UWARUNKOWANIA ROZWOJU MELIORACJI

W POLSCE

Prof. dr hab. inż. Edmund Kaca e.kaca@itp.edu.pl www.itp.edu.pl

Instytut Technologiczno-Przyrodniczy z s. w Falentach

2

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wnioskowanie EKSPERCI

Pkt

NFS

Synteza Klimat

WKN

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Synteza Hydrologia

WHN

Synteza Gleba-woda

WGN

Synteza Ekologia

WEM

Wnioskowanie ELECTRE III

NFSa

Wnioskowanie ELECTRE III

NFSe

Wnioskowanie ELECTRE III

NFSs

NFS1

NFS3

Uw

aru

nk

ow

an

ia

spo

łecz

no

-

ekon

om

iczn

e

Uw

aru

nk

ow

an

ia

Prz

yro

dn

icze

Strategie

województw

w

Zarys metody obliczania wartości wskaźników celowości rozwoju nawodnień (E. Kaca, ITP)

3

KBW, mm Klasa klimatycznego bilansu

wodnego

<–250 skrajnie niedoborowy

[–250; 200) silnie niedoborowy

[–200; 150) umiarkowanie niedoborowy

[–150; 100) lekko niedoborowy

[–100; 100] zrównoważony

>100 nadmiarowy

Przestrzenny rozkład klimatycznego bilansu wodnego KBW w okresie wegetacyjnym (kwiecień–wrzesień) (L. Łabędzki ITP)

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wnioskowanie Pkt

NFS

Klimat WKN

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Hydrologi

a

WHN

Gleba-

woda

WGN

Ekologia WEM

Aktywnoś

ć

NFSa

Ekonomic

zno-gosp.

NFSe

Społeczne NFSs

NFS1

NFS3

Uw

aru

nk

ow

an

ia

spo

łeczn

o-

ek

on

om

iczn

e

Uw

aru

nk

ow

an

ia

Przy

rod

nic

ze

Strategie

województw

w

𝑲𝑩𝑾 = 𝑷− 𝑬𝑻𝒐

4

KBW, mm

Klasa klimatycznego bilansu

wodnego

(150; 200] skrajnie nadmiarowy

(100; 150] silnie nadmiarowy

(50; 100] lekko nadmiarowy

[0; 50] zrównoważony

Przestrzenny rozkład klimatycznego bilansu wodnego w okresie zimowym (październik–marzec) (L. Łabędzki ITP)

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wnioskowanie Pkt

NFS

Klimat WKN

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Hydrologi

a

WHN

Gleba-

woda

WGN

Ekologia WEM

Aktywnoś

ć

NFSa

Ekonomic

zno-gosp.

NFSe

Społeczne NFSs

NFS1

NFS3

Uw

aru

nk

ow

an

ia

spo

łeczn

o-

ek

on

om

iczn

e

Uw

aru

nk

ow

an

ia

Przy

rod

nic

ze

Strategie

województw

w

𝑲𝑩𝑾 = 𝑷− 𝑬𝑻𝒐

5

Wskaźnik średniego rocznego odpływu jednostkowego SSq w powiatach (T. Szymczak, ITP)

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wnioskowanie Pkt

NFS

Klimat WKN

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Hydrologi

a

WHN

Gleba-

woda

WGN

Ekologia WEM

Aktywnoś

ć

NFSa

Ekonomic

zno-gosp.

NFSe

Społeczne NFSs

NFS1

NFS3

Uw

aru

nk

ow

an

ia

spo

łeczn

o-

ek

on

om

iczn

e

Uw

aru

nk

ow

an

ia

Przy

rod

nic

ze

Strategie

województw

w

6

Glebowo-wodne uwarunkowania rozwoju melioracji (J. Ostrowski, E. Tusiński, ITP)

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wnioskowanie Pkt

NFS

Klimat WKN

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Hydrologi

a

WHN

Gleba-

woda

WGN

Ekologia WEM

Aktywnoś

ć

NFSa

Ekonomic

zno-gosp.

NFSe

Społeczne NFSs

NFS1

NFS3

Uw

aru

nk

ow

an

ia

spo

łeczn

o-

ek

on

om

iczn

e

Uw

aru

nk

ow

an

ia

Przy

rod

nic

ze

Strategie

województw

w

korzystne z preferencją nawodnień

korzystne z preferencją odwodnień

sprzyjające z preferencją nawodnień

sprzyjające z preferencją odwodnień

niesprzyjające

niekorzystne

7

małe umiarkowane duże największe

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wnioskowanie Pkt

NFS

Klimat WKN

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Hydrologi

a

WHN

Gleba-

woda

WGN

Ekologia WEM

Aktywnoś

ć

NFSa

Ekonomic

zno-gosp.

NFSe

Społeczne NFSs

NFS1

NFS3

Uw

aru

nk

ow

an

ia

spo

łeczn

o-

ek

on

om

iczn

e

Uw

aru

nk

ow

an

ia

Przy

rod

nic

ze

Strategie

województw

w

Punktowa skala ograniczeń rozwoju melioracji ze względów ekologiczno-przyrodniczych (W.Dembek, Z. Oświecimska-Piasko, ITP)

8

13

,2

10

,9

8,2

7,5

6,8

4,8

2,6

0,5

0,1

-2,9

-5,2

-5,8

-7,7

-9,5

-10

,7

-12

,8

-15

-10

-5

0

5

10

15

Wie

lko

po

lskie

Ma

zo

wie

ck

ie

Po

dla

sk

ie

Kujawsko-…

Łódzkie

Śląskie

Op

ols

kie

Po

dka

rpa

ck

ie

Dolnośląskie

Małopolskie

Po

mo

rskie

Lu

be

lsk

ie

Warm

ińsko-…

Świętokrzys…

Lu

bu

sk

ie

Zachodniop…

Ranking województw pod względem aktywności melioracyjnej rolników (E. Kaca, ITP).

