UV ZRAČENJEUV ZRAČENJE

Aleksandra Aleksandra ŽivićŽivić

UvodUvod

OOpis pis UVUV zračenja zračenja KKategorizaciju еlеktromagnetnog zračenja i ategorizaciju еlеktromagnetnog zračenja i

mesto mesto UVUV zračenja i njegovu podelu zračenja i njegovu podelu Fizičko-hemijski procesi u atmosferiFizičko-hemijski procesi u atmosferi UV indeksUV indeks,, definicija definicija IInterakcijnterakcijaa bioloških tkiva sa bioloških tkiva sa UVUV zračenjem, zračenjem,

dejstvo na kožu, oči, željendejstvo na kožu, oči, željenii i neželjen i neželjenii efekt efektii, , zaštitzaštitaa od štetnog dejstva od štetnog dejstva

UV u spektru UV u spektru elektromagnetnog zračenjaelektromagnetnog zračenja

Elektromagnetske radijacije obuhvataju vrlo Elektromagnetske radijacije obuhvataju vrlo široko područje u pogledu talasnih dužinaširoko područje u pogledu talasnih dužina

Sve one imaju istu priroduSve one imaju istu prirodu

Nevidljive radijacije koje pokazuju izrazito Nevidljive radijacije koje pokazuju izrazito toplotno dejstvo nazvane su infracrveni zraci (IC toplotno dejstvo nazvane su infracrveni zraci (IC zraci), imaju veće talasne dužine od vidljive zraci), imaju veće talasne dužine od vidljive svetlostisvetlosti

Nevidljive radijacije koje imaju manju talasnu Nevidljive radijacije koje imaju manju talasnu dužinu od vidljive svetlosti nazivaju se dužinu od vidljive svetlosti nazivaju se ultraljubičasti zraci (UV zraci)ultraljubičasti zraci (UV zraci)

Još manju talasnu dužinu imaju Röntgen-ovi ili Još manju talasnu dužinu imaju Röntgen-ovi ili X-zraci, a zatim γ-zraci sa radioaktivnih tela i X-zraci, a zatim γ-zraci sa radioaktivnih tela i najzad sekundarni kosmički zraci.najzad sekundarni kosmički zraci.

Zračenje koje dospeva do nivoa mora, gde se Zračenje koje dospeva do nivoa mora, gde se najvećim delom i nalazi biosfera, odnosno živi najvećim delom i nalazi biosfera, odnosno živi svet naše planete, obuhvata deo spektra svet naše planete, obuhvata deo spektra talasnih dužina između 290 do 3000 nm. Od talasnih dužina između 290 do 3000 nm. Od toga,toga,

UV (ultraviolet, engl., λ=290 - 490 nm) čini 5%,UV (ultraviolet, engl., λ=290 - 490 nm) čini 5%, VIS (visible, engl., λ=400 - 780 nm) čini 39%,VIS (visible, engl., λ=400 - 780 nm) čini 39%, IR (infrared, engl., λ=780 - 3000nm) čini 56%IR (infrared, engl., λ=780 - 3000nm) čini 56%

Organizam „oseća“ IR kao toplotu, VIS vidi kao Organizam „oseća“ IR kao toplotu, VIS vidi kao svetlost, a UV zračenje ne može osetiti direktno svetlost, a UV zračenje ne može osetiti direktno već samo indirektno preko pojave opekotina. već samo indirektno preko pojave opekotina. Optički deo spektra se deli na tri oblasti:Optički deo spektra se deli na tri oblasti: ultraljubičastu oblast koja pokriva opseg ultraljubičastu oblast koja pokriva opseg

talasnih dužina od 100 - 400 nmtalasnih dužina od 100 - 400 nm vidljivu oblast u opsegu talasnih dužina 400 - vidljivu oblast u opsegu talasnih dužina 400 -

770 nm770 nm infracrvenu oblast od 770 - 10000 nm.infracrvenu oblast od 770 - 10000 nm.

Po definiciji CIE (Commission Internationale de Po definiciji CIE (Commission Internationale de l’Eclairage, publication No 69, 1985) podela UV l’Eclairage, publication No 69, 1985) podela UV zračenja je nazračenja je na

PODELA UV ZRAČENJA

UV-C oblast (100-280 nm)UV-C oblast (100-280 nm) UV-B oblast (280-315 nm)UV-B oblast (280-315 nm) UV-A oblast (315-400 nm)UV-A oblast (315-400 nm)

Prema biološkom dejstvu na žive organizme UV Prema biološkom dejstvu na žive organizme UV zračenje se deli na tri oblasti:zračenje se deli na tri oblasti: UV-C oblast (180-290 nm)UV-C oblast (180-290 nm) UV-B oblast (290-320 nm)UV-B oblast (290-320 nm) UV-A oblast (320-400 nm)UV-A oblast (320-400 nm)

Prema hemijskom dejstvu ultraljubičasto Prema hemijskom dejstvu ultraljubičasto zračenje se deli na:zračenje se deli na: Zračenje u oblasti talasnih dužina od 175 nm - Zračenje u oblasti talasnih dužina od 175 nm -

220 nm – zračenje zahvaljujući kojem se u 220 nm – zračenje zahvaljujući kojem se u delu atmosfere, zvanom stratosfera formira delu atmosfere, zvanom stratosfera formira ozon.ozon.

Zračenje u oblasti talasnih dužina od 220 nm - Zračenje u oblasti talasnih dužina od 220 nm - 300 nm – zračenje koje ima germicidno 300 nm – zračenje koje ima germicidno dejstvo.dejstvo.

