Verplaatsing van de politiek: civil society (essay)

7/30/2019 Verplaatsing van de politiek: civil society (essay)

1/4

Verplaatsing van de politiek: civil society, door Sylvia Gonggrijp (7 december 2012)

1

Politieke besluitvorming gebeurt steeds vaker

op andere plaatsen dan binnen officile

statelijke instellingen. Hiervoor is de term

verplaatsing van de politiek in het leven

geroepen (Bovens, 2005: 120). Het vaststellen

van deze ontwikkeling is belangrijk binnen

bestuurskundig onderzoek naar macht en

machtsverhoudingen in het beleidsproces. Op

het moment dat politiek beleid benvloed

wordt door groepen en organisaties rondom

het openbaar bestuur, worden deze onderdeel

van de bestuurskundige analyse (Bovens, 2007:

170). Voor politicologische analyses van

politieke structuren en processen is het van

belang, omdat het proces van verplaatsing een

verandering bewerkstelligt in de politieke

structuren. Zo wordt dit verschijnsel specifiek

in verband gebracht met de vrije democratie,

wanneer verschillende politieke systemen met

elkaar vergeleken worden (Hague and Harrop,

2010: 227). In dit essay wordt onderbouwd dat

er sprake is van een verplaatsing van de

politiek. Daarbij wordt een positie ingenomen

met betrekking tot de stelling dat deze

ontwikkeling positief is. Hierbij wordt bewust

het debat vermeden over democratisering,

omdat bijdrage aan democratisering in het

midden gelaten kan worden met een andere

invalshoek. Als eerst wordt de term

verplaatsing van de politiek toegelicht.

Daarna worden drie ontwikkelingen besproken

die aantonen dat er sprake is van een

verplaatsing van de politiek en waarom dat wel

of niet positief is. Er wordt afgesloten met een

conclusie.

Voordat er verder gesproken kan worden over

het fenomeen, dienen twee dingen

verduidelijkt te worden: wat er bedoeld wordt

met verplaatsing van politiek en van waar

naar waar die verplaatsing gebeurt. Met

verplaatsing van de politiek wordt bedoeld dat

de staat niet langer de enige organisatie is

waar politieke besluiten worden genomen

(Engelen en Sie Dhian Ho, 2004: 13). De

verplaatsing van de politiek is dus geen

letterlijke verplaatsing, maar eerder een

verspreiding van de invloed op politieke

besluitvorming (Bovens, 2005: 120). Dit proces

vindt op verschillende manieren plaats (Bovens

e.a., 1995: 15). In dit stuk wordt specifiek

gesproken over een verplaatsing van de

politiek binnen het kader van de internationale

politieke besluitvorming.

Dan rest er nog de vraag naar waar de

politiek verplaats. Verschuiving van nationale

naar internationale arenas vindt op twee

manieren plaats: verticaal en horizontaal (Arts,

2004: 95; Bovens, 2005: 122). De verticale

verplaatsing impliceert meer autoriteit van


2/4


2

intergouvernementele organisaties en

internationale regelgeving ten opzichte van de

natiestaat. De horizontale verplaatsing waar

hier verder over wordt gesproken - duidt een

toenemende macht van niet-statelijke actoren

aan, zoals niet-gouvernementele organisaties

en bedrijven (Arts, 2004: 95). In dit stuk wordt

de invloed vanuit de economische sector (de

bedrijven) weggelaten. De overige niet-

statelijke actoren kunnen aangeduid worden

met het begrip global civil society. Civil society

is niet statelijk en geen onderdeel van de

markt; het is niet- gouvernementeel en non-

profit (Scholte, 1999: 3). Het gaat om

internationale bewegingen met een

gemeenschappelijk doel, dat in veel gevallen

het benvloeden van de politiek is (Wild, 2006:

5). Denk hierbij bijvoorbeeld aan organisaties

zoals Amnesty International, Al Jazeera,

culturele groeperingen en allerlei

belangengroepen (Keane, 2003: 9).

Verplaatsing van de politiek wordt hier dus

besproken als een verspreiding van de invloed

op politieke besluitvorming vanuit de

traditionele natiestaat naar de niet-

gouvernementele omgeving van de civil

society. In de hierop volgende alineas worden

ontwikkelingen en voorbeelden besproken

waaruit ten eerste opgemaakt kan worden dat

er een verplaatsing van de politiek plaatsvindt,

en ten tweede dat dit een positief verschijnsel

is.

Invloed van civil society op politieke

besluitvorming blijkt uit de totstandkoming van

het Internationaal Strafhof, het ICC (Glasius,2008: 45). Hierin hebben verschillende

groepen een grote rol gespeeld, zoals:

mensenrechtenorganisaties, activisten voor

vrouwenrechten, anti-abortusbewegingen,

vredesactivisten en religieuze organisaties.

(Glasius, 2005: 22). Ongeacht het success van

het ICC, wordt dit gezien als belangrijk begin in

de overgang richting een internationale

rechtsorde en bescherming van burgers

wereldwijd (Glasius, 2008: 43). Natiestaten

hebben in dit geval in samenwerking met de

civil society een instituut in het leven

geroepen, door de inzet van niet-

gouvernementele actoren. Het politieke besluit

is dus buiten de traditionele arena tot stand

gekomen. Dit voorbeeld van politieke

verplaatsing was positief voor de

mensenrechten.

