Ustrój politycznyFederacji Rosyjskiej

Dr hab. Walenty Baluk, prof. nadzw.

Zasady i wartości konstytucyjne

-   zasada demokratycznego państwa prawa (art.1), -   zasada federalizmu i republikańskiej formy rządów (art.. 5),-   zasada suwerenności narodu oraz prymatu praw i wolności człowieka (art.. 3, 12), -   zasada demokracji pośredniej i bezpośredniej (referenda i wybory),-   zasada suwerenności Federacji nad jej całym terytorium i prymatu ustawodawstwa federalnego,-   zasada równości wobec prawa w tym równości form własności,-   zasada państwa opiekuńczego (art.. 7),-  zasada podziału władz na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą (art. 10),-   zasada samorządności lokalnej,-  zasada pluralizmu politycznego i ideologicznego, państwa świeckiego (art.. 13, 14),-   zasada prymatu konstytucji nad wszystkimi aktami prawnymi,-  zasada automatycznej inkorporacji prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego i - zasada szczególnego trybu zmiany Konstytucji.

Ustrój federalny Rosji

Najważniejsze zasady federalizmu FR: - terytorium FR składa się z poszczególnych terytoriów podmiotów federacji; - podmioty federacji są reprezentowane w Radzie Federacji (izbie wyższej); - federalizm rosyjski ma podłoże konstytucyjne, dlatego kompetencje pomiędzy FR a jej podmiotami rozgraniczane są na gruncie prawa; - asymetryczność federacji polega na tym, iż jej podmioty mają różny status konstytucyjny.

W Konstytucji FR można wyróżnić cztery główne zasady państwa federalnego: -  integralność terytorialną i nienaruszalność terytorium FR; -  równość wszystkich podmiotów FR; -  zbudowanie i rozwój FR na zasadach narodowo-terytorialnej i terytorialnej; - suwerennością państwową dysponuje FR a nie jej podmioty.

Konstytucyjny status podmiotów FR

Podmiotem federacji jest podmiot ograniczony prawnie, posiadający cechy państwowości i wchodzący w skład Federacji Rosyjskiej. Podmiot FR posiada następujące cechy: -   nie jest suwerenny; -     nie dysponuje prawem do secesji;-   mieszkańcy poszczególnych podmiotów mają równe i podobne prawa i obowiązki obywatela FR;-     równość wszystkich podmiotów FR w stosunku do władzy federalnej;-akta normatywne podmiotów powinny być zgodne z ustawodawstwem federalnym.

Typy podmiotów FR:-   Republiki.-   Kraj, obwód, miasto o znaczeniu federalnym. - Okręgi i obwody autonomiczne.

Konstytucja przewiduje możliwości zmiany składu FR w przypadku:-  przyjęcia z zewnątrz;- zmian wewnętrznych (połączenia istniejących podmiotów; odłączenia się od istniejących podmiotów; przejścia z jednego typu podmiotowości w inny; zmiana statusu podmiotowości).

Restrukturyzacja składu podmiotów FR

FR składała się z 89 podmiotów.Z czego 32 jednostki miały podłoże narodowo-terytorialne:-21 republik, 10 okręgów autonomicznych, 1 obwód autonomiczny- a 57 jednostek charakter terytorialny: 6 krajów, 49 obwodów i 2 miasta o specjalnym statusie.

Obecnie FR składa się z 83 podmiotów:- narodowo-terytorialne (21 republiki, 1 obwód autonomiczny, 4 okręgi autonomiczne)- terytorialne (9 krajów, 46 obwodów i 2 miasta o specjalnym statusie).

Struktura podmiotów FR

Zmiany w strukturze federacji

W latach 90 – tych - Specjalny status Moskwy i Sankt-Petersburga - Podział Czeczeno-Inguszskiej Republiki na Czeczeńską i Inguszską - zmiana nazw obwodów: gorkowski - niżnionowogrodzki, kalininski – twerski,

kujbyszewski – samarski

W latach 2000 – nych (na podstawie referendów) - 7 XII 2003 – powołanie Kraju Permskiego (obwodu permski + komipermiacki OA) - 17 IV 2005 – przyłączenie do Kraju Krasnojarskiego tajmyrskiego i ewenkijskiego OA - 23 X 2005 – powołanie Kraju Kamczackiego (obwód kamczacki + koriakski OA) - 16 IV 2006 – przyłączenie do obwodu irkuckiego ust’-ordynskiego buriackiego OA - 11 III 2007 – powołanie Kraju Zabajkalskiego (obwód czityński + aginsko-buriackiego OA)

