ABD Otuz yıldan fazladır ABD, uzayın

araştırılması ve kullanımında dünya-ya liderlik ediyor. ABD, bu liderlikrolünü, ulusal güvenlik, dış politika,ekonomik büyüme, çevrenin korun-ması ve bilimsel ve teknik mükem-mellik hedeflerini gerçekleştirmeyehizmet edecek, güçlü, kararlı vedengeli bir uzay programı ile sürdür-mek kararında.

Uzaya erişim ve uzayın kullanıl-ması, barışın korunması ve ülkeninulusal güvenliği ile sivil ve ticari çı-karlarının korunması için son dereceönemli görülmekte.

ABD, ulusal ve uluslararası uzayfaaliyetlerinde ortaklık ve işbirlikle-rini sürdürecek ve diğer ülkelerlebirlikte uzayın araştırılması ve barış-çıl amaçlarla kullanımı için çalışma-larda bulunacak.

ABD’nin uzay çalışmalarının bü-yük bölümünü Ulusal Havacılık veUzay İdaresi (NASA) yürütüyor.NASA, sivil uzay faaliyetlerindearaştırma ve geliştirme ile ilgili liderkurum.

NASA, öteki bilim kurumları vebakanlıklarla eşgüdümlü olarak,araştırma ve geliştirme çalışmalarını,Güneş Sistemi, evren, temel doğalve fiziksel bilimler konusundaki bil-gilerin gelişmesini sağlamak üzerin-de yoğunlaştırıyor. Bunun için deuzay bilimleri; küresel iklim değişi-mi ve çevre üzerinde insan ve doğa-nın etkilerini daha iyi anlamak üzereyeryüzü gözlemleri; bilimsel, ticarive inceleme amaçlı insanlı uzayuçuşları; ABD’nin ekonomik reka-bet gücünü arttıracak uzay teknolo-jileri ve uygulamalarıyla ilgili araştır-malar planlıyor.

Japonya Japonya'nın uzay kalkınması, "Ja-

ponya'nın Uzay Kalkınması TemelPolitikası" ve Temel Politika doğrul-tusunda her yıl yeniden ele alınan“Japonya'nın Uzay Kalkınma Pla-nı”na bağlı olarak yürütülüyor. Temelpolitika, Uzay Faaliyetleri Komisyonu(Space Activities Commission - SAC)tarafından uzay kalkınmasının yönü-nü ve çerçevesini belirleyen ana poli-tikalar olarak ilk kez 1978 yılında for-müle edilmiş, 1984, 1989 ve 1996 yıl-larında Japonya ve dünyadaki geliş-meler doğrultusunda yenilenmiş bu-lunuyor. 1996 yılında yenilenen temelpolitikada belirtilen ana hedefler şun-lar: Yaratıcı bilimsel araştırma ve geliş-tirmenin teşviki, evrenin ve GüneşSistemi’nin kökeni, yapısı ve evrimi-nin anlaşılmasını sağlayacak uzay bi-limlerinin geliştirilmesi; uzaydan ya-pılan gözlemlerle küresel iklim deği-şimi ve yeryüzüyle ilgili diğer konula-rı inceleyen yer bilimlerinin destek-lenmesi, uzay ortamında yararlanıla-cak malzeme ve yaşam bilimlerinin,uzun vadeli olarak teşviki.

Ayrıca, bilinmeyen dünyanın keşfikonusuna olumlu yaklaşılacak, yaratı-cı teknolojiler ve sistemlerin geliştiril-mesine yönelik çabalar arttırılarak Ja-pon teknolojisinin uluslararası düzey-le eşit olması sağlanacak ve teknolojikuygulamalar genişletilecektir. Japon-ya’nın toplumsal gereksinimlerin kar-şılanması için uzay çalışmalarının des-teklenmesi, ekonomik uzay faaliyet-lerinin gerçekleştirilmesi, uluslararasıişbirliğinin teşviki, insanlı ve insansızuzay sistemlerinin dengeli bir biçim-de gelişimi, uzay sanayiinin geliştiril-mesi, uzay çevresinin korunması çalış-malarını desteklemektedir.

