218

Click here to load reader

Vergilius Gramaticus

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Gramatica en formato de cartas

Citation preview

  • oo

    CM G>O

  • Mf \/\rn\n'0'

    V!CLYO,%ke

  • \1

    LIPSIAE : TYPIS B. G. TEUBNERI.

  • PBAEFATIO.

    Cum ante hos quattuor annos de Virgilio Maronegrammatico fusius agerem *), de edendis his operibus nondumcogitavi. Haerebam enim, num hoc grammaticorum in-fimae aetatis studium tanti ubique aestimaretur quantiequidem haberem. Non deerant tamen qui mecum hac inre facerent; in his erat rei metricae investigator longepraestantissimus, Guilelmus Meyer, qui eodem fere tem-pore in libello illo satis claro *Der Ludus de Antichristo'

    (Monaci 1882) de Virgilio artis rhythmicae doctore multacum laude tractavit. Cum alii viri docti in una Ang.Mai editione neque integra neque emendata nitentes Vir-gilii praecepta grammatica eiusque genus dicendi satistricosum examinarent 2) et nova editio iterum iterumquedesideraretur, amicis adhortantibus non amplius repugnavi,quin ad opera grammatici illius diu multumque neglectiedenda accederem, quamquam me opus plenum periculosaealeae esse subiturum habebam persuasum.

    Ad emendanda Virgilii opuscula auxiliis usus sum eis,de quibus in commentatione supra laudata tractavi; acces-serunt forte fortuna fragmenta quaedam vel excerpta

    1) cf. Die Epitomae des Grammatikers Virgilius Maro nachdem Fragmentum Vindobonense 19556. Wien 1882. (Aus demJahrgang 1881 der Sitzungsberichte der phil. hist. Classe derkais. Akademie der Wissenschaften, B. XCIX S. 509 ff.)

    2) cf. Paulus Geyer, Beitrage zur Kenntnis des gallischenLateins (Wolfflins Archiv II 25 ff.).

  • IV PRAEFATIO.

    codicum Virgilianomm. Denique fontes novos alios esse

    patefacturos confidenter spero.P Cod. Parisinus latinus 13026 s. IX, olim Corbeiensis

    1)

    numero 540 notatus (in margine superiore ex Corbeiensimonasterio legitur), tunc Sangermanensis n. 1188 mem-branaceus formae maioris multos latinitatis argenteae quamdicunt cum poetas tum artium scriptores continet, atquef. 110 ars Euticii de verbo (cf. Keilii Gramm. lat. t. V477 et cde grammaticis quibusdam latinis infimae aetat.'p. 5), f. ll

    a40a Virgilii Maronis epitpmas in fine mutilas

    (desinit in verba . . . quod mihi videatur satissimum etenimduas partes praepositionem f. 40a), f. 40

    bfragmentum cuius-

    dam glossarii incipientis sic: ango stringo; amita sorormairis etc. f. 41 a Cruindmeli artem mutilam quaternioneundecima recisa (cf. editionem meam p. IV) f. 54*effusum ingenii (= Prudentii contra Symmach. praef. v. 78 f. 73a (FINIT CONTRA SYMM); sequitur Eua co-lumba fuit . . (= Pmd. ditt. 1) et pius fidelis innocens(= epilogus) cum subscriptione EXPLICIT LIBER PRV-DENTII METRICE ARTIS FELICITER DO GRATIASAMEN, deinde Tytiron ac segetes (cf. Anth. lat. n. 718 R),f. 76a INCIP DE PASIONE HYPOLITI BEATISSIMIMARTYRIS (= Prud. Perist. XI), f. 78a electio tibi xpblocus est (= Perist. VIII), Aviani fabulae inc. Bubitandimihi theodosi (cf. Froehneri ed. p. 1) f. 84

    apromeruisse

    necem (1. c. p. 49). Avianum excipiunt prima deoneitollerata

    . . (cf. Anth. lat. n. 641 R) et f. 84b Est et non

    cuncti . . (cf. Anth. lat. n. 645 R) et ut belli . . (cf. Anth.lat. n. 392 R); sequitur ANCI MALII SEUERINI BOETHIIDE CONSOLATIONE PHILOSOPHIAE carmina qui f. 92b EXPLICIT METRICA ANCII MANILII SEUE-

    1) Non est praetermittendum in catalogo vetere Corbeiensisub numero 303 (cf. Becker, catalogi antiqui p. 191) legi Vir-gilii Maronis epitoma, sed hoc libro Aeneida abbreviatamsignificari mihi certissimum est.

  • PRAEFATIO. V

    RINI etc, deinde Perita fandi iam progressum comprime(= Mart. Capell. 1. IV p. 136E) f. 100 b quino stantoaequore ponti, f. 101

    adisparat obtritis que nos i. r. (= Paulin.

    de s. Felice) f. 120b nunc opus adiutore deo solusque

    timendus, f. 121a HN ONOMA &H KTPL INCIPIUNTEGLOGE DE LIBRIS GRAMMATICORUM DE LIT-TERA ET SYLLABA ET ACCENTU ET POSITURISDiscipUna a discendo nomen accepit f. 165

    bprimae

    coniugationis verba, f. 161 a Yerbum est pars orationis {arsmalsachani in margine superiore alia manu scripta legun-tur)

    f. 181b,

    ubi de alea quaedam leguntur; liberfinitur epistola quadam ascetica f. 182 expl ep. INCIP epIOHANN . . . (ultima verba evanuerunt).

    Atque Virgilii epitomae, quae a folio primo quater-nionis quintae (numerus in margine superiore depictus est)incipiunt, inscriptionem habent hanc: ARS UIRGILII ma-ronis

    |MARONIS VIRGILII ORIUNTUR AEPITHOMAE

    XV . PRIMA DE SAPIENTIA f. 12b Explicit PBima .incipit III (sic) de UteEa

    f. 13b Explici syllabae sunt. . Capita sequentia, quae sunt de metris, de nomine, de

    pronomine, de verbo neque inscriptionem neque subscrip-tionem habent nisi quod f. 33

    bExplicit de coniunctatione.

    Incipit de numeris legitur f. 36b

    post caput de verbofinitum EXPLICIT VIII f. 37 a INCIPIT NONA DERELIQUIS PARTIBUS ORATIONIS.

    Scriptus est codex ab uno eodemque librario, atramentotamen vario. Ex verbis syllabis litteris erasis vel suprainfraque lineas positis, denique punctis persaepe litteris

    appictis correctoris vel correctorum manus cognoscas.Nonnulla enim is qui codicem scripsit emendasse vkletur,multo plura alius quidam ad idem exemplar correxit emen-dando primae manus errores, detergendo archetypi proprie-tates, quas correcturas omnes diligenter adnotavi. Erroribustamen multis liber adhuc scatet sive deformitate exem-

    plaris, ex quo hic liber fluxit, sive incuria librarii satisindocti ut videtur. Vocalium e et i, ae et e, i et y, o et

  • VI PRAEFATIO.

    u, a et u permutatio in verborum syllabis primitivis etultirais sollemnis est, unde quae nasci potuerit et saepenata sit confusio facile intellegas. h modo additur, modoomittitur. permutantur etiam consonantes u et b, f et ph,f et p, p et b, d et t, l et r, r et s, r et n aliae, quaepermutationum genera, cum ad pronuntiationem illius tem-poris vulgarem cognoscendam multum valeant, ex adno-tatione critiea non seclusi. Neque minus ad sermonemvulgarem attinet, quod m, s, t litterae finales in fine ver-borum modo adduntur superflue, modo omittuntur. Scrip-turae conpendia cum librarius non intellexisset 14, 24tent pro tenent 32, 9 gene pro genere 8, 7 supta prosumpta alia id genus scripsit, verborum distinctiones pertur-bavit locis permultis ut 43, 12 acre tenet 18, 13 muli lautornores logii necare nam cessi. denique spatia inter syllabasverbi eiusdem exstantia (cf. sapi entia 23, 3 inde dicionem

    27, 22) inde explicare licet, quod librarius utpote linguaelatinae non satis gnarus de conectendis disiungendisve syl-labis in exemplari fine versuum distractis anxius erat.

    N Codex Neapolitanus nr. IV A 34 membranaceusin 4 foliorum 289, quorum pars prior (f. 191) s. IX(ut Bethmanno obiter inspicienti visum est) vel X (ut G.Meynckio, cui apographum debeo), posterior vero pars paulopost scripta est. Satis accuratam codicis descriptionem Cat.Ianellius in catalogo bibl. lat. vet. et class. manuscr. quaein regio Neapolitano museo Borbonico asservatur p. 26confecit. Atque pars prior illa quaternionibus IXI con-

    tinetur, cum haec recentior novis numeris litteris scilicetAI pagina recta (f. 92 167) ceteris pagina versa(f. 168 289) scriptis insignita sit. Hae variae scripturaepartes variis manibus sunt perscriptae. Liber olim Roraaein bibliotheca dei principi Farnese asservatus est; s. XIIfratris cuiusdam Wigradi fuisse videtur, cuius memorialeex folio ultimo (289

    r

    ) in commentatione supra laudatap. 16 edidi. Liber ab initio mutilatus; incipit enim verbis:ipsam rem exprimat et a ceteris rebus seiungat = Porapei

  • PRAEFATIO. VII

    conimentum (cf. Keil. Gr. 1. p. 137, 17); plurima grani-maticorum scripta continet, quae post Ianellium hic enume-rare supersedeo.

    Virgilii opera f. 187205 complent. Atque epistolae,quas solus Neopolitanus servavit, foliis prioribus (187

    V

    205v) conplectuntur, quamquam post epitomas esse con-scriptas ex auctoris ipsius verbis intellegitur

    1), epitomae

    posterioribus f. 205r 217r

    . Inscribitur epistolis (f. 1 si a

    Virgilio numerare inceperis) litteris his colore rubro pictisINCIPIT PRAEFATIO MARONIS subscribuntur haecf. 18 FINIUNT BIS QUATERNE MARONIS EPISTOLAEFELICITER SALTORE 2) PER SCRIPTAE ///// sequiturIN NOMINE DEI PATRIS MARONIS VIRGILI ORDIUN-TUR EPHITHOME capitibus his divisae et ordinatae:INCIPIT I. DE UARIA RATIONE LATINITATIS finitprimus. INCIPIT SECUNDUS ID scenderatione fonorum finit INCIPIT IIII (sic) DE METRIS INCIPIT IIII .DE COGNOMINATIONIBUS NOMINUM at. q. VERBO-RUM finit. INCIPIT V

    .DE CATOLOGO (sic) GRAM-

    MATICORUM EXPLICIT MARONIS Virgilii. Oriunturephitomg. orationum partes quae sequuntur non nume-

    rantur, at inscriptiones habent has: DE LITTERA (testeMaio), De sillabis De pronomine, DE VERBO,

    1) cf. epist. IV p. 156, 6. Propter quod et ego, quia tibide nomine ac pronomine verboque breviarias expositiones perepistolas intimaverim, inferiores quoque partes brevioribus quidemsedpropriis epistolis ecplanabo,praesertim cum epitomis dellllpartibus unum feci opusculum, quae residuae sunt adverbioscilicet participio coniunctione et praepositione.

    148, 12. Quod et ego in epitomarum opere ita esse sen-tiendum scribsisse me arbitror.

    149, 18. Haec de figuris'

    dixisse sufficiat, praesertim cumin epitomarum praedicto opere diligentius de figuris quaedamdixerimus.

    169, 14. Verum quoniam de participio et in hoc et in supramemorato saepe opusculo (sc. epitoinis) sufficienter edisseruisseme arbitror, oportunum huic epistolae finem dabo.

    2) A SALTORE coniecit Maius p. 95.

  • VIII PRAEFATIO.

    DE ADUERBIO, De participio, DE CONIUNCTIONE, DEPRAEPOSITIONE, DE INTERIECTIONE.

    Ex subscriptione iterata colligi licet scriptorem velcodicis Neapolitani vel exemplaris ex quo fluxit, capitumordinem inmutasse ita, ut unam partem octo orationis partescontinentem ab altera ad generales res grammaticas per-tinente secerneret. De hac re

    7 qua librarius verba auctorisomittere vel mutare nonnunquam coactus est ; iam incommentatione memorata p. 28 s. fusius tractavi.

    Scriptus est codex manibus variis atque scripturaeCasinensi quam dicunt non absimili modo, ut Meynckioquidem visum est. In ea parte, quae Virgilii opera continet,notae marginales duabus manibus confectae exstant, quarumspecimina quaedam in adnotatione deprehendes. Quascorrecturas hic liber sit passus, ex notis patebit; cum

    autem quid librario debeatur quid correctori non ubiquepotuerit discerni, satis habui plerumque correcturas solasindicare. Atque correcti sunt non solum aperti erroreslibrarii ex exemplari non diverso, sed etiam emendataeverborum formae sermonis vulgaris propriae, quae tamenin hoc libro tanto rariores sunt quanto longius distat

    tempore ab archetypo, ad quod liber ille Parisinus propiusaccedit. Etiam glossas corrector nonnullis locis adiecitut p. 42, 9 divitia : causa 114, 1 foni : voci 114, 6 pro-clivem : productum. Multa in Neapolitano sunt omissa

    inprimis sub finem epitomarum ita ut librarium longoopere fortasse defessum laborem mutilatis et ad suumusum redactis capitibus sibi minuere voluisse conieceris.At in epistolis, quae principem locum tenent, multo minoraomissa esse videntur, quod cum in hoc libro uno serventur,grata Minerva factum esse apparet.

