Embed Size (px)
Citation preview
EDEB
İYAT
EDEB
İYAT
HazırlayanHatice Gündoğan
Şahabettin Süleyman
SANAT-I TAHRİR VE EDEBİYATİNCELEME - TAM METİN
Bu PDF dokümanı, kitabın bir kısmını içermektedir. DBY okurları için özel olarak oluşturulmuştur.
Hazırlayan: HATİCE GÜNDOĞAN
Şahabettin Süleyman
SANAT-I TAHRiR VE EDEBiYAT İNCELEME - TAM METİN
7
ÖN SÖZ ....................................................................................................... 13
GİRİŞ ............................................................................................................ 17Belâgat ..................................................................................................... 17Tanzimat Sonras Edebiyat Teorileri ................................................ 20
BİRİNCİ BÖLÜMSANAT-I TAHRİR VE EDEBİYAT İNCELEME VE MUKÂYESE
1. Sanata Dair Bahisler ........................................................................... 32Sanat Güzelliğin İfâdesidir ................................................................. 32Sanat Ahlâkî Gâyenin İfâdesidir ...................................................... 32Sanat Gözle Görülmesi Mümkün Olmayan Şeylerin İfâdesidir.................................................................................................. 33Sanat Taklittir ......................................................................................... 33Sanat Eşyânn Esas Vasfn Ortaya Çkarmaktr .......................... 35Sanat Aksâmn Yekdiğeriyle Olan Münâsebetlerini Tayin Etmektir................................................................................................... 36Sanat, Hazz- Mânevîyi, Heyecan- Bediîyi Temin Etmelidir ... 36Sanatta Şahsiyet..................................................................................... 38Sanatta Mektepler ................................................................................ 39Sanat, Muhit, Tarih ............................................................................... 40Sanatn Faydas ...................................................................................... 41
© DÜN BUGÜN YARIN YAYINLARI, 2017
DBY: 43Edebiyat: 13
ISBN 978-605-4635-42-9Sertifika No: 18188
Birinci Bask:İstanbul, Aralk 2017
Yazar:Şahabettin Süleyman
Hazrlayan:Hatice Gündoğan
Yayn Yönetmeni:İrfan Güngörür
Editör:Furkan Öztürk
Sayfa Düzeni:DBY Ajans
Kapak Tasarm:Emre Güngör
Bask/Cilt:Levent Bask Merkezi San. Ltd. Şti.Eminiyet Evleri Mah. Yeniçeri Sok. No:6 A Kağthane-İstanbul Tel: +90 212 270 80 70Sertifika No: 35983
Sana
t- T
ahrir
ve
Edeb
iyat
İn
cele
me
- Ta
m M
etin
DÜN BUGÜN YARIN YAYINLARIAnkara Caddesi, Ünal Han No: 21/4Cağaloğlu, Eminönü - Fatih / İstanbulTel. - Faks: +90 212 526 98 06www.dby.com.tr • [email protected]
KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI / Library Cataloging-in-Publication Data (CIP)
Şahabettin Süleyman, Sanat-ı Tahrir ve Edebiyat / İnceleme- Tam MetinHazırlayan: Hatice Gündoğan
ISBN 978-605-4635-42-9 Ebat: 15,0 x 21,0 cm 352 s.1- Edebiyat teorisi 2- Türk Edebiyatı 3- Belâgat 4- Retorik
9
İKİNCİ BÖLÜMSANAT-I TAHRİR VE EDEBİYAT
GÜNÜMÜZ ALFABESİYLE
Sanat ............................................................................................................. 99Sanat Nedir?................................................................................................ 99Sanat Taklittir ............................................................................................100Sanat Aksâmn Yekdiğeriyle Olan Münâsebâtn Tayin Etmektir ......................................................................................................103Sanat Eşyânn Vasf- Esâsîsini Meydana Çkartmaktr .................105Sanat Hazz- Mânevîyi, Heyacân- Bedîîyi Temin Etmektir ........107Sanatta Şahsiyet ........................................................................................108Sanatta Mektepler ...................................................................................109Sanat, Muhit, Târih ................................................................................. 110Sanatn Fâidesi ......................................................................................... 111Edebiyat ...................................................................................................... 113Edebiyatn Tarihi ...................................................................................... 115Şiir, Şâir ...................................................................................................... 117Nazm ve Nesir ......................................................................................... 119Şiirin Ehemmiyeti ....................................................................................120Şiir ve Fen ..................................................................................................121
Sanat- Tahrire Ait Baz Mütâlaât ve Akâmet-i Tahririn Esbâb .........................................................................................................123Kuvve-i Akliye...........................................................................................123Kuvve-i Hissiye .........................................................................................124Yübûset-i His ............................................................................................125Krâat, Kuvve-i Akliyenin Neşv ü Nemâsnda Vazîfesi, Nasl Okumal? ....................................................................................................127
Zevk .............................................................................................................133Zevk Nedir? ..............................................................................................133Münekkit ....................................................................................................135
Kuvve-i Hayâliye ......................................................................................137Timsâl-i Hayâlî ..........................................................................................137
8
2. Edebiyata Dair Bahisler ...................................................................... 43Edebiyatn Tarihi ................................................................................... 44Şiir, Şair ................................................................................................... 45Nazm ve Nesir ...................................................................................... 47Şiirin Ehemmiyeti ................................................................................. 48Şiir ve Fen ............................................................................................... 49
3. Kompozisyon Bilgileri .......................................................................... 50Kuvve-i Akliye........................................................................................ 51Kuvve-i Hissiye ...................................................................................... 51Zevk .......................................................................................................... 53Kuvve-i Hayâliye ................................................................................... 55Dehâ ......................................................................................................... 56Kompozisyon Yazmann Şartlar ...................................................... 57
Îcat ..................................................................................................... 57Tertip ................................................................................................. 58Edâ .................................................................................................... 59Üslûba Ait Baz Fikirler .............................................................. 62Mümtâziyet ..................................................................................... 64Îcaz .................................................................................................... 65Âhenk ............................................................................................... 66
Anlatm Esasna Dayal Metinler ..................................................... 67Sanat- Tahkiye ............................................................................... 67Sanat- Muhâvere .......................................................................... 68Üslûb- Mürâsele ........................................................................... 69Târif ve Tavsif ................................................................................. 69Hayaller ............................................................................................ 70
Söz ve Mana Sanatlar ......................................................................... 71
Mukâyese Tablosu ..................................................................................... 72
SONUÇ ......................................................................................................... 85
KAYNAKÇA ................................................................................................ 91
11
Sanat- Tahkiye .........................................................................................244
