Uputstvo Za Leica Geo Office

Graevinski fakultet u Sarajevu Odsjek za geodeziju

Uputstvo za koritenje Leica Geo Office softvera v. 3.0.

Devad Krdali Sarajevo, 25.01.2011.god.

Uputstvo za LGO v. 3.0 Devad Krdali

2

Sadraj 1 Kreiranje koordinatnog sistema ........................................................................................................ 3

1.1 Kreiranje UTM i Gauss-Krgerove projekcije ......................................................................... 4 1.2 Kreiranje koordinatnih sistema ETRS89 i DKSBiH ................................................................. 5

2 Kreiranje novog projekta .................................................................................................................. 6 2.1 Uvoz sirovih GPS opaanja ..................................................................................................... 6 2.2 Obrada baznih linija ................................................................................................................ 7 2.3 Analiza rezultata obrade baznih linija .................................................................................... 10

3 Izravnanje mree ............................................................................................................................ 13 3.1 Izravnanje s minimalnom prisilom (Minimaly constrained adjustment) .................................. 13

3.1.1 Priprema ........................................................................................................................... 14 3.1.2 Analiza rezultata ............................................................................................................... 14

3.2 Izravnanje s prisilom (Fully constrained adjustment) ............................................................. 22 3.2.1 Priprema ........................................................................................................................... 22 3.2.2 Analiza rezultata ............................................................................................................... 23

4 Izravnanje mree u dravnom koordinatnom sistemu ...................................................................... 23 5 Transformacija koordinata iz ETRS89 u dravni koordinatni sistem DKSBiH ................................ 24

5.1 Kreiranje modela transformacije ............................................................................................ 30


3

1 Kreiranje koordinatnog sistema Kreiranje koordinatnog sistema u Leica Geo Office-u je veoma jednostavan postupak. Prije poetka rada na bilo kojem projektu neophodno je definisati koordinatni sistem u kojem e se obavljati raunanja vezana za neki projekat. Kada se pokrene Leica Geo Office pojavi nam se slijedei radni okvir:

Slika 1: Radno okruenje Leica Geo Office

Da bismo kreirali koordinatni sistem kliknemo na ikonicu sa lijeve strane Coordinate Systems. Nakon toga pojav nam se okvir:

Slika 2: Coordinate System Management

Kao to je i reeno kreiranje koordinatnog sistema je jednostavan postupak. Neophodno je poznavanje teorije koordinatnih sistema. Ovdje e biti opisano kreiranje ETRS 89 koordinatnog sistema za podruje


4

Bosne i Hercegovine, kao i kreiranje dravnog koordinatnog sistema Bosne i Hercegovine (nazovimo ga DKSBiH).

1.1 Kreiranje UTM i Gauss-Krgerove projekcije Prije kreiranja koordinatnog neophodno je kreirati odgovarajuu projekciju za predmetni koordinatni sistem. Za ETRS 89 je potrebno kreirati UTM projekciju, dok je za DKSBiH potrebno kreirati Gauss-Krgerovu projekciju. Kreiranje projekcije se vri na slijedei nain: 1. Kreiranje UTM projekcije za teritoriju Bosne i Hercegovine Desni klik na folder Projections u padajuem meniju Contents (vidi prethodnu sliku).

Slika 3: Kreiranje nove projekcije

Nakon toga nam se otvori prozor:

Slika 4: Podeavanja vezana za UTM projekciju za teritoriju BiH

Parametri projekcije su: - Naziv projekcije koji bira korisnik (npr. UTM_BiH) - Tip projekcije: UTM - Zona: 34 (za BiH) - Hemisfera: sjeverna

Kliknemo na OK i kreirali smo UTM projekciju za teritoriju Bosne i Hercegovine. 2. Kreiranje Gauss- Krgerove projekcije Ponovo desni klik na folder Projections i New (slika 3). Parametri projekcije su:

- Naziv projekcije koji bira korisnik (npr. Gauss-Krger) - Tip: TM (Transverse Mercator-poprena Merkatorova) - False Easting: 6500000,000 m - False Northing: 0,000 m - Latitude of Origin (geodetska irina ishodita): 0000


5

- Central Meridian (centralni meridian): 180000 (za 6 zonu, 15 za 5 i 21 za 7 zonu) - Zone Widht (irina zone): 3000 - Scale Factor at Origin (mjerilo): 0,9999

Slika 5: Podeavanja vezana za Gauss-Krgerovu projekciju za BiH (6 zona)

1.2 Kreiranje koordinatnih sistema ETRS89 i DKSBiH Sada moemo kreirati koordinatne sisteme koji se najee koriste u naoj zemlji. Prvo emo kreirati ETRS89 koordinatni sistem. Desni klik na folder Coordinate Systemsi New

Slika 6: Kreiranje novog koordinatnog sistema

Slika 7: Kreiranje ETRS 89 koordinatnog sistema


6

Slika 8: Kreiranje DKSBiH koordinatnog sistema

2 Kreiranje novog projekta Pokrenemo softver nakon ega nam se otvori radni okvir: File New Project Na tabu General definiemo ime projekta, odredini direktorij te vremensku zonu (slika 12).