    Ad librum Neapolitanum primus et solus Virgiliiepistolas integras, epitomas autem decurtatas edidit Ang.Maius, in tomo V. classicorum auctorum p. 1 149. Virdoctissimus cum libro Neapolitano denuo examinato editionemalteram eamque castigatam esset paraturus, morte abrep-

  • PRAEFATIO. IX

    tus est. Pars operis incepti neque absoluti recepta estin appendicem ad opera edita ab A. Maio p. 113 166,qui liber prodiit Eomae anno 1871. Codicem in meumusum contulit G. Meyncke; locos quosdam A. Goldmanna me rogatus iterum inspexit.

    Folia quinque codicis quondam Salisburgensis(nr. 164) in fragmentum Vindobonense 19556 nunc Vsunt redacta, de quibus cum in commentatione saepius me-morata fusius tractaverim, agere hic supersedeo. Codexdeperditus maximam partem scriptus erat s. IX.

    Pretii non minoris est alterum fragmentum, quodin codioe miscellaneo Angelico numero V. 3. 22 insig-Anito exstat cum inscriptione f. 31

    T: INCIPIUNT EPITOME

    VIRGILII MARONIS. Latinus a quo latinitas prounitate dei dlti (f. 32

    r

    ). Praecedunt versus cuiusdam doctorissuper epigrammata Prosperi, quorum est ultimus : *sidereumceli cupiunt qui scandere regnum'; sequitur autem Virgi-lium Augustinus de novem musis in libro de doctrinachristiana. Fragmentum perutile, quod Arevalus primusin editione Sedulii p. 425 publici iuris fecit, in meumusum a G. Meynckio exaratum in appendice huius editionisiterum edidi. Codex est s. X (cf. Pertz. Arch. XII 376).

    Excerpta ex Virgilii epitomis inter grammaticorummultorum scripta continet codex Montepessulanus 306s. IX f. 32 s. (cf. cat. gen. des depart. I) cum inscriptionehac: DIFFERENTIAE SERMONUM EX EPITOMIS VIR-GILII. Aliud est dici quoniam iuraoant (f. 34). Se-quitur EX LIBRO CATONIS. 1) Sunt adverbia localia id est non sana (f. 35

    h). Librum in meum usum contulit

    M. Bonnet, vir doctus ac liberalis. Excerptum non inutilein appendice publici iuris feci.

    Etiam in codice Mediolanensi (bibliothecae Am-brosianae) M 79 s. XI pag. 51 r excerptum quoddam ex

    1) Edidi hunc tractatum in mea de Virgilio commen-tatione p. 13 s.

  • X PRAEFATIO.

    Virgilii epitomis exstat (cf. Montfaucon, bibliotheca bibl.

    p. 524 et Bethmann, Archiv XII p. 611) inscriptione hacornatum: HIC SECVNTVR ETHIMOLOGIE VIRGILIVSPRESBITER HISPANVS. Caelum dicitur quia piscissine natatu (p. 52

    v

    ). Sequitur Isidori ex libro etMmolo-

    giarum. Ex apographo Ad. Cinquini Mediolanensis frag-mentum primus in appendice edidi.

    Praeter haec mihi uti licuit Excerptis Nancei-ensibus, quae A. Collignon ex libro Nanceiensi (olimBoboniensi) n. 356 s. VIII IX nuper publicavit, cf.Note sur une grammaire latine manuscrite du VIIIe siecleappartenant d la bibliotheque de Nancy contenant des frag-ments inedits de Virgilius Maro (revue de philologie tom.VII p. 1322). Atque hic liber nonnulla scripta gram-matica continet quorum est princeps Glosa de partibusorationis. Cette grammaire, inquit editor, ou Glosa de par-tibus orationis se compose d'une serie d'extraits des anciens

    grammairiens mis bout d bout et souvent avec peu de suite.Quelquefois Vauteur indique la source ou il a puise; maisbeaucoup de passages sont anonymes et nous avons du enrechercher la provenance en nous aidant surtout des Gram-matici de Keil et des Anecdota Helvetica de M. Hagen.Cette collation nous a permis de donner avec la table desmatieres de la grammaire, les noms des auteurs auxquelsdes emprunts ont ete faits. H reste cependant un petit nombredepassages dont nous n'avonspas encorepu determiner Vorigine.

    Eodem modo compositus est tractatus de adverbio,qui in codice Leidensi (Voss.) n. 33 s. X f. 76* 83 aexstat. Cum Lindemannus (Ineditorum latinorum part. I.Zittavae 1832) testimonia ex Virgilio hausta neque cogno-visset neque edidisset omnia, librum Vindobonam missumdenuo examinavi totumque tractatum descripsi, ut dataoccasione eum publicarem. Quae ad Virgilium pertinentinter testimonia recepta iam reperies.

    Virgilii testimonia ex arte codicis Bernensis 123s. X ex multis auctoribus collecta in unum congessit Her-

  • PRAEFATIO. Xi

    mannus Hagenus in libro illo qui inscribitur Anecdota Hel-

    vetica, Grammaticorum latinorum tom. VII p. 189 201hoc titulo: Virgilii grammatici excerpta partim inedita.

    Quanta auctoritate Virgilius grammaticus aevo Carolinoquod dicimus et postea fuerit, ex grammaticorum illorumtemporum praestantissimorum libris colliges. Citaveruntautem nostrum Beda Venerabilis, Petrus, Clemenscogmine Scotus (cuius artem grammaticam ex codiceBambergensi M. V. 18 cognovi

    1), Cruindmelus, ano-

    nymus auctor artis Bernensis (cf. Hagen. 1. c. p. 62 s.),quibus accedent fortasse alii litteris aevi Carolini in lucem

    productis.Codices quos enumeravi omnes ex uno archetypo ser-

    mone vulgari scripto fluxisse scripturis similiter depravatisevincitur

    ,

    cf. p. 4, 4 parilla] per illa in P, perilla N;7, 13 per ceras] per ceteras PN, preceteras V;9, 9 invulae] muulae V, mulae P, mule N;

    10, 9 indi mam assinso P, indi mam mas fensu V;15, 10 duum] tuum N, trium P;18, 8 Alexandrorum] alexandriagrorumN^alexander

    agnorum P;21, 21 Jiele enim] elium P, eloim N;

    27, 5 proprii] propre P, propri N;42, 14 eandam] eadem PN;43, 12 ac retinet] acre tenet P, acretinet N;71, 14 nec gestu] nec estu P, Exc. Nanc.

    Atque archetypum illud litteris scotticis scriptumfuerit necesse est, cum fl et m, c et f, r et s, s et /J

    1) Eandem artem codex Reginensis 1442 s. XI continet,cf. H. Keil, de grammaticis quibusdam infimae aetatis comm.p. 11. A.Maius cum in folio primo codicis nomen Gainfredi quam-quam manu recentiore scriptum legisset, Gainfredum gram-maticum, anglicum hominem qui extremo saeculo duodecimoclaruit (cf. praef. p. XI), auctorem artis. eius esse perperamconiecit.

  • XII PRAEFATIO.

    p et f saepe permutatae inveniantur, cf. 13, 25 cantaumpro cantuum P 50, 11 questiunculum P 107, 18 atqui-sierit N 147, 26 praesumac N 24, 26 sine (pro /me) fewwsVN 54, 13 insinitivi pro infinitivi P 9, 4 inprimuspro infirmus N 13, 18 _powa pro /bwa P 109, 3 patisfacerepro satisfacere N 139, 22 pingue pro /m#e N 140, 22 /a-ciews N pro paciens.

    Praecedit Parisinus ut aetate ita etiam auctoritate

    Neapolitanum , inter quos medium quendam locum Salis-burgensis (nunc Vind.) obtinuisse putandus est, cum conplu-ribus locis cum P, aliis quibusdam cum N faciat. At libriParisini praestantia, quam editionis nostrae quaevis ferepagina evincit, non ita est conparata, ut cetera subsidia cri-tica praetermittere possis. Immo ad detegendos erroreslingua vulgari natos, quibus Parisinus vel maxime scatet,multum auxilii adtulerunt reliqui. Grammaticorum autemtestimonia, quotquot congessi textuique subieci, perrarolocis emendandis usui fuerunt (cf. 116, 7; 157, 6). Hau-serunt ii quidem ex fontibus non multum depravatis, atomiserunt quae utpote a sermone usitato remota non satis

    perspexissent aut quae ad illustrandas quaestiones in exa-men vocatas non apta vel necessaria essent. Nonnun-

    quam etiam e memoria Virgilii verbis usi esse videntur,ut testimonio investigando frustra des operam. Ex quogenere est illud in Anecdotis Helveticis p. 192, 11 Utrumliabet *novissimus

    9

    conparativum et positivum? Non habetsecundum Donatum, secundum Priscianum et Virgilium liaoet.Cf. etiam p. 193, 16 Sed dicit Virgilius: Quando dico*doceo hominem 9 vel c amo hominem 9

    ,

    non est accusatio,sed glorificatio et quod verius est, fit verbum *accuso' idest ago, accusatum ire facit infinitivo futuro, expulsa ireet conversa tum in tivus sic fit accusativus id est activuscum locis Virgilianis p. 36, 5 et 40, 22. Quae si rectedisputata sunt iam intelleges, quantis difficultatibus crisisoperum Virgilianorum impediatur fontibus neque uberius

    neque pure manantibus.

  • PRAEFATIO. XIII

    Restat ut de epitomarum ordine, quem in hac editioneinstitui, et de ratione rei orthographicae pauca adferam.

    Virgilium ter quinas epitomas confecisseverbis auctoris ipsiusapparet. Dicit enim p. 121, 8 . . ego ipse in epitomis ter qui-nis numero proprium pronomini indixerim opusculum. Prae-terea inscriptio cod. Parisini hunc eundem numerum servavit,cf. p. 1 MARONIS VIRGILII ORIVNTVR AEPITHOMAEXV. Atque priorum capitum ordinem facile ex librorum manu-scriptorum inscriptionibus subscriptionibusve constituas ita:I. DE SAPIENTIA (P, N in niarg.), II. DE LITTERA (cf.subscr. cod. Vind.), III. DE SYLLABA (7), IV. DE ME-TRIS (N), V. DE NOMINE (7). Capitulum autem de cata-logo grammaticorum quod in N numerum V (fortasse ex XVdepravatum) prae se fert, epitomarum opus clausisse cumex auctoris verbis in fine capitis positis p. 92: Haec vo-ois o sodales atque discentes, legum paternarum libris procunctorum utilitate atque salute excepta insinuasse sufficiattum ex subscriptione codicis Neapolitani: Explicit Maro-nis Virgilii recte colligimus. Epitomas XIV. et XIII., cuiauctor ipse hoc nomen inscripsit

    1), ex auctoritate cod. N

    cum epitoma ultima coniunxi. Quae inter capita prioraet posteriora intersunt, cum libri non satis certa tradant,ex coniectura alterum Virgilii opus Donatique

    2) principis

    grammaticorum artem exempla secutus disposui ita, utnumerum ter quinarum epitomarum complerem.

    De re orthographica, qualem instituerem, multumdiuque haesitavi, cum neque codices Virgilianos satis certos

    1) cf. p. 81, 21 Sed ne quis etiam munusculo se susciperetdefraudatum, unum vobis huius rei ponam testimonium, quodmeae clausulam dabit epitomae.

    2) Donati ars minor haec habet capita: de nomine, depronomine, de verbo, de adverbio, de participio, de coniunc-tione, de praepositione, de interiectione : quibus antecedunt inarte maiore: de voce, de littera, de syllaba, de pedibus,de tonis, de posituris, de partibus orationis, succedunt autemde barbarismo, de soloecismo, de ceteris vitiis, de metaplasmo,de schematibus, de tropis (cf. Keil. Gramm. lat. t. IV).

  • XIV PRAEFATIO.

    neque editores auctorum infimae aetatis hae in re sibiconstantes vidissem. Nolui tamen differentias ortho-

    graphicas, quas ad leges pronuntiationis tum temporisvulgaris euucleandas plurimum valere intellegerem, omninopraetermittere et apparatum criticum nimis onerare rebushis levioribus ut multis videbuntur. Itaque in textumrecepi lectiones vel maxime inusitatas veritus, ne pro-prietatibus scripturae detersis studiis grammaticis magisofficerem quam proficerem. Atque consonantibus gemi-natis 1) multum indulsi libris in his saepe concinentibus,vocalium vero instabilitati non eandem fidem habui, quam-quam etiam has ab usu vulgari discrepantes deprehendes.Tali modo me rion tam auctoris quam librariorum etParisini et Neapolitani scribendi rationem descripsisseipse concedo: quod similiter plerosque auctorum editoreset facere et fecisse, quamvis sibi non persuaserint, quisest qui neget? Ceterum orthographiae normae, quas in-libris aevi Merovingici et Carolini edendis sequamur,nondum satis exploratae esse mihi quidem videntur.