Zračenje u oblasti talasnih dužina od 281 nm - Zračenje u oblasti talasnih dužina od 281 nm - 320 nm – zračenje koje ima najjače dejstvo za 320 nm – zračenje koje ima najjače dejstvo za kožu i naziva se eritemalna oblast.kožu i naziva se eritemalna oblast.

Sa stanovišta spektroskopije UV oblast zračenja Sa stanovišta spektroskopije UV oblast zračenja se deli na:se deli na: Daleku (ili vakuumsku) oblast UV zračenja od Daleku (ili vakuumsku) oblast UV zračenja od

200 nm do 300 nm200 nm do 300 nm Blisku oblast („tamno svetlo“) koja obuhvata Blisku oblast („tamno svetlo“) koja obuhvata

interval talasnih dužina od 300 nm do 400 nminterval talasnih dužina od 300 nm do 400 nm

UVA zračenje je najmanje štetno, nije UVA zračenje je najmanje štetno, nije bezopasno, naziva se „tamno svetlo“, deluje bezopasno, naziva se „tamno svetlo“, deluje zbirno, pojačava efekte UVB zračenjazbirno, pojačava efekte UVB zračenja

UVB zračenje ima vrlo destruktivna dejstva, UVB zračenje ima vrlo destruktivna dejstva, potiče od Sunca, 90% u atmosferi se apsorbuje potiče od Sunca, 90% u atmosferi se apsorbuje od strane ozonaod strane ozona

UVC zračenje je zračenje najveće energije i UVC zračenje je zračenje najveće energije i gotovo potpuno se apsorbuje u atmosferi, koristi gotovo potpuno se apsorbuje u atmosferi, koristi se za sterilizaciju vazduha, zračenje talasnih se za sterilizaciju vazduha, zračenje talasnih dužina od 180 nm do 200 nm razara nukleinske dužina od 180 nm do 200 nm razara nukleinske kiseline i belančevine, a talasnih dužina od 260 kiseline i belančevine, a talasnih dužina od 260 nm do 290 nm ima razorno dejstvo, koristi se za nm do 290 nm ima razorno dejstvo, koristi se za uništavanje bakterija i virusauništavanje bakterija i virusa

Solarano UV zračenjeSolarano UV zračenje

Zemljina atmosfera je gasni omotač oko ZemljeZemljina atmosfera je gasni omotač oko Zemlje Njeno postojanje je posledica gravitacije Njeno postojanje je posledica gravitacije

ZemljeZemlje Atmosfera predstavlja smešu gasova čiji sastav Atmosfera predstavlja smešu gasova čiji sastav

zavisi od nadmorske visinezavisi od nadmorske visine Zbog gravitacionog dejstva gustina gasa opada Zbog gravitacionog dejstva gustina gasa opada

sa povećanjem visinesa povećanjem visine

Prema visini osnovna Prema visini osnovna podela atmosfere je na podela atmosfere je na sledeće slojevesledeće slojeve:: Troposfera, koja se Troposfera, koja se

prostire do visine od oko prostire do visine od oko 25km25km

Stratosfera od 25km do Stratosfera od 25km do oko 50km, sadrži najveću oko 50km, sadrži najveću količinu ozonakoličinu ozona

Mezosfera od 50 km do Mezosfera od 50 km do 80km80km

Jonosfera koja se Jonosfera koja se proteže iznad mezosfere proteže iznad mezosfere do visine od 400km, a do visine od 400km, a iznad nje se nalaziiznad nje se nalazi

Egzosfera.Egzosfera.

SLOJEVI ATMOSFERE

Ozon (OOzon (O33), kiseonička hemijska materija, je ), kiseonička hemijska materija, je

nepostojani gas, alotropska modifikacija nepostojani gas, alotropska modifikacija kiseonika čiji se molekul sastoji od tri atoma kiseonika čiji se molekul sastoji od tri atoma kiseonikakiseonika

ALOTROPSKA MODIFIKACIJA KISEONIKA

Proces za formiranje molekula ozona odvija se u Proces za formiranje molekula ozona odvija se u dve faze:dve faze: U prvoj fazi razbija se molekul kiseonika na U prvoj fazi razbija se molekul kiseonika na

dva atoma uz ulaganje energijedva atoma uz ulaganje energije

OO22 + E + E11 O + O O + O u drugoj fazi jedan od atoma sjedinjuje sa u drugoj fazi jedan od atoma sjedinjuje sa

molekulom kiseonika Omolekulom kiseonika O22 i tako se formira i tako se formira molekul ozonamolekul ozona

O + OO + O22 O O33

Energija neophodna za disocijaciju molekula Energija neophodna za disocijaciju molekula iznosi oko 5,13 eViznosi oko 5,13 eV

Molekul ozona se može i razložiti (disocirati)Molekul ozona se može i razložiti (disocirati) uz uz znatno manje ulaganje energije znatno manje ulaganje energije

OO33 + E + E22 O + O O + O22

Minimalna energija potrebna za ovu reakciju Minimalna energija potrebna za ovu reakciju iznosi oko 1,13eViznosi oko 1,13eV

Drugi mogući proces u kojem „nestaje“ molekul Drugi mogući proces u kojem „nestaje“ molekul ozonaozona

OO33 + O 2 O + O 2 O22

Molekul ozona se može rasformirati i u drugim Molekul ozona se može rasformirati i u drugim reakcijama sa drugim molekulimareakcijama sa drugim molekulima

