Virani-Fakrname.pdf

7/29/2019 Virani-Fakrname.pdf

1/219

VRN DEDE-FAKR-NME

(NCELEME-METN-DZN)

(Yksek Lisans Tezi)

Bihter NAL

Ktahya-2006


2/219

T.C.

DUMLUPINAR NVERSTES

Sosyal Bilimler EnstitsTrk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal

Yksek Lisans Tezi

VRN DEDE-FAKR-NME(NCELEME-METN-DZN)

Danman

Prof. Dr. Ali TORUN

Hazrlayan

Bihter NAL

0392040109

Ktahya-2006


3/219

KABUL VE ONAY

Dumlupnar niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Yksek

Lisans rencisi Bihter NALn hazrlad Vrn Dede-Fakr-nme (nceleme-Metin-

Dizin) balkl Yksek Lisans tez almas, jri tarafndan lisansst ynetmeliin ilgili

maddelerine gre deerlendirilip kabul edilmitir.

//2006

Tez Jrisi

Prof. Dr. Ali TORUN (Danman)

Yrd. Do. Dr. Kadir GLER

Yrd. Do. Dr. Atilla BATUR

Sosyal Bilimler Enstits Mdr

Prof. Dr. Ahmet KARAASLAN


4/219

YEMN METN

Yksek lisans tezi olarak sunduum Vrn Dede-Fakr-Nme (nceleme-Metin

Dizin) adl almann, tarafmdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir

yardma bavurmakszn yazldn ve yararlanldm kaynaklarn kaynakada

gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve

bunu onurumla dorularm.

// 2006

Bihter NAL


5/219

ZGEM

1981 ylnda Malatyada dodu. lkrenimini Malatyada, orta renimini

stanbulda tamamlad.1999 tarihinde Dumlupnar niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi

Trk Dili ve Edebiyat Blmn kazand. Ayn programdan Haziran 2003te mezun

oldu. Ayn yl Dumlupnar niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve

Edebiyat Ana Bilim Dalnda Yksek Lisansa balad. Aralk 2003te Dumlupnar

niversitesi Bilecik ktisadi ve dari Bilimler Fakltesinde Trk Dili Okutman olarak

almaya balad. Halen ayn kurumda almaktadr.


6/219

V

ZET

Bektailik hareketi, XIV. yzyldan itibaren Anadoluda ekillenmeye balam,

XVI. yzylda sistemleerek gnmze kadar etkisini srdrmtr. Bu etkinin bir

sonucu olarak Bektailik retilerini ileyen birokair ve yazar ortaya kmtr. XVI.

yzylda yaayan Vrn Dede de dnemin Bektaairlerinden biridir.

almamzda Vrn Dedenin hayat ve eserleri hakknda bilgi verilmitir.

Fakr-nme isimli eseri, Arap alfabesinden Latin alfabesine aktarlm ve eserinin din,

tasavvuf, ahlk ynnden incelemesi yaplmtr.

Vrn Dede bir Bekta Dedesidir. Hem manzum hem de mensur eserler

yazmtr. Eserlerinde, Din-Tasavvuf Trk Edebiyatnn, Bektaliin ve Hurfliin

belirgin zellikleri grlmektedir.


7/219

VI

ABSTRACT

Bekta trend, started to acquire a shape in Anatolia beginning from XIV th

century, has maintained its notion up to now forming their norms in XVI th century. As

result of this effect, many poets and writers who reflected Bekta norms in their

literature works emerged. In XVI th century Vrn Dede, was one of the Bekta poets

of this period.

In our study, Vrn Dedes life and literature works one explained. His works

were translated from Arabian to Latin Alphabet and analysed from the view of religion,

misticism, ethic.

Vrn Dede is a a Dede of Bekta. He wrote both poems and proses. The

effects of Religous-Misticism Turkish Literature, Bekta and Hurf are clearly seen in

his works.


8/219

VII

NDEKLER

Sayfa

ZET...........................................................................................................................v

ABSTRACT.................................................................................................................................v

KISALTMALAR.........................................................................................................................x

TEZ HAKKINDA.....................................................................................................................x

TEZ METN...............................................................................................................................1

BRNC BLM

VRN, HAYATI VE ESERLER

1.1. HAYATI VE ESERLER

1.1.1. Hayat .............................................................................................................17

1.1.2. Eserleri.................................................................................................................19

KNC BLMVRNNN FAKR-NMESNDE DN, TASAVVUF VE AHLK

2.1. DN

2.1.1. tikat..........................................................................................................................24

2.1.1.1. Allah.................................................................................................24

2.1.1.2.Melekler.....................................................................................................27

2.1.1.3. Kitaplar......................................................................................................30

2.1.1.4. Peygamberler............................................................................................32

2.1.1.4.1. Hz. Muhammed....................................................................................38

2.1.1.5. Ahiret.........................................................................................................42

2.1.1.6. Kaza, Kader- Hayr ve er.......................................................................44

2.1.2. badet.........................................................................................................................45

2.1.2.1.Kelime-i ahadet........................................................................................45

2.1.2.2.Namaz..........................................................................................................47

2.1.2.3. Oru.............................................................................................................50


9/219

VIII

2.1.2.4. Zekat..................................................................................................51

2.1.2.5. Hac.....................................................................................................52

2.1.3. Dier Dn Unsurlar..............................................................................................53

2.1.3.1. Ayetler ......................................................................................................53

2.1.3.2. Hadisler.....................................................................................................61

2.1.3.3. Farz............................................................................................................62

2.1.3.4. Haram-Helal.............................................................................................63

2.1.3.5. Dn Tipler................................................................................................64

2.2. TASAVVUF

2.2.1.Vahdet-i Vcud.................................................................................................67

2.2.1.1. Ezelde Vahdet-i Vcud...................................................................702.2.1.2.Halde Vahdet-i Vcud......................................................................72

2.2.1.3. Ebedde Vahdet-i Vcud..................................................................78

2.2.2.Drt Kap..........................................................................................................79

2.2.3. Drt Unsur........................................................................................................85

2.2.4. Fakr.....................................................................................................................88

2.2.5.Kalp-Gnl ......................................................................................................95

2.2.6. Tarikatlerle lgili Unsurlar...............................................................................96

2.2.6.1.Tarikatn artlar..................................................................................96

2.2.6.2. Makam ve Haller...............................................................................102

2.2.6.3. Seyr Slk........................................................................................103

2.2.6.4. Zikir.....................................................................................................108

2.2.6.5. Erkanszlar Edepleme......................................................................109

2.2.6.6. Tarikatlerle lgili Madd Unsurlar....................................................111

2.2.6.6.1. Hrka .................................................................................111

2.2.6.6.2. Tc.....................................................................................112

2.2.6.6.3. Post....................................................................................113

2.3. AHLK......................................................................................................................113

2.3.1. Haya, Edeb.......................................................................................................114

2.3.2.Mrvvet, Yiitlik...........................................................................................115

2.3.3. Hyanet- Emanet............................................................................................116

2.3.4. Yalan-Ahde Vef............................................................................................117

2.3.5. Kemlik (ktlk)-yilik..................................................................................119


10/219

IX

2.3.6. Gybet, Bhtan-Ayp rtme.....................................................................120

2.3.7. Kin, Gazab, fke-Afv, Hogr, efkat................................................120

2.3.8. Kibir-Tevazu...............................................................................................121

2.3.9. Hrs, Tama- Kanaat..................................................................................122

2.3.10. Hased..........................................................................................................125

2.3.11. Hrszlk, Hile-Helal Kazan....................................................................125

2.3.12. Buhl (hisset, cimrilik)- Sehavet(cmertlik, kerem) ..............................126

2.3.13. Zn- Pk-dmenlik...................................................................................127

NC BLMTRANSKRPSYONLU METN

Fakr-nme....................................................................................129

SONU.............................................................................................................................197

KAYNAKA...................................................................................................................198

DZN...............................................................................................................................200


11/219

X

KISALTMALAR

a.g.e. :Ad geen eser

a.g.m. :Ad geen makale

Ank. :Ankara

C. : CiltD..B. : Diyanet leri Bakanl

Do. :Doent

Dr. : Doktor

H. : Hicr

Hz. :Hazreti

st. : stanbul

K.B.Y :Kltr Bakanl Kltr Bakanl Yaynlar

Prof. :Profesr

Mat. : Matbaas

M. : Mild

M...F.V :Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf

s. : SayfaS. :Say

T.D.V : Trkiye Diyanet Vakf

Yay. :Yaynlar


12/219

TEZ HAKKINDA


13/219

XII

Problem:

Vrn Dedenin Fakr-nme isimli eserinde din-tasavvuf kavramlarn kullanm

skl nasldr ve bu kavramlarn eserlere yansmas ne ekilde olmutur?

Aratrmann Amac:

Aratrma yazarn Fakr-nme adl eserlerini kapsamaktadr. Aratrmann amac

Bektaliin tarihi seyri ierisinde Vrn Dedenin ve Fakr-nme isimli eserinin yerini

belirleyerek bu eserini din-tasavvuf kavramlar asndan incelemek ve

transkripsiyonunu yapmaktr.

Aratrmann nemi:

Eski harflerle yazlm bir eserin gnmz edebiyatna kazandrlmas

hedeflenip; bu eserdeki din-tasavvuf kavramlarn, Bektailie ait unsurlarn ve

yazarnn din-tasavvuf Trk Edebiyat iindeki yeri belirlenmeye alld.

Aratrmann Hipotezi:

Vrn Dedenin ve Fakr-nme isimli eserinde ilenen konularn tamam din-

tasavvuf olup Bektailiin adap ve erkann anlatmakla beraber Hurufilik inancnn daizlerini tamaktadr.

Aratrmann Varsaym:

Vrn Dedenin ve Fakr-nme isimli eseri din-tasavvuf ve Bektailie ait

unsurlardan olumaktadr. Bundan dolay eserde tasavvufa ve Bektailie ait oka

terim grlmektedir. On iki mam, Hz. Ali, Hac Bekta, drt kap, vahdet-kesret,

tecell, gibi konular ele alnarak eserde ilenmitir. Saylara ve harflere de yer verilerekyaratltaki sr, harflerle ve saylarla ispatlanmaya allmtr.

Aratrmann Snrllklar:

Aratrmann snr yazar ve Fakr-nme isimli eseriyle snrlandrlmtr.

Bektailiin tarihi seyri iinde yazarn yeri ve eseri ortaya karlmaya allmtr.

nceleme blmden olumaktadr. Birinci blmde yazarn hayat ve eserleri


14/219

XIII

hakknda bilgi verilmitir. kinci blmde eserlerin din, tasavvuf ve ahlk ynnden

tahlili yaplmtr. nc blmde ise eserin transkripsiyonlu metni verilmitir.

Aratrmann Yntemi:

ncelemeye ncelikle yazar hakknda alma yaplp yaplmadnn

aratrlmasyla balanmtr. Milli Ktphane ve YK Tez merkezi taranmtr. Daha

sonra elde edilen metin nce Arap harflerinden Latin harflerine aktarlm ve eser din,

tasavvuf ve Bektailik unsurlar gz nne alnarak fileme yntemiyle ana balklar

halinde tasnif edilmitir. Eserdeki din-tasavvuf kavramlar; eserden rnekler verilerek

aklanmtr. almada kolaylk salamak amacyla, manzum ksmlarda her iire bir

numara verilmitir. Mensur ksmlarda ise her sayfaya bir varak numaras ve her satra

da bir satr numaras verilmitir. Kullanlan parantezlerde bulunan ilk numaralar

varaklara, ikinci numaralar ise satrlara aittir. Aratrmann her safhas danman hocam

Prof. Dr. Ali TORUN ile irtibatl olarak yrtlmtr. almamzn telif olan

blmlerinde ise mla Klavuzu (Trk Dil Kurumu, Ankara, 2000)nun kurallarna

uyulmutur.


