VAK’ A İNCELEMESİTANIMI

KİMLER TARAFINDAN UYGULANIR VE KİMLERE UYGULANIR?

NASIL?

VAKA İNCELEME ŞEMASI

DİKKAT EDİLECEK UNSURLAR

VAKA İNCELEMESİNİN SAKINCALARI VE SINIRLILIKLARI

VAKA İNCELEMESİNİN GEREĞİ

SONUÇ

VAK’A İNCELEMESİ

Bir bireyin sorununun içeriğini ve nedenini bulmak ve gerekli çözüm planlarını yapmak amacıyla, birey ve sorun hakkında var olan bütün bilgilerin, sorunla ilgili yanlarını bir araya getiren bir tablo ortaya koyarak sorunun şeklini teşhis etmek ve tedavi yollarını saptama tekniğidir.

Yani sorunu olan bireyi (öğrenciyi) bir bütün halinde tüm yönleriyle ayrıntılı olarak derinlemesine incelemektir. Vaka incelemesi genişliğine değil derinlemesine bilgi toplamayı esas alan bir tekniktir.

Başka bir deyişle, vaka incelemesi bir kişi hakkında (soruna yönelik) test ve test dışı tekniklerle elde edilen bilgilerin sistematik bir biçimde rapor edilmesidir. Bu yolla bireyin halen sahip olduğu nitelikleri ve bu niteliklerin gelişimini etkileyen faktörlerin bir tablosunu görmek mümkündür.

KİMLER TARAFINDAN UYGULANIR VE KİMLERE UYGULANIR?

Vak’a incelemesi tekniği genellikle sağlık ve davranış bilimlerinde kullanılmaktadır. Okullarda psikolojik danışma ve rehberlik servislerince ve sosyal hizmet uzmanlarınca da vaka incelemesi yapılmaktadır.

Vak’a incelemesi herkese uygulanmaz. Buna göre psikolojik danışma ve rehberlikte vaka incelemesi tekniği özel problemleri, öğrenme güçlüğü, sosyal uyum zorlukları olan ve normal yardımları dışında özel ilgi ve dikkat isteyen bireyler ya da öğrenciler üzerinde uygulanabilir.

Amaç, bireyin sorununun nedenlerini ve uygun tedavi yöntemlerini saptamak, bireyin sorununu iyileştirici önlemler almaktır.

Bir vak’a incelemesi genellikle bireyin şu özellikleriyle ilgili bilgileri içerir:

1)Kimliğine ilişkin bilgiler(ad ve soyadı, doğum tarihi ve yeri, cinsiyet vb.)

2)Ailesi hakkında bilgiler(anne ve babanın mesleği, gelir düzeyi, birlikte olup olmadıkları, kardeşler vb.)

3)Fiziksel durumu ve gelişimi4)Zihinsel nitelikleri ve gelişimi 5)İlgileri ve gelişimi6)Kişilik özellikleri ve gelişimi 7)Akademik başarısı8)Arkadaşları arasındaki yeri

Toplanan bu bilgilere vak’a tarihçesi denir.Vak’a tarihçesi toplu dosyaya benzer. Ancak vak’a tarihçesi bireyin gelişimiyle ilgili bilgileri ayrıntılı bir biçimde içermesi bakımından toplu dosyadan ayrılır.

Vak’a incelemesi ise, vak’a tarihçesi yöntemiyle elde edilen verilerden yararlanarak ,bireyi rahatsız eden sorunların kaynağını otaya çıkarıcı bilgilerin saptanması ve bu bilgilerin arasında sebep-sonuç ilişkisinin kurulması yani yorumlama yapılmasıdır. . Bu bakımdan vak’a tarihçesi kavramının vak’a incelemesinden daha sınırlı olduğu söylenebilir.

Vak’a tarihçesi genellikle bireyin kendisinden ve ailesinden elde edilen ve hali hazır durumu, fiziksel,zihinsel, duygusal ve sosyal özelliklerinin gelişimine ilişkin bilgi içerir.

Vak’a tarihçesi bireyin geçmişine ve şimdiki durumuna ilişkin bilgileri içermesine karşılık vak’a incelemesi geleceğe ilişkin beklentileri de kapsar. Vak’a tarihçesi belli bir sisteme göre toplanmış bilgilerdir.

Vak’a incelemesi ise bireyden ve yakın çevresinden elde edilen hayat hikayesinin ötesinde başka tekniklerle elde edilen bilgileri de içerir. Vak’a incelemesi ise bilgiler arasında ilişki kurma , bilgileri bütünleştirme , sorunun kaynağını bulma ve nasıl bir gelişme göstereceği hakkında tahminlerde bulunma işlemidir.

NASIL?

Bu teknik kullanılacağı zaman ilk iş, problemli kişi tarafından ifade edilen problemin mahiyetini anladıktan sonra öğrencinin toplu dosyasını inceleyerek problemle ilgili bilgileri saptamaktır.