NFSa

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wnioskowanie Pkt

NFS

Klimat WKN

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Hydrologi

a

WHN

Gleba-wo

da

WGN

Ekologia WEM

Aktywnoś

ć

NFSa

Ekonomic

zno-gosp.

NFSe

Społeczne NFSs

NFS1

NFS3

Uw

aru

nk

ow

an

ia

spo

łeczn

o-

ek

on

om

iczn

e

Uw

aru

nk

ow

an

ia

Przy

rod

nic

ze

Strategie

województw

w

9

14

,4

9,6

7,9

7,5

5,8

4,4

3,5

0,2

-2,5

-2,7

-3,2

-3,3

-9,1

-9,3

-10

,7

-12

,6

-15,0

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0W

ielk

op

ols

kie

Kujawsko-…

Ma

zo

wie

ck

ie

Łódzkie

Op

ols

kie

Po

dla

sk

ie

Śląskie

Małopolskie

Po

mo

rskie

Świętokrzyskie

Warm

ińsko-…

Lu

be

lsk

ie

Lu

bu

sk

ie

Po

dka

rpa

ck

ie

Zachodniopo…

Dolnośląskie

Ranking województw pod względem produkcyjno-ekonomicznej zasadności rozwoju melioracji (T. Liziński, E. Kaca, ITP)

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wnioskowanie Pkt

NFS

Klimat WKN

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Hydrologi

a

WHN

Gleba-wo

da

WGN

Ekologia WEM

Aktywnoś

ć

NFSa

Ekonomic

zno-gosp.

NFSe

Społeczne NFSs

NFS1

NFS3

Uw

aru

nk

ow

an

ia

spo

łeczn

o-e

ko

no

mic

zn

e

Uw

aru

nk

ow

an

ia

Przy

rod

nic

ze

Strategie

województw

w

NFSe

10

15

,0

12

,9

8,8

8,2

6,0

5,0

4,2

1,3

-0,2

-4,6

-4,8

-5,0

-8,8

-10

,4

-12

,8

-14

,8

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20Kujawsko-…

Wie

lko

po

lskie

Po

dla

sk

ie

Po

mo

rskie

Łódzkie

Ma

zo

wie

ck

ie

Warm

ińsko-…

Op

ols

kie

Zachodniopom…

Dolnośląskie

Lu

be

lsk

ie

Lu

bu

skie

Świętokrzyskie

Małopolskie

Śląskie

Po

dka

rpa

ck

ie

Ranking województw pod względem społeczno-demograficznej zasadności rozwoju melioracji (E. Kaca, ITP).

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wnioskowanie Pkt

NFS

Klimat WKN

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Hydrologi

a

WHN

Gleba-wo

da

WGN

Ekologia WEM

Aktywnoś

ć

NFSa

Ekonomic

zno-gosp.

NFSe

Społeczne NFSs

NFS1

NFS3

Uw

aru

nk

ow

an

ia

spo

łeczn

o-e

ko

no

mic

zn

e

Uw

aru

nk

ow

an

ia

Przy

rod

nic

ze

Strategie

województw

w

NFSs

11

Ocena poziomu istniejącego i przyszłościowego rolnictwa i obszarów wiejskich oraz gotowości do rozwoju melioracji na podstawie strategii rozwoju regionalnego w województwach (w skali 1-5, gdzie 5 oznacza najwyższą ocenę) (E. Kaca, W. Kasperska Wołowicz, ITP)

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wnioskowanie Pkt

NFS

Klimat WKN

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Wn

iosk

ow

an

ie

EL

EC

TR

E I

II

Hydrologi

a

WHN

Gleba-wo

da

WGN

Ekologia WEM

Aktywnoś

ć

NFSa

Ekonomic

zno-gosp.

NFSe

Społeczne NFSs

NFS1

NFS3

Uw

aru

nk

ow

an

ia

spo

łeczn

o-e

ko

no

mic

zn

e

Uw

aru

nk

ow

an

ia

Przy

rod

nic

ze

Strategie

województw

w

12

Województwo NFS

Liczba

punktów

NFS1 NFS2 NFS3 Pkt

Dolnośląskie 0,2 4,6 -5,9 2

Kujawsko-pomorskie 4,7 -2,9 13,6 5

Lubelskie -2,7 -3,4 -5,1 3

Lubuskie -2,7 -6,5 -8,4 3

Łódzkie -2,5 6,1 7,4 5

Małopolskie -0,9 3,6 -6,0 2

Mazowieckie 5,0 -0,5 8,1 3

Opolskie 8,9 6,0 3,0 4

Podkarpackie -3,0 -5,0 -12,1 2

Podlaskie 0,4 1,8 9,7 3

Pomorskie -11,0 6,0 3,5 1

Śląskie 3,6 5,7 -4,7 2

Świętokrzyskie -5,0 -8,2 -8,8 2

Warmińsko-mazurskie 3,2 -2,7 -0,9 3

Wielkopolskie 0,5 -8,3 14,0 5

Zachodniopomorskie 1,4 3,8 -7,3 3

Wartości wskaźników celowości rozwoju melioracji w województwach

PODSUMOWANIE (E. Kaca; ITP)

ŚREDNIO- I DŁUGOOKRESOWE PROGRAMY

ROZWOJU MELIORACJI W SKALI KRAJU I WOJEWÓDZTW

(Projekt - Wersja 1.1) Prof. dr hab. inż. Edmund Kaca

e.kaca@itp.edu.pl www.itp.edu.pl Instytut Technologiczno-Przyrodniczy z s. w Falentach

Misja melioracji wodnych

Polepszanie zdolności produkcyjnej gleby, ułatwianie jej uprawy

oraz ochrona użytków rolnych przed powodziami.