OO33 + X X O + X X O22 + O + O

Sa povećanjem nadmorske visine na svakih 1000m Sa povećanjem nadmorske visine na svakih 1000m UV zračenje raste za oko 15%UV zračenje raste za oko 15%

Intenzitet UVB zračenja koje je biološki Intenzitet UVB zračenja koje je biološki najefektivnije raste za oko 6%najefektivnije raste za oko 6%

Dinamički proces stvaranja i razgradnje ozona Dinamički proces stvaranja i razgradnje ozona određuje ukupnu količinu ozona u stratosferiodređuje ukupnu količinu ozona u stratosferi

Dva osnovna uzroka koji utiču na debljinu ozonskog Dva osnovna uzroka koji utiču na debljinu ozonskog omotača su: omotača su: prirodni faktor uzrokovan atmosferskim prirodni faktor uzrokovan atmosferskim

promenama,promenama, antropogeni faktor uzrokovan povećanim antropogeni faktor uzrokovan povećanim

zagađivanjem atmosfere usled emisije štetnih zagađivanjem atmosfere usled emisije štetnih gasova koji uništavaju ozonski omotač.gasova koji uništavaju ozonski omotač.

Ukoliko bi se celokupni ozon nad nekom Ukoliko bi se celokupni ozon nad nekom posmatranom površinom na nju projektovao na posmatranom površinom na nju projektovao na 0 stepeni Celzijusa i pritiskom od 1 atmosfere, 0 stepeni Celzijusa i pritiskom od 1 atmosfere, debljini sloja ozona od 0,01mm odgovarala bi 1 debljini sloja ozona od 0,01mm odgovarala bi 1 Dobsonova jedinica – DU (Dobson Unit)Dobsonova jedinica – DU (Dobson Unit)

Debljina sloja ozona, iznosi oko 350DU na Debljina sloja ozona, iznosi oko 350DU na srednjim geografskim širinamasrednjim geografskim širinama

Oko ekvatora su nešto niže vrednostiOko ekvatora su nešto niže vrednosti

Za smanjenje ozonskog omotača mogu da budu Za smanjenje ozonskog omotača mogu da budu odgovorni prisustvo hlora nastalog odgovorni prisustvo hlora nastalog fotodisocijacijom iz freona (hlorofluorometana), fotodisocijacijom iz freona (hlorofluorometana), azotni oksidi iz motora sa unutrašnjim azotni oksidi iz motora sa unutrašnjim sagorevanjem na Zemlji, iz aviona, nuklearne sagorevanjem na Zemlji, iz aviona, nuklearne eksplozije i drugi faktorieksplozije i drugi faktori

Freon u atmosferi pod dejstvom UV zračenja Freon u atmosferi pod dejstvom UV zračenja biva disosovan, oslobađaju se atomi hlorabiva disosovan, oslobađaju se atomi hlora

Nastali atom hlora napada molekule ozona i vrši Nastali atom hlora napada molekule ozona i vrši njegovu dekompoziciju pretvarajući ih u kiseoniknjegovu dekompoziciju pretvarajući ih u kiseonik

Smanjenje može da poveća ukupni nivo UV Smanjenje može da poveća ukupni nivo UV zračenja na Zemlji a naročito onog kraćeg UVB zračenja na Zemlji a naročito onog kraćeg UVB zračenjazračenja

Godišnje promene debljine ozonskog omotača Godišnje promene debljine ozonskog omotača iznad Antarktika su takve da se svake godine iznad Antarktika su takve da se svake godine tokom proleća ozonski omotač smanjuje za oko tokom proleća ozonski omotač smanjuje za oko 50% usled hemijskih procesa, čak na nekim 50% usled hemijskih procesa, čak na nekim mestima i do 90%mestima i do 90%

Usled smanjenje Usled smanjenje koncetracije ozona koncetracije ozona nad Antarktikom nad Antarktikom došlo je do prodora došlo je do prodora većih količina UV većih količina UV zraka Sunca u okean zraka Sunca u okean znatno dublje nego znatno dublje nego što se pretpostavljalošto se pretpostavljalo

Ovo je naravno Ovo je naravno uzrokovalo smanjenu uzrokovalo smanjenu produktivnost produktivnost jednoćelijskih jednoćelijskih organizamaorganizama

OZONSKA RUPA

IZNAD ANTARKTIKA

UV indeks mera biološkog UV indeks mera biološkog dejstvadejstva

UV zračenje koje dolazi do površine Zemlje UV zračenje koje dolazi do površine Zemlje sastoji se od direktnih i rasipajućih komponentisastoji se od direktnih i rasipajućih komponenti Direktne komponente se sastoje iz zračenja Direktne komponente se sastoje iz zračenja

koje dolazi sa Sunca i prolazi direktno kroz koje dolazi sa Sunca i prolazi direktno kroz atmosferu bez rasejanja ili apsorbovanjaatmosferu bez rasejanja ili apsorbovanja

Rasipajuće komponente se rasejavaju Rasipajuće komponente se rasejavaju makar jednom pre nego dospeju do Zemljemakar jednom pre nego dospeju do Zemlje

UVC zračenje se UVC zračenje se gotovo potpuno gotovo potpuno apsorbuje u ozonskom apsorbuje u ozonskom sloju i od strane sloju i od strane atmosferskog kiseonika atmosferskog kiseonika (O(O22))

UVB zračenje se u UVB zračenje se u velikoj meri apsorbuje u velikoj meri apsorbuje u ozonskom slojuozonskom sloju

UVA zračenje u UVA zračenje u najvećoj količini stiže najvećoj količini stiže do Zemlje, jer se slabo do Zemlje, jer se slabo apsorbuje u ozonskom apsorbuje u ozonskom omotačuomotaču

