Virtual reality in het Anne Frank Huis Een kwalitatief publieksonderzoek naar de beleving van de virtuele rondleiding door het

Achterhuis

Sabine van der Riet - 5967333

MA Kunst en cultuur in het publieke domein

Begeleiding door: Francesco Chiaravalotti

Tweede lezer: Dos Elshout

Tel. nr: 0612290944

2

Inhoudsopgave

Virtual reality in het Anne Frank Huis 1

Inhoudsopgave 2

Inleiding 4

Doel en aanleiding tot onderzoek 4

Maatschappelijke relevantie 4

Wetenschappelijke relevantie 5

Onderzoeksvragen 6

Methode 6

Opbouw scriptie 7

Hoofdstuk 1 - Virtual reality 8

1.1 In algemene zin 8

1.1.1 Introductie en achtergrond 8

Definitie 8

Communicatie 9

Toepassingen 9

1.1.2 De geschiedenis van virtual reality 10

Negentiende en twintigste eeuw 11

Eenentwintigste eeuw 12

1.1.3 De praktijk 13

Soorten realiteit 14

Apparatuur 14

Virtuele omgeving 16

1.2 Virtual reality in het museum 18

1.2.1 Kunst en cultuur in de virtuele ruimte 18

De alternatieve realiteit 18

Aanleiding tot implementatie 20

1.2.2 De praktijk 22

Virtuele wereld 23

Immersie 24

Zintuiglijke feedback 25

Interactie 26

Hoofdstuk 2 - Beleving 28

2.1 De beleving van virtual reality 29

2.1.1 De virtuele wereld 29

3

2.1.2 Immersie 31

2.1.3 Zintuiglijke feedback 33

2.1.4 Interactie 34

2.2 De bezoekerservaring 36

2.2.1 Framing 36

2.2.2 Resonating 37

2.2.3 Channelling 38

2.2.4 Broadening 39

Hoofdstuk 3 - Empirisch onderzoek 40

3.1 Methode 40

3.2 Resultaten 41

Framing 41

Resonating 42

Channelling 44

Broadening 45

Conclusie 47

Discussie 48

Literatuur 50

Bijlagen 53

I Interviewvragen 53

Virtuele wereld 53

Immersie 53

Zintuiglijke feedback 54

Interactie 54

II Transcripties 55

Respondent 1 55

Respondent 2 62

Respondent 3 69

Respondent 4 75

Respondent 5 83

Respondent 6 91

III Analyse 97

Framing 97

Resonating 101

Channelling 106

Broadening 115

4

Inleiding

Doel en aanleiding tot onderzoek

Wanneer men bij aankomst om zich heen kijkt zijn de lange rij wachtenden en

voorbijvarende rondvaartboten te zien. Een publieksmedewerker vertelt: ‘Achter het vroegere

bedrijfspand staat het Achterhuis. Vroeger was het heel normaal dat het bedrijf aan de straat

lag en dat het huis in de tuin stond.’

Het is voor te stellen dat ieder museumbezoek aan het Anne Frank Huis in

Amsterdam op een soortgelijke manier van start gaat. Bovenstaand scenario is echter

voorbehouden aan een specifieke doelgroep: museumbezoekers die te slecht ter been zijn om

de steile trappen en smalle doorgangen van het Achterhuis te kunnen betreden. Sinds

september 2015 kunnen zij Anne Franks onderduikplek virtueel bezoeken. Met behulp van

een speciale bril kunnen deze personen in een 360 graden virtual reality (VR) rondleiding om

zich heen kijken en ervaren hoe het Achterhuis eruit ziet zonder de onderduikplek zelf te

bezoeken. Het doel van deze scriptie is te onderzoeken op welke manier men deze virtuele

rondleiding beleeft.

Maatschappelijke relevantie

Bovenstaand voorbeeld laat zien dat vormen van informatie- en communicatietechnologieën

(ICT) het vermogen hebben om een belangrijke rol te vervullen in de contemporaine

weergave van cultureel erfgoed. Digitale toepassingen bezorgen musea de mogelijkheid tot

de sterke verbetering van zowel de toegankelijkheid als overdracht van collecties en

tentoonstellingen.1 De technologieën bieden bovendien nieuwe mogelijkheden in het creëren

van waardevolle bezoekerservaringen en culturele erfgoedinstellingen passen deze dan ook

vaker toe.2 De Anne Frank Stichting (AFS) is een dergelijke instelling. Uit het jaarverslag

van 2017 blijkt dat de AFS gebruik wil maken van de inlevings- en

identificatiemogelijkheden die het verhaal van Anne Frank biedt. De stichting wil door

middel van de nieuwe digitale strategie zoveel mogelijk mensen kennis laten maken met het

levensverhaal van Anne Frank en de geschiedenis van haar tijd en hen aanzetten om na te

1 Izzo, F. ‘Museum Customer Experience and Virtual Reality: H. BOSCH Exhibition Case Study.’ Modern Economy, nr. 8 (2017): p. 531-536. 2 Pallud, J. en E. Monod. ‘User experience of museum technologies: the phenomenological scales.’ European Journal of Information Systems, jrg. 19, nr. 5 (2010): p. 562-580.

5

denken over de betekenis van haar levensverhaal voor deze tijd. Dit voornemen vindt

concrete vertaling in zowel het museum als andere (digitale) media.3

Met de educatieve doelstellingen als uitgangspunt beschouwt de AFS de VR

rondleiding vooral als gebaar naar bezoekers die vanwege hun lichamelijke beperkingen

fysiek niet in staat zijn museum te betreden. Door kennis op te doen over de wijze waarop

men binnen het museum in contact staat met de virtual reality rondleiding worden er

mogelijkerwijs factoren geïdentificeerd die van invloed zijn op de beleving ervan. Door

inzicht in de ervaring van deze bezoekers te bieden zal dit onderzoek bijdragen aan de

evaluatie van de implementatie en aanbevelingen bieden.

Wetenschappelijke relevantie

De virtuele representatie van objecten biedt culturele instellingen alternatieven in de

preservatie van erfgoed en stelt musea daarnaast in staat het publieksbereik te vergroten, een

bijdrage te leveren aan educatieve kerndoelen en kennisoverdracht te doen plaatsvinden door

middel van innovatieve en interactieve methoden.4 De implementatie van een virtuele

rondleiding in het Anne Frank Huis sluit dan ook aan bij een trend binnen het museale veld

waar VR in toenemende mate wordt ingezet als instrument ter verbetering van de

museumervaring. Kirchberg en Tröndle beschrijven echter dat wetenschappelijke

onderzoeken zich veelal richten op culturele, historische of kritische analyse van het museum

als instituut. Slechts zelden staat de bezoekerservaring centraal terwijl een verbeterde

beleving vaak ten grondslag ligt aan de implementatie.5 Het ontbreken van onderzoek binnen

dit veld wordt evident wanneer men de bezoekerservaring in relatie tot technologische

toepassingen binnen musea plaatst.6 Het belang van onderzoek in dit specifieke veld wordt

ook door auteur Izzo benadrukt. Virtual reality is een vrij nieuw onderwerp en slechts een

aantal wetenschappers plaatsten en bestudeerden het fenomeen in relatie tot het museum.

Bovendien geven casestudies die men tot op heden uitvoerde een gefragmenteerd beeld en

zullen aanvullende studies de mogelijkheden tot analyse binnen deze niche bevorderen.7 Deze

scriptie zal daar zijn bijdrage aan leveren door onderzoek te doen naar de beleving van de

virtual reality rondleiding in het Anne Frank Huis. Het doel van deze studie is de leemte

3 Voorwoord. Jaarverslag 2017. Anne Frank Stichting. Amsterdam, 2017.

<https://www.annefrank.org/nl/over-ons/wat-we-doen/jaarverslag-2017/voorwoord-jaarverslag-2017/>. 4 Izzo 2017: p. 531-536 (zie noot 1). 5 Kirchberg, V. en M. Tröndle. ‘Experiencing exhibitions: a review of studies on visitor experiences in museums.’ Curator: The Museum Journal, jrg. 55, nr.4 (2012): p. 435-452. 6 Pallud en Monod 2010: 562-580 (zie noot 2). 7 Izzo 2017: p. 531-536 (zie noot 1).

6

binnen de museumstudies te verkleinen en bij te dragen aan literatuur die zich richt op de

invloed van virtual reality op de bezoekerservaring.

Onderzoeksvragen

De kwestie die in deze scriptie aan bod komt is gerelateerd aan het gebrek aan kennis over de

beleving van virtual reality binnen de museale context. Dit onderzoek zal bestuderen of de

virtual reality rondleiding binnen de kaders van een museumervaring te plaatsen is. Daartoe is

de volgende onderzoeksvraag opgesteld: Op welke manier ervaart men de virtual reality

rondleiding van het Anne Frank Huis?

Om deze vraag te beantwoorden zijn de volgende deelvragen opgesteld:

1. Op welke wijze is virtual reality tot stand gekomen en heeft het medium zijn weg naar

het museum gevonden?

2. Op welke manier kan virtual reality bijdragen aan de beleving van een

museumbezoek?

3. Welke elementen zijn van invloed op de succesvolle beleving van virtual reality en op

welke wijze vinden zij toepassing binnen de museale context?

4. Op welke wijze staat de museumbezoeker in relatie tot een tentoonstellingsomgeving

volgens het theoretisch kader van Roppola?

5. Op welke wijze staat de bezoeker van de virtual reality rondleiding bij het Anne Frank

Huis in relatie tot de vertoonde tentoonstellingsomgeving?

Methode

Om deze vragen te beantwoorden zal er zowel literatuur- als empirisch onderzoek worden

uitgevoerd. Het literatuuronderzoek zal als basis dienen in de kennis over zowel virtual

reality in algemene zin en binnen het museum, als de beleving ervan. De stand van zaken

binnen het wetenschappelijk discours wordt geduid aan de hand van peer-reviewed artikelen

afkomstig uit tijdschriften uit verschillende relevante disciplines als erfgoed- en

museumstudies en technologie. Daarnaast zullen er enkele artikelen van conferenties worden

aangehaald. Uitgevoerd literatuuronderzoek zal ten grondslag liggen aan het empirisch

onderdeel van de studie. Wegens het ontbreken van een kader aan de hand waarvan dit

gedeelte zou plaatsvinden, zal de literatuurstudie twee kaders integreren. Gezamenlijk

vormen zij een analytisch kader waarmee de beleving van virtual reality binnen het museum

te onderzoeken is. De beleving van virtual reality zal enerzijds geanalyseerd worden aan de

hand van het theoretisch kader van auteurs Sherman en Craig. Anderzijds zal het theoretisch

7

kader van Tiina Roppola meer duiding geven over de beleving van een museumbezoek. Het

empirisch onderzoek richt zich op de casus en geeft inzicht in de beleving van de virtual

reality rondleiding bij het Anne Frank Huis.

Opbouw scriptie

Het eerste hoofdstuk dient als basis ter begrip van virtual reality. De eerste paragraaf biedt

een toelichting over virtual reality in algemene zin en de tweede paragraaf richt zich op

virtual reality binnen de museale context. Hoofdstuk 2 richt zich op de belevenis. Paragraaf 1

richt zich op de beleving van virtual reality in algemene zin. Daarna volgt een toelichting van

de vier sleutelelementen voor een succesvolle beleving van het medium, opgesteld door

auteurs Sherman en Craig. In de tweede paragraaf wordt het conceptueel kader van Tiina

Roppola uiteengezet. Haar werk biedt een genuanceerd beeld van de relatie tussen bezoeker

en tentoonstelling. Meer informatie over de gehanteerde methode en een analyse van de

resultaten van het empirisch onderzoek volgen in hoofdstuk 3. Ten slotte volgen de conclusie,

discussie en bijlagen.

8

Hoofdstuk 1 - Virtual reality

Dit hoofdstuk biedt de theoretische basis van virtual reality. In de eerste paragraaf wordt een

introductie en achtergrond informatie gegeven over het medium in algemene zin. De tweede

paragraaf plaatst virtual reality binnen museale context en zet uiteen op welke wijze en met

welke beweegredenen de implementatie binnen musea plaatsvindt.

1.1 In algemene zin

Wat is virtual reality (VR)? Waaruit bestaat het, welke concepten zijn hierbij van belang en in

welke situaties komt het medium van pas? Deze paragraaf biedt de achtergrondinformatie die

ten grondslag zal liggen aan de rest van het verslag.

1.1.1 Introductie en achtergrond

Deze paragraaf start met het beschrijven van virtual reality nu precies is en geeft aan welke

communicatievormen ten grondslag liggen aan virtual reality: communicatie tussen de

gebruiker en het systeem.

Definitie

De term virtual reality wordt in de media regelmatig gebruikt om denkbeeldige werelden aan

te duiden die bestaan in computers en onze verbeelding. De term kan echter preciezer worden

gedefinieerd. Auteurs Sherman en Craig zochten in hun werk Understanding Virtual Reality

naar de betekenis van zowel ‘virtual’ als ‘reality’. Virtueel werd omschreven als ‘being in

essence or effect, but not in fact’ en reality als ‘the state or quality of being real. Something

that exists independently of ideas concerning it. Something that constitutes a real or actual

thing as distinguished from something that is merely apparent.’8 Wanneer samengevoegd,

spreekt de term zichzelf in feite dus tegen. Op de website van Merriam Webster is een

recenter definitie van de volledige term virtual reality te vinden: ‘an artificial environment

which is experienced through sensory stimuli (such as sights and sounds) provided by a

computer and in which one’s actions partially determine what happens in the environment’.9

In deze scriptie zal virtual reality gedefinieerd worden aan de hand van de heldere

formulering afkomstig van Jason Jerald: ‘virtual reality is defined to be a computer-generated

8 Sherman, W.R. en A.B. Craig. Understanding Virtual Reality. San Francisco: Morgan Kaufmann

Publishers, 2003: p. 6. 9 “Virtual reality” Merriam-Webster.com. Merriam-Webster, 2018. Versie 6-11-2018

<https://www.merriam-webster.com/dictionary/virtual%20reality>

9

digital environment that can be experienced and interacted with as if that environment were

real’.10

Communicatie

Normaal gesproken wordt communicatie beschouwd als de interactie tussen twee of meerdere

personen. In zijn werk The VR Book: Human-centered design for virtual reality beschrijft

auteur Jerald het abstracter: ‘the transfer of energy between two entities, even if just the cause

and effect of one object colliding with another object’.11 Communicatie vindt echter ook

plaats tussen mens en technologie en deze essentie ligt ten grondslag aan VR. Het ontwerp

van virtual reality richt zich op de wijze waarop de virtuele wereld wordt overgebracht, hoe

deze werkt en gecontroleerd kan worden, maar ook op de relatie tussen het individu en de

inhoud; waar de participant zich idealiter concentreert op de beleving in plaats van de

technologie zelf. Goed ontworpen VR ervaringen kunnen worden beschouwd als een

samenwerking tussen mens en apparatuur waarbij zowel soft- als hardware samenwerken om

het individu een intuïtieve vorm van communicatie te bieden. 12

Toepassingen

Recente berichtgeving in de media heeft het algemeen publiek geënthousiasmeerd over de

potentie van virtual reality. Deze berichten gaan met name over toepassingen binnen de

entertainmentindustrie zoals films en videogames. VR leent zich uitstekend voor dit veld en

deze applicaties zullen de bekendheid van het medium bij het algemeen publiek doen

vergroten. Hoewel VR commercieel gezien relatief nieuw is, worden educatieve toepassingen

op het gebied van training en simulatie binnen andere domeinen al ingezet. Het vermogen om

het individu succesvol in de simulatie te doen onderdompelen, stelt hen in staat een

verbinding tussen de virtuele en echte wereld te maken. Deze overbrugging kan de

ontwikkeling van vaardigheden stimuleren en invloed hebben op verschillende industrieën.

Dankzij de aanwezigheid in een virtuele wereld wordt men ondergedompeld in de inhoud die

zij gelijktijdig consumeren. Dit zorgt ervoor dat gebruikers met informatie omgaan zoals ze

dat in de werkelijkheid zouden doen en mogelijk vaardigheden ontwikkelen die zij in de

echte wereld kunnen gebruiken.13 Het bereik van virtual reality strekt zich verder uit nu

10 Jerald, J. The VR book: Human-centered design for virtual reality. Morgan & Claypool, 2016: p. 9. 11 Jerald 2016: p. 10 (zie noot 10). 12 Jerald 2016: p. 10 (zie noot 10). 13 Kreis, D., et al. ‘Current and Future Virtual Reality Applications and the Application of User

Experience Design Principles.’ 4-5-2018. <https://ssrn.com/abstract=3173934>.

10

ontwikkelaars steeds meer nieuwe toepassingen creëren. Zo bestaan er applicaties in onder

meer olie- en gasexploratie, wetenschappelijke visualisatie, architectuur, vluchtsimulatie,

therapie, militaire training, pretparken en technische analyse. Hierdoor heeft virtual reality

onder andere kunnen bijdragen aan de ontdekking van ontwerpfouten, veilige

leeromgevingen geboden, PTSS helpen verminderen en bijgedragen aan de visualisatie van

complexe datasets.14

De ontwikkeling van VR heeft zich tot op heden beperkt tot goed gefinancierde

academische en corporate onderzoekslaboratoria waartoe slechts weinigen toegang hebben.

Nu consumentvriendelijke versies van de HMD (head mounted display) op grote schaal

beschikbaar worden komt hier echter verandering in. Jerald verwacht een grootschalige

implementatie in de entertainmentindustrie waarna deze uitbreiding zal vinden in andere

velden. De auteur voorspelt dat educatie en professionele trainingsdoeleinden de voornaamste

domeinen zullen zijn waar men op grote schaal gebruik gaat maken van virtual reality.15 In

welke industrie de implementatie ook zal plaatsvinden, VR gaat vooral om het bieden van

begrip. Of het nu gaat om het begrijpen van een leuk verhaal, het leren van een abstract

concept of het oefenen van een vaardigheid. Actief gebruik van één of meerdere zintuigen en

motorische vaardigheden doet de mate van begrip en kennis vergroten.16 Het concept virtual

reality en de implementatie ervan is niet nieuw. Begrip van de ontwikkelingsgeschiedenis kan

worden opgedaan in de volgende paragraaf.

1.1.2 De geschiedenis van virtual reality

De voorlopers van virtual reality gaan terug naar de tijd waarin men communiceerde door

grottekeningen en het gesproken woord. Hoewel het woordgebruik en wijze van

implementatie in de loop van de eeuwen zijn veranderd blijven de kerndoelen gelijk: een

illusie creëren en overdragen van hetgeen wat niet echt aanwezig is.17

14 Jerald 2016: p. 12 (zie noot 10). 15 Jerald 2016: p. 12 (zie noot 10). 16 Dale, E. Audio-Visual Methods in Teaching (3rd ed.). The Dryden Press, 1969. In Jerold 2016: p.

12 (zie noot 10). 17 Jerald 2016: p. 15 (zie noot 10).

11

Negentiende en twintigste eeuw

De statische versie van de hedendaagse stereoscopische driedimensionale televisie wordt de

stereoscoop genoemd en werd in 1832 uitgevonden door Sir Charles Wheatstone.18 Het

apparaat gebruikte spiegels om de beelden te reflecteren die in een hoek van 45 graden aan de

ogen werden gepresenteerd. In de daaropvolgende periode werden verschillende

gebruiksvriendelijke stereoscopen ontwikkeld en groeide de interesse naar het

driedimensionale beeld.19

VR gerelateerde innovatie duurde voort in de twintigste eeuw en ging verder dan de

loutere presentatie van beeld. Nieuwe interactieve concepten werden ontwikkeld die als

voorloper van de hedendaagse VR systemen kunnen worden beschouwd. Wanneer beide

ogen een zo goed als identiek beeld gepresenteerd krijgen, zullen de hersenen deze beelden

combineren en diepte in de discrepantie creëren. In het begin van de twintigste eeuw werd dit

idee voor het eerst verwezenlijkt door het patent wat Albert B. Pratt in 1916 aanvroeg voor

een op het hoofd gemonteerde periscoop.20 In de jaren vijftig en zestig werden de eerste

stappen gezet om de periscoop uit te breiden met apparatuur die ook andere zintuigen zou

beïnvloeden. Academicus Ivan Sutherland maakte een van de eerste vertalingen naar een

werkelijk product en ontwikkelde een relatief compacte versie van het voorgaande concept.

Zijn HMD hield de hoofdbewegingen van de gebruiker zorgvuldig bij.21 Samen met collega

David Evans maakte Sutherland de overstap van wetenschap naar de private sector en zij

richtten zich op toepassingen voor de vluchtsimulator. Het interactieve aspect van de techniek

was van belang voor het groeiend besef dat deze apparatuur als educatief hulpmiddel kon

dienen. Ook het Amerikaanse leger en de NASA deden onderzoek naar de wijze waarop

HMD’s piloten en astronauten de illusie van een driedimensionale ruimte konden geven. In

de helmen zouden zij een digitale simulatie van de ruimte buiten het vliegtuig te zien krijgen

en zich daarmee kunnen voorbereiden op buitenaardse omstandigheden.22

Bovenstaande technologieën werden tot de jaren tachtig niet onder een

overkoepelende term geschaard. Tot het moment dat Jaron Lanier het als virtual reality

bestempelde. Lanier stond aan het hoofd van VPL Research, een bedrijf wat in de jaren

18 Gregory, R.L. Eye and Brain: The Psychology of Seeing (5th ed.). Princeton University Press, 1997.

In: Jerald 2016: p. 15 (zie noot). 19 Jerald 2016: p. 16 (zie noot 10). 20 Sherman en Craig 2003: p. 24 (zie noot 8). 21 Jerald 2016: p. 22 (zie noot 10). 22 Sherman en Craig 2003: p. 6, 7 (zie noot 8).

