VEGAN Magazine is een uitgave van de NederlandseVereniging voor Veganisme • herfst 2014 • nummer 102

in dit nummer o.a.:

magazine

Mission: WolfHoe boos is

de boze wolfnou eigenlijk?

ToneelvoorstellingStel je bent een koeDe spagaat tussensmaakpapillen en idealen

KromkommerMaakt korte metten metperfecte supermarktgroenten

SOMS KUNT U ONZE KLEINE LETTERTJES

MAAR BETER WEL LEZEN...

Bij Solgar horen wij soms dat de kleine lettertjes op onze verpakking moeilijk te lezen zijn. Toch vinden wij het belangrijk dat u alle informatie op ons etiket kunt terugvinden.

Sinds onze oprichting in 1947 streven wij naar het produceren van kwalitatief hoogwaardige producten waarbij wij ingrediënten met direkte of indirekte dierlijke oorsprong zoveel mogelijk vermijden.

Dankzij de kleine lettertjes op de verpakkingkunnen wij voor 100% uitleg geven over onzeproducten; bijvoorbeeld of een product ookgeschikt is voor veganisten. Mocht u het idee hebben dat vitamine B12 alsenige van onze producten geschikt is voor veganisten, kijkt u dan eens op:

www.solgar.nl

SOLGAR Adv. Soms kunt u beter-190x270mm.indd 1 07-09-2009 15:02:22

Mission: WolfInterview met eigenaar Kent Weber

pag. 4

TheatervoorstellingStel je bent een koe

pag. 10

BlogEet voor je leven

pag. 13

Recepten pag. 15

Column De verbazingGezond verstand?

pag. 19

Ondernemers met idealenKromkommer

pag. 20

Overdenking pag. 23

ReportageEen kijkje in het leven van een dier

pag. 24

RestaurantbesprekingBeter en leuk

pag. 27

V-nieuws pag. 28

BoekbesprekingDierenbrein en mensenlijf

pag. 30

ColofonHoofdredactie: Francine AartsArina BangaRedactie: Tim CrutzenConceptontwerp: GroenerGras.comDTP en drukwerk:Caparis Grafisch Centrum, HeerenveenIllustraties en fotografie:istockphoto, tenzij anders vermeldAdvertentie-acquisitie:Sano, 06-54385908info@sano-promotions.nl

VEGAN Magazine is het magazine van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme en verschijnt 4x per jaar. Suggesties en bijdragen zijn in overleg met de redactie welkom (redactie@veganisme.org). VEGAN Magazine wordt gedrukt op milieu vriendelijk papier met plant-aardige inkt.

Het lidmaatschap en donateurschap loopt per kalenderjaar en wordt stil-zwijgend verlengd. Opzeggingen voor het volgende jaar dienen te geschieden voor 1 december van het lopende jaar.Zie verder artikel 7 van onze Statuten.

Nederlandse Vereniging voor VeganismePostbus 314476503 CK Nijmegentel. 06 - 524 339 31mail: info@veganisme.orginternet: www.veganisme.org

Bankrek.nr. 1983.96.716 IBAN NL40TRIO0198396716 BIC TRIONL2UKvK Arnhem 40123603

ISSN 2214-9422

Oplage: 2250

Inhoudsopgave

3

interview tekst Francine Aarts, foto’s Morgan Sanden, Carolyn Munro, Mission Wolf

Mission: Wolf

Mission: Wolf is een afgelegen wolven-reservaat in Colorado, alleen te bereiken via een zandweg die voor de meeste kaarten en navigatiesyste-men onbekend is. In de rust van de prachtige foothills van de Rockies leven 34 wolven en zo’n 15 vrijwilligers. In

de zomers van 2013 en 2014 was ik vrijwilliger op deze magische plek. Ik interviewde eigenaar Kent Weber, een zongebruinde rauwdouwer met het hart op de goede plaats.

Hoe haalde je het in je hoofd om een wolf te nemen?Er zijn helaas erg veel ongewenste wolven in de Verenigde Staten: huis-dieren die niet meer welkom zijn, dieren die door de fokker afgedankt worden omdat ze niet geschikt zijn voor een bepaalde film of dierentuin, loslopende wolven in steden waar men geen raad mee weet. Bijna der-tig jaar geleden zag ik één van deze onfortuinlijke dieren in een Wild Life Park, en mijn hart brak toen ik zag hoe het dier van de stress liep te ijs-beren in zijn te kleine kooi. Het lukte me om een vergunning te krijgen, en samen met mijn toenmalige partner adopteerde ik deze prachtige, myste-rieuze, zwarte wolf en noemde hem

Thoren. Dat was het begin van een lang leerproces. Alle boeken die we konden vinden over hoe je met een wolf omgaat, waren geschreven door mensen die maar één ding wisten: hoe je een wolf doodmaakt. Alles was een recht-

vaardiging voor waarom we wolven maar beter konden doden. Er was weinig informatie over de sociologie of de psychologie van de wolf. We wilden de wolf niet vertellen hoe hij moest leven. Wij zijn geen wolf, we wilden niet de baas spelen. We wilden niet zijn trainer of zijn meerdere zijn, maar tegelijkertijd wilden we ons niet onderwerpen, en wilden we niet dat de wolf de baas was over ons. Dat is waarom we kozen voor de afgelegen locatie van Mission: Wolf: zodat de wolven de ruimte hadden om zichzelf te zijn.

‘Maar oma, wat heeft u grote oren?!’ In Roodkapje en andere sprookjes, mythen, verhalen en films worden wolven vaak afgeschilderd als bloedlustige dieren die we maar beter af

kunnen schieten. Toen in juli 2013 voor het eerst in jaren een (dode) wolf werd aangetroffen in Nederland, en zeker nu in augustus een levend exemplaar is gesignaleerd, laaide er dan ook een discussie op over het lot van de wolf: afschieten of beschermen? Een soortgelijke

discussie wordt al jaren gevoerd in de VS: boeren vrezen voor hun vee, natuurbeschermers vrezen voor de wolf. Een van de organisaties die zich inzet om de mythe van de Grote Boze

Wolf te ontkrachten en wolven weer terug te brengen in het wild, is Mission: Wolf.

Hoe is Mission: Wolf daaruit voortgekomen? Toen we op deze afgelegen plek gingen wonen, merkten we dat we niet meer wilden leven in de compe-titieve, op geld gerichte samenleving. Hoeveel geld mensen ook verdienen,

ze willen altijd meer. En hoeveel geld je ook hebt, het is nooit genoeg. Dat zit nou eenmaal gebakken in onze cultuur. Ons idee was het tegenover-gestelde: hoe minder geld we had-den, des te beter. Het werd ons doel om rond te komen met zo weinig mogelijk middelen, puur vanwege de eenvoud daarvan. Omdat we Thoren zo veel mogelijk vrijheid wilden geven, en ons verre wilden houden van de zakelijke en bureaucratische buitenwereld, probeerden we zo onafhankelijk mogelijk te leven. We gingen steeds

Wil je meer weten over wolven, wil je ook vrijwilliger worden of wil je doneren? Op www.missionwolf.org vind je alle informatie.

Ook lees je er over de rol van wolven in de natuur, de zo-genaamde trophic cascade. Bekijk hierover ook het prachtige

filmpje ‘How wolves change rivers’ opwww.filmsforaction.org/watch/how-wolves-change-rivers/

Meer over Mission: Wolf

Wij mensen hebben ons als het wareuit de voedselketen gehaald

De mythe van de Grote Boze Wolf ontkracht

4

Ken

t W

eber

met

Zuk

o

5

dat de Grote Boze Wolf een mythe is. Van nature zijn wolven schuwe dieren: ze zullen niet gauw in de buurt van mensen komen – dat zie je bijvoorbeeld ook in Yellowstone. We proberen onze bezoekers duidelijk te maken dat wolven geen huisdieren zijn, dat ze in het wild thuishoren en

daar ook een belangrijke ecologische functie vervullen. We proberen ook bij te dragen door invloed uit te oefe-nen op beleidsmakers, om strengere wetten te maken voor het bezitten van wolven en wolf-hondhybriden. Het uiteindelijke doel van Mission: Wolf is om overbodig te worden. Helaas kunnen we de wolven hier niet vrij rond laten lopen. Ze zijn allen geboren in gevangenschap, en zouden niet lang weten te overleven in het wild. De wolven die meer aan mensen gewend zijn, zouden op zoek gaan naar voedsel in steden en daar afgeschoten worden. De schuwere dieren zouden na een week of wat omkomen van de honger, omdat ze nooit geleerd hebben te jagen.

meer eigen eten verbouwen, energie opwekken met zonnepanelen en onze auto’s ombouwen zodat ze op plant-aardige olie konden rijden. Het werd een compleet andere missie, die niks met wolven te maken had. Tegelijkertijd kwamen we erachter dat we waarschijnlijk beter in staat

waren om voor wolven te zorgen dan veel mensen die dat al lang deden, ook al hadden die veel training en geld. Het verschil was dat zij het om de verkeerde redenen deden. Zij wilden de baas zijn, maar je kunt niet de baas zijn over een wild dier. Steeds meer mensen in de omgeving hoorden over ‘die gekke kerel die met zijn wolf in de heuvels leefde’, en zo kwamen er steeds meer ongewenste wolven bij mij terecht. Ook wilden mensen langskomen om de wolven te bekijken. Dat vond ik goed, zolang ze me maar hielpen met bijvoorbeeld bouwen, de wolven verzorgen of donaties geven. Zo is het systeem ontstaan dat vrijwilligers een tijd hier komen werken tegen kost en

inwoning. Alle inkomsten komen uit donaties.

Wat hoop je te bereiken met Mission: Wolf ?Het voornaamste doel van Mission: Wolf is om de wolven een goed leven te bieden. We proberen hun levens-

omstandigheden in het wild zo goed mogelijk na te bootsen. Zo hebben ze voldoende ruimte om rond te ren-nen, genoeg plekken om zich te ver-stoppen als ze dat willen, en krijgen ze naast hun kleine dagelijkse portie eten twee keer per week grote stuk-ken onverwerkt, rauw vlees. In het wild zouden ze ook zo’n twee keer per week een grote prooi vangen en verder wat kleine dieren, zoals konij-nen, eten. Verder laten we ze zoveel mogelijk met rust. Als er toeristen langsko-men, maar de wolven hebben geen zin om zich te laten zien, dan heb-ben de mensen pech. We zijn geen dierentuin. Daarnaast willen we mensen leren

Je kunt niet de baas zijn over een wild dier

6

vloed daarop. Als je erover nadenkt, is de mens eigenlijk een virus: een organisme dat zijn host opeet totdat die doodgaat. Maar we zijn niet al-lemaal zo. En wolven kunnen op de een of andere manier tot mensen doordringen en een bepaalde com-passie losmaken.

