Vestfalski mirIz Vikipedije, slobodne enciklopedije

Vestfalski mir predstavlja seriju sporazuma, kojima je završen Tridesetogodišnji rat. Vestfalski mir je potpisan 24. oktobra 1648. između cara Ferdinanda III, nemačkih kneževa , predstavnika Holandije, Francuske i Švedske.

Španski sporazum, kojim je završen Osamdesetogodišnji rat potpisan je 30. januara 1648. Ugovorom su priznate nezavisnost Holandije i Švajcarske konfederacije. Ugovor o Pirinejima iz 1659. smatra se delom Vestfalskog sporazuma, a potpisale su ga Francuska i Španija.

Mnogi istoričari Vestfalski mir smatraju početkom moderne ere. Tim sporazumom stvorena je baza međunarodnog sistema suverenih država.

Pregovori su se odigravali u Minsteru i Osnabriku. To su dva grada udaljena 50 kilometara i nalaze se u današnjoj Severnoj Rajni-Vestfaliji i Donjoj Saksoniji. Švedska je želela Minster i Osnabrik, dok je Francuska predlagala Hamburg i Keln. Pregovori su zahtevali dva mesta, jer su protestantske i katoličke vođe odbijale da se međusobno sastanu. Katolici su koristili Minster, a protestanti Osnabrik.

Principi Vestfalije

Vestfalski sporazum sadrži 4 osnovna principa:

1. princip suvereniteta nacija-država i fundamentalno pravo samoopredeljenja;2. princip pravne jednakosti među nacijama-državama;3. princip obavezujućih međunarodnih ugovora meću državama, dakle vezujućih

ugovora;4. princip nemešanja jedne države u unutrašnja pitanja druge države.

Zbog tih principa, Vestfalski ugovor iz 1648. je izuzetno značajan za međunarodne odnose. Tim ugovorom stvorena je baza modernog međunarodnog sistema nezavisnih nacija-država. U stvari, to je bio početak zakona među suverenim državama., po kome jedna drugoj garantira nezavisnost i pravo naroda na samoopredeljenje. Dva najvažnija nova principa su bili

princip suvereniteta princip jednakosti nacija.

To su bile prave političke i pravne inovacije toga vremena.

Sporazum je definisao principe suvereniteta i jednakosti država, da bi se uspostavio trajni mir i prijateljstvo među državama, sa uzajamno prihvatljivim sistemom međunarodnog prava, baziranog na međunarodno vezujućim ugovorima. Po prvi put je uspostavljen sistem, koji je poštovao ljudska prava i bio je baziran na međunarodnom pravu, umesto na gruboj sili i pravu jačeg da određuje odnose među državama.

Bio je prisutan i peti princip, a to je ideja da pobednik treba da dade ustupke i da sarađuje sa ciljem da se postigne trajni mir.

Ukratko, ključno za Vestfalski mir je suverenitet nacija.

Rezultat Holandija je službeno stekla nezavisnost od Španije, čime se završio

Osamdesetgodišnji rat Švedska je dobila Pomeraniju, Vizmar i Bremen vladari nemačkih država ponovo mogu odrediti veru njihove teritorije kalvinizam je postao službena vera nastale su nove sile: Švedska, Holandija i Francuska. Švedsko vreme kao velike

sile bilo je kratkotrajno

Većina odredbi ugovora je delo kardinala Mazarena, koji je bio de fakto vladar Francuske, jer je kralj bio maloletan. Francuska je iz rata izašla u mnogo boljem položaju od bilo koje druge države, pa je Francuska većinom diktirala Vestfalski mir.

Drugi značajan rezultat je da je okončana ideja da Sveto rimsko carstvo ima duhovnu dominaciju nad ostalim hrišćanskim svetom. Nacionalne države postaju najviši nivo vlasti, koji ne odgovara nikom iznad.

Svi su priznali Augsburški mir iz 1555, po kome je vera kneza određivala veru države (lat. Cuius regio, illius religio)

postoje teritorijalne promene o Francuska je dobila biskupije Mec, Tul, Verden i habzburški deo Alzasa

(ne uključuje Strazbur ili Miluz). Dobila je i glas u nemačkom Rajhstaguo Švedska je dobila Zapadnu Pomeraniju i biskupije Bremen i Štetin. Dobila

je kontrolu nad velikim delom ušća Odre, Labe i Vezera i dobila je glas u nemačkom Rajhstagu

o Bavarska je dobila glas u carskoj skupštini knezova izbornikao Brandenburg (kasnije Pruska) dobio je Istočnu Pomeraniju i buskupije

Magdeburg i Halberštato Švajcarska je priznata kao nezavisna državao Protestantska Holandija je službeno priznata kao nezavisna. Dotad je bila

u španskom posedu.o Različite nezavisne nemačke države (oko 360) dobijaju pravo da vode

vlastitu spoljnu politiku, ali ne smiju da vode rat protiv Svetog rimskog carstva. Celo carstvo može da vodi ratove i potpisuje ugovore.

o Zabranjuje se izbor cara pre nego što je postojeći mrtav

o Rajnski Palatinat je podeljen između Karla I Ludviga Palatinskog i Maksimilijana I Bavarskog, dakle između protestanata i katolika. Protestanti dobijaju zapadni deo blizu Rajne, a Maksimilijan dobija gornji Palatinat, u današnjoj Bavarskoj.

Značaj]

Vestfalski mir je označio početak modernih nacionalnih država ("vestfalskih država"), čime je započela i moderna diplomatija. Prvi put je priznat suverenitet svake države. Ratovi posle toga ne vode se oko vere, nego oko države. To je omogućilo katolicima i protestantima da postanu saveznici unutar svojih država. Vestfalski mir je zacementirao i podelu Nemačke, sprečavajući je da se ujedini u jednu nacionalnu državu. Često se ističe da je Vestfalski mir temelj za proučavanje međunarodnih odnosa.