15/219

TEZ METNTEZ METNTEZ METNTEZ METN


16/219

2

GRGRGRGR

TRK KLTRNDE BEKTALKTRK KLTRNDE BEKTALKTRK KLTRNDE BEKTALKTRK KLTRNDE BEKTALK

a)a)a)a)BektaliBektaliBektaliBektalikkkk::::

Hz. Muhammedin lmnden bir mddet sonra hilafet meselesi yznden

Mslmanlar, i ve Snn diye iki mezhebe ayrlmtr. Bunlarla beraber baka kollar

da meydana gelmitir. Hz. Ali taraftaralarna Alev denilmitir. Mslmanlk Arap

Yarmadasndan Suriye, Irak, Msrdan Fasa, douda randan Trkistana ve

Endonezyaya kadar yaylrken yre halklar bu inan iinde kendi eski din ve mill

zelliklerini bir lde yaatmtr.1

Bekta ad, nceleri Alev, Baba gibi Hac Bektaa bal, ona mensup olan

anlamnda kullanlmtr. Bektalik ise Hac Bektatan sonra kurumlamaya balam

ve tekkeler yoluyla rgtlenmi bu ekilde yaygn bir tarikat kimliine brnmtr.2

Trkistan Piri nam ile bilinen Hoca Ahmet Yesevnin halifesi Lokman

Perendeden nasip alan Hnkr Hac Bekta Veli, Horasandan Anadoluya Trkl

ve Mslmanl yceltmek iin memur edilmitir. Fikirlerini yaymak iin Suluca

Karahyk mekn tutan Hac Bekta Velinin nerdii dnceler Anadolu ve

Rumelinin eitli blgelerinde yaylmtr. Bunun sonucu olarak da tekke ve zaviyeler

almtr. lmnden sonra dncesi ve yaam biimi Bektalik ad altnda

yaatlmtr. Byk ounluu ile Bektalik, Alev zmreleri iinde rgtlenmitir.3

Hac Bekta Veli ayn zamanda Yenierilerin pri saylr, hatta ocaklarna Oca-

Bektayan kendilerine de Taife-i Bektaye denilmesi ve Hac Bekta tekkesindeki baba

1 Kutluay Erdoan, Alevilik Bektailik, letiim Yay., st.1993, s.422 Atilla zkrml, Toplumsal Bir Bakaldrnn deolojisi Alevlik-Bektalik, Cem Yaynevi, st.1990,s. 1203 Erdoan, a.g.e., s. 42-43


17/219

3

ldnde yerine geenin stanbula gelip tacn Yenieri aasndan giymesi bir

anlamda Bektalii yasallatrm, siyasi otorite ile srekli atan Alevlerin tarikat

olarak Bektalii semelerine vesile olmutur. Ayrca Bektaliin i, Btn eilimli

Babalarla, Rum Abdallaryla (Abdln- Rum), Ahilerle olan ilikisinin yannda etnik

adan Trkmen kkenli oluu ve halkn anlayaca bir dille kentsel ya da krsal

blgelerdeki insanlar arasnda rgtlenmesi bu olguyu beslemitir.4

Hac Bekta Veliden yaklak olarak iki yzyl sonra yaam olan Balm Sultan

(14281520), o gne kadar ounluu szel olarak srdrlen Bekta geleneini yazl

bir temele oturtmas, kurallatrmas asndan Bektaliin tarikat nitelii kazanmasnda

byk hizmette bulunmutur. Bu hizmetlerinden tr Balm Sultana Pr-i Sn (ikinci

pr) de denilmektedir.5

Bektalik, Balm Sultandan sonra, elebiler ve Babagan kolu olmak zere

ikiye ayrlmtr. Bu ayrln sebebi, Hac Bekta Velinin evli olup olmad

konusundadr. Babalar Hz. Pirin bekr yaadn, hi dnya evine girmediini ve

Seyyit Ali Sultann, yani Timurtan Kadnck Anadan Hac Bekta Velinin burun

yoluyla domu olduunu ve manevi evld olduunu ileri srerler. Evlat bel evlad

deil, yol evladdrderler. Hac Bekta Velinin bacya: Yurdumun bekisi senden

gelecektir. demi olduu sylenir. elebiyan kolundakiler ise Hz. Pir evliya idi. dris

Hocann kz Fatma Nuriye (Kadnck Ana) dier adyla Kutlu Melek Hz. Pirin

nikhl kadn idi. derler. Bunlara gre 710 Hicri ylnda Kadnck Anadan Hz. PirinTimurta adnda bir olu olmu elebiler bunun slalesinden gelmi derler.6

Balm Sultan hakknda yaplan deerlendirmeler, onun kkenini Edirnenin krk

kilometre kadar gneyindeki ve Bekta ananesine gre kurucusu var saylan Seyit Ali

4 zkrml, a.g.e., s. 181-1825 Belks Temren, Bektaliin Eitsel ve Kltrel Boyutu, K.B.Y., Ank., 1994, s. 856 Besim Atalay, Bektalik ve Edebiyat, (ev. Vedat Atila), Ant. Yay., st., 1991, s. 28-29


18/219

4

Sultann adn tayan bir derghn bulunduu Dimetokaya gtrr. Baha Saite gre,

14811512 arasnda saltanat sren II. Bayezid, Seyit Ali Sultan tekkesine ok fazla ilgi

duydu ve 1501de bu tekkenin postnini Balm Sultan Hac Bekta kyndeki Pir

Evinin bana getirdi. Bu yeni nderin etkisi altnda belirli yenilikler yapld. Bugn bir

Bektanin yola giri trenine bazen Balm Sultan Erkn denilir. Baha Sait e gre bu

trende on iki mum kullanlmas ve on iki keli byk sembolik bir ta olan palihenkin

kullanlmas bu nderin getirdii yeni uygulamalardandr. Btn Bektaler baz

Babalarn bir mcerret grup olarak ayrlmasnn ondan kaynaklandnda birleirler. 7

Bektaler mezhep olarak Caferlii benimserler ve On ki mama baldrlar.

Buna gre bir Bektanin mezhebi Cafer, mridi Hz. Muhammed, rehberi Hz. Ali, pri

Hac Bekta Velidir. Hz. Ali sevgisi Bektalikte her eyin stnde tutulmutur. Allah-

Muhammed-Ali lemesi ile nn tek bir nur olduuna inanlmtr. Bektalikte k

(talip), muhip, dervi, baba ve halife olmak zere be derece vardr. Tarikata girmek

isteyene k, deneyden geip tarikata alnana muhip, tekkede kalp hizmet grene

dervi, halife tarafndan icazet verilene baba denmitir.8

Bektalik tarikat haline gelinceye kadar Trk topluluklarnn eitli inanlarn

iine alarak rgtlenmitir. Bu tarikatn temelini Yesevlik tekil eder. Yesev

sofilerinin yayd Hurf, Baba, Btn ve aman akmlarnn; Anadolunun siyasi,

iktisadi ve toplumsal hayatnda nemli yeri olan Ahiliin, Abdalln, Alperenliin

Bektailikteki etkileri byktr.9

Btn szc; i yz, grnmeyen nesne, sr anlamlarna gelir ve zahir

szcnn kart olarak kullanlr. Bu dnceye gre her zahirin bir btn vardr

byle olunca da Kurann bir d yz bir de i yz vardr. Bu gizli anlama teville

7 John Kingsley Birge,Bektalik Tarihi, (ev. Reha amurolu), Ant Yay., st., 1991 s. 64-658 zkrml, a.g.e., s. 121-1229 Erdoan, a.g.e., s. 41


19/219

5

(keyfi yorum) ulalabilir. Bu inanc savunanlara hangi mezhepten olurlarsa olsunlar

Btn, yollarna da Btnye ya da Btnlik denir. Btnyye deyimine XII. yzyldan

sonra rastlanr. Bunlarn bu ekildeki yorumlar eriata aykr bulunmutur. Siyasal

amalar nedeniyle de egemen devlet gleri tarafndan baskya ve uzaklatrmaya

urayan Btnler, ran ve Horasana yaylm daha sonra da Moollardan kaarak

Anadoluya gelmi ve inanlarn tasavvufla beslenen eitli tarikatlerin iinde

eritmilerdir.10

Anadolu Alevlii sadece Btnliin bir devam deildir; onun ierisinde

Yesev, Kalender, Haydar gibi Trk tarikatlar ile Hurflik, Vcdiyye ve Dehriyye

felsefeleri de bulunmaktadr. Gene bu dnya ierisinde baz Trk grenek ve gelenei

ile Trk lenlerini andran ayinlerin ve Halk iirinin yaanmakta olduu da

bilinmektedir. Mslmanlk Trkler ierisine girdii zaman Trkler arasnda yalnz

amanlk deil, Budistlik, Hristiyanlk, Manilik, Zerdlk gibi dinler de yaamaktayd.

Trkler Mslmanlk devirlerinde btn o geirmi olduklar muhtelif dinlerin

ananelerini ve eserlerini ruhlarndan silmeye altklar halde, onlardan daha kadim

devirlerde yaanlm olan amanln ananelerini ve eserlerini tamamen

korumulardr. Btn bu gemi dinler, amanlk gibi ruhlara nfuz edememi, yaama

kabiliyeti gsterememitir. amanlk, Alevlik iinde yaamaya devam ederken bir

tekmle de uramtr. amanizmin Alevlik zerindeki etkisi daha ok pratik alanda

yani merasimler ve ayinler (din merasimler) alannda kendini gstermitir. Bunun

yannda akde konusunda amanlktan gelen pek ok inan, Batn olanlarla veBatnlik iine sokulmu yabanc unsurlarla yer deitirmitir. Sonu olarak Alevlik,

Btn akdeleri ounlukla benimsedii iin bir slm mezhebi olarak anlmaktadr.11

10 zkrml, a.g.e., s. 40-4111 Yusuf Ziya Yrkan, Anadoluda Tahtaclar ve Alevler, (Haz. Turhan Yrkan), K.B.Y., Ank.,1998,s. 26-27


20/219

6

Anadoluda Alev olanlar vardr, Alev-Bekta olanlar vardr, Bekta olanlar

vardr. Alev-Bekta topluluklarna Trkmen, Yrk, Tahtac denildii gibi aalamak

amacyla Kzlba da denir. Sadece Bekta olanlar ehirlerdedir. Snn ve Alev olmay

dikkate almadan bir cemiyete ye olunur gibi ikrar vererek bu tarikata girerler ve

kabullerinde zorlama da yoktur. Anadolu Alevlii ise milliyete dayanr ve ran ilii

ve Arap Alevliinden farkl olarak Trk rf ve detleri iinde kalmtr. Alevler eitli

kollara ayrlrlar. Her toplumun bir oca vardr. ehir Bektaleri ile ky Alev-

Bektaleri arasndaki ayrlklarn sebebi genelde kltr farkllklarndan ileri gelir.

Alev-Bektalerin ocakl dedeleri, ehir Bektalerinde olduu gibi kademeli olarak

yetimezler; dedelik babadan ola geer ve eitim aranmaz12

Alevliin, zellikle Anadolu Alevliinin mezhepler, tarikatlar st bir inan

biimi olduu sylenebilir. Bu inan biimi yalnz dinsel hayat deil, toplumsal hayat

da belirleyen, gnlk yaay ve insan ilikileri dzenleyen bir inan sistemidir. Bu

adan bakldnda Bektalik, Anadolu Alevliinin tarikat yaps iinde kurumlam

biimidir denilebilir; nk zde ve inanta ikisi arasnda byk farkllklar grlmez.

Alevlikte bir kan ba yani soya ballk ilkesi dta tutulursa, bir Bekta ile bir

Alevnin yaama biimi, dnya gr, ahlki yaps, insana bak hemen hemen

ayndr. Alevlikte ve Bektalikte ahlkn anayasas, Eline, diline, beline sahip

olmaktr. zde ayn olan bu inan uygulamada baz farkllklar gsterir. Bu gibi

zellikler Alevlikle Bektaliin birlikte anlmalarna, kimi zaman da eanlaml olarak

kullanlmalarna yol amtr.13

Bektalik slm dnyasnda ortaya kan ve yaygnlk kazanan ilgin

tarikatlardan biridir. Dier Mslman tarikatlara benzemeyen taraf, msamaha snrn

12 Erdoan, a.g.e., s. 45-4713 zkrml, a.g.e., s. 181


21/219

7

ok geniletmesi sebebiyle toplumdaki btn heteredoks zmrelere kucak am

olmasdr.14

Bu tarikatn bir baka yn de Hurflikle olan ilikisidir. Bunlar ayn eyler

deildir. Hurfilik 1398de Esterabadl Fazlullah tarafndan Horasanda kurulan bir

tarikattr. Ayn zamanda kendisini peygamber olarak iln eden Fazlullah,

peygamberlerin eksik brakt hususlar tamamlamak iin gnderildiini ne srmtr.

Kurann gizli ynlerini 28 Arap, 32 Fars harfleriyle ve rakamlarla zdn

aklamtr. Hurfler, Fatih dneminde Anadoluda ve Rumelide etkili oldular ve

birok isyan kardlar. Bu zmreye mensup olanlar takiplerden kurtuluu, Bekta

teklerine snmakta bulmulardr. Hurf eyh ve dervileri, fikirlerini Hac Bekta

Velinin fikirleriymi gibi tekkelerde yaymlar ve Allahn bir insann yznde

belirdii iddias ile kaa, gze ve burun gibi uzuvlara harflerle mana vermilerdir.

