VAAZ VE VAİZLİK - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D228690/2013/2013_KORKMAZM.pdf · Diyanet İşleri Başkanlı ... Tıb” gibi ihtisas medreseleri bulunmaktaysa da, salt vaiz

VAAZ VE VAİZLİKSEMPOZYUMU

II

(17-18 Aralık 2011)ANKARA

VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd 3VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd 3 08.07.2013 11:18:1608.07.2013 11:18:16

Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları / 936İlmi Eserler / 146

Tashihİsmail DERİN

Kapak TasarımEmre YILDIZ

GrafikMücella TEKİN

BaskıKalkan Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.

Tel.: (0312) 341 92 34

Din İşleri Yüksek Kurulu Kararı: 13.09.2012/62

1. Baskı, Ankara 2013

2013-06-Y-0003-936ISBN: 978-975-19-5614-9 (tk.) 978-975-19-5616-3 (2.c)

Sertifika No: 12930

© Diyanet İşleri Başkanlığı

İletişimDini Yayınlar Genel MüdürlüğüBasılı Yayınlar Daire BaşkanlığıTel.: (0312) 295 72 93-295 72 94

Faks: (0312) 284 72 88e-posta: [email protected]


1. VAİZLİK EĞİTİMİ AÇISINDAN İLAHİYAT LİSANS PROGRAMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ VE BİR SERTİFİKA PROGRAMI ÖNERİSİ

Yrd. Doç. Dr. Mehmet KORKMAZ*

1. GİRİŞ İslam din eğitimi faaliyeti daha çok bir yetişkinler eğitimi olarak başlamış

ve bunda vaaz yoluyla eğitim önemli bir yer tutmuştur. İnsanları güzel söz ve üslupla hayra çağırmak, onlara doğru yolu göstermek, onlara dinin emir ve yasak-larını anlatmak, onları irşat etmek gayesiyle yapılan vaazlar özellikle cami merkezli eğitimin temel vasıtalarından birisi olmuştur.

Vaizlik, Hz. Ömer devrinden itibaren bir meslek olarak ortaya çıkmaya baş-lamış, Emevi, Abbasi ve Selçuklu dönemlerinde de bu meslek kurumsal gelişi-mini sürdürmüştür.1 Selçuklulara kadar vaizler cami halka/halakalarında kendi-lerini yetiştirirken, Selçukluların Nizamiye medreselerini kurmalarından sonra, medreselerde eğitim gören vaizler de bu mesleğe yönelebilmişlerdir. Her ne kadar Osmanlılarda “Daru’l-Hadis”, “Daru’l-Kurra” (veya Daru’l-Kur’an), “Daru’t-Tıb” gibi ihtisas medreseleri bulunmaktaysa da, salt vaiz yetiştirme amacına yö-nelik olarak bir medresenin açılması ancak son dönemlerde gerçekleşebilmiştir.

Vaiz yetiştirme gayesiyle, 1914 yılında açılan “Medresetü’l-Vaizin” adlı bu kurum2, dikkate değer bir başarı gösterememiş, iki yıl sonra bu kurum “Medre-setü’l-Eimme ve Hutaba” ile birleştirilerek “Medresetü’l-İrşad” adıyla bir on yıl daha faaliyet gösterebilmiştir.3 Dolayısıyla denilebilir ki, İslam eğitim tarihinde Osmanlı devletinin son yılları hariç, vaizlerin yetiştirilmesine dair müstakil bir

* Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi.

1 M. Faruk Bayraktar, Türkiye’de Vaizlik, MÜİFAV Yay.,1997 s. 38.

2 Bu kurumla ilgili nizamnamenin detayları için bk. Hüseyin Atay, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, Dergah Yay. İstanbul 1983, s. 308-315.

3 Zeki Salih Zengin, II. Meşrutiyette Medreseler ve Din Eğitimi, Akçağ Yay., Ankara 2002, s. 102.


336 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II

kurum teşekkül etmemiş, vaizler kendi özel gayretleri sonucunda bu mesleğe ilişkin bilgi ve becerileri kazanmışlardır.

Cumhuriyetle birlikte, 3 Mart 1924 tarihinde Tevhid-i Tedrisat Kanunu” ilan edilerek, ülkenin ihtiyaç duyduğu “yüksek din mütehassıslarını yetiştirmek” üzere “Daru’l-Fünun”da bir İlahiyat Fakültesinin, “din hizmetleri ile ilgili görevleri yerine getirebilecek memurları yetiştirmek” için ise imam hatip mekteplerinin açılması kararlaştırılmıştır.4 Bu gelişmelere paralel olarak, birkaç ay sonra da medreseler tamamen kapatılmıştır. “İlahiyat Fakültesi”nin Cumhuriyeti kuran irade tarafın-dan ülkemiz için bir ihtiyaç olarak görülmesi önemli bir gelişme olmuştur. Bu kurumun mezunları, sayıları çok az da olsa, örgün ve yaygın din eğitimi alanın-da da görev yapabilmişlerdir. Dolayısıyla bu kurumun “din araştırmacısı yetiş-tirme” temel fonksiyonuna ilave olarak, sonuç itibariyle de olsa, din eğitimcisi yetiştirme gibi bir işlevi de olmuştur. Ne var ki, istihdam alanlarının kalmaması gibi faktörlerin de etkisiyle, bu kurumun eğitim faaliyeti 8 yıl sonra sona ermiş-tir.5 Aynı şekilde İmam Hatip mektepleri de bu gelişmelerden nasibini almıştır.

Din eğitimi-öğretimi uygulamalarının kesintiye uğradığı 15-20 yıl gibi bir fetret devrinin ardından, gelişen şartlar ve ihtiyaçların etkisiyle, 1949 yılında, “Din meselelerinin sağlam ve ilmi esaslara göre incelenmesini mümkün kılmak, mesleki bilgisi kuvvetli ve düşüncesinde ihatalı din adamlarının yetişebilmesi…”6 gayesiyle Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi açılmış, 1959’dan itibaren de; a) İmam-Hatip okulları, ilköğretmen okulları, orta ve dengi okullar için din eğitimi öğretmeni yetiştirme, b) Diyanet İşleri teşkilatının çeşitli kademelerinde görev ya-pacak din görevlileri yetiştirme ve c) İslamî ilimler alanında araştırmalar yapma” gibi amaçları gerçekleştirmek üzere Yüksek İslam Enstitüleri faaliyete başlamış-tır. 1971-1972 eğitim-öğretim yılında ise Atatürk Üniversitesi’nde “İslâmî İlimler Fakültesi” açılmıştır. Bu kurumların hiçbirisinin doğrudan vaiz yetiştirme gibi bir amacı olmadığından, programları da buna göre düzenlenmiştir.

1982 yılındaki düzenlemeden sonra bu kurumlar “İlahiyat Fakültesi” adıyla faaliyetlerine devam etmiştir. 1997-1998 eğitim-öğretim yılındaki düzenlemey-le İlahiyat fakültelerinin programları ikiye ayrılmıştır.7 Bu düzenlemeyle İlahiyat Lisans Programı”nın işlevleri daha da bir belirsizleşmiştir. Bu programla yetiş-

4 M. Şevki, Aydın, Cumhuriyet Döneminde Din Eğitimi Öğretmeni Yetiştirme ve İstihdamı, DEM Yay., İstanbul 2005, s. 52-60.

5 Halis Ayhan, Türkiye’de Din Eğitimi, İFAV Yay, İstanbul 1999, s. 51.

6 Halis Ayhan, a.g.e., 213.

7 a) İlahiyat Lisans Programı, b) “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği Programı”. Böylece, öğretmen yetiştirme fonksiyonu “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği Programı”na devredildi. Bu program 2006 yılında eğitim fakültelerine nakledildi.