Moderni pogledi

Na simpozijumu održanom 1998. (350 godina Vestfalskog mira) o političkoj relevantnosti Vestfalskog mira, Havijer Solana je izjavio da su "humanost i demokratija bili dva principa, koji nisu bili relevantni za originalni vestfalski poredak", pa je dao kritiku da "vestfalski sistem ima svoje granice. Princip suvereniteta, na kome se zasniva proizveo je bazu za rivalstva umesto saveza država, isključenja umesto integracije".

Tokom 2000, nemački ministar spoljnih poslova Joška Fišer je izjavio da je zastareli sistem evropske politike zasnovan na vestfalskom poretku "Ključni koncept Evrope nakon 1945. godine bio je i još uvek je odbijanje principa ravnoteže snage i hegemonističkih ambicija individualnih država, što se pojavilo nakon vestfalskog mira 1648. godine. To odbijanje je uzelo oblik mešanja vitalnih interesa i transfer suverenih prava država nacija na nadnacionalne evropske institucije".

Posle madridskih napada Al Kaida je objavila da "međunarodni sistem zapada izgrađen posle Vestfalskog mira će propasti i nastaće novi sistem zasnovan na vođstvu moćne islamske države".

Tridesetogodišnji ratTridesetogodišnji rat je bio rat koji je trajao od 1618. do 1648. godine, najvećim delom na teritoriji današnje Nemačke i Češke. U rat su bile uvučene najveće evropske kontinentalne sile. Iako je rat od samog početka imao karakter verskog sukoba protestanata i katolika, rivalstvo Habzburga i drugih sila imalo je centralnu ulogu, što se vidi po ulasku katoličke Francuske u rat na protestantskoj strani.

Rat je zajedno sa propratnim efektima gladi i bolesti imao razarajući efekt po Evropu. Rat je trajao 30 godina, a konflikti izazvani tim ratom nastavili su se idućih 300 godina. Rat

se završio Vestfalskim mirom 1648. Iz rata Nemačka je izašla rascepkana i iskrvarena, a Španija oslabljena, bez Portugala i Holandije. Francuska je postala dominantna sila u Evropi.

Uzroci rata

Augzburški mir iz 1555. potvrdio je rezultate staleške skupštine u Špejeru iz 1526. godine, kojom su okončani sukobi luterana i katolika u Nemačkoj. Glavni princip bio je: „čija je zemlja, onoga je i vera“ lat. cuius regio eius religio.

Važne odredbe tog ugovora su sledeće:

Nemački kneževi (njih 255) mogu slobodno da odaberu koja od dve vere (luteranstvo ili katoličanstvo) će biti službena vera njihovog područja.

Luterani mogu da zadrže teritorije koje su oduzeli katolicima nakon mira iz 1552. godine

Katolički biskupi, koji promene veru, moraju predati svoju biskupiju. Tokom određenog prelaznog perioda, porodice imaju vremena da se presele u

područje gde je dopuštena njihova vera. Kao vere spominju se samo katoličanstvo i luteranstvo.

Političke i ekonomske napetosti rasle su među najmoćnijim nacijama Evrope u ranom 17. veku.

Španija je bila zainteresovana za nemačke države, jer je držala teritorije Španske Nizozemske.

Francuska je bila zainteresovana za nemačke države jer su bile najslabiji sused, za razliku od jakih habzburških zemalja, koje su okruživale Francusku.

Švedska i Danska su bile zainteresovane da dobiju kontrolu nad severnim nemačkim državama, koje se graniče sa Baltikom.

Verske napetosti su rasle tokom druge polovine 16. veka. Augsburški mir se nije poštovao, jer pojedini biskupi, koji bi promenili veru, nisu predavali svoje biskupije, kako su bili dužni prema odredbama Augsburškog mira. Kalvinizam se širio Nemačkom, postajući na taj način treća glavna religija. Pojedini katolički vladari u Španiji i Istočnoj Evropi nastojali su da povrate katoličanstvu staru snagu.

Za razliku od španskih Habzburga, habzburški vladari nemačkih zemalja posle Karla V postali su verski tolerantni. Ferdinand I, Maksimilijan II, Rudolf II i Matija su bili tolerantni, jer su bili svesni opasnosti i potresa, kroz koje je prolazila Engleska kad je kralj Henrik VIII započeo 1534. sa politikom verske netolerancije. Unutar Svetog Rimskog carstva rat je bio izbegnut dopuštanjem različitim verama da se slobodno šire. S druge strane to je uznemiravalo one, koji su želeli da postoji samo jedna vera. Švedska i Danska kao luteranske kraljevine tražile su načina da pomognu protestantima unutar Svetog Rimskog carstva.

Te napetosti dovode 1606. do nasilja u nemačkom slobodnom gradu Donauvertu. Luteranska većina je sprečila katolike iz švapskog grada da održe procesiju, pa dolazi do nasilja. To izaziva intervenciju Maksimilijana I Bavarskog na strani katolika. Kada je prestalo nasilje kalvinisti u Nemačkoj su se najviše osećali ugroženi, pa osnivaju 1608. Protestantsku uniju, pod vodstvom Fridrih IV Palatinski, čiji sin će imati istaknutu ulogu u Tridesetogodišnjem ratu. Fridrih IV Palatinski je kontrolisao Rajnski Palatinat, jednu od država na Rajni, koju su želeli Španski Habzburzi. Na osnivanje Protestantske unije katolici odgovaraju 1609. osnivanjem Katoličkog saveza, pod vodstvom vojvode Maksimilijana I Bavarskog.

Matija, koji je bio car Svetog rimskog carstva i kralj Češke umire bez naslednika 1619. godine. Nasleđuje ga najbliži muški srodnik, sinovac Ferdinand II, koji je bio vatreni katolik, odgajen od strane jezuita, koji je želeo da obnovi katolicizam kao vladajuću veru. Zbog toga je bio nepopularan u uglavnom husitskoj Češkoj, čija pobuna protiv Ferdinanda izaziva Tridesetogodišnji rat. Rat se može podeliti u 4 glavne faze:

Češka pobuna Danska intervencija Švedska intervencija Francuska intervencija

Češka pobuna (1618—1625)

Pošto je car Matija ostao bez muških naslednika, još tokom svog života nastojao je da osigura regularno nasleđivanje, tako da je zahtevao da se izabere Ferdinanda II za kralja Češke i kralja Ugarske, još tokom svog života. Protestantske vođe Češke bojale su se da će izgubiti verska prava, koja su dobili za vreme cara Rudolfa II i tražili su da Fridrih V Palatinski postane kralj Češke. Međutim druge protestantske vođe zauzele su sličnu poziciju kao katolici, pa je Ferdinand II izabran 1617. za prestolonaslednika, pa smrću cara Matije postaje kralj Češke.