Bektalerin Aynay tuttum yzme, Ali grnd yzme inancnn Hurfliin

etkisiyle olmas muhtemeldir.15

Anadoluda geliip yaylm Trk tarikatlarndan olan Bektaliin felsefesi, rf

ve adetleri Trklere ynelik zellikler gsterir. Bu tarikat, eski Trk inanlar ile

Mslmanl kaynatran bunlar tasavvufi olarak ifade eden, halka kadar inen bir

yapdadr. Kltr, dili, duygusu ile ulusal yapy koruyan bunun yannda bilime deer

veren bir tarikat olmas sebebiyle Bektalii aratrmak, ulusal kltr tanmak

asndan nemlidir.16

b) Bektaliin Tarihi Geliimi:b) Bektaliin Tarihi Geliimi:b) Bektaliin Tarihi Geliimi:b) Bektaliin Tarihi Geliimi:

Trk tarihinin umum seyri incelendii zaman grlecektir ki, Trklerin hayat

daima batya doru bir ak iinde gemitir. ilh bir takdir i yerine getirmek iin,

14 Mustafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar, letiim Yay. st., 1995, s. 6515 Erdoan, a.g.e., s. 39-4016 Erdoan, a.g.e., s. 41


22/219

8

birok siyas, coraf ve tarih artlar Trkleri batnn cezbesi ile at stnden

indirmemi dalgalar halinde gnein doduu ana kaynaktan batya Kzl Elmaya

doru ekmitir. ok uzun bir zaman nce Asyann ilerinden yola kan Trkler,

Hazarn gneyinden ve kuzeyinden olmak zere iki koldan ilerlemilerdir. Bunlardan

gney yoluyla gelenler, slmiyetin ilk yzyllarndaki ihtiamyla karlam daha

nceleri umum olarak Gk Tanr adndaki mill ve dier kavimlerden aldklar

Budizm, Maniheizm, Karaim gibi dinlere inanan Trkler, slmiyetle karlatklarnda,

daha sonra bayraktarln yapacaklar bu dini incelemek lzumunu hissetmilerdir.17

Bu Trk topluluklar, slmiyeti kabul etmeden nce de, eitli dinlere girdikleri

zaman eski inanlarndan dinle atmayanlarn olduu gibi, atanlarn ise yeni

dinden aldklar motiflerle besleyerek ona uydurmaya almlardr. slmi dnem iin

de ayn durum meydana gelmitir. slmiyetle kesinlikle badamayan inanlar ise

tamamiyle terk ettikleri sylenebilir.18

Trk yurtlarnda slmiyetin kabul M.S. VIII. asrda balad; ancakMslmanlk Trklere zorla kabul ettirilmemitir. Halife mer zamannda rana giren

Arap ordular, Irakta Ssnler devri ran mparatorluunun snr ehri Kadisyede

kazandklar byk zaferle, Ssn ran mparatorluunu bir hamlede yok etmiler ve

bu byk istila ile ran halk, teden beri inandklar Zerdt dinini brakarak slmiyeti

kabul etmilerdir.19

randa kazanlan ilk Arap zaferi, Trkistana aksettiinde gelen haberler manev

deerlerle sslenmi, efsanelemitir. VIII. asrda ise Mslman Arap ordular

Mvernnehirde grndler. 710716 yllar arasnda Emevi kumandan Kuteybe bni

Mslim bu fethi tamamlad. Bununla beraber Arap stnl daha da tesi Seyhun-

17 Abdurrahman Gzel, Hac Bekta Velnin Hayat Eserleri ve Fikirleri, Trk Kltr ve Hac BektaVel Vakf Yay., Ank.1998, s. 618 Ahmet Yaar Ocak, Alev Bektananlarnn slm ncesi Temelleri, letiim Yay., st.2000, s.5319 N.Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, M.E.B. Yay., st.1998, C.I, s. 92


23/219

9

Srderya nehri kysna varmas, VIII. asr ortalarn aan zaman iinde gereklemitir.

Bu dnem iinde Trkler ile Mslmanlar arasnda dotluk meydana gelmitir. IX. asr

ortalarnda Horasanda kurulan Samanoullar Trklerle iyi ilikiler kurdu hatta

ordusunu Trklerden tekil etti. Mslmanlk nce Mvernnehir Trkleri tarafndan

benimsendi; ancak slmiyetin Ouz, Karahan, Karluk gibi Trk boylarnn arasnda

yaygn bir din olmas IX. asrn sonlarna dorudur.20

slmiyetin kabul edilmesiyle birlikte kltrmzde yeni bir terim ortaya

kmtr. Mslmanl kabul eden Trkler, Ouz Trkleri, Karluklar, Yamalar ve

Yabgular tarihimizde Trkmen ismi ile anlmaya balanr. Trkmen kelimesi

Mslmanlam, Mslmanl kabul etmi olan Trk boylarn ve daha Mslman

olmam dier Trk boylarndan ayran bir isimdir.21

Eski ran ananelerini barndran Horasan, slmiyetten sonra tasavvuf

cereyannn balca merkezlerinden biridir. Mvernnehir ve civar slmlatktan

sonra sflik cereyan Trkistana girmeye balamtr. Horasana daha nceleri eitlisebeplerle gidip gelen Trkler arasnda da Muhammed Mauk Ts ve Emir Ali Eb

Hlis gibi tannm sfler yetimitir. Bylece Trkler arasnda tasavvuf cereyan

yava yava kuvvetlenmi; Buhara, Semerkand ve Kagr gibi byk slm

merkezlerinden gelen derviler, gebe Trkler arasna yeni fikirler gtrmlerdir.22

lh nurun yeryzne inerek insan bedeninde tecelli bulmas, millkahramanlarnn byle bir nurdan yaratldna asrlarca inanm bir millet iin allm

bir fikirdir. Trkler, kendilerine Allah, yaratl, varlk, yokluk, lm, lmden sonras

ile cennet, cehennem gibi kavramlar genellikle iirle anlatan slm dervilerini

yadrgamam onlar kendi aman ve bakslarna benzetmi ve sevmitir. Trkler

20 Banarl, a.g.e., s. 9321 Ethem Ruhi Flal, Gnmzde Alevlik ve Bektalik, Ana Hatlaryla Alevilik, T.D.V. Yay., Ank.,1995, s. 1322 Fuat Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, D..B. Yay., Ank., 1981, s. 17-18


24/219

10

kendilerine yakn bulduklar bu dervi-airlere Ata, Baba, Hoca gibi isimler

vermilerdir. Bu ismi tayan birka sf arasnda Arslan Baba, Korkut Ata, oban

Ata saylabilir.23

Bu Trk dervileri hakknda kesin bilgilere sahip olunamamakla beraber gebe

Trkler arasnda nemli yerlerinin olduu menkbelerden anlalmaktadr. Bunlar

arasndan yzyllarca tesirini ve manevi nfuzunu korumu, Trk Milletinin fikir

dnyasn tek bana ihya etmi ah Ahmet Yesevdir. Trk-slm tasavvufunun fikir

yapsn halis bir Trke ile yazd iirlerinde ortaya koymu, talebeleriyle birlikte

Asyadan Balkanlara kadar bu retilerini ulatrmtr. zellikle Cengiz istils

srasnda Horasan ve Azerbaycan yoluyla Anadoluya gelen Yesev halifeleri Trk

Milletinin slmiyeti sevmesinde nemli bir yer tutar.24

XIII. asrda Yesev dervileriyle birlikte Anadoluya gelmeye balayan ve birok

kollar mevcut olan ikinci bir grup daha vardr. Bunlar; ia mezhebine dhil olan bir

grup kiiyle birlikte Kalenderye, Haydarye mensuplar da bu ikinci gruba dhiledilebilir.25

Gerek Yesev dervileri, gerekse onlarn izleyicisi olan ve tasavvuf dnceyi

yaymaya alan Babalar bir eit slm misyoneri saylabilir. Bunlar arasnda kk

ayrlklar olsa bile onlarn syledikleri Trkmenlere uygun gelmitir; nk bunlar

basit, uygulanabilir, esnek fikirlerdi ve onlarn yaaysna ters kurallar getirmiyorlard.26

Trkmenler arasnda ilk Mslman Trk devleti olan Karahanllar,

Samanoullar ve Seluklular zamannda Ouz Trkmen airetleri arasnda tasavvuf

cereyan bu ekilde domu oldu. Yesevlik, Naklik ve Mevlevlik gibi Snn

23 Banarl, a.g.e., s. 27624 Gzel, Hac Bekta Velnin Hayat Eserleri ve Fikirleri, a.g.e., s. 925 Abdurrahman Gzel, Din-Tasavvuf Trk Edebiyat, Aka Yay., Ank., 2000, s. 926 zkrml, a.g.e, s. 52


25/219

11

tarikatlarn yannda Ehl-i beyte gnl veren Alev tarikatlar ayr bir grup olarak ortaya

ktlar. Snnler eski Trk dinini tamamen terk ederken Alevler amanlktan tam

olarak ayrlmadlar. Ouzlarn, Bozok ve ok kollarna mensup bir ksm boylar Alev

olmulardr. zellikle Alevliin Horasan illerinde kuvvetlendii grlr. Snnlerin

eyhlerine kar Alevlerin de Baba adl pirleri Trkmenler arasnda dolamaya, Ehl-i

beyti Trklere sevdirmeye almlardr.27

XIII. yzyln ikinci yarsna doru, Seyyid Ebul-Vefa Badad (l. 1105)

tarafndan kurulmu olup Anadolu Trkmen evrelerinde Baba lyas- Horasan (l.

1240)nin temsil ettii Veflik tarikat iinde yeni bir badatrmac (syncrtiste)

heteredoks akm meydana geldi. Baba hareketi adyla niteleyebileceimiz bu akm,

XIV. yzyln balarna kadar yarm yzyl boyunca gelierek Rum Abdallar (Abdln-

Rum) denilen zmreyi meydana getirdi. lk Osmanl hkmdarlarnn da desteklerini

salayan bu zmre mensuplar, devletin kurlu yllar boyunca fetihlerde ve iskn

hareketlerinde de nemli iler grdler. XIV-XV. yzyl boyunca Yesev, Hayder ve

Vefa tarikatlar bnyesinde yer alan Kalender zmrelerinden bu sonuncusuna mensupolan Baba lyas halifelerinden Hac BektaVel (l.1271) ananeleri etrafnda toplanarak

nihayet yeni bir tarikat ekline dnen Baba akm kendisine isim babas olarak Hac

Bekta semi bylece XVI. yzylda Bektalik adn almtr.28

XIII. yzyl Anadolusundaki dini ve siyasi cereyanlarn artc eitlilii

ortaya koyanlardan birine Ahmet Yaar Ocakn doktora tezinde rastlamaktayz. Bualmann temel kayna, XIV. yzyl ortalarnda yaam olan Elvan elebinin

gnmze dek pek az istifade edilmi bir eseridir. Bu kaynaktan yola karak Ahmet

Yaar Ocak, Elvan elebinin bykbabas olan Baba lyasn Hac Bektan mridi

olduu grn ne srmektedir. Ayn zamanda Seluklu hkimiyetine kar kan

Trkmenlerin ayaklanmasna nderlik eden Baba lyas, konu ile ilgili aratrmalarda

27 Enver Behnan apolyo, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Trkiye Yay., st.1964, s. 256-25728 Ocak, a.g.e., s. 26-27


26/219

12

birlikte mcadele ettii Baba shakn gerisinde gzkmektedir. Mverrih bin Bbnin

verdii bir bilgiye dayanarak, Baba shakn birok kaynakta Baba Resullah olarak

karmza kan Baba syan bakanyla ayn kii olduu gr umum kabul

grmtr. Ancak, buna kar Ahmet Yaar Ocak Baba Resullahn, mcadelerle

gemi hayat daha sonra torunun torunu tarafndan yar menkbev bir ekilde kaleme

alnm olan Baba lyastan baka biri olmad grn ne srmektedir. Bu durumda

Baba Resullahn mridi Hac Bektan, Baba hareketinin nispeten nemsiz bir

mensubu olduu aktr. Elvan elebi, Menkbul-Kudsiyyesinde onu Baba lyasn

altm halifesi arasnda anmaktadr. Baba kmldannn iinde yer almakla beraber,

ayaklanmaya katlmadn, bir dnsel yaam srmek zere eylemlerden ekildiini,

aralarnda Ede Bali adnn da getii yoldalar ile yaadn sylemektedir.29

Ede Balinin, Osman Gazinin kaynpederi olmas sebebiyle, Osmanl tarihinden

tandmz eyh Ede Bali ile ayn kii olmas gerekmektedir. Tarih yazarlarna gre;

zengin bir adamd, srleri vard. Bir dervi yaam srd ve Gen Osmann da sk sk

gelip kald bir zaviyesi bulunmaktayd. Osmann bir d grp eyhin kzn onavermesiyle neticelenecek olay bu zaviyede kald sralardadr. eyh Ede Bali yz yirmi

yana kadar yaad ve biri gen yata, br ilerlemi yandai iki defa evlendi. Osman

Gaziyle evlendirdii kz ilk evliliindendi ve bu kz Orhan Gazinin annesi oldu. eyh

Ede Balinin Baba evresinden olmas, Hac Bektala olan ilikileri, ilk Osmanllarla

Bektaler arasndaki ilikinin bilinmesi asndan nemlidir.30

Hac Bektan yaad ada Krehirde, birok bilgin ve mderris

bulunuyordu. Bunlarn iinde Hac Bektala dost olan Ahi Evren adnda bir de er

bulunmaktayd. Hac Bekta Velinin Ahi Evren ve Ahilerle olan yakn ilikisi slmn

29 Suraiya Faroqhi, Anadoluda Bektailik, Simurg Yay., st., 2003, s. 183-18430 Irne Melikoff, Hac Bekta Efsaneden Geree,Hac Bekta Efsaneden Geree,Hac Bekta Efsaneden Geree,Hac Bekta Efsaneden Geree, (ev. Turan Alptekin), Cumhuriyet Kitaplar, st.,2004, s. 201