Slika 9: Dodjeljivanje imena projektu, definisanje odredinog direktorija te vremenske zone projekta

Nakon toga preemo na tab Coordinates, gdje odaberemo koordinatni sistem. U naem sluaju odabiremo ETRS89. Potvrujemo postavke klikom na OK.

2.1 Uvoz sirovih GPS opaanja Leica Geo Office podrava uvoz nekoliko formata mjerenja. Uvoz podataka se vri na Import - Raw Data - odaberemo tip podataka (u naem sluaju GPS500/SR20 raw data) - odaberemo u koji projekat elimo uvesti naa mjerenja, i kliknemo Assigned.

Napomena: Uvoz podataka je najbolje vriti tako to e se mjerenja sa svake take uvoziti pojedinano. Na ovaj nain moemo kontrolisati naa mjerenja. Preporuljivo je da se odmah kontroliu broj take, mjerena visina antene, nain mjerenja visine antene, tip antene, tip prijemnika.


7

Uvezemo sva mjerenja. Pregledamo jo jednom brojeve taaka, visine antenna i ostale podatke na tabu GPS-Proc (ovo je veoma vano jer greke koje se ne otklone u ovom koraku utiu na kasnije rezultate obrade mjerenja i izravnanja mree). Promjenu broja take vrimo tako to oznaimo taku, desni klik i Edit Point. Promjenu visine antene izvrimo tako to odaberemo taku, desni klik i Properties. Otvori nam se prozor u kojem moemo promijeniti visinu antene, tip antene i nain mjerenja antene.

2.2 Obrada baznih linija Prije poetka obrade baznih linija potrebno je podesiti parametre obrade. U meniju GPS-Proc izaberemo Processing Parameters. Podeavanja su prikazana na slijedeim slikama:

Slika 10: Tab General

Slika 11: Tab Strategy (na ovom tabu nita ne mijenjati)

Slika 12: Ukljuiti opciju Residuals


8

Slika 13: Tab Auto Processing

Potvrdimo naa podeavanja na OK. Poslije toga unijeti koordinate poznatih taaka (u naem sluaju su to koordinate G120 i G121). Ove koordinate e se koristiti za raunanje koordinata ostalih taaka tokom obrade baznih linija.

Tabela 1: Koordinate datih taaka Kartezijeve koordinate poznatih taaka u ETRS 89

Point Name X Y Z

G120 4372359.6295 1444590.8516 4399268.3816 G121 4372348.0656 1443689.5904 4399698.0005

Sada moemo poeti sa obradom. Prilikom pravljenja plana opaanja i skice mree mi smo odredili koje vektore elimo obraditi u naoj mrei. Ovdje je veoma vano napomenuti da se obavezno mora voditi rauna o nezavisnosti vektora. U izravnanje mree smiju ui samo nezavisni vektori, izuzetno se mogu ukljuiti neki zavisni vektori zbog zatvaranja figura.

Obrada baznih linija se vri na slijedei nain:

Na meniju GPS-Proc odaberemo Processing mode i ukljuimo Manual mode.

Napomena: Obrada baznih linija se vri na osnovu plana opaanja i skice mree, tako da sami odreujemo koje bazne linije e ui u izravnanje mree. U Automatic mode softver na osnovu zadatih podeavanja sam bira najbolja rjeenja. Bazne linije koje softver izabere kao najbolje se nee slagati s naim planom opaanja i skicom mree. Ukoliko investitor ne zahtijeva odreenu konfiguraciju mree, moe se koristiti i automatski nain obrade baznih linija. Ovdje e biti objanjen i jedan i drugi nain.

