UZM. FZT. ZÜBEYDE ERCAN

Vücutta organ kaybının olmadığı fakat herhangi bir nedenle anatomik, fizyolojik veya mekanik yapısında bozukluğun olduğu durumlarda kullanılan eksternal bir cihazdır.

Ortezler, var olan bir ekstremitedeki yetersizliklerin giderilmesinde kullanılan araç gereçlerdir.

Orto: Düz, doğru, normal demektir. Ortotiks: Ortezlerin yapımı, kullanımı ile ilgili

bilgi alanıdır. Ortotist: Ortezi yapan kişi Brace, splint gibi isimlerde kullanılır.

Brace? Splint? Korse?

1) Hastayı korumak için: Destekleyici ya da tümüyle immobilize edici (örneğin kolumna vertebralis kırıklarında) ortezler kullanılır.Örneğin romatoid artritin aktif döneminde hastayı korumak için yoğun destekleyici ortezler verilebilir. Geleceğe yönelik koruma amaçlı olarak da ortezleme yapılabilir. Mesela skolyozda, spastisitede (kontraktür gelişimini engellemek ya da geciktirmek için) önleyici/koruyucu ortezler kullanılır.

2) Düzeltici(corrective) ortezler: Var olan bir deformiteyi düzeltmeye yönelik ortezlerdir. En çok çocuklara verilir çünkü deformite riski en yüksek olan hasta grubu çocuklardır. %100 oluşmuş bir kemiksel deformitede, deformite rijit ise bizim bunu düzeltme şansımız yoktur. Esas etki grubumuz oluşmakta olan deformitelerdir. Deformite olmuşsa onu akomode ederiz.

3) Hastaya yardımcı olması için: Bu tip ortezler yardımcı yani asistif ortezler olarak bilinir. Genellikle dinamik ortezlerdir.Hastanın yetersiz gördüğü fonksiyonlarda ona yardımcı olmak veya hiç göremediği fonksiyonu üstlenmek için verilirler. Mesela düşük ayakta hasta aktif dorsifleksiyon yapamaz. Bu hastalara dorsifleksiyona yardımcı olması için yaylı ortezler verilir. Bazen olay çok şiddetlidir ve fonksiyonun tümüyle üstlenilmesi gerekebilir.

4) Ameliyattan sonra hastayı korumak için: Burada 2 tip koruyuculuktan bahsedilebilir:

a) Ameliyatla yapılan tamiratın korunması gerekir çünkü dikişler atabilir ve ameliyat başarısız olur.

b) bir tendon transferi ameliyatı yapıIdıktan sonra hastayı korumak ve reedükasyon yaparak elde edilen başarının korunması gerekir.

5) Hastayı ameliyata hazır hale getirmek: Hastanın dizinde ya da el bileğinde şiddetli kısalık

varsa ameliyat uygun olmayabilir.Önce kısalığı mümkün olduğunca açmak ameliyatın başarısını artıracaktır.Yine, skolyozda hiç ortezleme yapılmazsa 50°lik bir eğri 80° olabilir. Oysa ortezleme ameliyatın başarısını artırdığı gibi operasyon sırasında yapıların fazla gerilmesini de engeller. Ameliyat sırasında aşırı gerilmiş kas dokuları da gerer ve sıkıştırır, dolaşımı bozar. Yani ameliyatın başarılı olacağı bir durumda ortezleme yapmak son derece yararlı olabilir.

6) Enerji tüketimini azaltmak için: Bir hastanın quadriceps femorisi yoksa yürümesi oldukça zorlaşır. Vücudunu öne doğru eğerek yürür, eğer yeterli olmazsa elleriyle dizlerini tutar.Yani düzlem değiştirerek yürür. Bu şekildeki yürüyüş paterni muazzam miktarda enerji sarfiyatına yol açar ve ileride başka sorunlara da neden olabilir.Ayrıca estetik de değildir. Pek çok durumda, ortez kullanımı enerji tüketimini azaltan bir faktördür.

 7) Ağrıyı azaltmak/engellemek için:

Ortezler, vasküler yapıları, kemik yüzeyleri ve yumuşak dokuları korumalı, özellikle de uygunsuz temas hissi uyandırmamalıdır.