3. SALON - 3. OTURUM / 337

tirilecek kişilerin hangi alanlarda/mesleklerde görev yapacağı, dolayısıyla bu mesleklerin gerektirdiği niteliklerin neler olacağı ortaya konmamıştır.8 Hâliyle hangi mesleğe, ne tür elemanlar yetiştirildiği açıklığa kavuşturulmadan tek tip bir program uygulanmaya devam edilmiştir.

Bu bilgiler çerçevesinde aşağıda, Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde ça-lışmakta olan vaizlerin görevlerine değinildikten sonra, bazı araştırma sonuçla-rına yer verilmiş, Başkanlığın belirlediği vaizlik yeterlikleri ve vaizlerin yaşadık-ları sorunlar bağlamında bugünkü İlahiyat fakültelerinin programlarının vaiz yetiştirme açısından durumu incelenmeye çalışılarak, bazı öneriler getirilmiştir.

2. VAİZLİK MESLEĞİ VE ÖZELLİKLERİ Bilindiği üzere, ülkemizde yaygın din eğitimi etkinlikleri resmi olarak, Diya-

net İşleri Başkanlığı tarafından yürütülmektedir. Başkanlık, söz konusu etkinlikle-ri camilerde, Kur’an kurslarında, ceza ve tutuk evlerinde, ıslah evleri, huzur evleri, hastanelerde, aile irşat bürolarında, hizmet içi eğitim kurslarında çeşitli yollar ve kişiler vasıtasıyla yerine getirmektedir. Burada bahsi geçen hizmetlerin yeri-ne getirilmesinde görev alan kişilerden birisi de vaiz/vaizelerdir.9 Diyanet İşleri Başkanlığı’nın resmi internet sitesinden alınan bilgilere göre, 2010 yılı sonu iti-bariyle müftülüklere bağlı olarak, 1242 vaiz ve cezaevi vaizi görev yapmaktadır.10 Söz konusu vaizler, Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi’ne göre;

“a) Camilerde veya gerektiğinde ceza ve tevkif evleri, çocuk ıslahevleri, güçsüz-ler yurdu, öğrenci yurdu, hastane, fabrika ve benzeri yerlerde vaaz etmek,

b) Ramazan ayı ve dini günler dışında biri cuma vaktinde olmak üzere haftada en az beş defa müftülükçe belirlenen yerlerde vaaz etmek, bunlardan en az birini dini bilgileri öğretmek amacıyla itikat ve ibadet konularında yapmak, ancak Aile İrşat ve Rehberlik Bürosunda veya müftülüklerimizin fetva hattında haftada bir gün nöbet görevi yapan vaizlerimiz için haftada en az üç defa, iki gün nöbet görevi yapan vaizlerimiz için ise haftada en az iki defa vaaz etmek,

c) Savcılıkların talebi üzerine, ceza ve tevkif evleri ile çocuk ıslah evlerinde ilgili mevzuata göre ders vermek,

d) İrşat programlarında görev almak, gerektiğinde seminer, panel, sempoz-yum gibi toplantılara katılmak veya konferans vermek,

e) Gerektiğinde Kur’an kursları ile hizmet içi eğitim kurslarında ders vermek,

8 YÖK, İlahiyat Fakülteleri Öğretmen Yetiştirme ve Lisans Programları, YÖK Yay., Ankara 1998, 43.

9 Suat Cebeci, Din Eğitimi Bilimi ve Türkiye’de Din Eğitimi, Akçağ Yay., Ankara,:185-211.

10 http://www.diyanet.gov.tr/turkish/tanitim/istatistiksel_tablolar/1_personel/1_3_istatistiki_bolge_bi-rimleri_siniflamasina_ve_kadrolarina_gore_personel_sayisi_Muftulukler.xls (10.11.2011)



f ) Görevli bulunduğu bölgenin dini, milli, ahlaki, sosyal ve kültürel yapısı ile bu yapının özelliklerinden doğan fert ve toplum davranışları üzerinde incelemeler yapmak, inceleme sonuçlarını ve görülen aksaklıkların giderilebilmesi için görüş ve tekliflerini yazılı olarak müftülüğe bildirmek,

g) Dini soruları cevaplandırmak ve irşad programları ile ilgili çalışmalar yap-mak üzere, müftülükçe uygun görülmesi hâlinde haftanın bir veya iki gününde müftülükte görev yapmak,

h) Görev alanı ile ilgili konularda amirlerince verilen diğer görevleri yapmak”la görevlendirilmişlerdir.11

Burada verilen bilgilerden de anlaşılacağı üzere, vaizler, farklı özelliklere sahip mekanlarda, çeşitli sosyal, kültürel, dini, ahlaki, gelişim ve öğrenme özel-liklerine sahip bireylere vaaz etmek, ders vermek, dini soruları cevaplandırmak, rehberlik hizmeti sunmak, bu amaçla programlar geliştirmek, basılı, görsel, işitsel yayınlarda görev almak, araştırmalar yaparak bunları raporlaştırmak, müftülükte verilen diğer görevleri yapmak gibi oldukça geniş bir görev alanı-na sahiptirler. Bu görevlerin her birinin kendine göre farklı yönleri, güçlükleri, dolayısıyla gerektirdiği bilgi ve beceriler söz konusudur.

Örneğin, vaizlerin dini soruları cevaplandırma görevi, sadece itikat veya iba-detler alanıyla sınırlı kalmamakta; halkımız, bunların yanı sıra ticaret, miras, aile hayatı, sağlık, psikoloji, giyim-kuşam vb. konularda da vaizlere sorular sorabil-mektedir.12 Hâliyle bu alan bile, birçok alanda bilgi birikimine sahip olmayı, soru ve sorunları analiz etme, bununla ilgili kaynakları bilme, farklı yaşlardaki muha-tapların gelişim özellikleri, algı, kavrayış ve kültür düzeyleri, yaşantı çevreleri vb. dikkate alarak, uygun şekilde cevaplandırabilme becerisini gerekli kılmaktadır.

Yine vaizlerin vaaz etme ve konuşma yapma görevi de sadece cami ile sınırlı kalmamakta; nikah, nişan, isim koyma ve sünnet merasimleri, asker uğur-lama, açılış törenleri vb. yerlerde gerçekleşebilmektedir. Bütün bu görevler, İlahiyat alanında bilgi sahibi olmanın yanında, sosyoloji, psikoloji, eğitim psi-kolojisi, antropoloji, vb. alanların verilerinden de faydalanmayı gerektirmekte,13 halkın örf, âdet, ihtiyaç ve sorunlarını bilmeyi, halk önünde çeşitli platforfmlar-

11 Bk. Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi, http://www.diyanet.gov.tr/foyvolant/5_yo-nergeler/10.pdf (10.11.2011).

12 Kadriye Avcı Erdemli, “Vaizelerin Cemaat, Vaaz Materyali, Kişisel Donanım ve Kadın Sorunları Açısından Karşılaştıkları Problemler”, Diyanet İşleri Başkanlığı, I. Din Hizmetleri Sempozyumu, Ankara, s. 632-637.

13 Cemal Tosun, “Vaazda Yöntem”, Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar, MEB Yay. İstanbul 2000,s. 70, Nevzat Y. Aşıkoğlu, “Vaizlerde Aranacak Temel Yeterlilikler Üzerine”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004-Aralık, VIII/2, s. 22, 23.



da konuşabilme ve güçlü iletişim becerilerine sahip olmayı zorunlu kılmaktadır. Elbette bu beceriler belli düzeyde bir eğitimle kazanılabilecek özelliklerdir.