PROLAZ UVA I UVB KROZ ATMOSFERU

Parametar kao indikator izloženosti UV zračenja Parametar kao indikator izloženosti UV zračenja naziva se UV INDEKSnaziva se UV INDEKS

Njegova definicija je standardizovana i Njegova definicija je standardizovana i publikovana kao zajednička preporukapublikovana kao zajednička preporuka

Svetske Zdravstvene Organizacije (World Health Svetske Zdravstvene Organizacije (World Health Organization – WHO)Organization – WHO)

Svetske Metorološke Organizacije (World Svetske Metorološke Organizacije (World Metorological Organization – WMO)Metorological Organization – WMO)

Programa Ujedinjenog Naroda za Okolinu Programa Ujedinjenog Naroda za Okolinu ( United Nations Environment Programme – ( United Nations Environment Programme – UNEP)UNEP)

Međunarodne Komisije za Nejonizovano Međunarodne Komisije za Nejonizovano Zračenje (International Commission on Non-Zračenje (International Commission on Non-Ionizing Radiation – ICNIRP)Ionizing Radiation – ICNIRP)

UV indeks je jedinica mere UV nivoa, relevantna UV indeks je jedinica mere UV nivoa, relevantna delovanjima na ljudsku kožu (UV izazvan eritem)delovanjima na ljudsku kožu (UV izazvan eritem)

UV indeks je definisan kao korisno zračenje UV indeks je definisan kao korisno zračenje dobijeno integraljenjem spektralnog zračenja dobijeno integraljenjem spektralnog zračenja pomnoženog težinskom funkcijom CIE (1987) po pomnoženog težinskom funkcijom CIE (1987) po talasnim dužinama od 290nm - 400nm.talasnim dužinama od 290nm - 400nm.

UVUVbiobio = ∫B = ∫BλλFFλλdλdλBBλλ – normalizovani biološki aktivan spektar – normalizovani biološki aktivan spektarFFλλ – spektar UV zračenja – spektar UV zračenjaλ – talasna dužinaλ – talasna dužina UV indeks je izražen numerički, kao ekvivalent UV indeks je izražen numerički, kao ekvivalent

vremenski otežanog i srednjeg efikasnog vremenski otežanog i srednjeg efikasnog zračenja (W/m2) pomnoženog sa 40.zračenja (W/m2) pomnoženog sa 40.

UVI = UVUVI = UVbiobio * 40 * 40

Vrednosti UV indeksa prema Environmental Vrednosti UV indeksa prema Environmental Protection AgencyProtection Agency

MINIMALAN – 0, 1, 2MINIMALAN – 0, 1, 2 minimalna opasnost od UV zračenja, može se minimalna opasnost od UV zračenja, može se

ostati na suncu više od jednog sata a da se ostati na suncu više od jednog sata a da se ne dobiju opekotinene dobiju opekotine

NIZAK – 3, 4NIZAK – 3, 4 malu opasnost od UV zračenja, preporučuje malu opasnost od UV zračenja, preporučuje

se korišćenje šešira sa širokim obodom, se korišćenje šešira sa širokim obodom, naočare za sunce i zaštitne kreme, osetljiva naočare za sunce i zaštitne kreme, osetljiva populacija mora na sebi imati i odeću dugih populacija mora na sebi imati i odeću dugih rukava, jer već kroz dvadesetak minuta mogu rukava, jer već kroz dvadesetak minuta mogu da zadobiju opekotineda zadobiju opekotine

SREDNJI (VISOK) – 5, 6SREDNJI (VISOK) – 5, 6 predstavlja značajnu opasnost od UV predstavlja značajnu opasnost od UV

zračenja, preporučuje se upotreba naočara za zračenja, preporučuje se upotreba naočara za sunce, šešira sa širokim obodom, zaštitne sunce, šešira sa širokim obodom, zaštitne kreme i odeća sa dugim rukavima, ne kreme i odeća sa dugim rukavima, ne preporučuje se izlaganje suncu u vremenu od preporučuje se izlaganje suncu u vremenu od 10,00h do 16,00h10,00h do 16,00h

VISOK (VRLO VISOK) – 7, 8, 9VISOK (VRLO VISOK) – 7, 8, 9 predstavlja visoku opasnost od UV zračenja, predstavlja visoku opasnost od UV zračenja,

smanjiti boravak na suncu ako je to moguće, smanjiti boravak na suncu ako je to moguće, obavezno nositi šešir sa širokim obodom, obavezno nositi šešir sa širokim obodom, naočare za sunce, zaštitnu kremu i odeću naočare za sunce, zaštitnu kremu i odeću dugih rukava, neophodno potražiti hladovinudugih rukava, neophodno potražiti hladovinu

VRLO VISOK (EKSTREMNO VISOK) – 10 i VRLO VISOK (EKSTREMNO VISOK) – 10 i viševiše predstavljapredstavlja vrlo veliku opasnost od UV vrlo veliku opasnost od UV

zračenja, maksimalno smanjiti boravak na zračenja, maksimalno smanjiti boravak na otvorenom sredinom dana, preporučuju se otvorenom sredinom dana, preporučuju se zaštitne kreme, šeširi sa širokim obodom, zaštitne kreme, šeširi sa širokim obodom, naočare za sunce, odeća dugih rukava gustog naočare za sunce, odeća dugih rukava gustog tkanja i obavezno izbegavanje boravka na tkanja i obavezno izbegavanje boravka na direktnom suncu, jer u suprotnom mogu da direktnom suncu, jer u suprotnom mogu da zadobiju opekotine za manje od 5 minutazadobiju opekotine za manje od 5 minuta

