Usul Ve Tavirlar

T.C.MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMESPROJES)

MZK ALETLERYAPIMI

USUL VE TAVIRLAR

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanltarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269saylKararile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul veKurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192dala ait ereve retim programlarnda amalanan meslekiyeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retimmateryalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireyselrenmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarakhazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki veTeknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmayabalanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalananyeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasndagelitirilebilir ve yaplmasnerilen deiiklikler Bakanlktailgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendinemesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internetzerinden ulalabilir.

Baslmmodller, eitim kurumlarnda rencilere cretsizolarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cretkarlnda satlamaz.

iAIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGR.......................................................................................................................................11. USULLER ............................................................................................................................2

1.1. 3/8 Usul ve Tezene Vurular........................................................................................31.2. 6/8 Usul ve Tezene Vurular........................................................................................71.3. 12/8 Usul ve Tezene Vurular....................................................................................111.4. 5/8 Usul ve Tezene Vurular...................................................................................... 151.5. 10/8 Usul ve Tezene Vurular....................................................................................201.6. st Teldeki Seslerde BaParman Kullanm........................................................... 241.7. 7/8 Usul ve Tezene Vurular...................................................................................... 251.8. 9/8 Usul ve Tezene Vurular...................................................................................... 301.9. ki Sesli Halk Ezgi rnekleri ...................................................................................... 351.10. Kondisyon almalar.............................................................................................. 42UYGULAMA FAALYETLER....................................................................................... 63LME VE DEERLENDRME ....................................................................................64

RENME FAALYET 2 ................................................................................................. 662. YRESEL TAVIRLAR.....................................................................................................66

2.1. Zeybek Tavr............................................................................................................... 672.2. Teke ZortlamasTavr................................................................................................. 732.3. Konya Tavr................................................................................................................752.4. Silifke Tavr................................................................................................................782.5. Balamada Tavrlar.....................................................................................................82UYGULAMA FAALYETLER....................................................................................... 84LME VE DEERLENDRME ....................................................................................85

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 87CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................88NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 89KAYNAKA .........................................................................................................................90

NDEKLER

ii

AIKLAMALARKOD 212MGS034ALAN Mzik Aletleri YapmAlanDAL/MESLEK MzraplHalk Mzii EnstrmanlarYapmMODLN ADI Usul ve TavrlarMODLN TANIMI Balamada usul ve tavrlar ile ilgili bilgi ve becerilerin

kazandrldrenme materyalidir.

SRE 40/24N KOUL Tartm ve arzalar modln baarmolmak.

YETERLK Usul ve tavrlaralmak

MODLN AMACI

Genel AmaGerekli ortam ve donanm salandnda, balamayteknie uygun olarak usul ve tavrlara grealabileceksiniz.

Amalar Usulleri uygulayabileceksiniz. Yresel tavrlaralabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam: Akustik zellikli snf ortam,Donanm: Mzik kitap ve kataloglar, ses kayt cihazlar,

LME VEDEERLENDRME

Her faaliyet sonrasnda o faaliyet ile ilgili deerlendirmesorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz.retmen modl sonunda size lme arac(uygulama,soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ilekazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1GR

Sevgili renci,

Gemii binlerce yl ncesine kadar dayanan ve olduka zengin bir birikimi olan Trkmzii konusunda ok nemli almalar yaplmakta birlikte, zellikle konunun eitimi ileilgili yaplan almalara yeterli olduu sylenemez. nk Trk mzii, Batmziikarsnda hep geride kalmtr.

Kendi alanmzla ilgili ok ge kalan admlardan birini atma adna; Anadolu Trk halkmziinin en yaygn sazlarndan olan balamann, aa uygun ve sistemli bir ekildeeitimin verilebilmesi iin bu modl hazrladk. Bu kitapkta konular basitten zora dorubelirli bir zel sra takip edilerek verilmitir. Bu nedenle siz sevgili rencilerimize yararlolacanumuyoruz.

GR

2RENME FAALYET1

Bu faaliyet sonunda, uygun ortam salandnda, balamayusullere uyarakalabileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalarunlardr:

Ka eit tartm kalbvardr, aratrnz. Ka eit aksak usul vardr, aratrnz.

1. USULLER

Usul Sistemi: Usul, l yerine kullanlan bir kavramdr. nk usul genelolarak Trk mziinde, l yannda bir de tavr ve slubu belirler. Trk halkmziinde gney dounun 5/8'lik parasile Krolu veya Smmani'ninhavasnn 5/8'lii, tavr ve slup olarak da birbirinden ayrlr. Kavramlamanndier sylenmesi gereken yn ise, yine bu usullerin l ile deil, belirli adlarlaanlmasdr: Karlama, Zortlatma, Datdiri, Gakgili gibi adlar hzl9'lu vuruluusulleri, Metelik, kldm, Sama, Zahma gibi adlar, 2 vurulu usulleribelirlemektedir.

Trk Halk Mzii usulleri blmde incelenir.

Ana usuller ve erliekilleri (2, 3 ve 4 birim vurulu) Bileik usuller (5, 6, 7, 8, 9 birim vurulu) Karma usuller (10 ve daha fazla birim vurulu)

RENME FAALYET1

ARATIRMA

AMA

31.1. 3/8 Usul ve Tezene Vurular

11


15


20


24

1.6. st Teldeki Seslerde BaParman Kullanm

25


30


35

1.9.ki Sesli Halk Ezgi rnekleri

42

1.10. Kondisyon almalar

63

UYGULAMA FAALYETLER

lem Basamaklar neriler

Balamada 3/8lik bir ses karnzve ritmini el iaretleriyle gsteriniz.