Ferdinandov tvrdi katolicizam dovodi do narušavanja verskih sloboda onih, koji nisu katolici. Nije poštovao ni verske slobode, koje je potpisao car Rudolf II, po kojima su garantovane slobode veroispovesti plemstvu i stanovnicima gradova. Osim toga bio je i apsolutista i narušavao je i sekularna prava svojih podanika. Pošto je unutar kraljevstva i među plemstvom bilo jako mnogo protestanata novi kralj je postao veoma nepopularan i usledila je pobuna protiv njega.

Češki protestanti bacaju kroz prozor praškog dvora Hradčana 22. maja 1618. dvojicu kraljevskih službenika u Pragu. Taj događaj je poznat pod nazivom Praška defenestracija ili druga praška defenestracija. Kraljevski službenici nisu bili povređeni, ali ta akcija je predstavljala uvredu za kralja Ferdinanda. Tom akcijom zapravo počinje pobuna, koja vodi do Tridesetogodišnjeg rata.

Pobuna se raširila po celoj Češkoj. Obuhvatila je Češku, Šlesku, Lužice i Moravsku. Da je češka pobuna ostala lokalni sukob, rat bi relativno brzo završio za manje od trideset meseci, ali smrt cara Matije ohrabruje protestantske vođe, koje su bile već blizu sporazumnog rešenja sukoba. Slabost i Ferdinanda i čeških protestanata dovodi do širenja rata u Nemačku. Ferdinanda II je bio prisiljen da zove u pomoć svog rođaka kralja Španije Filipa IV Španskog.

Protestanti Češke su očajno tražili saveznike protiv cara. Zatražili su da budu primljeni u Protestantsku uniju, koju je vodio Fridrih V Palatinski, jedan od kandidata za kralja Češke. Česi su lažno obećavali Fridrihu da će postati postati kralj ako ih primi u Protestantsku uniju i ako im unija pruži zaštitu. Isto to su obećavali i vojvodi Savojskom, knezu izborniku Saksonije i knezu Transilvanije. Izgleda da su Austrijanci presreli ta pisma, koja su slana iz Praga, pa su njihovim objavljivanjem diskreditirali Češku, posebno na saksonskom dvoru.

Češkoj se u protestu pridružuje i Gornja Austrija, gde je bilo dosta luterana i kalvinista. Posle toga pobunila se i Donja Austrija, tako da je protestantska vojska pod vodstvom grofa Turna opsedala 1619. zidine Beča. U Transilvaniji knez Gabrijel Betlen je poveo pohod na Mađarsku.

Car je požurio i reformisao je vojsku. Snage Protestantske unije, koje je predvodio grof Manfred, poražene su u bici kod Sablata 10. juna 1619. godine. To je odseklo grofa Turna od komunikacije sa Pragom, pa on prekida sa opsadom Beča. Porazom u bici kod Sablata protestanti gube i značajnog saveznika, vojvodu od Savoja, koji je bio značajan protivnik habzburške ekspanzije. Vojvoda od Savoja je slao velike sume novca protestantima i vojsci. Zarobljavanjem dokumentacije u bici kod Sablata otkrivena je zavera vojvode od Savoja, pa je vojvoda nakon toga prestao da pomaže protestante.

Vojska grofa Turna nastavila je da postoji, a Mansfeld je uspio da reformiše svoju vojsku u Češkoj. Gornja i Donja Austrija su još uvek bile pobunjene, pa su potpisale savez sa Česima i 22. avgusta 1620. službeno svrgavaju kralja Češke Ferdinanda II, a kao novog kralja biraju Fridriha V Palatinskog. U Mađarskoj se carska vojska našla u problemima, jer su je Transilvanci proterali 1620.

Španija šalje caru vojsku iz Brisela pod vođstvom Ambozija Spinole. Španski ambasador u Beču je uspeo nagovoriti protestantsku Saksoniju, da interveniše protiv Češke, da bi kao protivuslugu dobila Lužice. Saksonci su napali Češku, a španska armija je zapadnom intervencijom sprečila snage Protestantske Unije da dođu Češkoj u pomoć. Španski ambasador je bavarskom vojvodi ponudio Palatinat u zamenu za njegovu pomoć i podršku Katoličkog saveza.

Pod komandom Johana Cerklasa Tilija vojska Katoličkog saveza je uvela red u Gornjoj Austriji, a carska vojska je pobedila pobunjenike u Donjoj Austriji. Posle toga ujedinile su se carska vojska i Katolički savez i zajedno su krenule severno na Češku. Ferdinand II je u bici kod Bile Gore 8. novembra 1620. pobedio Fridriha V Palatinskog. Posle toga su carski vojnici pokorili Češku i proterali protestante ili ih prisilili da postanu katolici.

Češka posle toga postaje katolička zemlja, a ostala je pod vlašću Habzburga 300 godina posle toga.

Taj poraz izazvao je raspuštanje Protestantske unije i uništenje svih poseda Fridriha V Palatinskog. Fridrih V je lišen svih svojih poseda, a njegove teritorije, kao Rajnski Palatinat predani su katoličkom plemstvu. Njegova titula kneza izbornika predana je Maksimilijanu I Bavarskom. Iako lišen poseda Fridrih V je nastavio sa protivcarskim aktivnostima tražeći podršku u Holandiji, Danskoj i Švedskoj.