Waar komt het vlees vandaan dat de wolven eten?Al het vlees wordt aan Mission: Wolf gedoneerd. Het zijn met name dieren van omliggende ranches en boerde-rijen, vooral paarden die gestorven zijn door ouderdom of ziekte. Daar-naast halen we ook wel dieren op die omgekomen zijn in het verkeer. We verwerken alle dieren zelf, en behan-delen ze altijd met respect. Veel men-sen in de buurt kennen Mission: Wolf en zien het als een eer als hun paard wordt gegeten door een van de mooi-ste roofdieren op aarde. Zelf zou ik zo ook het liefste aan mijn einde ko-men. Als ik overlijd zou ik het liefste ter plaatse opgegeten willen worden

je in de ogen, en wil hij je tanden ruiken. Dat is vergelijkbaar met hoe mensen elkaars hand schudden. Als je je hoofd afwendt, dan is dat net alsof je die handdruk weigert. De wolf zal dan juist nog harder proberen om je te begroeten. Als mensen zich bewust zijn van hun lichaamstaal, als ze rustig kunnen blijven en zich bewust kunnen zijn van wat er zich in hun ooghoeken afspeelt, is de kans het grootst dat ze door een wolf begroet worden. Veel mensen hebben het idee dat de wolven direct door hen heen kunnen kijken. Ik hoor vaak van bezoekers dat ze hun gevoelens kunnen verbergen voor hun familie of hun vrienden, maar dat dat bij de wolven niet werkte. Die ervaring is heel waardevol voor veel mensen. Ze hebben het gevoel dat iemand ze ein-delijk echt heeft gehoord. Hoeveel invloed we ook hebben, het lijkt soms wel onbegonnen werk. Wat ik graag zou willen is dat mensen zich meer bewust worden van de we-reld om zich heen, en hun eigen in-

Bezoekers kunnen hier de vijf meest sociale wolven ontmoeten en zelfs aanraken. Wat kunnen zij daarvan leren? Ten eerste zullen ze leren dat wolven in hun gedrag totaal niet lijken op honden – wolven zijn niet bijster in mensen geïnteresseerd. We respec-teren hier de aard van de wolf, en zullen een ontmoeting dus nooit af-dwingen. We laten bezoekers slechts toe tot één deel van het terrein. De wolven zijn hieraan gewend en voe-len zich veilig hierbij. Anders dan je misschien zou denken, zijn zij ban-ger voor ons dan wij voor hen. De vijf wolven die genoeg aan contact met mensen gewend zijn, komen de bezoekers begroeten, als ze daar zin in hebben. In tegenstelling tot een hond zal een wolf niet lang van je aandacht willen genieten. Maar toch gebeurt er iets heel speciaals tijdens die heel korte interactie.Ten tweede leren mensen als vanzelf iets over hun lichaamstaal. Als een wolf je wil begroeten dan kijkt hij

Fran

cine

Aar

ts m

et M

agpi

e

7

door de roofvogels, of wie me maar hebben wil. Maar helaas wordt dat als onethisch gezien. Wij mensen hebben onszelf als het ware uit de voedselketen gehaald. In natuurmu-sea kunnen kinderen voelen aan de huid en de vacht van dode beren, wolven en vossen; maar als het aan mij lag zouden we daar ook de huid van een dood mens aan toe voegen, en kinderen zo leren dat alle dieren gelijk zijn. Voor de vrijwilligers kan het verwer-ken van een dood paard of een dood hert in eerste instantie een lugubere of schokkende bezigheid zijn. Maar na de eerste keer zien ze het veelal als een interessante bezigheid, een anatomieles. Mission: Wolf leert vele vrijwilligers over de kringloop van leven en dood. Veel vrijwilligers die hier komen zijn in eerste instantie fervente vleeseters. Maar wanneer ze een groot en mooi dier zoals een paard in stukken moeten snijden voor de wolven, krijgen ze vaak meer respect voor waar hun eten vandaan komt. Je ziet daarom ook vaak dat

vrijwilligers langzaamaan steeds minder vlees gaan eten, en vaak ook vegetariër of veganist worden.

Je gaf aan dat je hoopt dat Mission: Wolf uiteindelijk over-bodig wordt. Wat ga jij doen als dat gebeurt?Ik durf er helaas niet op te hopen dat nog dit zal gebeuren tijdens mijn leven. Maar stel dat het ooit zover komt dat er geen ongewenste wolven meer zijn; dan zouden wij hier alle

hekken neer kunnen halen. Wolven zouden dan in alle vrijheid kunnen leven, in harmonie met andere die-ren waaronder de mens. Vrijwilligers zouden dan nog steeds hierheen komen om te werken en mensen te leren over wolven, maar zij zouden de taak hebben om de hekken af te breken in plaats van ze op te bouwen zoals jij en ik hebben gedaan. Zelf hoop ik hier te blijven tot de dag waarop ik niet meer kan werken, en te sterven op die dag.

• healthfood restaurant

• biologische kwaliteit

• lunch & diner • diverse salades &

belegde broodjes • vruchten- en groentesap

• elke dag veganistisch menu en natuurlijk

heerlijke vegetarische maaltijden

• open: elke dag van 12.00 tot 22.00 uur

Het Vegan logo is een geregistreerd handelsmerk en staat op producten die geen enkel dierlijk ingrediënt bevatten en niet met hulpstoffen van dierlijke oorsprong zijn bereid noch op dieren zijn getest. Het is inmiddels al op ruim 1000 producten te zien. Het logo is tevens verkrijgbaar voor bijvoorbeeld cateraars en restaurants.

Ook het Vegan logo op uw producten of in uw restaurant? Neem contact op met de Nederlandse Vereniging voor Veganisme: 06-5 243 39 31 of info@veganisme.org

Nederlandse Vereniging voor Veganisme

Tijdens het verzorgen van de wolven laat er wel eens een pluk haar los. Van dit materiaal maakt Mission: Wolf armbandjes. Wil

jij een 100% diervriendelijk wolvenarmbandje om je pols? VEGAN Magazine mag er drie verloten! Stuur een mailtje naar redactie@veganisme.org met je naam en je adres, en welk armbandje je zou

willen hebben: met het haar van wolf Illiamna (klein), Cephira (medium) of Soleil (groot, of geschikt als enkelbandje).

Informatie over deze wolven vind je op www.missionwolf.org.We verloten de armbandjes op 1 november.

Win een wolvenarmbandje

8

Het Japanse woord ‘seitan’ betekent ‘vervaardigd van ei-witten’. Seitan vindt zijn oorsprong bij de zen-boeddhis-ten. Authentieke seitan van Bertyn wordt op een traditi-onele wijze vervaardigd. 100% volwaardige plantaardige eiwitten van Oberkülmer Rotkorn oerspelt of Manitoba oertarwe. Kies in het koelvak de Tamari en Shoyu steaks en blocs. Eenvoudig en snel klaar te maken. Eiwitten voor elke dag, voor iedereen. Eiwitten zijn de voedingsstoffen die gezondheidsdeskun-digen, artsen en diëtisten wellicht het minst bestuderen. Eiwitten zijn vergeten voedingsstoffen voor je gezondheid. Authentieke seitan van Bertyn bevat 2x meer eiwitten en beduidend minder kcal uit vet dan vlees, vis of tofu. De authentieke seitan van Bertyn is tevens een bron van ve-zels, zorgt voor een vlotte darmtransit en heeft een heer-lijke zachte beet.Vergeet vlees. Kies seitan voor je gezondheid en voor een lagere CO²afdruk. Besef dat vis geen gezond alternatief is voor vlees vanwege de talrijke toxines. Seitan is supervoe-ding dankzij betaïne (goed voor hart en bloedvaten) en omdat seitan een bron is van alfa-liponzuur (anti-aging super anti-oxidant). Seitan is een rijkdom aan BCAA ami-nozuren: leve energie, vaarwel vermoeidheid.Gluten doen je goed! Seitan bevat gluten. Gluten stimule-ren de dramtransit. Feit: voor 98% van de bevolking zijn gluten supergoed. Rond 1900-1940 werden gluten geadvi-seerd in allerlei gezondheidscentra. Koolhydraten werden vervangen door gluten voor een betere suikerspiegel.

Tabel uit het boek “Gelukkig en Gezond met eiwitten” over seitan als kampioen van volwaardige eiwitten >>

Authentieke seitan van Bertyn is eiwitkampioen en een weldaad voor je gezondheid, vitaliteit, slanke lijn en schoonheid

AUTHENTIEKE SEITAN

www.bertyn.beSUPER VOEDING

0% JUNK

Authentieke seitan van Bertyn is eiwitkampioen en een weldaad

Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu

Seitan is de eiwit kampioen

Aminozuren in mg per 100 kcal

Semi-essentieel

arginine 861 817 449 557 894 970 1015 461

Essentieel

Fenylalaline 1298 1128 305 369 574 610 671 640

Histidine 503 461 150 229 284 514 579 361

Isoleucine 930 854 287 422 670 743 765 1244 *

Leucine 1718 1580 458 724 1188 1230 1323 2038 *

Lysine 430 411 375 848 1402 1359 1478 1676

Methionine 385 339 83 378 561 497 477 476

Threonine 631 578 228 438 639 685 738 1153

Tryptofaan 199 192 76 98 136 198 169 430

Valine 989 925 292 482 717 782 802 1138 *

Totaal essentiëel

en semi-essentiëel 7944 7285 2703 4545 7065 7588 8017 9617

Andere

Alanine 641 591 251 573 853 910 961 984

Asparginezuur

+ aspargine 818 775 695 904 1477 1429 1506 2546

Cysteïne

+ cystine 493 423 81 120 172 179 196 553

Glutaminezuur

+glutamine 8964 7805 1109 1306 2281 2203 2551 3569

Glycine 816 438 247 463 624 698 717 346

Proline 3077 2743 297 317 448 566 630 1230

Serine 1137 1011 291 363 616 589 624 984

Tyrosine 838 750 234 330 536 517 584 592

Totaalaminozuren 24728 21821 5908 8921 14072 14679 15786 20421

% opneembaarheid

van aminozuren 95% 95% 94% 95% 80% 91% 92% 95%

sgs labo antwerpen dd 29.1.2013 en betreffende opneembaarheid diverse bronnen

* weipoeder twinlab 100% whey protein fuel (verrijkt met L-leucine, L-valine en L-isoleucine)

Aminozuren Seitan Seitan Tofu Zalm Kabel- Kipwit Runds- Weipoeder

Tarwe Spelt jauw vlees

37

199 192 76

9

interview tekst Mireille de Putter, foto’s Sanne Peper via ECHO

stel je bent een koe

Sinds de première van stel je bent een koe op het Oerol-festival - of eigenlijk sinds het bezoek aan een varkenshouderij een maand eerder - eten Anna Schoen (35) en Lotte Dunselman (35) geen vlees meer. “We kregen het niet meer weg.”

Rauw theatraal pamflet over dilemma vlees etenAnna Schoen en Lotte Dunselman van theatergroep ECHO maakten en spelen de voorstelling

stel je bent een koe. Het stuk is geïnspireerd op de wondere wereld van de bio-industrie en kenttwee gezichten. “Het is een compassievol portret van mensen die worstelen met hun idealen,maar ook een genadeloze wake-up-call.” Hoe maak je theater van een persoonlijk dilemma?

Ok we stoppen. Voelt beter toch.Ja, maar ik zal het vreselijk missen.Die structuur, die stevigheid en malsheid en tegelijkertijd umami.Nooit meer rookworst. Nooit meer draadjesvlees. Nooit meer kroketten.Maar we kunnen het gewoon niet meer maken onze smaak te prefereren boven hetleven van een dier.

TweestrijdAl tien jaar lang, sinds ze aan de To-neelschool in Arnhem studeerden, maken Schoen en Dunselman samen theatervoorstellingen onder de naam ECHO, voorheen LaLa. Ze delen

dezelfde (zwarte) humor en mentali-teit van hard werken en hetzelfde (niet al te rooskleurige) wereldbeeld. Ze kiezen voor hun stukken thema’s die in hun eigen leven spelen. Van klein-menselijk leed tot grotere maatschap-pelijke kwesties zoals de bio-industrie. Schoen was de laatste jaren meer en meer begaan met dierenwelzijn. Dunselman: “Op Facebook staat Anna bekend om haar strijd tegen dierenonrecht. Op een gegeven mo-ment zei ik: ‘Waarom zet je je vak als theatermaker daar niet voor in?’” Zo

10

ontstond het idee om een theatraal pamflet tegen de bio-industrie te ma-ken. “Maar bovenal gaat het stuk over de spagaat tussen de smaakpapillen en de idealen”, vertelt Schoen. “In die tweestrijd zit een mooi drama.”

Beeldend teksttheater Met hun idee stapten ze naar tekst-schrijver Magne van den Berg, die eerst even moest slikken, maar toch aan de slag is gegaan. Voor de research richtten ze een besloten Facebook-groep op om artikelen en documentaires over het onderwerp te delen. “Veel filmpjes hebben wij niet afgekeken omdat het te gruwelijk was, maar Magne is er helemaal ingedo-ken.” Ook las ze relevante literatuur zoals Dieren eten van Jonathan Safran Foer en De vrolijke veganist van Floris van den Berg waaraan ook de titel van het stuk is ontleend. Uiteinde-lijk schreef ze in samenspraak met Schoen en Dunselman een montage van poëtische tekstfragmenten en dialogen. In de voorstelling staan twee vrou-wen in een slachthuiskermis centraal. Schoen en Dunselman spelen zichzelf, maar ook andere personages. Van varken tot chef-kok. Van uitbener tot koningin. Ze vroegen Miek Uitten-hout voor het decor. In de zweefmolen met varkenskadavers combineert ze de horror van de vleesindustrie met het feestelijke van eten. Op internet vond ze de varkensmaskers die de actrices dragen om de dieren een stem te ge-ven. Met regisseur Paul van der Laan gingen ze intuïtief scènes spelen. Ont-luisterende, ontroerende, grimmige en grappige scènes wisselen elkaar af. Zo zijn er perverse gedachten van een slachter en wordt de koningin tijdens de troonrede in elkaar gebeukt door de varkenskadavers aan de draaimo-len. Eef van Breen componeerde de muziek. Samen levert het een rauw beeldend teksttheater op waarbij het decor dwingend aanwezig is.