27/219

13

etkisiyledir. Zira Ahiliin prensip olarak kabul ettii prensiplerin hepsi, slmi

inanlardan kaynaklanmaktadr.31

Ahilerin, tasavvuf vecd ve meslek trenlerini ihtiva eden Ftvvetnme ad

altnda ortaya koyduklar eserlerinin asl hedefi; herkesi meslek sahibi yapmak, hi

kimseyi asz, isiz, esiz brakmamak ve bunun iin birbirleriyle yardmlamay

kabullenmektir. Mesleklerinde daima doru, drst ve salam i yapmay amalayan

Ahilerin, devlet yneticisi yetitirmek ve devlet himayesinde drste grev yapmak bir

dier grevidir.32

Ankarann Osmanllar tarafndan aln tarihi olan H.762 (M.13601361)

tarihinden sonra artk Ahilerin namna pek rastlanmamaktadr. Bu ifadelerden Ahilerin

siyas ehemmiyetinin kalmad anlalmaktadr. Osmanl mparatorluu Anadoluda

siyas ve kuvvetli bir merkeziyet kurduktan sonra bunlarn siyas bir ehemmiyeti

kalamazd. O, dnemlerde Bektalik gibi tarikatlarn kurulmas da Ahilii herhangi bir

esnaf tekilt hlinde brakm ve onlarn esasnda gizli olan Btnyye mahiyeti,Bektalik gibi tarikatlara gemitir.33

Alevlik ve Bektalik geliimini srdrrken Ahi rgtnn birok noktalarn

ald ve zellikle ftvvetnmelerdeki edep-erkn benimsedi. Alevler ve Bektaler

tarafndan da ftvvetnmeler yazld.34

Hac Bektan iinde bulunduu Trkmen muhiti, Rafz cereyanlara ak

bulunuyordu. amanist ve doa klt ile inan elerinin yannda Rafz tesirleri de

hesaba katmak gerekir. Fuat Kprl ve ondan sonra da Ahmet Yaar Ocak,

Anadoludaki birok Trkmen aireti tarafndan klak olarak kullanlan Kuzey

31 Gzel, Din-Tasavvuf Trk Edebiyat,a.g.e., s. 168-16932 Gzel, Din-Tasavvuf Trk Edebiyat, a.g.e., s. 14633 Kprl, a.g.e., s. 21634 Erdoan, a.g.e., s. 35


28/219

14

Suriyede mevcut bulunan smail dalerin faliyetlerine deinmitir. Buna gre, XIII.

yzylda Anadoluda tekilatl bir i hareketinden sz edilemezse bile, tesirlerini

dikkate almak gerekir. Bu evrede kpaazde de isimleri geen ve Kprlnn kim

olduklarn belirlemek iin byk ura verdii Abdln- Rum etkindi. erevesi belli

bir takilattan ok Seluklu dneminde Bizansllara kar savaan btn derviler iin

bu tabirin kullanld kesindir. Kprl bu dervileri, Haydar, Yesev ve Kalender

kollar olarak birbirinden ayrr. Ocak ise bunlara Baba lyas ve ailesine bal mritler

ile Hac Bektan ve Sar Saltuk, Barak Baba gibi baka dervilerin taraftarlarn da

ilave ederek byle bir ayrm nermektedir.35

XIV ve XV. yzyllarda hzla yaygnlaan Bektalik, Hac Bekta Velinin

adnn etkisiyle i, Btn tarikatlarn hemen hepsini ve bunlara bal topluluklar,

Ahilik gibi kurumlarn iinde eritmitir. Bu durum, Osmanl ynetimince de

desteklenmi, kurulu yllarnda siyasal egemenlii pekitirmek iin babalarla, eyhlerle

ibirlii yapmalarna vesile olmutur. Osmanl padiahlar da devletle atmayan

Bektalii, Bekta tekkelerini korumu, kollamlardr. Osmanlyla siyasi adanatan, frsat bulduka ba kaldran Alevler srekli izlenmi, ezilmilerdir. zellikle

XVI. yzyl balarnda Anadoludaki grnte dinsel nitelikli ayaklanmalar Alev

dedelerince yrtlmtr.36

Bekta tarikatnn yapsndaki deiikliklerin 1650li yllarda tamamland

grlmektedir. XVI. yzylda takibata urayan Anadoludaki Rafiz topluluklarn ou,bu dnemde Bekta tarikat iinde erimitir. Tarikatn iinde de atmalarn

yaanmasna sebep olan bu yeniden yaplanma dneminin arkasndan bir istikrar devresi

gelmi grnmektedir. XVII. yzyln ikinci yarsndan itibaren Hac Bektataki Pir

Evi eyhleri, tarikata bal dier zaviyelerin postniin tayinlerini denetim altna almaya

almlardr. Bu istikrar dnemi, zellikle XVIII. yzyln ikinci yarsna denk

35 Faroqhi, a.g.e., s. 184-18536 zkrml, a.g.e., s. 183


29/219

15

gelmektedir. Dnemin eyhlerini dnya nimetlerinden vazgeen geleneksel derviler

deillerdir. Bekta tarikatna bal ve bugn ounlukla Alev olarak adlandrlan krsal

kesim ile daha ok ehirli edeb gelenein temsilcisi tekke sakinleri arasnda

geimsizliklerin olduu da sylenebilir.37

II. Mahmudun 1826 ylnda Yenieri Ocan kanl bir ekilde ortadan

kaldrmasyla XVIII. ve XIX. yzyl balarndaki istikrar ortam sona ermitir. Bekta

tarikat 1826dan sonra yasakland ve mallarna el konuldu. Fakat bunlar Bekatalii

silip yok etmedi. Tarikat resmi olmasa da ilevini srdrd ve gizlilie ekildi. Bu

durum Trk Devletinin laikletii ve dervi tarikatlarnn hepsinin birden yasakland

1925 ylna kadar srdrmek zorunda kald. Bu dnemde, kent Bektaleri ile Alev ad

verilen ky Bektaleri arasnda bir ayrlk gittike belirginleiyordu. Her iki zmrenin

inanlar ayn olsada her ikisi de kendilerini Hac Bektaa bal sayyor olsalar da,

sosyal zeminleri farklyd ve Alevler, genel olarak, yaadklar krsal evrelerde

yerleip kaldlar; Bektaler ise kentlerin okumu sekinlerine katldlar.38

c) Belli Bal Bektac) Belli Bal Bektac) Belli Bal Bektac) Belli Bal Bekta airleri:airleri:airleri:airleri:

Bektaliin Trk Halk Edebiyatna getirdii zenginlik, tarikat tresinin

btnyle Trke olmasndan kaynaklanmaktadr. Dualar, niyazlar, glbanklar, nefesler

hibir zaman birer dogma, ayet, hadis saylmam; tekkelerdeki zgrlk ortamnda yeni

yeni glbanklar, nefesler terennm edilmitir. Duyguya, dnceye, syleyie tannan

bu zgrlk sonucunda birok eser meydana getirilmitir. Bekta-Tekke Edebiyatnnbilinen tm erenleri ve dedeleri ayn zamanda birer airdir. Kaygusuz Abdal, Abdal

Musa, Kazan Abdal, Gven Abdal, Sersem Ali Baba, Nedimi Baba, Deli Baba, Hasan

Dede, brahim Edhem Baba, Himmet Baba, Dertli Baba, Seyran Baba, Perian Baba,

37 Faroqhi, a.g.e., s. 189-19038Melikoff, a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 304-305


30/219

16

Turb Ali Dede gibi Trke syleyen, nefes okuyan ozanlardr. Bu ahslar coturan

ortak duygunun kayna Allah ak, Muhammed, Ali, Hasan, Hseyindir.39

Ayrca Alev- Bekta toplumunun Yedi Ulular olarak adlandrd Nesm,

Fuzl, Pir Sultan Abdal, Hat, Yemn, Kul Himmet arasnda Vrn de bulunmaktadr.

39 Erdoan, a.g.e., s. 128


31/219

BRNC BLMBRNC BLMBRNC BLMBRNC BLM

VRN, HAYATI VE ESERLERVRN, HAYATI VE ESERLERVRN, HAYATI VE ESERLERVRN, HAYATI VE ESERLER


32/219

18

VRN DEDEVRN DEDEVRN DEDEVRN DEDE

1.1.1.1.1.1.1.1.HAYATI VE ESERLERHAYATI VE ESERLERHAYATI VE ESERLERHAYATI VE ESERLER

1.1.1.1.1.1.1.1.1.1.1.1. Hayat:Hayat:Hayat:Hayat:

Vrnnin Divann Trkeye kazandran M. Hlid Bayr, Vrniye imdiye

kadar yeterli ilginin gsterilmediinden duyduu sknty eserinde belirtmitir. Vrn

hakknda imdiye kadar herhangi bir kaynakta esasl, gerekten aydnlatc, doyurucu

bilgiye rastlanamamtr. airin hayat ve eserleri zerinde durmak cesaretini hi kimse

gstermemi, ondan bahsetmek zorunda kalanlar da geliigzel izilmi birka satrla,

okuyucular oyalama yolunu tutmay tercih etmilerdir. 40

Vrnnin doum ve lm tarihleri bilinememekle baraber on altnc yzylda

yaam, Hurufi inan ve felsefesini benimsemi bir Bektai ozan olduu sylenebilir.

Eriboz Adasnda domutur. Bektailiin ikinci piri Balm Sultandan el alm, bir

sre Necef-i Erefte Hz. Alinin trbedarln yapmtr. Anadolunun eitli yerlerini

ve zellikle Deliorman ve Dobrucay dolamtr. Neceften dnnde Razgratta

dergh kurmu olan Demir Babay ziyaret etmi ve Demir Babadan babalk icazetiistemitir. Demir Baba, onun iirlerini beenmemi, tte bulunarak: Kii byle

sevdalarda olmamak gerek Kuran okudum dersin ama Kuran seni okusun. Sen

Kurana uy. Veliyullah inkr etme diye paylar. Fakat Balm Sultann dervii olmas

nedeniyle ona icazet verir. Vrn, sabahleyin yola kar, Karlovada Hafz Zeden

Tekkesine gelir ve orada vefat eder. Avlu kaps nne gmlr.41

Vrn Dede Bekta airidir. Fakr-nme isimli eserinde din ve tasavvuf

konularn ilemitir. Fakr-nmede kullanld kelimeler ounlukla din ve tasavvufla

ilgilidir. Tevhid, tecelli, vahdet, kesret, gnl gibi tasavvuf kavramlara yer verilmitir.

40 M.Hlid Bayr, Vrn Hayat ve Eserleri, Maarif Kitaphanesi Matb., st., 1957, s. 541smail zmen, Alevi-Bektai iirleri Antolojisi, K.B.Y., Ank., 1998, C.2, s. 429


33/219

19

Vrn Dede Fakr-nmede Bektalikle ilgili olarak Allahn, Hz.

Muhammedin, Hz. Alinin ve On iki imamn isimlerini ska kullanm; tlip, pir gibi

szcklere yer vermitir. Bununla beraber peygamberlerden, tarih ve efsanev

ahsiyetlerden, Ehl-i beytten, mutasavvflardan ve baz Bekta byklerinden

bahsetmitir.

1.1.2.1.1.2.1.1.2.1.1.2. Eserleri:Eserleri:Eserleri:Eserleri:

M.Hlid Bayr, airin bir divan olduuna iaret etmi ve bu divan gnmz

Trkesine aktarmtr. Divann nerede ve kim tarafndan yazldnn belli olmadn;

ama divana ilk sahip olan kiinin Dervi Behrm adnda bir Bekta olduunusylemektedir. Bu eserde yz kadar manzume bulunduuna ve 1854 (h.1270)

tarihinde yazlm olduuna iaret eder. Bu divann Anadolu ve stanbuldaki genel ve

zel kitaplklarnda baka nshalarnn da olabileceini hatrlatr.42

smail zmen ise airin bir divan ve Hurflikle ilgili bir risalesi olduunu

sylemektedir. Bu iki eser de baslmtr. lk basks Nazm Nesr-i Vrn Baba, Msr

1873tr.43

iirlerine gre Bekta ve Bekta airleri arasnda sayld kadar Hurf olduu

da kabul edilen ve Hurf airleri arasnda yer verilen Vrn, baz manzumelerinde

Vrn Abdal, Vrn Dede, Vrn Baba gibi mahlaslar da kullanmtr.44

Alev- Bekta toplumunun Yedi Ulular olarak adlandrd bu yedi airden;

Hat, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet, Yemn, Vrn tamamen Btndirler. Pir Sultan

Abdaln ve Kul Himmetin nefesleri asrlarca Bektaler tarafndan sylenmitir ve

bunlar iki kudretli Btn halk airidir. Fazletnme sahibi ve Otman Baba tarikatna

mensup olan Yemn ile tam bir Aliyullh ve Hurf olan Vrnnin Btnliinden de

42 Bayr, a.g.e., s. 643 zmen, a.g.e., s. 42944 Bayr, a.g.e., s. 5


34/219

20

phe yoktur. Vrn Divannda batan baa aruzu kullanmtr. Sadece tekkelerde hece

ile sylenmi birka tane nefesi bulunmaktadr. Eer o nefesler gerekten Vrnnin ise

arada bir heceyi de kullanm olduu dnlebilir. Yemn ile Vrn, Divan airlerinin

orta dereceden aa airleri arasnda mukayese edilebilecek airlerdir.45

Eski kaynaklar gzden geirilecek olursa, Trk airleri arasndan aka Hurf

olarak tannan iki air vardr. Bu iki air: Nesm ve Nesmnin yetirtirdii Refdir.