46 Bilim ve Teknik

Gelişmiş ülkelerin uzay politikalarının genel amacı uzayın barışçıl amaçlarla araştırılması; uzayhakkında bilgi birikiminin keşifler ile artırılması ve buluşları, uygulama alanlarını geliştirerekinsanlık yararına ve ülke çıkarları doğrultusunda kullanmaktır. Dünyada uzay araştırmaları ve uza-yla ilgili sanayi ve ticari faaliyetler başta ABD olmak üzere, ekonomik zenginliğe sahip, sanayidekalkınmış ve teknolojide ileride olan ülkelerde yapılmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler ulusalkalkınmışlık düzeylerine paralel olarak uzay çalışmalarında yer almaktadırlar.

Uzay Politikaları

AvrupaAvrupa’nın uzay harcamaları 3 te-

mel üzerine kurulmuş bulunuyor: 1)Ulusal harcamalar ve Avrupa UzayAjansı’na katkılar 2) Avrupa Birliğiharcamaları ve 3) Savunma harcama-ları.

Ulusal Uzay HarcamalarıAşağıdaki tabloda 1994 (1,7 mil-

yar euro)’den 1997 (1,4 milyar eu-ro)’ye doğru düşüş gösteren Avrupaülkelerinin toplam uzay harcamaları,1999 (1,4 milyar euro) yılına doğrutekrar bir artış gösterdi. Fransa Avru-pa ülkeleri arasında uzaya en yüksekoranda harcama yapan ülke konu-munda. Avrupa uzay harcamalarıtoplamının % 68’i bu ülke tarafındanyapılıyor.

Avrupa Uzay Ajansı (ESA)Uzay araştırmaları için gereken

insan gücü, teknik altyapı ve finan-sal kaynağın tek bir Avrupa ülkesitarafından karşılanabilmesinin güç-lükleri düşünülerek bütün Avru-pa’nın katılacağı, plan ve programla-ra ortak olacağı bir politi-kanın uygulanması Avru-pa ülkeleri tarafından1975 antlaşmasıyla kabuledildi. Bu antlaşmaylaAvrupa uzay araştırmala-rı, teknoloji ve uygula-maları bilimsel ve operas-yonel amaçlar yönündeve barışçıl hedefler teme-linde belirlendi. Bu poli-tikaları icra ve koordineetmek üzere AvrupaUzay Ajansı (ESA) kurul-du. Bu kurum, 14 kıtaAvrupa ülkesinin (Avus-turya, Belçika, Danimar-ka, Finlandiya, Fransa,Almanya, İrlanda, İtalya,Hollanda, Norveç, İspan-ya, İsveç, İsviçre, ve İn-giltere) hükümetler dü-zeyinde temsil edildiğibir organizasyondur. ESAuzun dönemli uzay prog-ramları yürütür. Avrupada her ülke uzay politika-sını ESA ile eşgüdümsağlayarak belirlemekte.Üye ülkeler, ulusal büt-çelerinden katkıları ora-nında bir bütçeyi bu or-

ganizasyon için ayırıyorlar. Uzay bi-lim araştırmaları, her üye ülkeninkatkıda bulunduğu temel ve zorunlubir faaliyet alanı. Bugüne kadar uzaybilimleriyle ilgili olarak 14 uydu fır-latılmış bulunuyor. Bunlar, halenGüneş Sistemimiz içinde veri üreti-yorlar. ESA’nın diğer programları,üye ülkelerin seçimine bağlı. Bunlar,telekomünikasyon, yeryüzü gözlem-leri, fırlatma sistemleri, insanlı uzayuçuşları, mikroçekim programların-dan oluşuyor. Kuruluş, üye ülkeler-den 1800’e yakın uzman bilim ada-mını, mühendisleri, araştırmacılarıve uzmanları bünyesinde barındırı-yor. ESA kuruluş tüzüğüne göre üyeolmayan öteki Avrupa ülkeleri ileuzay araştırmaları, bilimsel ve teknikortak çalışmalar, teknoloji ve bilgibirikimi aktarımı, eğitim, proje gibikonularda ikili işbirliği antlaşmaları