Târif ve Tavsif ...........................................................................................250Sanat- Târif ve Tavsif .............................................................................250
Doğrudan Doğruya Müşâhede .......................................................256Bilvâsta Müşâhede ............................................................................259Târif ve Tavsif-i Hayâlî ......................................................................260Hâtrat Vâstasyla Târif ve Tavsif ..................................................262
Hayaller ......................................................................................................270İbdâ-y Hayâlî ............................................................................................274
Sanat- Muhâvere ....................................................................................282
Üslûb- Mürâsele .....................................................................................293
Mecaz ve Kinâye ......................................................................................301Teşbih ..........................................................................................................306İstiâre ...........................................................................................................310Kinâye .........................................................................................................316Cinas ............................................................................................................321Telmih ..........................................................................................................324Tevriye .........................................................................................................326Tenâsüp, Îham- Tenâsüp, Îham- Tezat .............................................327Sanâyi-i Lafziyeden İktibas ve Tazmin ...............................................329Seci ...............................................................................................................332Leff ü Neşr .................................................................................................335Suver-i Beyâna Ait Baz Sanâyi ...........................................................336İltifat .......................................................................................................336Teşhis ve İntak .....................................................................................336Nidâ ........................................................................................................337İstifham ..................................................................................................338Mübâlağa...............................................................................................339Tekrir ......................................................................................................339Terdit ......................................................................................................340Kat ...........................................................................................................341
10
Dehâ ............................................................................................................142Dehâ, Dâhi ................................................................................................142Dâhi, Hünerver ........................................................................................146
Sanat- Tahririn Şerâiti .........................................................................150Îcat ...............................................................................................................150Bir Mevzû Bir Vahdet, Bir Fikir Demektir ......................................152Tertip ...........................................................................................................155
Üslûp ...........................................................................................................159Edâ ...............................................................................................................159Üslûp Ne Demektir .................................................................................165Âdî Muharrirler Niçin Üslûba Mâlik Değildirler ...........................165Üslûpta Şahsiyet .......................................................................................166Dehâ ve Üslûp ..........................................................................................167Irk ve Zaman, Üslûp ...............................................................................167Îcat ve İbdâ- Kelimât .............................................................................170Esas ve Şeklin Ayniyeti ...........................................................................172
Üslûba Ait Baz Mütâlaât .....................................................................176Üslûpta Mümtâziyet ................................................................................178Mümtâziyet ve Taklit ...............................................................................186Îcaz ...............................................................................................................193Kesret-i Kelimât .......................................................................................196Tâbirât- Fâside, Itnâb- Kelâm............................................................198Tekerrür-i Kelimât ...................................................................................203Âhenk ..........................................................................................................209Âheng-i Kelimât .......................................................................................210Âheng-i Cümel .........................................................................................219Tenâsüp .......................................................................................................222Gayr-i Tabiî Tasnifler ...............................................................................231
Shhat .....................................................................................................231Vuzuh .....................................................................................................234Tabîiyet ...................................................................................................235Münakkahiyet ......................................................................................239Muvâfakat .............................................................................................240
13
Ön Söz
Edebiyatn neden, nasl ve niçinine cevap arayan, uygulanacak ölçüt-leri araştran, edebî değer ve metod meselesini ele alan bilgi alan olarak edebiyat teorisinin, Türk edebiyat ndaki mâzîsi yaklaşk yüz elli ylktr. Büyük bir ksm eski harfli Türkçe eserler olan edebi-yat teorilerinin, en bilinenleri Tâlim-i Edebiyat, Istlâhât- Edebiyye, Belâgat- Osmâniyye’dir.
Sanat ve estetik konularndaki kitaplar ve çeşitli dergilerde ç-kan yazlar ile Şahabettin Süleyman , Fecr-i Âtî topluluğunun teorik konulara ağrlk veren üyelerinden biridir. Şahabettin Süleyman’n, Sanat- Tahrir ve Edebiyat ve M. Fuat Köprülü ile birlikte yazdklar Malumât- Edebiyye adl teorik eserleri, mensubu bulunduğu gru-bun sanat ve edebiyat anlayşn yanstmas bakmndan önemlidir.
Sanat- Tahrir ve Edebiyat, hem devrine hem de eleştirileriyle kendinden önceki dönem edebiyatlarna ayna tutacak bir eser olup kitap hakknda müstakil bir çalşma yaplmamştr. Şahabettin Sü-leyman ve eserleri hakknda en geniş bilgi Nazm Hikmet Polat’n Fecr-i Âtî Yazar Şahabeddin Süleyman – İnsan, Eser, Üslûp- adl dok-tora tezinde mevcuttur. Bilge Ercilasun’un “Şahabettin Süleyman’n Tenkit Görüşleri” adl makalesi, Şahabettin Süleyman’n Fecr-i Âtî ve II. Meşrutiyet devri tenkidi içindeki yerini ve önemini göstermesi ba-kmndan önemlidir. Belâgat ilmi ve edebiyat nazariyeleri hakknda, Kazm Yetiş ’in Tâlim-i Edebiyat’n Belâgat, Retorik ve Edebiyat Teori-leri Sahasna Getirdiği Yenilikler adl eseri ve konuyla ilgili makaleleri
12
Rücû .......................................................................................................341Tedriç ......................................................................................................342Tezat........................................................................................................343Edeb-i Kelam .......................................................................................344Tecâhül-i Ârif .......................................................................................345Hüsn-i Tâlil ...........................................................................................345
Hitâm ..........................................................................................................346
DİZİN ..........................................................................................................347
15
• Kelime sonunda veya kelime içinde, kelimelere getirilen ek-lerde tonlu-tonsuz uyumuna riayet edildi: mekteb-mektep(mek-tebe), kitab-kitap(kitapta), mikdâr-miktâr, mevcud-mevcut, mak-sad-maksat …
• Şiir türündeki örneklerde, aruz veznini veya kafiye düzenini bo-zacak bir değişikliğe gidilmedi.