Bu iki airin dnda da Hurflii kabul etmi pek ok air bulunacaktr; fakat bunlar

herhangi bir tehlikeyle karlamamak iin Hurfliklerini gizlemilerdir. te bu

airlerden birisi de Vrndir.46

Din-Tasavvuf Trk Edebiyat eserlerinde eserin ieriine nem verilir. Bu

yazarlarn balca hedefi halk bilgilendirmek olduu iin ekil ikinci planda kalr. Din

Tasavvuf Trk Edebiyat airlerden biri olan Vrn Dede de eserlerini bu amaca hizmet

iin oluturmutur. lemi olduu konulardan dolay terkipleri, Arapa ve Farsa

kelimeleri oka kullanm, genellikle iirlerini aruzla yazmtr.

M. Hlid Bayr ve smail zmen Vrnye ait bir divann ve risalenin

bulunduuna iaret etmektedirler. Bizim yaptmz almalar sonucunda tespit etmi

olduumuz eserler ise unlardr:

BilmekBilmekBilmekBilmek RisaleRisaleRisaleRisalesisisisi:::: Milli Ktphanede Yz A 2616 / 2 numarada bulunmaktadr.Yaprak says 110b-129a aras, 217x168-173x115 boyutlarnda, her sayfada 21 satr,

talik yazl, samani kt, irazesi dank, srt tamir grm, kapaklar ebru kt kapl,

mukavva bir cilt ierisindedir. Eser, Bektailikle ilgilidir. Szbalar ve szstleri

krmz, yapraklar rutubet lekelidir.

45 Abdlbki Glpnarl-Pertev Nil Boratav, Pir Sultan Abdal, DTCF Yay., Ank., 1943, s. 17-2046 Bayr, a.g.e., s. 9-10


35/219

21

DivanDivanDivanDivan:::: Milli Ktphanede Yz A 2616/1 numarada bulunmaktadr. Yaprak

says 1b-108b aras, 217x168-170x95 boyutlarnda, her sayfada 21 satr, rika yazl,

samani kt, irazesi dank, srt tamir grm, kapaklar ebru kt kapl, mukavva

bir cilt ierisindedir, sz stleri krmz, yapraklar rutubet lekelidir. Ayrca bu eserin

stanbul Sleymaniye Yazma Eserler Ktphanesinde, stanbul Bykehir Belediyesi

Atatrk Kitaplnda nshalar bulunduu gibi baka yerlerde de nshalarnn

bulunabilecei muhtemeldir.

ErErErEr:::: Milli Ktphanede Yz A 8151/2 numarada bulunmaktadr. Yaprak says

27b-35b aras, 250x184-220x125 boyutlarnda, her sayfada 22 satr, rika yazl, su yolu

filigranl kt, yapraklar rutubet lekelidir.

FakrFakrFakrFakr----nmenmenmenme:::: Bu eser, stanbul Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar

Blm 3921 numarada bulunmaktadr.

Elamdlillhi Rabbl-lemin imdi ey lib fal- a elamdlillhdanmurd Teriyi anmakdur ve Teriyi amadan murd bilmekdr eer Teriyi bilmek

dilerse ze naar eyle zr kim zni bilen a bilr.

(1b/3-5)

Satrlaryla balar. 51 yaprak, kark satrl, samani kt, ciltsiz. stinsah tarihi,

u ekilde belirtilmitir: bu kitabda icr olunan tat- evil cemzi-yel-evvel1045 tarii ile mverri bir nsa ile muabele olunduunda yaplmdur 28 abn

1222 Cuma abah. Mstensih ismi bulunmamaktadr.

Muammed Aln lini ve evldn bu drt bbla tanmayan mkilini l

eylemedi ve zi nefs-i emmreden urtaramaz.

(51b/14-15)


36/219

22

Satrlaryla biter. Eserin manzum ve mensur ksmlar vardr.

rdrdrdrd----nmenmenmenme:::: Milli Ktphane 647 / 2 numarada bulunmaktadr. 165x105-110x65

boyutlarnda, yaprak says 37b-110a arasnda, her sayfada 15 satr, talik yazl, abd

kat trnde, mklebli, vine rengi, mein ciltli, sz balar krmzdr.

KitbKitbKitbKitb---- Ahvl Ahvl Ahvl Ahvl---- Sfye Sfye Sfye Sfye:::: Milli Ktphanede Yz A 7604 numarada bulunmaktadr.

220x150-145x85 boyutlarnda, 77 varak, her sayfada 13 satr, harekeli nesih yazl, ta

filigranl, srt kahverengi pandizot, kapaklar siyah kt kapl mukavva cilttir. Eser,

sflerin hlleri hakkndadr. Rutubet lekelidir. Kurt yeniklidir. Szbalar ve izgiler

krmzdr.

Leyl v MecnnLeyl v MecnnLeyl v MecnnLeyl v Mecnn:::: orum Hasan Paa l Halk Ktphanesinde 3142/1

numaradadr. 210x150-175x105 boyutlarnda, yaprak says 1b-28a arasnda, her

sayfada 23 satr, talik yazl, abd kt trnde, srt bez, st ebru kat kapl

mukavva ciltli, sz balar krmzdr.

ManzmeManzmeManzmeManzme----i R'iyei R'iyei R'iyei R'iye:::: orum Hasan Paa l Halk Ktphanesinde 3088/10

numarada bulunmaktadr. 210x155-190x130 boyutlarnda, yaprak says 52b-53a

arasnda, her sayfada 16 satr, talik yazl, abd kt trndedir. Srt mein, st ebru

kt kapl mukavva ciltlidir ve sonunda kasideler vardr.

NazmNazmNazmNazm NesrNesrNesrNesr----i Vrni Vrni Vrni Vrn BabaBabaBabaBaba:::: stanbul Bykehir Belediyesi Atatrk

Kitaplnda 656/3 numaradadr. 205x135-145x95 boyutlarnda, yaprak says 93b-120b

arasnda, her sayfada 23 satr, nesih krmas yaz trndedir.

RisleRisleRisleRisle----i Tasavvufi Tasavvufi Tasavvufi Tasavvuf:::: Milli Ktphanede Yz A 4648/1 numarada bulunmaktadr.

167x104-115x65 boyutlarnda, yaprak says 2b-90b arasnda, her sayfada 12 satr,


37/219

23

nesih yazl, samanl kt, ypranm kahverengi mein bir cilt ierisindedir. Eser,

Bektailikle ilgilidir. Yapraklar rutubet lekelidir.

RisleRisleRisleRisle----i Vrni Vrni Vrni Vrn BabaBabaBabaBaba:::: Milli Ktphanede Yz A 3890/3 numarada bulunmaktadr.

230x170 - 170x90 boyutlarnda, yaprak says 63b-84b arasndadr. Her sayfada 17 satr

bulunmaktadr. Nesih krmas yazl, kartal filigranl kt trnde, semseli, zencirekli,

kebentli, mklebli, kahverengi ypranm mein bir cilt ierisindedir. Eser, tasavvufla

ile ilgilidir. Cetveller, izgiler, duracaklar krmzdr. irazesi danktr. Bu eserin

stanbul Sleymaniye Yazma Eserler Ktphanesinde ve Konya Blge Yazma Eserler

Ktphanesinde de nshalar bulunmaktadr.

SifahSifahSifahSifah----nmenmenmenme:::: Vakflar Gn. Md. Ankara Bl. Md. Ktphanesinde 646/2

numaradadr. 195x130-155x80 boyutlarnda, yaprak says 29b-32a arasndadr. Kark

satrl, rika yazl, abad kt trnde, gri renkli ince karton srt bez, ksmen krmz

yazldr.


38/219

KNC BLMKNC BLMKNC BLMKNC BLM

VRNNN FAKRVRNNN FAKRVRNNN FAKRVRNNN FAKR----NMESNDE DN, TASAVVNMESNDE DN, TASAVVNMESNDE DN, TASAVVNMESNDE DN, TASAVVUF VEUF VEUF VEUF VE AHLKAHLKAHLKAHLK


39/219

25

2.1. DN:2.1. DN:2.1. DN:2.1. DN:

2.1.1. tikat:2.1.1. tikat:2.1.1. tikat:2.1.1. tikat:

slm dininde itikat esaslarnn temeli, iman; Amentnn tamamn kabul

etmektir. Yani, Allaha, Meleklerine, Kitaplarna, Peygamberlerine, Kyamet Gnne,

Kadere, Hayr ve errin Allahtan geldiine inanmaktr.47

2.1.1.1. Allah2.1.1.1. Allah2.1.1.1. Allah2.1.1.1. Allah::::

sra suresinin 110. ayeti mealen ster Allah deyin, ister Rahmn deyin.

Hangisini derseniz olur, nk en gzel isimler ona hastr. denmektedir.48

Vrn Dedenin Fakr-nme isimli eserinde Allah, Cell, Hak, Teri, Rab,

Rahmn, Mabd, Hud, Mevl, Yezdn gibi isimlerle anlmaktadr. Allah bilmek iin

kiinin zne bakmas gerektigini sylemektedir.

Ey lib fal- a elamdlillhdan murd Teriyi anmakdur ve Teriyi

amadan murd bilmekdr eer Teriyi bilmek dilerse ze naar eyle zr kimzni bilen a bilr ve zni bilmeyen a bilmez ve a bilmeyen ddra

irmez ve ddra irmeyen ayvndur.

(1b/4-8)

Allahn, Hz. Muhammed ve Hz.Alide zuhur ettiini sylemektedir.

a didkleri Muammed ve Aldr zr kim a bunlardan ikre old.

(2a/1-2)

47 Gzel, Hac Bekta Velnin Hayat Eserleri ve Fikirleri a.g.e., s. 3848 Torun Trk Edebiyatnda Trke Ftvvetnameler, K.B.Y, Ankara, 1998, s. 255


40/219

26

Gel ey mmin biri far- uddur

a bilmek avl-i Muafdur

(1/1)

mdi ey lib bu mevcdtu iinde gezen ve nr- aynunda grnen ol zt-

muladur ki esm-yi at ve esm-yi ftdan zr kim esm-i Allahdur ki cem-i

eynu aynunda mevcddur amm kll deildr czdr.

(49a/15-49b/1-3)

Zr kim a bir nrdur ve ol bir nr- fardr ve da f fildr ve fil

iledicidr ve iledici hidyetdr ve hidyet bkdr.

(5b/2-3)

Her ki bildi bunlar bir zt- a

Ruen old gzne mirt- a

(29/1)

Ftia ve besmelen aynudur

U Muammed hem Al yet-i a

(29/2)

Gel ber gel dile birlik remzinisim birdr bir ft ft- a

(29/3)

Grmem aynel-yakn hu yzin

Virdi nkim u baa furat- a

(29/4)


41/219

27

Men Vrn derd-mendm ikr

Eyledm birlikden u ibt- a

(29/5)

Buralarda ise Allahn dier isimleri kullanlmaktadr.

Ge cihnu varlundan vadete ir gr vil

Ta ki yz gstere saa ol adm-i Zl-cell

(15a/14-15)

Men arefle nefsni fehm eyle var

Ol ki bildi vf- Mevl durur

(10/3)

Ey Vrn zlf an kirpiin

Ar- ramn leyletl-isr durur(10/5)

ekk bldur bl ile bir arada olmaz Ramn

Bir evde olmasa Ramn ol olur ne-i eyn

(23b-3)

Ayn- atu lmnu n mans

ikre old a gn gibi Allahmuz

(25/3)

2.1.1.2. Melekler:2.1.1.2. Melekler:2.1.1.2. Melekler:2.1.1.2. Melekler:

mann esaslarndan ikincisi Meleklere imandr. Melekler Allaha yakn,

cisimsiz, nuran varlklardr. Allaha zikir ve ibadetle megullerdir. Meleklerin says


42/219

28

hakknda bir bilgi sahibi deiliz. Drt byk melek diye adlandrlan Cebrail ile

Mikailin adlar Kuranda gemekle birlikte Azrailin ismi gemez. Sadece Melekl-

mevtten bahsedilir. srafilin ismi ise ne Kuran, ne de hadislerde geer. Kyamet

vesilesiyle halk rivayetlerinde gemektedir.49

Vrn Dedenin, incelediimiz Fakr-nme isimli eserinde, drt byk melek

olarak zikredilen Cebrail, Mikail, Azrail ve srafilin isimleri gemektedir. Melek

kavram iin Melek ve ferite isimleri kullanlmaktadr.