Łagodzenie skutków ekstremalnych zjawisk hydrometeorologicznych

w rolnictwie i obszarach wiejskich.

Urządzenia melioracji wodnych 36,2%UR

Wymagające odbudowy 8,3%

Utrzymywane 16,3%UR

Niewymagające odbudowy 27,9%

Nie utrzymywane

11,6%UR

Utrzymywane 0,0%UR

Nie utrzymywane

8,3%UR

Klasyfikacja urządzeń melioracji wodnych wg efektywności ich funkcjonowania

(dane liczbowe - stan na 2013 r.) (E. Kaca, ITP)

Efektywność funkcjonowania urządzeń

zerowa wysoka niska niska

Udział (%) zmeliorowanej powierzchni UR, w tym powierzchni z urządzeniami melioracyjnymi nieutrzymywanymi

wymagającymi odbudowy w powierzchni UR w 2013 r. (E.Kaca, ITP)

23

,9

25

39

,3

16

,9

19

,3 3

4,8

30

,3 5

2,4

37

,2

34

43

,1

41

,1

32

,7 4

7,6

39

,2

48

,8

36

,2

1,1

1,7

2,9

3,1

3,8

4,1

7,4

7,6

7,6

8,2

9,6

9,7

11

,2

12

,5

14

,4

16

,9

8,3

0102030405060

Razem wymagające odbudowy nieutrzymywane

%

Udział (%) zmeliorowanej powierzchni UR, w tym powierzchni z urządzeniami melioracyjnymi utrzymywanymi

niewymagającymi odbudowy w powierzchni UR w 2013 r. (E.Kaca, ITP)

%

23

,9

25

39

,3

16

,9

19

,3

34

,8

30

,3

52

,4

37

,2

34

43

,1

41

,1

32

,7

47

,6

39

,2 4

8,8

36

,2

4,9

7,9

23

,5

3,2

4,5

21

,4

16

,6

36

,0

5,1

13

,7

15

,3

22

,1

5,6

11

,7

11

,1

13

,4

16

,3

0

10

20

30

40

50

60

Razem niewymagające odbudowy utrzymywane

SPIS TREŚCI PROGRAMÓW I. Wstęp II. Metodyka opracowania III. Diagnoza stanu melioracji w Polsce i województwach IV. Zakres i koszty utrzymywania urządzeń melioracji wodnych V. Zakres i koszty odbudowy (modernizacji) urządzeń melioracji

wodnych VI. Podsumowanie i rekomendacje. Załączniki: A. Rolnictwo i obszary wiejskie oraz melioracje w świetle

strategii rozwoju województw B. Uwarunkowania społeczne i przyrodnicze rozwoju melioracji

w skali kraju i województw

18

Zakres programów: Zakres terytorialny:

województwa, kraj.

Perspektywa czasowa programów: 1. Perspektywa średniookresowa (do 2020 r.), 2. Perspektywa długookresowa (do 2030 r.).

Zakres przedmiotowy: 1. Systemy melioracyjne na GO, 2. Systemy melioracyjne na TUZ, 3. Cieki i urządzenia melioracji wodnych podstawowych Rolnicze cieki uregulowane, Rolnicze cieki nieuregulowane, wały przeciwpowodziowe, kanały melioracyjne, melioracyjne stacje pomp, rolnicze zbiorniki wodne.

Rok referencyjny: 2013 19

METODYKA OPRACOWAŃ Obliczanie zakresu i kosztów utrzymywania cieków

i urządzeń melioracyjnych i wodnych w województwie w 2015, 2020 i 2030 roku

(wg E. Kaca, ITP)

20

Zakres utrzymywania 𝑳𝒊,𝒓′ = 𝑳𝒊,𝟐𝟎𝟏𝟑 ∙ 𝟏 + (𝒓 − 𝟐𝟎𝟏𝟑) ∙ ∆𝒖 ,

𝐣𝐞ż𝐞𝐥𝐢𝑳𝒊,𝒓′ < 𝑳𝒎𝒂𝒙𝒊,𝒓, 𝒕𝒐 𝑳𝒊,𝒓 = 𝑳𝒊,𝒓

′

𝑳𝒊,𝒓′ ≥ 𝑳𝒎𝒂𝒙𝒊,𝒓, 𝐭𝐨 𝑳𝒊,𝒓 = 𝑳𝒎𝒂𝒙𝒊,𝒓

i – numer województwa (i=1, 2, …,16), r – rok (2013, 2014,…, 2030), Li,2013 – ilość/liczba utrzymywanych urządzeń w 2013 r., ha, km, szt., Li,r – ilość/liczba utrzymywanych urządzeń w r-tym roku, Δu – roczny przyrost ilości/liczby utrzymywanych urządzeń w kraju w stosunku do ilości utrzymywanych urządzeń w kraju w 2013 r. (wielkość stała dla danego rodzaju urządzeń), 5%. Lmaxi,r – maksymalna ilość/liczba utrzymywanych urządzeń,

21

1)

2)

2' )

3) 3')

