Velika geografska otkrića

• Označavaju razdoblje u istoriji, koje je trajalo od sredine 15.do sredine 16.veka

• Vesti o geografskim otkrićima širile su zahvaljujući novoj tehnici štampe, zahvaljujući tome Evropljani su otkrili da je svet mnogo rasprostranjeniji nego što se mislilo

Uzroci

• Evropljani su nabavljali začine (cimet, vanila, djumbir, biber), slonovaču i drugu luksuznu robu sa istoka, pre svega iz Indije i Kine

• Medjutim, evropski trgovci nisu održavali direktnu vezu, već je to bila posrednička trgovina, posrednici su uglavnom bili arapski trgovci, koji su robu kopnenim putem dovodili do Sredozemlja, gde su robu preuzimali italijanski trgovci

• Zbog posrednika roba je bivala i nekoliko puta skuplja• Zbog ratova i napada bandi, takva trgovina bila je i

znatno rizičnija, naročito nakon turskog osvajanja Carigrada 1453.god.

• Zato je cilj Evropljana bio da se pronadje pomorski put za Indiju, čime bi bili izbegnuti posrednici

Preteče

• Velikim geografskim otkrićima prethodio je niz kopnenih ekspedicija Evropljana, koje su stizale do dalekih istočnih zemalja

• To su bile isključivo ekspedicije italijanskih trgovaca, koji su tada imali monopol na trgovinu izmedju Evrope i Dalekog istoka

• Najpoznatija ekspedicija je bila ekspedicija Marka Pola, izmedju 1271. i 1295.god., koji je svoj put opisao u delu “Putovanja”

• On je bio venecijanski trgovac i jedan od prvih Evropljana koji je obišao “put svile”, koji povezuje Sredozemlje sa Dalekim istokom

• Marko Polo (1254-1324)

• Porodica mu potiče sa ostrva Korčula

Preduslovi

• Velika geografska otkrića imala su svoje korene u novim tehnologijama i idejama, koje su se pojavile u doba renesanse

• Omogućena su napretkom u kartografiji, brodogradnji (u Španiji i Portugaliji pojavljuje se novi tip broda, karavela, koji je bio prilagodjen plovidbi okeanima i na otvorenom moru) i navigaciji (pojavljuju se prvi navigacioni uredjaji, kompas i astrolab)

Portugalska otkrića

• Portugalci su pokrenuli prvi veliki talas otkrića, pod vodjstvom princa Henrika Moreplovca

• Istraživali su obale Zapadne Afrike i u prvoj polovini 15.veka su otkrili i kolonizovali ostrva Madeiru i Azorska ostrva, sa idejom da zaobidju severnoafričke muslimanske države

• 1487.god. Bartolomeo Dijaz otkrio je prolaz u Indijski okean, doplovivši do najjužnije afričke tačke, koju je nazvao Olujni rt, ali je portugalski kralj preimenovao u Rt dobre nade

• Njegovim putem nastavio je Vasko de Gama, koji je 1498.god. stigao do indijske luke Kalkute

• On je imenovan za “admirala Indijskog mora”

• Vasko de Gama (1469-1524)

• Portugalci su uspeli da uspostave monopol na trgovinu začinima, istisnuvši italijanske trgovce, ali to nije dugo trajalo

• Engleski, holandski i španski trgovci su se uključili u trgovinu sa Indijom, nakon čega slabi moć Portugala

Otkriće Amerike

• Španija se uključuje u otkrića nakon konačnog ujedinjenja Aragona i Kastilje u jednu državu i okončanja rekonkviste, krajem 15.veka

• Italijanski moreplovac Kristifor Kolumbo prihvatio je tezu da je Zemlja okrugla i bio je ubedjen da se do Indije može stići putovanjem na zapad

• Kristifor Kolumbo (1451-1506)

• Špansku kraljicu Izabelu je uspeo da ubedi u svoju tezu i dobio je podršku

• 1492.god. sa tri broda (Pinta, Ninja i Santa Marija) isplovio je i nakon nekoliko meseci stigao do ostrva San Salvador

• On je ukupno izveo četiri putovanja, na kojima je otkrio obale Srednje Amerike, Kubu, Haiti, Bahame

• Bio je ubedjen da je otkrio Indiju, zbog čega je starosedelačko stanovništvo nazvao Indijancima

• Početkom 16.veka Amerigo Vespuči otkrio je da se radi o novom kontinentu, koji je po njemu dobio ime “terra America (Amerigova zemlja)

• Predstave o novom kontinentu postale su jasnije kada je 1513.god. Vasko Nunjez de Balboa otkrio Tihi okean, čime počinje proces kolonizacije američkog kontinenta

• 1500.god. Portugalac Pedro Kabral otkrio je Brazil

• U istraživanja američkog kontinenta uključuju se Britanci i Francuzi

• Oni su istraživali severniji deo Amerike, koji su Španci zapostavili zbog manjka bogatstava

• Džon Kabot je krajem 15.veka za Engleze otkrio Njufaundlend, Grenland, na osnovu njegovih putovanja Englezi su polagali prava na Kanadu