Prvo se odabere referentna taka:


9

Slika 14: Odabir referentne take Nakon odabira referentne take odaberu se take roveri koje tvore nezavisne bazne linije sa referentnom takom:


10

Slika 15: Odabir take rovera

Kada smo odabrali take rovere idem na meni GPS-Proc i kliknemo na Process (ili desni klik u oznaenom prozoru i Process), poslije ega e softver sraunati bazne linije, i automatski e se otvoriti prozor sa rezultatima obrade. U ovom prozoru gledamo kakva smo rjeenja dobili za pojedinane bazne linije. U koloni Ambiguity status treba da stoji YES, to znai da su uspjeno rijeene vieznane neodreenosti. U koloni Solution type treba da stoji fix-all, to znai da su rjeenja fiksna. U koloni Frequency stoji koji signal je koriten za rjeavanje bazne linije (L1, L1+L2, ...). Da bismo pohranili rezultate obrade idemo desni klik miem i odaberemo komandu Store.

2.3 Analiza rezultata obrade baznih linija Ovaj korak se provodi neposredno prije izravnanja i zbog toga je veoma vaan. U ovom koraku se otklanjaju greke koje mogu uticati na samo izravnanje. Rezultati obrade baznih linija su vidljivi iz pohranjenih izvjetaja. U tabu Results koji se otvorio nakon zavrenog procesiranja odaberemo mapu Baselines i u desnom prozoru se prikau obraene i pohranjene bazne linije. Odaberemo baznu liniju i desnim klikom Open Report. U izvjetaju se nalaze:

- informacije o projektu, - informacije o takama, - parametri procesiranja, - odabir satelita i - finalne koordinate.

Informacije o projektu sadre:

- naziv projekta,


11

- vrijeme kreiranja projekta, - vremensku zonu u odnosu na Grinweech, - koordinatni sistem, itd.

Informacije o takama sadre:

- tip prijemnika i serijski broj, - tip antene i serijski broj, - visinu antene, - poetne geodetske koordinate bazne stanice i rovera.

Informacije o parametrima procesiranja: Ove informacije su prikazane tabelarno, u dvije kolone. Lijeva kolona sadri podeene vrijednosti, a u desnoj koloni se nalaze upotrijebljene vrijednosti. U odjeljku informacija o odabiru satelita su navedeni iskljueni sateliti, ukoliko takvih ima. I u odjeljku Final Coordinates se nalaze:

- geodetske koordinate baze i rovera, - tip rjeenja, - frekvencija, - ambiguity (tj. jel rijeen cijeli broj valnih duina), - kvaliteta poloaja data kroz standardne devijacije irine, duine i visine.

Navedene informacije su odabrane po defaultu. Meutim, sadraj izvjetaja moete i sami odabrati. Bilo gdje na izvjetaju desni klik i Properties. Na tabu Contents moemo birati koje informacije elimo vidjeti u izvjetaju. U Final Coordinates oznaimo preostala tri polja. Na tabu Coordinate Types podeavamo koji tip koordinata elimo, geodetske, kartezijeve ili tzv. grid koordinate. Nakon toga u odjeljku Final Coordinates moemo vidjeti srednju greku i kofaktor matricu, te podatke o preciznosti (DOPs). Ukoliko smo zadovoljni rezultatima obrade, pohraniemo na izvjetaj. Ako se pak pojavljuju velike greke, ili rjeenje nije fiksno, onda bismo trebali analizirati naa mjerenja. Ponovo na tabu Results odaberemo baznu liniju koja ne zadovoljava kriterije tanosti i desni klik Analyse. Otvori nam se slijedei prozor.


12

Slika 16: Analiza bazne linije

Ovdje su grafiki prikazani svi podaci naih mjerenja i obrade bazne linije. Na osnovu analize tih podataka moemo zakljuiti kada su naa mjerenja bila loa, te odstraniti taj interval iz obrade.


13

Slika 17: Prikaz DOPs

Poto smo uspjeno zavrili obradu baznih linija, sva rjeenja su fiksna i greke su zadovoljavajue, moemo pristupiti izravnanju mree.

3 Izravnanje mree Izravnanje mree se provodi u dva koraka. U prvom koraku se radi slobodno izravnanje ili izravnanje s minimalnom prisilom. U drugom koraku se radi fiksno izravananje ili izravnanje s prisilom, odnosno izravnanje s fiksnim-datim takama.

3.1 Izravnanje s minimalnom prisilom (Minimaly constrained adjustment) Izravnanje s minimalnom prisilom podrazumijeva izravnanje mree kada je fiksirana samo jedna taka mree ije su koordinate od ranije poznate. Samo izravnanje se provodi da bi se utvrdila unutranja tanost mree, odnosno tanost izvrenih mjerenja. Koordinate dobivene u ovom koraku se ne smiju uzimati kao finalne koordinate mree.