Balamada 5/8lik bir ses karnzve ritmini el iaretleriyle gsteriniz




Kondisyon almalarnyaparakKbrs Zeybeini alnz.

Sol eliniz ile sesleri doru ve temiz basnz.

Saelinizin alt eie doru fazla gitmemesinedikkat ediniz.

Alttan ektiiniz ve stten vurarakkardnz seslerin engeli(birbirine eitiddette)olmasna dikkat ediniz.

Tartmlarn ve tezene vurularnndoruluuna dikkat ediniz.

Kondisyon almalarnyaparken balnotalarn arpejeklinde alnmasna dikkatediniz.

UYGULAMA FAALYETLER

64

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRMEA. Objektif Testler (lme Sorular)

Boluk Doldurma Tipi Sorular

Aadaki ifadelerin boluklarna uygun kelimeyi yerletirerek deerlendiriniz.

1. .... , l yerine kullanlan, tavr ve slubu belirleyen kavrama denir.

2. Usuller ....blmde incelenir.

3. ... usul iinde lemeler barndran usullere denir.

4. 9/8'lik bir usulde leme ...ekilde gsterilebilir.

Deerlendirme

Cevaplarnzcevap anahtarile karlatrnz. Doru cevap saynzbelirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiinizkonularla ilgili faaliyete geri dnerek inceleyiniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

LME VE DEERLENDRME

65

B. UygulamalTest

Yaptnz uygulamaykontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatalgrdnz davranlartamamlama yoluna gidiniz.

Kontrol Listesi

Deerlendirme ltleri Evet Hayr1 Balamada 3/8'lik bir ses kardnz m?2 Balamada 6/8'lik bir ses kardnz m?

3 Balamada 12/8'lik bir ses kardnz m?

4 Balamada 5/8'lik bir ses kardnz m?

5 Balamada 10/8'lik bir ses kardnz m?6 Balamada 7/8'lik bir ses kardnz m?7 Balamada 9/8'lik bir ses kardnz m?

8 Kondisyon almalarnyaparak Kbrs Zeybeini altnzm?

Deerlendirme

Yaptnz deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnzbir daha gzdengeiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklikleriniziaratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarnzn tamamEvet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

66

RENME FAALYET 2

Bu faaliyet sonunda uygun ortam ve donanm salandnda balamada, tekniineuygun olarak yresel tavrlaralabileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalarunlardr:

Ka eit yresel tavr vardr, aratrnz.

Bu tavrlarn tezene hareketlerini iaretleyerek gsteriniz.

Frsatnbulursanz mahalli sanatlardinleyip halk oyunlarnizleyiniz.

2. YRESEL TAVIRLARGemii binlerce yl ncesine kadar dayanan ve olduka zengin bir birikimi olan Trk

mzii konusunda ok nemli almalar yaplmakla birlikte, zellikle konunun eitimi ileilgili yaplan almalarn yeterli olduu sylenemez. Trk mzii konusundaki en younalmalarn Cumhuriyetin kuruluundan sonraki 45-50 yllk dnem ierisinde yapldgrlmektedir. Bu dnemin sonrasnda 1975 ylnda alan ilk Trk mzii okulu, Trkmzii eitim ve retimi asndan atlan olduka nemli ve byk bir admdr. Fakat buokul almasile birlikte yllardr sregelen Batmzii, Trk mzii atmasnn da hedefihline gelmitir. 1826 ylnda Osmanlsarayna balaskeri bando ve okul rgtnn(Mzka-yHmayun) kurulmasile balayan ve ilk Batmzii okulu da saylabilecekalmalardan sonra, Trkiye'de Trk mzii okulunun ilk olarak 1975 ylnda, yani butarihten 150 yl sonra kurulmasson derece dndrcdr. Trk mzii konusunda bugnk eksikliklerin veya yanllklarn sebebi aratrldnda problemin de buradan, budncelerden, bu anlaytan ve bu ge kalmadan kaynaklandok net bir ekildegrlmektedir. Atatrk'n daha 1930'lu yllarn banda hedefledii ve eitli toplantlardadile getirdii; adaTrk mzii okullarnn almas, salam bir alt yapya kavuturulmasve adabir eitim retim sistemi acaba gnmzde gerekletirilebilmimidir? Busoruya gnl rahatlierisinde "evet" demek mmkn deildir.lk Trk mzii okulununalmasbu anlamda byk bir admdr. Fakat, bu okulun gerek alt yapsndaki, gerekseeitim ve retimi ile ilgili problemleri adabir anlayla zerek rayna oturtulmasileatlmasgereken 2. ve dier admlar eitli nedenlerden dolaymaalesef atlamamtr.

RENME FAALYET 2

ARATIRMA

AMA

67

Kendi alanmzla ilgili ok ge kalan bu admlardan birini atma adna, Anadolu Trkhalk mziinin en yaygn sazlarndan olan balamann, aa uygun ve sistemli bir ekildeeitiminin verilebilmesi iin bu metodu hazrladk. Fakat u hususu burada belirtmekgereklidir. Bizim Trk mzik eitiminin en nemli problemlerinden birisi olarakgrdmz metot konusu ile ilgili yazlmbirok kitap bulunmaktadr. Balama ise en okmetodu yazlan alglardandr. Fakat bu almalarn bazkatklarolmakla birliktedncelerimizi bu kitapta "Balama Metodu almalarnda Yaplan Yanllklar ve zmnerileri" balaltnda verdiimiz ve aynzamanda sempozyum bildirisi olan yazmzdada belirttiimiz gibi byk bir ounluu metot olmaktan ok uzaktr.