• Žak Kartije je za Francuze istraživao područje današnjeg Kvebeka

Konkvistadori

• Rudna bogatstva na ostrvima Srednje Amerike bila su oskudna, što je Špance nateralo da krenu u unutrašnjost kontinenta

• Konkvistadori su španski vojnici, istraživači i avanturisti, koji su za Španiju osvojili veliki deo američkog kontinenta tokom 16.veka

• Francisko Pizaro (1475-1541)

• Fernando Kortes (1485-1547)

• 1521.god. Fernando Kortes je u Meksiku osvojio carstvo Asteka, Meksiko postaje “Nova Španija”; on je osvojio prestonicu Asteka Tenočtitlan (današnji Meksiko siti) i zarobio poslednjeg astečkog vladara Montezumu

• 1532-1533.god. Francisko Pizaro je u Peruu osvojio civilizaciju Inka, osvojivši prestonicu Inka grad Kusko

• Doba otkrića završava se putovanjem Fernanda Magelana, koji je 1519.god. isplovio iz Španije prema južnoj Americi, 1520.god. otkrio je Magelanov moreuz, kroz koji je uplovio u Veliki okean, koji je nazvao “Tihi okean”

• 1521.god. on je poginuo na Filipinima, ali se ostatak njegove ekspedicije, koja se 1522.god., pod vodjstvom Sebastijana del Kana vratila u Evropu

• Ovim putovanjem konačno je dokazano da je Zemlja okrugla

• Fernando Magelan (1480-1521)

Posledice

• Središte svetske trgovine premestilo se sa Sredozemlja na Atlantik

• Umesto Venecije i Djenove, kao nova trgovačka sila pojavljuje se Španija; iz Amerike u Španiju stižu velike zalihe zlata i srebra, ali Španija kao pretežno feudalna katolička zemlja nije to iskoristila za razvoj kapitalizma, tako da su Španiju već krajem 16.veka istisnule Engleska, Francuska i Holandija

• Velike količine zlata i srebra iz Amerike dovele su do pada vrednosti plemenitih metala i velike inflacije, ta pojava iz 16.veka poznata je kao “revolucija cena”

• Pored rudnih bogatstava Evropljani su iz Novog sveta doneli: duvan, vanilu, kukuruz, krompir, paradajz, šećernu trsku

• Susret Evropljana sa starosedeocima bio je poguban za starosedelačko stanovništvo, kojem su Evropljani preneli mnoge do tada nepoznate bolesti i došlo je do izumiranja starosedelaca, zbog čega je započeto masovno dovodjenje afričkih robova na američki kontinent

• Katolička crkva je iskoristila otkrića za širenje granica hrišćanstva

Manufaktura

• Krajem 15. i početkom 16.veka pojavljuje se novi oblik proizvodnje, manufaktura, koja predstavlja prvi oblik kapitalističke proizvodnje, najpre se pojavljuje u tekstilnim radnjama u Flandriji (Belgija) i Italiji

• Razvija se preduzetništvo, preduzetnici zapošljavaju veći broj radnika, od kojih je svaki specijalizovan za jednu fazu proizvodnje

• Glavni cilj preduzetnika je sticanje profita• Novi oblik proizvodnje dovodi do pojave gradjanske

klase, koja donosi novi moral: podstiče se vrednost produktivnog rada, dok se lenjost i rasipništvo smatraju grehom

Razvoj nauke i tehnike

• Tehnika štampe otkrivena je oko 1450.god. u gradu Majncu, zaslugom Johana Gutenberga

• Prva štampana knjiga bila je Biblija• Zahvaljujući štampi, dolazi do širenja novih ideja

i saznanja na veći broj ljudi, povećava se i broj pismenih ljudi

• Širenje novih ideja putem knjige izazvalo je reakciju Katoličke crkve, koja uvodi cenzuru (kontrola i pravo zabrane štampanih tekstova iz političkih, verskih ili moralnih razloga)

• Johan Gutenberg (1398-1468)

• U ovom periodu dolazi do razvoja prirodnih nauka• Novi naučni metod predstavlja sintezu logike,

matematike i eksperimenta• Dva najvažnija naučna dela su: • Nikola Kopernik: “ O kruženju nebeskih tela i • Isak Njutn: Matematički principi filozofije prirode• Kopernikova heliocentrična teorija postaje predmet

naučne rasprave a prihvaćena je u velikoj meri zaslugom danskog astronom Tiho Brahea

• Galileo Galilej otkrio je teleskop i pomoću njega otkrio nove zvezde, nevidljive golim okom

• Ratna tehnika doživljava ogromnu promenu upotrebom baruta i konstruisanjem vatrenog oružja

• Suštinski se menja način vodjenja rata, konjicu, sastavljenu od plemstva zamenjuje pešadija, naoružana vatrenim oružjem

• Ovo je imalo i široku društvenu posledicu, opada uticaj plemstva, naročito u odnosu na vladara, čime je otvoren put za stvaranje apsolutističkih monarhija