isporuke otpada koji nije infektivan moraju se smještati u podnožje radne

strane otpada. Zatim se moraju odmah prekrivati novim količinama otpada i dnevnim

količinama zemllje za prekrivanje u periodu od 3 sata. Prije nego što se izvrši dnevno

prekrivanje, niko od zaposlenih na deponiji nesmije imati pristup do radnog područja

deponovanja otpada. Samo oprema projektovana za ravnanje, sabijanje i prekrivanje otpada ne

smije imati direktan kontakt sa otpadom. Radnici koji upravljaju vozilima moraju se uvijek

nalaziti u zatvorenoj kabini.

Lijekovi sa isteklim rokom trajanja - vradati farmaceutskim kompanijama od kojih su preuzeti ili

ih slati na tretman i odlaganje u inostranstvo.

Radioaktivni materijali – otpad de i dalje sakupljati specijalizovana kompanija za upravljanje

ovom vrstom otpada i slati na tretman i odlaganje u inostranstvu.

P a g e | 41

ZAKLJUČAK

U ukupnom zagađenju životne sredine medicinski otpad ne zauzima veliki dIo, ali je on

potencijalno među najopasnijim vrstama otpada, jer može da dovede do zaraza i trovanja.

Zagađenje koje dolazi iz zdravstvenih ustanova je specifično i može da bude veoma opasno,

kako po zdravlje ljudi koji rade u zdravstvenim ustanovama, tako i po zdravlje okoline, odnosno

stanovništva, i ekosistema u kojem se taj otpad skladišti. Stoga je potrebno da se pravilno

postupa sa ovakvim otpadom. U današnje vrijeme najvedi izazov postaje način odlaganja svih

vrsta otpada, pa i medicinskog, ali da to bude sigurno, efikasno i bez ugrožavanja životne

sredine. Trenutni načini odlaganja otpada, kao što su deponije ili insineracije, još uvijek

uzrokuju zagađenja zemljišta, vode i vazduha. Napredni načini upravljanja medicinskim

otpadom, koji su i bezbijedni po okolinu i isplativi su hitno neophodni.

Briga o održivom upravljanju važna je zbog nas samih, a ne ulaska u Evropsku Uniju. Ponovna

upotreba je preventiva zdravlju, a istovremeno bosansko - hercgovačka privreda mora da uđe u

ovaj sistem, jer su strani investitori obavezani da poštuju zakone iz te oblasti koje im namede

Evropska Unija.

Uz pomod ponovne upotrebe može da se zaradi, ali za to je neophodno znanje, uz stalnu

komunikaciju sa stručnjacima u toj oblasti. Organizovana ponovna upotreba je profitabilna

oblast koja može zaposliti mnogo ljudi, međutim, kod nas prije svega ne funkcionišu – nadzor i

kaznene mjere koje moraju da se primjenjuju.

Poruka:

Spriječimo

RECIKLIRAJMO

MEDICINSKI OTPAD

P a g e | 42

LITERATURA

Đukid V „Osnovi zaštite životne sredine“Panevropski univerzitet APEIRON Banja Luka

2008.

www.lbl.com.

Zakon o upravljanju otpadom- pravilnik(službene novine FBIH br. 97/08)

Bosna S.Oil,Studija zaštite životne sredine BIH od industrijskog, medicinskog i drugog

opasnog otpada, Sarajevo 2002.

EPA, Superfund Innovative Technology Evaluation Programe 1999.

Publikacija, Tretman medicinskog otpada EU-a Pilot projekat za reciklažu u BIH Sarajevo

2006

Sredojevid J, Obrada i deponije otpada, Mašinski fakultet Zenica 2003.

Sredojevidd J, Reciklaža Mašinski fakultet Zenica 2006.

National Environmental Action Plan BIH, Svijetska Banka Sarajevo 2000.

Witon K, Strategija za upravljanje krutim otpadom u BIH, EU PHARE Sarajevo 2000.

Zakon o upravljanju otpadom član 58. stav 5 (službene novine FBIH br.33/03).