Ortezler biyomekanik kurallar doğrultusunda, hastanın anatomik yapısına uygun olarak şekillendirilmelidir. Aksi halde vücut, hareket sistemi ve anatomisine uyum sağlamaz ise istenilen verim alınamaz.

Serebrovasküler hastalıklar, Kırıklar, Skolyoz, Konjenital deformiteler …

İlk ortezler kırık ekstremitelere uygulanmıştır. M.ö. 2750’li yıllara dayanır. Ağaç ve metalden

üretilmişler. M.Ö 2750-2625 mumyalar üzerinde sarılı ateller

bulunmuş. Hipokrat atelin basınç noktalarının kemik çıkıntı

üzerinde olmaması gerektiğini söylemiş Galen(M.S. 131-201) skolyoz ve kifoz için ilk dinamik

ateli kullanmış. Ambroise Pare(1510-1590) ortez-protez kitabı yazmış

1. Çelik; temel malzemedir. Dayanıklı, ucuz, kolay bulunur; ağır, kolay paslanır.

2. alüminyum

3. Plastikler (termoplastikler, termoset plastikler)

4. Diğer malzemeler; deri, kösele, kalın keten kumaşlar…

Fonksiyonlarına göre:

1. Statik ortez

2. Dinamik ortez

Vücut bölgelerine göre:

1. Üst ekstremite ortezleri

2. Alt ektremite ortezleri

3. Gövde (Spinal) ortezleri

Statik ortez: Uygulandığı eklemde hareketi kısıtlar, istirahat ve rijit destek gerektiğinde kullanılır.

Dinamik (fonksiyonel ortez): Kaldıraç, yay, lastik bant, elektrik üreteci, gibi eksternal güç kaynakları kullanılarak eklem hareketlerini sağlayarak, ekstremitenin fonksiyonunu artırmaya yardımcı ortezlerdir.

Yürüyüşe yardımcı olmak Ağrıyı azaltmak Yüklenmeyi azaltmak Hareket kontrolü sağlamak Deformite progresyonunu azaltmak Yürüyemeyen hastaların transferlerine,

kabiliyetlerine yardımcı olmak Yürüyebilenlerinse güvenliğini artırmak

AYAK BİLEĞİ-AYAK ORTEZİ (ANKLE FOOT ORTHOSİS)

Pozisyonlama, gece ateli Kısa yürüme ortezi, düşük ayak

En sık reçete edilen alt ekstremite ortezi Kısa bacak cihazı sık kullanılan ismi Bilek hareketinin kontrolünde kullanılır. Plastik ya da metal olabilir. Çocuklarda metal olanı relatif olarak

kontrendikedir, çünkü ağırlığı tibial rotasyona neden olur.

Artık en sık plastikleri tercih edilmektedir.

Ayakkabı içine giyilen yürümeye yardımcı ortezdir. Pafo ya göre daha açıktır.

Ayak bileği 90 derecede tutar, gastroya kadar uzanır.

Gece moldu Gece moldları gece boyunca hastanın ayağını

gravitenin etkisinden korumak ve dorsifleksiyonda yada nötral pozisyonda tutmak için verilir.Plantar fleksör spastisitesi yada dorsifleksörlerin çalışmadığı durumlarda kullanılır.

  Gece moldları genel olarak şu özellikleri taşımalıdır: Subtalar eklemi nötral pozisyonda tutmalı Topuk kısmı kısmen yuvarlak ve bombeli olmalı Medial-longitudinal arkın yüksek tutulmasına gerek

yok Terlemeye neden olmaması için delikli yada ince

materyalden olmalı Fonksiyonunu yerine getirmeli, ayağı sarıp içinde

tutmalı Acıtan, vuran bir yeri olmamalı, ayağa tam oturmalı

Yürüme moldları Daha çok çocuklara verilir.Onların özellikleri de şöyledir: Bir yerini acıtmamalı (malleoller önemlidir, acıtırsa

doldurulmalıdır) Taban yerle uyumlu olması açısından düz işlenir Medial-longitudinal arkı destekleyecek şekilde olmalı.