12

tachtig met subsidies van NASA uitgroeide tot pionier op gebied van VR.23 De organisatie

ontwikkelde producten die virtual reality faciliteerde: de EyePhone, de DataGlove en

DataSuit. De apparatuur leverde een overtuigende beleving maar de onderdelen waren

langzaam, oncomfortabel en de kosten voor een volledige installatie voor twee personen

bedroegen meer dan $350.000.24 Desondanks veroverde de belofte van VPL begin jaren

negentig de verbeelding van het grote publiek: virtual reality was overal te vinden.

Organisaties als Virtuality, General Motors en Disney, maar ook universiteiten en het leger

startten experimenten met VR technologie. Films en boeken over het onderwerp werden

uitgebracht, tijdschriften werden opgericht en conferenties georganiseerd - allen uitsluitend

gericht op virtual reality.25 In 1993 voorspelde het tijdschrift Wired dat meer dan tien procent

van de bevolking tijdens het reizen binnen vijf jaar HMD’s zou dragen. In 1995 meldde The

New York Times dat de managing director van Virtuality Jonathan Waldern, voorspelde dat

de waarde van de VR markt in 1998 zou oplopen tot vier miljard dollar. Het leek alsof virtual

reality de wereld zou veranderen en niets deze vooruitgang zou kunnen stoppen. Helaas

bleven technologische ontwikkelingen achter en maakte VR de beloftes niet waar. Een

consumentenversie bleek niet rendabel genoeg en rond 1998 hadden de meeste bedrijven die

zich bezighielden met virtual reality faillissement moeten aanvragen.26

Eenentwintigste eeuw

Het eerste decennium van de eenentwintigste eeuw wordt door Jerald bestempeld als de ‘VR

winter’. De uitspraak illustreert de stilte die er in het publieke domein rond het onderwerp

heerste. Maar hoewel er tussen 2000 en 2012 in de populaire media weinig aandacht was,

duurde diepgaand onderzoek in bedrijfs-, overheids- academische en militaire laboratoria

voort.27 De wijze waarop virtual reality opties bood tot een veilige simulatie van de realiteit

werd verder verkend. Een fysieke reactie als stress, angst of pijn kan door virtual reality

worden opgeroepen zonder het individu gevaar te laten lopen.28 Mogelijkheden tot simulatie

werden uitgebreid toen de smartphone gemeengoed werd. Verschillende eigenschappen van

23 Sherman en Craig 2003: p. 31 (zie noot 8). 24 Rubin, P. ‘The WIred Guide to Virtual Reality.’ Wired. 9-9-2018. Versie 7-11-2018

<https://www.wired.com/story/wired-guide-to-virtual-reality/>. 25 Burdea, G.C. en P. Coiffet. Virtual Reality Technology. Hoboken, N.J.: Wiley-Interscience, 2003:

p.8. 26 Jerald 2016: p. 26-27 (zie noot 10). 27 Jerald 2016: p. 27 (zie noot 10). 28 Slater, M. en M. V. Sanchez-Vives. ‘Enhancing our lives with immersive virtual reality.’ Frontiers in

Robotics and AI, nr. 3 (2016): p. 1-47.

13

deze compacte apparaten deden beperkingen op het gebied van hardware verdwijnen.29

Onderzoek en ontwikkeling in leidden in 2012 tot een betaalbare HMD. In die periode deelde

de negentienjarige Palmer Luckey een prototype van een dergelijk apparaat en startte Oculus

VR. Deze introductie deed de ontwikkeling van virtual reality voor de consument in een

stroomversnelling belanden. De headset Oculus Rift raakte in productie dankzij de twee

miljoen dollar aan inkomsten die bijeengebracht werd via een crowdfunding website. De

potentie van het medium lijkt door de media en industrie opnieuw te zijn herkend:

investeringen zijn enorm, veelbelovende startups worden overgenomen en virtual reality

afdelingen worden uitgebreid.30 Investeringen in de ontwikkeling van VR-apparatuur maken

zelfs deel uit van de grootste in de geschiedenis. Zo verwierf Facebook Oculus VR in 2014

voor drie miljard dollar.31 In 2018 werden vervolgens de eerste VR headsets voor de

consument uitgebracht.32 Voorspeld wordt dat virtual reality zal uitgroeien tot de meest

invloedrijke uitvinding van de eeuw en dat ondernemingen die zich specialiseren in VR

zullen uitgroeien tot de grootste organisaties ter wereld. Daarnaast wordt verwacht dat de

invloed van VR zich in de nabije toekomst zal uitstrekken tot een aanzienlijk deel van ons

werk en privé.33 Een nieuw tijdperk lijkt aangebroken en in de volgende paragraaf is te lezen

welke benodigde elementen de implementatie van virtual reality in de praktijk mogelijk

maken.

1.1.3 De praktijk

Hoewel deze scriptie zich richt op de virtuele realiteit, zal dit onderdeel duiding geven over

de plek die VR inneemt binnen de context van verwante technologieën. Daarna volgt een

beknopt overzicht van hardware die als onderdeel voor de in- en uitvoer van informatie kan

worden gebruikt. Ook zal er inzicht worden geboden in de elementen die bijdragen aan een

succesvolle beleving van virtual reality.

29 Rubin, P. ‘The WIred Guide to Virtual Reality.’ Wired. 9-9-2018. Versie 7-11-2018

<https://www.wired.com/story/wired-guide-to-virtual-reality/>. 30 Kelly, K. ‘The Untold Story of Magic Leap, the World’s Most Secretive Startup.’ Wired. Mei 2016

<https://www.wired.com/2016/04/magic-leap-vr/>. 31 Jerald 2016: p. 27 (zie noot 10). 32 Rubin, P. ‘The Wired Guide to Virtual Reality.’ Wired. 9-9-2018. Versie 7-11-2018

<https://www.wired.com/story/wired-guide-to-virtual-reality/>. 33 Kelly, K. ‘The Untold Story of Magic Leap, the World's Most Secretive Startup.’ Wired. Mei 2016

<https://www.wired.com/2016/04/magic-leap-vr/>.

14

Soorten realiteit

De realiteit kan vele vormen aannemen en Jerald beschrijft aan de hand van een model van

Milgram en Kishino dat deze zich uitstrekt van werkelijke tot virtuele omgevingen.34 Deze

vormen, die zich op het spectrum tussen virtual en augmented bevinden worden door de

auteurs mixed reality genoemd. Deze kunnen vervolgens worden onderverdeeld in augmented

reality en augmented virtuality.35

De werkelijkheid is de wereld waarin wij leven. Hoewel het creëren van dit soort

ervaringen niet altijd het doel is van VR, blijft het van belang om het begrip van de echte

wereld en de manier waarop we deze waarnemen en ermee omgaan en relevante

functionaliteiten te repliceren in de beleving van VR. Relevantie is afhankelijk van het doel

van de applicatie.36 Augmented reality applicaties zullen de werkelijkheid aanvullen in plaats

van vervangen. Door middel van deze techniek en een speciale bril zullen driedimensionale

objecten bovenop de werkelijkheid geprojecteerd kunnen worden.37 Idealiter zou de

menselijke geest geen onderscheid kunnen maken tussen door de computer gegenereerde

stimuli en de echte wereld.38 In het geval van augmented virtuality wordt de werkelijkheid

vastgelegd en vertaald naar een virtuele omgeving, bijvoorbeeld in een meeslepende film. In

het meest eenvoudige geval worden de opnamen vanuit één oogpunt bekeken maar in andere

gevallen worden de beelden vastgelegd zodat men de beelden vanuit meerdere perspectieven

kan waarnemen.39 Echte virtuele omgevingen worden gecreëerd zonder de werkelijkheid te

kopiëren. Het doel van deze omgevingen is het zoveel mogelijk betrekken van de participant

zodat men zich op de virtuele plek aanwezig voelt.40

Apparatuur

Virtual reality wordt mogelijk gemaakt door een systeem wat enerzijds bestaat uit hardware

en anderzijds uit het besturingssysteem waarop de sensorische ervaringen worden gebaseerd.

Aan ontwikkelaars de taak om de inhoud van de applicatie op een zo intuïtieve manier over te

brengen en de participant ervan te overtuigen dat hij of zij met een werkelijke omgeving

34 Milgram, P. en F. Kishino. ‘A taxonomy of mixed reality visual displays.’ IEICE Transactions on Informations and Systems, vol. 77, nr. 12 (1994): p. 1321-1329. In Jerald 2016: p. 29. 35 Jerald 2016: p. 29 (zie noot 10). 36 Jerald 2016: p. 29 (zie noot 10). 37 Fernández-Palacios, B.J., D. Morabito en F. Remondino. ‘Access to complex reality-based 3D models using virtual reality solutions.’ Journal of Cultural Heritage, jrg. 23 (2017): p. 40-48. 38 Jerald 2016: p. 29 (zie noot 10). 39 Jerald 2016: p. 30 (zie noot 10). 40 Jerald 2016: p. 30 (zie noot 10).

15

communiceert. Mens en machine spreken echter niet dezelfde taal en het systeem dient

daarom als intermediair. Hierbij dient de integratie van apparatuur en inhoud zo transparant

mogelijk te zijn zodat gedragingen van virtuele objecten en het systeem overeenkomstig zijn

met de beoogde ervaring. In een ideale situatie neemt men de techniek zelfs helemaal niet

waar, zodat de participant de kunstmatige realiteit ervaart alsof deze echt is.41

Communicatie tussen systeem en participant wordt mogelijk gemaakt door

apparatuur. Hier wordt de in- en uitvoer aan informatie van zowel het systeem als de

participant verwerkt. Deze hardware heeft een overdrachtsfunctie: menselijke uitvoer wordt

omgezet naar digitale invoer en andersom wordt digitale uitvoer omgezet naar menselijke

invoer. Deze cyclus duurt de gehele VR ervaring voort en Jerald beschrijft dat deze bestaat

uit vier componenten: invoer, applicatie, rendering en uitvoer.42 Invoer is de data afkomstig

van de gebruiker, zoals de plek waar de ogen of handen zich bevinden of wanneer men

bijvoorbeeld op een knop drukt. De applicatie omvat de aspecten van de virtuele wereld die

niet hoeven worden aangepast, zoals het bijwerken van de dynamische geometrie,

gebruikersinteractie of natuurkundige simulatie. Rendering is een Engelse term die zich lastig

laat vertalen naar het Nederlands. Het staat voor de transformatie van een computer- naar

gebruiksvriendelijk formaat waardoor de illusie van een andere realiteit ontstaat.43 Het gaat

hier om de visuele, auditieve en haptische weergave. Als laatste omschrijft Jerald uitvoer als

de fysieke representatie die door de gebruiker wordt waargenomen.44

De meest gangbare apparatuur die de uitvoer van VR verwerkt bevat visuele,

auditieve, haptische of bewegingsinformatie. De participant verneemt deze informatie

bijvoorbeeld door hulpmiddelen in de hand te houden of speciale handschoenen of

armbanden met sensoren te dragen.45 Ook andere apparatuur wordt ingezet om bewegingen

van de gebruiker te vertalen om het zelfbewustzijn in de digitale wereld te vergroten.

Sommige systemen maken daarom gebruik van geur, wind, hitte of smaak.46 Dankzij de

relatief lage kosten van ondersteunende apparatuur wordt de koppeling tussen smartphones

en het virtual reality systeem mogelijk gemaakt. Visualisatie vindt bijvoorbeeld plaats door

het gebruik van een HMD als de Oculus Rift VR, Samsung Gear VR of HTC Vive. De

41 Jerald 2016: p. 30 (zie noot 10). 42 Jerald 2016: p. 31 (zie noot 10). 43 Jerald 2016: p. 31 (zie noot 10). 44 Jerald 2016: p. 32 (zie noot 10). 45 Fernández-Palacios, et al. 2017: p. 40-48 (zie noot 37). 46 Jerald 2016: p. 32 (zie noot 10).

16

selectie van de juiste hardware is een essentieel onderdeel van het ontwerp van de VR

ervaring omdat sommige apparatuur voor bepaalde doeleinden geschikter is dan andere.47

Virtuele omgeving

Kerndoel van virtual reality is de participant te doen overtuigen van de echtheid van de

virtuele wereld. Zowel auteurs Burdea en Coiffet als Sherman en Craig geven aan dat een

succesvolle beleving van virtual reality afhankelijk is van vier sleutelelementen. De

aanwezigheid van een virtuele wereld, immersie, zintuiglijke feedback en interactiviteit zijn

volgens deze auteurs van essentieel belang voor de beleving van VR. Allereerst staat de

virtuele wereld voor de inhoud van het medium; de weergave van de denkbeeldige plek.48

Om virtual reality te beleven wordt de noodzakelijkheid van onderdompeling in de

alternatieve realiteit, ofwel immersie, benadrukt. Immersie kan zowel mentaal als fysiek

optreden. Sherman en Craig beschrijven dat met onderdompeling vaak gerefereerd wordt aan

de emotionele staat: een sterk gevoel van betrokkenheid bij hetgeen wat men voor zich ziet.

Een sensatie die zich kan voordoen tijdens het lezen van een boek of het kijken van een film.

Bij virtual reality kan die referentie ook betrekking hebben op een zintuiglijke vorm van

onderdompeling. De participant wordt lichamelijk bij het medium betrokken door de

synthetische stimulans van de zintuigen. Het gevoel van aanwezigheid wat daardoor ontstaat

wordt in de literatuur aangeduid met ‘presence’ of ‘aanwezigheid’, een term die duidt op

mentale immersie.49 Hoe groter het gevoel van aanwezigheid, hoe meer de participant zich

deel uit voelt maken van wat men ziet; ofwel hoe men virtual reality daadwerkelijk beleeft.50

Dit staat in relatie tot het derde element zintuiglijke feedback. Door men af te sluiten van

externe prikkels en de focus op de digitale content te richten wordt de participant zoveel

mogelijk in de digitale wereld gebracht. Om deze staat te bereiken dient het systeem directe

feedback te leveren op basis van de fysieke positie van de participant. Door

lichaamsbewegingen bepaalt men het perspectief binnen de virtuele omgeving op persoonlijk

niveau. Om de ervaring zo volledig mogelijk te doen verlopen dienen deze bewegingen

zorgvuldig worden bijgehouden.51 Dit sluit nauw aan bij het vierde en laatste element:

interactie. Zonder zintuiglijke feedback zou interactie met de digitale wereld onmogelijk zijn.

Om de geloofwaardigheid te waarborgen dient het systeem zo snel mogelijk te reageren op

47 Jerald 2016: p. 32 (zie noot 10). 48 Sherman en Craig 2003: p. 7 (zie noot 8). 49 Sherman en Craig 2003: p. 7 (zie noot 8). 50 Burdea en Coiffet 2003: p. 2 (zie noot 25). 51 Sherman en Craig 2003: p. 10 (zie noot 8).

17

handelingen van de participant waardoor er een wisselwerking ontstaat.52 Dat betekent dat het

computersysteem in staat is de input van de gebruiker onmiddellijk te detecteren, analyseren

en de virtuele wereld daarop vervolgens aanpast.53

Dankzij de relatief lage kosten van ondersteunende apparatuur wordt de koppeling

tussen smartphones en het systeem mogelijk gemaakt en kunnen telefoons worden gebruikt

als HMD. Om immersie te doen plaatsvinden moet de technologie in staat zijn een prettige

maar ook waarachtige wereld te produceren. Nu we meer kennis hebben opgedaan over wat

virtual reality nu precies is, zal de volgende paragraaf een nadere toelichting geven van de

wijze waarop dit medium in musea is terecht gekomen en hoe de virtuele wereld zijn

implementatie in de erfgoedsector vindt.

52 Sherman en Craig 2003: p. 11. (zie noot 8) 53 Burdea en Coiffet 2003: p. 3 (zie noot 25).

18

1.2 Virtual reality in het museum

In deze paragraaf zal nader worden toegelicht op welke manier virtual reality zijn weg naar

het museum heeft gevonden. Vervolgens worden de vier elementen die van belang zijn voor

de beleving van VR binnen museale context geplaatst.

1.2.1 Kunst en cultuur in de virtuele ruimte

Musea staan als hedendaagse verhalenvertellers voor de uitdaging om hun institutionele

kennis en autoriteit op een succesvolle wijze om te zetten in betekenisvolle belevingen voor

het publiek. Dit gebeurt in toenemende mate door binnen de fysieke context van het museum

gebruik te maken van passende digitale toepassingen.54 In deze paragraaf zullen zowel de

oorsprong van dit verlangen als de uitwerking in de praktijk worden toegelicht

De alternatieve realiteit

De wens om bezoekers onder te dompelen in een wereld die wordt opgeroepen door een

tentoonstelling is niet nieuw; etalages, modellen en panorama’s worden al langere tijd voor

dit doeleinde ingeschakeld. De eerste panorama’s vulden de blik van de toeschouwer twee

eeuwen geleden en lieten men aanwezig voelen bij de historische gebeurtenis op de

afbeelding. Deze werken werden later opgevolgd door stereoscopische foto’s waar de

toevoeging van driedimensionale effecten de illusie van diepte creëerde.55 De moderne

formule van het medium vindt zijn oorsprong in een aanhoudend verlangen om een

alternatieve realiteit weer te geven en te doen beleven.

De virtuele realiteit binnen museale context werd in 1951 voor het eerst in concept

gevangen door Frans kunsthistoricus en filosoof André Malraux. Kunst en artefacten

bevinden zich vaak in musea en werken en stijlen afkomstig uit de gehele kunstgeschiedenis

komen op deze plek met elkaar in aanraking. Deze inclusieve notie van kunst heeft echter zijn

praktische bezwaren: zowel de grote hoeveelheid als verscheidenheid aan werken maakt het

logischerwijs onmogelijk om alles in één ruimte onder te brengen. Malraux beschrijft dan ook

dat de ideale dialoog tussen kunstwerken zou moeten plaatsvinden in het musée imaginaire:

54 Roussou, M., et al. ‘The museum as digital storyteller: Collaborative participatory creation of digital experiences.’ MW2015: Museums and the Web, 2015. 55 Rae, J. en L. Edwards. ‘Virtual reality at the British Museum: What is the value of virtual reality

environments for learning by children and young people, schools, and families?’ MW2016: Museums and the Web 2016. <http://mw2016.museumsandtheweb.com/paper/virtual-reality-at-the-british-museum-what-is-the-value-of-virtual-reality-environments-for-learning-by-children-and-young-people-schools-and-families/>.

19

de plek in onze verbeelding waar de verzameling van belangrijkste kunstwerken wordt

vertoond. Het imaginaire museum is de ideale samenstelling van kunstwerken en een

verzameling die in de werkelijkheid niet te vormen is. Tegenwoordig echter mogelijk

gemaakt door de digitale representatie van artefacten en objecten.56

In 1991 werd dit concept nader invulling gegeven door auteurs Tsichritzis en Gibbs.

De twee introduceerden het begrip het virtuele museum en benadrukten dat dit concept zowel

objecten als een impressie diende te geven.57 Dit idee is illustratief voor de verschuiving die

zich die periode binnen het museologisch gedachtegoed voordeed.58 Waar het westers

evolutionair perspectief in de negentiende eeuw nog impliciete uitdrukking vond door de

presentatie van artefacten aan de hand van verschillende kwalificaties en sequentiële

eigenschappen, was deze methode gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw aan

verandering onderhevig.59 Aandacht ging vanaf toen uit naar het ruimtelijk narratief en de

inrichting van tentoonstelling vond plaats aan de hand van thema of discours.60 Dankzij de

invloed van digitale middelen en sociale media wordt het belang van contextuele informatie

en het narratief sinds begin van deze eeuw ten slotte boven dat van het object zelf geplaatst.