Ve ol drt r muabelesinde drt n-ah- rn bnyd eyledi ve ol drt

n-ahu zerine drt mvekkel od ve ol drt mvekkele drt lem virdi ve ol drt

lem muabelesinde drt firite odu ve ol drt firite zerine drt uvvet virdi ve ol

drt uvvet muabelesinde drt kitb virdi.

(19b/9-13)

Meleklerden her birinin insan vcudundaki farkl uzuvlara karlk geldiinisylemektedir.

Drt lem virdi biri lem-i nst biri lem-i lhut biri lem-i melekt ve biri

lem-i ceberrtdur ve ol drt lem muabelesinde drt firite virdi biri Mkl biri

srfl biri Azril ve biri Cebrildr ve ol drt firite zerine drt uvvet virdi Biri

uvvet-i smia ve biri uvvet-i amme ve biri uvvet-i bra ve biri uvvet-i zika.(25a/2-7)

Mkl lem-i nsta mildr ve srfl lem-i lhuta mildr ve Azril lem-i

melekta mildr ve Cebril lem-i ceberta mildr ve da uvvet-i simaya Mkle

49 Torun, a.g.e., s. 259


43/219

29

mildr ve uvvet-i amme srfle mildr ve uvvet-i bara Azrile mildr ve

uvvet-i zia Cebrile mildr.

(26b/8-12)

slm inancna gre Allah Tal Hz.demi yarattnda btn meleklerin ona

secde etmesini emreder. Meleklerin en by olan eytan dnda btn melekler secde

ederler. eytan bylece Allahn emrine kar gelir, tekebbrlkte bulunur. Gerekesi

ise demin topraktan yaratlm olmasdr. Bunun zerine eytan benlik davasnda

bulunduu Cennetten kovulur, meln ve merdd sfatn alr.50

Ay ceml arfi bismillhdur

Dest-i udret ikmetullhdur

(18/1)

Kim aa secde idp kr etmedi

Lnet olsun eyn ol gm-rhdur(18/2)

Eer szm iidp dilemezsen

Yri eyn gibi d-bn ln ol

(4/3)

Chille eyna eyle lneti

Ger dilersen bulasn a rameti

(11b/9)

50 Gzel, Hac Bekta Velnin Hayat Eserleri ve Fikirleri, a.g.e., s. 46


44/219

30

mdi ey lib ehli bu ikmet ve bu udret ln bilen bildi ve bilmeyen

chil ald imdi cehletden arnmayan rette dem mande deyu eyn old.

(11b/10-11)

te yet ite ad fehm idrk eyleme eyn olaym dirse.

(23a/2)

Lnet-i a ad- hezr olsun a

Oldurur ol deyu eytn- ln

(16/4)

dem olmaz l-cerem bu blsdr

Fili beddr szleri telbsdr

(17/1)

Odur eytn aa lnet hemeKim kim davs var b-man

(20/4)

eyn deyu geliri smdur biri avret ve biri olan ve biri dny

muabbetidr.

(48b/12-13)

2.1.1.3. Kitaplar:2.1.1.3. Kitaplar:2.1.1.3. Kitaplar:2.1.1.3. Kitaplar:

mann artlarndan birisi de kitaplara inanmaktr. Fakr-nmede drt semvi

kitabn hepsinden bahsedilmektedir.


45/219

31

Lm-elif aim-mam drt urf vardur ki Zebrda Tevrtda ve ncilde

urnda mrekkebdr ol sebebden dem aleyhis-selm bu drt kitbu keml-i

udretine ve ikmetn nihyetne irimdr.

(12a/7-10)

Lm-elif aim-mamdur pa ve a ve ja ve a dur bu drt urfdur ki

Zebrda ve Tevrtda ve ncilde ve Furanda mrekkeb olmudur.

(16b/1-3)

ol kitbda gmn yodur ki anu iinde oru yol gsterr anclara imdi ol

kitb bu kitbdur ki vech-i demdr.

(16b(12-13)

Drt uvvet virdi ve ol drt uvvet muabelesinde drt kitb virdi.

(19b/12-13)

Drt uvvet muabelesinde drt kitb virdi biri Tevrt ve biri ncil ve biri

Zebr ve biri Furandur ve ol drt kitbu muabelesinde drt urf perk etdi.

(25a/7-10)

urn- Kerm ve lem-i nim bu yigirmi sekiz evld- Muammed Aln

dostluuna var olmudur.(26a/4-6)

Zebr uvvet-i simaya mildr ve Tevrt uvvet-i amme mildr ve ncil

uvvet-i baraya mildr ve Furan uvvet-i ziaya mildr ve da p Zebra

mildr ve Tevrta mildr ve j ncile mildr ve g urna mildr.

(26b/12-15)


46/219

32

Yigirmi sekiz urf lm-elife mildr ve lm-elif Muammed Alye mildr

ve Muammed Al yigirmi ouz sre-i urnu evvelindeki muattata mildr ve

da muattat yz on drt sre-i urna mildr ve yz on drt sre-i urn alt bi

alt yz altm alt yete mildr ve alt bi alt yz altm alt yet on sekiz bi leme

mildr.

(27a/3-9)

Her kitabu srr vardur ve urnu srr bu sreler evvelinde gelmidr

yigirmi sekiz urf muaatdur cem urnu evvelinde ve da urnu evveli

bismillhdur.

(31b/13-15,32a/1)

lib-i far fen bu hikmet ve bu udert aln bilmek dilersen mecm-

urnda her ne ki vardur Ftiatl-kitbda mevcddur.

(47a/7-9)

Alyyen dir ki urnda bil ey cn

Vayy-i Muafa hem h- merdn

(26/1)

Ki ncil ire sylerler ly

Zebrda dir biriban ismi pinhn(26/2)

2.1.1.4. Peygamberler:2.1.1.4. Peygamberler:2.1.1.4. Peygamberler:2.1.1.4. Peygamberler:

mann esaslarndan drdncs Peygamberlere imandr. Peygamberlerden

birine inanmayan kfir olur. Bir hadise gre peygamberlerin says yz yirmi drt


47/219

33

bindir. Bunlardan yz on be tanesi resul yani kitap sahibidir. Bu yz yirmi drt bin

peygamberden ilki Hz. dem, sonuncusu Hz. Muhammeddir.51

On sekiz bi lemden murd demdr ve demden murd Muammed

Aldr ve alaru l evldlardur.

(8a/8-9)

Bedan murd demdr ve demden murd kendi ztn bilmekdr ve

ftn bilmekdr ve hirini ve bann bilmekdr zr ki dem secdegh- lemdr.

(8b/12-14)

dem vechinde yigirmi sekiz kitbet na olmu ve hidyet ile mesr ve

mektbdur ve bir da lm-elifdr yigirmi ouz urf olur ve amm lm-elif aim-

mam drt urf vardur ki Zebrda Tevrtda ve ncilde urnda mrekkebdr ol

sebebden dem aleyhis-selmdur bu drt kitbu keml-i udretine ve ikmetn

nihyetne irimdr.(12a/6-10)

Cem-i mevcdtu zt ve ft ynesi demdr demi fehm eyle.

(13b/3)

udan ve opadan ve oddan ve yelden demi var eyledi imdi fehm ve idrkeyle zr cmle kermetini ve hidyetini deme bildirdi ve kend ztn ve ftn ve

fillerini lini ve cemlini ve kemlini fil-cmle deme bildrdi.

(19b/4-6)

51 Torun, a.g.e., s. 262-263


48/219

34

urf- mfredt ol aret-i h- hen-hu al- adedince gelmidr ki

vech-i kerm dem aleyhis-selmdur.

(25b/1-2)

On sekiz bi lem deme mildr ve da dem aa mildr.

(27a/9-10)

Bismillh ba ile sin ve mim ise yek-t-ullah ise birdr kelime old alt

adedincedr ki bismillhdur bir ztdur ve alt da bir ztdur alt- aar on yedi ve

alt- cuma on be otuz kelime olur imdi urf adedince bir ztdur ki bismillh

adedincedr ve ceml-i dem aleyhis-selm adedincedr.

(32a/8-13)

Namz da bismillh adedince sm old yan alt- aar ve alt-

cuma ve alt- seferdr ki bismillh adedince smdur bismillh vech-i kerm

dem oldudan sora namz da vech-i kerm dem aleyhis-selm adedincedr zrcuma namzyla aar namz cem eylese otuz iki kelime-i kelm olur vech-i kerm

dem aleyhis-selm adedince ve bir da sefer namz vardur bismillhu noas

adedince an da aar namzyla cem eylese yigirmi sekiz urf- muaat olur ol

da vech-i kerm dem aleyhis-selm adedincedr.

(34a/6-14)

Yigirmi sekiz urf- muatat urn- Kerm aldur ki bismillh drt urf

da vardur p j otuz iki kelime-i kelm olur vech-i kerm dem aleyhis-selm

adedincedr.

(34b/13-15)

Oru da otuz gndr ve gn da aylu olur otuz iki gn vech-i kerm

dem aleyhis-selm adedincedr ve biri b alur ol bir zt adm adedincedr kim


49/219

35

bismillhdur ve bismillh vechullah dur zr kim vechullah ceml-i keml demdr ve

bir da secdedr ol da smdur yedi secde-i amdr ve biri secde-i melekiyye

dr ve biri da secde-i ubdiyyedr ki peresti eylersin ol da vech-i kerm dem

aleyhis-selm adedincedr zr ki urn avm alt dem aleyhis-selm

zerine oldudan sora secde da demedr.

(35a/1-8)

dem cemli ve el aya yz elli alt urf al- urndur zr kim ceml-i

dem Ftiatl-kitbdur.

(36b/4-5)

a Talnu reti ret-i demdr ve da ret-i dem mecm-i

kelmullahdur zr ki bismillhdur ve ismullahdur ve alifetullahdur ve cem-i

mevcdtu l ve aati ve mhiyyeti ve avm lt ve acc zekt ve secdesi ve

blesi ve cenneti ve lias ve bes ve r ve rvn ilmn fil-cmle Ftiatl-

kitbdur ki dem vechinde ve cemlinde mesrdur au udret alemiyle indur ki biri yedi on drt beya on drt ara att ve drt da ez alil muyi fera

tammet otuz iki a cemlinde mndericdr ki l- kintdur ve bir da devr-i eflk

ve devr-i amerdr ol amer da on drt gnde kemle ve on drt zevle mteveccih

eyler ki on drt gn on drt gicesi vardur ceml-i keml dem aleyhis-selm

adedince peresti eyler.

(37a/2-13)

Ay yz a- kamerden ikr

Byle talm eyledi perverd-gr

(19/1)


50/219

36

Ftia il adur yz

Grebilmezdr an her kr kr

(19/2)

Kinatu ldur sn sen

Secdeghmsn benim ey ubb-i didr

(19/3)

U yzden mest olupdur mh-tb

nun in eylemez bir dem arr

(37b/4)

Bu Vrn bendei ya a- h

Eyleme senden cd ey o-nigr

(19/5)

dem da yz altm amar vardur.

(37b/14-15)

Bir ylu rk sekiz haftas vardur ve dem da ba r pare ve drt bb

apudur.

(38a/1-3)

demde da on iki burc malm olur zr ki ba ameldr ve yzi evrdr

ulalar cevzdur ve emcikler serendur ve gsi eseddr ve gbek mizndur as

snbledr ve zeker arebdr ve bular avsdur dizler ceddr ve bldur delvedr aban

tdur.

(38a/10-14)


51/219

37

ikmet uvvet kudret dem aleyhis-selm adedincedr pes dem

cemli ikmetullah ve eli udretullah ve aya uvvetullahdur zr kim dem

uvvetiyle yrr menzle irer ve udretiyle iler ve ikmetiyle syler zr kim sz

yzdr ve yz ayme-i mddur ki tamm ider nbdur kaf vel urn adedincedr ki

beynu orarsn bir el on drt mafaldur ve be parmadur ne adar yigirmi drt

olur ve birliiyle adedince yigirmi be olur ve bir aya da yigirmi be mafaldur elli

aded olur bir yan da ellidr tamm yz olur kaf vel urn adedincedr ve yz nb

ayme-i.

(39a/7-15)

Md anu adedincedr zr ki kaf vcd- demdr ve da ana badur ve

da zlf a kirpik bl perdr ve yz ardur adru krsdr ve levh a- lindr

ve mahf szdr magrib azudur ve mer ulaudur ve gz nutudur pes

gn merden oar maribde avuur.

(39b/1-5)

erat demdr ki hire ve bne yayla yrr yel gibi eser ve arat

demdr ki eliyle uar gziyle grr ve od gibi yanar ve marfet demdr ki diliyle

syler ulayla iidr u gibi ar ve aat demdr ki yel gibi eser od gibi yanar

u gibi ar opra gibi sin olur ve bir da bu kim dem on sekiz bi lemdr.