14

3.1.1 Priprema Prije poetka izravnanja s min. prisilom potrebno je fiksirati jednu taku. Na meniju Points odaberemo taku i Properties. Pod Point Class odaberemo Control. Biramo tip koordinata koji elimo. Uzmimo npr. Kartezijeve. Sistem je WGS84. Unesemo koordinate. Sada idemo na meni Adjustment. Odaberemo u alatnoj traci Adjustment >> Configuration >> General Parameters. Pojavi nam se slijedei prozor:

Slika 18: Parametri izravnanja mree

U prozoru Centring / Height podesimo greku centisanja na 3 mm i greku mjerenja visine antene na 3mm, i za bazu i za rover. Sva ostala podeavanja u ovom koraku se ne mijenjaju. Prije izravnanja moramo provesti predanalizu i analizu zatvaranja figura. U alatnoj traci idemo na Adjustment >> Pre-analysis. Nakon toga pozovemo izvjetaj na Adjustment >> Results >> Pre-analysis. U ovom izvjetaju vidimo broj poznatih taaka, broj nepoznatih taaka, broj stepeni slobode, itd. Drugi obavezan korak prije izravnanja je kontrola zatvaranja figura (Figuru ine tri take). Idemo na Adjustment >> Compute Loops. Izvjetaj zatvaranja figura pozivamo na Adjustment >> Results >> Loops. U izvjetaju su prikazane slijedee informacije:

- kritina vrijednost W-testa, - sve figure sa koordinatnim razlikama izmeu taaka koje zatvaraju figure, - W-test koordinata, - Greka zatvaranja figure i njena tanost, - Ratio, - Duina figure.

Ukoliko neka figura ima veu vrijednost W-testa od kritine treba analizirati mjerenja koja ine tu figuru, i odstraniti ih iz daljeg procesa izravnanja mree. Greka zatvaranja figure ne bi trebala biti vea od . Poto su nam se sve figure zatvorile sa odgovarajuom tanou moemo pristupiti izravnanju. Izravnanje pokrenemo na Adjustment >> Compute Network. Izvjetaj izravnanja pozivamo na Adjustment >> Results >> Network.

3.1.2 Analiza rezultata Analiza rezultata se vri na osnovu izvjetaja izravnanja. U izvjetaju izravnanja su dati parametri tanosti mree. Mjerenja i koordinatne razlike su testirane sa tri testa i to W-test, T-test i F-test. Ukoliko su mjerenja prola ove statistike testove moe se pristupiti izravnanju s prisilom. Ukoliko nisu zadovoljeni testovi moramo poduzeti odreene radnje kako bi iz naih rezultata izbacili mjerenja koja sadre greke. F-test naime testira nultu hipotezu H0. On se esto naziva globalni test modela. On se rauna po slijedeoj formuli:

22 /DsF gdje je:


15

s2 a-posteriori factor varijance, koji zavisi od sraunatih reziduala i prekobrojnosti 2 a-priori factor varijance Tri su osnovna razloga zbog kojih F-test moe biti odbaen:

1. velike greke u opaanjima, 2. neadekvatan matematiki model izravnanja, 3. neadekvatan stohastiki model izravnanja.

Ako F-test nije proao, potrebno je pronai uzrok. Ako sumnjamo da je nulta hipoteza odbaena zbog grube greke u nekom od opaanja, uradiemo W-test. Testiranje pojedinanih opaanja W-testom se naziva datasnooping. Ova dva testa su povezana zajednikom vrijednou . Ova metoda testiranja se naziva B metodom testiranja. Kritina vrijednost W-testa zavisi od izbora stepena znaajnosti 0. to je vei stepen znaajnosti to je kritina vrijednost W-testa manja i samim tim kriterij prihvatanja nulte hipoteze stroiji. Poto je F-test manje osjetljiv na greke u pojedinanim mjerenjima, preporuljivo je da se obavezno uradi W-test, kako bi se otkrile eventualne grube greke mjerenja. Kako W-test testira pojedinana mjerenja, odnosno kada je GPS u pitanja komponentne dX, dY i dZ, za testiranje bazne linije kao cjeline koristi se viedimenzionalni T-test. On je takoer povezan sa F-testom preko B metode testiranja. to je vei stepen znaajnosti 0 to je kritina vrijednost T-testa manja i kriterij prihvatanja nulte hipoteze stroiji. Koristan test kod obrade GPS opaanja je i Anntena Height-test, koji slui za otkrivanje greaka u mjerenju visine antene. Poto su F-Test, W-Test i T-Test povezani, najbolje ih je interpretirati zajedno:

- odbaen F-Test sa odreenim brojem opaanja (koordinata) koje nisu zadovoljile W-Test (T-Test) obino je posljedica jedne ili vie grubih greaka,

- ako je F-Test odbaen, i sva opaanja jednog tipa takoer odbaena (npr. Zenitni uglovi), problem bi mogao biti u matematikom modelu, kojega treba korigovati ili poboljati. Npr. Ako su svi zenitni uglovi odbaeni W-Testom, bilo bi korisno ukljuiti koeficijent refrakcije u matematiki model.