0

200

400

600

800

1 000

1 200

1 400

1 600

1 800

2 000

0 10 20 30 40 50

LSM

– P

ow

ierz

chn

ia u

trzy

myw

anyc

h

syst

em

ów

me

liora

cyjn

ych

na

TUZ,

tys

. ha

LSW – długość uregulowanych utrzymywanych cieków, tys.km

LSWo kSW. LSWr

LSMo

LSMr

Równoważenie dolinowego systemu wodno-melioracyjnego w województwie

kSM·LSMr

Lmax

22

Jednostkowe koszty utrzymania 𝒌𝒖𝒊,𝒓

𝒌𝒖𝒊,𝒓 = (𝟏 + 𝝋𝒓) ∙ 𝒌𝒊,𝒓 ∙ 𝟏 + 𝒑𝒖

(𝒓−𝟐𝟎𝟏𝟑) gdzie: 𝝋𝒓 – współczynnik ryzyka wzrostu kosztów utrzymania

urządzeń (𝝋𝒎𝒂𝒙=10%),

𝝋𝒓 =𝝋𝒎𝒂𝒙𝟏𝟕

∙ (𝒓 − 𝟐𝟎𝟏𝟑)

ki,r ‒ koszt jednostkowy utrzymywania urządzeń w funkcji od okresu międzyutrzymaniowego T,

pu – roczna stopa wzrostu kosztów jednostkowych utrzymania urządzeń w kraju (pu=2%).

23

Okres międzyutrzymaniowy (lata):

𝑻𝒊,𝒓 =𝑳𝒊,𝟐𝟎𝟏𝟑

𝑳𝒊,𝒓

gdzie: Ti,r ‒ okres międzyutrzymaniowy w r – tym roku, Li,2013 ‒ liczba/ilość urządzeń w roku referencyjnym (2013), Li,r ‒ ilość/liczba utrzymywanych urządzeń w r-tym roku.

24

Zależność jednostkowego kosztu utrzymania 𝒌𝒊,𝒓

od okresu międzyutrzymaniowego 𝑻𝒊,𝒓 𝒌𝒊,𝒓′ = 𝒌𝒊,𝟐𝟎𝟏𝟑 +∝∙ (𝑻𝒊,𝒓−𝑻𝒊,𝟐𝟎𝟏𝟑)

𝐣𝐞ż𝒆𝒍𝒊 𝒌𝒊,𝒓′ ≥ 𝒌𝒎𝒊𝒏, 𝐭𝐨 𝒌𝒊,𝒓 = 𝒌𝒊,𝒓

′

𝒌𝒊,𝒓′ < 𝒌𝒎𝒊𝒏, 𝐭𝐨 𝒌𝒊,𝒓 = 𝒌𝒎𝒊𝒏

ki,2013 – koszt jednostkowy utrzymywania urządzeń w 2013 r, zł.ha-1,

zł.km-1, zł.szt-1, Ti,2013 – średni okres międzyutrzymaniowy urządzeń w 2013 r., lata, ki,r ‒ koszt utrzymywania urządzeń w r – tym roku, zł.ha-1, zł.km-1,

zł.szt-1, Ti ,r – średni okres międzyutrzymaniowy urządzeń w r-tym roku,

lata, α – współczynnik wzrostu jednostkowego kosztu utrzymywania

urządzeń przy wzroście okresu ich utrzymywania o rok, w np. zł.ha-1. rok-1 ,

kmin – minimalny jednostkowy koszt utrzymania urządzeń w kraju, zł.ha-1, zł.km-1, zł.szt-1 . 25

dolnośląskie

małopolskie

świętokrzyskie

k = 12,6 T + 38,4 R² = 0,3258

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

160,0

0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0

Ko

szt

jed

no

stko

wy,

zł.h

a-1

Okres międzyutrzymaniowy T , lata

kmin=51 zł.ha-1

Koszty jednostkowe utrzymania urządzeń na UR w zależności od okresu T w 2013r.

26

dolnośląskie

małopolskie

podkarpackie

śląskie

y = 3,68 T - 0,38 R² = 0,4509

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

0,0 1,0 2,0 3,0 4,0

Ko

szt

jed

no

stko

wy

[tys

. zł

.km

-1]

Okres międzyutrzymaniowy T [lata]

kmin=3,3 tys.zł.km-1

Koszty jednostkowe utrzymania uregulowanych cieków wodnych w zależności od okresu T

27

Metodyka opracowań Obliczanie zakresu i kosztów odbudowy (modernizacji) urządzeń melioracyjnych i

wodnych w województwie w latach 2014-2020 i 2021-2030

(wg E. Kaca, ITP)

28

Zakres odbudów 𝒍𝒐𝒊,𝒔 = 𝒍𝒐𝒛𝒊,𝒔 + 𝒍𝒐𝒃𝒊,𝒔

𝒍𝒐𝒊,𝒔 =𝑳𝒐𝒊∙𝒘𝒊,𝒔

𝑳𝒐𝒊∙𝒘𝒊,𝒔 ∙ 𝒎𝒐𝒛𝒔 ∙ 𝑳𝒐 + mob ∙ 𝑳𝒊

gdzie: s – seria lat; s=2014-2015, 2016-2020, 2021-2030, loi,s , – średnia roczna ilość /liczba odbudowywanych urządzeń, tys. ha, km, szt., lozi,s , – średnia roczna ilość/liczba odbudowywanych urządzeń z grupy urządzeń do odbudowy w 2013 r. , lobi,s – średnia roczna ilość/liczba odbudowywanych na bieżąco urządzeń, Lo – ilość/liczba potrzebnych odbudów urządzeń w kraju w 2013 r., Loi – ilość/liczba potrzebnych odbudów urządzeń w województwie w 2013 r., mozs – średni roczny procentowy udział urządzeń odbudowywanych w strukturze urządzeń do odbudowy w kraju w 2013 r., wi,s – współczynnik (waga) zasadności odbudowy urządzeń, mob – średni roczny udział urządzeń odbudowywanych na bieżąco w kraju, w całkowitej ilości/liczbie urządzeń w 2013 r., (0,1%), Li – ewidencyjny stan urządzeń w województwie w 2013 r.