Een tweede manier waarop een verplaatsing

van de politiek zichtbaar is, is door

massademonstaties. Sommige civil society-

bewegingen hebben een cruciale invloed

gehad op politieke besluiten (Wild, 2006: 15).

In 2003 waren er echter miljoenen op de been

bij internationale demonstraties tegen de

Irakinvasie (Wild, 2006: 16). Het lukt niet altijd

om de politiek te benvloeden van buitenaf.

Wel heeft men blijkbaar het gevoel een


3/4


3

verschil te kunnen maken, of anders in elk

geval het gevoel dat dat zo zou moeten zijn.

Waar sociale bewegingen in Amerika eerst nog

eng gevonden werden en vaak irrationeel,

werd dit beeld bijgesteld na het in actie komen

van mensenrechten- en vredesbewegingen die

protesteerden tegen de Vietnamoorlog (Hague

and Harrop, 2010: 166). Opnieuw een positieve

constatering. Het tweede argument voor de

stelling dat verplaatsing van de politiek positief

is, is dat politieke invloed van civil society de

overheid tot inzicht kan brengen met

betrekking tot een bepaald beleid.

Een derde argument dat de stelling

onderbouwt, kan gellustreerd worden met

eerder genoemde en aanvullende

voorbeelden. Waar de eerder genoemde

argumenten in bestuurskundige optiek

bekeken werden, worden deze nu in een

politiek-structureel kader geplaatst.

Verschillende niet-statelijke organisaties,

belangen- en actiegroepen hebben zich ingezet

om mensenrechten-schendingen aan te pakken

(de totstandkoming van het ICC). Ook de

vredesbewegingen tijdens de Vietnamoorlog

hebben zich hardgemaakt voor mensenrechten

en tegen geweld. Hague en Harrop (2010)

vergelijken verschillende manieren van

burgerparticipatie met elkaar, door naast

participatie in vredesbewegingen ook

participatie in politiek geweld te belichten.

Hague en Harrop stellen dat de genocide in

Rwanda, waarbij meer dan 200.000 Hutus

door de autoriteit aangespoort werden om

meer dan 500.000 Tutsis te vermoorden, een

politieke vraag oproept (in plaats van een

psychologische). De moorden werden

aangestuurd van bovenaf. Net als in de Tweede

Wereldoorlog, toen men participeerde in de

jodenvervolging (Hague en Harrop, 2010: 169).

Er zou dus gesteld kunnen worden dat met de

verplaatsing van de politiek over niet-

gouvernementele actoren, de samenleving

minder vatbaar wordt voor onrechtvaardig en

zelfs gewelddadig beleid. Simpelweg omdat de

samenleving die autoriteit een beetje deelt.

Als we het hebben over de horizontale

verplaatsing van de politiek naar specifiek het

domein van de civil society, dan laten

voorbeelden van niet-statelijke invloed op

politieke besluiten zien dat er een verplaatsing

waargenomen kan worden. Deze waarneming

is van belang voor verschillende vakgebieden,

waarbinnen het op verschillende manieren

relevant is. Zo heeft civil society aantoonbaar

invloed op openbaar bestuur en beleid.

Verschillende politieke structuren en

processen worden direct of potentieel

benvloed door het verschijnsel. De

verplaatsing van de politiek is positief; voor

mensenrechten, de mogelijkheid om een

ongewenst beleid te benvloeden (de overheid

tot inzicht brengen) en potentieel zelfs voor de

veiligheid van de samenleving.


4/4


4

Arts, B.J.M. (2004) Naar een mondiale democratie? De rol van niet statelijke acoren. In: Engelen,

E.R. en Die Dhian Ho, M. De Staat Van de Democratie: Democratie Voorbij de Staat.

Amsterdam: Amsterdam University Press, pp. 95-109.

Bovens, M.A.P. (1995) De verplaatsing van de politiek. Een agenda voor democratische vernieuwing.Amsterdam: Wiardi Beckman Stichting.

Bovens, M.A.P. (2005) De verspreiding van de democratie. Beleid en Maatschappij 3 (32): 119-127.

Bovens, M.A.P. e.a. (2007) Openbaar bestuur: beleid, organisatie en politiek. Zevende, herziene druk.

Alphen aan de Rijn: Kluwer.

Engelen, E.R. en Die Dhian Ho, M. (2004) De Staat Van de Democratie: Democratie Voorbij de Staat.

Amsterdam: Amsterdam University Press.

Glasius, Marlies (2008) Decision-Making More Democratic? The Case of the International Criminal

Court. Journal of Civil Society 4 (1), 4360.

Hague, R. and Harrop, M. (2010) Comparative Government and Politics. 8th Revised Edition. Palgrave

Macmillan.

Keane, J. (2003) Global Civil Society? Cambridge: Cambridge University Press.

Scholte, J.A. (1999) Global Civil Society: Changing the World? Coventry: University of Warwick.

Wild, L. (2006) Strengthening Global Civil Society. London: Institute for Public Policy Research.

(online geraadpleegd 6 december 2012

http://www.ippr.org/publications/55/1494/strengthening-global-civil-society)
http://www.ippr.org/publications/55/1494/strengthening-global-civil-societyhttp://www.ippr.org/publications/55/1494/strengthening-global-civil-societyhttp://www.ippr.org/publications/55/1494/strengthening-global-civil-society

Documents

Verplaatsing van de politiek: civil society (essay)