Bio je to ozbiljan udarac protestantizmu. Pobuna je slomljena, a usledila je konfiskacija poseda i pritisak na češko plemstvo, sve sa ciljem da se osigura prelazak plemstva na katolicizam posle dva veka husitskih i drugih verskih razlika. Španci su preuzeli Rajnski Palatinat, a sve sa ciljem da dodatno opkole Holanđane i bolje se pripreme za novi rat protiv njih. Prva faza rata u Istočnoj Nemačkoj završila je u korist Gabrijela Betlena iz Transilvanije, koji je mirom u Nikolsburgu 31. decembra 1621. dobio brojne teritorije u Ugarskoj.

Neki istoričari period od 1621. do 1625. smatraju posebnom fazom rata i nazivaju je Palatinska faza. Poraz protestanata na Beloj Gori i odlazak Gabrijela Betlena označio je pacifikaciju Češke. Rat na zapadu u Palatinatu sastojao se od mnoštva manjih bitaka, mnogo manjih od onih u Češkoj i Mađarskoj, ali mnogo više se pribegavalo opsadama. Manhajm i Hajdelberg su pali 1622, a Frankental 1623. Rajnski Palatinat je pao u ruke Španaca.

Ostaci protestantske vojske pobegli su u Holandiju predvođeni Mansfeldom i Kristijanom Brunsvikom. Pomogli su Holanđanima da se digne opsada jednog grada, pa su ih Holanđani isplatili i poslali da zauzmu obližnju Istočnu Friziju. Mansfred je tu ostao, a Hristijan je otišao da pomaže rođacima u donjoj Saksoniji, ali morao je da pobegne prema Holandiji progonjen od Johana Cerklasa Tilija vojske. Tilijeva vojska ih je uhvatila 15 kilometara od holanske granice i 6. avgusta 1623. u bici kod Štatlona. U toj bici protestantska vojska je pretrpela katastrofalan poraz. Nestale su četiri petine vojske Kristijana Brunsvika, tj oko 15.000 vojnika. U to vreme Fridrih V Palatinski je bio u Hagu i bio je pod pritiskom svog tasta, engleskog kralja Džejmsa I Engleskog da okonča rat. Nije mu ništa drugo ni preostalo. Sa skršenom pobunom u Češkoj došlo je do mira.

[uredi] Danska intervencija (1625—1629)

Kralj Danske Kristijan IV Danski (1577.-1648.) bio je luteran, a kao vojvoda Holštajna bio je i plemić Svetog Rimskog carstva. Pomagao je luteranske vladare donje Saksonije vojskom protiv Svetog Rimskog carstva, bojeći se da bi danski suverenitet kao protestantske nacije mogao biti ugrožen. Tokom prve faze rata ostvario je teritorijalne dobitke u severnoj Nemačkoj. Hamburg je 1621. priznao danski suverenitet, a Kristijanov sin je postao biskup Bremena.

Kao vladar Kristijan IV Danski se pokazao kao jako sposoban vladar. Danska je postala stabilna i izuzetno bogata. Danska je naplaćivala prolaz kroz Oresund, a dobila je i velike

ratne reparacije od Švedske. Bavarska je bila jedina zemlja u Evropi koja je bila toliko finansijski jaka kao Danska. Danska je podršku za ulazak u rat dobila od francuskog kardinala Rišeljea, koji je zajedno sa Holandijom i Engleskom obećao da će davati finansijsku pomoć protiv Svetog Rimskog carstva. Kristijan je u donjoj Saksoniji sakupio 20.000 plaćenika.

Da bi se odbranio od danske intervencije car Ferdinand II poziva češkog plemića i vojskovođu Albrehta Valenštajna, koji je postao bogat otimajući protestantska imanja po Češkoj. Valenštajn je tražio da jedino on ima pravo da raspolaže blagajnom te vojske, a da vojska ima pravo da slobodno raspolaže ratnim plenom i da slobodno pljačka na zauzetim teritorijama. Na taj način Valenštajn vrlo brzo stvara vojsku od 30.000 vojnika, a kasnije dolazi i do 100.000. Danski kralj nije ništa znao o postojanju ili formiranju te nove vojske.

Danski kralj nije imao sreće sa saveznicima. U to vreme Engleska je imala unutrašnjih trzavica, u Francuskoj je bio građanski rat, Švedska je ratovala sa Poljskom, dok Brandenburg i Saksonija nisu bili zainteresirani da naruše mir u istočnoj Nemačkoj. Valenštajn je porazio Manseldovu vojsku u bici na mostu Desau 1626, a general Tili je porazio Dance u bici kod Lutera 1626. godine. Mansfeld je umro u Dalmaciji nekoliko meseci posle bitke u kojoj je izgubio pola vojske.

Valenštajnova vojska je posle toga zauzela Meklenburg, Pomeraniju i čak Jiland. Ipak nije mogla da zauzme dansku prestonicu na ostrvu Zeland, jer za takav poduhvat im je trebala jaka flota, a ni Poljska ni hanzeatski gradovi nisu dopuštali gradnju carske flote na Baltiku. Car je pritisnuo Stralsund, jedinu luku, koja je mogla izgraditi flotu protiv Danaca, ali cena je bila prevelika da bi bila prihvatljiva.

To sve dovodi do Sporazuma u Libeku 1629. po kome danski kralj Kristijan IV Danski odustaje od podrške protestantima, a car odustaje od osvajanja Danske.

U tom trenutku rat je bio završen, a katolička strana je pobedila. Katolički savez je nagovorio cara Ferdinanda II da oduzme luteranima sve posede, koje su dobili po Augsburškom miru, a koji su prethodno pripadali katoličkoj crkvi. Car je doneo Restitucijski edikt 1629. godine, po kome su katolici preoteli dve nadbiskupije, 16 buskupija i stotine manastira. Ferdinand II se osećao tada moćan, jer su Mansfeld i Gabrijel Betlen umrli te godine. Jedino se luka Stralsund odupirala carstvu uz pomoć Danaca, a kasnije Šveđana.