KantelpuntVoor de research bezochten Schoen en Dunselman een varkenshouderij bij Arnhem. Het bezoek was voor beiden het kantelpunt om geen vlees meer te eten. “De geur hangt nog steeds in mijn neus en de kaalheid van de varkensfabriek staat nog op mijn net-

vlies. De varkens zijn vleesmachines. Het enige doel is om zo dik mogelijke dieren te fokken. De beesten zitten onder de stress en het enige moment waarop ze buiten komen is als ze op transport gaan”, vertelt Dunselman. “De boer liet ons alles zien, was heel open en gaf eerlijk toe dat hij zijn ei-gen hond niet zo zou behandelen. Er is een absurde tegenstelling ontstaan. Als mensen niet goed voor hun huis-dier zorgen, zijn ze strafbaar. Maar op deze manier omgaan met consumptie-dieren mag wel.”

ZelfspotSchoen en Dunselman tonen met hun voorstelling vol zelfspot het genot van vlees eten, maar ook de keerzijde ervan. Ze willen mensen bewuster maken van de consequenties van vlees eten. Lotte: “We doen een poging het op te nemen voor de dieren.” Anna: “Het zou mooi zijn als er ook publiek komt dat nog niet zo bewust met het onderwerp bezig is. Maar die kans is niet zo groot.” “Dat ze bijvoorbeeld op de poster met een lekker wijf afko-men in plaats van op het onderwerp”, zegt Lotte met een knipoog. Tijdens het Oerol-festival op Ter-schelling ging rond dat het een heftig stuk was. Dunselman: ‘Het is bij-zonder om tijdens de voorstelling te merken dat het binnenkomt bij het publiek. Bijvoorbeeld als ik met mijn varkensmasker op een bordje omhoog steek waarop staat dat er in Neder-land 135 miljoen dieren in de inten-sieve veehouderij leven. Bij één scène liepen mensen weg. Dat vond ik best

confronterend. En een boze recensent schreef dat het stuk drammerig en pamflettistisch was. Het mooiste is dat de mensen na afloop van de voorstel-ling discussiëren over het onderwerp. Dan merk je dat het stuk wat teweeg heeft gebracht.”

InconsequentiesBehalve een genadeloze wake-up-call is het stuk ook een compassievol portret van Schoen en Dunselman die worstelen met hun idealen. En zij staan symbool voor alle consumenten die proberen goed te doen. “Als je er echt over nadenkt, kan je geen vlees eten. Maar je denkt er niet altijd over na. Soms winnen de smaakpapillen het. De voorstelling gaat over deze inconsequenties, want die zitten in ons. Onze generatie is opgevoed met het idee dat alles maakbaar is. Maar dat is niet zo en bovendien kun je verstrikt raken in alle keuzemoge-lijkheden. Onze stukken gaan altijd over hoe mensen proberen om goed te leven en daar dan in falen”, vertelt Anna. “En dat vinden wij dan heel grappig en dat stoppen we ook in het stuk”, vult Lotte aan.

Maar Anna waar huil jij nu om?Ik huil omdat ik geen vlees meer kan eten.Oh.Waar huil jij dan om Lotte?Ik huil om de dieren.

Tour tot en met begin november 2014. Zie speellijst op www.tgecho.com

11

Gula Java Cacao van Amanprana voor de start van de schooldag voor uithouding, energie en veel antioxidanten

1 eetlepel Gula Java prestatiedrank (Matcha, Safran, Earl Grey, Rooibos of Cacao) in warme of koude melk, water, graandrank of fruitsap. In een glas, een gezellige mok of in je drinkfles. Voor jong en oud. Voor het hele gezin.

De nieuwe gezonde familiedranken voor betere prestaties van kinderen en volwassenenGula Java prestatiedranken (Matcha, Safran, Earl Grey, Rooibos en Cacao) zijn lekker zowel met melk, water, graandrank en fruitsappen. Warm, lauw of koud. Voor jong en oud. Boordevol gezonde energie. Als goede start bij het ontbijt, als energierijk tussendoortje, bij recreatie, sport, spelen, studeren, uitgaan en andere ogenblikken waarop je lichamelijk en geestelijk moet presteren. Bij burnout of winterblues. Gula Java pres-tatiedranken laden je batterijen gezond op en doen je puur genieten. De kokosbloesem-energie is Fair World en helpt 850 Javaanse gezinnen aan een extra inkomen.

Gezonde prestatiedranken met Gula Java: 100% natuurlijkGula Java Safran, Earl Grey, Rooibos en Cacao voldoen perfect aan de nieuwe generatie sportdranken. Verschil-lende soorten koolhydraten (suikers/energie), een aantal eiwitten (aminozuren) en voldoende electrolyten (mine-ralen). Maar Amanprana doet het nog beter. Amanprana gebruikt Gula Java, waardoor deze prestatiedranken boor-devol gezonde energie zitten. Geen geraffineerde suikers en geen kunstmatige zoetstoffen. Pure en gezonde energie uit de natuur. Daarenboven bevatten al deze prestatie-dranken veel antioxidanten van nature. Zij hebben een bijzonder hoge ORAC-waarde en zijn hiermee de enige

prestatie-, sport- of energiedranken ter wereld die tijdens inspanningen of na inspanningen zorgen voor een betere immuniteit en bescherming tegen aanvallen van buitenaf. De nieuwe gezonde sportdrank voor kampioenenMichael Phelps, 8-voudig Olympisch zwemkampioen, dronk chocalademelk tij-dens de Olympische Spelen. Nieuw onderzoek bevestigt dat je met magere chocola-dedrank sneller herstelt van zware fysieke inspanningen en deze ook langer volhoudt dan met sportdrank. De James Madison Universiteit concludeerde dat bij voetballers die magere chocolade-melk (Gula Java Cacao) drinken, er minder spierafbraak optreedt dan met traditionele sportdranken. De Indiana Universiteit publiceerde dat wielrensters 50% langer kon-den fietsen en sneller herstelden met magere chocomelk (Gula Java Cacao) dan met sportdrank. De Harrisonburg universiteit in Virginia voegde een beetje eiwitten bij koolhydraatrijke sportdrank en ontdekte dat de maximale krachtinspanning met maar liefst 29% tot 40% verlengde.

ORAC 19 152

UITHOUDING+ENERGIE

Ontdek de pure Kotobuki Earl Grey, Kotobuki Rooibos en Kotobuki Matcha, elk met zijn unieke eigenschappen. Ook verkrijgbaar als prestatiedranken: Gula Java Earl Grey, Gula Java Rooibos, Gula Java Matcha, Gula Java Safran en Gula Java Cacao. Heerlijk!

ORAC 3040

GOED GEVOEL+ENERGIE

ORAC 42 620

SUPER ANTIOXIDANT+ENERGIE

ORAC 35 460

FOCUS+ENERGIE

ORAC 19 152

UITHOUDING+ENERGIE

ORAC 17 740

ZONDER CAFEÏNE+ENERGIEORAC

168 500ORAC

204 300

ORAC

79 900

AMANPRANA

SERENE LEVENSKRACHT

0% JUNK

info www.noble-house.tk

SUPER VOEDINGinfo www.noble-house.tk

FAIR WORLD

Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu Tel. 00 32 3 653 25 41, www.noble-house.tk

Als schaatser op hoog niveau is Amanprana voor mij de gezonde, lekkere sportdrank waarbij ik mijn maag en darmtelsel rustig krijg zonder slijmvorming. De natuurlijke samenstelling zorgt voor de juiste energievoorraad. Na elke inspanning bevordert Gula Java Cacao een snelle recuperatie.”

Joost Vink, marathonschaatserNoordwijkerhout, Nederland

“

12

vegan blog tekst Arina Banga, foto Barbara Borkent-Raven

Eet voor je leven.nuVegan blogger Michiel Borkent over zijn blog

Blender de dadels, knoflook, paprika en tomaten. Stop daarna alle ingrediën-ten bij elkaar in de pan. Kook het gerecht 10 minuten in de snelkookpan (of 20 tot 25 minuten in een gewone pan). Laat het gerecht 10 minuten afkoelen en open daarna de snelkookpan. Besprenkel met ‘vegan parmezan’ (edelgist, amandelmeel en zout). Zo opeten is lekker, maar je kan er ook voor kiezen er aardappelen of rijst bij te serveren.

Red lentil chili van Chef AJ“Na mijn vakantie in Schotland in 2011 wilde ik graag wat kilo’s kwijt.” Deze wens was voor softwareontwikkelaar Michiel Borkent aanleiding om meer te leren over voeding. Zo begon hij aan een voornamelijk plantaardig dieet, gebaseerd op het boek Eat to Live van Joel Fuhrman. Michiel lacht: “Ik had gehoord dat je dan zoveel kan eten als je wil, en toch kan afvallen. Dat leek me wel wat: afvallen zonder jezelf uit te hongeren!”

Dit dieet was niet de eerste afslank-poging voor Michiel, maar eerdere gewichtsafname was nooit blijvend. Mi-chiel was over het Fuhrman-dieet echter meteen zo enthousiast dat hij zich inten-sief ging verdiepen in plantaardig eten. Uiteindelijk besloot hij twee jaar later, in de zomer van 2013, zijn kennis en erva-ring te delen op een blog. Hiermee wil hij mensen laten zien dat je met plant-aardige voeding je eigen gezondheid kan verbeteren en daarnaast ook nog goed bezig bent voor het milieu en de dieren. Hij legt uit: “Ik krijg vaak de vraag: ‘Wat eet je dan wel?’ Ik kan verwijzen naar mijn site, want daar staan ook recepten op. Meestal schrijf ik over iets waar ik enthousiast over ben: een boek, een inspirerende gedachte of een recept. Ik zou niet zo snel een stuk schrijven over een boek waar ik het niet mee eens ben. Zonde van mijn energie.”

In het algemeen reageren mensen positief op zijn artikelen. Als mensen doorvragen, verwijst hij ze naar de facebook-groep The Starch Solution Nederland. Hierin kunnen mensen met elkaar discussiëren over de manier van eten die Michiel uiteindelijk omarmd heeft: hoofdzakelijk zetmeelhoudende producten (zoals aard-appelen en rijst), aangevuld met groente en fruit. Bij het koken wordt geen plant-aardige olie gebruikt. Noten en andere vettere plantaardige producten worden wel gebruikt, maar met mate. Zelf leest de blogger ook blogs: “Die van Boele Yts-ma bekijk ik graag. Hij zit redelijk op de-

zelfde lijn als ik. We volgen dezelfde art-sen en wetenschappers: Joel Fuhrman, Caldwell Esselstyn, T. Colin Campbell, Neal Barnard en John McDougall. Bij die laatste spreekt de eenvoud van zijn benadering mij erg aan.”

Hoewel Michiel al in 2011 begon met een plantaardig dieet, was hij toen nog geen veganist. Een jaar later besloot hij, ook weer op vakantie, over te stap-pen op een levensstijl zonder dierlijke producten. “Geen leren schoenen en leren portemonnee meer voor mij. Terugkijkend duurde de ontwikkeling tot veganist wel 8 jaar. Eerst zeven jaar geen vlees, maar nog wel vis. Toen een jaar grotendeels plantaardig en uiteindelijk veganist.” Dit besluit had eveneens te maken met verdieping in voeding. Borkent bekeek documentaires als Sea The Truth, waarna hij het zich voor zichzelf niet langer meer kon ver-antwoorden om vis te eten. “Dierlijke producten zijn niet nodig om te leven, zolang er alternatieven zijn. Gelukkig gebruik ik weinig cosmetische produc-ten of voedingsmiddelen uit pakjes en zakjes. Dat scheelt veel uitzoekwerk.”