    Denique si editionem A. Mai de Virgilio grammaticomultum meriti cum hac nostra contenderis, quot et quantaemendaverim vel emendare voluerim cognosces, quamquamnon pauca supersunt, quae emendatoris auxilio indigeant,ut hac editione Virgilii grammatici studium magis inco-hatum sit quam ad finem perductum. Quae cum ita sint,multos me esse habiturum emendatores, castigatorem nullumanimo firmo sperare audeo.

    Postremo restat ut gratias agam maximas viris doctisquos libros manuscriptos in meum usum vel exarasse vel

    1) Vide qualia auctor ipse praeceperit p. 11, 13 Sciendumsane quod ubicumque vocalem quamlibet in media arte possitams duplicata secuta fuerit, eandem vocalem corripiemus ut vassafossa clussit vissit vessit , at si una s vocalis producetur ut glo-riosus visus. p. 152, 6 Hac de causa in plerisque literae du-plicantur consonantes ut cellum pro cclum et vellim pro velim etollim pro olim.

  • PRAEFATIO. XV

    a me rogatos inspexisse supra memini, singulares autemac plurimas Guilelmo de Hartel, ex magistro studiorummeorum fautori benevolentissimo, qui in opere hoc perdif-ficili me plurimum adiuvit et locis multis iisque perobscurisattulit lucem.

    Dabam Vindobonae mense Octobri a. 1886.

    Iohannes Huemer.

  • Siglorum tabula.

    P = codex (Sangerm. n. 1188) Parisinus n. 13026.N= codex Neapolitanus n. 34.V= fragmentum Vindobonense n. 19556.A = fragmentum Angelicum n. V. 3. 22.

  • I. DE SAPIENTIA.

    Toto proficit in polo nostrae connumeratio littera-turae, quia non pecuniarum contractus, sed sapientiaequaestus ratiocinamur. sapientia autem ex sapore sicnominatur, quia sicut in corporis fit gustu, ita et inanimae motu quidam sapor est, qui artium dulcedinem 5gustet, qui uerborum sententiarumque uim discernatamara quaeque refutans, suauia uero consectans. amara

    quidem dicimus quae sectarum contraeunt ueritati,suauia autem quae uniuscuiusque artis ac disciplinaesuggerunt rationem. haec sapientia biformis est, aetrea 10telleaque, hoc est humilis et sublimis: humilis quidem,quae de humanis rebus tractat; sublimis uero quae ea,quae supra hominem sunt, internat ac pandit. nemosane in hac me carpat pada, quod veluti praeposteratotelleam aetreae ordine antetulerim

    ,

    cum scandentium 15hic mos sit, ut ab inferioribus incipiant et ad supe-"

    S.Clementis grammatici excerpta (e cod. Bamb. f. 1.) Ex saporeVirgilio testante sapientia nominatur corpore gustus sit gustat discernit queque contrahunt suavia vero aetherea id est caelestis telleaque id est terrena, hoc est hu-milis et sublimis. humilis tractat rebus pandit.

    ARS UIRGILII maronis | MARONIS UIRGILII ORIUNTURAEPITHOMAE XV P, IN NOMINE DEI PATRIS MARONISVIRGILI ORDIUNTUR EPHITOME N - PRIMA DE SAPIEN-TIA P, INCIPITI. DE UARIARATIONE LATINITATIS N, inmargine ad vocem fsapientia': unde sapientia nomen accepitqf hic. 1 nostre N || 3 ratioinamur (0 corr.) P \\ 5 dulci-dinem P

    \\6 quej quae N \\ 8 veritate _ZV [| 9 uniuscuiusque] hoc

    est humilis et sublimis humilis quide sequitur in P cf. infra ||10 suggesserunt P \\ 11 tellaq; iV|| 12 hum**nis (il? eras.) Pque aequae P, quae eaq; JV" || 14 hacj ac N \\ 15 a&r N \\ 16mos] non N \\ ab] s. I. P.

  • 4 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    riora scalatim perfendiant. unde et conparationumgradus hac moda ponimus, ut primum possitiuum acsidecelsiorem, deinde conparatiuum, exhinc superlatiuumordiamus. huius itaque sapientiae parilla in homine

    5 similitudo demonstratur, qui plastum telleum afflamquehabet aetream. haec ergo pars sapientiae, quae humilisest, sublimi seruire debet, sicut et plastum afflae. undeetiam nos, qui filosophiae artibus nimie studemus, quam-libet hisdem quaedam eorum, quae antiquioribus Hebre-

    10 orum legibus , quas diuinas autumant , canitus promul-gata sunt, controuersari uideantur, non audemus tamendecelsis celsa subicere. hoc ergo nobis omnimodatimaccitandum est, ut nostram eloquentiam, nostram so-lertiam, nostrum studium nostrumque leporem, in illius

    15 aetreae legis construmentum ornatumque ministremus.etenim quicumque hancce, quam nos ualde emulemputamus, ita defendunt peric4am filosophorum, ut aucto-ritatem primae Hebreorum minulae huicce quamuis or-natae recentiori sectae postferant, incassum omne suum

    20 expendunt audatum. sed hiis praemisis ad ipsius lati-nitatis, quae minula sapidinis est minima, oratoriumtranseamus.

    Latinitas autem, ut quidam rentur, ex Latino estorta, quasi qui ipsius linguae auctor exstiterit. Latinus

    24. Latinus a quo latinitas is centenos habuisse fertur annos.hic vir magnus fuit et potens belii regiis temporibus etc. A cf.append. Clementis exc. (f. 10a): a Latino rege, qui ea inter

    1 et] ei N || 2 possitium P || 3 decessiorem P |j conparatiumP-ZVjl 4 ordeam' N\\ parilla in] per illa in P, perillaiV; per illumhominem Mai || 5 telleumq; JV || 6 aetheream iVJ 7 afliae N \\8 philosophiae N || nimiae N || 9 his N [| antiq ; orib ; N || aebre-orum P

    || 10 autumnant P || 12 decselsis caelsa P || subiecere PiVr |!13 catizandumN || solaertiam N || 14nostfaP, nostramiV || illis^jj

    f15 contrumentum P || que] qui P || 17 defendunt P || filosop*ho-rum (o eras.) P || autoritatem P || 18 caebreorum P || 20 expe-dunt P || his iV || praetermissis N || 21 que non llla P, quem inilla N, quamvis in illa Mai || oratorem N || 22 transeamus] undeorta latinitas N in mg. || 23 retur N \\ 24 orta] or P || autor P.

  • I. DE SAPIENTIA. 5

    quideni fuit Anneus, quem bis centenarium fuisse ferunt;sed quia hic Beli cuiusdam regis temporibus fuerit etlonge ante linguarum retroacta diuissio sit, negarecogimur latinitatem utpute antiquiorem ex ipso Latinousurpauisse uocabulum, sed putius ut Aeneae ac maio- 5ribus uisum est ex latitudine ipsius linguae constatfuisse diriuatam. denique cum hebream grecamue trans-edere in latinam linguam uolueris, hanc omnibus modis,loquelis orationibus syllabisque latiorem offendies. haecautem latinitas propter oratorum ornatissimum leporem 10oratio nuncupatur, unde et partes orationis intellegendaesunt partes latinitatis. at uero qui partes orationumcaraxare uolunt, nescio qua auctoritate animantur, nisiforte ut Glengus tractauit, quem Asporius secutusest, orationes pro sermonibus eloquentionibusque acci- 1&

    piendae sunt, quae in octo partes findi soleant.Latinitatis autem genera sunt XII , quorum unum

    usitatum fitur, quo scripturas Latini omnes atramen-tantur. ut autem duumdecim generum experimentum

    ceteros auctores recte utebatur. latinitas ut quidam dicuntab illo nomen accepit , sed alii rationabilius latinitatem ex ipsiuslinguae latitudine vocabulum sumpsisse ferunt. cum enim ebreamgrecainve in latinam linguam transferre volueris invenies.nec minus et hoc intuendum, quod haec latinitas propter

    latinitatis. orationes enim pro sermonibus elocutionibusque

    acipiendae solent.9. Exc. Bern. (cf. Hageni Anecd. Helv. p. 190, 16): Haec

    autem eloquentiae leporem unde partes sunt de nu-mero partes Latimtatis. orationes pro sermonibus elocutioni-busquae soleant.

    1 quidam Mai || centinarium P, cenentarium N \\ 2 belli JV||3 divisio N || fit P || 4 cogem' N || utputae N \\ 5 usurpasse N |potius N\\ Aenea N\\ 6 latinitatudine P, latitudinem N\\ 7 hae-bream PN

    \\transaedere P, transsedere N, transferre Mai || 9 lo-

    quelis P || offendies P || 10 ordinatissimum P || laborem N || 1Lorationes IV || 12 partis N || 13 cracxare P || qui actoritatem P j14 asperif P || securtus N || 15 orationes] om. N || eloquentioni-busque PN (quae) jj 16 solent JV|| 18 situr N, scitur Mai || om-nis IV || atraraetatur P || XII IV.

  • 6 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    habeas, unius licet nominis monstrabimus exemplo. inusitata enim latinitate ignis I. habetur, quia sua omniaignit natura. II. quoquihabin, qui sic declinatur: geni-tiuo quoquihabis , datiuo quoquihabi, accusatiuo quo-

    5 quihabin ueru superpossito , uocatiuo quoquihabin breve,ablatiuo quoquihabi. et pluraliter quoquihabis producte,genetiuo quoquihabium, datiuo quoquihabibus, accusatiuoquoquihabis, uocatiuo quoquihabis, ablatiuo quoqui-habibus. quoquihabin dicimus, quod incocta coquendi

    10 habeat dicionem. III. ardon dicitur, quod ardeat.IIII. calax calacis, ex calore. V. spiridon, ex spira-mine. VI. rusin, de rubore. VII. fragon, ex fragoreflammae. VIII. fumaton, de fumo. VIIII. ustrax deurendo. X. uitius, qui pene mortua membra suo uigore

    15 uiuificat. XI. siluleus, eo quod de silice siliat, undeet silex non recte dicitur, nisi ex qua scintilla silit.XII. aeneon, de Aenea deo, qui in eo habitat, siue a

    quo elimentis flatus fertur. sic per omnia pene oraculalatina haec summa generum supputatur.

    1 habias N || 2 usitate P || primo P || 3 natur P || // quo-quihabi-//- P, // quo qui habin N || declinantur P || 4 quoq; habis2V|| dati N\\ quoq: habi P | accf P, acf N\\ quoquiabin iV", blnP || 5 vero N\\ uoc bin PN\\ 6 abl P2V|J bi P, bi N\\ quoqui-habes N (inis corr.) || 7 g P , gento N || quohabium N || d P,dativu N\\ bibus PN\\ acc P, accf JV|| 8 bis P2V|| voc bis PN\\abl P || 9 bibus PjV|| incota P || 10 dictionem P, dictiones N\\11 caloreum _ZV

    (| expiramine iV|| 13 flammeae ^7"|| astrax JV|| 14vicius P || membra mortua N || 15 sileseus N || sileat PN || 16 siletPN

    ||17 de eo N

    \\18 om////nia P || 19 ac N \\ subputatur N

    Explicit PRima incipit III (sic) de liteRa P, finit prim' N se-qiiitur enim de scinderatione fonorum , cf. praef.

  • II. DE LITERA.

    II. DE LITERA.

    Litera est uelut quaedam legendi natiuitas, undeet eius incrementa infantuli e matris utero prorum-pentis aetatibus meum Aeneam aequiperauisse memini.ut enim infans dicitur qui loqui nescit, et paruulus,cum parua gressuum molimina nititur inprimere, et 5puer quando pubescit, adulescens autem cum proceri-tate corporis adulescit, iuuenis uero cum iuuentuteadulta coiugis armis ceterisque liberalibus studiis dignusfit, at uir cum omnium sensuum consiliorumque uir-tutem nanciscitur : ita etiam litera ab ipsis etiam cerae 10caracteribus usque ad quassorum conpossitionem hosceordines directat: siquidem infans appellatur, cum artenon sonet, hiis dumtaxat, quae caraxandis per cerasgammulis eisdem indicent, paruula uero est cum sylla-baruin conglutine paulatim gradiatur, puerula cum 15

    pedum mensuris crescat, adulescentula cum poetica

    Petri grammatici excerpta (cf. Hageni Anecd. Helv. p. 160) :Littera ae matris aetatibus aequiperantur qui parvaS///////////// olumina nititur habere adolescens in mventuteadultat iam dignus ad manciscitur virtute ipsis cerae casorum compositione hosque ordinis artem non sonatparvola vel glutinae graditur et cum crescit perpauca metra sufflat adiuvencula quoddam capescat virgo cum casorum doceat.