Zakres działania FR obejmuje (art. 71):

- proces ustawodawstwa federalnego oraz kontrola jego przestrzegania;- ustrój federalny i terytorium FR;- regulowanie i ochrona praw i wolności obywatelskich;- sprawy związane z system państwowych organów władzy federalnej (ust., wyk., sąd.);- federalna własność;- kształtowanie zasad polityki federalnej w dziedzinach rozwoju państwowego,

ekonomicznego, kulturowego i in.;- stanowienie prawnych podstaw jednolitego rynku;- budżet federalny;- federalny system logistyczny;- polityka zagraniczna, handel zagraniczny i kwestie bezpieczeństwa i obronności;- jednolity system wymiaru sprawiedliwości;- federalne prawo kolizyjne;- federalna służba państwowa;- jednolity system miar i standardów;

- odznaczenia państwowe.

Wspólny zakres FR i podmiotów:

-   zapewnianie zgodności aktów normatywnych podmiotów z ustawodawstwem federalny;-   ochrona praw człowieka , w tym praw małych narodów;-   zapewnienie porządku publicznego;-   problemów własności;-   korzystania z zasobów surowcowych;-   oświata i kultura;-   ochrona zdrowia i polityka socjalna;-   sytuacje nadzwyczajne;-   określenie ogólnych zasad polityki podatkowej;- ustawodawstwo: administracyjne, pracy, w sprawach rodziny, rolnych, górnictwa i ochrony środowiska;-   sprawy kadrowe wymiaru sprawiedliwości;- określenie ogólnych zasad organów władzy państwowej i samorządu terytorialnego;- koordynowanie kontaktów podmiotów z zagranicą.

Typy aktów normatywnych wydawanych przez FR i podmioty:

- FR (federalne ustawy konstytucyjne i ustawy federalne);

- W zakresie wspólnych kompetencji: ustawy federalne oraz zgodne z nimi ustawy i in. akta normatywne podmiotów;

- W ramach swoich kompetencji podmioty tworzą własne

regulacje (ustawy i in. akta norm.)

Okręgi federalne Rosji

Kompetencje przedstawicieli prezydenta w Okręgach Federalnych (działają od 18 V 2000)

- realizuję wewnętrzną i zagraniczną politykę prezydenta na terytorium OF

- realizuję politykę kadrową prezydenta w OF

- monitoruje i informuje prezydenta co do sytuacji politycznej, społecznej i ekonomicznej w OF

- koordynuje działalność federalnych organów władzy państwowej

- kontroluje przestrzeganie w OF ustawodawstwa federalnego i proponuje prezydentowi wstrzymanie wykonania nie zgodnych z prawe aktów norm.

- opracowuje programy rozwoju społeczno-ekonomicznego

- prowadzi mediacje w sytuacjach konfliktu między organami władzy państwowej a samorządowej

- konsultuje powołanie szefów FSB, MSW w terenie

- wręcza odznaczenia w imieniu prezydenta

(Większość mianowanych wywodziła się ze struktur siłowych)

Prezydent FR

Status prezydenta

• Głowa państwa• Kadencja – 6 lat (od

2012 r., wcześniej 4 lata)

• Ograniczenia – 2 kadencje z rzędu

• Wybory – powszechne i bezpośrednie

Kompetencje Prezydenta FR

-  określa podstawowe kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa i reprezentuje go na zewnątrz (podpisuje umowy międzynarodowe, przyjmuje listy uwierzytelniające);-   powołuje za zgodą Dumy premiera oraz ma prawo do jego dymisji;- na wniosek premiera powołuje i odwołuje jego zastępców i ministrów federalnych;-   ma prawo przewodniczyć obradom rządu;-   przedstawia Dumie kandydata na stanowisko prezesa Banku Centralnego FR i składa wniosek o jego odwołanie;-  przedstawia Radzie Federacji kandydatów na stanowisko sędziów SK, SN i NSA i Prokuratora Generalnego (wnioskuje o odwołanie PG), powołuje sędziów in, sądów federalnych;-   tworzy Radę Bezpieczeństwa FR;-  jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, zatwierdza doktrynę wojskową i powołuje wyższe dowództwo sił zbrojnych, ogłasza stan wojny (informuje parlament) i stan wyjątkowy;-   tworzy własną administrację, powołuje i odwołuje swoich przedstawicieli; -- powołuje i odwołuje korpus dyplomatyczny FR (konsultacje z parlamentem)

Kompetencje Prezydenta FR (cd.)