Tot dan toe werd het streven voornamelijk bereikt door etalages, modellen of

openluchtmusea. Digitale middelen boden echter een variëteit aan nieuwe mogelijkheden tot

de realisatie van virtuele objecten en musea.61 Tegenwoordig kan een virtueel museum

beschouwd worden als digitale entiteit die zich baseert op de karakteristieken van een fysiek

museum en door middel van personalisatie, interactiviteit en inhoudelijke overvloed de

museumervaring kan aanvullen, verbeteren of uitbreiden. Virtuele musea kunnen gezien

worden als digitaal verlengstuk van een traditioneel museum of als autonome entiteit. Zo kan

het ontwerp louter gericht zijn op de digitale representatie van een object of collectie of juist

een digitale oorsprong hebben zoals het geval bij digitale kunst.62

56 Battro, A.M. ‘From Malraux’s Imaginary Museum to the Virtual Museum’ In: Parry, R., (red.) Museums in a Digital Age, Londen & New York: Routledge, 2010: p. 136-147. 57 Tsichritzis, D. en S. Gibbs. ‘Virtual Museums and Virtual Realities.’ Proc. of the International Conference on Hypermedia and Interactivity in Museums, Pittsburgh, 1991. 58 Hooper-Greenhill, E. The educational role of the museum. Londen: Routledge, 1999: p. 364. 59 Wyman, B., et al. ‘Digital Storytelling in Museums: Observations and Best Practices.’ Curator: The Museum Journal, jrg. 54, nr. 4 (2011): p. 461-468. 60 Fisher, M., B.A. Twiss-Garrity en A. Sastre. ‘The art of storytelling: enriching art museum exhibits and education through visitor narratives.’ Proceedings of the International Conference on Museums and the Web, 2008. 61 Collin-Lachaud, I. en J. Passebois. ‘Do Immersive Technologies Add Value to the Museumgoing Experience? An Exploratory Study Conducted at France’s Paléosite.’ International Journal of Arts Management, jrg. 11, nr. 1 (2008): p. 60-71. 62 ‘What is a virtual museum?’ V-Must. Versie 8-10-2018. <http://www.v-must.net/virtual-

museums/what-virtual-museum>.

20

Aanleiding tot implementatie

De combinatie van ontwikkelingen in het technologisch veld enerzijds en de evolutie in het

gedachtegoed betreffende de presentatie van artefacten in tentoonstellingen en exposities

anderzijds, liggen ten grondslag aan de toename van de museale implementatie van VR. De

plek waar objecten virtueel worden tentoongesteld vallen ten deel aan dezelfde functies als

het traditionele museum. Dit reguliere museum wordt door het ICOM als volgt gedefinieerd:

‘Een museum is een permanente instelling, niet gericht op het behalen van winst,

toegankelijk voor publiek, die ten dienste staat van de samenleving en haar ontwikkeling. Een

museum verwerft, behoudt, onderzoekt, presenteert, documenteert en geeft bekendheid aan

de materiële en immateriële getuigenissen van de mens en zijn omgeving, voor doeleinden

van studie, educatie en genoegen.’63 Het virtuele museum vervult daarnaast mogelijk andere

complementaire en zinvolle taken. Door gebruik te maken van uiteenlopende technologieën

als virtual-, augmented- en mixed reality, websites en andere apparatuur kunnen musea op

deze behoeften inspelen. Een toepassing als virtual reality is in staat tot zowel het behoud als

de verspreiding van informatie en de implementatie van digitale applicaties kan voor musea

bovendien onderdeel uitmaken van de differentiatiestrategie.64

Het aantrekkelijker en toegankelijker maken van inhoudelijke en contextuele

informatie spreekt een groter publiek aan en biedt bovendien een verbeterde

museumervaring. De museale implementatie van digitale middelen stelt de bezoeker in de

gelegenheid een intuïtieve vorm van interactie met het virtuele verlengde van een museum

aan te gaan en een zowel vermakelijke als educatieve ervaring te beleven.65 Auteurs Kéfi en

Pallud stellen daarnaast dat vormen van ICT een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de

kennisoverdracht van een tentoonstelling.66 Musea nemen dientengevolge afstand van het

louter tentoonstellen van objecten en evolueren zich tot instellingen die belevingen creëren

die aansluiten op de wensen en verwachtingen van het publiek.67 Het verhaal staat in

toenemende mate centraal en de kracht ervan wordt bovendien benut om de emotionele

betrokkenheid van de bezoeker te bevorderen. De overdracht van verhalen kan beschouwd

63 ICOM-definitie van een museum. Museumregister. Versie 8-10-2018

<https://www.museumregisternederland.nl/Portals/0/Downloads/Icom-definitie.pdf>. 64 Izzo 2017: p. 531-536 (zie noot 1). 65 Styliani, et al. ‘Virtual museums, a survey and some issues for consideration.’ Journal of Cultural

Heritage, jrg. 4, nr. 10 (2009): p. 520-528. 66 Kéfi, H. en J. Pallud. ‘The role of technologies in cultural mediation in museums: an actor-network theory view applied in France.’ Museum Management and Curatorship, jrg. 26, nr. 3 (2011): p. 273-289. 67 Roussou, et al. 2015 (zie noot 55).

21

worden als de primaire en meest essentiële vorm van menselijke educatie en brengt

bovendien een universele manier van communicatie tot stand.68 Men wordt uitgenodigd om

de leemtes in te vullen met persoonlijke ervaringen die helpen bij het bepalen van de

emotionele connectie; een verbintenis die mogelijk meer verdieping brengt dan het

intellectuele begrip.69 Experimenten met storytelling op mobiele platforms stimuleren musea

daarnaast om tentoonstellingen niet alleen persoonlijk en interactief te maken, maar ook

rekening te houden met opvattingen en bijdragen van bezoekers.70 Auteurs Vom Lehn en

Heath concluderen dat het gebruik van technologie het publiek interessante informatie kan

bieden, maar zijn sceptisch over de implementatie ervan. De houding van bezoekers zou erg

apparaat gericht worden en dit zou de kwaliteit van een bezoek niet ten goede komen.

Daarnaast zou apparatuur de sociale interactie tussen bezoekers beïnvloeden.71

Naast een grotere toedichting van het belang van de museumervaring geeft de virtuele

representatie van artefacten en objecten musea de mogelijkheid het publieksbereik te

vergroten. De visualisatie van artefacten die om uiteenlopende redenen geen plek hebben in

het museum wordt dankzij diverse digitale middelen toch mogelijk. De weergave van een

virtuele wereld wordt dankzij de mogelijkheden van digitale middelen niet in de weg gezeten

door beperkingen in ruimte of tijd. Alle denkbare objecten en omgevingen kunnen worden

gevisualiseerd en dit biedt bijvoorbeeld uitkomst in het veld van conservering en restauratie.

Zo geeft het gebruik van virtual reality een uitgelezen mogelijkheid tot het digitale

preservatie van een collectie en beschadigde of vernietigde artefacten en historische

omgevingen kunnen middels het medium ook worden gereconstrueerd.72 Daarnaast zou het

medium ook ten gunste van educatieve doeleinden kunnen worden ingezet en doen musea en

galeries vroege pogingen dit veld te verkennen. Het gebruik van VR binnen de erfgoedsector

concentreert zich vooral op de vergroting van het publieksbereik en in het bijzonder op de

bezoeker op afstand. In die hoedanigheid richten verschillende organisaties zich bijvoorbeeld

68 Roussou, et al. 2015 (zie noot 55). 69 Bedford, L. ‘Storytelling: The Real Work of Museums.’ Curator: The Museum Journal, jrg. 44, nr. 1

(2001): p. 27-34. 70 Pujol, L., et al. ‘Personalizing interactive digital storytelling in archaeological museums: the CHESS

project.’ 40th annual conference of computer applications and quantitative methods in archaeology. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2012. 71 Vom Lehn, D. en C. Heath. ‘Accounting for new technology in museum exhibitions.’ International

Journal of Arts Management, jrg. 7, nr. 3(2005): p. 11-21. 72 Levoy, Marc, et al. ‘The digital Michelangelo project: 3D scanning of large statues.’ Proceedings of the 27th annual conference on computer graphics and interactive techniques. ACM Press/Addison-Wesley Publishing Co., 2000. Grün, A., F. Remondino en L. Zhang. ‘Photogrammetric reconstruction of the great Buddha of Bamiyan, Afghanistan.’ The Photogrammetric Record, jrg. 19, nr. 107 (2004): p. 177-199.

22

op het aanbieden van een virtuele rondleiding. Maar daarnaast worden ook belevingen

samengesteld die specifieke objecten centraal stellen. Voorwerpen worden vanuit het depot of

tentoonstellingsruimte virtueel binnen de historische context teruggeplaatst.73 Naast de

virtuele weergave van artefacten en hun historische context geeft het medium de

mogelijkheid tot de weergave van letterlijk of figuurlijk onbereikbare locaties. De virtuele

visualisatie biedt een veilige mogelijkheid om gevaarlijke situaties toch te bestuderen.74

Bovendien kan de levendige en realistische aard van VR bijvoorbeeld worden ingezet om de

museale presentatie aantrekkelijker te maken. Lepouras, et al. beschrijven dat musea vaak

slechts een fractie van de beschikbare objecten tentoonstellen en dat VR een rol kan spelen in

de virtuele weergave van deze artefacten. Aanleiding daartoe kunnen bijvoorbeeld het

ruimtegebrek of kwetsbaarheid van de artefacten zijn en door middel van virtuele replica’s

kunnen objecten uit het depot toch getoond worden.75 De levendige en realistische aard van

virtual reality kan bijdragen aan een aantrekkelijker museale presentatie. Daarnaast biedt het

veld van conservering en restauratie mogelijkheden tot het behoud van een collectie. Maar

ook biedt het medium verschillende uitkomsten voor bezoekers met een visuele of andere

lichamelijke beperking. Middels de digitale visualisatie kunnen deze bezoekers in de

gelegenheid gesteld worden bepaalde objecten of omgevingen nader te bestuderen.76

Het vermogen de fysieke plaats te ontstijgen heeft er naast het groeiend besef van de

educatieve functie van het museum in combinatie met commerciële druk toe geleid dat musea

virtual reality als noodzakelijk onderdeel op gebied van onderwijs en vermaak zijn gaan

beschouwen.77 In de volgende paragraaf te lezen zijn hoe de vier sleutelelementen van

Sherman en Craig in de museale praktijk tot uiting komen.

1.2.2 De praktijk

Auteurs Sherman en Craig omschreven dat een succesvolle beleving van virtual reality uit

vier elementen bestaat. Een algemene introductie van deze aspecten is terug te lezen in

paragraaf 1.1.3. Deze paragraaf richt zich op de wijze waarop deze uiting vinden wanneer zij

worden toegepast binnen een museale context.

73 Rae en Edwards 2016 (zie noot 56). 74 Lepouras, G., et al. ‘Building a VR-Museum in a Museum.’ Proc. 2001 VRIC Laval Virtual International Conference, 2001. 75 Lepouras, et al. 2001 (zie noot 75). 76 Lepouras, et al. 2001 (zie noot 75). 77 Roussou, M. ‘Immersive Interactive Virtual Reality in the Museum.’ Proc. of TiLE (Trends in Leisure Entertainment), 2001.

23

Virtuele wereld

Virtual reality kan voor het museum van toegevoegde waarde zijn maar de reconstructie dient

zorgvuldig te worden samengesteld. De digitale representatie behoort bijvoorbeeld rekening

te houden met de historische complexiteit van de artefacten. Hoewel geavanceerde grafische

systemen in staat zijn een zeer waarheidsgetrouw beeld van het verleden te presenteren

kunnen zij door de eenzijdige weergave toch een misleidend gevoel van nauwkeurigheid

teweegbrengen. Vooraf wordt immers bepaald welke elementen de virtuele reconstructie zal

vertonen en die disposities zijn – hoe nauwkeurig ook – subjectief en dus onvolledig.

Styliani, et al. stellen zelfs dat er sprake is van een ontkenning van het multi-interpretabele

verleden wanneer de virtuele reconstructie slechts één aspect van het object vertoont en

alternatieven niet erkent. Het ontbreken hiervan zou het gevolg kunnen zijn van

miscommunicatie tussen de museumprofessional en computerexpert. De totstandkoming van

een virtuele museumomgeving is het resultaat van een samenwerking tussen deze twee

disciplines en in veel gevallen liggen communicatieproblemen op de loer. De museoloog

heeft vaak geen toegang tot de software waardoor de deskundige op gebied van de applicatie

te midden van de academicus en de data wordt geplaatst. Mogelijk ontstaan hierdoor

misinterpretatie en dus misrepresentatie. Hoewel de resultaten voor het algemene publiek

indrukwekkend lijken, bieden zij niet noodzakelijkerwijs de overtuigende ondersteuning tot

de visie die musea nastreven. Informatie is mogelijk gefragmenteerd en biedt bijvoorbeeld

geen onderlinge of contextuele cohesie. Styliani, et al. benadrukken het belang van een

overeenkomstigheid van deze doeleinden met de virtuele wereld, zodat het ontwerp het

narratief op een juiste manier van ondersteuning is.78 De virtuele weergave van een object

geeft echter de gelegenheid om artefacten van verschillende kanten te laten bestuderen en

verborgen kenmerken mogelijk zichtbaar te maken.79 Auteurs Ciolfi en McCarthy stellen

daarnaast dat historische objecten altijd in narratief moeten worden geplaatst. Bovendien

bepaalt de verhouding die deze objecten met elkaar hebben hoe men de informatie

interpreteert.80 Het gebruik van digitale applicaties doet de bezoeker bovendien zelf bepalen

wat men zou willen leren. Gevolg hiervan is wel dat men mogelijk informatie misloopt.81

78 Styliani, et al. 2009 p. 520-528 (zie noot 66). 79 Roussou 2001 (zie noot 78). 80 Ciolfi, L. en J. McCarthy. ‘Place as Dialogue: Understanding and Supporting the Museum Experience’. International Journal of Heritage Studies, jrg. 14, nr. 3 (2008): p. 247-267. 81 Reading, A. ‘Digital interactivity in public memory institutions: the uses of new technologies in Holocaust museums.’ Media, Culture & Society, jrg. 25, nr. 1 (2003): p. 67-85.

24

Immersie

In een ideale situatie raakte de participant dermate ondergedompeld in de virtuele omgeving

dat men zich er werkelijk aanwezig voelt. Sylaiou, et al. voerden een onderzoek uit naar het

gevoel van aanwezigheid wat de bezoeker van een virtueel museum ervaart en plaatsten dit in

relatie tot vermaak en engagement.82 De auteurs hanteren een beschrijving van het concept

aanwezigheid die het midden houdt tussen twee andere definities. Enerzijds kan

aanwezigheid volgens hen beschouwd worden als de ‘illusie van non-bemiddeling’, waar

men reageert op het digitale middel alsof het medium niet waargenomen wordt of zelfs

afwezig is.83 Anderzijds beschrijven zij dat het gevoel van aanwezigheid optreedt wanneer de

virtuele omgeving overheerst en de participant eerder reageert op gebeurtenissen in de

digitale wereld dan die in de werkelijkheid.84 De resultaten van het onderzoek wijzen op een

positieve correlatie tussen het gevoel van aanwezigheid binnen de virtuele museumomgeving

en het gevoel van plezier. Hoe meer de participant het idee heeft dat hij zich in het virtuele

museum ‘bevindt’ hoe meer men zich daar vermaakt. De auteurs stellen dat de mate van

plezier ten tijde van interactie met het systeem daarom sterk gerelateerd is aan tevredenheid

en voldoening. Er wordt bovendien beschreven dat het daarbij niet van belang is of men

eerdere ervaring heeft met het bedienen van een dergelijke apparatuur. Uit de resultaten blijkt

namelijk dat participanten met weinig kennis van computers niet belemmerd worden in hun

gevoel van engagement of het vermogen ondergedompeld te raken in het virtuele museum.

Deze conclusie wordt benadrukt wanneer de auteurs veronderstellen dat er geen sprake is van

een statistische relatie tussen computerervaring en vermaak. Wanneer wordt afgegaan op de

mate van plezier die de participant ervaart lijkt eerdere ervaring met het bedienen van

computers dus niet van invloed te zijn op de kwaliteit van interactie met het virtuele museum.

De auteurs benadrukken in het artikel overigens dat er sprake is van een correlatie maar geen

causaal verband.85

De eventuele aantrekkingskracht en verbintenis tot een object is van invloed op de

emotionele respons van de bezoeker. Auteur Reading beschrijft dat bezoekers voornamelijk

geïnteresseerd zijn in verhalen waarmee zij zich kunnen identificeren. Wanneer de context

82 Sylaiou, S., et al. ‘Exploring the relationship between presence and enjoyment in a virtual museum.’

Int. J. Human-Computer Studies, nr. 68 (2010): p. 243-253. 83 Lombard, M. en T. Ditton. ‘At the heart of it all: The concept of presence.’ Journal of Computer-Mediated Communication, jrg. 3, nr. 2 (1997). 84 Stanney, K.M., red. Handbook for Virtual Environments: Design, Implementation and Application.

Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum, 2003: p. 791-806. IJsselsteijn, W., et al. ‘Presence: concept, determinants, and measurements.’ Electronic Imaging. International Society for Optics and Phototonics, 2000: p. 520-529. 85 Sylaiou, et al. 2010: p. 243-253 (zie noot 83).

25

overgebracht wordt vanuit een persoonlijk perspectief is men eerder bereid over dit

onderwerp te leren. Dit besluit is echter afhankelijk van de voorkennis over het onderwerp.

Men lijkt bereid om kennis over een bekend onderwerp liever uit te breiden, dan over iets

compleet nieuws te lezen.86

Zintuiglijke feedback

Dankzij de wisselwerking tussen het individu en de virtuele wereld laat het systeem zich

aanpassen. Een virtueel museum geeft de mogelijkheid tot het persoonlijk construeren van

kennis en verschillende niveaus van verdieping. Men is dan ook geen observant maar

persoonlijk verantwoordelijk voor de mate van interactie met de leerobjecten en stelt op deze

manier de kennis over de virtuele artefacten zelf samen. Zo voorziet de wisselwerking

eenieder van de gewenste contextuele informatie en voldoende detail. Virtueel kan er immers

een grote hoeveelheid verdieping geboden worden, bedoeld om perspectieven te verbreden of

een diepgaander begrip bij de bezoeker aan te moedigen. Anderzijds kan de participant

slechts basisinformatie worden aangereikt wanneer men bijvoorbeeld niet op zoek is naar

achterliggende concepten en ideeën.87

Door de implementatie van educatieve spellen kan het virtuele museum nieuwe

leermomenten creëren en ontstaat er voor musea een uitgelezen mogelijkheid om zich van

andere instellingen te onderscheiden.88 Auteurs Hein, Falk en Dierking beschrijven de

bevordering van leermomenten in musea door creatie en spel. De meeste virtuele musea

worden aan de hand van dit principe ontworpen. Door interactie, beleving en educatie

gelijktijdig te laten plaatsvinden wordt er door middel van het virtuele museum een

uitgelezen kans geboden om deze educatieve principes toe te passen.89 Zo transformeert de

bezoeker van observant naar participant en construeert men zijn of haar eigen kennis door de

interactie met de leerobjecten af te stemmen op het gewenste niveau van detail.90 Door de

niet-linguïstische overdracht van informatie wordt VR in toenemende mate ingezet bij het

86 Reading, 2003: 67-85 (zie noot 82). 87 Styliani, et al. 2009: p. 520-528 (zie noot 66). 88 Bernier, R. ‘The uses of virtual museums: the French viewpoint.’ MW2002: Museums and the Web 2002. Versie april 2002. 16-2-2017 <http://www.archimuse.com/mw2002/papers/bernier/bernier.html>. 89 Styliani, et al. 2009: p. 520-528 (zie noot 66). 90 Liarokapis, F., S. Sylaiou en D. Moutain. ‘Personalizing Virtual and Augmented Reality for Cultural Heritage Indoor and Outdoor Experiences.’ Proceedings of the 9th International Symposium on Virtual Reality, Archaeology and Cultural Heritage (VAST 08), 2008: p. 55-62.

26

overbrengen van het narratief. Bijkomend voordeel is dat het voor de onervaren participant

ook duidelijk is.91

Interactie

Het gebruiksgemak van technologische applicaties beïnvloedt de publieksbeleving op

verschillende niveaus. Zo is het ontwerp volgens Bartneck, et al. van invloed op de

waardering van de bezoeker. Het is van groot belang dat de intentie van het systeem helder is.

Wanneer dit niet duidelijk genoeg is kunnen bezoekers bang zijn om een fout te maken.92 De

werkzaamheid en toegankelijkheid worden bovendien benadrukt door Jarrier en Bourgeon-

Renault. Deze auteurs stellen dat wanneer het publiek hier problemen mee ondervindt het

juist afbreuk doet aan de museumervaring.93 Daarnaast zou de bijdrage van technologische

applicaties volgens Reading niet alleen afhankelijk zijn van de inhoud, maar van de wijze

waarop het ingezet wordt als sociaal middel. Het museum is een sociale plaats en men

gebruikt computers en dergelijke applicaties daar anders dan in de huiselijke omgeving.