29

Wartości współczynnika wi,s (wagi) zasadności odbudów wyznaczono na podstawie rankingu województw wg czterech grup kryteriów zasadności rozwoju melioracji nawadniających i odwadniających. Kryteria: NFS1 - przyrodnicze zasadności rozwoju nawodnień (warunki

klimatyczne, hydrologiczne, glebowo-wodne i ekologiczne), NFS2 - przyrodnicze zasadności rozwoju odwodnień, NFS3 - zaangażowanie melioracyjne rolników, kryteria gospodarczo-

ekonomiczne i kryteria społeczno-demograficzne zasadności rozwoju melioracji,

Pkt. - strategiczne – stopień ekspozycji potrzeby rozwoju melioracji w strategii rozwoju województwa.

Wagi kryteriów:

2014-2020 2021-2030

nawodnienia odwodnienia nawodnienia odwodnienia

NFS1 NFS3 Pkt. NFS2 NFS3 Pkt. NFS1 NFS3 Pkt. NFS2 NFS3 Pkt. 0,2 0,5 0,3 0,2 0,5 0,3 0,5 0,25 0,25 0,5 0,25 0,25 30

Województwo

Seria lat 2014-2020 2021-2030

Nawodn. Odwodn. Nawodn. Odwodn. Dolnośląskie 0,34 0,36 0,40 0,52 Kujawsko-Pomorskie 0,97 0,90 0,97 0,68 Lubelskie 0,41 0,39 0,29 0,30 Lubuskie 0,22 0,18 0,24 0,17 Łódzkie 0,73 0,85 0,57 0,97 Małopolskie 0,31 0,35 0,33 0,46 Mazowieckie 0,77 0,68 0,83 0,56 Opolskie 0,76 0,73 0,88 0,82 Podkarpackie 0,04 0,03 0,11 0,11 Podlaskie 0,78 0,78 0,62 0,65 Pomorskie 0,30 0,57 0,09 0,66 Śląskie 0,43 0,42 0,60 0,62 Świętokrzyskie 0,09 0,09 0,06 0,02 Warmińsko-Mazurskie 0,59 0,52 0,71 0,40 Wielkopolskie 0,93 0,85 0,80 0,49 Zachodniopomorskie 0,34 0,32 0,49 0,58

Wartości współczynników wi,s zasadności rozwoju melioracji

nawadniających i odwadniających w województwach

w latach 2014-2020 i 2021-2030.

31

Koszt jednostkowy odbudowy koi,r urządzeń danego rodzaju w r-tym roku analizowanej serii lat

𝒌𝒐𝒓 = (𝟏 + 𝝋𝒓) ∙ 𝒌𝒐𝟐𝟎𝟏𝟑 ∙ 𝟏 + 𝒑𝒐(𝒓−𝟐𝟎𝟏𝟑)

𝝋𝒓 ‒ współczynnik ryzyka wzrostu kosztów odbudowy urządzeń (𝝋𝒎𝒂𝒙 =10%),

𝝋𝒓 =𝝋𝒎𝒂𝒙𝟏𝟕

∙ (𝒓 − 𝟐𝟎𝟏𝟑)

ko2013 – jednostkowy koszt odbudowy danego rodzaju urządzeń

w kraju w 2013 roku, zł.szt-1, zł.ha-1, zł.km-1, itp., po – roczna stopa wzrostu jednostkowych kosztów

odbudowy danego rodzaju urządzeń, (po=2 %), r – rok

32

GO,

TUZ,

UR

Urządze-

nia na

ciekach

wały pompo-

wnie kanały

Zbio-

rniki

tys.zł.ha-1 tys.zł.km-1 tys.zł.szt-1 tys.zł.km-1 tys.zł.szt-1

17,7 374,6 832,4 3581 374,6 7350

Jednostkowe koszty odbudowy ko2013

urządzeń danego rodzaju na ciekach oraz urządzeń

wodnych i melioracyjnych (dane MRiRW)

33

Symbol1) parame-

tru

Jednostka miary1)

Rodzaj urządzeń i jednostka (j)

GO [ha]

TUZ [ha]

UR [ha}

Cieki razem [km]

Cieki uregu-lowane

[km]

Cieki nieure-gulo-wane [km]

Wały [km]

Pompo-wnie [szt]

Kanały [km]

Zbiorniki [szt]

dla całego okresu: lata 2014-2030 kmin Uwagi1) 51 51 51 ‒ 3,3 2,18 5,6 0 3,7 0

α Uwagi 12,6 12,6 12,6 ‒ 3,68 1,49 0 0 0 0 Lata 2014-2015

moz % 0,5 0,5 0,5 0,5 ‒ ‒ 5,0 5,0 0,5 5,0 Lata 2016-2020

moz % 1,0 1,0 1,0 1,0 ‒ ‒ 6,0 5,0 1,0 5,0 Lata 2021-2030

moz % 1,5 1,5 1,5 1,5 ‒ ‒ 14,0 5,0 1,5 5,0

Charakterystyki zakresu rzeczowego i finansowego utrzymywania i odbudowy urządzeń

34

1)kmin – minimalny jednostkowy koszt utrzymania urządzeń w kraju, zł/ha, tys.zł/km, tys.zł/szt, α – współczynnik wzrostu jednostkowego kosztu utrzymywania urządzeń przy wzroście okresu

ich utrzymywania o rok, w np. zł/ha/rok , tys.zł/km/rok, tys.zł/szt/rok. moz – średni roczny udział ilości/liczby urządzeń odbudowywanych w strukturze urządzeń do

odbudowy w kraju w 2013 r.