Švedska intervencija (1630—1635)

Albreht Valenštajn je posedovao veliku moć, vojsku, posede i novac. Postao je opasan. Carevi saveznici su savetovali cara da ga ukloni dok nije kasno. Car Ferdinand II je otpustio Albrehta Valenštajna 1630. godine. Pozvao ga je mnogo kasnije kad su snage

Svetog rimskog carstva bile poražene u mnoštvu bitaka od švedskog kralja Gustava II Adolfa.

Gustav II Adolf je ušao u rat, kao i danski kralj ranije, da pomogne nemačke luterane, da spreči katoličko širenje i da dobije ekonomski uticaj na nemačke države na Baltiku. Gustav Adolf je bio zabrinut zbog rastuće snage Svetog Rimskog carstva. Kao i danskog kralja pre njega i Šveđane finansira francuski kardinal Rišelje i Holanđani. Od 1630. do 1634. uspeo je da povrati mnogobrojne prethodno zauzete protestantske teritorije.

Nakon što je otpustio Valenštajna Ferdinand II je zavisio o Katoličkom savezu. U bici kod Brajtenfelda 1631. Gustav Adolf je porazio vojsku Katoličkog saveza pod komandom generala Tilija. Godinu dana kasnije ponovo su se sukobili i u toj bici je ubijen 1632 Johan Tili. Započela je Švedska dominacija ratištima. Kad je započela rat Švedska je imala 42.000 vojnika, a 1632. je imala 149.000 vojnika. Vojsku je velikim delom finansirala Francuska. Mnogi zarobljenici iz bitke kod Brajtenfelda su bili regrutovani u švedsku vojsku.

Pošto je general Tili bio mrtav, car Ferdinand II je ponovo morao da traži pomoć od Valenštajna, koga je prethodno smenio. Albreht Valenštajn je poveo veliku vojsku južno i počeo je ugrožavati linije snabdevanja švedske vojske. Gustav Adolf je znao da se Valenštajn priprema za napad. Gustav Adolf i Albreht Valenštajn sukobili su se 1632. u bici kod Licena . Šveđani su pobedili, ali Gustav Adolf je ubijen u toj bici. Bez vođstva Gustava Adolfa tokom 1634. protestantske snage su poražene u prvoj bici kod Nerdlingena.

Car Ferdinand je sumnjao u Albrehta Valenštajna tokom 1633. godine, jer Valenštajn je pokušao da premosti razlike među katolicima i protestantima. Valenštajn je bio ljut, jer car nije hteo da povuče restitucijski edikt. Počeo je pripremati snage za pravedan mir u interesu ujedinjene Nemačke. Pošto je car sumnjao da bi Valenštajn mogao promeniti stranu namestio je da ga uhapse. Kad je Valenštajn primetio da je izgubio podršku vojske krenuo je prema Šveđanima, ali je ubijen u februaru 1634. godine.

Posle toga dve strane su započele pregovore i švedska faza rata se završava Praškim mirom 1635, kojim je:

odložena je primena Restitucijskog edikta za 40 godina, a protestantskim vladarima je dozvoljeno da zadrže sekularizovane biskupije koje su držali 1627. To je zaštitilo luteranske vladare severoistočne Nemačke, na račun onih na jugu i zapadu, kojima je carska vojska oduzela posede 1627. godine.

odlučeno je da se formira jedinstvena vojska od carske vojske i vojske nemačkih država, iako su vođe Saksonije i Bavarske zadržali nezavisnu komandu nad svojim snagama

zabranjuje se nemačkim kneževima da stvaraju međusobne saveze ili saveze sa stranim silama

daje se amnestija svima koji su digli oružje protiv cara posle 1630. godine.

Taj sporazum nije zadovoljavao Francusku, jer je iznova ojačavao Habzburge. Zbog toga Francuska započinje poslednju fazu rata.

[uredi] Švedsko-francuska intervencija (1636—1648)

Francuska je bila uglavnom katolička zemlja, a bila je rival Svetom Rimskom carstvu i Španiji. Ušla je u rat na protestantskoj strani. Kardinal Rišelje je bio prvi ministar vlade kralja Luja XIII i osećao je da su Habzburzi još uvek previše jaki i opasni, pošto drže brojne teritorije na francuskoj istočnoj granici, a imaju i veliki uticaj u Nizozemskoj.

Francuska se zato udružuje sa Holanđanima i Šveđanima. Španija je zato napala Francusku. Carski general Johan fon Vert i španski komandant, kardinal Ferdinand Habzburg, počeli su sa razaranjima po Šampanji i Burgundiji, a čak su ugrozili i sam Pariz tokom 1636. godine. Međutim u bici kod Kompjenja francuska vojska pod vođstvom Bernard Saks-Vajmara pobeđuje i odbacuje habzburšku vojsku prema granici.

Usledio je niz borbi, a nijedna strana nije ostvarila znatniju prednost. Kardinal Rišelje je umro 1642. godine, a kralj Luj XIII umire 1643. ostavljajući na tronu petogodišnjeg sina Luja XIV. Šef vlade je bio kardinal Mazaren, koji je počeo raditi na tome da se postigne mir.

Švedski maršal Lenart Torstenson je 1645. pobedio carsku vojsku blizu Praga u bici kod Jankaua. Luj II Burbonski od Kondea pobeđuje bavarsku vojsku u drugoj bici kod Nerdlingena. U toj bici je poginuo komandant katoličkih snaga.

Bavarska, Keln, Francuska i Švedska potpisuju 14. marta 1647. Ulmski mir. Šveđani i Francuzi su pobedili carsku vojsku u bici kod Cusmaršenhauzena i bici kod Lensa. U carskim rukama je posle toga ostala samo Austrija.