(Pes cavus varsa MLA desteğine gerek yok) Yürüme sırasında hastanın medio-lateral instabilitesi

varsa malleolleri içine alan kapalı bir mold yapılmalı

Metatarsal bölgeden itibaren moldun uç kısmının eleve edilmesi gerekir(parmak yayındaki gibi)

  Moldların proksimalindeki sınırlama noktası fibula

başının 3-7cm altı olmalıdır.Çünkü fibula başının arkasından peroneal sinir geçer.Bu mesafe kişinin boyunun uzunluğuna bağlıdır.Genellikle gastrocnemius kasının şişkin yerine kadardır.

Yürüme molduna eklem konulmasıyla ortaya çıkmıştır. Diğerlerine göre daha fonksiyoneldir. Günlük yaşam aktivitelerini yapmak daha kolaydır. (örneğin, hasta alaturka tuvalete çömelebilir) Genellikle dorsifleksiyon serbest, plantar fleksiyon stoplu olarak yapılır.Nadir de olsa tersi olabilir.Rijit yürüme moldlarında(ayak 90° nötralde) itme fazında diz ekleminde fleksör moment oluşur ve bunu karşılamak için iyi bir quadriceps gerekir.Eklemli moldlarda bu moment daha da fazladır ve çok daha iyi bir quadriceps gerekir.Aksi halde hasta yürürken kontrolünü kaybeder.

PLASTİK AYAK-AYAKBİLEĞİ ORTEZİ Polietilenden yapılan ayak bileğini 90

derecede sabitleyen, ayak ve tibiayı saran gastroya kadar uzanan ortezdir.

Diz-Ayak Bileği-Ayak Ortezi (Uzun Bacak Yürüme Cihazı)

(Knee-Ankle-Foot Orthosis, KAFO) Diz ekstansör kuvvetinin düşük olduğu

olgularda, dizde yapısal instabilite veya fleksör spastisitenin varlığında tercih edilir.

Uzun bacak cihazı Bölümleri AFO ile aynı, ek olarak diz eklemi,

uyluk destekleri, proksimal uyluk bandı içerir. Yürüyüş sırasında subtalar eklem, bilek ve

dizde stabilite sağlar. Dizi stabilize eden kas grupları KAFO yazılırken

gözden geçirilir (kuadrisepsler, hamstringler, plantar fleksörler)

Ciddi diz ekstensor ve hamstring güçsüzlüğünde

Diz instabilitesinde Diz fleksiyon spastisitesinde Spinal kord yaralanmalı hastada (bilateral) Polio sekelinde (tek taraflı)

Klasik kısa yürüme cihazı bilek ekleminden farklı olarak ayak bileği ekleminde dorsifleksiyona yardımcı helezon yay sistemi vardır.

Yürüyüş hızına göre dorsifleksiyon hareketini asiste eder.

Ortopedik bot, plastik AFO ya da deri sandalete monte edilir.

Dinamik ayak ayak bileği ortezleri (dafo), çok ince, flexible özelliğe sahip supramalleoler ortezler olarak bilinmektedir.

Hastaya özel yapılan taban sayesinde, ayak arkları desteklenir ve stabilize edilir, özel olarak kullanılan ve ayak bileğinde 45 derecelik açı ile uygulanan strap, calcaneusun ortez içerisinde uygun şekilde pozisyonlanmasına olanak verir.

Aşırı flexsible özelliğe sahip olması ile diğer ortezlerden ayrılmıştır. Yapımında kullanılan malzeme de farklı kalınlıktaki poliproplendir.

Kalça-Diz-Ayak Bileği-Ayak Ortezi (Belden Kemerli-Pelvik Bantlı Uzun Yürüme Ortezi) (Hip-Knee-Ankle-Foot Orthosis, HKA-FO)

Özellikle yüksek torasik seviyede medulla spinalis yaralanması olanlar için pelvik bandın eklenmesi gövde stabilitesi için önerilmektedir.

Kalça eklemi ve pelvik veya bel kemeri eklenmesi ile oluşan ortezlerdir.

Amaç alt ekstremiteyi stabilize edip hareketi sağlamak

Paraplejik hasta bu şekilde yürütülebilir. Gövde kontrolü zayıf ise bel kemeri eklenir. Ayak bileği stabilitesi için ortopedik bot ilave

edilebilir. Ayak 90 derecede stoplanır.

FREJKA YASTIĞI: Su geçirmez kumaştan üretilmiş olup bacak kısmına gelen bölmeler sünger ile beslenmiştir.

Esnek malzeme kullanıldığı için bebeğin zorunlu kalça ve bacak hareketlerine izin verir.