- Ako je F-Test odbaen, kao i veina W-Testa (ne ukljuujui ekstremne vrijednosti), problem bi mogao biti u stohastikom modelu. Upotrijebljene standardne devijacije su preoptimistine. S druge strane, ako je vrijednost F-Testa dobrano ispod kritine vrijednosti, i sve vrijednosti W-Test (T-Testa) blizu nule, onda je vjerovatno standardna devijacija pesimistina.

Kada nam mjerenja nisu prola neki od testova moemo uraditi neto od slijedeeg: - iskljuiti opaanje (Ovo je dozvoljeno, ali nije preporuljivo. Iskljuivanje poveava

prekobrojnost i samim tim utie na preciznost i pouzdanost.), - ponovo izmjeriti kritina opaanja (Ovo se radi samo kada se nita drugo vie ne moe uraditi da

bi se rezultati poboljali.), - poveati standardnu devijaciju dotinog opaanja (Ovo je efektan nain, jer se smanjuje vrijednost

testova. Meutim treba imati na umu da nije svrha obrade mjerenja postii da svi testovi prou, ve pronalaenje i otklanjanje greaka iz mjerenja.) i

- ignorisati rezultate testova (Nije preporuljivo, izuzev ako se ne trai velika tanost dobijenih koordinata).

Ukoliko neka od naih mjerenja nisu zadovoljila statistike testove trebali bi uraditi slijedee: - provjeriti unijete visine antena (instrumenata kod terestrikih opaanja), - provjeriti mjerenje vrijednosti:

o Neka imamo etiri mjerene duine izmeu dvije take: 123,4567 m 123,4589 m 123,4667 m 123,4553 m

Vidimo da su tri duine priblino iste, dok etvrta duina odstupa od ostale tri. Vjerovatno je ta duina pogrena, i treba je iskljuiti iz daljeg procesa obrade.


16

- analizirati mjerenja koja nisu prola statistike testove, tj. pokuati odstraniti greke koje kvare mjerenja. Analizirati fazna i kodna mjerenja, cycle slips, uticaj jonosfere, troposfere, itd. Pokuati iskljuiti satelite koji su bili blizu horizonta za vrijeme mjerenja poveavanjem elevacione maske.

- Provjeriti unijete koordinate datih taaka.

3.1.2.1 Rezultati izravnanja

3.1.2.1.1 Koordinate

Ovdje su date izravnate koordinate taaka. Kolona Corr predstavlja razliku priblinih i izravnatih koordinata. Kolona Prec (95%) je standardna devijacija koordinata sa pouzdanou od 95%.

3.1.2.1.2 Opaanja i reziduali

Na ovoj slici su prikazana izravnata opaanja (Adj obs). Rezidual (Resid) je razlika izmeu izravnate i sirove vrijednosti opaanja. U kolini Resid (ENH) su korekcije koordinata Easting (y), Northing (x) i Height (H). zadnja kolona je standardna devijacija izravnatih vrijednosti Sd.


17

3.1.2.1.3 Reziduali GPS vektora

U ovoj tabeli su dati izravnati GPS vektori (Adj vector) i njihovi reziduali (Resid). Takoer su date odgovarajue vrijednosti reziduala u ppm u zavisnosti od duine vektora (zadnja kolona).

3.1.2.1.4 Vanjska pouzdanost (External Reliability) Vanjska pozdanost se moe definisati kao najvei uticaj neotkrivenih greaka na komponetne koordinata preko opaanja. Vanjska pouzdanost je data za svako stajalite preko komponentni koordinata (Ext Rel). Takoer su data opaanja ili fiksne koordinate koje uzrokuju vanjsku pouzdanost.


18

3.1.2.1.5 Apsolutne elipse greaka

U ovoj tabeli su predstavljene apsolutne elipse greaka sa stepenom povjerenja od 95% (stepen povjerenja se moe smanjiti ili poveati). Prikazan je odnos velike i male poluosi elipsi greaka (A/B), orijentacije elipse greaka u odnosu na sjever (Psi) i srednja greka visine (Sd Hgt).