-  zarządza wybory do Dumy i ją rozwiązuje, w określonym trybie;- przedkłada projekty ustaw, wydaje dekrety i rozporządzenia, zarządza referendum;-  podpisuje lub wetuje uchwalone ustawy;-  zawiesza akta normatywne rządu i podmiotów FR sprzeczne z ustawodawstwem FR;-    zwraca się do parlamentu z dorocznymi orędziami;-   korzysta z procedury rozjemczej w sporach pomiędzy organami władzy federacji i jej podmiotów; - sprawy obywatelstwa, odznaczenia państwowe i stosuje prawo łaski.

Struktura organizacyjna urzędu prezydenta

Składa się z kilku jednostek organizacyjnych a mianowicie :• Rada Bezpieczeństwa FR,• wspólne komisje,• Rada Prezydencka,• doradcy Prezydent,• przedstawiciele i pełnomocnicy urzędu Prezydenta,• szef administracji,• szefowie specjalnych służb,• komisje, komitety i rady urzędu Prezydenta.

Procedura złożenia z urzędu prezydenta

Z inicjatywy 1/3 posłów Dumy powołuje się komisję do zbadania zarzutów o zdradę stanu lub popełnienia ciężkiego przestępstwa.

Uchwała o wysunięciu oskarżeń podejmowana jest większością 2/3 składu Dumy potwierdzona przez Sąd Najwyższy (prawdziwość zarzutów) i Sąd Konstytucyjny (zgodność z procedurą).

Ostateczną decyzję w ciągu 3 miesięcy większością 2/3 podejmuje Rada Federacji.

Parlament - Zgromadzenie Federalne

Zgromadzenie Federalne

Stały organ składający się z dwóch izb:Rady Federacji (wyższej) i Dumy Państwowej (niższej).

Rada Federacji (RF) składa się z przedstawicieli podmiotów FR (po jednym z ramienia organów przedstawicielskich i wykonawczych, 2 od każdego podmiotu).

Duma składa się z 450 deputowanych i wybierana jest na 5 lat (wcześniej na 4 lata).

Izby Zgromadzenia Federalnego obradują oddzielnie, mają własny regulamin i władze, tworzą komitety i komisje.

Powołują Izbę Obrachunkową.

Kompetencje Rady Federacji:

 

-    aprobata zmiany granic wewnętrznych między podmiotami;- zatwierdzanie dekretów prezydenckich o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego;-   decyduje w sprawie użycia sił zbrojnych poza granicami FR;-   zarządza wybory prezydenckie;-   składa z urzędu prezydenta;-   powołuje sędziów SK, SN i NSA;-   powołuje i odwołuje Prokuratora Generalnego; - powołuje i odwołuje zastępcę przewodniczącego Izby Obrachunkowej i połowę jej składu.

Rada Federacji (cd.)

Na czele Rady Federacji stoi przewodniczący i dwóch zastępców wybieranych przez Izbę. Rada ma dwa rodzaje ciał roboczych: komisje i komitety.Komisje są dwie: mandatowa i regulaminowa.Komitety: - ustawodawstwa konstytucyjnego i wymiaru sprawiedliwości; - bezpieczeństwa i obrony; - budżetu, polityki podatkowej, regulacji finansowych, walutowych i celnych, działalności bankowej; - polityki gospodarczej; - polityki społecznej; - WNP; - spraw międzynarodowych; - polityki rolnej;- nauki, kultury, wychowania, zdrowia i ekologii; - spraw federalnych i polityki regionalnej; -spraw Północy i małych narodów.

Duma Państwowa

Kompetencje:         - wyraża zgodę na powołanie przez prezydenta premiera;

- udziela wotum zaufania rządowi;- powołuje i odwołuje prezesa BC FR, Rzecznika Praw Człowieka, IzbyObrachunkowej i połowę jej składu;- uruchamia procedurę złożenia z urzędu prezydenta; - ogłasza amnestie.