Bu dncelerden hareketle ilk defa 1993 ylnda yazmaya baladmz bu metot;bata Gaziantep niversitesi, Trk Mzii Devlet Konservatuar, Trk Halk Mzii AnaSanat Dalnda, balama eitimi dersini alan renciler zerinde denenmitir. Defalarcayazarak bitirdiimiz bu alma, her denemede hatalar ve eksiklikler giderilerek tekraryazlmve 2000 ylnda Gaziantep niversitesi tarafndan "Balama in Etdler ve Tezenealmalar" adaltnda yaynlanmtr. Gaziantep niversitesi, Sakarya niversitesi, Fratniversitesi ve Harran niversitesi bnyesinde bulunan Mzik Eitimi Blm veyaKonservatuvarlardaki; balama eitimi derslerinde ders kitabolarak okutulan ve balamaeitimindeki nemli bir akapattngrdmz bu kitapta da bazeksiklikleringrlmesi zerine konu tekrar ele alnarak, btn ettler yeniden gzden geirilmi, bazettler karlarak yerine yenileri eklenmi, bazkonular daha anlalr hle getirilmiveiskelet aynkalmak sureti ile kapsamdaha da geniletilmitir.

Bu alma, tekne bykl 38 ile 42 cm arasnda olan balamalar iin, bozuk dzenveya kara dzen adile bilinen akort esas alnarak hazrlanmtr. Kitapta ounlukla TRTrepertuvarnda bulunan Trk halk mzii ve Trk sanat mzii ezgileri ara olarakkullanlm, fakat bu ezgiler amaca ynelik olarak bazen sadeletirerek (basitletirerek),bazen de daha kk nota deerlerinde (saeli veya sol eli daha fazla altracak ekilde)ana melodiyi bozmadan yazlmtr.

Metot'un ierisinde; Zeybek, Konya, Silifke ve Teke yresi ezgileri alnmasgerekentezene vurularile yazlmtr. Fakat bu yre tavrlarnn tam olabilmesi iin; ne nota ne desz ile anlatlamayan mzikal ifadelerin mutlaka bilinmesi gereklidir. Aslna baklrsabaarlbir icrann srrda burada gizlidir. Bu srra erebilmek iin ise, mutlaka mahallisanatlarn dinlenmesi, halk oyunlarnn izlenmesi hatta mzik icra ortamnn grlerek oruhun hissedilmesi gereklidir. Bu ise retilemez veya anlatlamaz, ancak kaynaktan direktgrerek veya dinleyerek renilir.

2.1. Zeybek Tavr

Zeybek Ege Blgesi'nde, sznn eri yiit kiilere verilen addr. Efe ise, zeybeklerinbanda bulunan stn yiitlikler gsteren kii anlamnda kullanlmaktadr. Bunlar tarihierisinde daha ok savamcadeleci karakterleri ile kolculuk ve denizcilikle ilgili olarakgrnm, bazete ve ekya olaylarna adlarkarmtr. Zeybek kelimesi ve konusu ileilgili bazaratrmaclarn dnceleriyledir:

68

Sabahattin Trkolu; Anadolu'ya gelen ilk Trklerde asker ve orduya "s" dendiini,"s-bek" szcnn "subay" anlamna geldiini, "se" harfinin yumuayarak "ze"yedntn ve "Zbek" biimini aldn, zamanla bu szcnde "Ziybek-Zeybek"biimini aldnbelirtmitir.

Sadi Yaver Ataman; Rum aratrmaclardan eh Loros adnda bir aratrmacnn1889'da yazd "Trke'den Rumca'ya" szlndeki, "Zeybek, Zeybekos, zmiryresindeki Trk airet sakinlerine verilen addr" tanmnen doru tanm olarakonaylamaktadr.

Hseyin Hilmi Bayndr; "Bata gelen kaln fakat hafif sesli hece, sonda gelen incefakat sert heceye uydurularak okunur. Kuralna gre "Za" hecesi, kendisinden sonra gelensert, ince "bek" hecesine uydurulmu, "ze" olmuve "bek"le beraber, anlayl, akllsalam yahut salam, anlayladam anlamnda "ze-bek" olarak, Avrupaltarih kitaplarnagemive amza dein Bozda(Tmls) Dalgalda(Mezukis) kylerinde yaambulunmutur.

Mahmut Ragp Gazimihal; szcn Trke bir szck ve aynzamanda Krgzlararasnda bir oyun adolduunu; ayrca dou Trkistan ve Afganistan'n Badahan kentinde"Zeybek" adnda birer ky bulunduunu belirtmektedir.

Aydn zeybei ar ve yrk olanlarvardr. En az tek kiilik olmakla beraber ikili,drtl eitleri de vardr. Ar zeybek "Heykelleme" tabir olunabilecek kadar arbal, asilve temkinli tavrlarla oynanr. Zeybek oyunlarnda belirli tartm zamanlarnda diz vurupyiite dorulma figr umumidir. Kadnlar da kendi meclislerinde daha hafif taklitlerinialp oynarlar. Erkek zeybei, dizlik, silahlk, palalar, cepken ve en st sarma pskll kzlbrkten ibaret giyimi oyunlardaki heybeti tamamlar. Bengi veya mengi denilen toplu zeybekeitleri de vardr ve bunlarda yryfigrleri esastr.