• Yabanc özel isimlerin yazlş konusunda Şahabettin Süleyman iki yol takip etmiştir. Baz isimleri Arap alfabesiyle okunduğu gibi (Ten), baz isimleri ise Latin alfabesiyle orjinal dillerin-deki yazlşlaryla (Euqéne Véron, Philosophie de L’art) vermiş-tir. Yazmda birliktelik olmas açsndan metindeki bütün ya-banc özel isimler, ikinci yol takip edilerek, orjinal halleriyle yazld. (Ten/Taine)
• Türkçe kelimelerin yazlşnda ve büyük harflerin kullanmnda Türk Dil Kurumu’nun Yazm Klavuzu (2012) esas alnd.
Kitapta, Sanat- Tahrir ve Edebiyat ’n 1329 tarihinde Araks Mat-baas’nda baslan nüshas esas alnd. Söz konusu nüsha, Sanat- Tah-rir ve Edebiyat’n bilinen tek basksdr.
Bu çalşma, 2005 ylnda Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens-titüsü’nde Yeni Türk Edebiyat anabilim dalnda yüksek lisans tezi olarak hazrland ve sunuldu. Bask için yeniden gözden geçirildi ve baz düzenlemeler yapld. Araştrmaclara kolaylk sağlamas için, kitabn sonuna özel isim ve terimlerden oluşan bir indeks hazrland.
Çalşmann seyri içinde olduğu gibi akademik hayatmn her saf-hasnda yardmlarn esirgemeyen, yol gösteren müşfik ve mütevazi hocam Prof. Dr. Ülkü Gürsoy’a, metnin kontrol işlemlerinde bana vakit ayran Öğr. Gör. Mahmut Seyfeli, Öğr. Gör. Hatice Güler ve Fatma Nur Kara’ya çok teşekkür ederim. Sanat- Tahrir ve Edebi-yat ’ edebiyat araştrmaclar ile buluşturan DBY Yaynlar’na, has-saten İrfan Güngörür’e müteşekkirim.
Hatice GÜNDOĞANKrşehir, 2017
| Ön Söz |
14
kaynak niteliğindedir. Muharrem Dayanç’n “Yeni Türk Edebiyat nda Edebiyat Teorisi Literatürü Üzerine Bir Deneme” adl makalesi, ede-biyat teorileri üzerine bibliyografya çalşmasdr.
Bu çalşma ise Sanat- Tahrir ve Edebiyat’ edebiyat araştrma-clarna tantmak ve eserin edebiyat teorileri içindeki yerini ve öne-mini tespit etmek için yapld. Ayn zamanda Latin alfabesine çev-rilen Sanat- Tahrir ve Edebiyat’n edebiyat teorisi araştrmalarna kaynak olmas amaçland. Giriş bölümünde belâgatn tanm ve ta-rihçesi verildi. Çalşmann birinci bölümünde, Sanat- Tahrir ve Ede-biyat ’ta yer alan bilgiler analiz edildi. Süleyman Fehmi ’nin Edebiyat ve Muhyiddin (Birgen)’in Yeni Edebiyat adl eserleri Sanat- Tahrir ve Edebiyat ile sanat, edebiyat, kompozisyon bilgileri ve söz sanat-lar konularnda karşlaştrld. Benzerliklerin ve farkllklarn kolay-lkla tespit edilmesi amacyla, söz konusu eserlerde bu konularn na-sl târif edildiği, bir tablo üzerinde gösterildi.
Sanat- Tahrir ve Edebiyat’n Latin alfabesine aktarlmş hali kitabn ikinci bölümde yer almaktadr. Türkçe alfabenin bugünkü harfleriyle yaplan çeviride herhangi bir sadeleştirme yoluna gidil-medi. Fakat, Türkiye Türkçesine yakn bir çeviri olmasna dikkat edildi. Bu maksatla:
• Aktarmda, skça kullandğmz ve artk Türkçeye mâlolmuş Arapça ve Farsça kelimelerin günümüzdeki yazlşlar esas alnd. Bu açdan şâir, şiir, sanat, baz, ait gibi kelimelerdeki hemze ve ayn harfleri çeviriyazya yanstlmad.
• Arap alfabesinde yer alan ayn ve hemze harfleri çeviriyazda -hecenin bölünmesi gereken yerlerde- kesme işareti (‘) ile gös-terildi: kat’î, nev’i, iz’ac...
• Noktalama işaretleri hususunda -mümkün olduğunca- Sanat- Tahrir ve Edebiyat ’n orjinaline sadk kalnd. Trnak işaretinin yersiz ve özensiz kullanmndan kaynaklanan yanlşlar düzeltildi.
• Arapça ve Farsça edatlar kalplaşmş halleriyle yazld: maatte-essüf, bilâhare, filhakîka…
| Sanat- Tahrir ve Edebiyat |
BİRİNCİ BÖLÜM
SANAT-I TAHRİR VE EDEBİYAT
İNCELEME VE MUKÂYESE
17
�����
BelâgatBelâgat, güzel konuşma ve güzel yazmann yollarn arayan bilim dalnn addr. Sözün herkesten farkl söylenmesi, manann söz ka-dar, sözün mana kadar güzel olmas belâgatn esaslarn oluşturur.