Avinjonsko papstvo je period istorije rimokatoličke crkve od 1305. do 1378, kada je sedište papa bilo u Avinjonu u Francuskoj. Francuski kralj Filip IV Lepi je uspeo da nametne izbor francuskog kardinala Klementa V za papu i preseli sedište papa u Avinjon. Tokom tog perioda papstvo i francuski dvor su sarađivali do 1342, a posle je usledio jak uticaj francuskog dvora do 1378. Papa se 1378. ponovo preselio u Rim, ali tada je došlo do podele i započeo je period Zapadne šizme (1378.-1417.).

ozadina [uredi]

Konflikt između papa i Svetih rimskih careva svodio se na to ko će biti vođa hrišćanstva u sekularnim pitanjima. Uspesi prvih krstaških ratova doprineli su prestižu pape, kao sekularnog vođe zapadnog hrišćanstva, a kraljevi Engleske, francuske i carevi Svetog rimskog carstva su ličili samo na papine vojskovođe, koje vode papinu vojsku u boj protiv nevernika. Jedini izuzetak je bio Fridrih II, koji je vodio krstaški rat i nakon dve ekskomunikacije.

Sve pape tokom avinjonskog papstva bili su Francuzi. Ta prosta činjenica ne treba da bude prenaglašena, jer su tada severna i južna Francuska bile potpuno kulturno različite. Arl je tada bio nezavisan i pripadao je Svetom rimskom carstvu. Tuluz je tad bio polu-nezavisan. Književnost Langedoka tog perioda se bitno razlikuje od književnosti severnih krajeva Francuske.

Korupcija crkve

Tokom boravka u Avinjonu papstvo je prihvatilo mnoge odlike kraljevskog dvora. Životni stil kardinala postao je sličan stilu kneževa. Rođaci pape su često zauzimali ključne pozicije. Papstvo je direktno kontrolisalo postavljanja visokih sveštenika i zapustilo je raniji proces izbora sveštenika. Na ovaj način su osiguravani dodatni izvori prihoda. Uvedeni su mnogi oblici nameta, kojima je izuzetno napunjena papska blagajna, kao na primer 10% poreza na crkvenu imovinu, celi godišnji prihod prve godine novopostavljenog biskupa.

Pokreti koji zahtevaju siromaštvo crkve [uredi]

Bogatstvo i korupcija crkve raširila se od vrha do dna. Pošto je biskup morao da plati celi godišnji prihod da bi bio postavljen za biskupa, on je na sličan način tražio novac od onih, koje je on postavljao. Korupcija se raširila od vrha do dna crkve. Zbog toga se javljaju razni pokreti u crkvi, koji zahtevaju povratak izvornom siromaštvu crkve. Razni pokreti zahtevaju da se crkva vrati potpunom siromaštvu, da se oslobode svakog posedovanja. Pošto je za crkvu posedovanje i mešanje u svetovne stvari bilo jako bitno, ti pokreti se proglašavaju jeretičkim. To uključuje fratičele u Italiji, valdenežane u Nemačkoj, husite u Bohemiji, inspirisane Janom Husom i Džonom Viklifom.

Ekskomunikacija filozofa i proces protiv templara [uredi]

Bogatstvo crkve koriste papini neprijatelji, kada se nalaze u sukobu sa papama. To je koristio i francuski kralj i Ludvig IV Bavarski, kada su bili u sukobu sa papom. Papa Jovan XXII je ekskomunicirao dvojicu vodećih filozofa: Marsilija iza Padove i Vilijama Okamskog. Oni su bili žestoki kritičari papstva. Sklanjaju se kod Ludviga IV Bavarskog u Minhenu. Vilijam Okamski optužuje papu za 70 grešaka i 7 jeresi.

Templari su pohapšeni 13. oktobra 1307., o proces protiv templara je bio 1314. predmet koncila u Vjenu. Nije bilo dovoljno dokaza da su templari krivi, ali francuski kralj Filip IV Lepi je vršio veliki pritisak, da bi se domogao templarskog blaga. Papa Klement V i francuski kralj Filip IV Lepi su sedili pred kardinalima i nikome nisu dopustili da govori, osim kad bi papa nekoga pozvao da govori. Pre toga kardinali su izglasali da se dopusti bilo kome, a posebno predstavnicima templara da kažu reč u njihovu obranu. Dolaskom kralja Filipa IV Lepog izvršen je pritisak i odluka je promenjena. Nitko se nije usudio govoriti, jer je pretila ekskomunikacija. Tada je papa izrekao osudu templara, koja je sprovedena njihovim spaljivanjem na lomači i plenidbom njihove ogromne imovine. Templari su postali izuzetno bogato pomoću ratnog plena stečenog u Svetoj Zemlji. Kasnije su posuđivali novac vladarima, pa su samo povećavali svoje bogatstvo.

Konflikt papa i francuskih kraljeva [uredi]

Početkom XIV veka papstvo je bilo na vrhuncu moći. Papa Bonifacije VIII (1294.-1303.) zalagao se za univerzalni suverenitet papa nad celim hrišćanstvom. Konflikt sa francuskim kraljem izbija oko pitanja da li sekularni vladari imaju pravo da oporezuju sveštenstvo. Francuski kralj Filip IV Lepi je uveo povećani porez na sveštenstvo. Papa Bonifacije posebnom bulom (uredbom) 1296. zabranjuje da bilo tko oporezuje crkvu sem papa. Samo godinu dana kasnije dozvoljava francuskom kralju oporezivanje, ali samo u slučaju izvanredne situacije.

Posle jubilarne godine 1300. u Rim je došlo mnogo hodočasnika, tako da je papska blagajna bila jako dobro napunjena. Papa se osećao dovoljno snažan i precenio je svoje mogućnosti. Kada je francuski kralj Filip IV Lepi uhapsio jednoga biskupa, dolazi do papinog odgovora. Optužio je kralja i pozvao ga u Rim na odgovornost. Osim toga je tvrdio da je bog postavio pape iznad kraljeva. Ta tvrdnja izaziva žestok kraljev odgovor, koji odgovara da kralj nije nikome vazal. Filip IV Lepi je sazvao skupštinu 1302. i optužio je papu za sodomiju, simoniju i jeres i pozvao ga da dođe da odgovori na optužbe. Papa je tada pripremao ekskomunikaciju i nameravao je da smeni sve francusko sveštenstvo.