Zeybek oyunlarnn zel bir almla ve kaslarak oynanmas, gveni, soylu bir varlasahip oluu ifade etmektedir. Buna gre efeler ile kzan denilen maiyet efradnn oyunlararasnda fark vardr. Bundan baka bu oyunlarda bir eit savahli ve talimi gze arpar.

Genellikle BatAnadolu'nun esas oyunlarzeybek oyunlardr. Zeybek deyimi iinKamus-i Trkiunlaryazmaktadr; Hafif silahlve muhafaza-i asayie memur eski bir snfasker, Aydn Hdavendigar ahalisi, ki Efe denilmekle merbut olup, garip kyafetleri vardr.

Ahmet Refik Paa'nn "Lehe-i Osmansinin zeybek maddesinde unlar yazldr;Hafif tfeki askeri, Devlet-i Selukiye zamannda Teke ve Aydn taraflarndan Msracelbolunan zabtiye askerleridir.

Byk Trk Lgatinde ise; "Aydn ve Bursa halkna verilen isimdir" diyegemektedir. Btn bunlar zeybek blgesinin alannizmektedir ki, o da kuzeyde Marmarahavzasndan balayarak, Antalya Krfezine kadar uzanan btn batAnadolu blgesi,merkezi Bursa olan Hdavendigar, merkezi zmir olan Aydn ili, bugnk Antalya ve dierbatillerine iine alan blgedir.

69

Zeybek oyunlarndaki hareketlerin eski Trklerde kutsal saylan kartaln eitli uuve konupozisyonlarna benzedii konusunda grler bulunmaktadr. Ege Blgesi'nde9/2'lik ve 9/4'lk ritimde alnan zeybeklere "Ar Zeybek" daha hareketli ve hzlalnan9/8'lik ve 9/16'lk ritimde olanlarna ise "Kvrak Zeybek" veya "Yrk Zeybek"denilmektedir.

Zeybek oyunlarmeydanlarda davul-zurna, kapalyerde ise balama eliindeoynanr. Oyunlarda ift zurna gelenektir. Zurnalardan biri ana ezgiyi alar, dieri ise demtutar. Bu konu ile ilgili Hseyin Hilmi Bayndr, "Deniz, zeybek musikisinin ritmi kadarsazlarnn teekklnde de etki yapmtr. Bu yzden zeybek musikisinin davullu ve zurnaltoplum iin, balamalbirey iin olmak zere iki ekli vardr. Zebek musikisinin davul-zurna eklinde tek zurnaltakmolmaz. Davul tek olsa bile zurna ift olur. Gereince buzurnalar teker deil ifter artrlr. nk zurnann biri ezgiyi, yani oyun havasnalarkenikinci zurna, oyun havasnn gerektirdii tonda (makamda) eski bir alkanlkla armoniyapar. Yani ikinci sesle birinci zurnann aldnssler, bktrclktan kurtarr. Tek seslimusikinin dinlenmesi bktrcolur. Ya yas telkin eder, ya da uyku... Tek zurnaldavulunnnde oynanmasn teklif ettiimiz zeybekler, "ayam dnmeyeoo" diyerekoynamamlardr. Zeybek kulakadar gnl de eit sesin coturuculuu ile doymadanoyuna kalkmaz." eklinde aklamtr. Ersal Yavide, "Efeler" adlkitabnda bu dnceleripaylamtr.

Zeybek oyunlarbayramlarda, ulusal gnlerde, dn ve elencelerde oynanr. Efe'ninoyunu ar, zeybek ve kzanlarn oyunu kvraktr. Zeybek oyunu oynayacak kii meydanakar ve kendisine zg bir tavr ile ar ar gezinir. Gezinti blmnn bitmesi ile zurnacoyununun ezgisinin almaya balar. Her zeybek oyununu oynayann kendine zg tavrvesitili vardr. Zeybek oyunlargenellikle tek oynanr.

Zeybek Tezenesinin Olumas

Zeybek ezgileri balama ile icra edilirken, icracya gre deiebilen eitli tezenevurularkullanlmaktadr. Tavr dediimiz bu icra farkllklarzeybek ezgilerine ayrbirzenginlik ve renk katar.

Zeybek tavrnoluturan en temel tezene aadaki A ve B tartmlarnda grlentezene vurularnda olumaktadr.

A Tartm: Bu tartmda oluan tezene iki blmdr.

70

o Blmde tezenezi, btn tellere yukardan aaya doru vuraraktartmdaki sre kadar elinizi aada bekletiniz.

o Blmde ise, aada kalan tezenenizi alt telde tartmdaki tezenevurularile seri bir ekilde bitiriniz. Bu blmde tezenenizinyukarda bitmesine dikkat ediniz.

B Tartm: Bu tartmda oluan tezene blmdr.

o Blmdeki ilk tezeneyi yukardan aaya doru btn tellerevurduktan sonra bu vuruu notadaki sre (zaman) kadar I. blmve II. blm arasnda bekletiniz.

o Blm alt telde ve gsterilen tezene vurularile seri birekildetamamlaynz.

o Blmde ise, II. blmn son vuruunda yukarda kalan tezenenizialt telde tekrar alttan ekerek (vurarak) B tartmnbitiriniz.

Zeybek ezgilerini almadan nce yukardaki A ve B tartmlarndaki iki temeltezeneyi natrel seslerde tezene yerleinceye kadar mutlaka alnz.