“Belaga” kökünden gelen “belâgat ”, sözlük anlamyla; “iyi, gü-zel, pürüzsüz söz söyleme, uzdillilik” (Devellioğlu, 1996: 82), “hitabet, edebiyat” (Mutçal, 1995: 69), “merâmn hüsn-i sûretle ve düzgün ve musanna sözlerle ifâdesi” (Şemsettin Sami, 1995: 301) demektir. En yaygn tanm ise sözün -anlaşlr olmak şartyla- “muktezâ-y hâle mutabk olmas” yani fikrin duruma göre yeterince ve zamannda ifâde edilmesidir. (Naci , 1995: 170)
Terim olarak “belâgat ” ise; insanda doğuştan var olan bir mele-kenin, zamanla edebiyat kaidelerini ve edebî sanatlar içine alarak oluşturduğu bilim daldr. Kur’ân- Kerim’in Bakara Süresi’nin elli be-şinci ayetinde “O insan yaratt ve ona beyân (düşündüğünü açkla-may) öğretti” denilerek insanoğlunun, beyân bir yaratlş özelliği ola-rak taşdğ bildirilir. Dolaysyla belâgat önce bir meleke iken daha sonra kurallar olan bir bilim dal haline gelir. (Bilgegil, 1989: 23)
Belâgat; meâni, beyan ve bediî olmak üzere üç ana dala ayr-lr. Beyan (anlatm) söz sanatlarn anlatan, onlarn kullanm şekil-lerini ve kuruluş yollarn açklayan bilgidir. Bediî (estetik), kelime
91
Kaynakça
Abdurrahman Fehmi, Tedrisât- Edebiyye , Karabet ve Kasbar Matba-as, İstanbul (1302\1884).
Ahmet Cevdet Paşa . Belâgat- Osmâniye , Mahmut Bey Matbaas, 1298\1881.
Aristoteles, Retorik. (Çev. Mehmet H. Doğan), Yap Kredi Yaynlar, İstanbul 1995.
AKTAŞ, Şerif, Edebiyatta Üslûp ve Problemleri. Akçağ Yaynlar, An-kara, 1984.
AYTAÇ, Gürsel, Genel Edebiyat Bilimi, Papirüs Yaynevi, İstanbul , 1999.
BİLGEGİL, Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat), Enderun Kita-bevi, İstanbul 1989.
BİLGEGİL, Zöhre, M. Kaya Bilgegil’in Makaleleri, Kültür Bakanlğ Yaynlar, Ankara 1993.
(BİRGEN), Muhyiddin , Yeni Edebiyat, Kitâbhâne-i İslâm ve Askerî. İs-tanbul 1330 \ 1912.
DAYANÇ, Muharrem, “Yeni Türk Edebiyat nda Edebiyat Teorisi Lite-ratürü Üzerine Bir Deneme”, Türkiye Araştrmalar Literatür Der-gisi, c. 4, S. 7, 2006, s. 227-256.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, (Yay. Haz. Aydn Sami Güneyçal) Aydn Kitabevi Yaynlar, Ankara 1996.
ERCİLASUN, Bilge, Servet-i Fünûn ’da Edebî Tenkid, Kültür Bakanlğ Yaynlar, Ankara 1981.
ERCİLASUN, Bilge, “Şahabettin Süleyman ’n Tenkid Görüşleri”, Meh-met Kaplan’a Aramağan, Dergâh Yaynlar, İstanbul 1984, s. 117-143.
İmlâ Klavuzu, Türk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 2012.
31
Sanat- Tahrir ve Edebiyat , Şahabettin Süleyman ’n Mekteb-i Sultânî’de edebiyat öğretmeniyken, 1911 ylnda idâdiler için bastrdğ ders ki-tabdr.
Sanat- Tahrir ve Edebiyat , 395 sayfalk bir eserdir ve Şahabet-tin Süleyman eserin tanziminde numaral bir bölümlendirme yoluna gitmemiştir. Ana ve alt başlklar konusuna göre gruplandrp sayfa yapsn da göz önünde bulundurduğumuzda beş bölümden oluşan eser, “Sanat” başlğ altnda, sanatn ne olduğunu açklayarak başlar. Sanatta; şahsiyet, mektepler, muhit , tarih, sanatn faydas konularn ele alnr. Güzel sanatlarn bir dal olarak edebiyat, edebiyat tarihi, şiir, şair, nazm, nesir, şiirin ehemmiyeti, şiir ve fen konularn açk-layan Şahabettin Süleyman , I. bölümü tamamlar.
II. bölümde yazar “Sanat- Tahrire Ait Baz Mütâlaât” başlğyla yalnz edebiyat değil, genel olarak bütün sanat dallaryla alakal ko-nulara geçiş yapar. Bu bölümde akl, his, zevk, hayal, dehâ gibi me-lekeleri açklayarak sanatn psikolojik zeminini hazrlamaya çalşr.
III. bölümde “Sanat- Tahrir’in Şerâiti” başlğyla yazma sana-tnn üç aşamasn belirler: Îcat, tertip ve edâ. Yazar, edâ başlğ al-tnda kitabn önemli bir ksmn oluşturan üslûp ve problemleri üze-rinde durur.
Şahabettin Süleyman ; IV. bölümde anlatm esasna dayal me-tinler hakknda bilgi verir. “Tahkiye”, “Muhâvere”, “Mürâsele” sanat-larn ele alr ve bu sanatlarla ilgisi dolaysyla “Târif ve Tavsif” ile “Hayaller” üzerinde durur.
93
POLAT, Nâzm Hikmet, Fecr-i Âtî Yazar Şahabettin Süleyman –İnsan, Eser, Üslûp-. Erzurum, Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakül-tesi Doktora Tezi, 1984.