Potrebno vreme izlaganja UV Potrebno vreme izlaganja UV zračenju koje će izazvati zračenju koje će izazvati crvenilo kože u zavisnosti od crvenilo kože u zavisnosti od intenziteta UV zračenja intenziteta UV zračenja izraženog u jedinicama UV izraženog u jedinicama UV indeksa za različite tipove indeksa za različite tipove kože:kože: Tip I 1MED = 200J/mTip I 1MED = 200J/m22

Tip II 1MED = 250J/mTip II 1MED = 250J/m22

Tip III 1MED = 350J/mTip III 1MED = 350J/m22

Tip IV 1MED = 450J/mTip IV 1MED = 450J/m22

VREME IZLAGANJA UV ZRAČENJU

Dogovorom iz 1975. godine uvedena je Dogovorom iz 1975. godine uvedena je klasifikacija na šest osnovnih tipova kože, u klasifikacija na šest osnovnih tipova kože, u zavisnosti od načina i brzine reakcije na zavisnosti od načina i brzine reakcije na Sunčevo zračenjeSunčevo zračenje

1. Tip I1. Tip I – – KELTSKIKELTSKI tip kože: uvek lako gori, nikada tip kože: uvek lako gori, nikada ne tamni, oči su svetle, ten je beo sa ne tamni, oči su svetle, ten je beo sa pegicama;pegicama;

2. Tip II2. Tip II – – GERMANSKIGERMANSKI tip kože: sličan tipu I, uvek tip kože: sličan tipu I, uvek lako gori, vrlo malo tamni, neosunčana koža je lako gori, vrlo malo tamni, neosunčana koža je svetla, kosa je riđa ili svetla, oči plave ili smeđe svetla, kosa je riđa ili svetla, oči plave ili smeđe ili boje lešnika;ili boje lešnika;

3. Tip III3. Tip III – – SREDNJOEVROPSKISREDNJOEVROPSKI, , KAVKAVSKIKAVKAVSKI tip tip kože: umereno gori, postepeno i ravnomerno kože: umereno gori, postepeno i ravnomerno tamni, ali ne mnogo. Ten je srednje svetao;tamni, ali ne mnogo. Ten je srednje svetao;

4. Tip IV4. Tip IV – – MEDITERANSKIMEDITERANSKI, , MONGOLSKIMONGOLSKI, , ORIJENTALNIORIJENTALNI ili ili HISPANOHISPANO tip kože: tip kože: minimalno gori, uvek dobro tamni do srednje minimalno gori, uvek dobro tamni do srednje tamne nijanse. Koža je svetla ili umereno tamne nijanse. Koža je svetla ili umereno tamna, a oči i kosa tamno smeđi;tamna, a oči i kosa tamno smeđi;

5. Tip V5. Tip V – – HISPANOHISPANO, , INDIJANSKIINDIJANSKI ( (AMERIČKIAMERIČKI i i ISTOČNI INDIJANCIISTOČNI INDIJANCI) tip kože: retko gori, ) tip kože: retko gori, dobro tamni do tamno braon nijanse. dobro tamni do tamno braon nijanse. Neosunčana koža je vrlo tamna;Neosunčana koža je vrlo tamna;

6. Tip VI6. Tip VI – – CRNCICRNCI ( (AFRIČKIAFRIČKI i i AMERIČKI CRNCIAMERIČKI CRNCI, , AUSTRALIJSKIAUSTRALIJSKI i i JUŽNOINDIJSKIJUŽNOINDIJSKI ABORIDŽINIABORIDŽINI): koža ne gori, potpuno je crna i ): koža ne gori, potpuno je crna i bez sunčanja.bez sunčanja.

Delovanje UV zračenja na Delovanje UV zračenja na živi svetživi svet

Akutno izlaganje kože Sunčevom zračenju ili Akutno izlaganje kože Sunčevom zračenju ili UV zračenju veštačkog porekla dovodi do UV zračenju veštačkog porekla dovodi do akutnog oštećenja kože – crvenila (opekotina), akutnog oštećenja kože – crvenila (opekotina), a kasnije do zadebljanja i tamnjenja kožea kasnije do zadebljanja i tamnjenja kože

Jedini dokazani korisni efekti ovakvog izlaganja Jedini dokazani korisni efekti ovakvog izlaganja se ogledaju u sintezi vitamina D i lakom se ogledaju u sintezi vitamina D i lakom zagrevanju kožezagrevanju kože

Prilikom svakodnevnog nenamernog izlaganja Prilikom svakodnevnog nenamernog izlaganja kože Suncu, veliki deo zračenja se zaustavlja kože Suncu, veliki deo zračenja se zaustavlja već u epidermisu, površinskom sloju koževeć u epidermisu, površinskom sloju kože

Fizički procesi koji se tada odigravaju su: Fizički procesi koji se tada odigravaju su: refleksijarefleksija refrakcijarefrakcija difrakcija ili prava apsorpcijadifrakcija ili prava apsorpcija

Refleksija predstavlja Refleksija predstavlja odbijanje fotona bez odbijanje fotona bez razmene energije, razmene energije, nema efekata zračenja nema efekata zračenja na kožuna kožu

Transmisija je proces Transmisija je proces propuštanja zračenja propuštanja zračenja do dermisa i krvnih do dermisa i krvnih sudovasudova

Apsorpcija zračenja se Apsorpcija zračenja se može dogoditi u može dogoditi u hromoforamahromoforama