Thuis voelt men zich veilig om te ontdekken en eventuele fouten te maken.94

Auteurs Kéfi en Pallud stellen dat ICT een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de

kennisoverdracht van een tentoonstelling.95 Een overeenkomstigheid in de manier waarop

men zich binnen het museum gedraagt en de wijze waarop zij technologie gebruiken wordt

door auteur Davies opgemerkt. Men komt door middel van beide gedragingen op een

vindingrijke manier aan informatie; er bestaat in beide gevallen geen direct doel of aanleiding

en men haalt in plaats daarvan zoveel mogelijk relevante informatie uit het geheel van

gegevens. De nieuwsgierigheid wordt hierbij continu geprikkeld, wat met verder doet zoeken

en ontdekken. Men kiest zelf wat interessant genoeg is om meer over te weten te komen. De

keuze tot nadere bestudering van bepaalde elementen gebeurt dan ook voornamelijk aan de

hand van interesse.96

91 Carrozzino, M. en M. Bergamasco. ‘Beyond virtual museums: Experiencing immersive virtual reality in real museums.’ Journal of Cultural Heritage, jrg. 11, nr. 4 (2010): p. 452-458. 92 Bartneck, Christoph et al. ‘The Learning Experience With Electronic Museum Guides.’ Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, nr. 1 (2006): p. 18-25. 93 Jarrier, E. en D. Bourgeon-Renault. ‘Impact of Mediation Devices on the Museum Visit Experience and on Visitors’ Behavioural Intentions.’ International Journal of Arts Management, jrg. 15, nr. 1 (2012): p. 18-29. 94 Reading 2003: p. 67-85 (zie noot 82). 95 Kéfi en Pallud 2011: p. 273-289 (zie noot 67). 96 Davies, R. ‘Overcoming barriers to visiting: Raising awareness of, and providing orientation and navigation to, a museum and its collections through new technologies.’ Museum Management and Curatorship, jrg. 19, nr. 3 (2001): p. 283-395.

27

Eerder in deze paragraaf werd gesteld dat een ongeoefende computergebruiker nog steeds

plezier aan zijn of haar virtuele museumervaring kan beleven. Desondanks kan de beleving

toch onvolledig voelen. Onder meer omdat de virtuele bezoeker omgedoopt wordt tot

‘gebruiker’ van het systeem en de culturele erfgoed applicatie voor VR in de regel bediend

wordt door het algemene publiek. Dat wil zeggen dat de gemiddelde gebruiker waarschijnlijk

onervaren en ongeoefend is en een dergelijk (soms complex) apparaat waarschijnlijk niet

eerder hanteerde. Systemen in de erfgoedsector zijn – tenzij voor professioneel gebruik –

vaak bedoeld om de participant binnen korte tijd een betekenisvolle en plezierige beleving te

geven. Er is dus niet veel tijd om het onder de knie te krijgen en zou men de virtuele

omgeving in het gunstigste geval in één oogopslag door moeten hebben. Dit betekent echter

ook dat de ongeoefende participant in de praktijk wellicht moeilijkheden zal ervaren en een

onvolledige beleving zal genieten.97 Het is van belang dat een virtueel museum zijn

doelgroep, doeleinden, inhoud en de manier waarop deze informatie wordt weergegeven goed

definieert. Bovendien bleek uit uit onderzoek van Sylaiou, et al. dat het van belang is dat er

gedurende alle fasen van de creatie van het virtuele museumstudies ondernomen dienen te

worden om verbeterpunten te kunnen identificeren.98

De opgedane kennis over virtual reality in algemene zin en binnen de museale context dient

als basis voor het volgende hoofdstuk. Nu we weten op welke manier het medium toepassing

vindt is het tijd om meer te weten te komen over de beleving van virtual reality. De eerste

paragraaf richt zich op de beleving van VR en wordt opgevolgd door een paragraaf die zicht

richt op de beleving van het museumbezoek.

97 Carrozzino en Bergamasco 2010: p.452-458 (zie noot 92). 98 Sylaiou, S. et al. ‘The evaluation of ARCO: a lesson in curatorial competence and intuition with new technology.’ Computers in Entertainment (CIE), jrg. 6, nr. 2 (2008): p. 1-18.

28

Hoofdstuk 2 - Beleving

Dit hoofdstuk biedt het analytisch kader aan de hand waarvan het empirisch onderzoek zal

worden uitgevoerd. Centraal staat de beleving. In de eerste paragraaf zal nader worden

toegelicht welke elementen er van invloed zijn op de beleving van virtual reality in algemene

zin. De tweede paragraaf richt zich op de ervaring van een museumbezoek.

De zoektocht van de mens naar nieuwe ervaringen is dankzij technologische middelen en een

steeds hoger welvaartsniveau aan vernieuwingen onderhevig. Auteurs Pine en Gilmore

brachten eind jaren negentig met hun boek The Experience Economy de zogenaamde

beleveniseconomie onder de aandacht. Hierin beschrijven zij de evolutie van een

grondstoffen-, industriële- en diensteneconomie naar de hedendaagse beleveniseconomie. In

de beleveniseconomie draait het om de handel in belevenissen en gebeurtenissen die zijn

toegespitst op de afnemer.99 Pine en Gilmore beschrijven dat een belevenis zich voordoet

wanneer consumenten zodanig betrokken raken dat ze een blijvende indruk opdoen. Het is

bovendien een memorabel maar ook zeer persoonlijk moment waar de consument mogelijk

emotioneel, fysiek, intellectueel of zelfs spiritueel door geraakt kan worden.100 De auteurs

beschrijven dat instellingen zich door het aanbod van bepaalde belevingen kunnen

onderscheiden van de concurrentie.101 De theorie vond zijn weerslag in verschillende sectoren

en zo ook in het museale veld. Auteur en expert op het gebied van de bezoekerservaring in

musea John Falk, beschrijft dat deze beleving start bij aanvang van het museumbezoek.

Volgens hem gaat dit moment noch om de bezoeker noch om het museum of desbetreffende

tentoonstelling, maar om het unieke en vluchtige moment waar beide realiteiten uitgroeien tot

één. Falk benadrukt dat de museumbezoeker echter niet te definiëren is en dat

museumprofessionals altijd moeten uitgaan van het individu. Het is bovendien van belang

rekening te houden met het feit dat deze bezoeker in staat is tot het hebben van verschillende

en uiteenlopende museumervaringen.102

Dit hoofdstuk zal het inzicht in de beleving van VR vergroten door nader toe te

lichten welke elementen er van belang zijn voor een succesvolle ervaring van het medium. Er

zal gebruik gemaakt worden van het theoretisch kader opgesteld door auteurs Sherman en

99 Pine, B.J. en J. Gilmore. De Beleveniseconomie. Werk is theater en elke onderneming creëert zijn eigen podium. Den Haag: Sdu Uitgevers, 2000: p. 22-34. 100 Pine en Gilmore 2000: p. 12 (zie noot 100). 101 Pine en Gilmore 2000: p.8 (zie noot 100). 102 Falk, J.H. Identity and the Museum Visitor Experience. Walnut Creek: Left Coast Press, 2009: p. 35.

29

Craig en de vier kernelementen die zij beschrijven zijn dan ook bepalend voor de

hoofdstukindeling. De eigenschappen van deze aspecten zullen nader uiteengezet worden en

vervolgens zal er dieper worden ingegaan op de beleving van het specifieke element binnen

een museale context.

2.1 De beleving van virtual reality

Virtual reality moet beleefd worden. Aspecten en concepten die hun invloed uitoefenen op

deze belevenis vinden in deze paragraaf nadere toelichting.

2.1.1 De virtuele wereld

De virtuele wereld is de plek waar zintuigen worden beïnvloed, interactie plaatsvindt en men

controle kan uitoefenen. Sherman en Craig beschrijven dat de virtuele wereld beschouwd kan

worden als de inhoud van het medium en deze wordt bepaald en samengesteld naar inzicht

van de maker. Het is de plek waar plaatsen, objecten en bewoners tot leven komen en de

participant deze locatie kan beleven, ook wel aangeduid met de Engelse term interface. Het

gebied waar de overtuigingen en opvattingen van de makers worden overgebracht is

overigens niet voorbehouden aan virtual reality; dit toegangspunt is aanwezig in alle

media.103

Het ontwerp van de virtuele wereld is afhankelijk van het doel van de makers en deze kunnen

sterk variëren; er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan applicaties die zich primair richten op

educatie of vermaak. De ontplooiing van gebeurtenissen in die virtuele wereld wordt het

narratief genoemd. Het narratief houdt verband met de diverse omgevingen en karakters die

zich op de virtuele plaats bevinden. In reguliere vormen van fictie wordt het narratief en de

chronologie ervan volledig door de maker bepaald. In een virtuele wereld heeft het individu

dit tot op zekere hoogte echter zelf in handen. Plots en eventuele subplots bieden de

participant bepaalde keuzemogelijkheden om de voortgang te bepalen en deze kunnen

variëren van volkomen statisch tot zeer interactief. Wanneer de mate van interactiviteit

toeneemt, verplaatst de controle over het narratief van de zender naar de ontvanger.

Verschillende keuzemogelijkheden maken de beleving bovendien minder passief en

103 Sherman en Craig 2003: p. 40 (zie noot 8).

30

stimuleren de participant tot het verkennen van de virtuele wereld.104 De mogelijkheid tot een

individuele verkenning van het narratief houdt verband met de mogelijke aanwezigheid van

andere participanten in dezelfde virtuele wereld, inclusief de deelname van persoonlijke

interactieve personages.105 Naast het vermogen om invloed uit te oefenen op de virtuele

ruimte dragen ook de handelingen en aanwezigheid van anderen bij aan een groeiend niveau

van participatie. De versterkte mate van controle geeft de participant vervolgens een groter

gevoel van betrokkenheid in de virtuele wereld.106

Het effect van de controle en interactiviteit op de uitkomst van het narratief is voor

ontwikkelaars een belangrijke overweging bij het samenstellen van de beleving. De

flexibiliteit van de wereld wordt door de maker bepaald en er kan besloten worden tot de

implementatie van een gestuurd of ongestuurd narratief. Het gestuurde narratief toont de

participant een lineaire verhaallijn en is gericht op één of een klein aantal vooraf bepaalde

doelen en ontplooiingen. Met een statisch narratief is het voor de participant enkel van belang

ervaring voort te laten duren en de ontknoping te bereiken. Het ongestuurde narratief laat de

participant daarentegen controle uitoefenen over de virtuele wereld. Zodoende ligt er in de

aard van het ongestuurde narratief een bepaalde mate van interactiviteit besloten. Het doel

van dit type verhaallijn is dan ook om de participant een zo autonoom mogelijke ervaring te

laten construeren. Wat het narratief an sich overigens ondergeschikt maakt aan de beleving

van het individu.107 Een succesvolle ervaring voor de participant kan bij dit type dan ook

gebaseerd zijn op het ontwerp van de interface in plaats van de kwalitatieve kracht van het

verhaal.108 Het is voor de hand liggend dat de toename aan interactiviteit vervolgens zorgt

voor een groter gevoel van betrokkenheid bij de participant. Voldoening kan bijvoorbeeld

gehaald worden uit beslissingen die leiden tot de ontknoping van de ervaring. Wanneer de

maker de nadruk wil leggen op de inhoudelijke eigenschappen van het verhaal kan er echter

beter gebruik gemaakt worden van het statisch narratief.109 Het is evident dat het

bovenstaande twee uitersten illustreert en dat gevarieerde niveaus van interactiviteit ook tot

de mogelijkheden behoren. In bepaalde gevallen kan interactie het narratief bijvoorbeeld wel

doen ontvouwen zonder het op significante wijze te veranderen. Door de wisselwerking

tussen de participant en virtuele wereld te beperken wordt de laatste ontknoping telkens

104Sherman en Craig 2003: p. 59 (zie noot 8). 105 Sherman en Craig 2003: p. 60 (zie noot 8). 106Sherman en Craig 2003: p. 61 (zie noot 8). 107Sherman en Craig 2003: p. 63 (zie noot 8). 108Sherman en Craig 2003: p. 64 (zie noot 8). 109Sherman en Craig 2003: p. 64 (zie noot 8).

31

bereikt maar kan de volgorde in subplots bijvoorbeeld variëren. De participant kan de

gebeurtenissen in dat geval dus vanuit verschillende invalshoeken beleven.110

2.1.2 Immersie

Door onderdompeling wordt het individu bij de ervaring betrokken en het element wordt door

Sherman en Craig onderverdeeld in een fysieke en mentale variant. Het is de staat waar

lichaam en geest worden overtuigd door de virtuele wereld en beide typen spelen een

belangrijke rol in het creëren van een succesvolle beleving. Ten eerste is fysieke of

zintuiglijke immersie hetgeen wat VR onderscheidt van andere media en doet zich voor

wanneer men een lichamelijke reactie heeft dankzij de virtuele wereld.

Deze reactie doet zich voor omdat zowel de locatie als oriëntatie van de participant ten

grondslag liggen aan de weergave van de virtuele wereld. Op basis van de positie en

handelingen verstrekt het systeem de synthetische stimulans naar één of meerdere zintuigen.

De exacte locatie van de participant in de virtuele wereld is bekend bij het systeem omdat

lichaamsbewegingen zorgvuldig worden gevolgd en bijgehouden. Stimuli worden daar

vervolgens direct op aangepast. Doordat indrukken uit de realiteit vervangen worden voor

synthetische prikkels bereikt men een staat van fysieke immersie. Het gaat hier bijvoorbeeld

om perspectief-afhankelijke beelden voor de ogen, gesynchroniseerd geluid en eventuele

haptische informatie voor het lichaam.111 En dankzij de toediening van synthetische stimulans

zal het VR systeem waarnemingen uit de realiteit vaak blokkeren en de mentale

onderdompeling in de werkelijkheid afnemen. Het niveau van fysieke onderdompeling wordt

zodoende bepaald door de mate waarin de zintuigen voor de gek worden gehouden.112

Immersie staat dus in verband met de technische capaciteiten van het systeem om de

omgeving zo uitgebreid en geloofwaardig mogelijk te maken. Fysieke immersie is in essentie

gerelateerd aan zowel de meervoudige aard van de zintuiglijke waarnemingen als het

interactieve aspect van een virtual reality ervaring. Op deze manier is het medium in staat de

diepe connectie tussen onze zintuiglijke bevindingen en de werkelijke realiteit doorbreken.

Het individu weet cognitief gezien dat de illusie fictief is, maar reageert zowel bewust als

onbewust anders. Deze paradox ligt ten grondslag aan de mentale variant van immersie.

De beide typen onderdompeling komen voort uit tegengestelde principes. Zoals

gezegd is fysieke immersie enerzijds gerelateerd aan objectieve eigenschappen als de

110 Sherman en Craig 2003: p. 64 (zie noot 8). 111 Sherman en Craig 2003: p. 382 (zie noot 8). 112 Sherman en Craig 2003: p. 382 (zie noot 8).

32

kwaliteit van het virtual reality systeem. Mentale immersie is echter gerelateerd aan een ander

beginsel: het is een psychisch en cognitief gevolg van de fysieke variant. Het concept baseert

zich op de verplaatsing van het menselijk bewustzijn naar een alternatieve, virtuele realiteit.

Zodoende staat mentale onderdompeling in feite voor het bewustzijn binnen die virtuele

realiteit.113 Het doel van de ervaring bepaalt de mate van gewenste mentale onderdompeling

en kan dus variëren. Zo kan een informatieve ervaring heel anders worden ingevuld dan een

virtuele wereld die zich uitsluitend richt op het vermaken van de participant. In het eerste

geval is een hoog niveau van mentale onderdompeling niet nodig, niet mogelijk of zelfs

ongewenst. Maar in een fictief werk kan een gebrek aan mentale immersie beschouwd

worden als een tekortkoming. Zodoende kan mentale onderdompeling gezien worden als

middel in het communicatieproces.114 En hoewel het niet altijd gewenst of noodzakelijk is,

betekent de afwezigheid van mentale onderdompeling niet dat er geen sprake is van virtual

reality. Maar in dat geval is het wel van belang dat de participant geen afleiding ervaart door

een haperend systeem of andere tekortkomingen van de apparatuur.115 Immersie is kortom

een aanduiding van de mate van betrokkenheid tot de virtuele wereld. En engagement is een

indicatie van het al dan niet succesvol overbrengen van de virtuele boodschap. Dit houdt

verband met het feit dat een bepaalde mate van immersie een belangrijke indicator is van

succesvolle communicatie.116

Het gevoel van aanwezigheid in de virtuele wereld wordt bepaald door wat de

participant ziet, hoort of voelt en het realisme van de weergave is daarop van grote invloed.

Sherman en Craig beschrijven twee stromingen die zich verdiepen in wat er wel en niet plaats

zou kunnen vinden in een ‘realistische’ virtuele omgeving. Enerzijds is men van mening dat

alles zo realistisch mogelijk zou moeten zijn om het individu werkelijk te doen

onderdompelen. Alles wat aantoont dat de participant zich niet in de werkelijkheid bevindt,

wordt uitgesloten en er zou niets magisch of buitenaards mogen plaatsvinden.117 De andere

beweging beschouwt deze onrealistische elementen juist als een toevoeging aan immersie.118

Zij beschouwen imaginaire elementen juist als mogelijkheid om de virtuele wereld te

113 Slater, M. en M.V. Sanchez-Vives. 'Enhancing our lives with immersive virtual reality.' Frontiers in Robotics and AI, nr. 3 (2016): p. 1-47. 114 Sherman en Craig 2003: p. 382 (zie noot 8). 115 Sherman en Craig 2003: p. 383 (zie noot 8). 116 Sherman en Craig 2003: p. 383 (zie noot 8). 117 Astheimer, P., et al. ‘Realism in Virtual Reality.’ In: Artificial Life and Virtual Reality. Chichester,

UK: John Wiley & Sons, 1994: p. 189-210. 118 Slater, M. en M. Usoh. ‘Presence in Immersive Virtual Environments.’ Proceedings of the IEEE 1993 Virtual Reality Annual International Symposium (VRAIS), 1993: p. 90-96.

33

omarmen. Bovendien kan iedere tekortkoming in de poging de omgeving zo

waarheidsgetrouw mogelijk te doen lijken afdoen aan de mate van mentale immersie.119

Naast de inhoud van de virtuele wereld dragen ook andere factoren bij aan het

onderdompelen van de participant. Allereerst moet de virtuele omgeving enige betekenis

hebben voor het individu. Zonder een bepaalde interesse in het onderwerp of stijl van de

weergave is er maar weinig kans op engagement. Bovendien kunnen bepaalde invalshoeken

vanuit waar de virtuele wereld getoond wordt doeltreffender zijn dan anderen.120 Daarnaast

zijn er bepaalde technische variabelen van het systeem van groot belang voor de mate van

immersie. Dan kan er gedacht worden aan de resolutie: het aantal gebruikte pixels op het

beeldscherm. Hoe hoger de resolutie die het scherm aankan, hoe hoger de kwaliteit van de

getoonde beelden. Daarnaast gaat het om de reikwijdte van het blikveld maar ook de

reactiesnelheid van het systeem. Dit laatste element wordt ook wel latentie genoemd en is

waarschijnlijk de belangrijkste technologische factor. Dit is de vertraging in dataoverdracht in

het communicatienetwerk: het tijdsinterval tussen stimulatie en respons. De reactiesnelheid

dient correct te zijn afgesteld omdat een te snelle latentie kan bijvoorbeeld misselijkheid kan

veroorzaken.121

2.1.3 Zintuiglijke feedback

Om de participant volledig te overtuigen van de echtheid van de virtuele wereld is het een

vereiste dat deze omgeving op een geloofwaardige manier reageert. Sherman en Craig

beschrijven dit als zintuiglijke feedback. Om lichaam en geest te overtuigen moet de virtuele

wereld zich aanpassen aan de locatie en oriëntatie van de participant. De manier waarop deze

wisselwerking tussen het individu en het VR-systeem tot stand komt heeft dan ook een sterke

invloed op de beleving. Het systeem levert de relevante informatie op basis van de locatie en

oriëntatie van de participant waardoor het individu de controle heeft en zichzelf binnen de

virtuele omgeving kan positioneren. Deze directe respons is alleen mogelijk als het systeem

de bewuste en onbewuste handelingen van het individu bijhoudt en de terugkoppeling

verwerkt in de weergave van de virtuele wereld. Dit proces heeft vervolgens zijn effect op de

fysieke onderdompeling van de gebruiker.

Sherman en Craig beschrijven dat er een onderscheid te maken is tussen de actieve en

passieve input van informatie. De participant levert een actieve bijdrage door gesproken

119 Sherman en Craig 2003: p. 383 (zie noot 8). 120 Sherman en Craig 2003: p. 384 (zie noot 8). 121 Sherman en Craig 2003: p. 385 (zie noot 8).

34

opdrachten te geven of fysieke controle te nemen door het gebruik van knoppen, joysticks,

toetsenborden of andere rekwisieten en platforms. Het toepassen van de passieve methode

vindt plaats door bij te houden hoe de participant beweegt en waar men naar kijkt.