Ceza evleri, hastaneler, yetiştirme yurtları vb. sosyal hizmet kurumlarında görev yapan vaiz/vaizelerin ise karşılaştıkları sorunlar, dolayısıyla sahip olma-ları gereken yeterlikler daha da bir farklılık göstermektedir.14 Hâliyle bu alanda çalışacak vaizlerin yukarıda sözü edilen alanlara ilave olarak, suç ve suçlu psi-kolojisi, hasta ve ölüm psikolojisi, rehberlik ve danışma süreçleri vb. alanlarda da daha geniş bir bilgi birikimine sahip olmaları gerekmektedir.15

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın atama mevzuatına göre, mesleğe başlayacak “vaizlerin en az lisans düzeyinde dinî yükseköğrenim (ilahiyat) mezunu olması gerekmektedir”.16 Başkanlığın vaizlik mesleği için böyle bir şart koşmuş olması bu görevin önemine de işaret etmektedir. Bununla birlikte bu mesleğe başla-yan/başlayacak olan İlahiyat fakültesi öğrencilerinin/mezunlarının mesleğe ilişkin yeterlikleri ne ölçüde kazanmış oldukları da tartışılabilecek bir konudur.

Yapılan araştırmalarda İlahiyat fakültesi öğrencilerinin, vaaz edebilecek bil-gi ve beceri donanımına yeterince sahip olmadıkları tespit edilmiştir.17 İlahiyat fakültesi mezunları üzerine yapılan diğer bazı araştırmalar da, onların cami içi din hizmetlerinde kendilerini yeterli bulma eğilimine sahipken, cami ile bağ-lantılı hizmetlerde ve cami dışında yürütülen sosyo-kültürel, sosyo psikolojik yardım hizmetlerinde aynı özgüvene sahip olmadıklarını ortaya koymuştur.18 Başka bir çalışmada İlahiyat fakültesi mezunu gençlerin göreve başlayınca, dua okuma, nikah kıyma, cenaze hizmetlerini yapma, dini içerikli konuşma yapma vb. konularda başarısızlıklar yaşadıkları, halk nazarında itibar kaybet-tikleri tespit edilmiştir.19 Diğer taraftan halen görev yapmakta olan vaizler üze-rine yapılan araştırmalar da, gerek cezaevi vaizlerinin gerekse diğer vaizlerin mesleklerinde alan bilgisi, hitabet, iletişim vb. konularda birtakım sorunlarla

14 Abdullah Demir, “Ceza İnfaz Kurumlarında Din Eğitimi”, Diyanet İlmi Dergi, C.45, S.4, s.51-53.

15 Serpil Başar, “Diyanet İşleri Başkanlığının Yürüttüğü Cami Dışı Din Hizmetleri Kapsamında Hastanelerde Din Hizmeti İhtiyacı”, Diyanet İşleri Başkanlığı, I. Din Hizmetleri Sempozyumu, s. 637-639.

16 Diyanet İşleri Başkanlığı, Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği, http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.15431&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=diyanet (10.11.2011)

17 Cemal Tosun, “İlahiyat Fakültelerinde Vaizlik Eğitimi”, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dersigisi, C: XXXVI, ss. 179-221, Ankara 1997, s. 200 vd.

18 Ahmet Onay, “İlahiyat Fakültesi Mezunlarının Cami Eksenli Din Hizmetlerinde Karşılaştıkları Sorunlar ve Bu Alandaki Formasyon İhtiyaçları” Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 2003, Isparta, (s.409-423), 416.

19 Saadettin Özdemir, “İstihdam Alanlarına Göre İlahiyat Fakültelerinin Yeniden Yapılandırılması: Din Hiz-metleri Bölümü Önerisi” Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 2003, Isparta, (s. 537-538). 541)



karşılaştıkları, eksikliklerinin olduğu ifade edilmektedir.20 Başkanlık yetkilileri de vaaz hizmetlerinde birtakım sorunlar olduğunu ifade etmekte, özellikle mer-kezi vaaz uygulamasının beklenenin aksine, sorunları ortadan kaldırmadığını, personelin mesleki bilgi ve becerilerinin gelişmesini olumsuz etkilediğini ifade etmişlerdir. 21 Aynı konu, halen görev yapmakta olan vaizler tarafından da sorun olarak görülmüştür.22

Mevcut uygulamada, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından, İlahiyat fakülte-sini bitiren vaiz adayları için yeterlik sınavı yapılmakta, bu sınavı geçen adaylar mevzuat boyutu baskın olan bir hazırlayıcı eğitim uygulamasından geçirilmek-tedirler. Dolayısıyla vaizlik mesleğini seçen İlahiyat fakültesi mezunları, vaizlik mesleğinin beceri ve uygulama gerektiren pek çok boyutunu zaman içinde deneme-yanılma yoluyla öğrenmek durumunda kalmaktadırlar.23 Hâliyle bu durum yetersizlik, isteksizlik, mesleki tükenmişlik vb. gibi çeşitli sorunları da beraberinde getirmektedir.

Yukarıda verilen bilgilerden de anlaşılacağı üzere, genelde İlahiyat fakül-tesi mezunlarının özelde ise vaizlerin mesleklerinde daha yeterli olabilmeleri, dolayısıyla sözü edilen sorunları yaşamamaları için meslek öncesinde birtakım bilgi ve becerilerle donanmaları son derece önemlidir. Onlar, meslek öncesin-de vaizlik mesleğinin özellikleri, çalışma koşulları, vaizlerin yerine getirmesi gereken görevler, bu görevlerin gerektirdiği yeterlikler vb. konusunda eğitim görebilirlerse, mesleklerini daha bilinçli seçme ve bu mesleğin gerektirdiği bil-gi ve becerileri kazanmış olarak mesleğe yönelme imkânı bulabileceklerdir. Ne var ki, vaizlerin hizmet öncesinde eğitim gördükleri İlahiyat fakültelerinin programlarının yukarıda sayılan bilgi ve becerileri ne ölçüde kazandırabileceği ise üzerinde ayrıca durulması ve incelenmesi gereken bir konudur.

Çalışmanın giriş kısmında belirtildiği üzere, 1997 yılındaki program de-ğişikliklerinden sonra İlahiyat fakültesi lisans programlarının hangi mesleğe eleman yetiştirdiği belirsizleşmiştir. Sonraki yıllarda programlarda birtakım değişiklikler yapılmışsa da bunların hiçbirisi yapısal olmayıp, birtakım ders-lerin çıkarılması, bir kısmının eklenmesi veya derslerin kredilerinin artırılması veya eksiltilmesi şeklindedir. En son 2009 yılında gerçekleştirilen değişiklikle,

20 Ahmet Doğru, Din Görevlilerinin Hizmet Alanları Ve Problemleri (Kayseri İlinde Görev Yapan Vaizler Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas, 2008, s. 91-93; Avcı Erdemli, A.g.e. Bildiri, s. 635.

21 http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dy/Diyanet-Isleri-Baskanligi-Duyuru-11221.aspx (12.11.2011)

22 Ahmet Doğru, a.g.e.t. s. 71,

23 Serpil Başar, “Bayan Vaizlerin Mesleki Sorunları ve Çözüm Önerileri”, www.belgeler.com/blg/2h5e/bayan-vaizlerin -mesleki-sorunları-ve-cozum-onerileri (25.09.2011)



bazı fakültelerde zorunlu hazırlık, bazı fakültelerde isteğe bağlı hazırlık, bazı fakültelerde ise hazırlıksız program uygulanmasına başlanmıştır.24 Söz konusu programların ortak yönü ise bunların içinde öğretmenlik formasyon derslerinin olmaması ve genel bir İlahiyat eğitimi verecek şekilde düzenlenmiş olmasıdır.25 Aşağıda söz konusu programın vaizlik yeterlikleri açısından durumu daha geniş bir şekilde incelenmiştir.