Een van Michiels favoriete recepten kwam hij tegen in het boekje dat hij kreeg bij zijn elektrische snelkookpan (de Instant Pot): red lentil chili van Chef AJ (zie kader). “Eigenlijk vind ik alle plantaardige producten wel lekker: bananen, dadels, vijgen, rijst, volkoren-pasta, havermout, broccoli!”

• 225 gram rode linzen (droog, nog ongekookt)

• 840 ml water• een paar tomaten, een pak

gezeefde tomaten, of tomaten-puree

• een grote ui fijngesneden

• 2 paprika’s• 6 dadels fijngesneden• 3 teentjes knoflook• 2 eetlepels appelazijn• peterselie, oregano, chilipoeder,

1 theelepel gerookte paprika-poeder

Ingrediënten

Voor het dieet Nu

13

www.wheaty.com

Vlees zonder vlees

* bio * zuiver plantaardig * lactosevrij* eivrij * palmolievrij

Een echt lekker alternatief voor vlees!

Vegankebab Curry: Indiaas pangerecht - kan gebruikt

worden voor alle curry‘s!

GmbH, Duitsland DE-ÖKO-003EU/niet-EU Landbouw

14

PompoenbroodjesRecepten tekst en foto Marloes Polman

Broodjes:

250 gr bloem

¾ el bakpoeder

2 el pompoenkruidenmix

2 el suiker

4 el margarine

½ tl zout

110 gram pompoenpuree+ 3 tl

80 ml plantaardige melk(soja, amandel, rijst)

Pompoenkruidenmix:

1 tl kaneel

½ tl nootmuskaat

½ tl gember

½ tl piment

¼ kruidnagel

Pompoenpuree:Rooster een stuk pompoen 30 minuten in de oven (175 graden), of kook de pompoen in een vergiet boven een laagje water, of gebruik de diepvriespom-poen van de Albert Heijn. Wanneer je de pompoen roostert kun je er gaatjes in prikken, zodat deze sneller gaar is. Zodra de pom-poen gaar is kun je deze pureren of fijn prakken.

Deeg:Mix alle droge ingrediënten in een kom. Kneed de koude boter erdoorheen. Zorg ervoor dat het deeg koud blijft. Leg zo nodig het deeg onafgedekt in de koelkast om weer af te koelen. Mix de pompoen met de plantaardige melk en voeg deze toe aan het beslag. Wees voorzichtig, mix het tot een deegbal, maar kneed het niet te veel.Rol het deeg uit in een lange rechthoek, snijd 8 vierkanten uit het deeg en snijd deze weer diagonaal doormidden. Verwarm de oven voor op 175 graden.Leg de deegdriehoekjes op een met bakpapier bedekte bakplaat en bak de broodjes 14 minuten. Laat ze afkoe-len voordat je ze met glazuur bedekt.

16 broodjes

Pompoenglazuur:

40 gr poedersuiker

3 tl pompoenpuree

¼ tl pompoenkruiden

1 tl plantaardige melk (soja, amandel, rijst)

Pompoenglazuur:Mix de suiker met de pompoenkruidenmix en voeg de pompoenpuree en plantaardige melk toe. Blijf roeren tot alle klontjes suiker weg zijn en er een gladde laag glazuur ontstaat. Als het glazuur te dun lijkt, plaats deze dan even in de koelkast en giet het vervolgens over de koude broodjes heen.

heerlijk herfstig

15

Recepten tekst en foto Lisa Steltenpool

Zoete aardappel-pindasoepmet vegan kipstuckjes

2 middelgrote uien

400 gram zoete aardappel

1 eetlepel tuinkruidenbouillon

1 eetlepel kerrie

Snijd de ui en zoete aard-appel in grove blokken. Breng 500 ml water aan de kook en voeg de ui en zoete aardappel hieraan toe. Voeg dan het bouillonpoeder toe en laat de groenten koken.

Zet na 10 minuten het vuur uit en voeg de kruiden, sambal en pindakaas toe. Maak met een staafmixer de soep glad. Snijd als laatste nog de kipstuckjes in kleine stukken en voeg deze toe aan de soep. Laat de pindasoep nog 10 minuten zacht doorkoken.

Voeg eventueel zout en peper toe.

Serveertip:garneer de soep met gehakte pinda’s, dunne reepjes rode peper en gehakte koriander.

Aantal personen: 2 • Bereidingstijd: 30 minuten

1 eetlepel sambal

50 gram pindakaas

1 pakje kipstuckjes(De Vegetarische Slager)

Lekker pit tig voor op een

gure dag

16

Gefrituurde augurken met frisse dipsaus

Recepten tekst en foto Marloes Polman

• Mix alles in een blender of met een staafmixer en de dip is klaar!

1 pot augurkschijfjes

30 gr (¼ kopje) bloem

40 gr (¼ kopje) maïsmeel

1½ tl knoflookpoeder

1½ tl uienpoeder

1 tl oregano

½ tl paprikapoeder

½ tl chilipoeder

½ tl zout

¼ tl zwarte peper

10 el water

olie voor frituren

Dip:

2 tl zijdetofu

8 el plantaardige melk (soja, amandel, rijst)

klein bosje bieslook

klein bosje peterselie

½ citroen, sap en schaafsel

½ tl uipoeder

½ tl knoflookpoeder

½ tl paprikapoeder

½ tl zout

¼ tl zwarte peper

2 tl olijfolie

Augurken:Mix de bloem, het maïsmeel en alle droge kruiden door elkaar. Voeg al roerend het water toe. De meel-mix zal langzaam het water opnemen. Voeg zo nodig extra water toe als de mix even staat. Mix het tot een luchtig beslag.

Leg de augurkschijfjes op keukenpapier om zoveel mogelijk vocht op te vangen. Druk zo nodig met een extra keukenpapier of doek het vocht uit de schijfjes.Verwarm de olie tot 180 graden in een pan of fri-tuurpan.Haal de schijfjes door het beslag en frituur deze twee minuten of tot ze goudbruin zijn. Leg de schijfjes op keukenpapier en garneer ze met een snufje zout.Gefrituurde augurken zijn niet alleen heerlijk als bor-relhapje of als bijgerecht bij de friet, maar ook als burgertopping of simpelweg op een kaiser broodje met een frisse koolsalade!

Verrassendborrelhapje van augurk

17

Chocolade-espresso-moussetaart

Recepten tekst en foto Lisa Steltenpool

Verwarm de oven voor op 175 graden Celcius.

Meng het lijnzaad samen met het wa-ter in een kopje en meng goed. Laat dit even staan om in te dikken. Meng in een grote kom de bloem, suiker, cacao en zout. Voeg de margarine en het lijnzaadmengsel hier aan toe en kneed dit tot een stevig deeg.

Neem een ovenschotel of bakvorm met een diameter rond de 22 cm en leg bakpapier op de bodem. Verdeel het deeg over de bodem en bedek de zijkanten tot 5 cm hoog. Bak 25-30 minuten in de voorverwarmde oven.

Hak de chocolade grof en smelt deze au bain-marie. Meng in een blender de gesmolten chocolade met zijden-tofu, espresso, poedersuiker en cacao. Zet de espresso-chocoladevulling in de koelkast totdat je het nodig hebt.

Laat de taartbodem na het bakken een half uur afkoelen in de taartvorm.Bedek daarna de bodem met een royale laag nougatine. Schenk de choco lade mousse over de bodem met de laag nougatine. Zet de taart 4 uur in de koelkast om goed op te stijven. Garneer hierna eventueel met stukjes vers fruit en extra gesmolten choco-lade.

Aantal porties: 8 • Bereidingstijd: 1,5 uur + 4 uur opstijven

Zijdentofu kun je vinden bij biowinkels en bij AH XL (zoek bij de sushiproducten).

Tip:

Taartbodem:

3 eetlepels gemalen lijnzaad

3 eetlepels water

300 gram bloem

70 gram suiker

Vulling:

200 gram pure chocolade

350 gram zijdentofu

100 gram koude espresso

4 eetlepels poedersuiker

4 eetlepels cacao

50 gram nougatine (Dr. Oetker)

3 eetlepels cacao

½ theelepel zout

150 gram (vloeibare) plantaardigemargarine

18

column De Verbazing tekst Lysan van Winden, foto Flickr, Creative Commons

Gezond verstand?Toen mijn vader een jongen was zei hij wel eens: “Als ik later rijk ben, eet ik elke dag leverworst.” Ik weet niet of dat meer zegt over zijn bescheidenheid of over de financiële situatie van hun gezin. Nu is mijn vader welgesteld en hartpatiënt, maar gelukkig ook een kritisch consu-ment, die zich bewust is van gezond en ongezond. Dankzij hem leerde ik muesli kennen, biogarde, zilvervliesrijst en de toen in zwang zijnde sponzige sojabrok-ken (goddank zijn daar inmiddels betere alternatieven voor). Maar wat is nu pre-cies gezond?

Ge-zon-d voedsel groeit onder invloed van de zon. Kort door de bocht: wie ge-zond heeft, oogt gezond (mits je niet te lang zont, dan ga je meer op een kreeft lijken, of op de lange duur op een perka-menten paspop). Van te lang zonnen krijg je huidkanker. Laatst hoorde ik iemand daarom voorstellen om ’s zomers de stranden maar te sluiten …

Wij mensen zijn de weg kwijt. Wij zijn de enige diersoort die niet meer weet hoe je op een normale manier gezond blijft. We hebben voorlichting nodig over wat wel en niet te eten, hoe wel en niet te leven. En dat verandert om de zoveel jaar weer, dus de voorlichters weten het zelf ook niet echt. Laat staan de doorsnee-consument. Dus krijg je ‘gezonde keuze’-vignetjes in de supermarkt. Maar de beste keuzes hebben dat vignetje niet, want een losse appel of een prei zijn onverpakt en daar kan dus geen stempeltje op.Onlangs hoorde ik iemand vol trots zeg-gen: “Ik heb de hele avond cola gedron-ken. Gezond hè?” Ze was bloedserieus. Ze had immers geen alcohol genomen! Terwijl mijn vader cola gebruikt om roest te verwijderen.Voor veel mensen (en de overheid!) is ‘gezond zijn’ synoniem met ‘niet (te) dik zijn’. Dus nemen we de auto naar de sportschool om onder leiding van een instructeur te bewegen. In plaats van lek-ker in het bos te gaan wandelen en frisse lucht in te ademen. Leve de beschaving.

De holenmens is geëvolueerd tot senseo-, vinex- en tomtom-mens, die zich in de file amuseert met sel-fies, whatsappen en een patatje oorlog.

Doe mij maar een patatje vrede. Ik vind het al hef-tig genoeg in deze beschaving, waarin farmaceu-tische multinationals voedingsgewassen mogen patenteren en varkens die per ongeluk een ver-boden antibioticum hebben gehad, geruimd wor-den. Waarin een bedrijf dat zich Boomverzorgers noemt, bomen komt omhakken en waarin de eco-nomie gebaat is bij oorlogen en chronische ziektes. Aan mijn vader valt trouwens niet veel meer te ver-dienen. Zijn hart is sinds zijn omleidingsoperatie in topconditie, ook al eet hij sporadisch nog weleens leverworst. Wel altijd met een gevoel van even zon-digen. Zon-digen. Dat dan weer wel…

19

ondernemers met idealen tekst Peter Kouwenhoven, foto‘s Annette Behrens

Chantal, Lisanne en Jente:KROMKOMMER!

borden opmaken… Eigenlijk is mijn hele leven gericht op voeding. Ik heb in Amsterdam voeding en diëtetiek gestudeerd. Tijdens mijn studie heb ik stage gelopen bij verschillende be-drijven op het gebied van voeding. Na een tijdje reizen ben ik in Wageningen consumentengedrag gaan studeren. Wat mij vooral interesseert is hoe con-sumenten tot een besluit komen om een bepaald product te kopen. Als je dat weet, weet je ook hoe je je product

Wanneer je je eigen groenten verge-lijkt met die in de supermarkt dan is het soms even slikken: er mankeert helemaal niks aan die supermarkt-groenten! Vier glanzende appels op een schaaltje, alle tomaten zijn even rond en even groot. Het ziet er allemaal perfect uit. Vind je het gek dat de consument denkt dat dat normaal is? Moestuinders kunnen het met zeker-heid zeggen: een kromme komkom-mer smaakt net zo lekker als een rechte (en uit eigen tuin nog een stukje lekkerder, maar dat terzijde) en zo’n wortel met twee punten is op zich best grappig.Groenten en vruchten die er wat anders uitzien, halen nooit de winkel, maar ook perfecte spullen overkomt dat soms: is de vraag lager dan het aanbod dan wordt het overschot uit de markt genomen, doorgedraaid en vernietigd. Als teler zie je dat met lede ogen aan. Niet alleen levert door-draai nauwelijks wat op, maar wát een liefde, zorg en aandacht gaat er verloren met het product, dat doorge-draaid wordt.