(40a/5-10)

Elif birdr ve lm otuzdur otuz bir ve birliiyle otuz iki olur pes kelmullahdur

ki vech-i kerm dem aleyhis-selm adedincedr.

(46a/2-4)

Bir yerde de Nh Peygamberin ismi gemektedir.


52/219

38

Ket-i N ile gezdm ser-te-ser

Heft dery seyri ummn eyledm

(24/4)

Bir yerde de lys Peygamberin ismi gemektedir.

Ki ncil ire sylerler ly

Zebrda dir biriban ismi pinhn

(26/2)

2.1.1.4.1. Hz.Muhammed:2.1.1.4.1. Hz.Muhammed:2.1.1.4.1. Hz.Muhammed:2.1.1.4.1. Hz.Muhammed:

Tasavvufun gayesi; nefsi terbiye ve tezkiye, kalbi tasfiye ederek gzel ahlk

elde etmek, onu kemal mertebesine vardrmaktr. Her mminin tikadda, ibadette,

btn muamelt ve muaerette Peygamber Efendimizin snnetlerine ve onun kymetli

ashabnn gzel ahlk ve det ve ananelerini rnek edinerek onlara uymaya almas,

kalbini tasfiye ve nefsini tezkiye ederek ahlkn gzelletirip onu kemal mertebesinevardrmas ve bylece Allahn rzasn tahsil etmesi gerekir.52

Mride irmeyen a bilmemidr ve a bilmeyen Muammedi

bilmemidr ve Muammed aleyh-is-selm bilmeyen Al Raiyallhuanh

bilmemidr.

(1b/10-12)

a didkleri Muammed ve Aldr zr kim a bunlardan ikre old.

(2a/1)

52 Osman Karabulut, slmda Gerek Tasavvuf ve Edebleri, ems Yay., Konya, 1994, s. 6


53/219

39

Gel ey mmin biri far- uddur

a bilmek avl-i Muafadur

(1/1)

Resl aleyhisselm buyururKlli mabd mad ve klli mad mabdpes

imdi bu adsten murd her ne mad idinsen mabdu oldur ve her ne mabd

idinse madu oldur.

(3b/4-5)

mm Cafer-i d ariatnmesinde buyurur ki: Faru cn Muammed

Aldr imdi ey u sdk Muammed Al adur zr biri nebiyy-ullahdur ve biri

veliyy-ullahdur.

(4a/4-6)

Her kim Muammed Alye kim ki irr eylemedi anu anda buyurur

avlh tel: Velteun nrelleti ddet lil kfirin man budur ki anu ol oddankim yer lnd kfirler in.

(4a/7-10)

Ey lib-i far u fen erenler lmez ve erenlere memt irmez ve illaki mevt irse

tene irer ra mevt irmez zr ki erenler r Muammed Aldr ve erenler da

Muammed Aldr pes Muammed Al lmez zr ki nr- nbvvet ve nr- velyetmebrd ve bir ztdur ve ol bir zt- hidyetdr ki bdr lmez pes imdi prler anu

in buyururlar kim: Bir kii zi r- Muammed Alye yetirmese fuarym

dedii ve tc ve post giydi taldne olmu ola.

(5a/5-12)

demden murd Muammed Aldr ve alaru l evldlardur.

(8a/8-9)


54/219

40

Cem-i ulmun bb Aldr ve ehri Muammed aleyh-is-selmdur

Kalennebiyyi aleyh-is-selm: Ene medinetl----ilm Alyy bbh imdi bir kii Alye

irmese Muammedi bilmez ve Muammedi bilmese ilmine lim olmaz ve ilmine lim

olmayan kendini bilmez.

(8a/11-14)

Mirc gicesi aret-i Resl aleyh-is-selm hidyetden far olmudur bilmek

ve bulmak ve lma gerekdr.

(16b/6-7)

dem-i yai tan ki Allah Muammed Alyi incitmeyesin ve szlerine

mulefet eylemeyesn.

(17a/6-7)

Anlar incidrler Teriyi ve Reslini yan ki szlerine itimd eylemezler imdi

anlaru ztuna ve ftuna irr eylemezler imdi anlaru zerine Terin lneti vardurdnyda ve iretde anlar in yir aland azb r eyleyici rldan murd esfel-i

sfilndr.

(17a/11-14)

Gel beri iste ceml-i areti

Kereti ref eyle iste vadeti(17b/1)

R- Muammed Alye irimeyen ft- dem ve manide dvdr.

(19a/1)


55/219

41

Her kim tad eylemez nu- a

Ve Reslhm fehum lehu mnkirn

(15/3)

Muammed ile Al lm-elif muabelesinde gelmidr birisi lm ve birisi elifdr

manl amdl-ayy cismin cismi bu mrettebde ayndur.

(26a/1-3)

Bu cihn Ha sbneh ve tel bir bae mili beemidr ve kendi kerem

ve lfundan bu baeyi ol iki cihn gnei Muammed Muafya isn eyledi ve

aret-i Resl da ol baeyi line ve evldna isn eyledi zr kim Resl

aleyhisselm ol aret-i h- velyet ve nr-i hidyet ve ib-i kermet yan mm

Al anda buyurmudur: Ene ve Alyullah min nrin vaidve bir da ru rl-

amdl-ayy ve ru r ve cism cismi pes imdi bu man ile bunlar nr-i

vaddr ve vr-i vad olca nda nesne kalmaz heb kll dirlik ve birlik olur.

(27b/13-15,28a/1-5)

Resl aretleri buyurur: Ed dny melnn ve alibhe mabnn.

(28b/15)

akku udreti ve Muammed diati ve Aln uvvetidr ki kelime-i

ehdet kfr zerine alib olmudur.(29b/6-8)

Marfet Muammeddr ve aat Aldr zr ki aat burundur ve

marfet azdur.

(39b/14-15)


56/219

42

Reslullah hev-i nefesiyle sz sylememidr ill vay-i ud ile sylerdi.

(42/a-5,42b/1)

Mecm- eynu rc insndur ve insnu rc far fendur ve farn

rc Muammed Al adur ki hidyetdr ve nbvvetdr ve velyetdr ki bir ztdur

zra her i Muammed Alden uhra gelmidr ve cem-i mevcdt anlardan vcda

gelmidr zr kim ikisi bir ztdur.

(50b/11-15)

Ftia ve besmelen aynudur

U Muammed hem Al yet-i a

(29/2)

2.1.1.5. Ahiret:2.1.1.5. Ahiret:2.1.1.5. Ahiret:2.1.1.5. Ahiret:

Ahiret; son, lmden sonra gidilecek sonsuz lem, br dnya. lm anndan

itibaren ahiret hayat balar ve lm bir son deil, ebed leme alan bir geittir. hirethayatna inanmak slm amentsnn esaslarndan biridir.53

Ehl-ullah ehl-i marfet ve ehl-i iretdr imdi ehl-i iret olan kiide nefs

olmaz ve da ama olmaz ve da tekebbrlk olmaz.

(3b/9-11)

Teriyi ve Reslini yan ki szlerine itimd eylemezler imdi anlaru ztuna

ve ftuna irr eylemezler imdi anlaru zerine Terin lneti vardur dnyda ve

iretde anlar in yir aland azb r eyleyici rldan murd esfel-i sfilndr.

(17a/11-14)

53 Hasan Akay, slm Terimler Szl, aret Yay. st. 1995, s. 20


57/219

43

arat veya ulum-yi erat meyl eylemek limlere yan dny ardnca

yryb dnyya muabbet idenlere ta kim cehennem tei sizi yamaya.

(12a/1-3)

a Tal buyurur: Cinden ve insden ou cehennem in al eyledm ve

da anlara gl virdm o gl ile idrk- a itmediler fnyle meul oldlar ve

da gz virdm o gz ile ark-i a grmediler ve da ula virdm ol ulala

itb- a iitmediler imdi anlar cehennem ilalardur.

(15b/11-15)

U sekiz cennet yzine intir

Seni ulun anula mehrdur

(7/2)

mdi kr olan dnyda iretde da krdr bil-bhe.

(19a/9-10)

Cenneti ve lias ve bes ve r ve rvn ilmn fil-cmle Ftiatl-

kitbdur.

(37a/5-6)

Eek ile dem bir yerde olmaz evvel ve iretde yzin didkleri neviler

yznde bitmeye dimelerinden afil olma.(42a/8-9)

a Tal buyurur ki cem-i cihn Alye muibb olsa cehennemi aldururdum

dir imdi nrda yanmama dilersen evld- Alye irr eyleye ve aratine irde getre

ve her kim irr eylemez ve arati zere olmaz ehl-i cennet deldr ft dem

mande ayvndur ve ehl-i nrdur.

(51a/15,51b/1-4)


58/219

44

2.1.1.6.2.1.1.6.2.1.1.6.2.1.1.6. Kaza, KaderKaza, KaderKaza, KaderKaza, Kader---- Hayr ve er:Hayr ve er:Hayr ve er:Hayr ve er:

Kader, varlklar yaratlmadan evvel Cenab- Allahn o varlklar hakkndaki

takdiridir. Kaza ise varln yaratlmasndan sonra Allahn takdir ve hkmlerinin

takdir edilen zamanda fiile gelmesi durumudur. Bu nedenle hayr ve er Allahtandr.

Kulun bunda bir dhili yoktur. mann bu son halkasnda mslmanl kabul eden kii

bana gelen her trl hayr ve erri Allahtan bilir.54

km olund indirdk ol kitbu iinde levh-i maf bilesiz.

(31a/7)

Ol kimsen ismi ve mstemias ar- lya defter-i hidyete ayd olsa

gerekdr.

(11a/7-8)

Arada prler olmayayd ve da lmekde ve dirilmekde ve alda aburluda

ve bayluda ve yosulluda hi kimsen kimseye muta olmayayd ve bir da budurkim her kime iab idp Ha andedr dirse her kii kendi vcdunda nin vire idi ve

a ibat ideydi ta ki a kend olayd eer ayr ve eer err hi arada senlik ve

benlik olmayayd erat ve arat ve marfet ve aat olmayayd ve da urn

gelmeyeydi ve lmek ve dirilmek olmayayd hemn bir zt ve bir ft olayd her ii

a ileyeydi an ve i orulmayayd hemn bir elif olayd be gelmeyeydi bir zt ve

bir ft olayd amm olmaz.(43a/1-10)

54 Torun, a.g.e., s. 324


59/219

45

2.1.2.2.1.2.2.1.2.2.1.2. badetbadetbadetbadet::::

badet, Allaha kar kullukta bulunmaktr. Kulluk vazifesi bedenle, malla veya

her ikisiyle birden olmak zere be tanedir. Bu be maddeye bn-y slm yani smn

artlar da denilir.55

anat l ibdet eyle her dem

Elin ek ayriden aa yan ol

(4/2)

2.1.2.1.2.1.2.1.2.1.2.1.2.1.2.1. KelimeKelimeKelimeKelime----i ahadet:i ahadet:i ahadet:i ahadet:

slmn ilk art olup dil ile yaplan bir ibadettir. Allahn birliine, Hz.

Muhammedin hak resul olduunu dil ile ikrar, kalp ile tasdik etmektir.56

Murtya her kim irr eylemez

U ehdet bil aa bhtn olur

(13/2)

Her kim ekk getrse ve rh ve aratlerinde grlmese ehl-l aytm didi

ve ahdet eyledi ve namz ldu ve oru utdu ve acca vardu ve zekt virdi

ve cem-i ameli fidesiz ola.

(26a/8-11)

Kelime-i ahadet kalbi masivadan temizler.

Kelime-i ehdet kfr zerine alib olmudur imdi an Alye ikrru ve

Muammede ehdet ve aa bama ve l evlda nz niyazu.

(29b/7-9)

55 Torun, a.g.e., s. 32556 Torun, a.g.e., s. 325


60/219

46

Ge cihnu varlundan vadete ir gr vil

Ta ki yz gstere saa ol adm-i Zl-cell

(15a/14)

Gel beri iste ceml-i areti

Kereti ref eyle iste vadeti

(17b/1)

Mam- keret benlii terk eylemekle gider ve benlik dnyy terk eylemekle

gider imdi dnyy terk eyle blu perk eyle.

(17b/2-3)

Tevhidin srrna erimek iin taklitten vaz geilmelidir.

Far fen bu ikmet l rh- Muammeddr ve far fendur ve her

kim mcerred olmaz dav-yi farldur yalancdur ve hem far fen olmaz ve bebulmaz ve zi prler ademnde k-i py eylemez ol masda ve murda irmez ve

ddrullahiyi grmez ve erenler adem-i rhuna adem bamaz zr kim talddr ve

mualliddr ve muallid mn drst deildr.

(24a/7-12)

Dnyya meyl eyleyenler ey ianma baydur sen an mfisdr

(17/2)

Bed fil ve ehl-i ama ve ehl-i dny prler ile ina olmaz imi zr kim ya

prler ya dny gerekdr iki arpuz bir oltua maz.