3. İLAHİYAT FAKÜLTESİ LİSANS PROGRAMI VE VAİZLİK YETERLİKLERİDiyanet İşleri Başkanlığı 2005 yılında, genelde tüm personelinin (imam-

hatip, müezzin, Kur’an kursu öğreticisi, din hizmetleri uzmanı, müftü) özelde ise vaizlerin sahip olmaları gereken genel ve özel yeterlikleri belirlemiştir. Baş-kanlığın ihtiyaç duyduğu personellerin hizmet öncesinde eğitimlerini aldıkları kurum olan İlahiyat fakültelerinin programları geliştirilirken, uygulanırken söz konusu yeterliklerin de dikkate alınması gerekmektedir. Zira Yüksek Öğretim Kurumu, İlahiyat fakültelerini bir mesleğe eleman yetiştiren kurum olarak ta-nımlamaktadır.26 Şu halde büyük ölçüde Diyanet İşleri Başkanlığı’nın ihtiyaç duyduğu elemanların yetiştiği kurum olan İlahiyat fakültelerinin bu elemanlar için belirlenen yeterlikleri göz önünde bulundurması, programlarını bunu dik-kate alarak geliştirmesi ve uygulaması önemli bir ihtiyaçtır.

Bildirinin bundan sonraki kısmında Diyanet İşleri Başkanlığı’nın belirlediği vaizlik yeterlikleri bağlamında İlahiyat fakültesi lisans programında yer alan derslerin durumu ortaya konmuştur. Hemen aşağıdaki tablonun ilk sütununda Diyanet İşleri Başkanlığı’nın belirlediği “Vaizlik Yeterlikleri”ne yer verilmiş, son sütunda ise bunların İlahiyat Lisans Programında hangi derslere karşılık geldiği/gelebileceği gösterilmiştir.

24 Hazırlık zorunlu olanlar, (Atatürk, 18 Mart Çanakkale, Erciyes, Osmangazi, Marmara, Rize, Sakarya, Süleyman Demirel, Uludağ). Hazırlık isteğe bağlı olanlar, (Ankara, Cumhuriyet, Çukurova, Dicle, Do-kuz Eylül, Fırat, Harran, Hitit, İstanbul, Sütçü İmam, Ondokuz Mayıs, Selçuk, Yüzüncü Yıl). Detaylar içinbk. ftp://dokuman.osym.gov.tr/2010/2010_OSYS_TERCIH_KILAVUZU/2010_OSYS_Tablo4.pdf (01.10.2011)

25 Sadece Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde uygulanan, “Yaygın Din Öğretimi ve Uygulamaları Bölü-mü” bu çalışmanın sınırları dışında tutulmuştur. (http://www.divinity.ankara.edu.tr/program.php?id=5) Ayrıca 2011 yılında Danıştay tarafından yürütmesi durdurulan 10 fakültedeki formasyon uygulaması burada kapsam dışı tutulmuştur.

26 ftp://dokuman.osym.gov.tr/2010/2010_OSYS_TERCIH_KILAVUZU/2010_OSYS_Tablo4.pdf (10.11.2011)



DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI’NIN BELİRLEDİĞİ VAİZLİK YETERLİKLERİ27

İLAHİYAT LİSANS PROGRAMDAKİ

1- ALAN BİLGİSİ YETERLİKLERİ DERSLER28

Kur’an’ı tecvid kurallarına göre yüzünden okur.Kur’an’dan bazı bölümleri ezbere okur.

Okuduğu ayetlerin anlamlarını bilir. Kur’an mealini kullanır.

Kur’an’ın ana konularını sıralar.

Kur’an Okuma ve Tecvid-IKur’an Okuma ve Tecvid-II Kur’an Okuma ve Tecvid-IIIKur’an Okuma ve Tecvid-IVKur’an Okuma ve Tecvid-VKur’an Okuma ve Tecvid-VIKur’an Okuma ve Tecvid-VIIKur’an Okuma ve Tecvid-VIII

Kur’an ve tefsirle ilgili temel kavram ve ilkeleri bilir. Temel tefsir kaynaklarını sayar.

Tefsirler yardımıyla ayetlerin anlamlarını açıklar.

Tefsir Tarihi ve UsulüTefsir-I Tefsir-IITefsir-III

Hadislerle ilgili temel kavramları bilir. Temel hadis kaynaklarını sayar.

Kullandığı hadislerin anlamlarını bilir. Hadislerden yararlanmayla ilgili temel ilkeleri bilir.

Hadislerin güncel konularla ilgisini kurar.İman, ibadet ve ahlak konularında yeterli miktarda

hadis bilir.

Hadis Tarihi ve UsulüHadis-IHadis-IIHadis-III

Temel fıkıh kavramlarını bilir.Temel fıkıh kaynaklarını bilir.

Fıkıh kaynaklarından yararlanmayla ilgili ilkeleri bilir.

İslam Hukukuna Girişİslam Hukuk Usulü

İslam Hukuku-Iİslam Hukuku-II

Dinî kavramları doğru telaffuz eder ve anlamına uygun açıklar.

İman, ibadet ve ahlak ile ilgili temel kavram ilke ve esasları bilir.

İbadetlerin bireysel ve toplumsal faydalarını açıklar.Duanın bireye katkılarını açıklar.

İslam İnanç Esasları İslam İbadet Esasları

27 Bk. DİB Taşra Teşkilatında Din Hizmetlerini Yürütenlerin Temel ve Özel Yeterlikleri, Ankara, 2005.

28 Burada Hazırlık+4 yıl şeklinde program uygulanan Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 2011-2012 programı esas alınmıştır. Diğer fakültelerin programları da bundan çok farklı değildir. Detaylar için bk. http://www.divinity.ankara.edu.tr/program.php?id=1 (10.11.2011), http://ilahiyat.uludag.edu.tr/tr/ogrenci/lisans/lisans-dersleri.html, 10.11.2011), http://www.ilahiyat.selcuk.edu.tr/?bolum=36 810.11.2011).



İslam tarihi ile ilgili temel kaynakları sıralar. Hz. Peygamberin hayatını bilir.

Hz. Peygamberin dindeki konumunu açıklar.Hz. Peygamberin tutum ve davranışlarından

örnekler aktarır.Görev alanıyla ilgili Hz. Peygamberi modeller.İlk dönem İslam tarihindeki olayları sebep ve

sonuçlarıyla açıklar.

Siyer İslam Tarihi-Iİslam Tarihi-II

İslam Medeniyeti Tarihi

Dindeki inanç ve yorum farklılıklarını açıklar. Tarihi ve güncel dinî akım ve oluşumları tanır. (GK)

Dinsel anlayış ve uygulama farklılıklarının birer zenginlik olduğunu bilir.

Kelam Tarihi Sistematik Kelam-I Sistematik Kelam-II

İslam Mezhepleri TarihiTasavvuf-ITasavvuf-II

Diğer dinleri temel unsurlarıyla tanır.Kültürel mirası dinle bağlantısı açısından açıklar.Dinin birlik ve beraberliğe olan katkılarını açıklar.

Dinler Tarihi-IDinler Tarihi-II

Din-ahlâk ilişkisini açıklar.Dinî-ahlakî konuları açıklamada nasslarla birlikte aklı

ve bilimi kullanır.

İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi

Din Felsefesi İslam Felsefesi Tarihi-Iİslam Felsefesi Tarihi-II

Görevinin gerektirdiği düzeyde Arapça ve Osmanlıca bilir.

Osmanlı TürkçesiArap Dili ve Edebiyatı-I Arap Dili ve Edebiyatı-II

Din EğitimiTürk İslam Edebiyatı

2. GENEL KÜLTÜR YETERLİKLERİ

Cumhuriyetin, demokrasinin ve laikliğin bireye ve topluma sağladığı kazanımları bilir.

Türkiye’nin sosyo-kültürel ve dinî yapısını tanır. Din bilimleriyle diğer bilimler arasında gerekli

ilişkileri kurar.Din hizmetlerinin daha etkili yapılabilmesi için insan

bilimlerinden yararlanır. Din-kültür, din-birey, din-toplum ilişkisini açıklar.