73

2.2. Teke ZortlatmasTavr

Teke yresi Anadolu'nun Gneybatsnda yer alan douda Antalya Krfezi, batda;Fethiye Krfezi arasnda kalan ve gney ynnde Akdeniz'e doru uzanmolan yarmadaekilli bir blgedir. Yreye "Teke Yarmadas" da denir. Teke adnn kayna; 1277 ylndaKaramanolu Mehmet Bey'in izniyle bugnk Isparta, Burdur, Antalya ve civarnda beylikkuran Teke Paann bu beylie kendi adnvermesinden gelmektedir. Gnmzde Tekekltrnn yayldsahayyaklak olarak; Fethiye - Ortaca (Mula), Acpayam-Kzlhisar-Honaz (Denizli), Dinar-Bamak(Afyon), Yalva-arkikaraaa (Burdur), Cevizli-Akseki-Manavgat-Alanya (Antalya' dr.)

Teke oyunlardeyimi zerinde eitli grler bulunmaktadr. Bu gre greAntalya, Burdur ve Isparta civarndaki Trkmen Yrklerinin oynadklaroyundur. Dier birgre gre ise, eskiden bu blgede kurulan Teke Beylii snrlarierisinde oynananoyunlara verilen addr. Bir baka gre gre ise, teke adverilen erkek keininhareketlerinin oyunlara yanstlmasndan dolaydr. Teke zortlatmalargenellikle 9/16 usuldealnp sylenmekte ve oynanmaktadr. Muzaffer Sarszen Teke yresinde zellikle Ispartaevresinde kullanlan 9/16'lk usule "Gakkili" havasdendiini belirtmitir. Teke oyunlaryrede oynanan oyunlarn en yrk olandr.

Yrede sylenen uzun havalara ise "Gurbet Havas" denilmektedir. Genellikle tekezortlatmalaralnp oynanmadan nce gurbet havalaralnr veya sylenir. Seslerdekaydrmalar ve titretmeler alnve okunuun karakteristik bir zelliidir. Gurbethavalarnn szlerinde genellikle ayrlk, yurt ve sevgili zlemi, hasretlik konularilenmitir.Bu trn ezgi yapsndaki en nemli zellik seslerin tizden pese doru koma denilen kkseslerle kaydrlarak alnp sylenmesidir. Yrede sipsi ve kabak kemane bata olmak zerekaval, balama ve cura yaygn birekilde kullanlmaktadr. Yayla Yollarnda Yryp Gelir,Ak Koyunum Yz Olsa, Ak Fasule Oldu mu, limonum Suland, Dere Geliyor Dere,Menevesi Tutam Tutam, Dirmilcikten Gider Yaylann Yolu, Hada adile bilinen trkleryrede yaygn birekilde icra edilmektedir.

Teke ZortlatmasTezenesinin Oluumu

Daha nce de belirtildii gibi, teke zortlatmalargenellikle 9/16 usulde olduka hzlbir ekilde alnp sylenmekte ve oynanmaktadr. Yrede sipsi ve kabak kemane bataolmak zere kaval, balama ve cura yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Teke zortlatmastezenesi ile icra edilen ezgilerin byk bir ounluu aynzamanda oyun havasdr.

Teke zortlatmastezenesi veya tavrnoluturan temel tezene aadaki tartmlarda vetezene vuruunda olumaktadr. Teke zortlatmastezenesini iki blmde dnmekmmkndr. Bu tavrdaki en nemli zellik, seslerin stakato (.) (kesik-kesik) alteknii ilehzlalnmasdr.

II. Blmde grlen lemenin bandaki ilk notaydierlerine gre daha vurgulu birekilde alttan ekmeniz tavr gereidir. Baztrklerde lemenin yeri zaman zaman deisede bu zellie dikkat etmelisiniz.

75

2.3. Konya Tavr

Her yrenin olduu gibi Konya'nn da kendine zg balama alma biimi, trklerive oyun havalarbulunmaktadr. Konya trklerinin ou kak havalariin alnpsylenmitir. Uzun hava trne ise Konya'da fazla rastlanmaz. Nadiren grlen halaylarn iseCihanbeyli tarafndan geldii sylenmektedir.

Konya halk mziinin temelini tekil eden en nemli unsurlardan bir tanesi "Oturaklemleridir. Oturak lemleri genellikle hasat mevsiminden sonra balar ve mart aysonunakadar devam eder. Oturak dzenlenmesinde unsur ok nemlidir. Bunlar efe, oturakkadnve baranadr. Eskiden Konya ve evresinde kendisine efe denilen ve oturak kadnbesleyen, apkn biraz da kabadaykiiler bulunurmu. Bu efelerin yurdumuzun dierblgelerindeki efelerle bir ilgisi yoktur. Efelii oturak kadnnadr. Oturarak lemindekimusiki takmna barana denilmektedir. Baranada divan saz, cura, ud, kanun, tef, tahta kakalan mahalli sanatlar ile trk syleyen solistler bulunur. nceleri Konya trkleri sadecedivan saz, cura ve tefle icra edilirken XX. yy. balarnda ud, kanun ve cmbdekatlmtr. Oturan yaplacagzden uzak baevinde ya da ky odasnda gndzdenyiyecekler hazrlanr, testilerle raklar getirilir, odann duvar diplerine minderler yerletirilir.Gece olunca davetliler ve barana takmgelir. Yemekler yenilip ikiler iilirken barana daalp sylemeye balar.

Konya trkleri genellikle ardan hzlya doru bir seyir izleyerek alnp sylenir ve blmde sunulur. Bunun nedeni aralarda oturak kadnnn dinlenmesine frsat verilmesive iki meze ikramyaplmasnsalamak iindir. Trkler perev ile balar yine perev ilesona erer. Konya perevi, Kabak trks, Sille trks, Develi, Karabiber, Karamanl,Blbl,erif Hanm adile bilinen trkler Konya kak havalarndan bazlardr.