POLAT, Nâzm Hikmet, “Şahabeddin Süleyman’n Gözüyle Namk Kemâl ”, Türklük Bilimi Araştrmalar, 1998, VI, s. 7-22.
Recâizâde Mahmut Ekrem, Ta’lîm-i Edebiyyât-Eleştirel Basm, Haz. Fur-kan Öztürk, DBY Yaynlar, İstanbul 2016.
REY, Ahmet Reşit, Nazariyât- Edebiyye, Ahmet İhsan ve Şürekâs Mat-baaclk Osmanl Şirketi, İstanbul 1328\1910.
Süleyman Fehmi , Edebiyat, Hilal Matbaas, İstanbul 1325 \ 1909r.Süleyman Paşa, Mebâni’l- İnşâ, Mekteb-i Fünûn- Harbiye-i Şâhâne
Matbaas, İstanbul 1. Cilt 1288\1871, 2.Cilt 1289\1872.Şahabettin Süleyman , Sanat- Tahrir ve Edebiyat , Araks Matbaas, İs-
tanbul (1329 \ 1911).Şemsettin Sami, Kâmus- Türkî, Çağr Yaynlar, İstanbul 1995.Tolsoy, Sanat Nedir?, Şule Yaynlar, İstanbul 2000. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakk, Osmanl Devleti’nin İlmiye Teşkilât.
Ankara,1965.ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye ‘de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayn-
lar, İstanbul 1998.YALÇIN, Alemdar, A. HAYBER, Istlâhât- Edebiyye - Edebiyat Terim-
leri, Akabe Yaynlar, Ankara 1984.YAZICI, Tahsin, “Belâgat- Fars Edebiyat”, İslam Ansiklopedisi, Tür-
kiye Diyanet Vakf, İstanbul 1992, C. 1, s. 383-384.YETİŞ, Kâzm, “Tanzimat Sonras Belâgat ve Rhétorique Kitaplarmza
Fransz Rhétorique Kitaplarnn Tesirleri”, Türk Dünyas Araştr-malar, 1988, S. 56, s. 93-99.
YETİŞ, Kâzm, “Tanzimat Sonrasnda Kullanlan Baz Yeni Edebî Ist-lahlar”, Türk Dünyas Araştrmalar, 1988, S. 52, s. 197-202.
YETİŞ, Kâzm, Yenileşme Devri Türk Edebiyat nda Millî “Rhétorique” Meselesi, Türk Dili Araştrmalar Yllğ, Türk Tarih Kurumu Bas-mevi, Ankara 1989, s. 199-210.
YETİŞ, Kâzm, “Belâgat, Rhétorique ve Edebiyat Nazariyesi Saha-snda Neşredilmiş Kitaplarn Açklamal Bibliyografyas”, Türk Dili Araştrmalar Yllğ, Türk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1992, s. 367- 406.
| Kaynakça |
92
İNAL, Yalçn, Şahabeddin Süleyman’n Tenkidî Makaleleri, İstanbul Üni-versitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü Yayn-lanmamş Mezuniyet Tezi, 1966, Türkiyat Enstitüsü Tez Nu: 694.
İsmail Ankaravî, Miftâhü’l- Belâga ve Msbâhü’l- Fesâha, Tasvir-i Efkâr Matbaas, İstanbul 1284 \ 1867.
KAPLAN, Mehmet, “İki Retorik Kitab”, Çağlayan, Antalya 1943, S. 3, s. 4.
KARABEY, Turgut, M. ATALAY, Belâgat- Osmâniye , Akçağ Yayn-lar, Ankara 2000.
KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri , Gençlik ve Edebiyat Hatralar, Bilgi Yaynlar, Ankara 1969.
KAVCAR, Cavit, Edebiyat ve Eğitim, Ankara Üniversitesi Eğitim Bi-limleri Fakültesi Yaynlar, Ankara 1982.
KILIÇ, Hulûsi, “Belâgat- Arap Edebiyat”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakf, İstanbul 1992, C. 1, s. 380-384.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Edebiyat Araştrmalar, Türk Tarih Kurumu Ya-ynlar, Ankara 1999.
KÜLEKÇİ, Numan, Açklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar, Akçağ Yaynlar, Ankara 1995.
MORAN, Berna, Edebiyat Kuramlar ve Eleştiri, Cem Yaynevi, İstan-bul 1991.
Muallim Naci , Lûgat- Naci , Çağr Yaynlar, İstanbul 1978.
MUTÇALI, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarck Yaynlar, İstan-bul 1995.
MUTLUAY, Rauf, “Belâgat”, Türk Edebiyat Ansiklopedisi, Cem Yay-nevi, İstanbul 1984, C.1, s. 214.
Münif Paşa , İlm-i Belâgat-La Rhétorique , İstanbul Belediye Kütüpha-nesi, Muallim Cevdet Kitaplar. nu.219.
OZANSOY, Halit Fahri, Edebiyatçlar Geçiyor, İstanbul 1967, s. 264-283.
ÖZEGE, M. Seyfeddin, Eski Harflerle Baslmş Türkçe Eserler Katoloğu, Sralar Matbaas, İstanbul 1971.
POLAT, Nâzm Hikmet. “Yeni Nesil Tarafndan Rübâb Mecmuasnda Fecr-i Âtî’ye Karş Yürütülen Mücadele”, Türk Dili Araştrmalar, 1982, S. 19, s. 138-153.
| Sanat- Tahrir ve Edebiyat |
İKİNCİ BÖLÜM
SANAT-I TAHRİR VE EDEBİYAT
GÜNÜMÜZ ALFABESİYLE
94
YETİŞ, Kâzm, “Belâgat- Osmâniye ”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Di-yanet Vakf, İstanbul 1992, C. 1, s. 387-388.