Dat het anders kan bewijzen Chantal, Lisanne en Jente van Kromkommer. Ik sprak met Chantal Engelen, net terug van een paar dagen Berlijn, over hun initiatief om wat te gaan doen met groenten die ‘anders’ zijn of waar te veel van zijn.

Maar eerst: hoe kom je ‘in de voe-ding’ terecht? Bij Chantal lag het eigenlijk voor de hand.

Chantal: “Mijn ouders hadden een restaurant. Mijn vader was kok en al toen ik jong was, stond ik in de keu-ken om te helpen. Groenten snijden,

moet presenteren en aanbieden. Mijn interesse ging en gaat overigens vooral uit naar voeding in combinatie met duurzaamheid”

Op welke gronden maken mensen keuzes?Chantal: “Van invloed zijn bijvoor-beeld de informatie op de verpakking, de kleuren , eventuele afbeeldingen, de plek in het schap, hoe je dingen ver-woordt, hoe je inspeelt op emoties.”

Mensen met een eigen moestuin weten het als geen ander: je oogst tomaten die niet helemaal rond zijn of die een barstje hebben, bonen die krom zijn, wortels met twee punten, bieten die wat meer uit de kluiten

gewassen zijn, komkommers met de vorm van een hockeystick en… Maar wat zou dat?

2020

Wat trekt je in voeding?Chantal (peinzend): “Dat ik er al als kind mee bezig was, speelt zeker een rol maar voeding is zo verweven met alles: je voedt je lichaam, voeding kan bijdragen aan je gezondheid, het brengt mensen samen, het biedt ge-zelligheid en voldoening, het is soms, letterlijk, óók een kwestie van leven en dood.”

Too Good To WasteIn 2012 deed Chantal mee aan de wedstrijd The Battle of the Cheetah. Daarvan was Too Good To Waste (dat la-

ter opging in Kromkommer, red.) uit-eindelijk het resultaat. Chantal maak-te voor de wedstrijd een gaz pacho van tomaatjes die anders weggegooid zou-den worden. Ze ontmoette Lisanne en Jente en gedrieën besloten ze om verder samen te werken om een pro-duct op de markt te brengen. Alle drie stoorden ze zich er enorm aan dat zoveel producten de winkelschappen niet haalden omdat ze niet helemaal voldeden aan de (vaak belachelijke) eisen van de inkopers.En die inkopers bepalen weer het koopgedrag van de consument, consu-menten die op zich ook perfecte pro-ducten eisen. Niet alleen dat soort pro-ducten halen de winkelschappen niet, maar óók bieten, tomaten, komkom-mers en nog veel meer groenten die er prachtig uitzien maar waarvoor helaas geen vraag is. Een verspilling die zijn weerga niet kent. Kromkommer be-sloot daar wat aan te gaan doen.

Chantal: “Het leek ons fantastisch om lekkere producten te maken van spullen die anders doorgedraaid en vernietigd zouden worden en dat zijn we gaan doen. Nu, in deze tijd, gaat het vooral om tomaten, maar in de winter zijn die er niet en maken we weer wat anders. We verwerken als Kromkommer vooral tomaten, bieten en wortelen. Wat bijzonder is dat telers ons steeds beter weten te vinden. Ze horen van elkaar over Kromkommer en ze heb-ben er moeite mee dat hun producten niet bij de consumenten dreigen te-

recht komen, maar vernietigd wor-den. Soms willen ze er niet eens voor betaald worden. Zolang hun product maar een goede bestemming krijgt! Wij zijn echter van mening dat we er wél voor moeten betalen: het moet commercieel voor iedereen interessant zijn, anders verandert er nooit iets.Wij maken er weer wat lekkers van en dat geeft niet alleen ons voldoening, maar ook de teler die weet dat het resultaat van zijn liefde en passie, de oogst, niet op de afvalberg terecht-komt!”

De soepen, die Kromkommer op de markt brengt worden geproduceerd door For Seasons Food en zijn vega-nistisch.

Hoe keken de banken naar de plannen van Kromkommer? Chantal lacht: “Natuurlijk hebben we wel een plan gemaakt maar geen

ondernemersplan zoals de banken dat vragen. Via crowdfunding heb-ben we 32.000 euro bij elkaar gehaald en ook de stichting DOEN heeft ons gesteund. In mei van dit jaar zijn we begonnen met de productie, tot nu toe (1 september) hebben we 10.000 zakken soep afgezet en dat is meer dan we verwacht hadden! We zijn nu bezig met nieuwe recepten, die hopen we in het voorjaar van 2015 op de markt te kunnen brengen. Ook zijn we bezig met andere groenten en met de ontwikkeling van nieuwe produc-ten, maar dat kan op dit moment nog alle kanten op. Ik kan er nog niks over vertellen.”

Hoe komen consumenten aan jullie soepen?Chantal: “Alleen in het noorden van Nederland en in Zeeland zijn onze soepen nog niet in winkels verkrijg-baar. We leveren aan WAAR, dat is een keten met winkels in dertien steden en leveren we aan vele kleine winkeltjes. Er is dus altijd wel een winkel in de buurt te vinden. En na-tuurlijk kunnen liefhebbers onze soe-pen online bestellen.”

Hoe ziet Kromkommer er over tien jaar uit?Chantal: “Ik vertelde al over de nieu-we producten waar we mee bezig zijn. Het mooiste zou natuurlijk zijn dat we overbodig zijn geworden. Dat groen-ten die er wat anders uitzien, gewoon in de winkel liggen en gewoon wor-den verkocht. En geen consument die daar dan nog vreemd van opkijkt. Dát zou een mooi toekomstperspectief zijn!”

Het mooiste zou zijn als we overbodig zouden worden

Meer weten?Kijk op www.kromkommer.com

en volg Kromkommer opwww.facebook.com/kromkommer

en @krommunity. Verkoopadressen van de soepen

zijn hier te vinden:www.kromkommer.com/

producten/verkooppunten/

21

In naam van dedroom

Advertenties

Tarieven voor deregeladvertenties:

Vanaf € 25 (kop + 3 tekstregels). Neem hiervoor contact op met

Sano via info@sano-promotions.nl

VakantieadresRuime kamers in de Franse Pyreneeën in oud stenen boerenhuis met uitzicht op beboste vallei. € 60 per kamer (2 pers.), € 50 voor 1, € 70 voor 3. Inclusief bio-logisch, veganistisch ontbijt, veganistisch avondeten op aanvraag. Frans en Engels gesproken. Sue & Trevor, Le Guerrat, F-09420 Rimont, Frankrijk.Tel. 0033 561963703, lequerrat@aol.com.

Vega Chinees restaurant‘De Oude Plek’ Pliniusstraat 18, Rotterdam (Lombardijen).Dagelijks geopend: 16.00-22.00 uur.tel. 010-432 74 20, www.deoudeplek.nl.

Ledenpasvoordeel

GroningenFietsen, wandelen of een bustocht door de fraaie stad Groningen onder leiding van een deskundige gids? Bel (050) 309 07 57 of zie: www.henkbakker.nl.

Adopteer een dierAdopteer een dier op afstand en steun daarmee alle dieren in permanente dieren-opvang Stichting Melief.Meer info? Kijk op www.stichtingmelief.nl

Als lid van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme krijg je op vertoon van je ledenpas bij onderstaande adressen voordeel, zoals

korting of een gratis drankje. Zie onze website voor meer informatie: www.veganisme.org/de-vereniging/ledenpasvoordeel.

Voordeel bij uit eten en catering Addis Ababa • Ethiopisch restaurant, Amsterdam (10%)Alchemist Garden • tea room, juice&smoothy bar, rawfood restaurant, healthshop, Amsterdam

(gratis kopje thee/koffie bij bestellen van iets te eten)Angel Food • vegetarisch huiskamerrestaurant, Oldeholtpade (10% of gratis toetje)Appetijt Natuurvoeding • biologische catering, Haarlem (5% op catering)Arq • vega(n) lunchroom, Rotterdam (kopje koffie/thee)Baklust • lunchroom, Den Haag (5%)Bangkok City • Thais restaurant, catering, workshops, Gouda (10% aan tafel)Bla Bla • vegetarisch restaurant, Groningen/Rotterdam (10% max. 4)Charly’s All is Fair • vegan gebak en catering, Den Haag (10% vanaf €30)De jongens van ’t Zand • vegan huiskamerrestaurant, Sleeuwijk (gratis drankje)De Vegetarische Snackbar • snacks, Karma, cupcakes, Den Haag (kopje koffie)Deshima • lunch service en take-away; opleiding en lessen macrobiotiek, Amsterdam (gratis drankje)Dophert • vegan lunchroom, take-away en winkel, Amsterdam (10% op lunch)Eat at Jo’s (in de Melkweg) • eetcafé/restaurant, Amsterdam (gratis drankje)Eetstee, de • vegetarisch restaurant, Amersfoort (10% max. 2)Fine Fresh Food • biologische lunchroom, take away, Den Haag (10%)Happy Herbi • catering, taarten, bonbons, huiskamerrestaurant, Hoorn (zie site)Herberg Het Volle Leven • B&B, restaurant, workshops, Appelscha (gratis drankje)Hof van Twello • restaurant, theetuin, streekwinkel, cursussen, Twello (1 glas appelsap)Il Mediterraneo • restaurant, catering, kookworkshops, Etten-Leur (gratis drankje)Kapitein Haak • familierestaurant, Leidschendam (10%)Komkommertijd • veganistisch All-You-Can-Eat Buffet, Gent België (10%)’t Kraaienest • vegan catering, seitanproductie, Kortrijk-Dutsel België (5-10%)Leaf-Vegetarian • Aziatisch, vegetarisch/veganistisch restaurant, Den Haag (10%)Loving Hut • veganistisch restaurant, Maastricht (10%)Loving Hut Express • veganistisch snackwagentje, Amsterdam (zie site)Maoz • vegetarisch falafel restaurant, take away, Leiden (10%)Maoz • vegetarisch falafel restaurant, Nijmegen (idem studentenkaart)Natuurlijk Smullen • biologische snackbar, Amsterdam (5%)Planty Food • vegan catering en losse verkoop, Den Haag (5% vanaf €20)Primavera • pop-up restaurant, wisselende locaties (gratis drankje)Rawsome • foodcafé met rawfood en superfoods, Arnhem (gratis kopje thee/koffie bij besteding vanaf €10)Surabaya • Indisch restaurant, Middelburg (gratis drankje)Symbiose • vegetarisch restaurant, Den Haag (1 gratis bonbon)Tea and More • vegan catering, gespecialiseerd in High Tea (5%)TerraZen Centre • vegan restaurant; lymfe-massage, Amsterdam (gratis drankje)The Golden Temple • vegetarisch restaurant, Amsterdam (15%)Vegananas • vegan catering en kookworkshops, Noord-Brabant (gratis drankje)