İkinci iş tamamlatıcı ve aydınlatıcı bilgiler için öğrencinin öğretmenlerini ailesini ve problemle ilgili başka kimseleri görüp konuşmaktır.

Sonra problemli birey ile mülakat yapılır.Gerekiyorsa test vesaire gibi değerlendirme araçları kullanılarak icabında tıbbi testlerle yeni bilgiler sağlanır.Öğrencinin şahsı, geçmişi, çevresi, sosyal ilişkileri vesaireye ait toplanan her bilgi parçası not edilir.

Bu bilgiler, tahlil ve sentez edilerek, yorumlanarak, kişi ve problemi hakkında tam bir tablo çizilerek, problem sebepleriyle teşhis edilerek, tedavisi için gerekli tavsiyelerde bulunan bir rapor haline getirilir.

Rapor, bireyi yalnız bir durumda, mesela sadece sınıf durumunda ele alan bilgilere dayanmamalıdır. Raporun şekli hususunda çeşitli amaçlara göre hazırlanmış çeşitli örnekler vardır. Danışma ve rehberlik amaçları için şöyle bir genel plan önerilir:

VAK’A İNCELEME ŞEMASI1) Bireyin kimliğini saptayan bilgiler (adı, soyadı, doğum

tarihi, anne ve babanın sağ, ölü, öz, üvey oluşu)2) İfade edilen problemin kısaca tanıtımı ve açıklaması3)İlgili bilgiler a) Muayene sonuçları: 1) Tıbbi muayene: görme, işitme, koordinasyon, diş,

beslenme durumu, canlılık indeksi, genel bedensel durum. 2) Psikolojik muayene: psikolojik testler sonuçları(zeka,

özel kabiliyet, ilgi,tavır, kişilik nitelikleri gibi.) b)Sağlık tarihçesi: boy ve ağırlık gelişmesi, geçirilen

hastalıklar, kaza ve ameliyat, vb. c)Okul tarihçesi: okula devam durumu, ev ve okul

değiştirmeler, sınıf geçip kalma durumu, öğretmenlerle olan bireysel ilişkiler, ders ilgileri, ders dışı ilgiler, eğitim ve meslek planları.

d)Aile tarihçesi: anne, baba, kardeş durumu; ailede ruhsal ve bedensel sağlık durumu, suç ve cürüm durumu;evin kültürel durumu (aile üyelerinin öğrenim durumu, kitap, müzik ,vb.);ailenin ekonomik durumu ve tarihçesi;oturulan semt; babanın iş durumu ;yaşama şartları,eğlence vb.;evdeki bireylerin birbirleriyle olan ilişkileri; ailenin sosyal ilişkileri ve topluma karşı tavırları;belirgin değer hükümleri; ailenin çocuk üzerinde kontrol ve otorite derecesi.

e)Sosyal tarihçe ve ilişkiler: ev ve okul dışında bireyin sosyal durumu , üyesi bulunduğu kulüp, vb., oyun ve eğlenceleri, anormal cinsel tarihçe, polisle ilgili olayları. f)Sosyal ve heyecansal gelişme(duygusal gelişimi). g)Geleceğe yönelik yaşam beklentileri ve planları (Kişinin gelecek için umutları, meslek planları,genel ve iş yaşantıları). h)Problemin gelişme seyri.4)Toplanan bilgilerin tartışılması, yorumlanması ve teşhis.5)Önerilen tedavi yolları.6)Yapılan önerilerin uygulanma sonuçlarının izlenmesi.7)İncelemeyi yapan kişi veya kurum ve tarihi.

Vaka inceleme şeması

DİKKAT EDİLECEK UNSURLAR:

Bilgiler toplanırken ve yorumlanırken kişiyi savunucu veya ona cephe alıcı bir tavır takınmamak gerekir.Raporun yazılmasında dolambaçsız,sade bir ifade kullanılmalı ,cümlelerin kısa olmasına dikkat edilmelidir.

Ulaşılan genel yargılar daima somut kanıtlarla desteklenmelidir.

Vak’ayla ilgili olmayan bilgiler elenmelidir.

Raporun tedavi kısmında yapılan öneriler,ulaşılması mümkün olmayan yollar yerine imkanlar içinde gerçekleştirilebilecek realist öneriler olmalıdır.

Eğer öğretmen veya danışman vak’a incelemesi tekniğini ilk defa kullanıyorsa, kolayca ilişki kurabileceği ve basit problemli bir çocuğu seçmelidir. Sapkın, saldırgan, haşarı bir çocuk yerine, kendi halinde bir çocukla işe başlaması uygun olur.

Vak’a incelemesi tekniği oldukça zaman ve ustalık istediği için yılda 3-5 öğrencide vak’a incelemesi yapmakla yetinilmelidir.