Lichaamsbewegingen geven het systeem zo informatie over de locatie en oriëntatie van de

participant en zorgen ervoor dat men beter geïntegreerd raakt in de virtuele wereld.122 De

methoden waarmee de gebruiker zijn input kan leveren zijn bepalend voor de interactie met

het systeem en dienen door de maker daarom zorgvuldig gekozen te worden.123

De output die het systeem als respons geeft vindt voornamelijk plaats via visuele,

auditieve en haptische feedback. De terugkoppeling van gegevens is van invloed op de

weergave van de virtuele wereld. Visuele feedback wordt over het algemeen beschouwd als

het primaire middel tot het verkrijgen van omgevingsinformatie. Met name de reikwijdte van

het blikveld, de resolutie en de latentie van het systeem zijn van invloed op de beleving.124

Ook geluid neemt een significant belang: de overtuigende kracht van audio is in staat de mate

van mentale immersie te verhogen. Audio kan variëren van omgevingsgeluiden tot klanken

die te maken hebben met bepaalde objecten of karakters. Bovendien hebben deze

verschillende geluiden het vermogen het begrip en plezier bij de participant te vergroten.125

Het kan ingezet worden om de waarachtigheid van de ervaring te vergroten, aanvullende

informatie te geven of een bepaalde sfeer te creëren.126 Ten derde kan een virtuele wereld de

participant haptische informatie geven. In de realiteit verkrijgt men veel omgevingsinformatie

door het gebruiken van tast en helpt deze informatie bij het vaststellen van gewicht,

dichtheid, rekbaarheid en de structuur van het oppervlak. Daarnaast wordt er ook informatie

verworven wanneer er kracht op iets wordt uitgeoefend. Deze gegevens helpen bij het

bepalen van de effectiviteit van onze inspanningen. In VR maakt tastzin niet altijd onderdeel

uit van de ervaring maar wanneer dit wel het geval is, vertrouwt men er sterk op.127

2.1.4 Interactie

Het laatste element sluit nauw aan bij het voorgaande. Zonder terugkoppeling van het

systeem zou er interactiviteit immers onmogelijk zijn. Sherman en Craig stellen zelfs dat er

zonder enige vorm van interactie geen sprake kan zijn van virtual reality. De virtuele wereld

122 Sherman en Craig 2003: p. 76 (zie noot 8). 123 Sherman en Craig 2003: p. 112 (zie noot 8). 124 Sherman en Craig 2003: p. 222 (zie noot 8). 125 Sherman en Craig 2003: p. 225 (zie noot 8). 126 Sherman en Craig 2003: p. 226 (zie noot 8). 127 Sherman en Craig 2003: p. 230 (zie noot 8).

35

moet op een bepaalde manier reageren op de handelingen van het individu.128 Interactie is

gerelateerd aan de manier waarop het individu de mogelijkheid heeft om de omgeving te

manipuleren en de daarop aansluitende terugkoppeling te ontvangen. De auteurs

onderscheiden hierbij drie vormen: manipulatie, navigatie en communicatie. Dit zijn de drie

processen door middel waarvan de participant in relatie staat met de virtuele wereld.

Manipulatie wordt in de werkelijkheid beschouwd als het uitoefenen van kracht op

een bepaald object. In de virtuele wereld lopen de opties echter verder uiteen en beschrijven

Sherman en Craig drie types: directe, fysieke en virtuele controle.129 Directe controle is een

realistische wisselwerking. Objecten worden behandeld zoals men dat in de werkelijkheid

ook zou doen, bijvoorbeeld door handgebaren of hoofdbewegingen te maken.130 In geval van

fysieke controle maakt het individu gebruik van een hulpmiddel in de werkelijkheid en kan er

gedacht worden aan attributen als knoppen, schakelaars of joysticks.131 Virtuele controle doet

het individu hulpmiddelen in de virtuele wereld bedienen. Vaak zijn deze vormgegeven zoals

in de werkelijkheid.132

Navigatie geeft het individu de gelegenheid zijn weg te vinden en toont aan hoe men

zich in de virtuele wereld beweegt. Voortbeweging is een essentieel onderdeel van de

beleving en kan worden onderverdeeld in twee elementen. Ten eerste omvat verplaatsing het

proces van beweging door de ruimte en ten tweede beschrijft ‘wayfinding’ waar men zich

bevindt en naartoe gaat.133

De derde vorm van interactiviteit is communicatie. Ook hier is een onderverdeling te

maken en kan men de ervaring enerzijds delen met andere participanten of anderzijds juist op

actieve wijze samenwerken.134 Interactie laat het individu een wederzijdse handeling met een

andere entiteit verrichten. Wanneer de virtuele wereld reageert op onze handelingen raakt

men meer betrokken bij die wereld wat het gevoel van aanwezigheid vervolgens verhoogt.

Het is daarbij van belang dat de interface van een sterke kwaliteit is, waardoor de interactie

op een juiste manier gefaciliteerd wordt en het geen belemmering vormt voor de beleving.135

Nu er meer bekend is over de manier waarop men virtual reality beleeft zal er in de

volgende paragraaf dieper op de publieksbeleving van de museumbezoeker ingegaan worden.

128 Sherman en Craig 2003: p. 283 (zie noot 8). 129 Mine, M.R. ‘Virtual Environment Interaction Techniques.’ In: Sherman en Craig 2003: p. 288 (zie noot 8). 130 Sherman en Craig 2003: p. 288 (zie noot 8). 131 Sherman en Craig 2003: p. 288(zie noot 8). 132 Sherman en Craig 2003: p. 289 (zie noot 8). 133 Sherman en Craig 2003: p. 333 (zie noot 8). 134 Sherman en Craig 2003: p. 383 (zie noot 8). 135 Sherman en Craig 2003: p. 387 (zie noot 8).

36

2.2 De bezoekerservaring

In dit verslag wordt de beleving van bezoekers van de virtuele rondleiding bij het Anne Frank

Huis getoetst aan het conceptueel kader van Tiina Roppola. In het boek Designing for the

Museum Visitor Experience uit 2012 wordt haar diepgaande en uitgebreide onderzoek naar de

museumervaring uiteengezet en het werk biedt een genuanceerd beeld van de relatie tussen

bezoeker en tentoonstellingsomgeving. De analyse van de wijze waarop men betekenis

verleent aan zijn of haar bezoek, toont aan dat de bezoeker door middel van vier processen in

relatie staat tot de museale omgeving. Gezamenlijk vormen deze processen een conceptueel

kader om bezoekers binnen de tentoonstellingsruimtes te begrijpen en deze paragraaf zal de

processen nader toelichten.

Roppola geeft aan dat zij dit onderzoek is gestart omdat meer inzicht in de bezoekerservaring

zou kunnen bijdragen aan het ontwerp van een dergelijke beleving.136 Haar werk toont aan

dat framing, resonating, channelling en broadening over zowel de bezoekerservaring als de

tentoonstelling zelf gaan: de vier processen ontstaan ontstaan op de plek waar het individu en

tentoonstelling elkaar kruisen en de museumervaring is ervan afhankelijk. De dualiteit van

haar bevindingen suggereert bovendien dat museumprofessionals en bepaalde mate van

agency bezitten in het bevorderen van de kwaliteit van de bezoekerservaring.137

2.2.1 Framing

Het individu verleent betekenis aan een tentoonstelling door het binnen vertrouwde kaders te

plaatsen en een vergelijking met het bekende te maken. De kaders beschrijven de

conventionele opvattingen die bezoekers van ‘een museum’ en ‘de tentoonstelling’ hebben en

stelt hen in staat de ervaring te duiden.138 Roppola beschrijft dat het proces van

betekenisgeving start bij de overeenkomst tussen verwachting en realiteit. De conceptuele

representaties gedragen zich als leidraad in de deelname met en evaluatie van de

museumervaring en worden gevormd door eerdere ervaringen in het leven van het

individu.139Roppola maakt duidelijk dat dit soort kaders niet statisch zijn maar - net als musea

en tentoonstellingen - aan verandering onderhevig.140

136 Roppola, T. Designing for the Museum Visitor Experience. Londen: Routledge, 2012: p. 38. 137 Roppola 2012: p. 263 (zie noot 137). 138 Roppola 2012: p. 4 (zie noot 137). 139 Roppola 2012: p. 76-77 (zie noot 137). 140 Roppola 2012: p. 3 (zie noot 137).

37

Het institutionele kader brengt de statements in kaart waarmee bezoekers een expliciete

beschrijving geven van wat men tot een museum of museumervaring vindt behoren. Deze

informatie over de essentie van het museum heeft invloed op de wijze waarop men zich tot

een museum verhoudt en heeft bovendien invloed op de beleving en evaluatie van de plek.141

Het heeft bijvoorbeeld betrekking op de wijze waarop kennis al dan niet wordt overgebracht

maar ook op welke wijze men zich eventueel vermaakt. Tot dit subkader behoort ook de

reden van het museumbezoek - vaak liggen daar sentimentele beweegredenen aan ten

grondslag. Deze argumenten kunnen betrekking hebben op de persoonlijke band met een

artefact of ander aspect van het leven met historisch of sociaal belang.142

Reframing correspondeert met reacties over institutionele veranderingen en de wijze waarop

men kaders moet herzien.143 Wanneer verwachtingen bijvoorbeeld niet overeenkomen met de

realiteit. Dit heeft betrekking op de plek waar een tentoonstelling gepresenteerd wordt, de

inhoud daarvan en verschillende media die ingezet ten behoeve van de overdracht van de

boodschap. Het gebruik van moderne en interpretatieve media kan bovendien resulteren in

een herdefinitie van de relatie tussen bezoeker en museum, en de connectie tussen beide

versterken.144

Daarnaast geeft heeft de bezoeker ook verwachtingen over de wijze waarop musea

communiceren; deze elementen worden besproken binnen exhibit frames.145 Dit heeft

bijvoorbeeld betrekking op de wijze waarop een tentoonstelling zich onderscheidt van andere

exposities, maar ook of musea en tentoonstellingen voldoende toelichting bieden.

Framing processen stellen bezoekers in de gelegenheid hun bezoek te begrijpen. Ze vormen

de basis voor andere processen die plaatsvinden wanneer men zich door een museum

beweegt.

2.2.2 Resonating

Uit Roppola’s onderzoek is gebleken dat de museumbezoeker zich op een ogenschijnlijk

moeiteloze en instinctieve manier aangetrokken voelt tot de tentoonstellingsomgeving. Als

dit proces plaatsvindt zijn bezoeker en tentoonstelling complementair en Roppola beschrijft

dat er daardoor een toename van zowel energie als betekenis kan ontstaan.146 Zij noemt dit

141 Roppola 2012: p. 78 (zie noot 137). 142 Roppola 2012: p. 93 (zie noot 137). 143 Roppola 2012: p. 93 (zie noot 137). 144 Roppola 2012: p. 103 (zie noot 137). 145 Roppola 2012: p. 106 (zie noot 137). 146 Roppola 2012: p. 4 (zie noot 137).

38

proces resonating en onderscheidt een aantal vormen waardoor men zich op intuïtieve wijze

naar object of tentoonstelling wordt toegetrokken. Roppola beschrijft dat deze kaders in feite

betrekking hebben op de totstandkoming van de relatie tussen bezoeker en tentoonstelling.

Resonance as energising onderbouwt hoe bezoekers zich tot materiële aspecten van

een tentoonstellingen voelen aangetrokken en hoe deze wellicht bijdragen aan de relatie

tussen bezoeker en museum. Het gaat om fysieke elementen waar men zich toe aangetrokken

voelt of wanneer men een verhoogde mate van energie voelt opkomen door een

tentoonstelling element.147 Perceptual resonance beschrijft hoe de bezoeker betekenis geeft

aan de complexe samenstellingen waaruit de tentoonstelling is opgebouwd. Men doet dit door

middel van verschillende processen en begrip hiervan zou het ontwerp van betekenisvolle en

coherente werelden ten goede komen.148 Resonance as coalescence toont aan op welke

manier bezoekers zich één voelen met een tentoonstellingsomgeving. Dit kan plaatsvinden

door een overeenkomstig gevoel met de inhoud van het museum of door communicatie met

andere bezoekers.149

2.2.3 Channelling

De complexiteit van musea kan ertoe leiden dat de bezoeker de overdaad aan informatie niet

meer volledig tot zich neemt en verzadigd en vermoeid raakt. Musea communiceren met

bezoekers door een bepaald arrangement aan objecten in de ruimte te presenteren en om dit te

ervaren moet men zich door deze ruimte bewegen. Het construct channelling beschrijft hoe

de bezoeker in relatie staat met de tentoonstellingsruimte. In dit proces bezit zowel de

bezoeker als de tentoonstelling over een bepaalde mate van agency; enerzijds kunnen

instellingen bezoekers helpen bij het vormen van deze kaders en anderzijds moet het individu

aan de slag om deze kaders op fysieke, perceptuele en conceptuele wijze te vormen.150

Ruimtelijke kaders bepalen de route door een museum maar hebben ook invloed op

de wijze waarop men de aandacht verdeelt. Hedendaagse musea maken veelvuldig gebruik

van een variëteit aan media: van objecten tot geschreven tekst, tot geluiden, bewegende

beelden en reconstructies van bepaalde omgevingen. Het ontwerp van een tentoonstelling is

bepalend voor de focus en de implementatie van deze media dient zorgvuldig plaats te

147 Roppola 2012: p. 137 (zie noot 137). 148 Roppola 2012: p. 150 (zie noot 137). 149 Roppola 2012: p. 161 (zie noot 137). 150 Roppola 2012: p. 5 (zie noot 137).

39

vinden, zodat complexe content zo optimaal mogelijk wordt overgebracht.151 Zo zijn wanden,

deuren, openingen, meubilair en architectonische details bepalend voor de manier waarop

men zich voelt en gedraagt binnen de museale ruimte. Binnen de complexiteit van een

museum dienen ruimtelijke aanwijzingen als houvast voor de bezoeker. Deze interpretatieve

elementen zijn van belang bij het verkrijgen en behouden van de aandacht van de

bezoeker.152

Daarnaast heeft ook het narratief een belangrijke rol te vervullen in het overdragen

van de inhoud van een museum. Roppola beschrijft dat de verhaallijn de bezoeker door de

ruimte begeleidt. Het ontwerp van de ruimte, architectuur, objecten, verlichting, teksten en

media dragen allen bij aan de wijze waarop verhalen in het museum verteld worden.153 De

implementatie van een narratief moedigt bovendien actieve participatie bij de bezoeker

aan.154

2.2.4 Broadening

Aan het ontwerp van de tentoonstelling ligt een bepaald gedachtegoed ten grondslag.

Communicatiemiddelen als objecten, tekst, media en ruimte worden ingezet om gedachten en

emotie op te wekken, te overtuigen of een ander effect te genereren. Het vierde construct

broadening beschrijft de wijze waarop bezoekers zichzelf situeren in relatie tot de

interpretatieve inhoud van musea.155 De verklaringen die Roppola van haar respondenten

verkreeg gaven aan dat deze processen ervaringsgericht, conceptueel, emotioneel of

discursief van aard zijn.156 Het kan dan gaan over de mogelijkheid tot het zien van iets

unieks, maar ook op de wijze waarop men betrokken is of raakt bij het verhaal.157

151 Roppola 2012: p. 175 (zie noot 137). 152 Roppola 2012: p. 189-190 (zie noot 137). 153 Roppola 2012: p. 204 (zie noot 137). 154 Roppola 2012: p. 209 (zie noot 137). 155 Roppola 2012: p. 216 (zie noot 137). 156 Roppola 2012: p. 5 (zie noot 137). 157 Roppola 2012: p. 236 (zie noot 137).

40

Hoofdstuk 3 - Empirisch onderzoek

3.1 Methode

Deze studie richt zich op de beleving van virtual reality binnen het museum. Om inzicht te

verkrijgen in de ervaringen van deelnemers aan de virtuele rondleiding in het Anne Frank

Huis werden de interviewvragen (zie interviewgids in bijlagen) opgesteld aan de hand van de

theorie uit dit verslag. De open interviews trachten inzicht te verkrijgen van de perceptie en

verwachting van zowel de rondleiding als het gebruik van de VR rondleiding in het museum.

De interviewvragen werden opgesteld aan de hand van de vier elementen opgesteld

door Sherman en Craig. Dit hielp bij zowel het structureren van het interview als het creëren

van een overzicht naar welke onderwerpen er nog gevraagd dient te worden. Flexibiliteit en

een adequate respons op de opmerkingen van de participant zijn daarbij van groot belang. Dit

wordt ook wel recursiviteit genoemd: de relatie tussen de huidige opmerking en de volgende.

Recursiviteit impliceert een bepaalde mate van zowel controle als flexibiliteit en komt tot

uiting door het strategisch gebruiken van probes. Probes zijn neutrale follow-up vragen die de

respondent gesteld worden om de door hen gegeven antwoorden te verdiepen met meer detail

en verheldering. Door probing wordt het mogelijk gemaakt om de belangrijkste

waarnemingen van de participant te blijven volgen.158

Roppola beschrijft dat om de essentie van een beleving te onderzoeken zijn zes

participanten voldoende om diepgaande reflectie vast te stellen.159 Deze scriptie zal dat

voorbeeld volgen. Gedurende zes onderzoeksdagen werd bezoekers van het Anne Frank Huis

die van de VR bril gebruik zouden maken gevraagd of zij na afloop zouden willen

participeren. Men nam deel aan de VR rondleiding in het museumcafé en daar werden ook de

interviews uitgevoerd. Bezoekers kregen daarbij een consumptie aangeboden. Na het

uitleggen van het doel van de studie werden de zes interviews ondernomen en opgenomen.

Om tot de dieperliggende concepten van de bezoekerservaring te komen zijn de

opgenomen interviews na afloop volledig getranscribeerd en herhaaldelijk doorgelezen

voordat de manuscripten vervolgens onderworpen werden aan inhoudelijke analyse met

behulp van het framework van Roppola. Met dit kader als beginpunt zijn terugkerende

thema’s, patronen en sleutelelementen geïdentificeerd waarna deze resultaten binnen de

context van relevante wetenschappelijke literatuur uit het theoretisch kader werden

158 Roppola 2012: p. 71 (zie noot 137). 159 Morse 1994 en Ryan en Bernard 2003. In: Roppola 2012: p. (zie noot 18).

41

geïnterpreteerd en geduid. Haar onderzoek naar de complexiteit van de beleving van de

tentoonstellingsomgeving heeft geleid tot een framework waarmee zij een poging doet een

platform te creëren om de museumervaring te duiden.160 Om de disciplinaire kennis wat

betreft het ontwerp van een tentoonstelling te vergroten is Roppola van mening dat er meer

inzicht moet komen naar wat er nu daadwerkelijk gebeurt wanneer bezoekers in contact

komen met de veelzijdigheid van hedendaagse musea en tentoonstellingen.161 Een begrip

voor deze wisselwerking wordt door haar beschouwd als een essentieel onderdeel om meer

inzicht te verkrijgen in de wijze waarop de bezoekerservaring wordt beïnvloed door

besluitvorming omtrent het ontwerp.162 De uitkomsten van het inhoudelijk publieksonderzoek

wat zij daarna ondernam liggen ten grondslag aan het opgestelde framework wat in deze

scriptie de basis vormt voor analyse van de resultaten.

3.2 Resultaten

De gegevens afkomstig uit de interviews worden in deze paragraaf besproken aan de hand

van de vier constructen van Tiina Roppola.

Framing

Respondenten beschrijven in algemene termen over wat er volgens hen tot een tentoonstelling

of museum behoort: men plaatst de bevindingen binnen bepaalde frames, ofwel kaders. Deze

kaders vormen zich door ervaring en verschillen per individu. In feite spreekt men een

verwachting uit en beschrijft of de belevenis daar al dan niet aan voldoet. Deze

verwachtingen kunnen betrekking hebben op allerlei aspecten van de tentoonstelling. De

virtuele rondleiding voert logischerwijs niet door een fysieke ruimte, maar de respondenten

hadden wel degelijk wat te vertellen over de productie, kwaliteit en werking van het systeem.

Verschillende respondenten hadden verwacht dat de virtuele rondleiding de

werkelijke route door het museum en Achterhuis zou nabootsen. Zij vinden het jammer dat ze

het museum niet helemaal hebben kunnen zien en hadden graag een vergelijkbare ervaring

als een reguliere museumbezoeker gehad. Bijvoorbeeld om daar met vrienden of familie over

na te kunnen praten: ‘Ja, ja. Omdat je dan, stel dat je familie nou wel naar binnen gaat ofzo,

160 Roppola 2012: p. 6 (zie noot 137). 161 Roppola 2012: p. 56 (zie noot 137). 162 Roppola 2012: p. 75 (zie noot 137).

42

en jij hebt die virtuele reality bril op, dan, ja, kun je alsnog niet met elkaar praten over de rest

van het museum’ (Respondent F).

Gedurende de rondleiding werden verschillende fragmenten voorgelezen maar het dagboek

zelf werd niet uitgebreid in beeld gebracht. Sommige respondenten vonden de ervaring

hierdoor niet volledig: ‘Het is (...) waar het helemaal om draait (...)’ (Respondent C).

De wijze waarop de virtuele rondgang door het Achterhuis in beeld werd gebracht liet

volgens een aantal respondenten te wensen over en was volgens hen bovendien niet passend

bij een instelling als dit museum. De meesten van hen gaven aan dat dit te maken had met de

kwaliteit van de productie. Respondent E vroeg zich bijvoorbeeld af of de ontwikkeling van

de tour aan een student was overgelaten: ‘Volgens mij was het een afstudeerproject van

iemand (...) als jij zo'n gerenommeerd museum bent, waar mensen vanuit de hele wereld

komen kijken, moet dit wel (...) betere kwaliteit worden’. Meerdere respondenten vertelden

dat de kwaliteit van de beelden te wensen overliet: ‘Het zou prettiger zijn als de footage

gewoon scherp was. Dat voegt al veel meer toe en dan neem je het ook serieuzer’, aldus

Respondent D.