Voordeel bij andere producten en diensten: BewustGoed • webwinkel: eco winkel met breed assortiment (10%)Bio Aan Huis • bezorgdienst/webwinkel: groente, fruit en meer (10% op proefabonnement)Bio Amable • webwinkel: cosmetica, superfoods, boeken en meer (5%)Biocosmetica • webwinkel: cosmetica en persoonlijke verzorging (10%)Brandnetel • natuurvoedingswinkel, Leiden (10%)Bureaubewust • webwinkel en winkel: kantoorartikelen, kleding, cadeau’s, Utrecht (zie site)BWCshop (Beauty Without Cruelty) • webwinkel: cosmetica (10%)Colourful Green • reclamebureau (30% voor vegan bedrijven)Corque • webwinkel: kurk artikelen zoals tassen (10%)De Natuurwinkel Rotselaar • natuurvoedingswinkel, Rotselaar België (5%)De Olijke Olifant • veganistische vakantie(weken), Kranenburg Duitsland (5%)De Opkomende Zon • praktijk voor massage, Zeist (10%)De Vegetarische Slager A’dam • winkel, traiteur, cateraar, A’dam (5%)Eco Beauty Shop • webwinkel: cosmetica en persoonlijke verzorging (10%)Eleoflora • kruidenproducten en kruidengeneeskunde (10%)EN& • webwinkel voor schoenen (10%)Happy Heels • webwinkel en winkel: schoenen, Rotterdam (10%)Hierland B&B • vegan B&B Kranenburg, Duitsland (5%)In Motion • eco veggie&vegan B&B, Bertrée-Hannut België (5%, zie voorwaarden)It’s Organic • webwinkel met biologische en vegan wijnen (10%)Lush • webwinkel en winkel met ruim assortiment producten voor de persoonlijke verzorging, diverse plaatsen (huidadvies, proefpakketje)Nomadics • webwinkel: sandalen (10%)NutriBoost • webwinkel: biologische (super)foods (5%)Pure Coverz • webwinkel: biologisch woon- en huishoudtextiel (10%)Sincero • webwinkel en winkel: dames-, heren- en kinderkleding, Utrecht (10%)SoloBioMooi • webwinkel: cosmetica en persoonlijke verzorging (10%)Superfood Nijmegen • webwinkel: superfoods (5% op voeding, juicers en blenders)Toryumon Tattoo • tatoeages, Gent België (5%)Treehugger • webdesign, webapplicaties, mobiele apps, video, advies, campagne, catering, Zeist (zie site)V-Catering • catering en thuisbezorgservice van Indaas vegetarisch/veganistisch, Nijmegen (5%)V-Life Energy • voedingsadvies voor veganisten en vegetariërs, Den Haag (5%)Vegabond • winkel: whole-foods, smoothies, broodjes, Amsterdam (kop koffie vanaf €15)Vegadates • online dating, voor liefde én vriendschap (zie site)VEGA-LIFE • webwinkel en winkel: met ruim assortiment (o.a. schoenen, kleding, info, veg. slager producten), Amsterdam (zie site)VegaVriend • webwinkel: vegan huisdierenvoer (een cadeau bij elke bestelling)Veggie 4U • vegetarische supermarkt, Den Haag (5%)Veggie4all • winkel: 100% vegetarisch, grotendeels veganistisch, Doetinchem (5%)Veggiedeli • webwinkel: 100% plantaardig, o.a. etenswaren en cosmetica (5%)Verreveld, ’t • vegan B&B, Londerzeel België (5%)YanFlorijn • webwinkel met 100% vegan, biologische wijnen (10%)

Webshop Veggiedeli:100% plantaardigUnieke producten uit het buitenland.‘Vlees’, ‘vis’, ‘kaas’, ‘ei’, mayo, zoetigheid(o.a. Booja-Booja Truffels) en veel meer, 100% plantaardig, veel bio en soms raw.Natuurcosmetica van Paul Penders. Nieuw: cadeaubonnen, leuk voor de feest-dagen! www.veggiedeli.nl

Contact met andere vega’s!Op www.vegadates.nl kom je in contact met mensen die net als jij bezig zijn met een (meer) plantaardige lifestyle. Schrijf je gratis in! Berichten ontvangen en beant-woorden is gratis. Volledig lidmaatschap vanaf €4,95 p.m. (bij jaarlidmaatschap). Regelmatig ontmoetingsdag.

ZOZLees ZOZ - tijdschrift voor doen-denkers. Elke twee maanden 48 pagina’s van en over mensen die werken aan een betere wereld voor mens en dier. Veel aandacht voor ‘anders’ wonen. Vraag een gratis proefnummer via www.omslag.nl.

22

overdenking door Hans Bouma

Je hebt zo je dromen. Dromen over recht en vrede. Recht en vrede voor mensen, recht en vrede voor dieren. Je hebt zo je dromen over een andere, een betere we-reld. Vol verwachting kijk je uit naar een glanzende toekomst, creatief span je de boog van je verbeelding, geef je vorm aan het concept van je hart – en het komt er maar niet van. De werkelijkheid is anders. En ze blíjft ook duidelijk anders.

Vanaf begin jaren zeventig droom ik over het einde van de bio-industrie. De bio-industrie de wereld uit, om te begin-nen uit Nederland. Ik heb het niet mo-gen beleven. De werkelijkheid is anders. Ondanks alle protesten hebben we nu te maken met megastallen: de brutale, grootschalige, megalomane bevestiging van wat allang tot het verleden had moeten behoren.

De werkelijkheid is anders, ook de werkelijkheid van wat zich aan het oog onttrekt: de werkelijkheid van zeeën en oceanen. Bijna driekwart van onze pla-neet bestaat uit water en wat zich dáár afspeelt aan pure destructie, aan massale slachtingen, aan peilloos dierenleed ...

Alleen al het feit dat ongeveer 30% van de koraalriffen dood is. En als we zo doorgaan, is dat in 2030 niet minder dan 60%. En tot overmaat van ramp stijgt de temperatuur, verandert het kli-maat. Maar belangrijker dan een zieke planeet aarde is wat men een gezonde economie noemt. En als vóór alles de beurskoersen maar stijgen.

De werkelijkheid is anders. De feiten, de keiharde feiten van onrecht en ge-weld, vernietiging en dood kun je als zó dwingend, zó verpletterend ervaren dat je je erbij neerlegt. Maar als íets strijdig is met waarachtige humaniteit, dan is dat berusting in het kwaad, vrede hebben met wat geen vrede kent. Op deze manier verloochen je een wel heel oorspronkelijke gestalte: de gestalte van de hoop. Het hóórt zo bij je: dat je even nuchter als gepassioneerd reikt naar die andere, die betere wereld. Dat je droomt en protesteert. Dat je telkens weer opstaat tegen de ondergang. De hoop verliezen is jezelf verliezen. Berus-ting verminkt je identiteit.

Waar het visioen ontbreekt, wordt het volk bandeloos. Een oude oosterse wijsheid. En inderdaad: waar niet meer wordt gedroomd en gehoopt, waar het dictaat van de feiten een ware dictatuur vormt, waar geen profeten, geen Martin Luther Kings meer uitroepen: I have a dream, daar slaat het bederf toe, daar zakt het peil van de humaniteit, daar richt men zichzelf te gronde.

Waar het visioen ontbreekt. Nu, ons, veganisten, ontbreekt het daar aller-minst aan. Wat ook onze achtergrond is, zo menselijk als we zijn, delen we in de oermenselijke droom van een aarde waar mens en dier, waar alles wat leeft, zich maximaal kan ontplooien. En die droom, dat visioen, inspireert ons tot een zeer bepaalde manier van leven, tot

heel specifieke keuzes en beslissingen. Geëngageerd en volhardend werken wij aan de vervulling van die droom, dat visioen.

Dromen – het lijkt een vorm van be-drog, zelfbedrog. Alsof dromen de we-reld zouden veranderen. Maar dromen veránderen de wereld. Dromen kunnen uiterst explosief zijn voor de bestaande orde. Alle grote sociale revoluties ont-sprongen aan een droom. Je moet er niet aan denken dat er níet meer wordt gedroomd. Armer kan een cultuur, ar-mer kan een mens niet zijn.

Ach ja, de werkelijkheid. Maar beslis-sender dan de werkelijkheid van de feiten is de werkelijkheid van onze droom. Niet wat voor ogen ís maar wat ons voor ogen stáát is doorslaggevend voor ons. In naam van de droom gaan we verder op de ingeslagen weg. Er is veel werk te doen. Er is een wereld te winnen, een zoveel betere wereld dan de huidige.

Wat ik je geef –het liefste, het mooiste,gewoon wat ik leef.

Neem het van mij aan,het siert je, voltooit je,het omhelst je, verheft je,neem het van mij aan,luister,ik fluister je naam –voor jou is mijn droom,het visioen waar ik in woon:

een aardewaar alles wat adem heefteindelijk volop leeft,een aardewaar alle leed geleden is,een aarde waar het vrede is,een feestvoor zeeën en rivieren,voor bergen, bomen en dieren.

O neem het van mij aan,luister,ik fluister je naam,voor jouis mijn droom, mijn visioen:een aarde waar mensenniets dan liefde doen.

In naam van dedroom

23

reportage tekst Willeke te Flierhaar, foto’s Ongehoord

Een kijkje in hetleven van een dier

“Oh, dat is toch geen echt varken?! En wat is het hier warm!” Nieuwsgierig en een tikje huiverig stappen de eer-ste bezoekers de bus in. Uit alle hoeken klinkt varkensgeknor. Een scherpe vlaag ammoniak dringt de neuzen binnen. Voor even waant de bezoeker zich in een levensechte stal. En die ervaring laat weinig mensen koud.

aangrijpende levensomstandigheden van varkens in de vleesindustrie. Stal op de DamIn het afgelopen anderhalf jaar tour-de Dier in blik door het hele land. Na de première in september is de bus in november midden op de Dam in Am-sterdam te vinden. Een dag vol han-den wrijven en stoomwolkjes uitbla-zen, maar ook vol stof tot nadenken en ruimte voor discussie. En natuur-lijk niet te versmaden plantaardige hapjes. (Voor velen een openbaring: “Hier zit dus helemaal geen boter in,

of melk?! Wauw!”) Wat opvalt is dat de ervaring in de bus bij veel mensen iets losmaakt. “Ik wist wel dat de leefomstandigheden voor varkens in Nederland slecht zijn. Maar zó slecht? Nee!”, vertelt een bezoeker lichtelijk emotioneel. Bij de stand is alle tijd en ruimte voor gesprekken. En behalve

vegan cupcakes is er natuurlijk onder-zoeksinformatie te vinden. Vooral het feit dat biologische en Beter Leven-stallen helemaal niet vanzelfsprekend beter zijn dan de reguliere bedrijven, is voor veel bezoekers nieuw. Geïnte-resseerde mensen krijgen een gratis onderzoeksmagazine en een Veggie-gids: een kleurrijk boekje vol tips en trucs voor een plantaardig leven.

ZomertourDier in blik maakte deze zomer een minitour langs verschillende steden en festivals. Voor even wordt de publieke

ruimte van het festival omgetoverd tot een plek voor discussie. Via Nijme-gen, Leeuwarden, Groningen en zelfs een uitstapje naar Zweden (!) komt de bus in mei uiteindelijk terecht op Bevrijdingsfestival ‘Het Vrije Westen’ in Amsterdam. Op deze zonnige dag wordt er volop gepraat en gediscussi-eerd met een heel divers publiek: jonge kinderen, volwassenen en zelfs ouderen die al veertig jaar geen vlees meer eten. Bezoekers voelen voorzichtig aan het varken dat in de zeugenkooi ligt. Net als in een echte varkensstal is haar kooi ‘verrijkt’ met speeltjes. Verderop staat een koelkast met medicijnen. Aan de met spinrag beklede muur hangt ge-reedschap uit de industrie, zoals een inseminatiespuit en een coupeertang. “Bizar hoe deze dieren helemaal wor-den volgestopt met medicijnen”, merkt een bezoeker op terwijl ze door het onderzoeksmagazine bladert. “En zo allemaal op elkaar; dat is geen leven. En al die zieke dieren …” Voor haar zijn de beelden in de bus een bevesti-

Er vormt zich een lange rij voor de ingang van de bus. Het is een warme septemberavond in hartje Utrecht: dierenbeschermingsorganisatie On-gehoord presenteert voor het eerst haar nieuwste busproject Dier in blik, een bus omgebouwd tot varkensstal. Spannend, en veelbelovend. Na een boel brainstormen en vooral keihard werken met een enthousiaste groep vrijwilligers is het dan eindelijk zover. Een touchscreen bij de ingang van de bus laat mensen kennismaken met het wondere leven van een varken: hoe begroeten varkens elkaar? En zijn ze

echt zo vies als iedereen denkt? Ver-volgens wordt de bezoeker rondgeleid door de stal, onder begeleiding van een audiotour. Op de vloer, tussen stangen ingeklemd, ligt een levens-echte zeug. Alle zintuigen worden geprikkeld en op de muur worden 3D-beelden geprojecteerd van de

De staldeuren worden als het wareop een kier gezet

24

ging van haar vegetarische levensstijl. Voor anderen kan de bus een duwtje in de goede richting betekenen. “Ik at so-wieso al geen varkensvlees, maar nu ik dit heb gezien wil ik eigenlijk nog meer minderen met vlees”, vertelt een ander. Na het Bevrijdingsfestival tourt de bus eind juni verder naar festival Mundial in Tilburg, een festival vol muziek, dans en theater. Ongehoord staat

twee dagen lang met haar bus op het Urban Farm gedeelte: een plek speci-aal ingericht om verschillende groene initiatieven te presenteren. Dier in blik springt flink in het oog, tussen alle moestuinen en lokale voedselkraam-pjes. Ondanks het regenachtige weer staan mensen toch opnieuw in de rij voor de ingang.