Vak’a incelemesi tekniği,hem öğrenciyi bir bütün olarak tanımak hem de problemin teşhise ve tedavisi yollarını saptamak için kullanılan bir tekniktir. Bu teknik öğretmenlerde probleme karşı anlayış geliştirir;bir konuya birçok açıdan bakarak daha sistemli ve bilimsel genellemeler yapma tavırları yaratır;çocukların toplu dosyalarından yararlanma alışkanlıkları kazandırır; ve onlara rehberlik ve danışma çalışmaları için bir görev-içi yetiştirme hizmeti görür.

VAKA İNCELEMESİNİN SAKINCALARI VE SINIRLILIKLARI

1.Vaka incelemesi çok zaman alıcı bir yöntemdir.Kapsamlı bir incelemeden sonra danışanı psikolojik danışmaya almaya uygun gören bir danışman bazen sorun güncelliğini ve yoğunluğunu kaybettikten sonra yardıma hazır hale gelebilir.Bu inceleme işlemlerinin uzun sürmesi bazı danışanlarda bıkkınlığa yol açabilir.

2.Vaka incelemesinin bir diğer sakıncası da çok değişik kişilerin bilgisine başvurmak gereğinden kaynaklanmaktadır. Bilgi alınacak kişilere ulaşmak genellikle zor olmaktadır. Öte yandan, elde edilen bilgiler geçmişe ait olduğundan bireylerin belleğinde değişikliğe uğramış,geçerliliğini az ya da çok kaybetmiş bilgilerdir. Kaynak kişilerin verdikleri bilgiler arasında tutarsızlıklar olduğunda bunları bir senteze götürmek de güç olmaktadır.

3.Vaka incelemesi çoğu kere okul psikologu,danışman sosyal hizmet uzmanı ve hatta psikiyatrisin işbirliği ile yapılabildiğinden, ancak okul dışındaki ruh sağlığı merkezlerinde ya da rehberlik merkezlerinde gerçekleştirilebilir.

Bu sakıncalarına ve sınırlılıklarına rağmen vaka incelemesi kişiye içini dökme fırsatı ve kendisi ile çok yakından ilgilenildiği izlenimi verdiği için yararlı bir yöntem olabilir.Çok önemli sorunları olan, ya da sorununun nedeni çok karmaşık olan vakalarda gerekli ve yararlı bir yöntemdir.Vaka incelemesi, vakayı sorunları çok boyutlu görmeyi,konuya birçok açıdan bakmayı, sistemli ve bilimsel düşünme tutumları kazanmayı sağlar.

VAKA İNCELEMESİNİN GEREĞİ Psikolojik danışmadan önce teşhisin

gereğine inanan Williamson,Thorne gibi yazarlar vaka incelemesi metodunu tıpkı test uygulamaları gibi, bu amacı gerçekleştirmede gerekli ve yararlı bulurlar.

Rogers (1942), danışmaların teşhis koymasına karşı olduğu için vaka incelemesi yöntemini de gereksiz bulmaktadır.Rogers’e göre danışanın geçmişi hakkında bilgi isteyen bir danışman ona, geçmiş yaşantılarını dinleyerek şimdiki sorununun kaynağını bulacağını ima etmekte ve bu da derdine hemen çare bulacağını da vaat etmek anlamına gelmektedir.Böyle bir tutum danışanın kendi kaderini belirleme hak ve özgürlüğünü zedeleyebilir ve danışanın bağımlılığını artırabilir.

Psikolojik danışmada varoluşçu yaklaşım ve ona dayanarak geliştirilen kuramları benimseyenler bireyin geçmişi ile ilgilenmenin onun varoluşunu belirleme gücünü körelteceği düşüncesi ile de karşı çıkmaktadırlar. Çünkübir kimse bugünkü davranışlarının kaynağını geçmiş olaylara ya da bazı kişilerin davranışlarına bağlarsa, artık istenmedik davranışlarının kendi dışında sorumlularının belirlenmiş olmasından dolayı rahatlayabilir ve gelişmek için çaba göstermeyebilir.

SONUÇVaka incelemesi bir kimsenin çeşitli özellikleri

hakkında mümkün olduğu kadar ayrıntılı bilgi toplama ve bunları anlamlı bir biçimde bütünleştirme işlemidir. Bu bütünleştirme işini yaparken danışman bireyin çeşitli durumlarda gösterdiği tepkiler arasında ilişkiler kurmakta, yani onun karakteristiklerini ortaya çıkarmakta ve bu davranışların oluşmasına yol açan ve halen bunları pekiştiren koşullar hakkında bir takım yargılara varmaktadır.Bu, derin psikoloji bilgisi ve deneyim gerektiren ve bu yüzden okullarda rehberlik işlerinin yürütülmesine katkıda bulunan pek çok kişinin yeterlilik sınırlarını aşan, ancak iyi yetişmiş bir danışma psikoloğu veya okul psikoloğu tarafından yürütülebilen bir iştir.