3.1.2.1.6 Relativne elipse greaka Relativne elipse greaka su mjera preciznosti relativnog odnosa dviju taaka. Ovdje su relativne elipse data sa stepenom povjerenja od 95%. Dat je i odnos velike i male poluosi (A/B) i orijentacije elipse u odnosu na sjever (Psi), kao i srednja greka visine (Sd Hgt).


19

3.1.2.1.7 Testiranje i procjena greaka Testiranje koordinata fiksiranih taaka

Testiranje opaanja

MDB-the minimal detectable bias (najmanja vrijednost odstupanja koja se moe otkriti). MDB predstavlja mjeru unutranje pouzdanosti mree.to je vei MDB to je pouzdanost manja. Veliki MDB znai i to da su opaanja ili koordinte slabo kontrolisani. Red-redundancy-pouzdanost opaanja u procentima BNR-the bias to noise ratio (odnos sistematska greka-um)-to je zapravo efekat uticaja MDB-a na cijelu mreu. Preko BNR-a se izraava vanjska pouzdanost mree. BNR se moe interpretirati kao odnos pouzdanosti i preciznosti:

BNRx

x dV

gdje su

koordinate tedevijacije standardna posteriori-a

xkoordinatukoju bilo na opaanja MDB uticaj

x

x

V

Vana kvaliteta i MDB i BNR jeste da su nezavisni od izbora bazne stanice. Da bi mrea bila homogena potrebno je da BNR bude priblino jednak za cijelu mreu. W-Test-ovim testom se testiraju pojedinane komponente DX, DY i DZ


20

T-Test-ovim testom se testira cijeli GPS vektor

Opaanja koja imaju pouzdanost manju od 10% e biti markirana crvenom bojom.


21

3.1.2.1.8 Procijenjene greke (Est err)

Ovdje su prikazane procijenjene greke za opaanja koja nisu prola W-Test.


22

Ovdje su prikazane procijenje greke opaanja koja nisu prola Antena Height W-Test.

Ovdje su prikazane procijenjene greke za opaanja koja nisu prola T-Test.

3.2 Izravnanje s prisilom (Fully constrained adjustment) Poto smo proveli prethodna dva koraka, pristupamo zavrnom izravnanju mree, tj. izravnanju mree s prisilom. Prilikom izravnanja mree s prisilom fiksiraju se minimalno 3 take (ukoliko nemamo tri fiksne take moemo fiksirati i dvije). Koordinate dobivene nakon izravnanja s prisilom se uzimaju kao finalne koordinate mree. Specijalan sluaj izravnanja s prisilom je Izravnanje s prisilom s teinama (Weighted constrained). Prilikom ovog izravnanja u obzir se uzimaju i standardne devijacije fiksiranih taaka, ukoliko ih poznajemo iz ranije odreene mree.

3.2.1 Priprema Prije poetka izravnanja s prisilom potrebno je fiksirati najmanje dvije take (bolje tri i vie). Na meniju Points odaberemo taku i Properties. Pod Point Class odaberemo Control. Biramo tip koordinata koji elimo. Uzmimo npr. Kartezijeve. Sistem je WGS84. Unesemo koordinate. Sada idemo na meni Adjustment. Odaberemo u alatnoj traci Adjustment >> Configuration >> General Parameters. Pojavi nam se slijedei prozor:


23

Slika 19: Parametri izravnanja mree

U prozoru Centring / Height podesimo greku centisanja na 3 mm i greku mjerenja visine antene na 3mm, i za bazu i za rover. Sva ostala podeavanja u ovom koraku se ne mijenjaju. Prije izravnanja moramo provesti predanalizu i analizu zatvaranja figura. U alatnoj traci idemo na Adjustment >> Pre-analysis. Nakon toga pozovemo izvjetaj na Adjustment >> Results >> Pre-analysis. U ovom izvjetaju vidimo broj poznatih taaka, broj nepoznatih taaka, broj stepeni slobode, itd. Drugi obavezan korak prije izravnanja je kontrola zatvaranja figura (Figuru ine tri take). Idemo na Adjustment >> Compute Loops. Izvjetaj zatvaranja figura pozivamo na Adjustment >> Results >> Loops. U izvjetaju su prikazane slijedee informacije:

- kritina vrijednost W-testa, - sve figure sa koordinatnim razlikama izmeu taaka koje zatvaraju figure, - W-test koordinata, - Greka zatvaranja figure i njena tanost, - Ratio, - Duina figure.