Konya trkleri ritim yapsbakmndan Silifke yresi trklerine benzemekle birliktebalamada tezenenin oluumu farkldr.

Konya Tezenesinin Oluumu

Konya trkleri, kak vuruunu hatrlatan, "Konya Tezenesi" veya "Konya Tavr" adverilen zel bir tezene vuruu ile alnr. Her trknn bir oyunu vardr. Konya tavrnoluturan temel tezene aadaki tartmda ve tezene vuruunda blmden olumaktadr.

I. blmdeki ilk tezeneyi yukardan aaya doru btn tellere vurduktan sonra buvuruu, I. blm ile II. blm arasnda bekletiniz.

II. blm alt telde ve seri bir ekilde gsterilen tezene vuruu ile tamamlaynz. II.blmn son vuruunda tezene yukarya doru orta tele deerek gemive st tele dayanmbir konumda katmaldr.

II. blm, II. Blmdeki tezenenin devamdr. Bu blmde st tele dayalkonumdakalan tezene, yine yukarya doru st teli ektirerek boa kar.

76

Konya trk ve ezgilerini almadan nce aadaki tartmda grlen temel tezeneyinaturel seslerde tezene yerleinceye kadar alnz.

78

2.4. Silifke Tavr

Halk ezgi ve trklerimiz yaanlan olaylara, olaylarn getii corafi blgeye vekonularna gre eitli deiiklikler gstermektedir. Bu deiiklikler blgeler arasndagrlebildii gibi ehirlerarasnda da grlmektedir. Hatta bazilelerin kendine zg almave syleme biimleri bulunmaktadr. Mersin'in Silifke ilesi de bu konuya e en iyirneklerden birisidir.

Akdeniz yresi iklim koullarnedeni ile yre insanounlukla kn sahillerde yazaylarnda ise yaylalarda yaamaktadr. Yayla ve sahil arasndaki bu gler srasndakarlalan olaylar, retilen rnler, hayvan hareketleri, znt, keder, mizah, sevin, cokuve sevda yrenin trk ve oyunlarnda yaygn bir ekilde ilenerek gnmzde kadargelmitir.

Kak oyunlarnn youn olarak oynandilelerden olan Silifke, Mersin yresininmzik ynnden merkezi durumundadr. Yredeki halk ezgilerinin ve oyunlarnn elikalgsgenellikle keman, cmb, balama, kak ve koltuk davuludur. nceleri kabakkemane ve zurna yre ezgilerine elik ederken bu sazlarn yerine daha sonra keman veklarnet kullanlmaya balanmtr. Keman, kabak kemanenin yerini aldiin omuz yerinedize konularak da alnmaktadr.

Yrede uzun hava ve krk hava formundaki ezgilerin yansra nce uzun hava ilebalayp daha sonra krk havaya dnen ezgiler de bulunmaktadr. Silifke yresindeyaplan oturak lemlerinde ve dnlerde alnp sylenen bu ezgiler ounlukla szlolduu gibi szsz de olabilmektedir.

Portakal Zeybei, Silifke Sallamas, Silifke Zeybei, Silifke'nin Yourdu, YaylaYollar, Keklik, Gerali, Trkmen Kz, aya Vardm, Tmbllve Mandilli adile bilinenoyun havalaraynzamanda yrenin en yaygn trkleridir.

Silifke Tezenesinin Oluumu

Silifke trkleri balama ile icra edilirken "Silifke Tezenesi" veya "Silifke Tavr"denilen zel bir tezene vuruu ile alnr. Sifleke trkleri ritim ynnden, Konya trklerinebenzemekle birlikte tezene vurularbirbirinden ok farkldr.

Silifke tavrnoluturan en temel tezene aadaki A ve B tartmlarndaki temel tezenevurularile olumaktadr.

79

A Tartm: Bu tartmda oluan tezene iki blmdr.

I. blmde tezenenizi alt tele, yukardan aaya doru vurarak tartmdaki sre kadarbekletiniz.

II. blmde ise, aada kalan tezenenizi alt telde tartmdaki tezene vurularile seribirekilde bitiriniz. Bu blmde tezenenizin aada bitmesine dikkat ediniz.

B Tartm: Bu tartmda oluan tezene blmdr.

I. blmdeki ilk tezeneyi yukardan aaya doru alt tele vurduktan sonra bu vuruuC tartmnda grld gibi sekizlik deere yakn bir srede (zamanda) I. Blm ile II:blm arasnda bekletiniz.

II. blm alt telde ve gsterilen tezene vurularile seri birekilde tamamlaynz.

III. blmde ise, II. blmn son vuruunda aada kalan tezenenizi alt telde tekraralttan ekerek (vurarak) B tartmnbitiriniz.

Silifke yresi ezgilerini almadan nce yukardaki A ve B tartmlarndaki iki temeltezeneyi naturel seslerde tezene yerleinceye kadar alnz.