Achter gesloten deuren Maar wat wil Ongehoord nu precies, met zo’n stal op wielen? Het idee van de bus is eigenlijk vrij simpel: gun het publiek een kijkje in de Nederlandse vleesindustrie. De staldeuren wor-den als het ware op een kier gezet. Want hoewel de meeste mensen wel

ongeveer weten hoe het er in de in-dustrie aan toegaat, speelt het grootste gedeelte zich nog altijd af achter gesloten deuren. Interessant is dat het onderwerp wel degelijk veel mensen bezighoudt: iedereen heeft wel een mening over het eten van vlees en de industrie op zich. En niet te vergeten de vleesschandalen die het afgelopen jaar regelmatig nieuws van de dag wa-ren. “Veel mensen maken zich zorgen

over de manier waarop we met dieren omgaan”, vertelt vrijwilliger Marco de Waal. “Het valt me op dat dit onder-werp bij zoveel verschíllende mensen leeft. In alle lagen van de bevolking, van jong tot oud, van het noorden tot het zuiden van het land. Ik was vaak verrast als iemand van wie ik het in eerste instantie niet zou verwachten, juist heel begaan bleek te zijn met die-ren, of zelfs veganist bleek te zijn.”

Dieren krijgen een stem Ongehoord publiceerde in 2013 een aantal nieuwe onderzoeken. Op 26 september werd nieuw onderzoek naar de Nederlandse vleeskippenindustrie gepubliceerd. Onder de onderzochte

bedrijven waren twee biologische vleeskuikenhouders en stallen met het Beter Leven keurmerk. Het Algemeen Dagblad besteedde er aandacht aan in een groot artikel. Rond kerst werd de campagne ‘Wie maakt jouw kerst een feest?’ gelanceerd: daarbij hoorde nieuw onderzoek naar eenden- en kalkoenhouderijen in Nederland. Ook dit haalde de media; dagblad Sp!ts besteedde de dag van de publicatie

ruim aandacht aan de schokkende resultaten. Om mensen bewust te maken van het leed achter ‘kerstvlees’ werd de website diervriendelijkekerst.nl gelanceerd. Bezoekers vonden hier onder andere lekkere vega-recepten en de nieuwste onderzoeken. In de toekomst hoopt Ongehoord haar busacties voort te kunnen zetten. “De bus laat mensen op een unieke manier kennis maken met de levens van dieren”, besluit Marco. “Het pro-ject laat mensen het hele verhaal zien, en erváren.” Dier in blik maakt steeds meer mensen bewust van al het ver-borgen dierenleed, en geeft daarmee de dieren een stem.

“Dat is toch geen echt varken?!”

25

GOED: Sonett is gecertificeerd met het keurmerk STOP CLIMATECHANGE. Dat is de hoogste standaard voor uitgebreide CO2-analyse en certi-ficering. Het keurmerk garandeert de analyse van de hele onderneming met be-trekking tot CO2-uitstoot en volledige transparantie van de CO2 veroorzakendeprocessen. De analyse laat zien dat Sonett door verwarming en elektrische ener-gie vrijwel geen CO2-uitstoot veroorzaakt. Meer informatie: www.sonett.eu

Ö K O L O G I S C H K O N S E Q U E N T

Sonett – zo goed

sonettso tenso tt Certified by Certisys eco-control.comC Reg. by Vegan Soc. s stop-climate-change.dee

NVV NRC 192x135,5mm.indd 1 26-09-14 18:13

26

restaurantbespreking tekst en foto Francine Aarts

je hand laten lezen of een yoga-les doen. Ook kun je de locatie afhuren voor bijvoorbeeld een verjaardags-feestje of een babyshower. Als het weer meezit kun je er buiten zitten op het kleine, maar knusse ter-ras. Binnen zijn er twaalf tafeltjes – allemaal net even anders. Het inte-rieur van Beter en leuk lijkt op het eerste gezicht misschien zomaar bij elkaar geraapt, maar ik geloof eerder dat over elk detail is nagedacht. Er valt genoeg te bekijken terwijl je op je eten wacht. Aan de muur hangt (veelal grafische) kunst, gemaakt door jonge creatievelingen uit de buurt. Verder liggen er stapels kookboeken en tijd-schriften waarin groenten en fruit de hoofdrol spelen.

Kijken, kijken en kopenInteressant aan Beter en leuk is dat je er niet alleen kunt eten, maar ook van alles kunt kopen. Zo zijn er drie rekken met kleding, van tweedehands retro bloesjes die zijn aangepast aan onze tijd, tot allerlei nieuws en hips

– wel alleen vrouwenkleding! Verder zijn er accessoires te koop, maar ook kookboeken, ansichtkaarten, thee en een aantal veganistische basisingredi-enten. En natuurlijk is ook de kunst aan de muur te koop. Beter en leuk is zeker een aanrader voor als je van een eclectisch interieur en hippe hebbedingetjes houdt. Maar ook als dat je allemaal niks kan sche-len, is dit een fijne plek voor een goed ontbijt of een goede lunch. Al was het alleen maar vanwege de knapperige bietjes.

Van alle dingen die Beter en leuk zo leuk maken, staat het eten bij mij toch wel op één. Op de kaart staan vege-tarische soepen, salades, sandwiches en zoetigheden, waarvan een groot deel veganistisch is, en de rest vaak geveganiseerd kan worden. Ook kun je kiezen uit allerlei versgeperste fruit- en groentesapjes en veganistische fruitijsjes van NICE. De ingrediënten van de gerechten zijn grotendeels bio-logisch en lokaal geteeld.

Voor wie niet kiezen kanAangezien ik nooit goed kan kiezen wat ik wil eten, is mijn favoriete optie op de menukaart de combi van de dagsoep en een salade naar keuze. Dit keer at ik een pittige linzen-toma-tensoep met kokos, en bestelde ik de ‘rainbow salade’. De soep was abso-luut niet slecht, maar deze verbleekte bij de afwisselende smaaksensaties van de salade: knapperige en frisse bietjes, zure komkommer, kruidige falafel, zachte couscous, een romige avoca-dodressing en een paar toefjes van iets dat op crème-fraiche leek. Heerlijk!Mijn collega, die mee was gegaan als niet-veganistisch testpersoon, bestelde op mijn verzoek een veganistische optie; de clubsandwich met zoete aardappelhummus, avocadospread, sinaasappel, zongedroogde tomaat en vegan mayo. Na de eerste hap-pen merkte ze verbaasd op dat het haar veel meer smaakte dan ze had gedacht en concludeerde ze dat deze plek dus zeker ook geschikt was voor niet-vegans.

Eten en meerBeter en leuk bevindt zich op de Eerste Oosterparkstraat in Amsterdam, tus-sen de Wibautstraat en de Amstel. Je kunt er terecht voor ontbijt, lunch en high tea, daarnaast worden er regelmatig workshops georganiseerd. Zo kun je er vegan sushi leren maken,

Beter en leuk

Eerste Oosterparkstraat 91,Amsterdam

020 – 7670029www.beterenleuk.nl

Maandag: 12:00 – 17:00Dinsdag t/m zaterdag: 10:00 – 17:00

Zondag: 11:00 – 16:00

Studenten krijgen op vertoon van studentenkaart 10% korting

Wat is er beter en leuker dan veganistisch lunchen, kunst kijken en kleren shoppen op één adres? Niet veel, als je het mij vraagt. Vegetarische lunchroom Beter en leuk in Amsterdam heeft zijn naam dus duidelijk verdiend.

27

Esse Organic SkincareEen mooie biologische huidverzorgingslijn uit Afrika. Gebaseerd op de filosofie van de stamhoofden en de medicijnmannen en krui-denvrouwen aldaar. Belangrijk is om de huid te respecteren en dat de PH tussen de 4,5 en de 5,5 wordt gehouden. Dit omdat de huid eerste bescherming vormt tegen bacteriën, toxines en vochtverlies. Het merk wil tevens de ecologische voetafdruk zo klein mogelijk houden en ervoor zorgen dat de plaatselijke bevolking werk heeft om zo hun leefomstandigheden te kunnen ver-beteren. Deze lijn heeft dan ook keurmerken als EcoCert en Fairtrade, is niet op dieren getest en geschikt voor vegans. Leuk is dat je een mooi probeersetje kan aanschaffen voor € 22,50.Verkrijgbaar bij onder andere Charly en Mary te AmsterdamZie voor meer verkooppunten:www.esseorganicskincare.nl

Vegan inspiratie Philip Wollen (59 jaar) was afgelopen zomer in Nederland om lezingen te geven. Hij is een gedreven en welbespraakte Aus-tralische dierenbeschermer. Voorheen was hij vicepresident van de Citybank. Toen hij voor een van zijn cliënten in een slachthuis terechtkwam, schrok hij zo erg dat hij onmiddellijk stopte met vlees eten en zich ging inzetten om dit dierenleed de wereld uit te helpen. Hij kwam tot de conclusie dat het nooit de bedoeling kon zijn om op zo’n gruwelijke manier het leven te nemen. Na zijn vertrek bij de bank richtte hij zich volledig op het beschermen van dieren. Hij initieerde diverse projecten om dieren in nood te helpen. Zijn belangrijkste project is de Winsome Constance Kindness Trust, een wereldwijd initiatief dat als doel heeft om een respectvolle omgang met alle levende wezens te promoten. In 2005 ontving Philip Wollen de Medal of the Order of Australia en in 2007 werd hem de Australian of the Year Award toegekend.Drie inspirerende uitspraken van hem zijn:(1) “Act. Don’t react. See a need, fix it first. Worry about the details later.

If you wait until you are asked you have just missed a golden opportunity. They are fleeting and rare.” (2) Have you found any difficulties being vegan? Philip: “Being vegan is the easiest thing in the world! I think you asked precisely the wrong question. You should have asked “have you found any difficulties being a necro-vore?” And then I could have written several books on this particular subject without pausing for breath. I would find being a necrovore utterly impossible!!”(3) “Clearly veganism is no longer an animal rights issue. It is a social justice issue. Make no mistake about it. Every morsel of meat we eat is slapping the tear stained face of a hungry child”. www.kindnesstrust.com

V-nieuwsV-nieuws door Armande van Doesburg

The Vegan FrogThe Vegan Frog is een nieuwe lijn met brood-beleg en balletjes in saus. Alle producten hebben het vegan keurmerk van The Vegan Society (UK). Er zijn drie soorten patés met de smaken traditional, Provence en Normand. Voordeel is dat de patés ook glutenvrij zijn en op korte termijn ook biologisch zijn.Van het merk is ook hummus verkrijgbaar in verschillende varianten, zoals classic, tomaat, pesto, wasabi en zelfs hommelbier. Op de laatste variant na zijn deze ook glutenvrij.Bij de vegan gehaktballen is er de keuze uit drie sausjes: zoetzuur, tomaat en paddenstoelen. Zie www.theveganfrog.com voor meer informatie en de actuele lijst van verkoop-punten.Bij www.veggiedeli.nl kunnen de pro-ducten ook online besteld worden.