    1. Litera] aetas hominis infans qr hic parvulus puer ado-lescens iuvenis vir N in mg. m. 2 || ouedmi N || 2 u ///////tro Ncorr. m. 2 \\ prumpementis P || 3 aeneaen P \\ aequi paravisse P | |meum memini om. N [| 5 parvam P || nitatur N || inpremerePN* || 6 adulescens P, aduliscens N l \\ procertate P \\ 7 adulis-cit N 1 U 8 caeteris P || stuchis N || 9 sit P || que] qui P || 10 an-ciscitur PN || 11 cracteribus P, carateribus N\\ conposs//tionemP || 12 artem P || 13 sanet N, fort. fanet vel fonet || his N || qui PV

    _

    X

    J

    craxandif P, cara//iidis N, crassendis F||ceras Mai, ceterasPN; preceteras V\\ 14 gambulis F||hisdem V \\ indigent PVN|; 15 conglutinatione P || pallatim N \\ greditur V || pueruula P,puerumla N\\ 16 adulestula P, aduliscentula N.

  • 8 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    metra per uersuum carminula soffat, at iuuencula cumcasuum verborumque quandam intellegentiam capissat,uirgo autem cum quassorum, ut dixi, conpossitionemplenissime perdoceat. et ut aliquid intimatius aperiam,

    5 litera mihi uidetur humanae condicionis esse similis:sicut enim homo plasto et affla et quodam caelesti igneconsistit, ita et litera suo corpore hoc est figura, arteac dicione uelut quisdam conpaginibus arctubusquesuffunta est animam habens in sensu, spiridonem in

    10 superiore contemplatione.Literarum autem numerus omnibus tritus est

    ; figuraquoque palculis patet. de potestate autem, quia magnaex parte legestum est; bigerro sermone clefabo. quae-dam quidem uocalium mobiles sunt, quaedam autem

    i5 stabiles, mobilesque aliquoties fortes nonnumquam pro-scriptiuae uidentur ut a o w; etenim a cum in prin-

    4. idem p. 160, 24: et ut aliquid aperiem plasto etaffiato littera figura animam habens in sensu hoc est in

    Eotestatespiridonem vero hoc est in superiore contemplatione

    abere videtur. 11. Exc. Bem. p. 189, 5: Vergilius tamendicit que prima vocales in dyptongon non facit, sed soniamittit, ut ipse dicit: quaedam autem vocalium mobiles (nobilescocl.) sunt quaedam stabiles//////// quaedam quotiens fortes noncumque proscriptive partis producitur fortis amori at cuius eam

    su//////// fuerit habetur ut aemias micene

    ann erit in his locis aut cum diphthougi ut poenabedus.g

    1 vorsuum iV|| carminola F|| **ffat V, sofflat Mai, || ad N\\ca

    uincula V || 2 saiu N || intellegentia P || capessat V, capiescatN, fort. capiscat [| 3 casorum V \\ conpositionem V, conpossi-cionem N\\ 4 entimatiu3 P, entimantius V \\ 6 plausto JV|| cae-lest* (e eras.) P | 7 litte P || 8 ditione P, discioni PV\\ veluitP

    || conpagib; P, conpaginibusque -AHI 9 suffunta]^. e.suffulta, sub-funcla V, fufuntaiV|| animaJV|| spiritionem F|| 10 superiori PV l \11 numerum N

    || 12palculis PF, paculis N, fort. parvulis legendum|| 13 bigero 2V|| defabo JV|| 14 quidemautem om. P, || quedamautem stabilis mobelisque aliquotiens fortis -ZV j| 15 que] quaePF|| 16 videnterP.

  • II. DE LITERA. 9

    cipio fineue alicuius artis possita fuerit, e statim non

    subsequente maxime cum producatur forciosa erit, utars amor scola

    ;at enim cum in praedictis locis e eam

    subsecuta fuerit, a infirmis habebitur ut aes AeneasMicenae gannae , sic et o fortis in isdem locis erit ut *amo os origo sermo; at cum e sequatur diptongi loco

    ponetur ut coena foedus goela. u autem aliquotiesliquiscit, cum ab alia diciosiore proscribatur , ut uatisuerax uinum uox, uel a semet ipsa ut uultus inuulae.praeterea Hterarum ob hoc forciosae sunt, quia solae 10

    absque ullius alterius amminiculatione ualent ut a e o.a enim et e recte praepossitiones sunt; o quoque ali-quoties interiectio, modo autem uocatiuus omnium pro-nominum, sepe etiam uerbum actiuum licet indeclina-bile; dicis etenim o regem decorosum, hoc etenim sonat 15miror regem decorosum, unde non recte quidam eamnominatiuo applicare constant dicentes rex decorosus.c sane in copulatiuis recte receptanda est, cum opta-

    3. Cruindmeli ars metrica p. 8, 15 (ed. Huemer): Virgiliustamen Maro in suis dicit epistolis, quod duae vocales in unasyllaba diptongi iunctae totum non possunt suum exprimeresonum ut aes Aeneas et rel. 15. cf. Clementis exc. (f. 7a):item o aliquando interiectio est ut in Terentio legitur

    fo scelera

    sacrilega, o kominem impium', aliquando admirantis interiectioest ut ro meritum sublime trium quibus illa videre', aliquandopro verbo fmiror' ponitur ut est fo regem decorosum'.

    1 non] nosi N || 3 ari N \\ 4 inprimus N || aenias V \\ 5 mecenaeP, maec nae V t mecenae iV|| ganne* (a eras.) P, gan gunnaeV, fort. i. q. Cannae || hisdem Jy || iortis est F, fortis at om. P l|6 semo N

    \\ deptougi P, diptoDgi^ N || 7 ponitur V || caera P,coera V, caena N \\ gela P, goelum N\\ aliquotie*s (n eras.) P,aliquatinus VN || 8 ditio sore N || 9 uerax (r corr.) N \\ ipsa mutN || muulae V, mulae P, mule _2V" [f 10 fortiose iV|| **ab P \\ 11absquae V || aminiculatione V, amminicultione N (a corr.)

    \i

    valent] cupio qod N cetera desunt usque nulla littera || 15 f. bocetiamdecorosum Vin mg.; estenim P || 17 nomini PV \\ con-tant PV.

  • 10 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    tiuum modum negandi aduerbia non uel ne praeces-serint et idem iterato cum nec adiectione sequatur, aquo c ablata capiti testimonii adiungitur, ut ne resedeatsecundum illud Galbungi, ubi de Turno quassum

    5 facit, at uero, inquid, rex Turnus, ne populum profligaretincassum nec urbem Fidenam perderet, proeliantes penesedauit animos. ita soffonitur at uero sedauit ne pro-fligaret et iteratione c sedauit ne perderet nec inclinaretassensum. de h autem hoe dicendum est

    ; quod semper10 inspirat, nunc ad fortitudinem, nunc ad motationemtantum. nam cum semiuocalem praecesserit /", solumsonum pariter motabunt ut hfascon et faciunt f pro hf,si uero mutam c uel t ue\p, suum sonum non amittitut hcorda htronus hpalanx. n autem si eam f m p n

    15 secuta fuerit, in m sonum uertetur manente figurauel inmutata, si ita libeat, ut si dicas infecit, inflauit,confudit, inuenit, non udlet, non piget, inpossuit, nonmanet. scire et hoc uos in fine huius epitomae hocest expositionis cupio, quod nulla litera computo careat.

    20 nam a sepe quincentos, sepe trienta, sepe decim, sepeunum significat. at b quinque milia uel duo tantum;c centum uel octuagenta; d et f et n et q quincentossemper et noncentos efficiunt, i et e uel quadricentosuel unum tantum faciunt, m r s u l mille significant ;

    1 praecesserit V || 4 illut P [| galbunci V || cassum V\\6 ins t

    capsum P || fedenam V || perderec P, perderit V || praeliantesV || 7 amicos V U suffonitur F, id e supponetur add. in V Q atpederet m. al. V || 8 fort. iterato nec || 9 indi mam assinso P, indimam mas fensu V; locus perdifficilis, pro assensum fortasse in-cassum legendum || 10 ad] &P || & ad P || notationem V \\ 11 solamP || 12 mutabunt V || pro hf] p pro se PV || 13 mutuF || 14 hcorda]cofida V || hpalax

    5

    P, hplanx V || n] h V || 15 secute f. V || 17 con-fodit P || 18 nos V \\ aepithomae JP || 19 expositiones P || com-pot*o V, copoto iV || 20 a om. P \\ quingentus VN || trigintaJV, xxx F|| x PV || sepe unum om. VN\\ 21 significant P || miliaom. V || duos VN || 22 octoginta VN || et] bis om. V, d solumN\\ quingentus V, -os N || 23 nongentos F, nonecentus ^T|| effi-cient PV

    \\ quatuoscentos N, cccc V || 24 mile P.

  • III. DE SYLLABA. 11

    t} x decim et decim milia, g omni numero usque ad xsubiecta est; h ab undecim usque ad xxx; h centiescentena milia supplet; o nulli numero negatur siue

    magnissimo siue minutissimo.

    III. DE SYLLABA.

    Syllabae sunt glutini literarum, quibus uernale 5est quod nulla earum absque uocalibus literis starequeat, unde et reginae dicuntur literarum. syllabaemonades senas literas transcendere non debent utscrobs, nec duas habere uocales excepto, cum diptongusaut aliqrridatio signiflcetur ut aes faus laus fraus; 10

    disyllabae autem, cum in nomine aut uerbo aut quavisarte forint, duas tantum uocales habebunt exceptis, quaesupra diximus. sciendum sane est quod ubicumqueuocalem quamlibet in media arte possitam s duplicatasecuta fuerit, eandem uocalem corripiemus ut uassa 15fossa clussit uissit uessit^ at si una s, uocalis producetur

    13. Exe. Bern. p. 189, 13: Sciendum est sane quod dupli-cata secuta fossa i scit vessit vissit i vidit aut si unavocalis producetur superlativus grand; s duplicatam sumusra[mus].

    1 t & ixN||umero P || x] decem g N || 2 abduo xi P || fxi N ||

    triginta j^|| k] om. N \\ cencies P || 3 centene 'VN || subpplet kN, supplet om. V || numeri N \\ 4 minuissimo F, medissimo P,midissimo JV^ || Explici P, EXPLICIT .II- F, finit N || DE SYL-LABA V, incipit N de sillao in marg., om. P || 5 syllabe N1 1 conglutinae V || post vernale ras. 67 litt. in N || 6 erumN || 7 literarum dicuntur N || 8 monas PN || debeant V; con-debent JV

    ||9 scrups F, scrosps N \\ vel iV|| vocalis N || dep-

    tun P, diptongos V \\ 10 aliquid ratio N \\ faus] ficcus N || fracus

    JZVi|11 desillabae PN l

    ,dissillabe V\\ verbum N\\ quamvis N\\

    12 forintl fuerint VN\\habibunt P, habunt N || quas V || 13

    supra P II 15 eadem V || corripimus V, corripiens N \\ uossa P,forsa N || 16 clusit uisit N \\ vocales V || producitur V.

  • 12 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    ut gloriosus uisus. omnis superlatiuus gradus 5 dupli-catam semper habebit ut altissimus. sic et m dupli-cata antesitam corripit vocalem ut summus gammus,sin alias, producetur ut sumus ramus. una litera quae

    5 syllabae opus facit sicut i fortis , ita et longa erit uta e i 0. syllabarum naturas quis facile intellegit, cumtam sepe motantur, ut a nemine omnino deprehendantur,quia secundum pedum statum flexibiles sunt? etenimsecundum necessitatem mensurandorum pedum de dua-

    10 bus syllabis una efficitur et longa uocatur ut audiuade aula.

    De computo autem syllabarum, quia Terrentiusplenissime disputauit, nos breuiter disseremus, ea tantum

    quae ipse reliquit subdentes. omnis syllaba compotaris15 duarum uel trium literarum

    ,

    dicis enim al et ostendisoctocentos et rursus bpa et significas trea milia.

    Disposueram quidem de syllabis longius sermonemprotrahere, sed quoniam ad metrorum nos persanationemordo prouocat scribendi, quibus pedes et syllabae ta-

    20 xantur, idcirco commodius puto praemisa de syllabisquasi quadam praefaciuncula ad metrorum tendere ex-possitionem.

    IV. DE METRIS.Metrorum quidem conpositio multifaria est; non

    enim ad eundem ordinem naturam numerum fiuemque

    atsuperlativus om. N || 1 omn*s (e eras.~) P || superlatiusN

    || dupliata P, duplicata VN || 2 habebimt V \\ semper om. N|| altissimu ut sillabarum N cetera desunt || 4 ramus gambus V|| s*in V\\ producitur F|| 5 opus s. V \\ 6 o*F|| natures N || in-telliget P || 7 tam om. V || mutantur VN || an nemini N || depre-

    fhendentur N || 8 peduum V \\ f*lexibilesunt P \\ 9 necessitateiV|| perdum iV|| 10 vadi N\\ 12 conpoto N | 14 relinquit P || syl-labis compo P || 15 os. stendis N || 16 rur P || octocentos] da N|| p. paP || significansP, significatiV || triaiV Jj longuiusP || \Sfort.personationem || disposueramexpossitionemom.iV|| IV. DEME-TRIS ex N, qui habet post scinderationem INCIPIT //// DE ME-TRIS || 23compositio N \\ multiphara P || 24 naturaN \\ que om.N.