82

2.5. Balamada Tavrlar

Halk Mzii'nin en nemli zelliklerinden birisi de yrelere has sylenive alnbiimleridir. Balama ile yrelerin tezene zelliklerini almaya, o yrenin tavrdenilmektedir. Bu tavrlar tezene kullanmile ilgilidir. Yani tezenenin alttan vurulmas, sttele taktrma, senkoplu algibi zellikleri olan bu tezene eitlerine, ksaca tavr diyeceiz.Tavrlar birka kk ayrntile birbirlerinden ayrlmaktadrlar. Bu ayrntlarn en nemligstergesi ise grsel olmalardr. Yani tezenenin yukarda veya aada bitmesi gibi. Fakatgenelde balamada kullanlan tavrlar, yrelere gre zellikler tamalarna ramen, bazenbir tavr iinde dier tavrn mzrabnda grmek mmkndr. rnein, Kayseri tavrsrmelitezenesi ile birka senkoplu tezeneden ibarettir. Aynrnei, Konya tavriin de verebiliriz.Zeybek tavrnn sonuna, balamann st telinin taktrlmasile Konya tavroluturulur.

Grld gibi tezene vurulularnn ayrlmas veya birletirilmesi tavrlarnzenginlemesi asndan nemlidir.

Bunun yannda bir tavrn yalnzca bir tezene ile alnamadzamanlarda ise; o tavrnikinci veya nc varyasyonlarortaya kar. rnein Zeybek tavrntek bir tezene ileanlatmak gtr. O yzden bir tezene eidi esas alnp, ondan retilenlere beraber zeybektavrolumaktadr.

Tavrlarn doru icrasnyapabilmek iin gerekli olan bir baka nemli nokta da,balamann dzenidir. Dzenin farklolmastavrn gerektii ekilde kullanlmasna imknsalamayabilir. Bu yzden herhangi bir yrenin trks icra edilecei zaman ncelikleakordu ve daha sonra trknn tavrile alnmasna dikkat edilmelidir. Bugn trklerinicrasnda kullanlan balca tavrlarunlardr:

Zeybek Tavr Srmeli Tavr(Yozgat Tavr) Kayseri Tavr Konya Tavr Silifke Tavr Azeri Tavr Ankara Tavr klama Tavr Karadeniz Tavr Rumeli Tavr Karlama Teke Tavr

Bu tavrlarn uygulanesnasnda tezenenin kullanlnn dnda parmaklara dagrevler dmektedir. rnein Srmeli tavrmzrabatlrken kstrma denilen bir hareketyaplr. Bu hareket herhangi bir sesten onun yarm veya tam ses altna veya stne arpmayapmak iin kullanlr. Bunun icrassrasnda o seslere parmak vurarak yaplmasen dorusuolmasna karlk, bunu yapamayanlar kstrma hareketini kullanarak o sesleri karmayaalrlar. Tabii sesler net ve temiz olmaz. rnein srmeli tavrnda da sesinden re sesine birarpma yaplacazaman:

83

olmasgerekirken, kstrma hareketi ile, birinci parman do sesine, nc parmanda ayntel grubundaki re sesine aynanda basmas, re do seslerinin bir arada kmasnsalamaktadr.

Do ve re seslerini ardarda ok abuk duyurmayamalayan bu sistemdeki zellik,parmakla ilgilidir. Parmaklarm gerektii kadar hzlaltramayanlar ise, yukarda grlenkstrma hareketi sonucu o ses kmesine yakn bir ses elde ederler. Tabii ki amaduyurulmasgereken seslerin net ve temiz olmasdr.

Buradan tavrlarn icrasnda tezenenin gereklilii yannda parmaklarn da byk rololduunu grmek mmkndr.

Tavrlarn kt stndeki yazmtezenenin gsterimi ile yaplmaktadr. Biz de buradatavrlarbuekilde gstereceiz.

84

UYGULAMA FAALYETLERFAALYET

lem Basamaklar neriler

Zeybek tavrnda tezenehareketini izerek gsteriniz.

Zeybek tavrnda tezene hareketikaekilde gsterilir, iziniz.

Teke zortlamastavrnda tezenehareketinin izerek gsteriniz.

Konya tezenesinin oluumunuizerek gsteriniz ve alnz.

Silifke tezenesinin oluumunugsteriniz.

Bu 4 tavra uygun verilen rnekparalaralmaya alnz.

Bu paralar tekniine uygunalp kulak ve el alkanlkazannz.

Tezenenizi, btn tellere yukardan aaya doruvurarak tartmdaki sre kadar elinizi aadabekletiniz.

Mmknse mahalli sanatlaryresel tavrlaralarken izleyiniz, teype alnz.

Teke zortlatmas tezenesini balamanz ilealrken dier tellere tezenezini dedirmedensadece alt tellerde alnz.

Blmdeki ilk tezeneyi yukardan aaya dorubtn tellere vurduktan sonra bu vuruu, I. blmile II. blm arasnda bekletiniz.

zellikle II. Blmdeki tezene vurularnza dikkatediniz. Bu tezene vuruundaki sesleri saeliniz iletema karmazsanz melodi olumayacak veyasesler yeterince temiz olmadndan yaptnzmzikte yeterince net olmayacaktr. Bu nedenlehem bu tezene vurularile karmolduunuzseslerin hem de sol eliniz ile bastnz seslerintemiz ve net olmasna dikkat ediniz.

UYGULAMA FAALYETLER

85

LME VE DEERLENDRME

A. Objektif Testler (lme Sorular)

Boluk Doldurma Tipi Sorular

Aadaki ifadelerin boluklarndoldurunuz.

1. Yresel zelliklerin halk mziindeki anlatmekline ..denir.

2. Yresel tavrlar; belirli bir yrede yaayan insan topluluklarn denkaynaklanan zelliklerine gre belirlenir.

3. Balamada balca tavrlar.../../......../dr.

4. Teke zortlamas.. usulnde alnp sylenmektedir

5. /.../../.Teke zortlamasna rnektrk adlardr.