Hoewel er in verschillende ruimtes fragmenten van het dagboek werden voorgelezen,

waren een aantal van de respondenten op zoek naar meer verdieping. Het belang van context

werd benadrukt door het ontbreken aan keuzevrijheid. Door de statische wijze waarop de

virtuele rondleiding is samengesteld kregen participanten geen gelegenheid tot het kiezen van

hun eigen weg of verdieping wanneer zij daar behoefte aan hadden. ‘(...) het hele idee van

zo'n bril - dat je het op doet - is [om]dat je niet door het museum kunt bewegen (...) ik had

meer movement verwacht en meer controle zelf ook. Want ik had echt nul controle over wat

ik zag’ (Respondent D). ‘Dus als je het iets interactiever kan maken (...) dat je kan bepalen in

welk tempo je door het museum gaat. En omdat je (...) meer het idee hebt dat je er ook echt

bent geweest’ (Respondent F). ‘(...) Het zou mooi zijn als je nog wat langer zou kunnen

rondkijken als je dat wilt’, aldus Respondent F.

Resonating

Respondenten gaven aan op welke manier de virtuele rondleiding tot de verbeelding sprak.

Dit was bijvoorbeeld van toepassing op de verschillende details die werden uitgelicht. ‘(...)

Omdat ik nu ook die zolder zag, ga ik dat niet vergeten’ (Respondent E) en ‘(...) door het een

plaatje te geven, heeft het verhaal veel meer inhoud’ (Respondent E) en ‘Ook met de foto’s

die ze erbij lieten zien. Zodat je een beetje een voorstelling kunt maken’ (Respondent F). Een

dergelijk detail is de zolder van het Achterhuis: een plek die voor reguliere bezoekers niet

43

toegankelijk is. De weergave van deze ruimte sprak voor respondent E tot de verbeelding:

‘Maar het is net alsof je inside information krijgt, dat is leuk. (...) Wat andere mensen die daar

doorheen lopen niet hebben. Ja, ik voel me bevoorrecht dat ik deze VR tour heb mogen

doen’. ‘Het geeft je toch wel (...) het gevoel dat je er bent. Je kijkt om je heen en hebt het idee

dat je in die kamer staat’, aldus Respondent C.

De virtuele rondleiding brengt de bezoeker door een aantal ruimtes in het Achterhuis.

De rondgang start echter buiten, met zicht op de Prinsengracht. Een aantal respondenten

moesten op dat moment nog wat wennen aan de virtuele verbeelding: ‘Die eerste paar

minuten was ik nog een beetje ondersteboven. Ik zat toen alleen maar naar die scooter te

kijken en de mensen, en toen zat ik echt van oh ja ik kan echt de gracht zien. Je kunt helemaal

rondkijken’ (Respondent A). ‘Ja in het begin sta je nog buiten, in die drukke stad’

(Respondent F). Deze antwoorden tonen aan dat de respondenten zich aanwezig leken te

voelen in de omgeving die hen virtueel vertoond werd. De virtuele weergave van het museum

zelf wekt een dergelijke reactie op: ‘Ik vond het echt heel spannend om alleen door dat huis

te lopen (...) Omdat er geen mensen omheen stonden. Dit was gewoon voor mij alleen. (...) Ik

werd er in gezogen’, aldus Respondent E. ‘Absoluut. Ik was er. [in het Achterhuis]’

(Respondent E).

In geval van de virtuele rondleiding is er geen sprake geweest van een fysieke

tentoonstellingsruimte. De wijze waarop het Achterhuis verbeeld wordt is hetgeen wat

daartoe gerekend kan worden. Respondenten hebben het idee gehad werkelijk in die ruimte

aanwezig te zijn geweest: ‘Dan krijg je echt een beeld, echt een idee van hoe het was vroeger.

En eigenlijk, ik heb er zelf rondgelopen (...)’ (Respondent E). In de rondgang door de

verschillende ruimtes van het museum zijn geen andere bezoekers te zien. Deze afwezigheid

was voor sommige respondenten speciaal: ‘Ik vond het fijn, heerlijk alleen. Ik vond het echt

heel spannend om alleen door dat huis te lopen’ (Respondent E). ‘Dus door degene die het

vertelt (...) heb je echt het idee dat hij zich op jou richt. Want als je in het museum bent dan

zit je natuurlijk met superveel mensen’ (Respondent F).

Interactie met de tentoonstellingsomgeving is niet mogelijk in de virtuele rondleiding. Het

beeld is statisch en er bestaat geen keuzevrijheid voor de bezoeker. Een manier waarop men

toch op de virtuele rondleiding reageerde was fysiek en door instinctieve bewegingen.

Verschillende respondenten reageerden op de geluiden en hebben zoveel mogelijk om zich

heen gekeken om alles in zich op te nemen: ‘Ik heb wel veel gedraaid met mijn hoofd. Ik was

af en toe zelfs bang dat ik ergens tegenaan botste (...) Ik dacht dat kan, dus dan wil ik ook

zoveel mogelijk proberen te kijken’ (Respondent B).

44

Channelling

Dit construct heeft betrekking op de wijze waarop men in relatie tot de

tentoonstellingsomgeving staat. De ruimtes in de virtuele rondleiding worden aan de hand

van voorgelezen passages uit het dagboek vertoond. Hoewel de respondenten onder de indruk

waren van de mogelijkheid bepaalde details nader te bestuderen bestond er bij een aantal van

hen de wens tot meer informatie en verdieping. ‘Ik vond het bijvoorbeeld jammer dat je er

niet echt doorheen loopt’ (Respondent B), ‘Het ging eigenlijk een beetje te snel soms, het zou

fijn zijn als je even op pauze kon drukken ofzo (...)’ (Respondent B). ‘Het zou leuker zijn als

je echt meeloopt met hem door het huis, in plaats van dat het beeld opeens overgaat in een

andere kamer. Dan kun je nog steeds geen voorstelling maken van hoe het loopt, dat is juist

(...) het fijne aan het huis dat je dan echt die route loopt’ (Respondent B). Dit proces heeft in

de virtuele rondleiding vooral betrekking op het gebrek aan interactie en keuzevrijheid. Veel

van de respondenten beschrijven dat zij het jammer vinden dat ze de keuze tot het eventuele

pauzeren of nader bestuderen niet zelf in de hand hadden: ‘Ik wil ook wel meer zien’

(Respondent D).

De rondleiding werd verzorgd door en publieksmedewerker van het museum. Enkele

respondenten vonden de presentatie storend. Niet iedereen vond deze persoon geschikt voor

zijn taak: ‘Je wilt echt meegenomen worden in het verhaal (...) en het kon iets vlotter. Het

leek soms een beetje moeizaam voor hem’ (Respondent C). Daarnaast liep het tempo van

beeld en verhaal niet synchroon. Niet alle respondenten hadden genoeg tijd om zich

gelijktijdig op het verhaal te concentreren en de desbetreffende beelden te bestuderen. Er was

bovendien geen mogelijkheid om het verhaal te pauzeren: ‘Ik vond het wel verwarrend dat er

af en toe quotes werden voorgelezen, terwijl je dan in een kamer stond en (...) nee, het ging

soms gewoon te snel. Ja, dat vond ik echt’ (Respondent B).

Anderzijds stoorde men zich aan de slechte weergave omdat het systeem kwalitatief gezien

niet naar behoren presteerde. ‘Wat ik minder positief vind is dat het beeld overspringt van het

ene beeld naar een ander beeld. Dat haalt echt het virtual reality gevoel weg. Dan zit je echt

weer in een filmpje in plaats van dat je echt in die realiteit zit (...) dat haalt je er echt even uit’

(Respondent B). De kwaliteit van de beelden liet volgens verschillende respondenten te

wensen over: ‘De kwaliteit vond ik gewoon niet zo goed (...) Dat irriteerde me een beetje

eigenlijk’ (Respondent B).

Respondenten kunnen in de virtuele rondleiding niet op een traditionele manier hun

gang gaan in de tentoonstelling. Zij zijn aangewezen op de beelden die zij te zien krijgen van

45

het systeem. De enige mogelijkheid tot het maken van een keuze is het draaien van het hoofd

waardoor de verschillende ruimtes vanuit een andere invalshoek zichtbaar worden. Veel van

de respondenten oriënteerde zich met hun bewegingen op het geluid: ‘(...) Ja, want ik vind het

altijd fijn om te kijken naar iemand die praat’ (Respondent E).

De meeste respondenten maakten voor de eerste keer gebruik van een virtual reality

bril. Het apparaat was niet voor iedereen even comfortabel en sommige respondenten werden

hierdoor afgeleid van het verhaal. De functionaliteit liet af en toe te wensen over, zo werden

respondenten afgeleid door geluid van buitenaf en meldingen over de oplopende temperatuur

van het apparaat. Voor sommige van hen betekende dit dat zij een keuze moesten maken om

de aandacht te richten op het beeld of geluid. De mogelijkheid om in 360 graden rond te

draaien gaf enkele van hen wel een positieve ervaring.

Broadening

Broadening heeft betrekking op het ontwerp van de tentoonstelling en beschrijft hoe men

zichzelf situeert in relatie tot de interpretatieve content van het museum.

Verschillende respondenten beschrijven dat zij onder de indruk zijn van de beelden die ze te

zien kregen. Het merendeel van deze opmerkingen heeft betrekking op voorgedragen

passages uit het dagboek van Anne Frank, ondersteund door een gedetailleerde afbeelding

van de desbetreffende ruimte. De combinatie van het verhaal en de virtuele weergave sprak

bij de respondenten tot de verbeelding en meerdere van hen vonden het een privilege om iets

te zien wat voor reguliere bezoekers verborgen zou blijven: ‘Maar het is net alsof je inside

information krijgt. Dat is leuk. (...) Ja, ik voel me bevoorrecht dat ik deze VR-tour heb mogen

doen’ (Respondent E).

Menig respondent gaf aan geraakt te zijn door de details die er in de virtuele rondleiding

werden toegelicht. De herkenbare elementen uit het dagboek zoals de verliefdheid tussen

Anne en Peter spraken tot de verbeelding en maken het verhaal van Anne Frank universeel en

herkenbaar. Zij verkregen bovendien meer begrip en inzicht: ‘(...) je kunt je echt verplaatsen

in het verhaal. Je hebt een beeld bij hoe ze zaten en hoe klein de ruimtes waren’ (Respondent

B). Een van de getoonde details betreft een op de muur getekende lengtemaat: ‘Ze hadden

wel goede dingen uitgekozen, herkenbare dingen (...) iedereen [kan] zich identificeren’

(Respondent F).

Respondenten beschrijven dat de virtuele rondleiding als uitbreiding van de

bezoekmogelijkheden beschouwen. De inhoud van het museum wordt deels beschikbaar

gemaakt voor mensen die er anders geen toegang toe zouden hebben. Hoewel de beleving een

46

werkelijk museumbezoek niet kan vervangen wordt het als positief ervaren: ‘Ik heb nu niet

het gevoel dat ik het museum per se hoef te zien ofzo. Het verhaal is me duidelijk en er waren

geen andere mensen’ (Respondent A).

47

Conclusie

Door middel van dit kwalitatief publieksonderzoek naar de beleving van VR in het Anne

Frank Huis wordt een antwoord gegeven op de vooraf gestelde onderzoeksvraag: Op welke

manier ervaart men de virtual reality rondleiding van het Anne Frank Huis?

Uit de resultaten is gebleken dat de eigenschappen van virtual reality zich leent in het

creëren van een belevenis bij het individu. Ontwikkelingen in het culturele veld hebben

organisaties als musea doen beseffen dat de virtual reality een bijdrage kan leveren aan

verbeterde museumervaring. Het medium vindt wegens de mogelijkheden om context,

verdieping en vernieuwende presentatie te bieden dan ook in toenemende mate implementatie

in musea. Het Anne Frank Huis heeft een goede eerste stap gezet om het museum en

Achterhuis toegankelijker te maken voor een doelgroep die anders uitgesloten van bezoek

zou blijven. Er kan een hoop geleerd worden van de belevenissen van deze bezoekers. Een

doelgroep die eerder werd uitgesloten van een belevenis in het Anne Frank Huis wordt toch

een mogelijkheid geboden en men waardeert dit sterk. De identificatiemogelijkheden die het

verhaal van Anne Frank biedt worden benut door details uit haar leven het Achterhuis nader

in beeld te brengen. Deze details maken de gebeurtenissen en objecten herkenbaar. De wijze

waarop het verhaal en de ruimtes gepresenteerd worden verdient de nodige aandacht.

Daarnaast zou de werking van de apparatuur niet voor afleiding moeten zorgen en

verbetering behoeven. Bovendien zou de inhoud van de rondleiding dusdanig moeten worden

aangepast zodat men indien gewenst voor extra verdieping zou kunnen kiezen.

Concluderend kan gesteld worden dat de Anne Frank Stichting een goede en

sympathieke eerste stap heeft gezet in het toegankelijk maken van het Achterhuis voor een

bredere doelgroep. De bezoekerservaringen leren dat de uitwerking ervan aan verbetering

onderhevig is en om de belevenissen completer te maken dienen inhoud en apparatuur een

verbeterslag te ondergaan. Op dit moment lijkt de nadruk vooral te liggen op het gebruik van

de nieuwe technologie. De organisatie zou het medium echter moeten inzetten als middel om

de bezoekerservaring te verbeteren en de implementatie niet als doel op zich moeten

beschouwen. Dit onderdeel van de geschiedenis leent zich ervoor om via een aansprekende

presentatie kenbaar gemaakt te worden. Daarbij zou de kern van de boodschap moeten

bestaan uit het verhaal, ondersteund door het gebruik van de technologische applicaties.

48

Discussie

Het museum beoogt met de virtuele rondleiding de beleving van een bepaalde doelgroep te

verbeteren: bezoekers die te slecht ter been zijn om het Achterhuis fysiek te betreden. De

bezoekerservaring van deze doelgroep stond in dit kwalitatieve publieksonderzoek centraal.

Hierbij is uitgegaan van de kennis dat de bezoekersbeleving van deze virtuele rondleiding

afhankelijk is van verschillende processen en aspecten op diverse niveaus. Uit het empirisch

onderzoek is gebleken dat een aantal elementen van de virtuele rondleiding als sterk en

positief werden ervaren, maar ook werden enkele elementen negatiever beoordeeld.

De manier waarop bepaalde details in het Achterhuis werden uitgelicht gaf

verschillende respondenten een positief gevoel. Zoals Roussou, et al. beschreven spraken de

geboden inlevings- en identificatiemogelijkheden tot de verbeelding en maakten het verhaal

universeel en herkenbaar. Bovendien stelden Styliani, et al. dat deze mate van verdieping en

achtergrondinformatie het perspectief van de respondenten heeft doen verbreden en een

diepgaander begrip heeft aangemoedigd, ook in lijn met de stellingname van auteur Reading.

Zoals Sylaiou, et al. 2010 beargumenteerden deed de onderdompeling in de virtuele

omgeving de respondenten daarnaast aanwezig voelen in het Achterhuis; men voelde zich

bevoorrecht.

De gedetailleerde afbeeldingen die vertoond werden terwijl bepaalde passages uit het

dagboek gelijktijdig werden voorgelezen spraken tot de verbeelding. Zoals aanbevolen door

Ciolfi en McCarthy werden deze objecten begrijpelijker gemaakt en in het narratief geplaatst.

Men sprak kritisch over een aantal andere aspecten van de virtuele rondleiding. Deze

hadden voornamelijk te maken met de productie en het gebruik van de apparatuur. Zoals

omschreven door Kéfi en Pallud kunnen technische applicaties een belangrijke bijdrage

leveren aan de kennisoverdracht van een tentoonstelling. Maar wanneer de werkzaamheid en

toegankelijkheid niet toereikend is, werken deze juist averechts. In lijn met de stellingname

van Carrozzino en Bergamasco zorgde het niet functioneren van het systeem voor afleiding

en irritatie. Respondenten kregen het gevoel een onvolledige beleving te genieten. Ook Jarrier

en Bourgeon-Renault ondersteunen deze visie van de respondenten. Bovendien leek men in

lijn met de argumentatie van zowel Bartneck, et al. als Reading bang te zijn een fout te

maken in het gebruik van de apparatuur.

De respondenten werden niet op een actieve wijze betrokken bij de virtuele

rondleiding en men gaf aan dit jammer te vinden. Terwijl dit volgens Davies juist zou

aansluiten bij een ontdekkende manier van informatie vergaren. Volgens auteur Reading

49

dienen herkenbare elementen als aanknopingspunten en stimuleren bezoekers om meer

kennis op te doen. De virtuele rondleiding gaf geen gelegenheid tot pauze of nadere

bestudering van bepaalde objecten en ruimtes. Terwijl de mate van interactie juist een

mogelijkheid zou bieden om kennis en verdieping te stimuleren, aldus auteurs Styliani, et al.

Voor dit onderzoek zijn zes bezoekers van de virtual reality rondleiding in het Anne

Frank Huis geïnterviewd om meer te weten te komen over hun ervaringen. Hoewel deze zes

interviews veel inzicht hebben geboden, zou een hoger aantal respondenten nog meer

relevante informatie kunnen bieden. Het moment waar verzadiging van informatie zal

plaatsvinden is nog niet bereikt en nieuwe interviews zullen dan ook meer gegevens

produceren. De bevindingen en conclusies uit deze studie kunnen dan ook beschouwd

worden als een beginpunt vanuit waar verder onderzoek gestart kan worden. Daarnaast zou

het interessant zijn om de beleving van de nieuwe virtual reality rondleiding van het Anne

Frank Huis te onderzoeken. De vernieuwde versie is sinds 2018 in het museum, maar ook als

app beschikbaar gemaakt.

50

Literatuur

Astheimer, P., et al. ‘Realism in Virtual Reality.’ In: Artificial Life and Virtual Reality.

Chichester, UK: John Wiley & Sons, 1994: p. 189-210.

Bartneck, Christoph et al. ‘The Learning Experience With Electronic Museum Guides.’

Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, nr. 1 (2006): p. 18-25.

Bedford, L. ‘Storytelling: The Real Work of Museums.’ Curator: The Museum Journal, jrg.

44, nr. 1 (2001): p. 27-34.

Bernier, R. ‘The uses of virtual museums: the French viewpoint.’ MW2002: Museums and the

Web 2002. Versie april 2002. 16-10-2018

<http://www.archimuse.com/mw2002/papers/bernier/bernier.html>.

Burdea, G.C. en P. Coiffet. Virtual Reality Technology. Hoboken, N.J.: Wiley-Interscience,

2003.

Carrozzino, M. en M. Bergamasco. ‘Beyond virtual museums: Experiencing immersive

virtual reality in real museums.’ Journal of Cultural Heritage, jrg. 11, nr. 4 (2010): p.

452-458.

Ciolfi, L. en J. McCarthy. ‘Place as Dialogue: Understanding and Supporting the Museum

Experience’. International Journal of Heritage Studies, jrg. 14, nr. 3 (2008): p.

247-267.

Collin-Lachaud, I. en J. Passebois. ‘Do Immersive Technologies Add Value to the

Museumgoing Experience? An Exploratory Study Conducted at France’s Paléosite.’

International Journal of Arts Management, jrg. 11, nr. 1 (2008): p. 60-71.

Davies, R. ‘Overcoming barriers to visiting: Raising awareness of, and providing orientation

and navigation to, a museum and its collections through new technologies.’ Museum

Management and Curatorship, jrg. 19, nr. 3 (2001): p. 283-395.

Falk, J.H. Identity and the Museum Visitor Experience. Walnut Creek: Left Coast Press,

2009.

Fernández-Palacios, B.J., D. Morabito en F. Remondino. ‘Access to complex reality-based

3D models using virtual reality solutions.’ Journal of Cultural Heritage, jrg. 23

(2017): p. 40-48.

Fisher, M., B.A. Twiss-Garrity en A. Sastre. ‘The art of storytelling: enriching art museum

exhibits and education through visitor narratives.’ Proceedings of the International

Conference on Museums and the Web, 2008.

Grün, A., F. Remondino en L. Zhang. ‘Photogrammetric reconstruction of the great Buddha

of Bamiyan, Afghanistan.’ The Photogrammetric Record, jrg. 19, nr. 107 (2004): p.

177-199.

Hooper-Greenhill, E. The educational role of the museum. Londen: Routledge, 1999.

ICOM-definitie van een museum. Museumregister. Versie 8-10-2018

<https://www.museumregisternederland.nl/Portals/0/Downloads/Icom-definitie.pdf>.

IJsselsteijn, W., et al. ‘Presence: concept, determinants, and measurements.’ Electronic

Imaging. International Society for Optics and Phototonics, 2000: p. 520-529.

Izzo, F. ‘Museum Customer Experience and Virtual Reality: H. BOSCH Exhibition Case

Study.’ Modern Economy, nr. 8 (2017): p. 531-536.