  • IV. DE METRIS. 13

    omnia respiciunt, uerumtanien unum nosse debet unus-quisque cantatorum, quod metra in quacumque pen-satura fona sint. metrum ex meta nomen accepit, cuiuspedes sunt dicti uelut quaedam medietates fonorum,quae quoniam necessitate cantandi a poetis disparata 5sunt in tantum, ut extrema foni parte in alterum trans-lata nullum fonum incolome remaneat, hac causa nullummetrum planum inueniri potest. multas autem metrorumcantilenas propter poetarum rhetorumque uoluntatemeorum sectae declarant. quaedam enim prosa, quaedam 10liniata, quaedam etiam mederia, nonnulla perquam ex-tensa ponuntur; quorum pauca pro uestra utilitate ex-possituri sumus. prosa quidem sunt per breuitatem,sicut in Aenea lectum est

    Phoebus surgit, caelum scandit, 15polo clarety cunctis paret.

    hii duo uersus octo metra habent, primum enim metrumPhoebus est, secundum surgit et sic per cetera fona;et ita hii duo collecti sedecim pedibus fulciuntur. omnesautem prosi uersus per spondeum edi solent. hoc autem 20sciendum est, quod inter omnes pedes dactylus et spon-deus principatum habeant. mederiorum uersuum estnec prosos nec liniatos fieri, quod magis pro cantuummodulatu quam rationis respectu consuetum est Varronecanente 25

    festa dium sollemniapupla per canam conpita,

    1 omnium N || 2 pensaturea P || 3 accipit P || 5 disperata P,dispara N || 6 translatra P || 7 fonumum P \\ incolume N || 8 in-venire N

    \\multas iteravit P

    \\a metro N

    \\9 rebtorum P

    \\10

    secta P || 12 ulitate P || 13 per bravise P || 14 sicuti IV || 15 febusP || 17 hi N || aduo P || vorsus N || 18 pona P \\ 19 duo hi N ||fulcuntur N

    \\20 aedi P, di N || 21 dactulus P, dactilus N

    {saepe) \\ 22 medoriorum P || est vers. JV|| 23 prosus P*N\\ linia-tus N || cantaum P, cantum JV || 24 cosectum P || 25 nent P ||26 feta P

    || sollempnia P || 27 copeta P, conpeta N.

  • 14 VJRGILII MARONIS EPITOMAE.

    quorum fistilla modelapoli persultant sidera.

    nunc metire per raetra: primus uersus est trium me-trorum, quorum primum per spondeum et duo sequentia

    5 per dactylos ponderantur, ut festa I, dium sol II, lemniaIII et sic per IIII uersus pari lance pensatos bis sena

    repperies metra et pedes II trigenti. at liniati uersus

    quinque semper metris metiri debent secundum illudCatonis eligantissimi rhetoris

    10 bella consurgunt poli praesentis sub fine7precae temnuntur senum suetae doctrinae.

    regis dolosi fouent dolosos tyrannos,dium cultura molos neglecta per annos.

    in hiis uersibus primum spondeus et tertium itidem15 spondeus, reliqua trea dactyli sunt, qui pedes habent

    LII. perextensi autem uersus ornato quidem sed in-rationabili circuitu pene per usque ad XII metra per-ueniunt secundum Lupi cristiani ita affantis

    ueritas ueraf20 aequitas aequa,

    largitas lauta}fiditas fidadiurnos dies tranquillatenent tempora.

    1 fystilla P, fistulaN \\ 2 syderaP || fort. persultat || 3 initterePN || vorsus N \\ 4 dua N \\ 5 dactiliis P, dactilis N || festa dium IN || sol II N, sollempnia P \\ 6 vorsus N (semper) || parari P ||pensatus P lN || 7 metr+a (e eras.) P || II] om. N || ad N \\ 8 m & rnP || debsent P || 9 cationis P || elegantissime N || rentoris P \\ 10consungunt jP [J 11 precg P, praece N || suietae P (| 12 regisP'iV|| dolosos f. P, dolos f. iV|| 13 molos] i. e. multos quod Maius

    i

    coni., || 14 hif P (| primus N j| et tertium om. N || 14 f. itidem spon-des^ P, spondeus om. N [| 15 tria iV|| datuli P || 16 exten*si(t vel r eras.) P || innarationabili P || 17 per om. N || metra om. N|| 18 lupih P; an hcristiani cf. supra 10, 14 || 20 aeqrtas P || 21 f.laudata fidas N

    (|24 tent P.

  • IV. DE METRIS. 15

    nam liic uersus, et hoc plus solito, necessaria ut credouerbi adiectione XIII metra tenet, cuius pedes suntXXXIII. sunt autem qui adiciunt trifonos et quadri-fonos uersus

    , quibus quidem non est derogandum, quiapoetis libertas quaedam suos conponendi uersus a uete- 5ribus nostris permisa est; sed tamen indubitata fidesnon est hiis adhibenda, quia auctoritate canorum soflato-rum nulla sufifulti permisum magis sequi quam exemplumuoluerunt. quorum uersus in medio proferemus. Donquidem discentis mei Donati germanus frater, duum 10uersuum canticum in laude Arcae, regis Archadum,possuit dicens

    Archadius rex terrificus,laudabilis laude dignissimus.

    Gergesusque in commentariis suis, quos de sole luna 15astris et praecipue caeli arcu septem uienti uoluminibusedidit, quadrifonis persepe usus est uersibus, quorumunum tantum in principio possito exempli et ego gratiautar. dicit enim

    sol maximus mundi lucifer 20omnia aera inlustrat pariter.

    horum ordines uersuum, quia non ad certam auctoritatemsed ad uarietates poeticorum cantuum manifestandaspossiti sunt, indagari me necesse non est, praesertimcum omnis qui uoluerit eos pensare , facillime ualeat. 25

    1 plus om. P || 2 tredecim P || 4 in quibus N || 6 prima est P ||indubita PN

    \\7 his N || canonum Mai || 8 suffatorum N || per-

    missum N || 9 voluerant JY || proferimus iV|| don P || 10 discen-tis*(s) P, discenti N || 10 trium P, tuum _ZV j| 11 anticum N\\arce

    ^T||arhca dum P || 12 dicens om. N\\ 13 ar*cadius(h) P||15 Gergissus quoque iV|| commentaris P || solef* (e ex i) P || 16viventi P, viventium

    .ZV|| volumini JV|| 17 aedidit P-ZV|| sepe P IIversibi P || 20 maximaximus P || 21 sera P || 22 ordinis N || tam P j|23 manifestas P

    || 24 fort. indagare || 25 facill*me (e eras.) P.

  • 16 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    nonnulli aiunt, quod in unoquoque gresu duum pedumprimus eleuetur et secundus inclinetur uel, ut soluatur,proprius dicam ut legit dgit mibit uddit sed nos di-cimus, quod rectum esse sentimus, quia non minus se-

    5 cundos pedes repperimus eleuari quam primos ut egdamd doce audi.

    Maxime autem baec diuersitas ob similium fonorumdiscretionem repperta est, ne confussibilitas aliqua na-scatur. dicimus enim nominatiuo cassu sedes eleuato

    loprimo, at si uerbum fit, uersa uice secundum leuantespedem dicimus sedes. sic cum dicuntur reges, primuserigitur, at cum uerbum reges, secundus pes eleuatur;quod tamen non secundum rationem metrorum, sedsecundum discretionis aptitudinem facere solemus.

    15 sicut etiam pdne imperatiuo modo primam acuimussyllabulam et nouissimam calcamus. atque e diuersoubi aduerbium fit aut praepositio, prima calcata no-uissima acuitur. sicut etiam quaedam carminum ge-nera, quae quamquam extraordinaria esse uideantur,

    20 tamen a rbetoribus ac leporicis secundum inlectum

    1. Exc. JBem.p. 190, 3: Nonnulli aiunt gressu idest sonoduum pedum syllabarum primus inclinetur ut legit dici-mus que rectum quod non minus reperimus secundos pedes ob dissimilium sonorum discrecionem reperta est ne con-fusibilitas casu elevata priina sedes at sit verbum sit cum dicitur primus eregitur aut quod non non metrorumsecundum discretionis syllabam at ex sit calca accuitur.

    1 gressu N \\ 2 secundus (s2 ex m) P || sovator P || 3 propri-mus P; prius solv. N || dicunt Mai || vaditj apices hic et infra ad-didi || 4 secundos (o ex u) P || 5 primus PN || Ugeo N \\ 6 doceoN || 7 divertas P || 8 discritio**ne (em eras.) P, discretione JV||nec confusi bicitas _ZV"

    (j9 nominativum casum

    -ZV"|| 10 atj sederatP, om. N || primus JV|| sit N || uersain P || 11 dicemus P || sed &P || ditiuntur P || 12 erigatur JV|| alevt9 P || 14 discritionis P || 15pene iV|| 15 f. primasyllaba N \\ 16 calcamus] spatium 68 litt.in N || at q ue jV || 18 f. genera quodam N || 19 quamquamjquandam P || 20 aut N || rehtoribus P || in illectum P fort. exinlectum.

  • IV. DE METRIS. 17

    uolutatum sepiter usurpantur, ut sunt cantanienta etcantatellae, quibus uel maxime Sagillius germanus etVitellius utuntur. et ille quidem in libello de mareet luna scripto statim in prooemio cantamentum insuitdicens 5

    mare et luna concurrunt unauice altante temporum gande.

    iste uero in laude Matronae uxoris suae cantatellamsatis iocundam intulit, in quadam ita infiens

    mea y mea Matrona, tuum amplector soma, 10nobis anima una heret aquae arctura.

    Et quoniam de rhetoribus et leporicis mentiunculafacta est et de metris atque carminibus sermo progressusest, uideatur mihi commodum esse, ut aliquando de filo-sophiae generibus memorem. filosophia est amor et 15intentio sapientiae, quae fons et matrix est omnis artisac disciplinae, unde et omnis qui in quacumque partesiue caelesti siue terrestri puro amore et intenta solli-citudine sapificat, filosophus dicendus est recte. nostraeautem filosophiae artes sunt multae, quarum studia 20principalia sunt: poema, rhetoria, grama, leporia, dia-lecta, geometria et cetera, quae non tam emulitatemquam curiositatem praetendunt. inter poema et rhe-toriam hoc distat, quod poema sui uarietate contenta

    1 voluntatem N, fort. voluntatum || cantametra P || 2sagiflius P || 4 ut N || staqtim P [} prohcenio P, premio JV" J|cantamto N || fort. inseruit || 8 uxforis P || cantatellatN || 9 iucon-dam P, om. N \\ quondam JV || insiens N || 10 mea (semel) N\\matronae P || |oma P, zona N\\ 11 aqua tsictnra, Hartel \\ 12reto-ribus P || 13 progressurus N\\ 14 de**filosophi8e (ph eras.) P \\ 15memorantN || amor quidamN || 16 quiaiV || 17 qua cuci pa te*(m)

    o eP fort. quacumce |J 18 amore] animae iV|| intenta N || 19 rectaP|| nostra P || 21 rehtoria P, rathria N || gamma P fort. gram-matica || dglecta P || 22 geometrica P || 23 rehtoria P, rhetoricaN

    ||24 destat P

    ||varitate P.

    Virgil ed. Huemer. 2

  • 18 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    angusta atque obscura est; rhetoria autem sui amoe-nitate gaudens latitudinem ac pulchritudinem cumquadam metrorum pedum accentuum tonorum syllaba-rumque magnifica numeratione praepalat.

    5 Sed multi in hoc tempore uim deffendentiamqueharumce artium ignorantes in rhetoria poema et inpoema rhetoriam agglomunt non habentes in meruoria,quid Felix Alexandrorum magister praeceperit una-quaeque inquiens ars intra suas contineatur metas,

    10 ne adulteretur disciplina maiorum et nos aput eosaccussare cogatur. sepissime uersus mei soliti me-minisse conpellor, quem frequenter in exprobrationemnostri temporis gurgonum decanto mulctaui tornoreslogii nec arenam cessi.