Duma tworzy dwie komisje: mandatową i etyki, a także następujące komitety: - ustawodawstwa i reformy sądownictwa; - pracy i polityki społecznej; - weteranów; - ochrony zdrowia; - oświaty i nauki; - kobiet, rodziny i młodzieży; - budżetu, podatków, banków i finansów; - polityki gospodarczej; - własności, prywatyzacji i działalności gospodarczej; - spraw rolnych; -przemysłu, budownictwa, transportu i energetyki; - surowców naturalnych i ochrony środowiska; - ekologii; - obrony; - bezpieczeństwa; - spraw międzynarodowych; - WNP i więzi z rodakami; narodowości; - spraw federalnych i polityki regionalnej; - samorządu lokalnego; - stowarzyszeń społecznych i organizacji religijnych; - regulaminu i organizacji Dumy; - polityki informacyjnej i łączności; - geopolityki; - konwersji i technologii naukowych; - kultury; - turystyki i sportu; - Północy i Dalekiego Wschodu.

Proces legislacyjny

- ustawy federalne przedkłada się Dumie;- skąd uchwalone większością od ogólnej liczby w ciągu 5 dni trafiają do RF;- ustawa uważa się za przyjętą kiedy głosuje za tym większość od ogólnej liczby deputowanych izby wyższej lub kiedy w ciągu 14 dni nie zostanie ona rozpatrzona;- w przypadku odrzucenia przez RF może być tworzona wspólna komisja obu izb lub Duma obala weto RF większością 2/3;- następnie w ciągu 5 dni przekazuje się prezydentowi;- w ciągu 14 dni podpisuje lub odrzuca;- weto prezydenta pokonuje się większością 2/3 zarówno w Dumie jak w RF.

Prawo inicjatywy ustawodawczej: Prezydentowi; Radzie Federacji, Dumie; Rządowi FR; organom przedstawicielskim podmiotów FR; SK; SN i NSA.

Proces legislacyjny (cd.)

Obligatoryjnemu uchwaleniu przez RF podlegają ustawy federalne w sprawach: -         budżetowych; -         fiskalnych; -         finansowych; -         ratyfikacji i wypowiadania umów międzynarodowych; -         granic, wojny i pokoju. Tryb uchwalania federalnych ustaw konstytucyjnych.2/3 głosów Dumy i ¾ głosów RF. Prezydent w ciągu 14 dni podpisuje.

Tryb rozwiązania Dumy przez prezydenta:

1) po trzykrotnym odrzuceniu przez Dumę zaproponowanego przez prezydenta kandydata na premiera. Prezydent powołuje premiera i rozwiązuje Dumę.2) po wyrażeniu przez Dumę rządowi wotum nieufności, z którym prezydent zgadza się lub nie. Gdy Duma w ciągu trzech miesięcy ponownie przegłosuje wotum nieufności wobec rządu. Wtedy prezydent dymisjonuje rząd lub rozwiązuje Dumę.3) w przypadku, gdy rząd występuje o wotum zaufania i nie uzyskuje go prezydent podejmuje podobną procedurę w ciągu 7 dni.

Duma nie może być rozwiązana na podstawie art. 117 w ciągu roku od wyborów, w momencie wysunięcia oskarżenia przeciwko prezydentowi, pod czas obowiązywania stanu wojny i wyjątkowego oraz w ciągu pół roku przed upływem kadencji prezydenckiej.

Rząd Federacji Rosyjskiej

Tryb powołania Rządu FR

Władzą wykonawczą jest Rząd FR. Premiera powołuje prezydent za zgodą Dumy.

- wniosek prezydent przedkłada w 2 tygodnie od chwili objęcia urzędu;

-  w przypadku dymisji rządu – 2 tygodnie;-  od dnia odrzucenia kandydatury 1 tydzień;

Duma rozpatruje wniosek w ciągu 1 tygodnia.Premier w ciągu 1 tygodnia przedkłada skład Gabinetu Ministrów.Tryb działania rządu określa federalna ustawa konstytucyjna.

Duma zatwierdza kandydaturę premiera większością bezwzględną

Kompetencje Rządu:

1)  opracowanie i realizacja uchwalonego przez Dumę budżetu;2) realizacja w FR jednolitej polityki finansowej, kredytowej i pieniężnej;3) realizacja w FR jednolitej polityki socjalnej, edukacyjnej, ochrony zdrowia, kultury i ekologii;4) zarządza własnością federalną;5) realizuje politykę zagraniczną, obronną i bezpieczeństwa;6) ochrona praw i wolności obywateli, zapewnienie porządku publicznego i zwalczanie przestępczości.