YETİŞ, Kâzm, “Belâgat-Türk Edebiyat ”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakf, İstanbul 1992, C. 1, s. 384-387.
YETİŞ, Kâzm, “Edebiyat Nazariyesi Kitaplarnda Namk Kemâl’in Eserlerinin Örnek Olarak Değerlendirilişi”, Doğumunun Yüzel-linci Ylnda Namk Kemâl , Atatürk Kültür Merkezi Yaynlar. An-kara 1993, s. 117-136.
YETİŞ, Kâzm, “Edebiyat Nazariyesi Sahasnda Batya Açla İlk Kitap: Mebân’l-İnşâ”, Mehmet Kaplan’a Armağan, Dergâh Yaynlar, İs-tanbul 1994, s. 306-316.
YETİŞ, Kâzm, “Tanzimat Karşsndaki Tavrlarn Tasnifi Konusunda Bir Deneme”, Tanzimat’n 150. Yldönümü Uluslararas Sempozyu-mu’ndan Ayrbasm, Türk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1994, s. 108-134.
YETİŞ, Kâzm, Talîm-i Edebiyat ’n Retorik ve Edebiyat Nazariyât Sâ-hasnda Getirdiği Yenilikler, Atatürk Kültür Merkezi Yayn, An-kara 1996.
YETİŞ, Kâzm, “Ahmet Cevdet Paşa ’nn Belâgat- Osmâniye ’ si ve Uyan-drdğ Akisler”, Kubbealt Akademi Mecmuas, 1983, C. 1, s. 51-64.
YILDIZ, Saadettin, Tanzimat Dönemi Edebiyat, Günce Yaynclk, Es-kişehir 2004.
| Sanat- Tahrir ve Edebiyat |
Yâhut eskiler sanat, gâye-i ahlâkînin ifâdesidir derlerdi. Fil-hakîka sanatta ahlâk, gâye-i ahlâkî bir meziyet, bir fazîlet, bir bü-yüklüktür. Bu sanatn esâs, aslî olan hüsnünü tezyid ve ikmal ey-ler. Fakat bu hiçbir zaman bir târif, sanat için bir târif olamaz zîra bunu kat’î, sâbit bir târif olarak kabul edecek olursak birçok bedâ-yi-i cedîde ve kadîmeyi, birçok nefâis-i âsâr hudûd- sanatn hâri-cine çkarmak mecbûriyetinde bulunuruz ki bu bir hakszlktr. Esâ-sen ahlâka temâs etmeyen, hatta ahlâkn hâricinde bulunan birçok âsâr- nefîse vardr ki bize bir hiss-i bedî , bir heyecan- bedî ihsas ve ihdâ edebilir. Bâhusus bu nazariyeyi kabul ettiğimiz zaman [5] Türk edebiyatnn mâzîsine bir hatt- adem-i mevcûdiyet çizmek mecbû-riyetinde bulunuruz.
Yâhut “Sanat gözle rü’yeti kâbil olmayan şeylerin ifâdesidir” di-yorlard. Bu öyle bir iddiadr ki sanat, yalnz bunun ifâdesine me-mur telakki ettiğimiz andan îtibaren hâl-i hazrda hayat, muhit-i hâricîyi tetkik ederek vücûda getirilen, hakîkat-i hayatn şahsiyet-i muharrirle süslenmiş bir kopyasndan ibâret bulunan romanlar, temâşâlar eser-i sanat telakki etmemek mecbûriyetinde kalrz. Bu ise doğru, muhkk bir şey olamaz. Esâsen bu kâide ve nazariyeye ibtinâ ile eski zamanlarda edebiyatta “meslek-i tasavvuf ” denilen bir meslek-i sanat bile vücut bulmuştu.
Demek ki, şuraya kadar bast ve beyan ettiğimiz mütâlaâttan an-laşldğ vech ile şahsî, rkî, mekânî, zamanî birtakm nazariyât sanat için bir târif-i kat’î olarak kabul etmek kadar bizi şaşrtan, aldatan hiçbir şey yoktur. O halde usûl- tahlili kabul ile iptidâ buna, sanata dair olan hâdisât ve vakâyii, esbâb ve avâmilini tetkik, hasâis-i umû-miyesini tayin ve tefrik, vesâir mahsulât- fikriye-i beşeriye ile bun-lar arasndaki münâsebât, tetkik-i hadd-i fasl izhar ve irâe etmek ve bâdehu bir târif-i umûmî kabul etmek daha doğru, daha kat’îdir.
[6]
Hayvanât ve nebatât tasnif ve tefrik etmek, bu şu nev’e, şu fasîleye mensuptur diye zikr ve beyan eylemek mümkün olduğu gibi âsâr-
100
| Şahabettin Süleyman |
99
[3] Sanat
Sanat�������Edebiyat, heykeltrâşî, resim, mimarî, mûsikî gibi sanâyi-i nefîsenin bir ksm- mühimmi olmasna binâen edebiyat târif, kavâid ve na-zariyâtn tetkik ve tahlil etmezden evvel sanatn ne olduğunu bil-mek lâzmedendir.
Eski hikmet-i bedâyi kitaplar, meseleyi tefâsil ve teferruâtyle tetkik ve mülâhaza etmeksizin doğrudan doğruya, zaman ve mekâ-nn ahlâk ve itiyâdâtna muvâfk bir târif-i mücmel bulurlar, buna binâen sanata, husûsyle edebiyata ait kavâid ve nazariyât tasnif ve tefrik ederlerdi. Bu, esâsen doğru olmayan bir kâide-i mürekkebe it-tihaz etmek, ondan sonra tahlil ve tefrik eylemek yani mürekkepten basite doğru ilerlemek demekti. Hâlbuki bundan daha fena, daha yanlş bir usûl olamazd.