    15 Et reuera quis internas sapientiae uenas intrabit?quis omnem pernoctationem, omnem sollicitationem,omnem diem, omnem noctem erga sapientiam transiget?multi etenim sapificare incipientes a puero festim adseculi negotia relictis legitimis studiis preciti feruntur

    20 ictu, unde et nostri definiere doctores neminem eorum,qui saeculi uoluptate et cupiditate pecuniae uinculantur,ad ueram sapientiae scientiam perfendere posse. sedut ad incepta redeam, leporia est ars quaedam locuplexatque amoenitatem mordacitatemque in sua facia prae-

    25 ferens, mendacitatem tamen in sua internitate non de-uitat; non enim formidat maiorum metas excedere, nullareprehensione confunditur. de qua pauca non pugito

    1 angusto P || rentoria P || amonitate N || 2 latutudinem Nj! 3 quaedam N tonorum P || 4 magnificata N fort. recte || prae-parantN || 5 differentiamq; JV || q : sed P || 6 rethoriaP || harumce,om. N || ignorantisN || 8 quodN || silex N || alexandri agrorum N,alexander agnorum P an Alexandriacorum ? || 9 unaquaque P |lconteniatur P || 10 ne devitat om. N\\ & et P || 11 cogantur P ||13 f. gurgunum P || muli lautor nores logii necare nam cessi P || 17transeget P || 19 studis P || prciti P fort. praecito || 20 iectu P|| 21 voluptu et cupitate P || 23 a-ut P || quadam P || 24 que]quae P || 25 mendatitatem || ternita P || 26 formidant N || scin-dere N || 27 confundunt N || conpugito P, pon pigito N, nonpigeto promere Hartel.

  • IV. DE METRIS. 19

    promere exempla. Lapidus quidem in Assia minoreoratorio praesens multa reprehensione digna conscripsitut illud sol in occursu metitur maria. nulla hiic ueritasest, nulli enim creatae naturae maris profunda metiripossibile est. ergo nos dicimus sol in occursu tinguit 5mare, quo quodammodotransitorietinctousque ad posses-sores festinato perfendiens toto illis ardentissime fulgetnoctu. Lapidus itidem dicit uentus acer rdborum ra-dices euellit altas; quod fieri omnino non potest, sedtantum uentus robora labefactat. 10

    Grama est litteraturae peruidatio, quae quasi quae-dam totius lectionis semitula est unde et a peritis li-tera interpretatur legitera, quod est legendi itinerarium,cuius prae ceteris ego et laudo utilitatem, quam omnispene participat mundus. 15

    Dialecta est mordatrix omnium uerborum, quaelegi dici ac scribi ab omnibus solent exinterans quo-dammodo atque effibrans uiscera sententiarum, medullassensuum, uenas fonorum, cuius auctores in omni picturacrocitant acriterque in reprehensionem omnium scrib- 20torum rictu hiante auidant, quorum unus erat Iuli anus,pater Donati ac Donis, qui nobis dicebat multo aliudesse dici non debet et dici non oportet. oportere etenim de

    12 cf. Clem. exc. (f. 6b): Littera 'dicitur quasi legitera eoquod legentibus iter acl legendum praebet vocatur. 22. Fragm.Mont. (cf. append.): Aliud est dici non debet dici enim

    1 asiaN | 2 oraturioN j| praesens fort. praestans || repraehen-sione PN || 3 occasu N \\ mittetur N \\ hic N || 4 nullia P || naturamari N || 5 possibili N || occasum N\\ tingit ^|| 6 transtorie P J|possessores N, pessoresP || 7 perfidensiV' || ardentissimaN || fulgesN || 8 nunctu ^T|| dicit ventus robora labefacta N; atera P \\ llf.Gramma. Littera int loqui & dicere int volo & cupio. certameuqf inter plebem & populum int verum et veracem N in mg. \\12 f. quaequaedam, est peritis om. N || 12 estowi. P || asperisq;P || 13 interpraetatur PN || itenerarium P || 14 f. cuiusoartici-pat om. N || 14 pr caeris & P |J 16 dealecta P || 17 legi] fort.lege || quodamodo P || 18 effibans P || 1923 cuiusoportetom. N.

    2*

  • 20 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    oportunitate diriuatur, debere autem ex insolubili debito.unde et si dicis non oportet, non tani fieri omnino inter-dicis quam oportunum non esse ostendis, cum autemdicis non debet, indebitum est, si unquam fiat. dicunt

    5 etiam aliut esse non potest fieri et inpossibile fieri)quod enim non potest ad praesens tantum non potestet forte aliquando possit, quod autem inpossibile estquasi definite dictum nequaquam poterit effici. et hocaliter esse dicunt locutus est et dixit mihi; loqui enim

    10 inmorosioris eloquentiae est , dicere autem simplicitercommuniterque ad omne dictum refertur. dicunt quo-que aliut esse uolo et cupio; uelle enim ex quadamsuaui ac legitima uoluntate intellegitur, cupire auteminmoderatae cupiditatis est. inter bellum quoque et

    ispraelium et pugnam et certamen non paruam defferen-tiam esse adfirmant. praelium enim nonnisi in praeliohoc est in pelago effici potest, quod ideo praeliumnominatur, quia prae ceteris elimentis quadam sui in-mensitate inundando etiam et deundando quendam am-

    2o mirationis praelatum habet. bellum autem nonnisi inbelsa hoc est in campo agitur. belsa enim ob hoc di-citur, quia belsa plurima quae sunt gramina profert.certamen autem ex certo loco hoc est receptaculo exer-citus diriuatur. pugna, in qua pugilles suos utrobique

    debito debet indebitum si fiat. 9. ib. Aliud est dici-tur locutus est et eloquentis capere immoderate

    Eraeliumet certamen et pugnam esse differentiam pre-

    um quam clementis (?) admirationis habent belso belsum ab quod a certo loco pugna iaculationessuas pugilles

    19 deberedixitmihi om.N || 1 insulubili debeto P || 3opor-tumum P || autP || 4 indebetum P || 5 aliut P (semper) || 8 definitaeP || 10 morosiris P || 11 refertur] inter volo & cupio iV|| 13 sauiP || 1421 cupiditatis estbelsa om. JV|J 16 in om. P || 17 pylagoP || 18 caeris P || quamdam P || 19 ammiratio**nis (ne eras.)P || 22 grami+na (a eras.) P || 23 cepto P; certo loco dirivaturN cetera desunt usque inter plebis || exertus P || 24 utribique P.

  • IV. DE METRIS. 21

    pugiones iectant. dicunt etiam, quod alia sit plebs,alius popnlus; plebs enim haec erit, quae plenis agrisdomibusque omni substantia redundans per hoc necbelli peruicax nec doctrinae exstat efficax, populus autemex pope hoc est ex fortitudine uel manuum uel sensuum 5sic appellatur. unde Honoratum reprehendimus gra-maticum, qui canit plebs in bello congregata est. et alioloco uerus inquit poeta sic ait. hoc quam stulte lo-cutus est, cum hoc dicere debuit uerax poeta. uerusenim ad naturae tantum ueritatem refertur, uerax autem 10dicitur qui nequaquam mentitur. non bene etiam pleri-que consummotionem in bonam partem et consummationemin malam acceptant, cum consummotio ad defectionem,consummatio ad perfectionem pertineat. male quidamloquelas in elocutione intelligi uolunt, cum loquelae 15diminutiuae sunt quasi simplicia clefia. loquelae per eet unam l scribendae ad perfectam pertinent elocutionem.^iror etiam cur creaturas pro elimentis et elimenta procreaturis ex nostris et quidem sapientes quidam possuere,cum elimentum nonnisi aetreum quasi diuinum aliquid 20uocandum sit. hele enim apud Hebreos deus erit, unde etapud Grecos helium sol dicitur. creatura autem uocaturquidquid de terrae materia creatum sit. sunt elimenta hocest initia litteraturae, quae ex eliminatione hoc est ab

    pugines mentitur. consuinptio ad defectionem consummatiovero pertinet. 14. ib. Male quidam elocution cuiusloquele per e et eloquutionem.

    2 inter plebis et populus : plebis enim N || pleni PN || 4 per-viacax P || doctrina N \\ 6 bonoeratum P \\ 8 sicut P || 8 f. appel-latur inter verus et verax verus N cetera om.

    \\9f. veraxnaturae

    om.P || llf.nonetiam om. JV || 12conmotionemP || 13 pallam P \\14 consumotio-consumatio P

    \\15 loquiHas || elucutione P || 16 di-

    minitivae P || 17 pertenent P \\ eloqutionem P \\ 18 cur quod N || 19creaturuf N\\ 20 elimntis ^1 || nri iV|| aetbereum iV|| 21 ebreusP, bebreos JV|| 22 erit] dicitur JV || elium P, eloim (0 ex corr.)N || 23 materise P || sit] est N.

  • 22 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    inscribtione uocitantur. haec de dialectica arte sint dicta,quam sofisticam id est argutam siue ex sapidio sapidiosamnonnulli appellauerunt. nunc ad geometricam ueniamus.

    Geometrica est ars disciplinata, quae omnium her-5 barum graminumque experimentum enuntiat: unde etmedicos hac fretos geometres uocamus id est expertosherbarum.

    Est et alia filosophiae ars, quae astronomia nuncu-patur, quam mathesin Greci uocant, quae astrorum om-

    10 niumcursusliniasqueostendit, in qua arte temporum signaet operum oportunitates intelleguntur. ex qua XII signaprincipalia supputantur, quae Greci mazaron uocant,apud quos tamen non XII signa sed sedecim habentur,quorum sunt nomina mon, mah, tonte, piron uel dameth,

    ^perfellea, belgalic, margaleth, lutamiron, tamimon, ra-phalut et cetera; quibus omne humani generis ius gu-bernari putant. sicut Aemerius de muliere quadaminfatua dicebat haec ideo patitur, quia in prima nocte^qua uxorata est, mon cumbelgalic cucurrerunt. sed quia

    20 stellam ex sese factam esse nulla ratio credi permittit,gubernari humani status iura et mores per astra cre-dere nulli sensato fas est uiro, sed putius per inmensamillam potentiam, ex qua et stellae factae sunt, omniumquoque hominum et tempora reguntur et opera, quam

    25 potentiam diuinitatem et per hoc deum a culturae illius

    1 daelectica P, de om. N || 2 soffysticam P || sive ex] sineP||2 f. quamueniamus om. N || 4 geometria N in marg.

    bis geometrica astronomia || disciplinata om. N || g, P || 5 expiri-mentum j^

    ||et om. N\\Q ac P, hac f. om. N || geometris N\\

    expertus P || 8 astronomi P || 9 mahtessint P || vocant** (ureras.) P || astronomia id N cetera clesunt I 10 leniasq; P || 11 etom. N\\ oportunitatis ^T|| 12 Goeci P || 13 tamen om. N\\ XLI JV|| signi P, om. N || sedecim] XIII I N || 14 m tonte P || phinonJV|| dametht, damech N \\ 15 perfellae P, p f fellea JV|j margalet2V|| lutamrion N, tamiron P || taminon JV|| 16 gubernaturi JV||17 f. sicuthaec om.N

    \\18 infatuia P || deceba*t (n eras.) P || noc. .

    qua P || 19 belgalith JV || 19 f. fort. concurrerunt; id est stellae duaeadd. N cetera usque Dpicam hoc est rationabilem desunt || 20 stella facta P || 22 sensatio P II imensa P II 25 diunitatem P II dni- a P.

  • IV. DE METRIS. 23

    uiris ac mulieribus uocari et inuocari sepe uideamus.omnis igitur humana industria, omnis ad hoc spectatsapientia, ut de inferioribus ad superiora conscendat,quo scilicet naturalem omnium rerum notitiam hoc estfisicam disputans, ethicam quoque quae ad morum emu- 5lumenta pertenditur legitime transcendens , logicamipsam hoc es$ rationabilem supernarum rerum attinguatdisputationem.

    Illud quoque omni sapienti sciendum atque scru-tandum est, quomodo et qualiter sese plastus homo 10habeat, qui primum plastum ex limo dein afflam exsuperioribus et haec ineffabiliter coniuncta habet, dis-simili natura in semet ipso perfruens. plastum quidemquasi materia uiliore conpactum utpute ex liquidis etaridis, frigidis et calidis rebus conexum in famulatum 15sibi affla, quae est anima, nouerit deputatum. sed quiaanima ad hoc tantum imperat corpori, ut animet sicut etomnia animantia, ergo nisi haec anima mentem et ratio-nem habuerit, nihil ab animantibus deffert, quae utroquecarent. sicut anima corpori , ita et mens animae et 20ratio praesulat menti. mens de metiendo dicta, quan-do subtiliorum sensuum mensuram aperit animae, inqua capacitate tali quadam facta superior ratio infussaperfecte eam sapire facit in cunctis. secundum triplicemergo sapientiae, quam diximus, regulam triplex quoque 25in homine status est. anima quidem naturalia sapit,in qua est et ingenium, de ingenuitate creationis crea-

    8 sapi entia P || inferiobus P || 4 quos cilicet P || 5 ehticam P|

    ! quoqui P |j 6 l*oca P || 8 dispotatione N || 10 sese astus (sic)P, plaustus JV* || 11 plaustum N || 12 coiuncta P || diesimili P || 13plastum] de plasto et affla id est corpore et animo N in mg. || 15infabulatum N, infibulata Mai || 17 ab hoc P || 18 animantem P,omnia mentemN || 19 deffert P, difertN || quaementi om.N || 21prsul*T (e eras.) P || mens enim N \\ metiandoN \\ quandam P ||22 f. inquam capacitatem P || 23 infusa N\\ 24 perfectse P , per-fect^ N || sapiri JV || 24 f. in cunctisregulam om. N || 2*5 triplefx(f corr. ex i) iV|| quoque] quidem N\\ 27 ingen*um P, de animamente et ratione N in marg. || de ingenio vitae creationis N.