Podział resortów

W ramach rządu federacji podstawową strukturą są ministerstwa federalne, które dzielą się na cztery rodzaje:- polityczno-administracyjne: obrony, finansów, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, polityki regionalnej i narodowościowej; spraw zagranicznych, obrony cywilnej;-  zarządzania gospodarką narodową: mienia państwowego, paliw i energetyki, gospodarki, przemysłu i handlu, rolnictwa i gospodarki żywnościowej, zasobów naturalnych, energii atomowej, polityki gruntowej, budownictwa oraz gospodarki mieszkaniowej i komunalnej;-  oświatowo-socjalne: nauki i technologii, szkolnictwa ogólnego i zawodowego, kultury, zdrowia, pracy i spraw socjalnych;- usługowo-łącznościowe: transportu.

Inne organa władzy wykonawczej

1. komitety państwowe: antymonopolowy, kinematografii; rozwoju obszarów północnych, rezerw państwowych, ochrony środowiska, poligrafii, rozwoju i wspierania drobnej przedsiębiorczości, łączności i informatyzacji, statystyki, celny oraz kultury fizycznej i turystyki;2.    komisje federalne: rynku papierów wartościowych oraz energetyczna;3. służby: podatkowa, wywiadu, bezpieczeństwa, lotnicza, archiwalna, drogowa, migracyjna, kontroli walutowej i eksportowej, wojsk kolejowych, leśnictwa, polityki podatkowej, ochrony, upadłości i sanacji finansów, graniczna (weszła w skład FSB od 2003 r.) regulacji naturalnych monopoli w dziedzinie łączności, regulacji naturalnych monopoli w dziedzinie transportu, telewizji i radiofonii;4. agencje: patentów i znaków towarowych, kosmiczna, łączności i informacji rządowej;5. organy nadzoru: górniczy i przemysłowe, bezpieczeństwa jądrowego i radiacyjnego;inne organy: Gabinet Prezydenta FR, Urząd Programów Specjalnych, Komosja Techniczna, Komitet Problematyki Konwencyjnej w Zakresie Broni Chemicznej i

Biologicznej.

System sądownictwa i ochrony prawnej w FR

Sąd Konstytucyjny

-   składa się z 19 sędziów wybieranych na czas nieokreślony- wniosek składają: prezydent, Rada Federacji, Duma (lub 1/5

deputowanych dowolnej izby), rząd, SN i NSA, organy władzy ustawodawczej i wykonawczej podmiotów FR.

SK rozstrzyga zgodność z Konstytucją:-  aktów normatywnych organów federalnych;-   aktów normatywnych podmiotów FR;-   umów międzynarodowych;-  umów pomiędzy członkami federacji oraz pomiędzy FR a jej

podmiotami.SK rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy wyższych organów

władzy państwowej na poziomie federalnym i jej podmiotów.SK dokonuje wykładni Konstytucji i na podstawie skarg bada czy nie

doszło do naruszenia konstytucyjnych praw i wolności.

Sąd Najwyższy

SN jest najwyższym organem sądowym powołanym do rozpatrywania spraw cywilnych, karnych i administracyjnych.Sąd najwyższy działa w składzie: 1) Kolegium sądowego ds. cywilnych; 2) Kolegium sądowego ds. karnych: 3) Kolegium sądowe wojskowe; 4) Plenum Sądu Najwyższego FR.Wszystkie sądy ze względu na kompetencje dzielą się na:-         sądy pierwszej instancji, do których należą organy sądowe wszystkich stopni, wyposażone w kompetencje rozpoznawania spraw i orzekania;sądy drugiej instancji, właściwe do rozpoznawania spraw o charakterze odwoławczym; należą tu wszystkie sądy, poza sądami rejonowymi, występujące jako sądy pierwszej instancji.

Sąd Arbitrażowy i Prokuratura

Sąd Arbitrażowy jest najwyższym organem sądowym powołanym do rozstrzygania sporów gospodarczych. 

Prokuratura Prokuratora Generalnego powołuje Rada Federacji na wniosek Prezydenta. Działalność prokuratury przejawia się w dziedzinie zwierzchniego nadzoru nad ścisłym i jednolitym przestrzeganiem prawa w czterech zasadniczych kierunkach: -  nadzór ogólny nad realizacją ustaw; -  nadzór realizacji ustaw przez organy ścigania i organy śledcze; -  nadzór nad przestrzeganiem praworządności przez sądy przy rozpatrywaniu spraw cywilnych, karnych i administracyjnych; - nadzór nad przestrzeganiem praworządności w miejscach pozbawienia wolności.