FIZIČKI PROCESI

Pod dejstvom UV zračenja može doći do: Pod dejstvom UV zračenja može doći do: akutnogakutnog

erythema solareerythema solare zadebljanje kožezadebljanje kože tamnjenje kožetamnjenje kože

hroničnog oštećenja kožehroničnog oštećenja kože foto starenja kožefoto starenja kože fotokarcinogenezefotokarcinogeneze kožekože

Erythema solare (reakcije, pojave crvenila i Erythema solare (reakcije, pojave crvenila i opekotina)opekotina) izazivaju je UVB zraci moguće i UVA zraciizazivaju je UVB zraci moguće i UVA zraci Posle nekoliko sati izlaganja Suncu nastaje Posle nekoliko sati izlaganja Suncu nastaje

eritem i javljaju se bule i edem sa bolom i eritem i javljaju se bule i edem sa bolom i peckanjempeckanjem

Moguće je poremećaj opšteg stanja u vidu Moguće je poremećaj opšteg stanja u vidu glavobolje,pečenje i zatezanje kože, svraba, glavobolje,pečenje i zatezanje kože, svraba, povišene temperature, povraćanja i drhtavicepovišene temperature, povraćanja i drhtavice

UVB i UVA zračenje daju izražen crveni UVB i UVA zračenje daju izražen crveni eritem, a UVC zračenje daje bledo-ružičasti eritem, a UVC zračenje daje bledo-ružičasti eritemeritem

Eritem se uobičajeno javlja posle 3 do 5 sati Eritem se uobičajeno javlja posle 3 do 5 sati od ekspozicije UV zračenjem, dostiže od ekspozicije UV zračenjem, dostiže maksimum za oko 8 do 24 sata, a potom maksimum za oko 8 do 24 sata, a potom nestaje u roku od 3 dananestaje u roku od 3 dana

Talasna dužina zračenja, tip i stanje kože u Talasna dužina zračenja, tip i stanje kože u pogledu debljine i pigmentacije su najvažniji pogledu debljine i pigmentacije su najvažniji činioci koji utiču na dozu UV zračenja činioci koji utiču na dozu UV zračenja potrebnu da izazove eritem na kožipotrebnu da izazove eritem na koži

Pigmentacija kože (tamnjenje kože)Pigmentacija kože (tamnjenje kože) Količina pigmenta u koži veoma utiče na Količina pigmenta u koži veoma utiče na

eritemski odgovor kože kod primene UV eritemski odgovor kože kod primene UV zračenjazračenja

Vrste pigmentacije kože:Vrste pigmentacije kože: konstitutivna (nasledjena zbog pripadnosti konstitutivna (nasledjena zbog pripadnosti

određenoj rasi)određenoj rasi) fakultativna (indukovana)fakultativna (indukovana)

Tamnjenje kože se odvija u dve faze:Tamnjenje kože se odvija u dve faze: u vidu neposrednog pigmentnog tamnjenja u vidu neposrednog pigmentnog tamnjenja odloženog pigmentnog tamnjenjaodloženog pigmentnog tamnjenja

Neposredno pigmentno tamnjenje se javlja Neposredno pigmentno tamnjenje se javlja odmah u toku izlaganja UV zračenjem i potiče odmah u toku izlaganja UV zračenjem i potiče od pigmenta već postojećeg u koži,od pigmenta već postojećeg u koži, dolazi dolazi samo kod osoba koje konstitucijski imaju samo kod osoba koje konstitucijski imaju srednje tamnu kožu, može biti izazvano UVB, srednje tamnu kožu, može biti izazvano UVB, UVA zračenjemUVA zračenjem

Odloženo pigmentno tamnjenje Odloženo pigmentno tamnjenje (melanogeneza) je rezultat povećanja broja, (melanogeneza) je rezultat povećanja broja, veličine i pigmentacije melaninskih granula, veličine i pigmentacije melaninskih granula, trajnije je i ima značajniju ulogu u zaštiti kože trajnije je i ima značajniju ulogu u zaštiti kože od UV zračenja. UVB zračenje izaziva pojavu od UV zračenja. UVB zračenje izaziva pojavu «pega od Sunca» kod osoba svetle puti«pega od Sunca» kod osoba svetle puti

Zadebljanje kožeZadebljanje kože Odmah posle zračenja postoji prestanak Odmah posle zračenja postoji prestanak

rastenja ćelija za 24 satarastenja ćelija za 24 sata UVB a delimično i UVC zračenje izaziva UVB a delimično i UVC zračenje izaziva

hiperplaziju i zadebljanje epiderma i u manjoj hiperplaziju i zadebljanje epiderma i u manjoj meri derma kožemeri derma kože

Najveće zadebljanje epiderma nastaje Najveće zadebljanje epiderma nastaje uglavnom posle 8 do 14 dana nakon uglavnom posle 8 do 14 dana nakon ozračivanja, predstavlja «opravku» nastalog ozračivanja, predstavlja «opravku» nastalog oštećenja ćelija, a u isto vreme izaštitu od UV oštećenja ćelija, a u isto vreme izaštitu od UV zračenjazračenja

Fotostarenje kožeFotostarenje kože Fotostarenje kože nastaje posle dugotrajnog Fotostarenje kože nastaje posle dugotrajnog

izlaganja Suncu kao posledica dejstva UVB izlaganja Suncu kao posledica dejstva UVB zraka, a u manjoj meri i UVAzraka, a u manjoj meri i UVA