  • 24 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    toris sibi insertum ac nominatum. mens autem moraliaintellegit, in qua est memoria, qua uisa uel auditatenaciter memorat et in ipsa uelut in quodam integrouasse congregans innumeris cogitationibus scatet. ratio

    5 uero superiora et caelestia perlustrans intellectum qua-dammoda ignitum flammosumque possidet. non in-merito itaque praeceptores nostri et praecipue Sulpitaatque Istrius hominem mundi minoris nomine cen-suerunt, quippe qui in semet ipso babet ornnia, ex

    10 quibus mundus constat uisibilis. terra enim in corporeet ignis in anima, aqua in rigiditate et aer in cogi-tamentorum uelocitate accipitur, sol in splendore sa-pientiae, luna in incerto et instabili statu diuitiarumiuuentutisque , campus floridus in nobilitate uirtutum

    15 et mititudinis plania, montes in exultatione generosi-tatis, colles in successione hereditatis, ualles in humi-liatione tribulationis

    , ligna fructifera in fructibus lar-

    gitatis, ligna sterilia et loca aspera et uoraginesinmundae spinae quoque et tribuli in malis moribus

    20 auarisque hiatibus , serpentes et pecora in simplicitateatque prudentia, mare quoque undosum biluosumquein turbinosa cordis profunditate hominis et in ipsaratione.

    His omnibus*

    licet alio itinere decursis ad nostrum25 propossitum hoc est ad metrorum parationem fine tenusrecurramus. omnis uersus exametrus siue eptametrusrhetoricus est

    ;trimetrus autem et tetrametrus et pen-

    1 men P || 3 teneciter P || et in ipsa om. N || 4 vasse N, vassaP || ra*io (t eras.) P || 5 superior*a (e eras.)P || 5f. quodam modamP, quodammodo N || 6 flammosumiV, famosumqueP || 7 precipuerP || Sulpicia Mai || 8 istius iV|| h omnem P || 11 in** P || a*er Ni| 12 accipitur om. N\\ 14. campos (o ex u) P || nubilitate PNl ||15 multitudine planitiae N || in om. N || exaltatione N || 18 steriliaP || apera P || 19 Tnmunditia////// N \\ 20 semplititate P || 21 bi-losum 7/ T, beluosumq; iV|| 22 aridis V \\ homines V \\ et om. V\\24 aliis tenere N

    \\25 propositum F.N || patione P, narrationeVN || sine tenus VN \\ 26 omnes V \\ vorsus V{N \\ 27 rehtoricos

    P, r&horicus V \\ &etrametrus P.

  • IV. 1)E METRIS. 25

    tametrus poeticus est, de safico autem et heroico uer-suum metro in quadam epistola, quam inter duodecimad Donatum Romam missimus, discribsisse me suffi-cienter memini. uereor ergo, ne si haec eadem repe-tiero, fastidiosus magis scribtor quam sollicitus doctor 5haberi incipiam. de grecis autem metris, quorum na-tura dissimiljs et longe diuersa, nihil hiic disputarenecessarium reor cum latinum opus efficiam. ante omniaautem trea ista omni doctori carmina conponere uolentinecessaria sunt, ut primum discribendarum literarum 10notitiam habens singularum modos mensurasque de-pinguat ac syllabarum neue uersum uersui et metrummetro commisceat, ne sua uel suorum ars bene con-possita per scribendi inperitiam nihil lucri legentibusconferat. tum deinde ut in orationis partibus et ro- ismana ueritate non fallatur, ne quod eloquenter se con-possuisse putarit, ignorata ueritate latina risum prolaude adquirat. tertio ut in suis carminibus unum-quemque uersum suo reddat iuri, ne sicut rex AlexanderMacedo cuidam sibi laudis carmina decantanti audenter 20exprobrauit, suo uitio praeciosarum sit fuscator mar-

    garitarum.

    1 poeticos P || saffico JV, sapico V || ierochco P, heroico (Ojex u) N || vorsuum V, vorsum N || 3 discripsissem N || 4 ni si N| jhaec om. V || 5 fastidiosis N || scriptor VN || 6 croecis P || 7 de-

    similis V || versa P || hlc VN || disputari V || 8 omonia N || 9 triaV || doctore N || carimina P || 10 prim V || 11 singularem V ||modus VN || depinga V || 12 ac om. V || versuum PV\\ 13 sorum P|| arr N\\ pene F|| conposita VN || 14 inperitam N\\ legen tibus(legen in ras.) P || 15 conferat or. om. P || oratione P || 16 ne]de N || sese V || 17 putar& PF, putarat N || 18 laudem N\\ 19

    sibi laudisrex om. V |j alaxander P || 20 macido PN || carmina N || decan-tandi P, decantenti N || 21 fus car* P, furcatur V.

  • 26 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    V. DE NOMINE.De nomine breuiariam epitomam edicturus erogare

    prius debeo quaerimonantibus , qua diuitia nomen om-nibus partibus latinitatis praelatum sit , cum in Hi f bo-norum elocutione et conpossitione primatum estimatur

    5 uerbum. super hoc Aeneas X libros edidit, ex quibusego unum tantum sumere oportunum puto. quassumnomen inquit secundum sensum principium est, non se-cundum appellationem. cumenimnasciturhomo, antequamrem aliquam agat uel discat uel sciat, nomen illi inditur.

    10 nomen ergo principalis pars latinitatis est. cuius qua-litatis uiriin, quae prima illi accidit, tractare temptabo.

    Qualitas nominum non bipertita, ut quidam rentur,sed multipertita ; uariis siquidem et multis consistitspeciebus. nonnulli tamen de propriis et appellatiuis

    i5nominibus quaestiones obtendere constant, quasi pro-prium sit aliquod nomen latinum. omnia namque no-mina latina, immo omnia fona ita inuicem conexa sunt,

    1. Exc. Bern.p. 191, 5: Interrogare debeo cur nomen om-nibus partibus Latinitatis praelatum sit inf hiborum com-positione praecipuum estiatur (sit corr. m. 2) verbum Aeneasinquit: nomensecundum sermonem principium est, non secundumappellationem cum priusquam indicitur quare (ex coni. edi-toris) verbo praeceait nomen pars orationis principalis La-tinitatis. cf. etiam 191, 14. 8. Exc. Clem. (f. ll b) : cum enimnascitur indicitur et ideo verbum praecedit.

    Expl. IHI. INCIPIT V. DE NOMINE. F, inscript. om. PN\\1 aepithomam P, epitomae N\\ eduurus N\\ rogare P, rerogareN || 2 pri*u8 (m eras.) P || querimonantibus IV || divicia P || 3 hibonorum P, hiborum j^ || 4 eloquutione V, eloqutione P || in-positione V || primatum tenere F|| estiatur PN\\ 5f. superputoom. N\\ 7 secondum P, scdm ^T|| principatum F|| 10 f. cuiustemptabo om. N || 11 uerim P [| accidi V || 12 nomi//////nu (nii inras.) N\\ qui P || bipititae P || qui JV || renteir P || 13 muli aper-tita N || siquidaem P || consist& P || 15 questionantur N || contantP || 16 prium P || 17 latinae P || omna P.

  • V. DE NOMINE. 27

    ut quodque sicut alteri heret ita ab altero appelletur.propria ergo nomina non seeundum simplicem sonumsonanda sunt, sed secundum subtiliorem quandam inter-pretationem. proprietas quippe duas res significat autspecialitatem aut propriorem ordinem: proprii enim 5recte dicuutur qui in primordio ciuitatum honore ueldignitate uel censu scribuntur, unde et Cicero de Iustinoquodam Romano scribens ita infiuit Iustinus autemproprius omnium sese obdedit hoc est primus omnium.proprie ergo nomina primaria dicenda sunt ut Boma 10Carthago. communia autem inferioris ordinis sunt utciuitas. de re autem et corpore multi hessitant. reshebrea litera est quae interpretatur caput. res ergohoc est quod et primarium nomen. sicut ergo a pri-mario quolibet ducatur exercitus inferior, ita et capite iscorpus omne regitur. appellatiua autem nomina multi-fidas species habent; quaedam enim nomina principaliasunt ut rex, quaedam primatiua uocitata et multas obcausas postea repperiuntur inmotata ; alia enim ob uic-toriam, alia ob dignitatem, alia ob infamitatem, non- 20nulla ob amorem indita sunt. cum enim Scipio Affri-canos et bello uicisset et in dedicionem recepisset, etipse Scipio Affricanus dictus est. Gordonus propterMisanorum opullentiam dignitatemque, quibus praeerat,Misanus et ipse uocatus est; Mantanus quoque propter 25auaritiam uoracitatemque, quae Tantalo uernacula sunt,

    1 heret P, eret N || 2 f. propriainterp. om. N || 3 inter-prsetationem P || 4 quippe om. N || dus P || significait P || 5 pro-pr P , propri N || 6 f . civitatumcensu om. N || 7 censuf (f ex n)P || 9 omnius P || obsedit N || omnia N || 10 proprise P, propriumnomen N || 1012 ut Romacivitas om. N || 11 chartago P || com-monia P (ubique fere) || 12 sitant N || 13 ebrea P || 14 primamrium P || 15 quolibet P, om. IV || 15 f. inferiorregitur om. N \\16 nomi P || 17 f. principaliaprimativa om. JV|| 18 primatum P|j 19 repperiunt P || victuriam ^T|| 21 scripio N (semper) \\ affri-canus N || 22 indicionem JV || 23 dicitur ~ N, ductus est P ||Gordunus P || 24 opullentiam N \\ pre eram N | 26 cantabo P.

  • 28 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    Tantalicus uocitatus est. Samminius autem auunculusmeus

    7 quia goela erat matri suae hoc est leetuosus,Goelanus usque hodie uocitatur. alia sunt agnomina, de agris uocantur ut Parthi de Parthe. cogno-

    5 minum autem duplex regula est: nomen namque quodpostea inditur, primo et adhuc inmotabilinomine manentecognomentum appellatur ut Paulus Fabius. multa tamende cognatione carnali cognomina dicuntur ut Saurinusde Sauris. multis autem praetermisis qualitatis spe-

    10 ciebus ad necessarias ueniendum est. nomina primistatus inmobilia sunt, quae nullis adiciuntur ut rex;deminutiua autem quamuis et ipsa inmobilia sunt, abhiis tamen nominibus, quibus herent, persepe generediscrepant. nonnumquam tamen concordant: dicis enim

    15 taberna, ex qua deminutiue fit tabernaculum. dicituretiam poera ex qua periculum, quam Latini non benemutarunt ut pro r n sumpta poenam uocent. lapisest ex quo habes lapiculam. quae autem concordantmulta sunt ut hostium hostiolum} riuus riuulus, flagum

    12. Exc. Bern. p. 191, 25: Deminutiva autem suntquando nullis adiciuntur, ab his tamen sepe genere pera motaverunt {corr. m. 2) sumptam penam ex qua rivolus hodorem (an hodor e in cod. ?) ferris ferra vin-culum quia nomina littera. 15. Ars anon. Bern. p.71, 4:Item Virgilius Asianus de diminutivis dixit: taberna taberna-culum facit, pera periculum, lapis lapicula, hostium hostiolum,ribus ribulus, flagum flagellum, fer hoc est epulum ferculumfacit : hoc autem (aut cod.) nomen fer tertie declinationis estet sic flectitur, fer feris et cetera et facit fera. item bax, indefit diminutive baculus.

    1 avunculus m. om. N\\ 2 erit N\\ 3 goelanus vocitatus N \\4 parti N || partha^ P, parte N || 5 namque om. N\\6 et om. N|| inmotabili mine P om. N\\ 7 Paulus F. om. JV|| 8 sauritus (u2ex corr.) N || 9 saureis P || specibus P || 9f. multisest om. N ||11 adicuntur P, adieciuntur N || rex P || 12 sunt P || 1215inmobilia sunt sicut taberna iV|| 13 gerse P || 15 dseminutive P ||17 supta P || lapes P || 18 est om. N\\ ex (x corr.) N || lapiculum(u2 corr.) N \\ 19 f. flagam flaga | lum P.

  • V. DE NOMINE. 29

    flagellum, in quo quidam r addunt superflue ut fitflagrum, nam flagrum quod flagrat odor est. fer fer-cuhim, fer enim epulum est et sic flectitur fer feris etfacit fera; bax baculus; macula autem et tabula, fibula,macellum, uinculum, garbellum, quircula, quia nomina 5primae possitionis non habent, deminutiuae esse nonfacile creduntur. at autem Cicero solebat dicere Jiaecesse diminutiua ex sensu non ex littera. diriuatiua autemnon unius moris sunt; quaedam enim in nus syllabamdesinunt ut de terra terrenus, de monte montanus; 10

    quaedam in cus, maxime quae de regionibus et gentibusdiriuantur et sectis ut Macidonicus, Sarmaticus, Ger-manicus, gramaticus et cetera; quaedam in tis ut ce-lestis leuitis\ quaedam in eus ut igneus; quaedam inius ut Aegiptius ; quaedam in lis ut carnalis animdlis. 15sciendum quod omnia diriuatiua nomina adiectasemper sunt.