yapıyor. Kısmi işbirliği (Kanada),Portekiz, Yunanistan, Çek Cumhuri-yeti, Macaristan, Romanya, ve Po-lonya ile niyet anlaşmaları bunlaraörnek gösterilebilir. Ayrıca Avrupadışındaki ülkelerle programlar veprojeler üzerinde işbirliği anlaşmala-rı da yapıyor. Bunun en iyi örneğiUluslararası Uzay İstasyonu projesi-dir. Bu proje ABD, Rusya, Kanada,Japonya ve Avrupa’nın ortak çalış-masının ürünü. Son yıllarda Brezilyada etkin olarak katılımda bulundu.Avrupa uzay sanayiinin geliştirilmesitemel politikalarından biri ve ku-rum, bütçesinin yaklaşık %90ını Av-rupa uzay sanayiinin geliştirilmesineayırıyor. ESA’nın kuruluş amaçlarışunlar:

1) Uzay program ve faaliyetleri-nin uygulanmasını sağlamak

2) Avrupa ülkelerinin ulusalprogramlarının koordinasyonunu veuygulamaya yönelik uyduların geliş-tirilmesini sağlamak,

3) Uzay programlarına uygun sa-nayi politikalarını teşvik etmek,

ESA, şu anda AB’ninresmi bir kuruluşu sıfatı-nı taşımıyor. Fakat2000’li yıllarda bir enteg-rasyona girmek için planve politikalar belirlemişbulunuyor. İdari olarak,üye ülkelerin atadığı ba-kanlar düzeyinde birkonsey tarafından yöneti-liyor. Ajansın merkezi Pa-ris’te bulunuyor. Bilimselaraştırma, teknoloji geliş-tirme ve üretme, astronotyetiştirme, uydu izlemeve kontrol merkezleri veyer istasyon merkezleri,kurumun alt organlarınıoluşturuyor.

1999 yılı toplam ESAbütçesi 2.6 milyar euroolarak belirlendi. ESA’daçalışan sayısı 1999 yılında1700 kişiydi. 1999 yılında%40’ı İtalya tarafındankarşılanan ARTEMISuydusu Japon H2A uzayroketi ile yörüngesineyerleştirildi.

Avrupa Birliği (EU)Avrupa komisyonu

uzay faaliyetlerine ilk de-

Kasım 2000 47

ESA’nın en yeni roketi Ariane 5

fa Fransız SPOT uydusunun yapı-mında katkıda bulundu. Bu katkı,uydunun taşıyıcı yüklerinden birisiolan algılayıcı bir teknoloji için ya-pılmıştı. 102 Milyon euroya malolandonanım, 1998 yılında SPOT 4 uy-dusu ile fırlatıldı. 2001 yılındaysaSPOT 5 uydusu ile geliştirilmiş di-ğer algılayıcı fırlatılacak. Bunun ma-liyetininse 31 milyon euroya düşme-si bekleniyor. Avrupa Komisyonu,ilk kez bir uydu teknolojisine buprogramla mali destek sağlamış bu-lunuyor. Programın adı, “Vegetati-on”. Programda kullanılacak bilim-sel teknoloji sayesinde yeryüzününatmosferle etkileşiminin daha iyi an-laşılması amaçlanıyor.

Uzay faaliyetleri Avrupa Birliği-nin 5. çerçeve programı kapsamında4 yıllık bir plan içinde ele alınıyor.Bu dönem içinde yapılacak harca-maların toplamı 16,3 milyar euro ola-rak belirlenmiş. Uzay faaliyet alanla-rı içinde yeryüzü gözlem ve teleko-münikasyon sistemlere 380 milyoneuro ayrılmış bulunuyor.

Günümüzde Avrupa ülkeleriABD’nin küresel konumlandırma sis-temlerinden (GPS) bağımsız bir Av-rupa sistemi (GNSS2) kurabilmekiçin Avrupa Komisyonu’ndan yardımistiyorlar. Proje 10 yıllık bir planı içe-riyor ve yaklaşık 2 milyar euroluk biryatırımı gerektiriyor. Böyle bir sistemkurulması durumunda Avrupa’nınuzay navigasyon alanında stratejik biratılım yapması sağlanacak.