Yerel, bölgesel, ulusal ve evrensel aktüaliteyi takip eder.

Türkçe’yi doğru ve etkili biçimde kullanır.Görevinin gerektirdiği düzeyde yabancı dil bilir.

Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-I-II

Din SosyolojisiDin PsikolojisiFelsefe Tarihi-IFelsefe Tarihi-II

Türk Dili-I-IIİngilizce-I-II



3. EĞİTME-ÖĞRETME YETERLİKLERİ

Din hizmetleriyle ilgili strateji, yöntem ve teknikleri uygular.

Etkili iletişim ilke, yöntem ve tekniklerini uygular.Görevi çerçevesinde dinî konularda danışmanlık ve

rehberlik yapar.Vaaz, hutbe ve ders materyali hazırlar ve geliştirir.

Vaaz ve dersi etkili biçimde sunar.Yaygın din eğitimi ve öğretimi etkinliklerini planlar

ve değerlendirir.Hitabet ilke, yöntem ve tekniklerini uygular.

Yetişkin eğitiminin ilke, yöntem ve tekniklerini uygular.

Kur’an’ı yüzünden okumayı öğretmenin ilke, yöntem ve tekniklerini uygular.

Sure ve dua öğretmenin yöntem ve tekniklerini uygular.

Din eğitimi ve öğretimiyle ilgili yeni yaklaşım, yöntem ve tekniklerden yararlanır.

Din eğitimi ve öğretimi yapabilmek için, gerekli ortamı düzenler ve etkili bir biçimde yönetir.

Eğitim teknolojisindeki yeniliklerden yararlanır.Bilgisayar ve Internet’i etkili kullanır.

Mesleği ile ilgili yeni projeler üretir ve uygular.Önemli gün ve gecelerde program düzenler.Alanıyla ilgili bilimsel yayınlardan yararlanır.

Sorun çözme becerisine sahiptir.

Din Hizmetlerinde Rehberlik ve İletişimHitabet ve Mesleki

Uygulama

4- VAİZLİK MESLEĞİ ÖZEL YETERLİKLERİ

Vaizliğin tarihi gelişimini bilir.Vaizlerin sık kullandıkları eserleri olumlu ve olumsuz

yönleriyle tanır. Vaaz hazırlama ve sunma yöntem ve tekniklerini

uygular.Kur’an’da ve muteber hadis kaynaklarındaki mesel

ve hikâyeleri vaazlarında etkin kullanır.Dinin temel kaynaklarını (Kur’an ve Sünnet)

vaazlarında etkin kullanır.Ayet ve hadisleri vaaz konusuna uygun olarak

yorumlar.Vaazlarında güvenilir tarihi bilgileri kullanır.



Vaazlarında din alanındaki temel problemleri toplumun ihtiyaçlarına göre işler.

Vaazlarında görev bölgesinin örf ve âdetlerini dikkate alır.

Hedef kitlenin ilgi, ihtiyaç ve seviyesini tespit eder.Vaaz hazırlarken konusuyla ilgili bilimsel veri ve

dokümanlardan da yararlanır.Vaazın etkinliğini değerlendirir.

Ceza evi, hastane vb. yerlerdeki görevinin gerektirdiği bilgi birikimine sahip olur.

Müftüye vekalet konusunda gerekli bilgi ve donanıma sahip olur.

- Bu tabloda da görüldüğü üzere, İlahiyat lisans programı genel bir İlahiyat eğitimi vermek üzere kurgulanmıştır. İlahiyat fakültesi mezunlarının büyük öl-çüde, Diyanet İşleri Başkanlığı ile ilgili görevlerde (imamlık, Kur’an kursu öğre-ticiliği, vaizlik vb.) istihdam edildiği gerçeği bu programa pek yansıtılmamıştır.

- Bu programla alan bilgisi kazandırma amacı öne çıkmıştır. Hiç şüphesiz İlahiyat eğitimi alan öğrencilere alan bilgisi kazandırma amacı olmazsa olmaz bir gerekliliktir. Ne var ki, bu programı bitirenler sonuçta belli bir meslekte gö-rev yapacaklardır. Şu halde, söz konusu alan bilgisi derslerininin bu mesleklerin ihtiyaçlarını ne kadar dikkate aldığı tartışılabilecek bir konudur. Bu anlamda, programda yer alan alan bilgisi (ilahiyat) derslerinin Başkanlığın belirlediği özel alan yeterliklerini ne ölçüde karşılayabileceği de ayrıca tartışılabilir. Aynı adı ta-şıyan ve I, II, III gibi rakamlarla ayrılan bu derslerin (örn. “Hadis-I”, “Hadis-II”, “Ha-dis-III”) alanın sorunlarına, ihtiyaçlarına ne kadar cevap verebildiği tartışılabilir. Zira bu tür derslerin hangi amaçları kazandırmak için programda yer aldığı, neye göre, I, II, III şeklinde düzenlendikleri belli değildir. Alanda ders veren öğ-retim görevlilerinden edindiğimiz bilgilere göre bu derslerde okutulan konular, kitaplar fakültelere, hatta aynı fakültede hocadan hocaya değişebilmektedir. Kendi tecrübelerimiz de bunu desteklemektedir.

- Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere, bu program din hizmetleri ve yaygın din eğitimi alanı yeterliklerinin ihmal edildiği bir program olmuştur. Söz konusu alana ilişkin olarak, programda sadece 2’şer saatlik “Hitabet ve Mesleki Uygulama”, ile “Din Hizmetlerinde Rehberlik ve İletişim” dersleri bulunmaktadır.

- “Din Hizmetlerinde Rehberlik ve İletişim” dersi teorik bir ders olarak tanım-lanmıştır. Dolayısıyla bu derste öğrencilerin din hizmetlerinde rehberlik ve ile-tişim süreçlerine ilişkin herhangi bir uygulama yapmaları gereklilik olarak gö-



rülmemiştir. Elbette ki bu önemli bir eksikliktir. Din hizmetlerinde görev alacak İlahiyat fakültesi mezunları, halkın dinle ilgili çeşitli sorunlarına yardımcı olacak, onlara dini danışmanlık ve rehberlik hizmeti verecektir. Şu halde bir İlahiyat öğrencisinin, fakültedeki eğitiminde, halkı hiç görmeden, rehberlik ve iletişim süreçlerinin içine girmeden, sadece sınıfta öğretim elemanını dinleyerek bu dersin gerçekte gerektirdiği becerileri ne ölçüde kazanabileceği sorgulanması gereken bir konudur.

- “Hitabet ve Mesleki Uygulama” dersi ise, 1 saat teori, 2 saati uygulama2927

olarak tanımlanmıştır. Bu ders de birkaç fakülte hariç (Selçuk Ü., Süleyman Demirel, Cumhuriyet vb.) genellikle staj çalışmaları olmaksızın yürütülmekte, öğrencilerin uygulamalarına yeterince zaman ayrılamamaktadır. Zaten öğret-menlik eğitimi için, MEB ile YÖK arasında olduğu gibi, Diyanet İşleri Başkanlığı ile YÖK arasında herhangi bir protokol olmadığından, çok defa bu ders fakül-tedeki sınıfla sınırlı kalabilmektedir.

- Hitabet ve Mesleki Uygulama” dersini etkileyen bir diğer faktör de öğren-ciyle ilgilidir. Bilindiği gibi, son birkaç yılda İlahiyat fakültelerinin öğrenci kon-tenjanlarında belli bir artış olmuştur. (Örn. 1. ve 2. öğretimler dahil, Atatürk, Ün. 514, Marmara, Uludağ, Dicle, Dokuz Eylül Ün. 410) Şu halde, öğrenci sayısının 400-500 olduğu bir dersin uygulamasının nasıl gerçekleştirilebileceği ayrı bir sorundur. Fakültelerde öğrenciler şubelere ayrılmaktadır. Ancak, bu şubeler de çok defa, 40-50 kişiden aşağı olmamaktadır. Hâliyle, öğrenci sayılarının bu şekilde düzenlendiği sınıflarda öğrencilerin hutbe, vaaz hazırlama, sunma, de-ğerlendirme, çeşitli ibadetler ve merasimler için gerekli olan duaları okuma vb. çalışmalarını gerçekleştirmeleri neredeyse imkânsız hâle gelmektedir.