Septembra 1303. Filip IV Lepi je poslao Vilijama Nogareta, koji je bio žestok kritičar pape, da predvodi delegaciju u Rim. Namera je bila da se papa dovede, makar i silom pred francuski savet, gde bi mu bilo suđeno po optužbama, koje je protiv njega izneo francuski kralj. Francuski i talijanski vojnici su 1303. napali i uhapsili papu u njegovom rodnom gradu. Tri dana kasnije stanovništvo je oslobodilo papu. Papa je tada imao 86 godina i bio je potresen tim događajima i umire nekoliko sedmica kasnije.

Saradnja [uredi]

Smrću pape Bonifacija papstvo je izgubilo veštog političara. Papa Benedikt XI (1303.-1304) je bio pomirljiviji. Papa Kliment V (1304.-1314.) je postao sledeći papa. Bio je rođen u Gaskonji, ali nije bio povezan sa francuskim dvorom. Papa Klement V uspostavlja papski dvor u Avinjonu. Počeo je ovisiti o moćnom susedu, Francuskoj. Tri principa su karakterizirala politiku pape Klementa V  :

suzbijanje jeretičkih pokreta, kao npr katara reorganizacija unutarnje administracije crkve očuvanje slike crkve kao instrumenta božje volje na zemlji

Papa Klement V je sarađivao sa francuskim kraljem u progonu templara.

Tokom vlasti pape Jovana XXII izbio je sukob sa Svetim rimskim carem Ludvigom IV Bavarskim. Car je smatrao da papa nema pravo da postavlja cara krunisanjem. Ludvig IV Bavarski je sazvao plemstvo u Nemačkoj da potvrde njegovu odluku. Marsilije iza Padove je dao objašnjenje i opravdanje za sekularnu prevlast u Svetom rimskom carstvu.

Sukob sa carom pretvarao se i u skupe ratove, pa je papa bio prinuđen da traži zaštitu francuskog kralja.

Papa Benedikt XII (1334-1342) je bio aktivan u gušenju katarskog pokreta. Pred početak Stogodišnjeg rata bio je medijator između francuskog i engleskog kralja.

Pokoravanja [uredi]

Pod papom Klementom VI (1342.-1352.) francuski interesi su počeli potpuno dominirati Svetom stolicom. Klementom VI je bio nadbiskupa Ruana i savetnik francuskog kralja pre nego što je postao papa, tako da su njegove veze sa francuskim dvorom bile mnogo jače nego prethodnih papa. Jedno vreme je čak finansirao rat u Francuskoj iz svojih izvora. Bio je papa tokom Crne smrti. Epidemija kuge je harala Evropom od 1347. do 1350. i veruje se da je pobila trećinu stanovništva Evrope.

Papa Inoćentije VI (1352-1362) je nastojao da uspostavi mir između Francuske i Engleske tokom Stogodišnjeg rata. Englezi su bili nepoverljivi, jer su papa i njegovi kardinali bili uglavnom Francuzi.

Tokom vlasti pape Urbana V (1362-1370) uticaj francuskog dvora na papstvo postao je mnogo manji. Ipak papa je napravio brojne finansijske ustupke francuskom dvoru.

Šizma: Rat osam svetaca [uredi]

Papa Grgur XI (1370.-1378.) je donio odluku da vrati 1378. papsko sedište u Rim. Iako je papa bio rođen u Francuskoj i pod uticajem francuskog kralja, postojao je konflikt onih za papu i protiv pape, pa su papske zemlje bile u opasnosti. Kada je papa proglasio embargo na izvoz žita 1374/75 Firenca je organizovala savez nekoliko gradova protiv pape: Milano, Bolonja, Peruđa, Piza, Đenova. Papski legat je sprovodio izuzetno surovu politiku protiv toga saveza sa ciljem da ponovo uspostavi kontrolu nad tim gradovima. Unajmili su bretonske plaćenike.

Da bi ugušili pobunu u Čezeni pobili su oko 2.500 do 3.500 ljudi. Taj masakr u Čezeni je učvrstio otpor protiv papstva. Firenca je ušla u otvoren sukob sa papama. Taj sukob se naziva rat osam svetaca, jer se odnosi na osam firentinskih većnika, koji su upravljali sukobom. Celi grad je bio ekskomuniciran. Trgovina je bila ozbiljno narušena i obe strane su bile prinuđene da nađu rešenje.

U odluci da se vrati u Rim na papu je veliki uticaj izvršila Katarina Sjenska, koja je zagovarala povratak u Rim. Povratkom pape u Rim 1378. započelo je novo razdoblje nemira i papa i u Rimu i u Avinjonu. To se naziva Zapadna šizma, a završila je tek 1417. serijom koncila uključujući koncil u Konstanci. Glavni rezultat je bilo uspostavljanje crkvenih koncila, koji imaju veću vlast od pape. Ipak to nije vladalo dugo nakon 1417.

Pregled [uredi]

Odnosi između papa i Francuske jako su se menjali tokom XIV veka. Vek je počeo otvorenim sukobom Filipa IV Lepog i pape Bonifacija VIII. Posle toga usledilo je razdoblje saradnje od 1305. do 1342. Od 1342. do 1378. papstvo je pod jakim uticajem francuskog dvora. To je umanjilo ugled papstva, a bilo je i jedan od razloga za Zapadnu šizmu (1378.-1417.). Period zapadne šizme je bio period gde pola Evrope podržava jednog papu u Rimu, a pola drugog u Avinjonu. Borba za moć tko će biti papa, postaje bojište za velike sile, pa Engleska podržava papu u Rimu, a Francuska papu u Avinjonu.

Period Avinjonskog papstva nazivan je i "vavilonsko ropstvo" papa. Tako je taj period nazvao Petrarka, koji je žalio za odsustvom papa iz Italije.

Starokatolička crkvaIzvor: Wikipedija

Starokatolička crkva je kršćanska vjerska zajednica, nastala iz opozicije nekih njemačkih teologa na Prvom vatikanskom koncilu 1870. Oni su se usprotivili definiciji o papinskoj nepogrešivosti i primatu, te su tražili da se katolicizam »vrati na svoje stare oblike«. Odvojili su se od Rimokatoličke crkve na kongresu u Münchenu 1871. Prvog starokatoličkog biskupa J. H. Reinkensa zaredio je Heykamp, jansenistički nizozemski biskup iz Deventera.