Savunma Amaçlı Harcamalar

Avrupa Birliği ülkelerinin 1997-1999 yılları arasında askeri amaçlıuzay çalışmaları için 800 MilyonEcu tutarında harcama yaptıkları sa-nılıyor.

Batı Avrupa Birliği (BAB), 1995yılında İspanya’da bir yer gözlem is-tasyonu kurdu. Tesisten ABD, Av-rupa’nın yanı sıra Rusya, Kanada veHindistan gibi ülkelerin yeryüzügözlem uydularından alınan görün-tüler ve Helios 1 programı kapsa-mındaki uydu verileri alınabiliyor.Avrupa’nın savunma amaçlı prog-ram kapsamında yeryüzü gözlemsistemleri ağı kurma girişimleri desürüyor.

Askeri amaçlı uzay haberleşmesialanında “Trimilsatkom” adlı birprogram üzerinde Fransa, Almanyave İngiltere 1997 yılında anlaşmayaptılarsa da ertesi yıl İngiltere, buprogramdan çekildi.

Avrupa ülkelerinin ayrıca kendibağımsız askeri iletişim uydu sis-temleri de var. Bunlar, İngiltere’ninSkynet 4 uyduları, Fransa’nın Syra-cuse programı, ve İspanya’nın Seca-sat programı.

Ayrıca İtalya SICRAL uydusunuyine bu amaçla hazırlıyor. NATO’yaait askeri amaçlı haberleşme uydu-ları da (NATO 2 ve NATO 4) Avru-pa’nın savunmaya yönelik uzayharcamaları için örnek olarak göste-rilebilir.

KanadaKanada Hükümeti’nce 1994’te ka-

bul edilen Uzay Politikası Çerçevesi;uzayı, "ülkenin bilgi temelli ekonomi-ye geçişi ve hükümetin sosyal, bilim-sel, egemenlik, güvenlik ve dış politi-ka hedefleri için stratejik öneme sa-hip" bir alan olarak belirledi. Program,hükümetin, araştırma ve geliştirme,bilim ve teknoloji, ekonomik ve en-düstriyel gelişme, ihracatın genişle-mesi ve istihdam, devlet faaliyetlerin-de verimliliğin arttırılması, yeni dün-ya ekonomik düzeninde Kanada'nınetkisinin sağlanması amaçları içinönemli bir araç.

Kanada Uzay Programı'nın hedef-leri: (i) uzay bilim ve teknolojisini Ka-nada'nın ihtiyaçları doğrultusunda ge-liştirmek, Kanada'lıların uzay-temelliürün ve hizmetlerden maksimum ya-rarı edinmesini sağlamak; ve (ii) ulus-lararası rekabet gücü olan bir uzay sa-nayiinin gelişimini teşvik ederek Ka-nada'nın refahını arttırmak olarak be-lirlendi. Bu hedeflere ulaşmak içinöngörülen yollarsa şunlar:

• Niche (Niş= kritik önemli/kü-çük alanlar) Stratejisi: Stratejikolarak Kanada uzay yatırımlarını stra-tejik sektörlere yönlendirmek ve en-düstriyel geri dönüşü yüksek, Kana-da'nın liderlik yapabileceği uzay ro-botiği ve otomasyon, radarla uzaktanalgılama, gelişmiş uydu iletişimi gibialanlarda uzmanlaşmak.

• Endüstriyel TicarileştirmeStratejisi, Ortaklıklar Stratejisi,Bilimde Mükemmelliği Teşvik, BilimKültürünü Yerleştirmek.

Kanada'nın 1999 yılında kabuledilen yeni uzay programıysa, beş ön-celikli alan belirlemiş bulunuyor: Yer-yüzü ve çevre, uzay bilimleri, uzaydainsan varlığı, uydu iletişimi, yetenekgeliştirici uzay teknolojileri.

Dr. Tamer Özalp

48 Bilim ve Teknik

ESA’nın Güney Amarika’da FransızGuyana’sında bulunan Kourou Uzay Üssü.

Bu üssün seçilme nedeni, ekvatorayakınlığı. Dünya’nın ekseni etrafında

dönüşünün sağladğı ve ekvatorda göreceyükselen merkezkaç kuvveti nedeniyle bu

kuşak uzay üsleri için tercih ediliyor.