6. Konya tavrnda trkler. makamnda sylenir.

7. Silifke tezenesi .tartm ve blmden oluur

Deerlendirme

Cevaplarnzcevap anahtarile karlatrnz. Doru cevap saynzbelirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiinizkonularla ilgili faaliyete geri dnerek inceleyiniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

LME VE DEERLENDRME

86

B. UygulamalTest

Yaptnz uygulamaykontrol listesine gre deerlendirerek eksik veya hatalgrdnz davranlartamamlama yoluna gidiniz.

Kontrol Listesi

SoruNu. Deerlendirme ltleri Evet Hayir

1 Zeybek tavrnda tezene hareketini izerek gsterdiniz mi?

2Teke zortlamastarznda tezene hareketini izerek gsterdinizmi?

3 Konya tezenesinin oluumunu izerek gsterdiniz mi?

4 Silifke tezenesinin oluumunu izerek gsterdiniz mi?

5 Bu 4 tavra uygun paralaralmaya altnz m?

6Bu paralartekniine uygun alarken kulak ve el alkanlkazandnz m?

Deerlendirme

Yaptnz deerlendirme sonunda Hayr, eklindeki cevaplarnzbir daha gzdengeiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklikleriniziaratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarnzn tamamEvet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

87

MODL DEERLENDRMEPerformans Testi (Yeterlilik lme)

Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

Ka eit usul vardr biliyorum.

Ka eit aksak usul vardr biliyorum.

Balamada 3/8'lik, 6/8'lik, 12/8'lik, 5/8'lik 10/8'lik, 7/8'lik ve 9/8'liksesleri kartp farklarnayrt edebiliyorum. Tavr nedir biliyorum, bunlaryrelerine gre adlandrp

alabiliyorum.

Bu tavrlarn tezene hareketlerini hem izip hem el iaretleriylegsterebiliyorum.

Verilen rnek paralaralabiliyorum.

Yresel tavrlarayrt edebiliyorum.

Deerlendirme

Yaplan deerlendirme sonunda Hayr cevaplarnzbir daha gzden geirinizkendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz.

Cevaplarnzn tamamEvet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz. Takldnzyerleri retmeninizle gzden geiriniz.

MODL DEERLENDRME

88

CEVAP ANAHTARLARI

renme Faaliyeti 1in Cevap Anahtar

Nu. Cevap

1 Usul

2 3

3 Aksak

4

leme baa veya ortayageebilir.rnek:

renme Faaliyeti 2nin Cevap Anahtar

Nu. Cevap

1 Tavr

2 Kltr

3Halay, Zeybek,

Teke, Konya

4 9/16

5

Yayla yollarnda

yryp gelir,

Dere geliyor dere,

Menevesi tutam-

tutam

6 Perev

7 2 (Tartm) 2 (Blm)

CEVAP ANAHTARLARI

89

NERLEN KAYNAKLAR Kemal Kaplann Balama Dzeni Metodu I. ve II. kitaplarndan

yararlanabilirsiniz.

NERLEN KAYNAKLAR

90

KAYNAKA AIN Cafer, Enstrman Bilimi (Organoloji), Yenidoan Basmevi Ltd.ti.,

stanbul, 1994. AKDOU Onur, Ud Metodu, niversiteliler Ofset,zmir, 2000. ALTU Nevzat, UygulamalTemel Balama Eitimi, Anadolu Matbaas,

zmir,1993. ATALAY M. Aydn, Yaar Kema ALM, Pozisyonlarla Uzun Sap

Balama Metodu-1, Aktel Basm Yayn,stanbul,2004. ATAMAN Sadi Yaver, Anadolu Halk SazlarYerli Musikiciler ve Halk

Musiki Karekterleri, Burhaneddin Matbaas,stanbul, 1938. ATAMAN Sadi Yaver, Balamaclk ve Balama Gelenei, Musiki Mecmuas

Aylk Mzikoloji Dergisi, No:255, Yrk Matbaas,stanbul, 1970. BRDOAN Nejat, Notalaryla Trklerimiz, zgr Yayn Datm, stanbul,

1988. CAN mer, Keman retim Klavuzu II. DEMRSPAHCemil; Trk Halk Oyunlar, Trkiye BankasKltr

Yaynlar: 148, Ankara, 1975. DKCMehmet, Anadolu'da Trkler ve Anadolu'ya Trk Gleri, Burak

Yaynevi,stanbul, 1998. EKCSava; Balama in Etdler ve Tezene almalar, Gaziantep

niversitesi Basmevi, Gaziantep, 2000. EKCSava, "Balama Metodu almalarnda Yaplan Yanllklar ve

zm nerileri" Mzikte 2000 Sempozyumu, s.88, Kltr BakanlYaynlar:2575, Yaymlar Dairesi BakanlSanat-Mzik Eserleri Dizisi:310-11, Nehir Matbaaclk, Ankara,2001. EKCSava, Ramazan Gngr ve Telli Kopuzu, Kltr Bakanl

HAGEM Yaynlar:188, Halk Mzii ve OyunlarDizisi:10, Frapan Yay. Ltd.ti., Ankara,1993. ELDAR Mansurov, Azerbaycan Eski l Havalar, Ik Neriyat, Bak,1990. FARMER Henry. George, (eviri: Dr. M. lhami GKEN), On Yedinci

Yzylda Trk alglar, Kltr Bakanl Yaynlar:2297, HAGEMYaynlar:282, Halk Mzii ve OyunlarDizisi:20, Ankara, 1999.

YNAKA

KAYNAKA

Documents

Usul Ve Tavirlar