Starokatoličke crkve, odijeljenje od Rima, osnivane su na nacionalnom principu u Njemačkoj, Austriji, Poljskoj, Švicarskoj, SAD. U Njemačkoj, pomagale su ih vlasti u doba Kulturkampfa. Surađuju s Jansenističkom crkvom u Utrechtu (Utrrechtskaunija, 1889).

Starokatolici odbacuju svećenički celibat, nerazrješivost braka, tajnu ispovijed. Uvode pričest pod dvije prilike i narodni jezik u liturgiju. Svećenike i biskupe biraju sami vjernici na skupštinama župa i crkvenim saborima. Svi starokatolički biskupi okupljali su se svake dvije godine na sabor u Utrechtu, koji je sjedište starokatoličkog nadbiskupa.

Rimski papa Pio IX na Vatikanskom saboru 18.07.1870. godine proglasio je kao od Boga objavljenu istinu novi nauk o svojoj nepogrešivosti i svevlasti nad cijelom crkvom. Određen broj biskupa bili su u opoziciji tim učenjima na vatikanskom saboru. Biskupi hrvatskih zemalja iz banovine i Hrvatskog primorja su pristajali uz opoziciju. U ime hrvatskih biskupa govorio je biskup Strossmayer gdje je izrekao pet govora protiv papine nepogrešivosti i svevlasti. Strossmayerov nastup smatra se vrsnim primjerom govorništva. U predvečerje svečane sjednice 18.07.1870. godine svi biskupi opozicije, a tu su bili i hrvatski biskupi s Strossmayerom na čelu zaključili su da uopće neće doći na svečanu sjednicu već da će iste večeri otići iz Rima, a Papi će samo javiti da su napustili

Rim, jer bi na svečanoj sjednici po savjesti morali glasati protiv novog nauka. Svi su potpisali pismenu izjavu te su istu večer otputovali iz Rima. Prema tradiciji na povratku iz Rima prvi put je spomenuta "Stara Crkva", a izrekao ju je Ignaz Dolinger kad je s nadbiskupom G. Scher-om odlučio da se "prihvate posla" na što je Dolinger odgovorio "Za staru Crkvu". S Odlukom o Papinoj svevlasti nisu se složili teolozi na teološkom fakultetu u Bonnu, Breslau, Pragu, Luzernu i Munchenu. Više od 300 delegata iz evropskih zemalja sastaje se u Munchenu od 22. do 24. Rujna 1871. godine na prvom starokatoličkom kongresu na kojem je donesena odluka da se osnuje samostalna crkvena organizacija pod nazivom Starokatolička Crkva. Kongresu je predsjedavao Dr. Ivan Fr. Schulte.

Nakon kongresa 1871. godine u Munchenu širom Europe se osnivaju nacionalne Crkve pod imenom Starokatolička Crkva ili nekim drugim imenom. Nakon samo tri godine Njemačka broji oko 70000, Švicarska 73000, Austrija 20000, Poljska 15000 vjernika. Povod nastanku Hrvatske Starokatoličke Crkve uzima se kao izdavanje novog crkvenog zakonika Rimokatoličke crkve 1917. godine koji stupa na snagu 1918. godine. U tom zakoniku rimski Papa proglašava, pod prijetnjom Božjeg prokletstva sve sredovječne crkvene zakone obuhvaćene reformom koje su tražili kršćani katolici. Sljedeći razlog je proglašavanje Crkve latinskom s redovitom uporabom latinskog jezika, vrhovna uprava je talijansko-latinska.

Za provedbu i osnivanje Hrvatske Starokatoličke Crkve u Zagrebu je sazvan i održan prvi crkveni sabor (Sinoda) 21. i 22.1.1924. godine. Na saboru je bilo nazočno 12 starokatoličkih svećenika i 16 izaslanika starokatoličkih općina i crkvenih organizacija. Jednoglasno je izabran Biskup Marko Kalogjera, pred saborom je položio propisanu zakletvu. Tako je provedeno osnivanje Hrvatske Starokatoličke Crkve, a izabranog Biskupa Marka Kalogjeru 25. veljače 1924. godine u Nizozemskoj u Utrechtu zaređuje Nadbiskup Nizozemske Starokatoličke Crkve Franja Kennick. Sinodalno vijeće šalje dokumente od 23.1.1924. i zaključke prvog Crkvenog sabora Ministarstvu Vera u Beogradu. Nadležno Ministarstvo prima odluke na znanje i saopćava da je suglasno s odlukama Sinode te da se putem Narodnih novina objavi isto. Objavljeno je 24.06.1924. godine pod broje 15.360. Ministarstvo također izjavljuje da ne postoje nikakve prepreke i da je suglasno da Crkva kao nacionalna Hrvatska Crkva u nazivu nosi hrvatsko ime. Ovim činom od državne vlasti službeno je priznata Hrvatska Starokatolička Crkva.

Hrvatska starokatolička crkva osnovana 1922., se iduće godine cijepa na dvije: Hrvatska starokatolička crkva i Hrvatska narodna starokatolička crkva. Tek 1974. one se ponovo ujedinjuju pod imenom Hrvatska katolička crkva.

U Hrvatskoj Starokatolička crkva je često bila na žrtva vjerske netrpeljivosti i nedostatka tolerancije. Na primjer, nadbiskup Alojzije Stepinac bio je nepomirljivi neprijatelj starokatolika, smatrajući je »truležom na našem narodnom organizmu«. Nastojao je, apelima na vlasti u Kraljevini Jugoslaviji, Banovini Hrvatskoj i u NDH, da ona bude zabranjena.[nedostaje izvor]

Samostalne starokatoličke crkve bile su osnovane i u Sloveniji (1946.), Srbiji i Vojvodini (1954.) i Bosni i Hercegovini (1965).

Hrvatska katolička crkva danas ima više stotina pripadnika, posebito u Zagrebu i Slavoniji (Šaptinovci). Starokatoličke crkve također postoje u Slovačkoj i Češkoj.