Een mooie actie is de ‘stoeptegel tegen die-renleed’. De bedoe-ling van de stoeptegel is dat deze geplaatst kan worden in je voortuin, voor de school van je kinderen of op een andere plek waar veel mensen langskomen. De tegel vormt op deze manier een dagelijks stil protest tegen het on-recht dat dieren wordt aangedaan. Hopelijk blijft de tegel bestelbaar en komt deze op veel plaatsen in Nederland te liggen!Zie voor meer informatie:www.stoeptegeltegendierenleed.nl

I love SLA!Wat een superconcept bedachten drie jonge mensen! Bij eetcafé SLA kan je ge-nieten van heerlijke gezonde salades. Met uiteraard vegan opties. Nog leuker is om je eigen salade samen te stellen. Je kiest zelf welke sla, peulvruchten, granen, groenten, vleesvervanger en dressing je wilt. Daarnaast kun je ook soepjes, ver-schillende soorten hummus of vegan raw taartjes bestellen. Ook lekker: de vegan bocca cappuccino. Alles is zo milieuvriendelijk mogelijk gedaan, tot aan de spijker-broeken en schortjes van Kuyichi aan toe! Hier moet je gezellig gaan lunchen, avondeten of eten afhalen.Er zijn drie locaties in Amsterdam: Claude Debussylaan (Zuidas), Westerstraat 34 (vlakbij het centraal station, 15 minuutjes lopen) en Ceintuurbaan 149 (vlakbij de Albert Cuijp). Open van maandag tot zondag van 11:00 uur tot 21:00 uur.Kijk zeker ook op de website: www.ilovesla.com

Omdat dieren er zijn om van te houden!Deze 100% koudgeperste biologische arganolie zorgt voor een zachte huiden houdt nog even ons zomerkleurtje vast. Dat komt door de hoge con-centratie vitamine E. Je hebt maar heel weinig nodig en daarom is de druppelaar die in de dop zit heel handig. De olie is reukloos, wordt snel op-genomen en heeft ver-

schil-lende toepassingen.

Je kan de olie gebruiken bij rimpels, littekens, (zwangerschaps)striemen, bij pluizig haar of een droge hoofdhuid. Ook beschermt de olie tegen uv-stra-ling en uitdroging, maar je kunt hem ook aanbrengen op je lippen en bij beschadigde nagels en nagelriemen. De olie is afkomstig van de argan-boom en wordt uit de vruchten ge-perst. Deze arganolie van Cosmostar heeft het EcoCert-keurmerk en is verkrijgbaar bij de betere drogist. www.ocebio.com

Vegan anti-aging secret…

28

V-nieuws

Food Sense In deze nieuwe winkel vind je biologische, glutenvrije en vegan opties. Denk aan (veel) vegan snoepjes, vegan broodjes en vegan cappuccino to go. Er zijn ook verschillende glutenvrije producten en non-foodproducten zoals biologisch afbreekbare borden, kopjes en bestek. Westerstraat 14 te Amsterdam (vlakbij de biologische markt)

Veganfast foodDe vegan weedburger van Lisette Kreischer doet het goed! Op behoorlijk veel plekken, met name aan de kust (ook Texel doet mee), kun je smullen van deze lekkere vegan burger. Leuk is dat elk restaurant toch z’n eigen draai geeft aan hoe je de weedburger geserveerd krijgt; bijvoor-beeld met groentefrieten, gewone frieten of met salade.Zie de site voor de deelnemende restaurants:www.dutchweedburger.com

Oceaan poëtisch verbeeldAl heel lang wilde dichter Hans Bouma zich op poëtische wijze verdiepen in de mysterieuze we-reld van de oceaan. Maar hoe kwam hij ermee in aanraking? Hij ontmoette onderwaterfotograaf en oprichter van de Sea First Foundation, Dos Winkel. Een betere gids dan deze ‘ambassadeur van de oceaan’ had hij niet kunnen treffen. Dit boek bij uitgeverij Succesboeken is het resultaat. Een poëtisch beeldverhaal over een wereld die tot grenzeloze verwondering stemt. Verwondering die uitmondt in achting, eerbied. En tot engagement, want de weergaloze wereld van de oceaan wordt ernstig bedreigd. Prijs: € 19,95. Verkrijgbaar in de webshop van de NVV: www.veganisme.org/shop

Verzameling verhalen voor MeliefDankzij Roos Boum en Sylvia de Witt hebben bijna dertig Bel-gische en Nederlandse auteurs belangeloos hun medewerking verleend aan dit boek. In maar liefst 250 bladzijden vind je spannende verhalen, pittige columns en ontroerende gedichten, over een groot aantal aan dieren waaronder honden, paarden en katten. Een boek met een lach, een traan en een denk-rimpel waar vooral respect voor het dier centraal staat. Alle opbrengsten komen 100% ten goede aan Stichting Melief, die verwaarloosde en mishandelde dieren opvangt. Het boek wordt uitgegeven door Droomvallei Uitgeverij en zal vanaf dierendag bij elke boekwinkel verkrijgbaar zijn: ISBN 978-94-91886-16-4.Via de auteurs zelf bestellen kan ook door te mailen naar bestelmeliefje@roosboum.nl. Het voordeel hiervan is dat er dan meer geld ten goede komt aan de stichting. Het boek kost € 17,95.

VeggiekidzHet is fijn en belangrijk om een mooi en goed vegakookboek te hebben waar gerech-ten in staan die geschikt zijn voor kinderen (en volwassenen). Het zijn leuke, lekkere en makkelijke recepten. De gerechten zien er heel aantrekkelijk uit voor kinderen. De re-cepten zijn bijna geheel vegan, en waar ve-getarisch, staat er bij hoe je ze kan veganiseren. Kyra de Vreeze geeft op elke bladzijde tips om de recepten nog wat gezonder te maken of te variëren. Mooi is ook dat het boek een overzicht geeft van veel voorkomende klach-ten en ziektes bij kinderen en hoe je daar met voeding op in kan spelen.Leuke website: www.veggiekidz.nlBoek te bestellen of te verkrijgen bij de boek-handel, € 17,99Door Monique Jansse en Eef Ouwehand

Peaceable kingdomDeze film laat zien hoe er met dieren wordt omgegaan in de intensieve vee-houderij (kippen, koeien, schapen, var-kens, etc.). Je voelt bij het zien van deze beelden meteen dat we echt respectvol met alle levende wezens om horen te gaan. Een mens is niet meer waard dan een dier, we zijn gewoon verschillend. Peaceable kingdom laat zien hoe we beter met dieren om kunnen gaan en hoe we toe kunnen werken naar een ‘peaceful world’!www.peaceablekingdomfilm.com

Deze film laat de kwetsbare balans zien tussen het gebruik van dierlijke eiwitten voor voeding en de invloed daarvan op de omgeving. De absurd grote hoe-veelheid dierlijke eiwitten die we con-sumeren veroorzaakt veel dierenleed en milieuvervuiling. Daarnaast laten verschillende artsen aan de hand van onderzoek zien dat dierlijke eiwitten en vetten juist veel westerse ziekten veroor-zaken zoals diabetes, kanker en hart- en vaatziekten. Zodra mensen plantaardig gaan eten, verminderen of verdwijnen deze ziektes vaak. Leerzame film.www.adelicatebalance.com.au

Shoppen bijBrandMissionGa zeker eens langs bij BrandMission in Haarlem. Hier vind je duurzame eerlijke mode en worden materialen gebruikt als bamboe, bio-katoen, linnen en tencel. Verder vind je er handge-maakte tassen, schoenen, sieraden, verzorgingspro-ducten en boeken. Zijlstraat 85 Haarlem (op maandag gesloten)www.brandmission.nl

A delicate balance

29

boekbespreking door Marlies de Jonge

Baanbrekende ontdekkingenen overeenkomsten

tussen mens en dierBarbara Natterson-Horowitz is car-dioloog en psychiater. Ze behandelt mensen maar zo nu en dan wordt ze te hulp geroepen door de dierentuin Los Angeles Zoo. Zo ook in geval van het kleine aapje Spitzbuben dat last heeft van hartproblemen. Om het aapje op haar gemak te stel-len, buigt Barbara zich naar haar toe en kijkt haar aan. Ze wordt gecorrigeerd door de behandelende dierenarts die aangeeft dat je geen oogcon-tact met aapjes moet maken, dat Spitzbuben er zelfs van stress dood bij neer kan vallen. De dierenarts heeft het over vangstmyopathie, een term die Natterson als medicus niet kent. Ze zoekt het op, ziet over-eenkomsten met mensen wat betreft de invloed die stress fy-siek op iemand kan hebben en vraagt zich af of er niet meer van dergelijke overeenkomsten zijn. Ze verdiept zich in de materie en komt tot de con-clusie dat mensenartsen zich veel meer op de hoogte zouden moeten stellen van het werk van dierenartsen om zo de kennis die daar al voor handen is te ge-bruiken voor hun eigen praktijk. Het boek Dierenbrein & mensenlijf dat ze samen met journaliste Kathryn Bowers schreef, staat vol met voorbeelden van wat artsen van dierenartsen kunnen leren. Met de aantekening dat het de moeite waard is dit nader te onderzoeken, niet met de pretentie dat per definitie een oplossing gevonden is als je weet hoe iets bij andere diersoorten werkt.

De mensenarts en de dierenartsBinnen de medische wereld is er een vrij strikte hiërarchie. Chirurgen staan aan de top en huisartsen staan vrij

onderaan. Allemaal kijken ze op hun beurt weer neer op dierenartsen en zo ontstaan twee geheel gescheiden we-relden waarbij er niet tot nauwelijks uitwisseling is van kennis. Het boek maakt duidelijk dat er veel kwalen, ziekten en dergelijke zijn die zowel

bij mens als dier voorkomen en dat het de moeite waard is om de resul-taten behaald in de ene discipline te toetsen op hun nut voor de andere discipline. Zo weten dierenartsen al jarenlang dat de kans op een succes-volle bevruchting groter is als zowel het mannetje als het vrouwtje seksueel opgewonden zijn. Dit wordt onder andere gebruikt bij het kunstmatig

insemineren van paarden door bij-voorbeeld een merrie de geur te laten opsnuiven van een hengst. Als voor veel diersoorten geldt dat een vrouw-tje geen passieve ontvanger van sper-ma is, waarom zou dat voor mensen-vrouwen dan niet eveneens gelden?

Het loont volgens de auteurs de moeite om te onderzoeken of je bijvoorbeeld de kans op een succesvolle zwangerschap door middel van K.I aanzienlijk kan vergroten door vrouwen hun variant van een aantrekkelijke hengst tijdens de inseminatie voor te schotelen. Het lijkt aan-nemelijk dat een bevruchting eerder ‘pakt’ als het lichaam er meer ontvankelijk voor is. Zeker als gebleken is dat dit bij andere dieren het geval is.

Obesitas onder libellenIn hun boek laten de auteurs zien dat er heel veel overeen-komsten zijn tussen mensen en dieren en dat zaken die voor typisch menselijk door-gaan (bijvoorbeeld anorexia, verslavingen) een variant kennen in het dierenrijk en andersom. Af en toe vliegen de medische termen je om de oren maar het boek is des-ondanks goed te volgen voor een leek op medisch gebied, staat vol met interessante

wetenswaardigheden over verschil-lende diersoorten (obesitas onder libellen) en is met de nodige humor geschreven (de geur van urine is voor veel dieren opwindend dus wellicht is plasseks bij mensen nog niet zo onna-tuurlijk als vaak gedacht wordt). Het is een mooi voorbeeld van een boek dat de kloof tussen de mens en de rest van het dierenrijk op overtuigende wijze weet te verkleinen.

Dierenbrein & mensenlijf,Barbara Natterson-Horowitz en Kathryn Bowers,The House of Books, 2013,ISBN 9789044336689

30

Vegetarisch en 100% visvrij!

Nu €5,- introductiekorting per verpakking! Kortingscode: V3GAN

Nieuw!

� � � � � � �� � � � � �

Hét duurzame alternatief voor visolie.

www.testa-omega3.com