Jarrier, E. en D. Bourgeon-Renault. ‘Impact of Mediation Devices on the Museum Visit

Experience and on Visitors’ Behavioural Intentions.’ International Journal of Arts

Management, jrg. 15, nr. 1 (2012): p. 18-29.

Jerald, J. The VR book: Human-centered design for virtual reality. Morgan & Claypool,

2016.

Kéfi, H. en J. Pallud. ‘The role of technologies in cultural mediation in museums: an

51

actor-network theory view applied in France.’ Museum Management and

Curatorship,

jrg. 26, nr. 3 (2011): p. 273-289.

Kelly, K. ‘The Untold Story of Magic Leap, the World’s Most Secretive Startup.’ Wired. Mei

2016 <https://www.wired.com/2016/04/magic-leap-vr/>.

Kirchberg, V. en M. Tröndle. ‘Experiencing exhibitions: a review of studies on visitor

experiences in museums.’ Curator: The Museum Journal, jrg. 55, nr.4 (2012): p.

435-452.

Kreis, D., et al. ‘Current and Future Virtual Reality Applications and the Application of User

Experience Design Principles.’ Versie 4-5-2018.

<https://ssrn.com/abstract=3173934>.

Lepouras, G., et al. ‘Building a VR-Museum in a Museum.’ Proc. 2001 VRIC Laval Virtual

International Conference, 2001.

Levoy, Marc, et al. ‘The digital Michelangelo project: 3D scanning of large statues.’

Proceedings of the 27th annual conference on computer graphics and interactive

techniques. ACM Press/Addison-Wesley Publishing Co., 2000.

Liarokapis, F., S. Sylaiou en D. Moutain. ‘Personalizing Virtual and Augmented Reality for

Cultural Heritage Indoor and Outdoor Experiences.’ Proceedings of the 9th

International Symposium on Virtual Reality, Archaeology and Cultural Heritage

(VAST 08), 2008: p. 55-62.

Lombard, M. en T. Ditton. ‘At the heart of it all: The concept of presence.’ Journal of

Computer-Mediated Communication, jrg. 3, nr. 2 (1997).

Pallud, J. en E. Monod. ‘User experience of museum technologies: the phenomenological

scales.’ European Journal of Information Systems, jrg. 19, nr. 5 (2010): p. 562-580.

Parry, R., (red.) Museums in a Digital Age, Londen & New York: Routledge, 2010.

Pine, B.J. en J. Gilmore. De Beleveniseconomie. Werk is theater en elke onderneming creëert

zijn eigen podium. Den Haag: Sdu Uitgevers, 2000.

Pujol, L., et al. ‘Personalizing interactive digital storytelling in archaeological museums: the

CHESS project.’ 40th annual conference of computer applications and quantitative

methods in archaeology. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2012.

Rae, J. en L. Edwards. ‘Virtual reality at the British Museum: What is the value of virtual

reality environments for learning by children and young people, schools, and

families?’ MW2016: Museums and the Web 2016.

<http://mw2016.museumsandtheweb.com/paper/virtual-reality-at-the-british-museum-

what-is-the-value-of-virtual-reality-environments-for-learning-by-children-and-young

-people-schools-and-families/>.

Reading, A. ‘Digital interactivity in public memory institutions: the uses of new technologies

in Holocaust museums.’ Media, Culture & Society, jrg. 25, nr. 1 (2003): p. 67-85.

Roppola, T. Designing for the Museum Visitor Experience. Londen: Routledge, 2012.

Roussou, M. ‘Immersive Interactive Virtual Reality in the Museum.’ Proc. of TiLE (Trends

in

Leisure Entertainment), 2001.

Roussou, M., et al. ‘The museum as digital storyteller: Collaborative participatory creation of

digital experiences.’ MW2015: Museums and the Web, 2015.

Rubin, P. ‘The Wired Guide to Virtual Reality.’ Wired. 9-9-2018. Versie 7-11-2018

<https://www.wired.com/story/wired-guide-to-virtual-reality/>.

Sherman, W.R. en A.B. Craig. Understanding Virtual Reality. San Francisco: Morgan

Kaufmann Publishers, 2003.

Slater, M. en M. Usoh. ‘Presence in Immersive Virtual Environments.’ Proceedings of the

52

IEEE 1993 Virtual Reality Annual International Symposium (VRAIS), 1993: p. 90-96.

Slater, M. en M.V. Sanchez-Vives. ‘Enhancing our lives with immersive virtual reality.’

Frontiers in Robotics and AI, nr. 3 (2016): p. 1-47.

Stanney, K.M., red. Handbook for Virtual Environments: Design, Implementation and

Application. Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum, 2003.

Styliani, et al. ‘Virtual museums, a survey and some issues for consideration.’ Journal of

Cultural Heritage, jrg. 4, nr. 10 (2009): p. 520-528.

Sylaiou, S. et al. ‘The evaluation of ARCO: a lesson in curatorial competence and intuition

with new technology.’ Computers in Entertainment (CIE), jrg. 6, nr. 2 (2008): p. 1-18.

Sylaiou, S., et al. ‘Exploring the relationship between presence and enjoyment in a virtual

museum.’ International Journal of Human-Computer Studies, nr. 68 (2010): p.

243-253.

Tsichritzis, D. en S. Gibbs. ‘Virtual Museums and Virtual Realities.’ Proc. of the

International Conference on Hypermedia and Interactivity in Museums, Pittsburgh,

1991.

“Virtual reality” Merriam-Webster.com. Merriam-Webster, 2018. Versie 6-11-2018

<https://www.merriam-webster.com/dictionary/virtual%20reality>.

Vom Lehn, D. en C. Heath. ‘Accounting for new technology in museum exhibitions.’

International Journal of Arts Management, jrg. 7, nr. 3(2005): p. 11-21.

Voorwoord. Jaarverslag 2017. Anne Frank Stichting. Amsterdam, 2017.

<https://www.annefrank.org/nl/over-ons/wat-we-doen/jaarverslag-2017/voorwoord-ja

arverslag-2017/>.

‘What is a virtual museum?’ V-Must. Versie 8-10-2018.

<http://www.v-must.net/virtual-museums/what-virtual-museum>.

Wyman, B., et al. ‘Digital Storytelling in Museums: Observations and Best Practices.’

Curator: The Museum Journal, jrg. 54, nr. 4 (2011): p. 461-468.

53

Bijlagen

I Interviewvragen

Virtuele wereld

Weergave

- Wat vond u van de rondleiding?

- Wat wist u voorafgaand aan uw bezoek over de VR-rondleiding?

- Kunt u vertellen wat u heeft gezien in de virtuele rondleiding? Hoe zou u het bijvoorbeeld beschrijven

aan een vriend?

- Wat vond u opvallend aan de rondleiding?

- Hoe vond u de virtuele wereld weergegeven?

- Wat is u daaraan bijgebleven?

- Is er iets wat u daaraan zou verbeteren of veranderen?

- Wat vond u van de kamers? Was alles goed te zien?

- Wat vond u van de weergegeven details zoals de afbeeldingen van de ingerichte kamers of centimeters

die de lengte van Anne en Margot weergaven?

- Wat vindt u van het feit dat u de zolderkamer heeft gezien? Deze ruimte is voor het normale publiek

(wegens veiligheidsredenen) namelijk niet toegankelijk.

- Zijn er dingen in de rondleiding die u graag had willen doen/zien/horen/weten waarvan u vindt dat ze

niet aan bod zijn gekomen?

- Wat is u bijgebleven van de omgevingsgeluiden?

- Wat staat u het meest bij van de rondleiding?

- Heeft u het gevoel dat het een samenhangend geheel was?

- Wat zou een verbetering kunnen zijn? Heeft u aanbevelingen?

Boodschap

- Welke informatie heeft u via de virtuele rondleiding gekregen?

- Was u al op de hoogte van bepaalde details die u te horen kreeg?

- Had u graag meer/andere zaken te weten willen komen?

- Wat heeft u geleerd van deze rondleiding?

- Wat is u het meeste bijgebleven?

- Welke boodschap heeft u gekregen van deze virtuele rondleiding?

- Wat denkt u dat de AFS bedoeld heeft met deze tour? Komt dit goed over?

- Heeft u het idee iets bijzonders te hebben gezien?

- Heeft u het idee het Achterhuis gezien te hebben? Wat vond u er goed aan? Wat minder?

- Heeft u meer inzicht/begrip gekregen in het verhaal van Anne Frank?

Immersie

Werking systeem

54

- Hoe vond u het om de VR-bril te gebruiken? Had u zoiets al eens eerder gebruikt?

- Was de bril comfortabel?

- Wat vond u van de kwaliteit van de beelden?

- Zou u iets meer kunnen vertellen over het systeem en hoe het werkte? Was het makkelijk/moeilijk te

gebruiken? Wat vond u er makkelijk of moeilijk aan?

- Heeft u alles kunnen zien en horen?

- Hoorde u nog geluiden van buitenaf? Hoe ervaarde u dat?

- Hoe reageerde u op de beelden en geluiden? Hoe merkte u dat?

- Waren er elementen van het systeem zelf zichtbaar tijdens het gebruik?

- Had u last van misselijk- of duizeligheid?

- Wat vindt u een positief aspect aan het gebruik van de VR-bril?

- Wat vindt u een negatief aspect aan het gebruik van de VR-bril?

Engagement

- Wat was uw algemene gevoel over uw ervaring?

- Hoe voelde het om ‘alleen’ in het Achterhuis te zijn?

- Zag het er realistisch uit?

- Heeft u het gevoel iets gemist te hebben?

- Had u al een bijzondere interesse in het onderwerp?

- Voelde u zich betrokken bij het verhaal?

- Is er iets in de rondleiding wat relateert aan uw eigen leven?

- Wat had u ervan gevonden als u zich vrij door de ruimtes kon bewegen? Wat had u dan graag willen

zien? Had u dan langere tijd in bepaalde ruimtes doorgebracht? Of bepaalde details nader bestudeerd?

Waarom?

- Welk onderdeel van de virtuele tour sprong er voor u het meest bovenuit? Waarom?

- Hoeveel tijd denkt u te hebben doorgebracht in de virtuele wereld?

- Kunt u zeggen dat u zich aanwezig voelde in het virtuele Achterhuis?

- Als u terugdenkt aan een eventuele eerdere ervaring in een museum of VR, wat komt er dan bij u op

wanneer u de beide ervaringen met elkaar vergelijkt?

Zintuiglijke feedback

- Heeft u uw hoofd veel gedraaid/bewogen? Werd er hierdoor meer zichtbaar? Wat vond u daarvan?

Lukte dat goed?

- Wat is u bijgebleven over hoe snel het systeem zich aan uw bewegingen aanpaste/reageerde?

Bijvoorbeeld te snel of juist te langzaam?

- Wat is u bijgebleven over de mate van controle die u had? Heeft u daar aanbevelingen of opmerkingen

over?

- Zou u de virtuele rondleiding aanbevelen aan familie of vrienden?

Interactie

Keuzevrijheid

- Is u iets opgevallen als u denkt aan de keuzevrijheid die u tijdens de rondleiding had?

- In welke mate heeft u tijdens de virtuele rondleiding uw eigen invloed kunnen uitoefenen?

55

- Had u liever meer bewegingsvrijheid gehad?

- Wat zou u in dat geval gedaan hebben?

- Wat zou u willen veranderen/verbeteren als het aankomt op de keuzevrijheid in deze virtuele

rondleiding?

- Welke ruimtes had u graag nader bestudeerd? Wat had u daar willen doen?

- Wat vindt u ervan dat de route vooraf bepaald is?

- Had u graag willen aangeven waar u bijvoorbeeld meer informatie zou willen hebben?

II Transcripties

Respondent 1

Man, 26 jaar

Wat vond u van de virtuele rondleiding?

Ehh (...) Ja interessant. Omdat ik het hele verhaal (...) Ik kende het hele verhaal wel een beetje ofzo, maar nu is

het dan wel duidelijk uitgelegd. Dat is het een beetje ja.

Precies daarop inspelend: wat wist u voorafgaand aan uw bezoek over de VR-rondleiding?

Helemaal niks. Ik was echt carte blanche haha.

Maar heb je het idee dat je nu meer van het verhaal (...)

Ja zeker, zeker. Het waren allemaal bits and pieces wat ik had, en nu is het gewoon even, ja op een gegeven

moment heb je dat verhaal natuurlijk gehoord en nu is het soort van refreshen.

En kun je misschien kort vertellen wat je gezien hebt? Of hoe zou je het bijvoorbeeld beschrijven aan een

vriend, wat je hier hebt meegemaakt?

Het was een knulletje. Die mij even ging uitleggen hoe het museum in elkaar steekt. En het hele verhaal

daarachter. En ook een paar bladzijden voorlas.

Is er iets opgevallen? Wat vond je opvallend aan die rondleiding?

Negatief of positief?

Allebei mag. Als er iets is?

Ehm, ja ik weet niet of ik de productie heel erg eh, profi vind. Ik vind het idee leuk, maar de uitvoering

aangezien ik, gezien het best wel een grote instelling is, dat het uiteindelijk wat mooier mag. Maar ik weet niet

wat het doeleinde ervoor is. Dus daar ligt het natuurlijk ook nog aan. Als het gewoon voor een paar mensen is

die slecht ter been zijn, of dat je het echt wilt gaan exporteren zodat mensen hier niet heen hoeven te komen.

Dan zou ik het wel professioneler aanpakken. Maar volgens mij komt het hele verhaal wel over.

Wat vond je van de weergave van de virtuele wereld? Kun je misschien iets meer daarover vertellen? Hoe ze het

hebben gedaan?

Je krijgt van die foto’s van hoe het dan echt is. En die vond ik wel echt interessant. Dat mocht van mij ook wel

ietsje langer ofzo. En die waren dan wel scherp. En ik vond het opgenomen beeld een beetje blokkerig af en toe.

Maar ik ben wel echt een pietje precies hierin.

Maar had je dan bijvoorbeeld zelf nog willen inzoomen ofzo? Of een plaatje willen bekijken?

Nou er zaten sommige bordjes aan de muur die ik niet scherp zag. En dat had ik wel willen lezen ofzo.

Misschien dat je ehm (...)

Ja, zeg maar.

Nou dat je na het verhaaltje pauzeert ofzo. En dat je dan zelf naar de kamer toe kan gaan om bepaalde dingen in

te zoomen.

Ja want nu ga je echt zo mee met het mannetje.

Ja, mee met het verhaal.

En je hebt totaal geen (...)

Ja en dan stond hij in een keer daar [wijst een andere kant op], weet je. En dan begon hij daar weer.

56

Dan kwam het geluid zo ergens anders vandaan.

Ja dan moest je draaien.

Maar dat geeft ook juist een, dan ga je juist wel weer om je heen draaien om te kijken wat er te zien valt.

Ja dat is waar. Maar het is vervelend als je de hele tijd hier staat, maar het was echt in één keer dat hij dan daar

was ofzo. Misschien moet je dat inleidend naartoe loopt.

Ja je ziet hem ook niet lopen. Misschien is dat wel gedaan omdat ze dan een camera-shot nieuw hebben gedaan.

Ja precies ja, maar als je hem nu eerst hoort lopen. Dan weet je dat hij daar is.

Ja dan zit je meer met het geluid er in.

Wat vond je van de kamers en wat er te zien was?

Ja vond ik wel een beetje leeg. Maar ik weet niet hoe het echte museum is?

In het echte museum is het ook leeg.

Ja dan is het volgens mij een goede weergave van wat het is. Ik zag een brandblusser staan op een gegeven

moment.

Ja dat is wel een goede weergave.

Die had opzich wel even weggekund haha.

Ze hebben toen het museum geopend (...) Nee in de oorlog, toen hebben ze, toen waren er van die bedrijven die

Joodse woningen leeghaalden en die meubels verkochten. En dat is hier ook gebeurd, en na de oorlog hebben ze

wel, heeft Otto Frank een maquette gemaakt geloof ik, naar aanleiding van wat hij nog wist over hoe de

inrichting was.

Zijn dat ook die afbeeldingen die je ziet?

Ja, nouja daarvan die maquette hebben ze gemaakt en toen hebben ze wel van die waarheidsgetrouwe, of

tenminste uit diezelfde periode meubelstukken gehaald, en ik denk ook daar ingezet voor een fotoshoot dat weet

ik ook het fijne niet van. Maar nu hebben ze, hij wilde zelf niet (...) hij heeft ook gezegd dat hij niet wilde dat er

meubels inkwamen omdat ze geen recht zouden doen aan de rest van het, omdat het allemaal nep-meubels zijn,

het zou niet het echte zijn. Dus wilde hij dat niet. Dus in de geest van Otto. En nu is er gewoon een te lange rij

van mensen om het überhaupt te (...)

Wat vond je van de details die je te zien kreeg? Zoals bijvoorbeeld die afbeeldingen van de centimeters, van de

lengtemaat?

Ja wat ik ervan vond, ik vond die afbeeldingen wel scherp. Alleen ik vond die, ik had ze wel wat langer willen

zien. Dat je echt zelf het tempo bepaalt. Nu moest je echt zo mee gaan.

Ja. En wat vond je ervan dat je die zolderkamer hebt gezien? Als je bedenkt dat die normaal gesproken niet

toegankelijk is?

Ja dat wist ik niet.

Voel je je dan nu speciaal, haha?

Ja haha. Ja ik had eigenlijk ook wel naar buiten willen kijken. Om te zien wat het uitzicht nu eigenlijk was (...)

Ja je zit in de zolderkamer.

Ja en opeens ga je er weer weg natuurlijk.

Ja wat is je bijgebleven van de omgevingsgeluiden? Heb je wat gehoord?

Ja ik hoorde eh, wel heel rustige muziek op de achtergrond.

Oh echt?

Ja soort van sferisch, klassiek ofzo. Ja was niet storend. Maakte het alleen een beetje mysterieus ofzo.

En heb je iets van buitenaf gehoord? Zeg maar van buiten het ding? Dat je geen last had van het geluid?

Oh ja, dat was wel prima ja. Ja ik hoorde jou praten. Ja op het begin hoorde je die scooters voorbij komen. Dat

vond ik wel een beetje typisch ofzo.

Een grappig effectje.

Ja, en van die toeristen die dan daar naartoe lopen.

Wat staat je het meest bij van de rondleiding?

Ja natuurlijk het verhaal. Maar ook ehm, die gast die alles uitlegt?

Ja, Jan heet hij.

Ja hij was wel nerveus. Dat was wel te merken. Ik denk dat je daar wel een betere presentator ofzo voor kunt

hebben. Gewoon echt iemand die daar ervaring in heeft. Gewoon wat enthousiastere, maar ook al is het niet een

57

enthousiast verhaal weet je, het had ietsje leuker verpakt kunnen worden. Maar goed dat zijn de

mierenneukdingetjes he.

En heb je het gevoel dat het een samenhangend geheel was?

Ja, zeker. (...) Het was gewoon één verhaal.

Oke, en heb je nog iets wat je zou kunnen verbeteren?

Ja, de kwaliteit van het beeld.

Nog iets anders?

Dat je dus je eigen tempo kunt bepalen. En dus ook inzoomen. En ik weet niet of het ook kan, makkelijk met

VR. Dat je even pauzeert, en dat je dan verschillende dingen aanklikt en daar dan wat meer over kunt lezen

ofzo.

Meer verdieping over sommige dingen?

Ja, ja.

Zou je dan ook in sommige kamers langer hebben gestaan?

Ja, ik denk het wel want je hebt natuurlijk verschillende objecten in die kamers. Waar je dan meer kunt lezen

ofzo. Dat je zeg maar, eerst een introductie hebt van hem, die het verhaal vertelt daarachter. En dat je dan in die

kamer kunt blijven en zelf kiezen. En dat je dan op een gegeven moment zegt, oke, en nu naar de volgende

kamer. En dat je dan ook weer terugkunt.

Ja, ja. Volgens mij zijn er veel opties met VR die er niet worden aangeboord. Dit is volgens mij best wel basis

VR. Want het is een filmpje waar je 360 graden kunt rondkijken.

Oke, welke informatie heb je meegekregen. Wat is je het meeste bijgebleven? Zijn dat details, of is het misschien

meer het algemene verhaal?

Ja het algemene verhaal is nu weer even duidelijker geworden. En de details, eh, sommige details wist ik ook

niet. Dus die worden nu ook gewoon verteld.

Volgende vraag is letterlijk, was u al op de hoogte van bepaalde details die u te zien kreeg.

Haha, nee.

Had je graag meer, of andere dingen te weten willen komen?

Ehm (...), ja ik heb natuurlijk niet het hele verhaal, ik heb het dagboek ook niet gelezen. Mag ik natuurlijk niet

hardop zeggen hier.

Maar heb je het dagboek gezien?

Nee niet.

Had je het dagboek willen zien?

Nu je het zo zegt, misschien wel ja (...) Ja je gaat toch niet dat hele dagboek lezen op dat ding, weet je.

Nee nee, maar misschien in beeld gebracht? De manier waarop het nu te zien is(...)

Ja misschien was het wel mooi geweest als hij het in het begin even had laten zien, van ‘dit is het dagboek en ik

neem je mee door het dagboek heen’ ofzo.