- Bu dersle ilgili bir başka husus da öğretim elemanı sorunudur. Bu dersin hutbe, vaaz hazırlama, sunma, değerlendirme ilke ve yöntemlerini bilen hoca-lar tarafından yürütülmesi gerekmektedir. Dolayısıyla bu dersi yürütebilmek için sadece İlahiyat alanında uzman olmak yetmemektedir. Bu derste yaygın din eğitiminin önemli vasıtalarından olan hutbe ve vaazların öğrencilerle birlik-te, hazırlanması, sunulması, birtakım formlar da kullanılarak değerlendirilmesi vb. çalışmalarının da etkinlikle yürütülmesi gerekmektedir. Oysa hocalarımızın mevcut ders işleyiş yaklaşımları göz önünde bulundurulduğunda, bu tür etkin-likleri ne ölçüde gerçekleştirebildikleri ayrıca araştırılması gereken bir konudur.

- Yukarıda da görüldüğü üzere, Vaizlik mesleği eğitme-öğretme yeterlikleri içerisinde; “Yaygın din eğitimi etkinliklerini planlama ve değerlendirme”, “Kur’an

29w YÖK tanımlarına göre, 2 uygulama saati, programda 1 kredi olarak tanımlanmaktadır.



okumayı öğretme ilke, yöntem ve tekniklerini bilme ve uygulama, “Yetişkin eği-timinin ilke, yöntem ve tekniklerini uygulama”, “Din eğitimi ve öğretimiyle ilgili yeni yaklaşım, yöntem ve tekniklerden yararlanma”, “Din eğitimi ve öğretimi ya-pabilmek için, gerekli ortamı düzenleme ve etkili bir biçimde yönetme”, “Eğitim teknolojisinden yararlanma” gibi yeterlik ifadeleri mevcuttur.

Bu yeterlikler, yetişkin din eğitimi, Kur’an öğretme yöntemleri, yaygın din eğitiminde planlama ve değerlendirme, din öğretimi özel öğretim yöntemleri, din eğitiminde sınıf/ortam yönetimi, din eğitimi teknolojileri ve materyal ge-liştirme, gibi derslere karşılık gelmektedir. Oysa, İlahiyat lisans programlarında bu alanlara ilişkin herhangi bir ders mevcut değildir. Programdaki en temel yetersizlik alanının da burası olduğu söylenebilir. İlahiyat lisans programını bitirenler İmamlık, Kur’an kursu öğreticiliği, Vaizlik, Din hizmetleri uzmanlığı vb. görevlere atanmaktadırlar. Bu görevlerin her birisi için de hemen yukarıda sayılan yeterlikler belirlenmiştir.30

28 Oysa programlarda bu derslerin hiçbirisi yer almamaktadır.

Alan bilgisi derslerinin yığıldığı bu programla, âdeta “bilen öğretir.” mantı-ğından hareket edilmektedir. Oysa, bir alanı bilmek, o alanın eğitim-öğretimini yapabilmek için yeterli değildir. O alanın kimlere, neyin, niçin, ne kadar, ne ile, nasıl öğretileceğini de bilmek gerekmektedir.31

29 Nitekim, genelde örgün eği-tim, özelde ise örgün din eğitimi alanında görev yapacak olan eğitimcilerden/öğretmenlerden bunun formasyonu da almak şart koşulmakta, bu eğitimi al-mayanlar eğitimci/öğretmen tayin edilmemektedirler. Bu anlamda, örgün din eğitimine kıyasla, gerek öğrenci, gerek mekan, gerek içerik, yöntem vb. açısın-dan çok daha karmaşık unsurları ve süreçleri bünyesinde barındıran yaygın din eğitimi alanında görev yapacak olan İlahiyat fakültesi öğrencilerine bu alanın gerektirdiği yeterlikleri kazandır(a)mamanın bilimsel, pedagojik bir temelinin olmadığı savunulabilir.

Son olarak, yukarıda verilen tabloda özel olarak, vaizlik mesleğine ilişkin özel yeterlikler sıralanmaktadır. Burada vaizlik mesleğinin tarihsel gelişiminden, vaazla ilgili kaynaklara, vaaz hazırlama ve sunma becerisinden, vaazların etki-liliğini değerlendirmeye kadar, bir dizi yeterlik maddesi sayılmaktadır. Ayrıca burada ceza evi, hastane, vb. yerlerde görev alacak vaazların sahip olmaları gereken yeterliklere de vurgu yapılmaktadır.

3028 Diyanet İşleri Başkanlığı Taşra Teşkilatında Din Hizmetlerini Yürütenlerin Temel ve Özel Yeterlikleri, Ankara 2005.

3129 Cemal Tosun, “Vaazda Yöntem”, s. 71.



Yukarıda İlahiyat fakültesi lisans programlarında vaizlik mesleğiyle ilişkili olarak, sadece “Hitabet ve Mesleki Uygulama” dersinin yer aldığı, bunun da çeşitli nedenlerle yetersizlikler içerdiği ifade edilmişti. Bu anlamda burada İla-hiyat fakültesi lisans programlarında vaaz ve vaizlik mesleğini doğrudan konu alacak derslere ihtiyaç olduğunu, hatta bunun cezaevi, hastane, çocuk ıslah evi, huzur evi vb. yerlerdeki vaaz hizmetlerini dikkate alacak şekilde düzenlenmesi gerektiğini belirtmekle yetinelim.

4. VAİZLİK MESLEĞİNE ELEMAN YETİŞTİRME BAĞLAMINDA İLAHİYAT FAKÜLTESİ LİSANS PROGRAMINDA YAPILABİLECEK BAZI DEĞİŞİKLİKLERYukarıda İlahiyat fakültesi lisans programının, daha çok genel bir alan bil-

gisi kazandırma amacına göre düzenlendiğini, bu programın genelde Diyanet İşleri Başkanlığı ile ilgili tüm görevler, özelde ise vaizlik mesleği için önemli birtakım yetersizlikler içerdiği belirtilmişti. Şu durumda uzmanlaşmanın, ni-teliğin öne çıktığı bu çağda, ülkemizin şartları, çeşitli alanlardaki din görevlisi ihtiyaçları da dikkate alınarak programlarda değişikliğe gidilmesinin, İlahiyat fakültelerinin tek bir programla birçok mesleğe eleman yetiştiren kurum olma özelliğinden çıkarılmasının bir ihtiyaç hatta zorunluluk olduğu söylenebilir.32

30

Mevcut uygulamada, İlahiyat fakültelerinin eğitim sürelerinde belli bir standart yoktur. Bazı fakültelerde hazırlık+4 yıl, bazı fakültelerde hazırlıksız 4 yıl eğitim verilmektedir. Bu eğitim doğrudan herhangi bir mesleğe yönelik değildir. Bunun yerine, hazırlık+2+2 şeklinde bir düzenlemeye gidilebilir. Ha-zırlıktan sonra, ilk iki yıl yoğun İlahiyat temel eğitimini alan öğrenciler, istekleri doğrultusunda, istihdam alanlarının gerçekleri doğrultusunda oluşturulacak yan dal programlarına yönelebilirler. Bu çerçevede, “Vaizlik”, “Din Görevliliği/imamlık”, “Kur’an Kursu Öğreticiliği”, “Din Hizmetleri Uzmanlığı”, “Ortaöğretim DKAB Öğretmenliği”, İHL Meslek Dersleri Öğretmenliği” gibi yan dal programları