Meselâ; mâzîde hikmet-i bedâyi kitaplarnda iptidâ hüsnü tâ-rif ediyorlar, sonra “Sanat hüsnün ifâdesidir.” diyorlard. Sanat hüs-nün ifâdesi olmazd; çünkü hüsn kat’î, sâbit bir şey değildir; zaman ve mekâna, ahlâk ve itiyâdâta [4] hatta her şahsn, her mevcûdun keyf-i rûhiyesine, arzû-y kalbiyesine göre mütebeddil bir şeydir. Be-nim güzel, pek nefis bulduğumu bir diğeri pek fena, pek çirkin bula-bileceği gibi hatta ben bile bir sene sonra, bugün güzel, nefis buldu-ğumu pek çirkin, pek âdî bulabilirim. O halde bu kadar mütebeddil, bu kadar gayr-i sâbit bir şey üzerine hayat- beşeriyede mühim bir mevki işgâl eden âsâr- sanat istinât ettirerek haklarnda bir hüküm îtâ eylemek, beyan- fikr etmek kadar gülünç, gülünç olduğu kadar mânâsz bir şey olamaz.
347
13. Louis 32614. Louis 32016. Louis 102
A
Abdullah Bin Abbas 308Abdullah Bin Ömer 308Abdullah Bin Suud 308Abdullah Bin Zübeyir 308Abdurrahman Süreyya 22Abdülhak Hâmid Bey/Hâmid 126,
165, 206, 213, 233, 318, 323, 328, 329, 330, 332, 333, 335, 338, 342, 343
A. Dumas Fils 290âheng-i taklidî 218âheng-i umûmî 218, 219Ahmet Cemil 227, 290Ahmet Cevdet Paşa 20, 22, 23, 85,
91, 94Ahmet Haşim 59, 70Ahmet Hikmet Bey 207Ahmet Reşit Rey 25, 27Ahmet Şevki Efendi 290Akif Paşa 126Albala 346Alfred de Musset 187
Almanca 53Alphonse Daudet 68, 188, 246Alphonse Karr 272, 273Amerika 69, 128, 293, 329Andrea Chénier 138Antonyus 256Ârif Bey 327Âsm 233Atina 320Aveng-i Seyyi’ât 162
B
Bağdatl Ruhi 59Bakî 103, 323bedî 17, 19, 21, 22, 25, 36, 37, 43,
46, 47, 48, 50, 53, 55, 59, 73, 74, 100, 102, 180, 199, 213, 262, 330
belâgat 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 85, 270, 272, 298, 305
Belâgat- Osmâniye 85, 91, 92, 94beyân 17Boileau 51, 65, 123, 177, 201, 209,
245, 320Buffon 57, 60, 67, 143, 151, 157,
160, 165, 172, 230, 271, 300Byron 187
348
C
Caesar 144, 340Cazim 22Celal Sâhir 99, 183, 215cem 70, 80, 83, 138, 143, 146, 172,
180, 182, 183, 232, 249, 270, 322, 327, 343
Cenap Şahabettin 64, 67, 69Cevdet Paşa 311Chateaubriand 170, 203, 259, 260,
267, 279cinas 71Condillac 61, 177Corax 18cümel-i mütemmem 223, 224
Ç
Çöller 70, 262
D
dâhi 142, 143, 145, 146, 147, 153, 161, 210, 248
dehâ 26, 31, 56, 75, 103, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 149, 161, 166, 184, 187, 194, 229, 238, 240, 279, 284, 291, 342
Demosthenes 320, 321Don Juan 161Duhter-i Hindû 329
E
edat- teşbih 306edeb-i kelâm 71, 185Edebiyat- Cedîde 134, 169, 190,
236, 333Edgar Poe 187
Emin Bülend 312Erimas 255Eski Yunan 18, 19Eşber 318, 319Etna 273
F
Fâik Ali 171, 175, 216Fârisî 232, 237, 331Fenelon 325Ferdâ-y Garâm 289fesahat 22fiil 255Flaubert 68, 194, 203, 210, 254,
257, 282Fransa 54, 69, 102, 123, 131, 160,
171, 187, 196, 204, 224, 243, 271, 272, 276, 280, 291, 293, 294, 295, 298
Franszca 20, 22, 23, 37, 53, 292Fuzûlî 26, 102, 165, 191, 309, 311,
322, 335, 344
G
Galata mevlevîhânesi 21George Sand 276, 295Goncagül Hanm 247Gustave Flaubert 204, 280
H
Hâce-i Cihân 21Hac İbrahim Efendi 22Hac Yolunda 69, 300Hâlit Ziyâ 180, 214, 215, 224, 227,
228, 231, 249, 267, 281, 289, 345Heredia 280heykeltrâşî 99
349
hikmet-i bedâyi 99, 142, 170hitâbet 121, 140, 298, 304Homeros 188, 189, 251, 254, 255,
256, 259, 269Hulûsi Klç 18hünerver 37, 110Hüseyin Suad 341
I
Istlâhât- Edebiyye 26, 93, 346tnâb 194, 201, 202
İ
îcât 49, 55, 57, 58, 59, 69, 70, 76, 108, 110, 112, 114, 122, 128, 141, 148, 150, 151, 155, 159, 165, 169, 170, 171, 172, 174, 175, 176, 185, 187, 188, 190, 235, 236, 242, 244, 250, 268, 302, 303, 314
îcâz 65, 66, 67, 77, 194, 198, 200, 202, 209, 234, 235, 239
İdomene 255îhâm 70, 71, 328, 329îhâm- tezat 71, 329iktibâs 71, 330İlm-i Belâgat-La Rhétorique 92İngiliz 276, 315İngilizce 53inşa 21intâk 70, 71, 81, 270İran 339Îsâmüddin 21İskender 272, 283, 318, 319İsmail Hakk Uzunçarşl 21ism-i mekân 232İstanbul 31, 70, 86, 91, 92, 93, 94,