Ukoliko neka figura ima veu vrijednost W-testa od kritine treba analizirati mjerenja koja ine tu figuru, i odstraniti ih iz daljeg procesa izravnanja mree. Greka zatvaranja figure ne bi trebala biti vea od . Poto su nam se sve figure zatvorile sa odgovarajuom tanou moemo pristupiti izravnanju. Izravnanje pokrenemo na Adjustment >> Compute Network. Izvjetaj izravnanja pozivamo na Adjustment >> Results >> Network.

3.2.2 Analiza rezultata Analiza rezultata se provodi kao i poslije izravnanja s minimalnom prisilom. Razlika u odnosu na izravnanje s minimalnom prisilom jeste to se ovdje ne procijenjuju greke visine antene. Kada postignemo da su naa izravnata mjerenja prola sve testove, i kada greke koordinata ne prelaze dozvoljene vrijednosti (koje obino daje projektant ili investitor) na posao oko izravnanja je zavren. Koordinate dobivene izravnanjem s prisilom se uzimaju kao finalne koordinate mree.

4 Izravnanje mree u dravnom koordinatnom sistemu Leica Geo Office prua mogunost izravnanja mree u dravnom koordinatnom sistemu. Prilikom kreiranja novog projekta odabiremo dravni koordinatni sistem u kojem emo raditi sva raunanja. Ukoliko koordinatni sistem u kojem elimo izravnati nau mreu ne postoji u softveru, moramo ga kreirati. Kreiranje koordinatnog sistema je opisano u poglavlju 1.


24

5 Transformacija koordinata iz ETRS89 u dravni koordinatni sistem DKSBiH

Izravnate koordinate u ETRS89 potrebno je transformisati u dravni koordinatni sistem. Leica Geo Office nudi dva modela transformacije:

1. Bursa-Wolf i 2. Molodensky-Badekas.

Kod nas se koristi Bursa Wolf model Helmertove 7-parametarske transformacije. Prije transformacije je potrebno napraviti novi projekat sa dravnim koordinatnim sistemom i u njega uvesti take ije su koordinate poznate dravnom koordinatnom sistemu. Uvoz koordinata se vri preko Import ASCII Data, poslije ega nam se otvori slijedei prozor

Slika 20: Podeavanje koordinatnog sistema i modela visina

Poslije toga kliknemo na Import. Otvori nam se slijedei prozor:

Slika 21: Ovdje podeavamo od kojeg reda poinje import taaka

Kada smo podesili od kojeg reda elimo klinemo na Next, i pojavi nam se slijedei prozor:


25

Slika 22: Stavimo kvaicu na Tab

Opet kliknemo na Next, nakon ega se pojavi prozor na kojem moramo podesiti znaenje svake kolone. To se vri desnim klikom na vrhu kolone. Podeavanja su slijedea:

- 0>>Point ID - 1>>Coordinates-Easting - 2>>Coordinates-Northing - 3>>Coordinates-Ell. height

Slika 23: Podeavanje kolona

Kliknemo na Next, i pojavi nam se prozor u kojem dajemo ime Tamplate (npr. DKSBiH).


26

Slika 24: Posljednji korak prilikom uvoza taaka

Kliknemo na Finish ime smo zavrili uvoz taaka.

Slika 25: Primjer koordinatnog fajla (*.txt) koji se moe uvesti u LGO

Transformaciju poinjemo odabirom komande Datum/Map na meniju Tools. Pojavi nam se prozor podijeljen na dva dijela.


27

Slika 26: Poetak transformacije

U gornjem prozoru oznaimo projekat u kojem su take ije su koordinate u ETRS89. U donjem prozoru oznaimo projekat u kojem su take ije su koordinate u dravnom koordinatnom sistemu (onaj projekat u koji smo uvezli take koje imaju poznate koordinate u DKSBiH). Kada oznaimo projekte idemo na tab Match. Na lijevoj strain su koordinate taaka u ETRS89, a na desnoj strani koordinate taaka u DKSBiH.


28

Slika 27: Tab Match

Desnim klikom u donjem praznom prozoru i odabirom naredbe Configuration otvori se prozor u kojem se mogu izvriti podeavanja transformacije. Ovdje ne treba nita mijenjati za na sluaj. Odabir identinih taaka se moe uraditi na dva naina:

1. Automatski: desni klik u donjem prozoru i odaberemo Auto Match nakon ega softver automatski odabere parove taaka koje imaju iste brojeve u oba sistema.

2. Runo: izaberemo taku u lijevom prozoru, pa izaberemo taku u desnom prozoru, desni klik i Match. Taka se pojavi u donjem prozoru.