3230 Bu programın eksiklikleri daha önce çeşitli akademik ve bilimsel platformlarda da dile getirilmiştir. Bk. Nevzat Y. Aşıkoğlu;“Din Hizmetleri Personelinin Yetiştirilmesi Sorununa Öğretim Programları Açısından Yeni Bir Yaklaşım”, Yaygın Din Eğitiminin Sorunları Sempozyumu İBAV Yay., Kayseri 2003, (s. 91-102); Şuayip Özdemir; “Avrupa Birliğine giriş Sürecinde İlahiyat Fakültesi Mezunlarının Çalışma Alanları ve Bu Alanlara Eleman Yetiştirmek Üzere İlahiyat Lisans Programında Yapılması Gerekli Düzenlemeler”, Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, Süleyman Demirel Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., Isparta 2003, (s.193-210); M. Akif Kılavuz; İlahiyat Fakültelerinde ‘Din Hizmetleri Bölümü’ Oluşturulmasına Duyulan İhtiyaç”, TYDESYYGS, (s. 383-408); Saadettin Özdemir; “İstihdam Alanlarına Göre İlahiyat Fakültelerinin Yeniden Yapılandırılması: Din Hizmetleri Bölümü Öne-risi”, TYDESYYGS, (s. 537-538); Şakir Gözütok; “İlahiyat Fakülteleri için Alternatif Program”, TYDESYYGS, (s. 559-566).



açılabilir. Bunlarla ilgili bölümleşme ve program geliştirme çalışmaları yapılabi-lir. Nitekim bu öneriler çeşitli toplantılarda da dile getirilmiştir.33

31

Bu çerçevede genelde yaygın din eğitimi ve din hizmetleri özelde ise vaiz-lik yan dal programları, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın belirlediği yeterlikler dikka-te alınarak geliştirilmelidir. Söz konusu programların amaçları, derslerin içeriği, kredileri, derslerde izlenecek yöntemler, uygulama ve değerlendirme ilkeleri, süreçleri bu yeterlikler doğrultusunda tespit edilmelidir. Bu ihtiyaçtan hareket-le, yapılacak çalışmalara küçük de olsa bir katkısı olabilir düşüncesiyle, burada İlahiyat fakültesi lisans programlarına eklenebilecek bir yan dal programının te-mel çerçevesi ortaya konmaya çalışılmıştır. Hiç şüphesiz her programın olduğu gibi, ortaya konan bu programında eksik, yetersiz yanları söz konusu olabilir. Getirilecek bilimsel eleştirilerle gerek bu program, gerekse bundan hareketle geliştirilecek olan diğer programlar daha nitelikli hâle gelebilir.

1. Diyanet İşleri Başkanlığı Vaizlik Yeterlikleri Bağlamında Oluşturulacak Yan Dal Programının Genel Amaçları: Bu programın temel amacı: vaizlik mes-leğinin gerektirdiği hizmet öncesi yeterlikleri (bilgi, beceri, tutum, değer vb.) kazandırmaktır.

Söz konusu programın özel amaçları ise aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

33 “Günümüzde İlahiyat Fakülteleri’nin Fonksiyonları ve Geleceği” Çalıştayı Sonuç Raporu 22-23 Mart 2008, İstanbul. Türkiyede İlahiyat Eğitimi ve Sorunları Çalıştayı Sonuç Raporu, (23-24 Nisan 2011-Ko-zaklı/Nevşehir.



ALAN BİLGİSİ GENEL KÜLTÜR

BİLGİSİ EĞİTİM-ÖĞRETİM BİLGİ

BECERİSİ

1. Kur’an-ı Kerim’i usulüne uygun şekilde

okuyabilme,

2. Mesleğinin gerektirdiği düzeyde; (x)

2.1- Kur’an-ı Kerim’den ezber bilgisine sahip

olma,

2.2- Tefsir bilgi ve becerisine sahip olma,

2.3- Hadis bilgi ve becerisine sahip olma,

2.4- Fıkıh bilgi ve becerisine sahip olma,

2.5- Kelam bilgisine sahip olma

2.6 Siyer bilgisine sahip olma,

2.6- Arapça bilgisine sahip olma.

(x) Bu amaçların kapsamı,Diyanet İşleri Başkanlığı Vaizlik Alan

Yeterliklerine Göre belirlenecektir.

Türkiye’nin sosyo-kültürel ve dini

yapısını bilme

Din bilimleri ile diğer bilimlerin ilişkilerini

kurabilme

Din-kültür, din-toplum,

din-birey ilişkisini kurabilme

Tarihi ve güncel dini akım ve oluşumları

bilir.

Görevinin gerektirdiği düzeyde

yabancı dil bilme.

Muhatap kitlenin gelişimsel özelliklerini (ilgi, ihtiyaç,

beklenti vs.) bilme

Yaygın din eğitimi hizmetlerini etkinlikle planlayabilme

Yaygın din eğitimi ortamlarını düzenleyebilme

Din eğitimi teknolojilerinden yararlanabilme

Yaygın din eğitimi etkinliklerini yönetebilme

Dini danışmanlık ve rehberlik hizmeti sunabilme

Cami içi din hizmetlerini etkinlikle yürütebilme

Cami dışı din hizmetlerini etkinlikle yürütebilme

Gerektiğinde sosyal hizmetler, ceza evleri, hastane vb. yerlerde

yaygın din eğitimi hizmeti sunabilme

Yaygın din eğitiminin etkililiğini değerlendirebilme

Bilimsel araştırma süreçlerine ilişkin bilgi ve beceriye sahip

olma

Meslek etiğine sahip olma



2. İlahiyat Lisans Programının son iki yılı olarak düşünülen vaizlik progra-mındaki mesleğe ilişkin dersler tablosu (Bu programın Alan Bilgisi ve Genel Kültür dersleri fakülte programının ilk iki yılındaki dersler ve Diyanet İşleri Baş-kanlığı’nın belirlediği Din Görevlilerinin Yeterlikler dikkate alınarak yeniden tespit edilmelidir.

5. YARIYIL 6. YARIYIL

NoDers Kodu Ders Adı T U Kredi No

Ders Kodu Ders Adı T U Kredi

1 Alan Bilgisi 1 Alan

Bilgisi


Bilgisi


Bilgisi

4 Genel Kültür 4 Genel

Kültür

5 Meslek Bil

Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi

3 0 3 5 Meslek Bil

Din Öğretimi Yöntemleri 2 2 3

6 Meslek Bil

Yaygın Din Eğitimi ve

Vaizlik3 0 3 Meslek

BilDin Öğretimi

Teknolojisi 2 2 3

7 Seçmeli 5 Seçmeli 2 0 2 7 Seçmeli

6 Seçmeli


6 Seçmeli


6 Seçmeli

TOPLAM 25 0 25 TOPLAM

7. YARIYIL 8. YARIYIL

NoDers Kodu Ders Adı T U Kredi No

Ders Kodu Ders Adı


Bilgisi


Bilgisi


Bilgisi

4 Genel Kültür 4 Genel

Kültür



3. Ders Tanımları:

Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi: Gelişimin boyutları, fiziksel, bilişsel, sosyal, dini ahlaki gelişim alanları, bebeklikten-yaşlılığa gelişim dönemleri, öğrenme ve öğretmenin doğası, öğrenme-öğretme kuramları.

Yaygın Din Eğitimi ve Vaizlik: Eğitim ve yaygın din eğitimi, yaygın din eği-timinin alanı, özellikleri, yaygın din eğitimi kurumları, yaygın din eğitiminde öğrenci, öğretici/eğitici, mekan ve ortam, yaygın din eğitiminde vaaz ve vaizlik, vaizlerin rolleri, görevleri.