(42a/11-13)


61/219


62/219

48

Namz da elli vat far olmu idi an da taff diledi be vate arar

eyledi.

(32b/11-12)

Buralarda da namazn ksmlarndan bahsedilmektedir.

Namz da smdur ve biri alt- aar ve biri alt- cuma ve biri alt-

seferdr.

(32a/7-8)

Namz da bismillh adedince sm old yan alt- aar ve alt-

cuma ve alt- seferdr ki bismillh adedince smdur bismillh vech-i kerm

dem oldudan sora namz da vech-i kerm dem aleyhis-selm adedincedr zr

cuma namzyla aar namz cem eylese otuz iki kelime-i kelm olur vech-i kerm

dem aleyhis-selm adedince ve bir da sefer namz vardur bismillhu noas

adedince an da aar namzyla cem eylese yigirmi sekiz urf- muaat olur.(34a/6-13)

mdi namaz ve oru sntdur fs deildr.

(33a/5)

Kim aa secde idp kr etmediLnet olsun eyn ol gm-rhdur

(18/2)

U alt avm hem ac zakt

Bilmiem sn aa miftdur

(18/3)


63/219

49

Vechullah ceml-i keml-i demdr ve bir da secdedr ol da smdur

biri secde-i amdr ve biri secde-i melekiyyedr ve biri da secde-i ubdiyyedr ki

peresti eylersin ol da vech-i kerm dem aleyhis-selm adedincedr zr ki urn

avm alt dem aleyhis-selm zerine oldudan sora secde da demedr.

(35a/4-9)

bdestdr ol da smdur iki el ve yz ve iki ayau yursun pes iki

elin beyn bismillhdur zr ki elin bir yere unsa bismillh dilden uhra gelr

nin ki iki elin mufaal kitbetdr ki eer bdest alsa iki elin dirseklerine dek

yursun pes iki elin dirsee dek otuz iki mufaldur ki alt- ubdiyyet anu zerine

alursu ol da otuz drt a aradur ol drt a beyadur ki nda l yodur ve da

stvsyla otuz iki kitbet olur vechi dem aleyhis-selm ilmidr ki elhamdlillah

dirse iki elin yzin srsn drt kere olur ve yz on iki a hidyet olur ve iki

stvsyla yz on drt sren ilmini orada malm idersin ki bir kere elhamdlillah

deyb el yze srb aa kr sen eyledin gibi urn- Am fil-cmle

vcda gelb at tam olur ve bir da iki ayau opraa dek yursa o da yigirmisekize kitbetdr drt kbine otuz iki kelime-i kelm adedincedr ve bir aya

cmleden muaddemdr ol sebebden secde-i ubdiyyet ayadur zr kii ayayla

menzle yeter ve secde-i melekiyye oldur ki el izmetkrdur ve izmet melekden adr

olur ve secde-i amdr ve cemldr ki ceml-i ceml suln- cihndur pes sulna

am vcibdr.

(35a/10-35b/14)

Cem-i mevcdtu al ve aati ve mhiyyeti ve avm lt ve ac

zekt ve secdesi ve blesi ve cenneti ve lias ve bes ve r ve rvn ilmn

fil-cmle Ftiatl-kitbdur ki dem vechinde ve cemlinde mesrdur.

(37a/4-7)


64/219

50

2.1.2.3. Oru:2.1.2.3. Oru:2.1.2.3. Oru:2.1.2.3. Oru:

slmn be temel esaslarndan biridir. Savm ve sym terimleriyle ifade

edilmektedir. Kelime olarak, nefsi tutmak, gndzleri yiyip imekten saknmak

demektir. slm bir terim olarak anlam ise asl fecirden gne batncaya kadar, orucu

bozan eylerden saknmaktr. Oru ibadeti, Hicretten bir buuk yl sonra, aban aynn

onunda farz klnmtr. Oru, srf Allah rzas iin, Onun hell kld eylerden uzak

durmak, haram kldklarn ilememek demektir. slmn be esaslarndan biri olan

oru, Ramazan aynda tutulmas gereken farz orutur. Herhangi bir sebepten dolay

tutulamazsa kaza edilmesi gerekir.58

Her kim ekk getrse ve rh aratlerinde grlmese ehl-i imnum didi ve

ehdet eyledi ve namz ldu ve oru utdu ve acca vardu ve zekt virdi ve

cem-i ameli fidesiz ola ve bu cihnu iinde her neye peresti eylerse arm ola ve

teberya mstea ola.

(26a/8-13)

mdi namaz ve oru sntdur fs deildr.

(33a/5)

Orudur ol da smdur zr kim oru da altm gne aret-i

adiyyetden far olmu idi an da taff diledi altm gni otuz gne arar eyledi.

(32b/8-11)

U alt avm hem ac zakt

Bilmiem sn aa miftdur

(18/3)

58 Akay, a.g.e., s. 370


65/219

51

urn avm alt dem aleyhis-selm zerine oldudan sora secde

da demedr.

(35a/7-8)


zekt ve secdesi ve blesi ve cenneti ve lias ve bes ve r ve rvn ve ilmn

fil-cmle Ftiatl-kitbdur.

(37a/4-6)

2.1.2.4.2.1.2.4.2.1.2.4.2.1.2.4. ZektZektZektZekt::::

Mal ve parann slm hkmlere gre temizliinin ve hellliinin korumas

amacyla, Allah iin, senede krkta birinin muhtalara verilmesi demektir. Mal ile

yaplan din bir ibadettir. Zekt, ikinci hicret ylnda, orutan nce farz klnmtr ve

slmn be esasndan biridir. 59

Her kim ekk getrse ve rh aratlerinde grlmese ehl-i imnum didi veehdet eyledi ve namz ldu ve oru utdu ve acca vardu ve zekt virdi ve

cem-i ameli fidesiz ola ve bu cihnu iinde her neye peresti eylerse arm ola ve

teberya mstea ola.

(26a/8-13)

U alt avm hem ac zektBilmiem sn aa miftdur

(18/3)

59 Akay, a.g.e., s. 513


66/219

52




(37a/4-6)

2.1.2.5. Hac:2.1.2.5. Hac:2.1.2.5. Hac:2.1.2.5. Hac:

Gc yetenin mrnde bir defa yapmak mecburiyetinde olduu hem bedenle ve

hem de malla yaplan bir ibadettir.60

Art be-i alb pk-bz ol

Sre gr aradan Lt Ment

(5/3)

avf idp ou elamdlillah

Yedi yet fatu mmeht

(5/4)

albl-mminin beytullah albl-mminin arullah albl-mminin

azinetullah.

(8b/14-15)

U alt avm hem ac zaktBilmiem sn aa miftdur

(18/3)

60 Torun, a.g.e., s. 330


67/219

53




(37a/4-6)

2.1.3. Dier Dn Unsurlar:2.1.3. Dier Dn Unsurlar:2.1.3. Dier Dn Unsurlar:2.1.3. Dier Dn Unsurlar:

2.1.3.1. Ayetler:2.1.3.1. Ayetler:2.1.3.1. Ayetler:2.1.3.1. Ayetler:

Eserde zikredilen ayetler konularna gre unlardr:

a) Yalanclkla lgili Ayetla) Yalanclkla lgili Ayetla) Yalanclkla lgili Ayetla) Yalanclkla lgili Ayetler:er:er:er:

Fe me acceke fhi mim badi ma caeke minel lmi fe ul tealev nedu ebnaena

ve ebnaekm ve nisaena ve nisaekm ve enfsena ve enfsekm mme nebtehil fe

nec'al lnetellahi alel kazibnimdi yalanclara lnet sad-hezr.61

(18a/3-6)

Vellezine keferu ve kezzebu bi ayatina laike aabn nr hm fha alidun.62(29a/10-11)

Fe meniftera alallahil kezibe min badi zalike felaike hm limn pes bir

kii far davs lsa mansinde bulunmasa teberr ol yalancya mstaadur.63

(41a/9-11)

61 Sana bu ilim geldikten sonra seninle bu konuda elienlere de ki: Geliniz, sizler ve bizler de dahilolmak zere, siz kendi ocuklarnz biz de kendi ocuklarmz, siz kendi kadnlarnz, biz de kendikadnlarmz aralm, sonra da dua edelim de Allahtan yalanclar zerine lnet dileyelim. l-i mrnSresi, 3/61, KurnKurnKurnKurn---- Kerm Aklamal Meli Kerm Aklamal Meli Kerm Aklamal Meli Kerm Aklamal Meli, T.D.V. Yay., Ank., 2004, s. 5562 nkr edip ayetlerimizi yalanlayanlara gelince, onlar cehennemliktir, onlar orada eded kalrlar.Bakara Sresi, 2/39,Karaman, ve dierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 863 Artk bundan sonra her kim Allaha kar yalan uydurursa, ite bunlar zalimlerin ta kendisidirler. l-imrn Sresi, 3/94, Karaman, ve dierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 59


68/219

54

b)Kfirlerb)Kfirlerb)Kfirlerb)Kfirlerlelelele ve eytanlave eytanlave eytanlave eytanla lgili Ayetler:lgili Ayetler:lgili Ayetler:lgili Ayetler:

Ve kane minel kfirn64 pes eytan gibi kfir old.

(3a/10-11)

Elhakku mir rabbike fe la tekunenne minel mmtern.65

(5a/14-15)

Vetteun nrallet ddetlil kfirin.66

(4a/9)

Vallah la yehdil avmel kfirin.67 imdi a or yol gstermez kfirlere.

(7a/9-10)

Ve men kane f hazih a'ma fe hve fil ahrati ama. 68

(7b/3-4)

Ve la terkenu ilellezne alemu fe temessekmn nru.69

(11b/14-15)

64 Bylece kfirlerden oldu. Bakara Sresi, 2/34, Karaman, ve dierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 765 Gerek olan, Rabbinden gelendir. O halde kukulalanlardan olma. Bakara Sresi, 2/147, Karaman,ve dierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 2366 Kfirler iin hazrlanm bulunan ateten saknn. l-i mran Sresi, 3/131,Karaman, vedierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 6367 Allah kfirleri doru yola iletmez. Bakara Sresi, 2/264,Karaman, ve dierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 4368 Bu dnyada kr olan kimse ahrette de krdr; stelik iyice yolunu armtr. sr Sresi, 17/72,Karaman, ve dierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 27469 Zulmedenlere meyletmeyin; sonra size ate dokunur (cehennemde yanarsnz). Hd Sresi, 11/113,Karaman, ve dierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 220


69/219

55

Ve in teduhm ilel hda la yesmeu ve terahm yenurune ileyke ve hm la

ybirun.70

(14a/6)

Ve le ad zerana li cehenneme keram minel cinni vel insi lehm ulubl la

yefahune biha ve lehm aynl la ybrune biha ve lehm azanl la yesmeune biha

laike kel enami bel hm eall laike hml afilun.71

(15b/8-10)

nnellezne yzunellahe ve rasulehu leanehmllah fid dnya vel arati ve

eadde lehm azabem mhna.72

(17a/8-9)

nnellahe la yalimn nase eyev ve lakinnen nase enfsehm yalimun.73

(21a/10-11)

laikellezne abeallah ala ulubihim ve semhim ve ebarihim ve laike

hml afilun.74

(24a/1-2)

70 Onlar doru yola arm olsanz iitmezler. Ve onlar sana bakar grrsn, oysa onlar grmezler.Arf Sresi, 7/198, Karaman, ve dierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 16471 Andolsun, biz cinler ve insanlardan birounu cehennem iin yaratmzdr. Onlarn kalpleri vardr,onlarla kavramazlar; gzleri vardr, onlarla grmezler; kulaklar vardr, onlarla iitmezler. te onlarhayvanlar gibidir; hatta daha da akndrlar. te asl gafiller onlardr. Arf Sresi, 7/ 179,Karaman, vedierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 16272Allah ve Resln incitenlere Allah, dnyada ve ahrette lnet etmi ve onlar iin horlayc bir azaphazrlamtr. Azhb Sresi, 33/57, Karaman, ve dierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 41773 phesiz ki Allah insanlara hibir ekilde zulmetmez, fakat insanlar kendilerine zulmederler. YnusSresi, 10/44, Karaman, ve dierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 20074 te onlar Allahn, kalplerini, kulaklarn ve gzlerini mhrledii kimselerdir. Ve onlar gafillerinkendileridir. Nahl Sresi, 16/108, Karaman, ve dierleri,a.g.e.a.g.e.a.g.e.a.g.e., s. 263


70/219

56

Gel ber olma bu demde afiln

Ekserihim fehm la yminun.75

(15/1)

Her kim tad eylemez nu- a

Ve Reslehm fe hm lehu mnkirun.76

(15/3)

Kim ki l evlda ynet eyledi

Fe laie hmz limun.77

(15/4)

Ve inne aleyke lneti ila yevmid din.78

(29a/14)

Ve iz ulna lil melaiketiscdu li deme fe secedu illa iblis eba vestekber

Documents

Virani-Fakrname.pdf