WYNIKI

35

Urządzenia melioracji wodnych szczegółowych

Stan ewidencyjny

Urządzenia:

do odbudowy lub

modernizacji utrzymy-

wane

% stanu ewidencyjnego

Grunty orne (GO) 4,6 mln ha 19,0 49,5

GO zdrenowane 4,0 mln ha - 48,0

GO przystosowane do nawodnień 47,1 tys. ha - 26,8

Trwałe Użytki Zielone (TUZ) 1,8 mln ha 33,2 33,9

TUZ zdrenowane 0,4 mln ha - 27,0

TUZ przystosowane do nawodnień 0,4 mln ha - 27,5

Stan ewidencyjny urządzeń melioracji

wodnych szczegółowych w 2013 r.

36

Urządzenia

Stan

ewidencyjny

Urządzenia:

do odbud.

lub moder.

utrzymy

wane

Wielkość wartość % stanu ewidencyjn.

Cieki nieuregulow. długość 26,4 tys. km - 27,1

Cieki uregulowane długość 43,4 tys. km - 58,8

Kanały długość 6,8 tys. km 23,4 65,1

Zbiorniki retencyjne

rolnicze

poj. użyt. 277 mln m3 9,2 -

powierzchn. 18 tys. ha - 93,1

liczba 219 7,8 72,6

Wały p. powodziowe długość 8,5 tys. km 48,6 87,2

Obsz. chron. wałami powierzchn. 1,1 mln ha 92,0

Melioracyjne stacje

pomp

wydajność 920 m3/s 23,9 98,5

liczba 587 28,4 94,5

Stan ewidencyjny urządzeń melioracji wodnych

podstawowych i regulacji wód w 2013 r.

37

Rodzaj urządzeń Jedn. miary

Utrzymanie w roku: Średnia roczna

odbudowa w latach:

2013 2015 2020 2030 20142015

2016-2020

2021-2030

GO tys.ha 2 291 2 520 2 963 3 508 9,0 13,4 17,8 TUZ tys.ha 606 666 791 1 042 4,8 7,7 10,7 Cieki uregulow.

km 25 535 25 875 26 453 38 661

145,8 221,4 294,5 Cieki nieuregul. 7 174 7 869 9 436 12 856 Wały km 7 400 7 831 8 447 8 482 214,5 255,7 202,4 Pompownie szt. 555 575 585 587 7,9 7,9 7,2 Kanały km 4 442 4 886 5 729 6 506 14,8 22,8 30,8 Zbiorniki szt. 159 168 177 185 1,1 1,1 1,0

Zakres rzeczowy utrzymywania cieków oraz

utrzymywania i odbudów urządzeń melioracji wodnych

38

Rodzaj urządzeń

Utrzymanie w roku:

Średnia roczna odbudowa w latach:

Razem w roku:

2013 2015 2020 2030 20142015

20162020

20212030

2015 2020 2030

GO 131 173 225 339 165 269 433 338 494 772 TUZ 40 48 62 101 87 155 260 135 217 361 Cieki uregulowane 158 167 189 262

57 94 152 271 340 502 Cieki nieuregul. 42 48 58 88 Wały 47 59 73 95 185 241 231 244 314 326 Pompownie 54 59 67 87 29 32 35 88 100 122 Kanały 25 30 39 58 6 10 16 35 49 74 Zbiorniki 11 12 14 20 8 9 10 20 23 29

SUMA 508 595 728 1 050 537 810 1 136 1 132 1 537 2 186

Koszty (mln zł) utrzymania cieków oraz utrzymania

i odbudów urządzeń melioracji wodnych w Polsce

39

Rodzaj urządzeń Jedn. miary

Utrzymanie w roku: Średni roczny koszt odbudowy w latach

2013 2015 2020 2030 2014-2015

2016-2020

2021-2030

GO zl/ha 57,3 68,6 75,9 96,6 18 342 20 067 24 311 TUZ zł/ha 65,4 72,1 78,7 97,1 18 342 20 067 24 311 Cieki uregulo. tys. zł/km 6,2 6,5 7,1 6,8

388 425 515 Cieki nieuregulo. tys. zł/km 5,8 6,1 6,1 6,8 Wały tys. zł/km 6,4 7,6 8,7 11,2 863 944 1 143 Pompownie tys. zł/szt. 97,8 102,2 115,4 148,3 3 711 4 060 4 918 Kanały tys. zł/km 5,7 6,1 6,9 8,9 388 425 515 Zbiorniki tys. zł/szt. 66,8 70,2 79,5 105,8 7 617 8 333 10 095

Koszty jednostkowe utrzymania cieków oraz utrzymania

i odbudowy (modernizacji) urządzeń melioracji wodnych

w Polsce

40

41

Udział (%) urządzeń utrzymywanych oraz udział urządzeń do odbudowy w Polsce

Rodzaj urządzeń

Urządzenia utrzymywane (%) w roku:

Urządzenia do odbudowy (%) w roku:

2013 2015 2020 2030 2013 2015 2020 2030

GO 49,5 54,5 64,0 75,8 19,0 18,8 17,8 15,0 TUZ 33,9 37,3 44,3 58,3 33,2 32,8 31,2 26,2 Cieki uregulowane 58,8 59,6 60,9 89,0

35,0 34,6 32,9 27,7 Cieki nieuregulowane 27,1 29,8 35,7 48,6 Wały 87,2 92,3 99,6 100,0 48,6 43,7 29,1 6,3 Pompownie 94,5 98,0 99,7 100,0 24,9 22,4 16,2 4,9 Kanały 65,1 71,6 83,9 95,3 23,4 23,2 22,0 18,5 Zbiorniki 72,6 76,5 81,0 84,5 7,8 7,0 5,0 1,7

42

Zakres rzeczowy i finansowy utrzymywania urządzeń melioracyjnych na gruntach ornych (GO)

Województwo/ Polska

Zm

elio

row

an

a

pow

ierz

chn

ia G

O w

2013 r

.

Limit utrzymywania (max) w

latach

Powierzchnia GO z urządzeniami

utrzymywanymi w roku

Okres cyklu utrzymania T

w roku

Kosz

t je

dn

ost

kow

y

utr

zym

yw

an

ia w

2013

r. Koszt utrzymania w roku

2014-2020

2021-2030 2013 2015 2020 2030 2013 201

5 2020 2030 2013 2015 2020 2030

tys. ha tys. ha tys. ha lata zł . ha-

1 tys. zł

Dolnośląskie 315,2 315,2 315,2 91,9 101,1 124,1 170,0 3,4 3,1 2,5 1,9 145,7 13 390 15 086 19 956 32 955 Kujawsko-pomorskie 390,2 390,2 390,2 214,7 236,2 289,8 390,2 1,8 1,7 1,3 1,0 80,1 17 197 19 395 25 709 41 951

Lubelskie 150,8 150,8 150,8 44,8 49,3 60,5 82,9 3,4 3,1 2,5 1,8 55,4 2 482 2 674 3 689 6 511

Lubuskie 105,3 105,3 105,3 14,5 16,0 19,6 26,8 7,3 6,6 5,4 3,9 102,3 1 483 1 578 1 840 2 490

Łódzkie 400,9 400,9 400,9 253,1 278,4 341,7 400,9 1,6 1,4 1,2 1,0 23,0 5 821 14 946 20 841 31 492

Małopolskie 171,6 171,6 171,6 34,8 38,3 47,0 64,4 4,9 4,5 3,7 2,7 143,8 5 004 5 567 7 175 11 429

Mazowieckie 564,2 564,2 564,2 364,4 400,8 491,9 564,2 1,5 1,4 1,1 1,0 51,8 18 876 21 519 30 006 44 320

Opolskie 187,2 187,2 187,2 68,8 75,7 92,9 127,3 2,7 2,5 2,0 1,5 98,8 6 797 7 622 9 988 16 281

Podkarpackie 145,4 145,4 145,4 53,1 58,4 71,7 98,2 2,7 2,5 2,0 1,5 91,8 4 875 5 451 7 104 11 492

Podlaskie 185,5 185,5 185,5 131,5 144,7 177,5 185,5 1,4 1,3 1,0 1,0 48,8 6 417 7 765 10 828 14 572

Pomorskie 286,6 286,6 286,6 70,3 77,3 94,9 130,1 4,1 3,7 3,0 2,2 109,8 7 719 8 558 10 951 17 267

Śląskie 150,4 150,4 150,4 63,7 70,1 86,0 117,8 2,4 2,1 1,7 1,3 88,8 5 657 6 350 8 340 13 637

Świętokrzyskie 66,0 66,0 66,0 12,7 14,0 17,1 23,5 5,2 4,7 3,8 2,8 48,6 617 750 1 046 1 846

Warmińsko-maz. 401,6 401,6 401,6 117,5 129,3 158,6 217,4 3,4 3,1 2,5 1,8 60,7 7 132 7 726 9 675 17 076

Wielkopolskie 838,5 838,5 838,5 716,9 788,6 838,5 838,5 1,2 1,1 1,0 1,0 31,7 22 726 42 335 51 144 65 867

Zachodniopom. 267,7 267,7 267,7 38,1 41,9 51,4 70,5 7,0 6,4 5,2 3,8 131,4 5 006 5 442 6 671 9 849

POLSKA 4 627 4 627 4 627 2 290 2 519 2 963 3 508 2,0 1,8 1,6 1,3 57,3 131 200 172 766 224 963 339 033

Δu = 5,00% 5,00% 5,00%

φmax= 10% pu = 2 %

kmin = 51 zł.ha-1

α = 12,6 zł.ha-1.rok-1

43

Województwo/ Polska Jednostkowe koszty utrzymania zł/ha

2013 2015 2020 2030 Dolnośląskie 145,7 149,2 160,8 193,9 Kujawsko-pomorskie 80,1 82,1 88,7 107,5 Lubelskie 55,4 54,2 61,0 78,5 Lubuskie 102,3 98,6 93,9 92,9 Łódzkie 23,0 53,7 61,0 78,6 Małopolskie 143,8 145,4 152,7 177,5 Mazowieckie 51,8 53,7 61,0 78,6 Opolskie 98,8 100,7 107,5 127,9 Podkarpackie 91,8 93,3 99,1 117,0 Podlaskie 48,8 53,7 61,0 78,6 Pomorskie 109,8 110,7 115,4 132,7 Śląskie 88,8 90,6 97,0 115,8 Świętokrzyskie 48,6 53,6 61,2 78,6 Warmińsko-maz. 60,7 59,8 61,0 78,5 Wielkopolskie 31,7 53,7 61,0 78,6 Zachodniopomorskie 131,4 129,9 129,8 139,7 POLSKA 57,3 68,6 75,9 96,6

Jednostkowe koszty utrzymania urządzeń melioracyjnych na gruntach ornych (GO)

44

Województwo/ Polska

Zm

elio

row

an

a

pow

ierz

chn

ia

TU

Z w

2013 r

.