FotokarcinogenezaFotokarcinogeneza Fotkarcinogeneza se javlja zbog dugotrajnog Fotkarcinogeneza se javlja zbog dugotrajnog

izlaganja UV zračenju talasne dužine manje izlaganja UV zračenju talasne dužine manje od 320nm (UVB) i UVA zraci sa talasnim od 320nm (UVB) i UVA zraci sa talasnim dužinama većim od 340nmdužinama većim od 340nm

FotodermatozeFotodermatoze Fotodermatoze su oboljenja kože koja nastaju Fotodermatoze su oboljenja kože koja nastaju

zbog dejstva UV ili VIS zračenjazbog dejstva UV ili VIS zračenja Uzroci njihovog nastanka mogu biti:Uzroci njihovog nastanka mogu biti:

Poremećaji metaboličkih procesaPoremećaji metaboličkih procesa Lekovi ili hemikalije Lekovi ili hemikalije Idiopatska oboljenjaIdiopatska oboljenja Postojeća oboljenja pogoršana UV ili VIS Postojeća oboljenja pogoršana UV ili VIS

zračenjem.zračenjem.

FotosenzibilizacijeFotosenzibilizacije je fotohemijski proces, nastaje kada se energija je fotohemijski proces, nastaje kada se energija

prenosi sa molekula koji je apsorbovao zračenje prenosi sa molekula koji je apsorbovao zračenje na neki drugi molekul na neki drugi molekul

Postoje dva osnovna tipa Postoje dva osnovna tipa Fototoksični ili fotodinamski tip Fototoksični ili fotodinamski tip Fotoalergija ili fotoalergijiski dermatitis Fotoalergija ili fotoalergijiski dermatitis

StarenjeStarenje je prirodan, regresivan proces kome podleže je prirodan, regresivan proces kome podleže

svaka jedinkasvaka jedinka PrirodnoPrirodno Prevremeno (ubrzano)Prevremeno (ubrzano)

Oštećenje imunološkog sistemaOštećenje imunološkog sistema Imuni sistem je primarni sistem koji brani organizam Imuni sistem je primarni sistem koji brani organizam

od infektivnih oboljenja i sprečava razvoj određenih od infektivnih oboljenja i sprečava razvoj određenih oblika kancerogenih oboljenjaoblika kancerogenih oboljenja

Rak kožeRak kože Rak bazalnih ćelija – „glođući rak“ je najčešći oblik Rak bazalnih ćelija – „glođući rak“ je najčešći oblik

raka kožeraka kože Rak skvamoznih ćelija se razvija iz spinoznog sloja Rak skvamoznih ćelija se razvija iz spinoznog sloja

kožekože Maligni melanom je agresivan i vrlo zloćudan oblik Maligni melanom je agresivan i vrlo zloćudan oblik

raka kožeraka kože Solarne keratoze su dosta česti benigni tumori i Solarne keratoze su dosta česti benigni tumori i

predstavljaju nenormalni rast ćelija na površinama predstavljaju nenormalni rast ćelija na površinama kože koje su često izložene dejstvu Suncakože koje su često izložene dejstvu Sunca

Mladeži Mladeži su benigni tumori melanocitasu benigni tumori melanocita Urođeni mladeži koji rastu preko 1,5cm u prečniku, Urođeni mladeži koji rastu preko 1,5cm u prečniku,

imaju 6% šansi da postanu maligni posle 18. godineimaju 6% šansi da postanu maligni posle 18. godine

MALIGNI MELANOMI

Previše zračenja bilo u VIS ili u UV oblasti Previše zračenja bilo u VIS ili u UV oblasti spektra može da ošteti okospektra može da ošteti oko

Pojava slepila usled vrlo intenzivnog zračenjaPojava slepila usled vrlo intenzivnog zračenja KataraktaKatarakta Rast tkiva na beonjači (pterigijum)Rast tkiva na beonjači (pterigijum) Makularna degeneracija Makularna degeneracija Rak kože oko očiju Rak kože oko očiju

MALIGNI MELANOM OKO OKA

Najbolja zaštita očiju od dejstva UV zračenja je Najbolja zaštita očiju od dejstva UV zračenja je korišćenje zaštitnih naočara, ali naočara koje imaju UVB korišćenje zaštitnih naočara, ali naočara koje imaju UVB i UVA filterei UVA filtere

Osim vidljivog spektra zračenja stakla naočara moraju u Osim vidljivog spektra zračenja stakla naočara moraju u velikoj meri da apsorbuju i zračenje u pomenutim UV velikoj meri da apsorbuju i zračenje u pomenutim UV oblastimaoblastima

Osnovno svojstvo ovih preparata je definisano kao Osnovno svojstvo ovih preparata je definisano kao zaštitni faktorzaštitni faktor (Sun Protection Factor, (Sun Protection Factor, SPFSPF))

Zaštitni faktor je srednja vrednost rezultata istraživanja i Zaštitni faktor je srednja vrednost rezultata istraživanja i prvi put se pojavio na ambalži preparata PIZ BUIN prvi put se pojavio na ambalži preparata PIZ BUIN 1966.godine1966.godine

Zaštitni filtri predstavljaju osnovne komponente Zaštitni filtri predstavljaju osnovne komponente preparata za zaštitu od suncapreparata za zaštitu od sunca

Fizički Fizički iliili mehanički filtri mehanički filtri rasejavaju, rasipaju ili rasejavaju, rasipaju ili reflektuju zračenje sa površine kože bez obzira reflektuju zračenje sa površine kože bez obzira na talasnu dužinuna talasnu dužinu