97, 260, 261, 262
istiâre 71, 192, 270, 271, 272, 302, 303, 305, 311, 312, 315, 316
istiâre-i mekniyye 311istiâre-i musarraha 311İzzet 234, 330İzzet Molla 330
K
kâfiye 23, 37, 48, 64, 74, 120, 182, 334
Kânî 334Kardinal De Richelieu 326Kays 323Kazm Yetiş 13, 23Kemâl Bey 165, 174, 180, 181,
184, 283, 284, 288, 310kinâye 71, 301, 302, 305, 316, 317,
335Kleopatra 325Kristof Kolomb 128kutb- şimâlî 261kuvve-i akliye 75kuvve-i hayâliyye 127, 129, 138,
139, 140, 141, 151, 239Küçüksu 253, 254kürre-i arz 129, 299
L
La Bruyere 69, 294Lamartine 271, 276, 277Laserdome 273Latin 188, 219, 249leff ü neşr 71, 221, 335
M
Madam Sevigne 69, 177, 298, 299Mahmut Esad 22
350
makale 69manzum 47, 48, 55Martyrs 260Maupasant 188Mehmet Faik 22Mehmet Rauf 67, 68, 215, 231,
246, 289mekteb-i sanat 102, 110, 111mektup 69, 179, 293, 294, 295,
296, 297, 299, 300meslek-i sanat 100, 102meslek-i tasavvuf 100Mesnevî 21Mevlâna 21M. Fuat Köprülü 13, 27Msr 261, 325Molliere 191Montesquieu 237Muallim Naci 23, 24, 92muhaffif 232muhavere 288muhit 31, 40Muhyiddin 14, 26, 37, 38, 39, 41,
42, 44, 45, 46, 48, 49, 50, 56, 57, 58, 60, 61, 62, 64, 65, 67, 71, 86, 91
Mutavvel 21mübalağa 70mübâlağa 71, 139, 191, 226, 268,
270, 339müellif 21mükâleme 282, 285, 297mümtâziyet 64, 65, 67, 77, 79, 167,
176, 178, 181, 185, 186, 187, 188, 193, 194, 196, 209, 229, 231, 234, 273, 310
Münakkahiyet 62, 63, 78münekkit 54, 135, 140, 142, 143,
194
Münif Paşa 23, 92müşebbehün-bih 306, 307, 308, 311
N
Nabî 64, 141Naci 17, 92Namk Kemâl 23, 68, 93, 94, 335Napoleon 144Nedim 56, 64, 305Nefʻî 67, 140, 212, 238, 330, 338,
341, 344Neriman 253Nesteren 206Nestor 255Newton 56, 143nidâ 71Nireng-i Nsvyyet 266nutuk 298nükte 212, 307, 322, 326
O
Olyus 255, 256
P
Paris 299, 344Pascal 158, 277, 344Patroklos 255Pertev 232, 233Pierre Loti 224Platon 34, 35Polci 188
R
Racine 177Refik Hâlit 161, 231, 237, 245, 258,
260, 268, 289
351
retorik 18, 19, 20, 21, 22, 27, 85Roma 23, 299Rousseau 260Ruhsan Nevvâre 69, 296rücû 71, 82, 341, 342
S
Sâbit 110, 272Saint Simon 229Sanat- Tahrir ve Edebiyat 13, 14,
15, 21, 25, 26, 31, 32, 34, 37, 38, 43, 46, 47, 50, 52, 56, 59, 64, 65, 68, 86, 87, 88, 89, 93
seci 71, 81, 232, 332, 333, 334, 335Servet-i Fünûn 24, 66, 86, 87, 91,
129Seyyid Sabri 103Shakespeare 177, 276Sis 205, 261Spencer 315Süleyman Fehmi 14, 24, 38, 39,
41, 42, 44, 45, 47, 48, 49, 50, 51, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 60, 61, 63, 64, 66, 67, 71, 86, 88, 89, 93, 315, 316, 325, 346
Ş
Şahabettin Süleyman 13, 25, 26, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 86, 87, 88, 91, 93
Şam 329
T
Tahsin Nahid 59
Tahsin Nahit 276Taine 26, 37, 38, 54, 106, 107, 160,
243, 254, 346Talîm-i Edebiyat 20, 21, 23, 24, 26,
50, 85, 88, 94Tanzimat 20, 21, 66, 85, 86, 93, 94tasvir 47, 69, 70tazarru 277, 314tecahül-i arif 70tedriç 270Tedrisât- Edebiyye 24, 91tekrîr 71Telhis 21telmih 70, 71tenâsüp 71, 79, 80, 140, 218, 225,
228, 245, 327, 328Terceme-i Mîzânü’l Edeb 21tercüme 20, 26, 108, 129, 189, 196,
304tertip 31, 57, 58, 59, 82, 88, 151,
157, 159, 222, 223, 228, 235, 238, 244, 251, 294, 321, 342
teşhis ve intak 71tevâzün 174, 225Tevfik Fikret 59, 162, 170, 174,
192, 195, 205, 209, 214, 215, 218, 238, 277, 307, 308, 324, 331, 337, 340
tevriye 70, 71, 270, 325tezat 71, 80, 328, 329, 343Turgenyev 258Türk Edebiyat 13, 14, 15, 24, 86,
91, 92, 93, 94
Ü
üslup 61, 76, 88
352
V
Vergilius 147, 188, 189Verlaine 191Veysî 272vezin 47, 48, 74, 119, 120, 210,
231, 330, 334Victor Hugo 267, 273, 277, 308Villemain 219Voltaire 69, 267, 271, 294vuzuh 62, 77, 106
Y
Yakup Kadri 59, 67, 70, 71, 92, 161, 164, 222, 231, 246, 247, 248, 260, 261, 281, 287, 333
Yunan 23, 60, 168, 169, 187, 189Yusuf Kamil Paşa 335yübûset-i his 52, 75, 126