Kalça çıkığı tedavisinde kullanılır. PAVLİK BANDAJI : Yeni doğumdan itibaren 9 aya

kadar disloke kalçayı redükte eden tek ortezdir.

FREJKA YASTIĞI PAVLİK BANDAJI

D.K.Ç de kalçayı abdüksiyonda ve fleksiyonda tutmak amacıyla kullanılır.

Ayak bölgesinde oluşmuş bir deformiteyi düzeltmek veya oluşabilecek bir deformiteyi önlemek amacıyla yapılan ortez çeşidine, ayak ortezi denir.

Kas sisteminin genel zayıflığı, İskeletin aşırı zorlanması, İskelet deformasyonlarıdır.

Metatarsal ark (kavisin) çökmesi sonucu metatarsal kemik başlarına aşırı yük gelir.

Kavisin tekrar eski anatomik ark yapısına dönmesi için metatarsal ped kullanılır.

Doğuştan veya sonradan oluşan bacak kısalıklarının dengelenmesi amacıyla yapılan ortez çeşididir.

Bacak kısalığı ölçülerek, kısalık miktarı kadar dolgu maddesi kısa bacak tarafına ilave edilir ve iki bacak uzunlukları aynı seviyeye getirilir.

Ayak deformitesini düzeltmek veya önlemek amacı ile hastaya özel ölçü üzerine yapılan bot çeşididir.

Medial longitudinal arkın normalden düşük olmasıdır.

CLUBFOOT Ayakbileği ekleminde

plantar fleksiyon Subtalar eklemde varus Midtarsal eklemde plantar

fleksiyon, inversiyon ve adduksiyon vardır.

Tachdjian ortezi Dennis brown ateli : 70

derece kalça ER

OMUZ ORTEZLERİBrakiyal Pleksus LezyonlarıHemiplejiPosttravmatikİnflamatuar hastalıklarda (Gut, RA)Aksiller yanıklardaOmuz cerrahisiSkapula fraktürü

Omuz askısı • Sarmiento

Deformitenin önlenmesi Kontraktürün önlenmesi Ağrıyı azaltmak Zayıf ligaman ya da kasa destek Fleksiyon, ekstansiyon,

pronasyon ve supinasyonu kısıtlar.

El ve el bileğini pozisyonlamak için kullanılır.

Hasta ölçüsüne göre polietilen termoplastik materyalden imal edilebilir.

Yanık tedavisi, hemipleji, artrit ve fraktürlerde kullanılabilir.

Dinamik el-el bileği splinti: Kas imbalansını düzeltme, romu düzeltme, deformite oluşumunu önlemede, radial,ulnar sinir yaralanması, düşük el, eklem limitasyonu önleme gibi durumlarda önerilir. Mcp eklemleri ekstansiyona getirecek yay ve lastik kullanılır.

Gövde kaslarını istirahat ettirmek, yumuşak dokuya ve omurgaya binen yükleri azaltmak, ağrıyı azaltmak Gelişmekte olan çocuklarda kifoz, skolyoz gibi anormal eğriliklere düzeltici güçler uygulamak için

kullanılırlar. Akut travmalar ve özel cerrahi girişimlerden sonra, hareketle artan irritasyon olduğu zaman omurga hareketlerini kısıtlamak için kullanılır. Omurga ve gövdenin stabilitesini sağlar. Medulla spinalisi korur. Masaj, ısıtma, plasebo, psikolojik etki

A-Servikal Bölge 1-Yakalıklar(collar): Yumuşak, sert ve Philadelphia tipleri 2-Posterli ortez

3-SOMİ (Sterno Oksipito Mandibuler İmmobilizer)4-Yale ortez5-Halo ortez 6-Minevra alçı ceket

B-Dorsal ve Lumbosakral Bölge CTLSO Tipleri

1.Milwaukee Ortez2.Halopelvik Ortez

TLSO Tipleri1.Korseler2.Jewett(hipereks.)3.Taylor4.Knight 5.Ceketler(Plastik, Alçı )

LSO TipleriKorseler

SOFT COLLAR

RİGİT COLLARPOSTERLİ ORTEZ

PHİLADELPHİA COLLAR

SOMİYALE

HALOMİNERVA

KNİGHT KORSETAYLOR KORSELER