Limit utrzymywani

a (max) w latach

Powierzchnia TUZ z urządzeniami

utrzymywanymi w roku

Okres utrzymania T w roku

Kosz

t je

dn

ost

kow

y

utr

zym

yw

an

ia

w 2

013 r

.

Koszt utrzymania w roku

2014-2020

2021-2030 2013 2015 2020 2030 2013 201

5 2020 2030 2013 2015 2020 2030

tys. ha tys.ha tys. ha lata zł .

ha-1 tys. zł

Dolnośląskie 127,7 43,0 127,7 33,1 36,4 43,0 61,2 3,9 3,5 3,0 2,1 145,7 4 823 5 415 6 921 11 636 Kujawsko-pomorskie 72,4 56,0 72,4 34,4 37,8 46,4 63,6 2,1 1,9 1,6 1,1 80,1 2 755 3 095 4 067 6 657 Lubelskie 167,1 118,3 167,1 30,1 33,1 40,6 55,7 5,6 5,0 4,1 3,0 55,4 1 668 1 777 2 479 4 374 Lubuskie 71,3 37,8 71,3 15,7 17,3 21,2 29,0 4,5 4,1 3,4 2,5 102,3 1 606 1 765 2 217 3 400 Łódzkie 72,6 49,7 72,6 29,7 32,7 40,1 54,9 2,4 2,2 1,8 1,3 23,0 683 1 754 2 446 4 316 Małopolskie 31,7 10,9 31,7 7,1 7,8 9,6 13,1 4,5 4,1 3,3 2,4 143,8 1 021 1 140 1 481 2 386 Mazowieckie 213,2 162,4 213,2 112,3 123,5 151,6 207,8 1,9 1,7 1,4 1,0 51,8 5 817 6 632 9 247 16 320 Opolskie 61,3 32,8 61,3 19,6 21,6 26,5 36,3 3,1 2,8 2,3 1,7 98,8 1 936 2 161 2 803 4 507 Podkarpackie 75,1 35,6 75,1 16,9 18,6 22,8 31,3 4,4 4,0 3,3 2,4 91,8 1 551 1 697 2 109 3 182 Podlaskie 165,3 153,2 165,3 61,2 67,3 82,6 113,2 2,7 2,5 2,0 1,5 48,8 2 987 3 614 5 039 8 894 Pomorskie 135,2 71,7 135,2 33,2 36,5 44,8 61,4 4,1 3,7 3,0 2,2 109,8 3 645 4 042 5 173 8 157 Śląskie 52,2 23,0 52,2 17,7 19,5 23,0 32,7 2,9 2,7 2,3 1,6 88,8 1 572 1 751 2 208 3 618 Świętokrzyskie 49,6 25,2 49,6 9,1 10,0 12,3 16,8 5,5 5,0 4,0 2,9 48,6 442 537 749 1 322 Warmińsko-mazurskie 219,0 184,1 219,0 52,9 58,2 71,4 97,9 4,1 3,8 3,1 2,2 60,7 3 211 3 428 4 356 7 688

Wielkopolskie 135,6 135,6 135,6 115,7 127,3 135,6 135,6 1,2 1,1 1,0 1,0 31,7 3 668 6 832 8 271 10 652 Zachodniopomorskie 137,2 137,2 137,2 17,1 18,8 23,1 31,6 8,0 7,3 5,9 4,3 131,4 2 247 2 420 2 904 4 139

POLSKA 1 786 1 276 1 786 605 666 794 1 042 2,9 2,7 2,2 1,7 65,4 39

632

48

059 62 470

101

248

Δu = 5,00% 5,00%

5,00%

φmax= 10% pu = 2 %

Źródło: opracowanie własne. kmin = 51 zł.ha-1

α = 12,6 zł.ha-1.rok-1

Zakres rzeczowy i finansowy utrzymywania urządzeń melioracyjnych na trwałych użytkach zielonych (TUZ)

45

Wykorzystana literatura: 1) Uwarunkowania rozwoju melioracji w Polsce (monografia pod

red. nauk. E. Kacy, ITP) 2) Rozwój melioracji i gospodarowania wodą w świetle

wojewódzkich opracowań strategicznych (monografia pod red.

nauk. E. Kacy, ITP) 3) Średnio- i długookresowe programy rozwoju melioracji

w skali kraju i województw (projekt - wersja 1.1), maszynopis. ITP

4) Dokumentacja Programu Strategicznego BIOSTRATEG. NCBiR • Opracowanie metod oceny stanu technicznego urządzeń melioracji wodnych

oraz ekologicznie akceptowalnych technologii utrzymywania ich w sprawności, • Opracowanie innowacyjnych metod i technologii melioracji i regulacji

stosunków powietrzno-wodnych gleb oraz nawodnień grawitacyjnych trwałych użytków zielonych,

• Rozwój metod kontroli i pomiaru rozrządu wody oraz technologii dla systemu wspomagania gospodarowania wodą w zmeliorowanej zlewni rzecznej.

Dziękuję za uwagę

46