    De conparatione pauca dicenda sunt. possitiuusgradus cum genitiuo seruit, licet ex sollicismo, tamen

    superlatiui facit opus ut sapiens sapientum, quasi hoc 20diceret sapientissimus sapientum. nonnumquam etiamconparatiuus gradus cum genitiuo cassui adhesserit,superlatiui opus facit et hoc non rationis sed uetustatisest, dicis enim maior omnium, acsi dixisses maximus,

    8) JExc. Bern. 191, 18: Dirivativa autem sunt moris in us grammaticus quaedam caelestis quaedam animalis.tf. etiam art. anonym. Bern. p. 69 , 37.

    2 flagum N \\ sit f*agrum N \\ nam fla*grum N \\ quod**N || 4 ferea P || bac P || *at (t in ras.) N || 8 diminutivea P (| diri-vativa JV || 6f. quaedamdesinuntom. jftT H lOdesinunt P || de^ om,P

    ||11 et gentibus om. P || 12 derivantur (e ex corr.) Nut saepe ;

    sictis P||12 f. macedonicus grammaticus sciendum N\\ 14 levitis

    is in ras. P || 17 dirivatia P || 18 de conparatione nihil aliud ^?v

    l positivos N || 20 faciet N || sapientium N \\ 20 f. quasisap. om.N || 22 cumparatius P || genivo N || adhserit N \\ 23 superlativi]i.> ex N\\ 23 f. et hoc est om. N\\ dixisset N

  • 30 VIRGILII MAROMS EPITOMAE.

    et contrario cum superlatiuus gradus ablatiuo pluralifuerit adiunctus, pro conparatiuo accipietur; sed hocbarbaricum estDone dicente tu es omnibus fortissimusregibus, hoc dicit fortior omnibus. de conparatiuo autem

    5 non parua nascitur quaestio, utrumnam idem gradusutriusque numeri cassui ablatiuo seruire debeat, antantummodo singulari aliis hoc confitentibus, quod utrum-que recipiat cassum, aliisque autem deffitentibus, quodabsque singulari ablatiuo aliquem habeat cassum, cui

    10 rite seruiat. ego A e n e am , quem falli in nulla eratpossibile ratione, sequens confidenter assero, quod con-paratiuus gradus utriusque numeri cassui ablatiuo rec-tissime seruiat. conparatiuus gradus nominatiuo cassuiabsque conparandi aduerbio, quod est quani, adiungi

    15 non debet. possitiuus gradus pro conparatiuo poniturbarbarice sicut Horatius ad me quondam scribenssic factus est suo magnus doctore pro maior et iterumaput Flaccum legimus rationabilis omnibus pro ra-tionabilior. sed haec licet indubitatam nobis auctoritatem

    20 non exhibeant, tamen quia a plerisque gnarissimis uirisussurpata sunt, apertam diffissionem inferre non debent.conparatiuus gradus superlatiuo incongruentissime prae-

    22. cf. art. an. Bern.p. 80, 21: Item Virgilius Asianus deconparatione dicit: Conparativus gradus

    1 et contrario om. N || 2 f+erit N m. al. [J 2 f. sedest om.N

    || 3 donae P || fortis simos N || 4 cumparativo P \\ 5 non] cumP || 7 aliis] absquae P \\ 8 recipita P || caussum P \\ alis P |J diffi-tentibus (corr.) N \\ 9 aliquis ingulari* (s eras.) P \\ abeat PN l|| 9 f. curite P || 10 f. ego assero N cetera om. \\ 11 confitenter P ||12 ablativum P

    \\13 conparativos N || nominativus P 1 corr. ino

    14 adverbio* quod* (0^ ex u) N || 15 possiti*us iV|| gradus om.'

    ||16 barbarice om. N

    \\oratius scribens N

    \\17 factus] i. q. fatus

    i| 18 Falcum P sed cf. infra \\ et rationabihs JV|| 19 f. sedquiaom. N || dubitatam P || 20 exibeat P || a peeristi P || gnarissimis(is ex us), garrissim*is N \\ 21 difensionem V } difi/////one* (m

    n

    eras.) N || insperari (rari corr.) N || deb& P.

    Sr3

  • V. DE NOMINE. 31

    ponitur ut maior maximo : superlatiuus quippe omnibussuperequitat sicut et possitiuus omnibus subsedet. con-paratiuus autem uelut quaedam medietas scalaris etpossitiuo altior et superlatiuo humilior est gradus quasipossitiuus superficie, sed qualitate superlatiuus ut praeci- 5

    puus egregiusque et cernuus. dicimus enim praecipuusomnium, egregius patrum, cernuus regum.

    Nunc de genere tractandum est nominum. quadri-formia genera sunt sicut omnibus patet legentibus.primum masculinum, secundum femininum, et hoc sic 10orditur, quia secundum leges antiquas uir mulieri prae-latus est; neutrum autem ideo dicitur, quia et in de-clinatione et in qualitate nec aperte masculinum necabsolute dicitur esse femininum. commune autem genusduplex est. etenim masculino genere et feminino com- 15munia nomina sunt ut sacerdos dies finis renis lacus;sed cum masculino genere sit, sic declinatur lacus lacilaco sic acus aci aco sic domus domi domo et faciet

    quippe gradus omnibus praecellit et supersedet sicut et posi-tivus autem gradus humilior est (humiliorem cod.).

    12. Exc. Bern. p. 192, 15: neutrum autem quod cu-mune autem duplex est masculino genere et feminino. nominacommunia lacus si masculini generis facit domorum domusat feminino genere sic acus domus et facit domus domibus eadem est.

    1 quippe om. N || 2 supersequitat P, superiacitat V |J sub-sidet (i ex e) N\\ 3 velud P || meditas P, om. N\\ scalar*f P ||4 humilior* N\\ gradiis (" de nomine in marg.) P \\ 5 superficePN l || 5 f. utcernuus om. N \\ 6 cernus P lV || 7 cernus V,ceruus (n m. al.) N || post regum ras. 45 l.in V || femeninum neu-trum commone m. f. N

    \\10 primus V, om. N \\ si V \\ 11 anticriasV

    || praelatus JV || 13 et om. N\\ 14 dicitur e. om. N \\ co*nmune Vl| 14 f. commune id* masculinum et feminum nomina N\\ 15 ess(& in marg.) autem P || masculinum P 1 corr. || generi P || com-monia V, communias N \\ 16 nomina c. VN || sacerdus P ]N l \\ finesN l || rinis P || lacus] a in ras. P \\ 17 com P || generi P, masculigeneris N || declina+tur (n eras.) P, declinabitur N H 18 domo]mo N.

  • 32 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    domorum domis, at feminino dicitur lacus sic acusdomus et faciet domuum domibus. lapes pulues cinesmasculina sunt, lapis puluis cinis feminina sunt, sed de-clinatio eadem est. communia etiam masculino et neutro

    5 inueniuntur ut fulgor murmor frigus buxus. sunt etfeminino et neutro communia ut tellus holus. omnisautem animalis aut auis nomen proprium genus haberenon potest, antequam discernatur cuius sit generis ex-ceptis dumtaxat hiis, quibus propria in utroque genere

    10 nomina possita sunt ut taurus et uacca, bos bouis, arieset ouis. nomina autem, quae omnibus generibus aptantur,non communia sed omnigena dici debent ut felix ueloxuerax amens diues prudens.

    De numeris autem hoc tantum dicendum est, quod15 sequestrata singularitate et pluralitate manifesta multacommuma utrique numero inueniuntur ut sepes nubesdies clades fames sedes uultus tribus gresus et cetera.at terra, in qua hominum genus est, turba ac tribuspopulus plebs contio, licet singularem numerum prae-

    20 ferunt, pluralia tamen manifestantur ex sensu. undeet pluralis numeri uerbis applicari debent sicut Ciceroeffatur audite plebs et intendite tribus.

    4. Exc. Nanc. p. 18: Communia masculina et neutra mur-mur prunus feminini et neutri communia omnis animalis duntaxat his propria nomina in posita vacca etc.

    1. at] et PN || femininum N || sic lacus V; lacus lacus & N|j 2 domo//s P || facit V || domum N \\ 2 f. lapes (m. 1) pulviscinis masculina sunt sed d. e. N || 4 esedem P || comonialiam P|| masculini etneutriN || 5 murmur iV|| frigus] pruus (pru in ras.)N || 6 feminini et neutri N || ullus V || 7 autem om. N || 8 an-tiqua V || generis sit V || 8 f. exceptis his ut N || 9 gene P || 10buis P || aeries P || 11 oves V || ominibus P || quae] N s. I., om.PV || 12 filex N* || 13 veras F|| amiens F|| 15 sequestratas V [j16 commonia P (ubique fere) || utriqui P || spes VN || 17 dadesiV|| gressus VN || 18 at] a F|| 19 praeferunt J!V|| 20 plura F|| 21post pluralis spatium in P || sicut & P fort. sicuti || cicerone V,cicero** N \\ 22 refertitur V.

  • V. DE NOMINE. 33

    Figurae autem sunt duae, simplex et conpossita,sed conpossitio nominum aliquoties in bonam partem,nonnumquam autem in malam proficit, quia cum dicisimpins peior pio est, cum autem dicis impiger et in-lustris melior est pigro et clarior lustri, hoc est igno- 5bili. conpossitio autem nominum per modos fit, quimodi aut integri aut corrupti sunt. corruptis autemintegritas non est quaerenda sicut nec integris adimenda,quia enim corrupti dicuntur, non quod integri antefuerint, sed quia soli latine dici non queunt. legimus 10dicente Aenea, quia hii modi conpossitionum duarumuel trium literarum numerum non excedant. dicimusenim tribus modis integer nouissimo corrupto, insulsusmedio corrupto, quae tamen nomina plerique duobusmodis metiuntur. sunt nomina quae accepta conpos- 15sitione literam mediam uocalem motant, quae in sim-plicibus prima est syllabae, ut sdlsus insulsus, barbatusinberbis, dampnatus indempnis, minatus inmunis. mono-syllaba autem nomina conponi non possunt praeteradiecta ut ers iners, sons insons. cetera autem primae 20possitionis sicut nec conponi ita nec per modos discernihabent, quia hii modi, quos dicimus, syllabae sunt ut

    6. cf Exc. Bern. 193, 8: Dicit Virgilius: Nomina quae con-posita sunt ex duabus partibus corruptis, non revertuntur admtegritatem ut ipse dicit: corruptis autem modis integritas nonest querenda sicut dimenda (demenda corr. m. 2) nonq;integritate ante fuerunt nequiunt.

    1 fi*gurae P || 2 nomiu P j| 3 nonnum P || malam ex malumP || 4 impeger P [| 5 glarior P || 6 modis N \\ 7 modi* syllabse suntautN

    l| integritasP || correptiP || aut P \\ 9 quiPiV || quoP || inte-gritate P , integri*ate jW || 10 quia] qfl***N \\ la+tineN (| nun P 1 11015 legimusmetiuntur om. N || 11 dicen*ate (d eras.)P \\ con-possitioneum (e fere eras.)P || 14plerisqueP || 16 motant P, mutat

    ^T

    ||16 f. quaesyllabae om. N\\ 18 damnatus P, damnatus N\\

    menatus (e corr.) N\\ inminis P, inmonis JV|j monosyllabae PN l|| 20 ut ers JV, || ff f P || 21 discer/ P || 22 quodicimus P || quiasunt om. N.

    Virgil ed. Huemer. 3

  • 34 VIRGILII MARONIS EPITOMAE.

    ars mons. cum me Aeneas sciscientem adhuc rudem-que discipulum lucide uellet inbuere, quandocumquemihi modos nominum syllabas pedes metra scribebat,ita punctis interpossitis informabat, ut primo pede pa-

    5 gilla inpresso unum punctum inprimeret, et ita secundumincrementum uel numerum modorum punctorum quo-que adiectio infigeretur. et quia ipsius Aeneae mentioincedit, commonitoria eius uerba paucis proferam uobis,quae propter illius longam absentiam sine lacrimis fari

    lonon possum. dicebat itaque mihi: o Virgili, primumsidera, ne putius tuis inuentis quam tuorum doctorumcredas exemplis. quanto magis enim propria autoritasdefenditur, tanto magis inproba falsitas esse deprenditur.dicebat etiam: nullum diem totum totamue noctem %m-

    15 cuam a sapientiae studiis exigas, quia et si una dieuel nocte lectionem intermiseris et crastino statim legerecoeperis, sensus acumen aliquantula licet parte repperiesdeacutum. namque lectionis intentio acuendi augmentaconquirit ingenii. hoc mihi