Hemijski filtri Hemijski filtri iliili UV apsorberi UV apsorberi su supstance su supstance koje reaguju sa zračenjem, UVB delu spektra i u koje reaguju sa zračenjem, UVB delu spektra i u UVA oblastiUVA oblasti

DELOVANJE SUPSTANCI ZA ZAŠTITU

Merenje intenziteta UV zračenjaMerenje intenziteta UV zračenja

Merenje inteziteta vidljive sunčeve svetlosti, Merenje inteziteta vidljive sunčeve svetlosti, inteziteta UV svetlosti, temperature, inteziteta UV svetlosti, temperature, atmosferskog pritiska, vlažnosti, pravca i brzine atmosferskog pritiska, vlažnosti, pravca i brzine vetra, na Prirodno-matematičkom fakultetu u vetra, na Prirodno-matematičkom fakultetu u Nišu vrši se automatskom meteorološkom Nišu vrši se automatskom meteorološkom stanicom američke firme ,,Davis” sa Ventidž stanicom američke firme ,,Davis” sa Ventidž Pro sistemaPro sistema

CENTRALNA JEDINICA METEOROLOŠKE STANICE

SSastoji iz centralne jedinice sa astoji iz centralne jedinice sa mikroprocesorskom konrolom i dva modula sa mikroprocesorskom konrolom i dva modula sa senzorima za merenje meteoroloških senzorima za merenje meteoroloških parametaraparametara

MODUL METEORLOŠKE STANICE SA SENZORIMA ZA MERENJE FIZIČKIH VELIČINA

Izled senzora za merenje solarne radijacije i UV Izled senzora za merenje solarne radijacije i UV ideksaideksa

PPrema spoljasnjem izgledu su isti, ali se razlikuju rema spoljasnjem izgledu su isti, ali se razlikuju jer se koriste različite fotodiode, a velika je jer se koriste različite fotodiode, a velika je razlika u optičkom filtarskom sistemurazlika u optičkom filtarskom sistemu

SENZOR UKUPNE SOLARNE RADIJACIJE (300 – 1100 nm)

SENZOR ULTRALJUBIČASTE SOLARNE RADIJACIJE (290 – 300 nm)

PPojava pomračenja Suncaojava pomračenja Sunca Vredost UV indeksa postepeno opada do Vredost UV indeksa postepeno opada do

minimalne vrednosti kada je pomačenje Sunca minimalne vrednosti kada je pomačenje Sunca maksimalno, a zatim raste sve dotle dok se maksimalno, a zatim raste sve dotle dok se završi pojava pomračenja Suncazavrši pojava pomračenja Sunca

PROMENA SOLARNE RADIJACIJE U TOKU POMRAČENJA SUNCA

PROMENA UV INDEKSA U TOKU POMRAČENJA SUNCA

ZaključakZaključak Ultraljubičasta (UV) oblast optičkog zračenja čini zračenje u oblasti od (100-400) Ultraljubičasta (UV) oblast optičkog zračenja čini zračenje u oblasti od (100-400)

nm. Ovo zračenje je zračenje najveće energije u spektru optičkog zračenja. U nm. Ovo zračenje je zračenje najveće energije u spektru optičkog zračenja. U zavisnosti sa koje tačke gledišta se UV zračenje posmatra i u zavisnosti od zavisnosti sa koje tačke gledišta se UV zračenje posmatra i u zavisnosti od efekata koje proizvodi u različitim sistemima oblast UV zračenja se deli na efekata koje proizvodi u različitim sistemima oblast UV zračenja se deli na (UVA, UVB, UVC). (UVA, UVB, UVC).

UV indeks je jedinica mere UV nivoa relevantna delovanjima na ljudsku kožu.UV indeks je jedinica mere UV nivoa relevantna delovanjima na ljudsku kožu. Na sadašnja kretanja i ponašanje ozonskog omotača snažno utiču radioaktivni, Na sadašnja kretanja i ponašanje ozonskog omotača snažno utiču radioaktivni,

hemijski i dinamički procesi u stratosferi. Značaj ovih procesa može biti povećan hemijski i dinamički procesi u stratosferi. Značaj ovih procesa može biti povećan ljudskim aktivnostima i rezultatom većih kratkoročnih varijacija ozonskog ljudskim aktivnostima i rezultatom većih kratkoročnih varijacija ozonskog omotača i UVB radijacije. Negativan uticaj na zdravlje ljudi može biti elimisan omotača i UVB radijacije. Negativan uticaj na zdravlje ljudi može biti elimisan profesionalnom svesnošću javnosti baziranoj na, recimo, informacijama UV profesionalnom svesnošću javnosti baziranoj na, recimo, informacijama UV indeksa. U svakom slučaju, sledeći vek donosi izazov aktivnije i individualnije indeksa. U svakom slučaju, sledeći vek donosi izazov aktivnije i individualnije kontrole UV izloženosti i mere zaštite, bar za veliki fotoosetljivi deo populacije.kontrole UV izloženosti i mere zaštite, bar za veliki fotoosetljivi deo populacije.

Na Prirodnom-matematičkom fakultetu u Nišu, uz pomoć meteorološke stanice Na Prirodnom-matematičkom fakultetu u Nišu, uz pomoć meteorološke stanice “Davis” već duže vreme automatski se vrše merenja unteziteta vidljive sunčeve “Davis” već duže vreme automatski se vrše merenja unteziteta vidljive sunčeve svetlosti, inteziteta UV svetlosti, temperature, atmosferskog pritiska, itd. svetlosti, inteziteta UV svetlosti, temperature, atmosferskog pritiska, itd.

Hvala na Hvala na paznji!!!paznji!!!