Nakon zavretka odabira identinih taaka kliknemo na tab Results na kojem se prikau rezultati transformacije sa ocjenom tanosti po poloaju i visini te zajedno. Ovdje vidimo koje take najvie odstupaju.


29

Slika 28: Rezultati transformacije

Na tabu Report je data srednja greka transformacije i sedam transformacijskih parametara sa ocjenom tanosti. Takoer, ovdje su date koordinate zajednikih taaka u oba koordinatna sistema, transformisane koordinate, reziduali i grafiki prikaz reziduala. Ako smo zadovoljni rezultatima spremimo na izvjetaj desnim klikom i Save As na prikladno mjesto. Vratimo se na tab Results i desni klik pa Store. Otvori se slijedei prozor:

Slika 29: Spremanje seta transformacijskih parametara

Kliknemo na OK pa na Yes. Ovim je transformacija zavrena. Otvorimo projekat koji je u ETRS89 i kliknemo na tab Points i promijenimo koordinatni sistem u Local Grid gdje vidimo transformisane koordinate u DKSBiH.


30

Slika 30: Transformisane koordinate u DKSBiH

Ukoliko nismo zadovoljni sa rezultatima transformacije zbog velike srednje greke ili velikih reziduala (koji ne bi trebali prelaziti 10 cm Position+Hight) vratimo se na tab Match i iskljuimo take koje imaju velike reziduale. Ponovo idemo na tab Results i provjeravamo reziduale. Ovaj postupak ponavljamo dok ne postignemo potrebnu tanost transformacije. Za transformaciju moramo imati minimalno 4 take (zbog predodreenosti sistema) iako je teorijski dovoljno 3 take.

5.1 Kreiranje modela transformacije Kada imamo izraunate transformacijske parametre moemo napraviti tzv. model transformacije koji moemo kasnije koristiti za isto podruje za koje smo sraunali parametre. 1) Parametri transformacije iz ETRS 89 u DKSBiH: Translacija po X osi: -534,78659 m Translacija po Y osi: -133,682448 m Translacija po Z osi: -501,481725 m Rotacija oko X ose (u sekundama): 4,91068654 Rotacija oko Y ose (u sekundama): 3,00330788 Rotacija oko Z ose (u sekundama): -11,0940335 Faktor mjerila (ppm): -1,15673966 2) Parametri transformacije iz DKSBiH u ETRS 89: Translacija po X osi: 534,8017 m Translacija po Y osi: 133,6419 m Translacija po Z osi: 501,4777 m


31

Rotacija oko X ose (u sekundama): -4,910525 Rotacija oko Y ose (u sekundama): -3,003572 Rotacija oko Z ose (u sekundama): 11,093962 Faktor mjerila (ppm): 1,156741 Napravimo dva modela transformacije, i to iz ETRS 89 u DKSBiH i obrnuto. Desni klik na folder Transformation i New:

Slika 31: Kreiranje novog modela transformacije

Nakon toga se otvori prozor u koji unesemo parametre transformacije.

Slika 32: Transformacija iz ETRS 89 u DKSBiH

Slika 33: Transformacija iz DKSBiH u ETRS 89

1 Kreiranje koordinatnog sistema1.1 Kreiranje UTM i Gauss-Krgerove projekcije1.2 Kreiranje koordinatnih sistema ETRS89 i DKSBiH

2 Kreiranje novog projekta2.1 Uvoz sirovih GPS opaanja2.2 Obrada baznih linija2.3 Analiza rezultata obrade baznih linija

3 Izravnanje mree3.1 Izravnanje s minimalnom prisilom (Minimaly constrained adjustment)3.1.1 Priprema3.1.2 Analiza rezultata3.1.2.1 Rezultati izravnanja3.1.2.1.1 Koordinate3.1.2.1.2 Opaanja i reziduali3.1.2.1.3 Reziduali GPS vektora3.1.2.1.4 Vanjska pouzdanost (External Reliability)3.1.2.1.5 Apsolutne elipse greaka3.1.2.1.6 Relativne elipse greaka3.1.2.1.7 Testiranje i procjena greaka3.1.2.1.8 Procijenjene greke (Est err)

3.2 Izravnanje s prisilom (Fully constrained adjustment)3.2.1 Priprema3.2.2 Analiza rezultata

4 Izravnanje mree u dravnom koordinatnom sistemu5 Transformacija koordinata iz ETRS89 u dravni koordinatni sistem DKSBiH5.1 Kreiranje modela transformacije

Documents

Uputstvo Za Leica Geo Office