Din Öğretimi Yöntemleri: Din öğretiminde planlama, din öğretiminde uy-gulama, din öğretimi strateji, yöntem ve teknikleri, Kur’an-ı Kerim öğretimi yöntem ve teknikleri, din öğretiminde ortam, zaman yönetimi, din öğretiminde ölçme ve değerlendirme.

Din Öğretimi Teknolojisi: Din öğretimi teknolojisinin boyutları, ortam, zaman, araç-gereçler ve materyaller, din eğitimcilerinin öğretim teknolojisi yeterlikleri, din öğretiminde materyal geliştirme, uygulama ve değerlendirme çalışmaları.

Din Hizmetlerinde İletişim ve Rehberlik: İletişim ve rehberikle ilgili temel kavramlar, Vaizlik mesleğinde rehberliğin yeri, dini danışmanlık ve rehberlikle ilgili ilke, yöntem ve teknikler, iletişim süreçleri, çatışmaları ve yöntemleri, bir rehber olarak vaizlerin rolleri ve görevleri

5 Meslek Bil

Din Hizmetlerinde Rehberlik ve

İletişim

3 0 3 5 Meslek Bil

Vaaz Uygulamaları

(Staj)2 2 3

6 Meslek Bil

Vaaz Hazırlama, Sunma ve

Değerlendirme Teknikleri

2 2 3 6 Meslek Bil

Din Eğitiminde Yönetim ve

Denetim

3 0 3

7 Seçmeli 7 Seçmeli 7 Seçmeli

8


8

Sosyal Hizmetlerde

Vaaz Uygulamaları

1 2 2


8



Vaaz Hazırlama ve Sunma Teknikleri: Bir iletişim vasıtası olarak vaaz, vaaz türleri, iyi bir vaazda bulunması gereken özellikler, vaaz hazırlama ilke ve yön-temleri, vaaz hazırlama çalışmaları, vaaz sunma teknikleri, çalışmaları, vaazların değerlendirilmesi.

Vaaz Uygulamaları (Staj): Vaiz ve müftülük ilişkileri, işleyişi, vaizlerin/vaaz-ların gözlenmesi ve değerlendirilmesi, cami içi vaaz sunma çalışmaları, cami dışı (sosyal hizmetler ve diğer) vaaz sunma çalışmaları, çeşitli merasimlerde konuşma.

Din Eğitiminde Yönetim ve Denetim: Vaaizlerin yönetim ve denetimle ilgili rol ve görevleri, denetimle ilgili mevzuat bilgisi, denetim ve yönetim ilkele-ri Kur’an kurslarında denetim, camilerde denetim, müftüye vekalet, vaizlerin müftülükteki rol ve görevleri.

Sosyal Hizmetlerde Din Eğitimi: (seçmeli) Sosyal hizmet alanları (hapisha-neler, hastaneler, huzur evleri, yetiştirme yurtları vb.), sosyal hizmet kurumla-rında din hizmetleri. Suç ve suçlu psikolojisi, hasta psikolojisi, yetiştirme yurdu çocukları ve gençleri, sosyal kurumlardaki bireylerin din eğitimi ihtiyaç ve so-runları, bunlara yönelik proje ve öneriler.

5. SONUÇ VE ÖNERİLERGerek örgün gerekse yaygın din eğitimi alanında olsun ülkemizin ihtiyaç

duyduğu eğitimcilerin/din görevlilerinin yetişmesinde İlahiyat fakültelerinin önemli bir yeri vardır. 1998 yılındaki değişikliklere kadar bu kurumun progra-mında pedagojik formasyon dersleri bulunmaktadır. Aynı yıl bazı fakültelerde ilköğretim Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenliği programı açılınca İlahiyat fakültelerinin lisans programından formasyon dersleri çıkarılmış ve fakültenin amaçları, hangi mesleklere eleman yetiştirdiği belirsizleşmiştir. Hâliyle bu be-lirsizlik sonraki yıllarda gerçekleştirilen program değişikliklerine de yansımış, hangi derslerin programda niçin, ne kadar yer aldığı/alacağı da bu belirsizlikten etkilenmiştir.

İlahiyat fakültesi mezunlarının büyük ölçüde istihdam edildiği kurum olan Diyanet İşleri Başkanlığı, son yıllarda yapısal anlamda önemli birtakım deği-şikliklere giderken, İlahiyat fakülteleri bu değişikliklere paralel düzenlemeler yapamamıştır. Nitekim Diyanet İşleri Başkanlığı, bünyesinde görev yapmakta olan personelin (imam, müezzin, Kur’an kursu öğreticisi, vaiz, müftü vb.) ye-terliklerini belirleyip, bunların eğitimine yönelik hizmet içi eğitim programları geliştirirken, İlahiyat fakülteleri bundan 35-40 yıl önceki Yüksek İslam Enstitü-leri’nin programlarının neredeyse benzerlerini uygulamaya devam etmektedir.



Söz konusu programa bakıldığında da bu programda alan bilgisi ders-lerinin yığıldığını, yaygın din eğitimi ve din hizmetleri alanına yönelik bir iki dersin dışında herhangi bir derse yer verilmediği, dolayısıyla bu programın istihdam alanlarının gereklerini dikkate alacak şekilde yapılandırıl(a)madığı görülmektedir.

Diğer taraftan yapılan araştırmalar İlahiyat fakültesi mezunlarının genelde yaygın din eğitimi ve din hizmetleri alanında özelde ise vaizlik alanında birta-kım sorunlarının olduğunu ortaya koymaktadır. Şu halde İlahiyat fakültelerin-de istihdam alanında yaşanan sorunlar, gerçekler de dikkate alınarak, yapısal program değişikliklerine gidilmesi önemli bir ihtiyaç hatta zorunluluktur. Bu çerçevede söz konusu fakültede (en azından alt yapısı uygun olan bazı fakül-telerde) çeşitli yan dal programları denenebilir.

Mevcut uygulamada Diyanet İşleri Başkanlığı vaiz adaylarını genel bir İla-hiyat eğitimi alan kişilerin içinden seçmektedir. Hâliyle bu kişiler fakültede va-izliğin ne olduğu, çalışma koşullarının nasıl olduğu, istenen yeterliklerin neler olduğu, bunun için nasıl bir hazırlık yapılması gerektiği vb. konularda herhangi bir bilgi sahibi olmadan, biraz da zoraki olarak, bu mesleği seçmek durumunda kalmaktadırlar. Bütün bu faktörlerin onların gerçekleştirdiği/gerçekleştireceği yaygın din eğitimi ve vaaz hizmetlerinin niteliğini olumsuz etkilediği/etkile-yeceği aşikardır. Oysa, fakültelerde bu mesleklere yönelik yan dal programları uygulansa, bahsi geçen mesleklerin bilgi ve becerilerini daha çok kazanmış, mesleki motivasyona sahip bireyler arasından seçim yapılabilecektir. Bu da genelde Diyanet İşleri Başkanlığı’nın hizmet ve eğitim kalitesini özelde ise va-izlerin ve vaazların niteliğini artırabilir.

İstihdama yönelik bölümleşme veya yan dal programı önerilerine İlahiyat fakültelerinin “ilahiyatçı/akademisyen yetiştirme” amacını sekteye uğratacağı veya ilahiyatları imam hatip lisesine dönüştüreceği vb. gibi gerekçelerle karşı çıkılabilir. Oysa tüm lisans programlarında olduğu gibi İlahiyat lisans programı da mesleğe eleman yetiştiren kurumdur. Akademisyenlerin yetiştirileceği prog-ram lisans değil, yüksek lisans ve doktora programlarıdır.


Documents

VAAZ VE VAİZLİK - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D228690/2013/2013_KORKMAZM.pdf · Diyanet İşleri Başkanlı ... Tıb” gibi ihtisas medreseleri bulunmaktaysa da, salt vaiz