Nee dan loop je er ook niet langs.

Oh, het echte dagboek staat ook niet in (...), ah oke.

Ja, ik moet dat nog even vragen aan mijn collega’s van Pers en Publicaties, ik denk dat het te maken heeft met

het auteursrecht. Het auteursrecht van het beel en van het verhaal ligt, van het verhaal hebben ze volgens mij

hier, bij de Stichting. En van het beeld hebben ze bij het Anne Frank Fonds. En dat zit in Basel. En nou, voor het

beeld en, het hoe heet het, ooit is de Anne Frank Stichting opgericht en toen op een gegeven moment is Otto

Frank daarmee gebrouilleerd en heeft hij, en is hij verhuisd naar Zwitserland, naar Basel. En toen hebben ze

daar, daar was op een gegeven moment ook een Anne Frank Fonds, en daar zat hij bij toen. En omdat zij dus

gebrouilleerd zijn, om de een of andere reden ligt hier het auteursrecht op het verhaal, tenminste, misschien is

dat ook wel, nee ligt het nu nog hier en is het bijna zeg maar, verloopt het omdat het dan zeventig jaar na (...)

Ja precies ja.

En ehm, van het beeld ligt dan daar. En omdat ze gebrouileerd zijn willen ze dat niet in beeld brengen. Dat denk

ik dat daar de kwestie ligt.

Ja het hoort wel bij het verhaal.

Ja, maar ja. Zoiets is het wel ja. Dat moet ik nog precies napluizen.

Nu je er zo over begint, is het natuurlijk wel het grootste onderdeel van het verhaal.

58

Het is het enige, ehm, object, wat er letterlijk, buiten het huis zelf als je dat meerekent als museumobject. Het is

het enige museumobject waarvan je echt ehm (...)

Is dit ook de echte?

Ja volgens mij wel. Ja ze hebben wel een facsimile, of alleen in tijden van verbouwing ofzo. Maar dan is het wel

een kopie

En ligt de echte al jaren te verstoffen.

Ja volgens mij ligt er al jaren een facsimile, dus ik denk niet dat ze nu opeens een andere.

Is er een boodschap die je hebt gekregen hiervan?

Nee volgens mij niet echt. Het is echt alleen het verhaal overbrengen.

Ja, wat denk je dat ze ermee bedoeld hebben?

Mee bedoeld hebben?

De Stichting, wat denk je dat ze hiermee hebben willen bereiken?

Ehm (...)

En denk je dat ze dat hebben bereikt?

Nou ja, dat ligt dus uiteindelijk aan het doel. Is het echt om het verhaal te verspreiden om minder mensen hier

naartoe te krijgen? Of is het voor de invalide, die niet de trap op kan lopen.

Het is in eerste instantie een gebaar naar bezoekers die niet naar boven kunnen lopen. Want ze willen het

namelijk (...) nou ja, misschien is het uiteindelijk wel de bedoeling dat ze het naar buitenland gaan doen, want

ze hebben heel veel educatieve projecten ondernemen ze in het buitenland dus het zou wel een soort alternatief

kunnen zijn voor mensen die vanuit daar niet naar hier kunnen. Maar ik geloof ook niet dat het ook de bedoeling

is om het te gaan ‘ver-spellen’, om er een soort game van te maken. Of het te leuk (...)

Nee, maar ik kan me ook voorstellen dat het ehm, van ehm, van museumruil uiteindelijk zou kunnen worden.

Dat je, bijvoorbeeld bij Auschwitz zelf, de tour van het Anne Frank Huis zou kunnen doen. Een week lang ofzo.

Ja, ja.

En ook andersom. Dus in die zin biedt het wel weer oppurtunities voor een breder publiek die niet hier heen

kunnen komen, zeg maar. Want ja, niet iedereen kan natuurlijk naar Amsterdam toe, om het museum te

bezoeken.

Maar je hebt wel het idee dat je echt iets bijzonders hebt gezien, doordat je (...)?

Ja, maar het was wel ook dat er meer mogelijkheden zijn. Dus het was zeg maar een goede pilot in mijn ogen, en

nog niet een soort van final product, voor als je het echt zo naar buiten, ik denk dat het opzich wel goed is voor

mensen die hier heen willen komen en ehm, niet de trap op kunnen, ook al vind ik het wel raar dat je hier dan

heen gaat (...)

Ja, maar dat zijn ook wel veel mensen die dan in gezelschap komen, weet je wel, dat opa mee is, maar

uiteindelijk toch de trap niet gaat redden. Of een mevrouw toch iets te dik blijkt te zijn, of het toch iets te warm

blijkt te hebben.

Ja, dan denk ik wel dat het een goede optie is. De vraag is wel of het wel de echte museumexperience geeft.

Hoewel ik ook niet weet wat een echte museumexperience is. Dus ja. Oppurtunities, zo zie ik het.

Maar als je dan denkt aan de mogelijkheden, wat zou je dan, is er misschien iets anders wat je zou kunnen doen

behalve dat je zelf zou kunnen pauzeren en stoppen ofzo?

Ja ik weet niet wat de mogelijkheden zijn met Oculus Rift, inderdaad (...) Of dat je de boekenkast echt opent

ofzo.

Ja dan is het weer een soort spel inderdaad, en dat is misschien niet educatief en serieus genoeg. Want het moet

wel een beetje sober blijven. Dat heb je natuurlijk nu ook niet, dat je de deur opent.

Nee, dat klopt.

Heb je meer inzicht of begrip gekregen in het verhaal?

Begrip, ja. En inzicht ook. Want het is gewoon informatie die ik eerst niet had.

Wat vond je ervan dat je van die ehm, ja want sommige want hij vertelde gewoon algemene verhaal, algemene

lijn van het onderduiken, en hij las dingen voor. Had je meer willen weten wat zij heeft geschreven bij sommige

onderwerpen of onderdelen? Of zou je misschien meer, aan de andere kant meer geschiedenis in het algemeen

gehoord willen hebben? Of over de details die je nu te horen hebt gekregen?

59

Ik denk dat het best wel een lang verhaal wordt. En ehm, ik weet niet of dat het, ja als je die keus zou kunnen

hebben zou je het zo lang kunnen maken als je wilt. En ik denk dat het verhaal wat hij vertelt een beetje globaal

moet zijn en dat je de keuze moet hebben om jezelf te verdiepen in bepaalde dingen ofzo. Ik denk dat dat, want

anders wordt dat hele lange verhaal, te lang. Ik vond het nu de tijd best wel goed. Hoeveel was het? Een

kwartiertje ofzo? Twaalf minuten?

Ja klopt. En wat vond u ervan om de VR-bril te gebruiken? Had u zoiets al eerder gebruikt?

Dit vond ik een buitengewoon exceptioneel leuke doch informatieve ervaring haha.

Vertel meer.

Ja ik vond het wel leuk, wel grappig inderdaad. Ja ik ben wel echt benieuwd hoe die echte Oculus dan is. Want

ja, je ziet wel echt de pixels.

Volgens mij zijn de Samsung Gear en de Oculus Rift de twee grote gangbare (...)

Ja, maar omdat je zo dicht op die telefoon zit blijf je, het blijven gewoon pixels. En zo’n Oculus Rift is gewoon

een beetje pixel-loos ofzo. Ja het is natuurlijk een beetje discutabel, hij is vies. Tenminste ik ben wel een beetje

een bacterie, misschien moet er een soort van doekje bij, een alcoholdoekje ofzo. Dat je hem zelf eerst

schoonmaakt, omdat je dan het idee hebt dat je hem dan schoon krijgt.

Ja, ja ik snap wat je bedoelt.

Ehm, ja ik vond het best wel vet eigenlijk.

Ja, heb je nog nooit zo’n ding eerder gebruikt, echt niet?

Nee, nee, ik heb die kans nog nooit gehad.

Vond je dat ‘ie goed zat?

Ja opzich wel, want het was helemaal donker inderdaad. Ik had wel het gevoel dat ik er helemaal in zat. Het is

goed dat ik hier op die stoel zat in ieder geval met het glas water dáár, haha.

Ja de meeste mensen die doen het beneden op zo’n gewone stoel, maar als je hier op zo’n draaistoel zit kun je

(...)

Ja, ik denk dat je daar inderdaad wel nice dat je zo kon doen. Maar die echte Oculus heb je ook dat je dingen in

je handen hebt. En dat je, ook echt, ja dat zou ik wel willen doen, dat je zegt van shit kunt grijpen en lopen enzo.

Ja, want dan word je echt gefopt. En dan ga je daar ook echt op reageren.

Ja precies ja.

Dat is nu eigenlijk ook, omdat je iets hoorde. Je hoorde hem praten en je hoorde die boten. Heb je je toen ook

echt omgedraaid?

Ja, ja inderdaad.

Want hij zegt aan het begin ook echt van kijk daar heb je die boot (...)

Die eerste paar minuten was ik nog een beetje ondersteboven. Ik zat toen alleen maar naar die scooter te kijken

en de mensen die daar een beetje, en toen zat ik echt zo van oh ja, ik kan echt de gracht zien. Je kunt helemaal

rondkijken.

Heb je gezien dat statief?

Ja, ja ik zag hem aan de onderkant staan. Ja dat kan niet anders toch? Misschien een zwart rondje ofzo.

Nee, dat kan niet anders nee. Ehm, wat vond u van de kwaliteit van de beelden?

Nou dat vond ik wel beter kunnen. Een beetje pixelig dus.

Zou u iets meer kunnen vertellen over het systeem en hoe het werkte? Was het makkelijk of moeilijk te

gebruiken? Werkte het een beetje?

Ehm, ja in principe ging het helemaal goed. Kinderspiel haha. Ja voor de mensen die het natuurlijk voor het

eerst doen, verwacht je wel dat er veel begeleiding voor is.

Heeft u alles kunnen zien of horen?

Ja, het was duidelijk.

Hoorde u nog geluiden van buitenaf?

Nee. Behalve dan de scooter.

Ja, maar dat was een scooter in beeld.

Dat was de bedoeling ook.

Hoe reageerde je erop? Heb je gemerkt dat je reageerde op de beelden en geluiden?

Van buitenaf?

Nee, gewoon van die ehm, (...)

60

Van hem?

Ja, je ging echt draaien?

Ja, precies ja. Hier stond een bed en daar stond een bed en dan ging ik ook zo, ja ja. [draait een rondje op stoel]

Dat is hier natuurlijk best wel simpel, of tenminste je kunt hier je hoofd draaien, je kunt niet in één keer

schrikken ofzo. Je gebruikt niet echt iets heel spannends.

Waren er sommige dingen van het systeem zelf in beeld, de startbutton ofzo?

Nee, nee, nee. Ja alleen in het begin natuurlijk.

Heb je last van misselijkheid ervaren?

Ehm, ondanks de kater niet. Nee, helemaal niet.

Ja, goede graadmeter. Dat hoor je wel eens van mensen.

Ja, maar dat is meer dat je ook iets meer je handen gebruikt. Ik denk dat je er dan ook veel meer in zit.

En dat komt ook omdat het systeem niet goed reageert, of juist te snel reageert.

Ah, oke.

Waardoor het niet synchroon loopt. En daar raak je dan dus helemaal van ondersteboven. Dan kun je het niet

bijbenen.

Misschien wel meer met de overgang ofzo. Dus hij ging praten, en begon het daar [wijst naar andere kant] in

een keer. Dan moest je wel even schakelen, zeg maar. Maar misschien heeft dat ook te maken met de keuze.

Van oke, volgende, volgende.

Als je die keuze zelf had gehad?

Ja, inderdaad.

Wat vind u een positief aspect van het gebruik van de VR-bril?

Een positief aspect. Ehm, ja (...) Dat je het museum kan zien? Zonder er echt naartoe te gaan.

Zou je dit als een vervanging zien?

Ja zeker, want ik heb nu niet het gevoel dat ik ehm, het museum per se hoef te zien ofzo. Het verhaal is me

duidelijk, er waren geen andere mensen.

Ja dat is zeker (...)

Dus ik kon gewoon binnen m’n eigen tempo, het museum bezoeken. In plaats van dat je er naartoe moet, in de

rij staan (...)

Maar zou je het nu nog, alsnog willen bekijken, het echte museum?

Het hoeft niet, van mij per se. Ik zou best naar huis kunnen om het niet te zien. Maar ja, goed ik ben er nu dus

zou wel even willen kijken.

Maar als (...)

Als ik het al een keertje gezien had, had ik nu niet hoeven kijken.

Maar je zou niet, het Achterhuis per se, naar binnen willen? Ondanks het feit dat je niet onder de boekenkast

doorloopt, niet de echte (...)

Nee, ik denk dat de experience wel duidelijk is. Ehm, maar als je echt mensen wilt aansporen om hier juist

naartoe te willen gaan dan denk ik wel dat je het anders moet aanpakken. Ik weet niet precies hoe.

Dat dit juist een soort trigger is om juist (...)

Ja, precies zo zou je het ook kunnen insteken.

Maar ja het is natuurlijk een beetje met de insteek gemaakt om het bezoek voor bepaalde mensen toch te

vervangen.

Ja, ja, dan denk ik dat het toch een goede vervanging is. Dan denk ik dat die mensen toch een goed beeld hebben

van hoe het is.

Oke, is er nog iets wat je minder goed vind aan het gebruik van de bril? En dan in het algemeen? Is er iets wat

je minder goed vond er aan?

Ja, de kwaliteit bedoel ik.

Oke het gaat een beetje over wat we al besproken hebben, maar vond je het algehele gevoel over de ervaring?

Ehm, boodschap is duidelijk. Alleen, ik zie dat er potentie is om het kwalitatief beter te maken (...) Is dat een

goed antwoord? En je kunt hem op verschillende manieren insteken. Dus, of voor de mensen slecht ter been en

dan hang je hem alleen hier. Of het echt willen van een, van dat je het verhaal exploiteert over de hele wereld.

Ja dat zou betekenen (...)

Maar dat is echt een bedrijfstechnische keuze uiteindelijk.

61

Dat zou twee verschillende opties opleveren.

Ja, misschien ook wel. Dan zou je ook twee verschillende dingen kunnen doen ofzo. Maar ja, ik weet niet, ik

neem aan dat het verhaal verspreiden het meest belangrijke is ofzo.

Hoe voelde het om er alleen te zijn?

Ja, daar heb ik nog niet over nagedacht. Ja je doet het wel alleen ofzo. Einzelgänger, niet met z’n tweeën dat je

even over kunt lullen ofzo. Ja, voor mij is dat prima. Maar misschien dat mensen wel heimwee ofzo naar de

echte wereld krijgen ofzo op een gegeven moment? Ja, ik kan er wel tegen.

Denk je, vond je het niet juist prettig dat je alleen was?

Oja, en daardoor heb je natuurlijk wel de focus op het verhaal. In plaats van dat je met z’n tweeën aan het kutten

bent van ‘kijk wat grappig dit is’. Dus daardoor ehm, komt het verhaal ook wel meer over, denk ik.

Zag het er realistisch uit?

Ja, want het was gewoon een gast. Alleen ehm, pixelig.

Heb je het gevoel iets gemist te hebben?

Ja, ik zou willen inzoomen op de objecten. En dat je daardoor zeg maar je zelf de keuze hebt om je te verdiepen.

Want hoe lang is die ehm, hoe lang ben je hier binnen en buiten?

Een uurtje, ongeveer.

Ja, dus als je dan beneden zit en je doet die tour binnen een uur, en je bent hier eigenlijk binnen een kwartiertje

klaar en zit je nog drie kwartier uit je neus te eten, haha toch? Dus als je zelf die keuze hebt om je te verdiepen,

dan kun je er een uur van maken.

Ja, inderdaad. Had u al een bijzondere interesse in het onderwerp?

Ik voelde me verplicht om het verhaal te weten (...)

Maar je wist het dus eigenlijk niet.

Nee, ik wist het vaag, vaag van de middelbare school ofzo. En voor de rest ja, persoonlijke interesse in dat

onderwerp is ook weggevaagd met de middelbare school.

Voelde u zich betrokken bij het verhaal? Heb je je een beetje kunnen identificeren, met ehm, nouja niet per se

een meisje, maar (...)

Ehm, ja het voelt een beetje als een onrealistische wereld ofzo wat ze toen in die tijd hebben meegemaakt. Ja,

identificeren, vind ik lastig.

Met een meisje van veertien? Niet?

Ja, dagboek schrijven heb ik ook nooit gedaan. Op m’n kamer zitten ook niet, met zes mensen? Of in een huis

zitten met ondergedoken, ja nee (...)

Wat had je ervan gevonden als je vrij door de ruimtes had kunnen bewegen? Wat had je dan nog graag willen

zien?

Misschien dat je onder die boekenkast doorloopt ofzo? Wel een soort van ehm (...) De experience náár (...)

Welk onderdeel van de virtuele rondleiding sprong er voor u het meeste bovenuit?

De intro.

Ja?

Ja, omdat je dan ook gewoon buiten staat en dan echt het huidige leven ziet, met een witte lucht. Amsterdam.

Ja (...)

Maar dat ehm, was natuurlijk de hele virtual reality (...) En die eerste kamer.

Wat was er in de eerste kamer ook alweer te zien?

Was dat niet gewoon de boekenkast ook gewoon? Wat was de eerste kamer? Haha. Maar het is niet één

specifiek ding. Ja of die laatste kamer, maar dan zou ik ook gewoon graag naar buiten kijken. Hij heeft het dan

daar over (...) en het is zeg maar alsof je een koekje hier neerlegt, en je mag daar zitten, maar je mag het koekje

niet aanraken. Haha, die blijft dan gewoon liggen.

Ja en je kunt ook niet, en je hebt de optie niet om het alsnog te doen, zelf.

Ja, vertel het dan gewoon niet ofzo.

Want hij vertelt het, maar richten ze dan de camera op het raam?

Ja nee je kunt kiezen, waar je naar kijkt natuurlijk.

Nou, maar had jij niet, want dat had ik namelijk ehm, dan vertelt hij dat en dan ga je eerst zo zitten draaien en

dan denk je welk raam bedoelt hij dan.

Ja volgens mij wijst hij er ook naar. Maar dan moet je ook maar net naar hem kijken.

62

Ja, want dat heb ik dan denk ik net niet gehad.

Misschien zou hij dan eerst moeten oplichten, van hier kun je naartoe om te kiezen vanuit het raam. En dan kun

je naar buiten krijgen. Misschien heb je dan ook niet dat claustrofobische gevoel dat je de hele tijd in die wereld

zit, maar ook even naar buiten kijkt ofzo.

Had je dan een claustrofobisch gevoel dat je in die wereld zat?

Ehm, het is claustrofobisch omdat het een filmpje is die je zo echt door het museum heen bonjourt. Ja volgens

mij kom ik weer op dezelfde dingen uit, dat je dingen even pauzeert en dat het (...)

Als je nu terugdenkt aan eventuele eerdere ervaringen met virtual reality, wat komt er bij u op als u ze met

elkaar vergelijkt?

Dat is geen vraag voor mij.

Heb je je hoofd veel bewogen enzo?

Ja.

Werd er hierdoor meer zichtbaar?

Ja. Haha.

Wat vond u daarvan?

Ja, dat is natuurlijk een eerste ervaring. Ja dat is mooi om te zien. Dat je dan gewoon ehm, om in plaats van kijkt

je hoofd kunt bewegen. Het is interactief.

Is er iets bijgebleven over het systeem zich aan je bewegingen aanpaste? Over dat het te snel ging, of juist te

langzaam?

Nee.

Zou u de virtuele rondleiding aanbevelen aan familie of vrienden?

Ehm, nog niet. Ik denk dat er eerst wel een tweede versie zou moeten komen. Ja. Ja ik denk dat het nu een goed

alternatief is, voor dus de slecht ter been mensen. Ehm, maar ja het kan nog beter. Is dat ook het antwoord wat je

wilt horen?

Dat maakt niet uit. Oke interatctie, keuzevrijheid.

Ja dat zou ik wel willen ja.

Is er iets opgevallen als u denkt aan keuzevrijheid had?

Die was er niet. Ondanks dat je natuurlijk kunt kijken.

Had u liever meer bewegingsvrijheid willen hebben, nou dat hebben we allemaal besproken. (...) Is er nog iets

wat u kwijt wilt? Heeft u nog vragen, en of opmerkingen?

Is er nog iets wat ik kwijt wil, ehm (...) Nee, ik denk dat het wel een beetje duidelijk is. Verhaal ja, ik kan het

nog wel een keer opsommen? Ehm, het verhaal is duidelijk, het ligt eraan voor welk doeleinde het gebruikt

wordt. Een beetje pixelig, ehm, maarja dat is natuurlijk een kwestie van tijd voordat er weer een nieuwe

goedkope versie uitkomt. Ehm, ja ik mis de keuzevrijheid om je eigen tempo te bepalen. En ja keuze voor je

eigen verdieping uiteindelijk.

Maar als je dan denkt aan de verdieping, wat zou je dan, zou je dan dingen willen zien of zou je (...)

Nouja, misschien dat je dicht bij een bepaald object staat, waardoor je ook kunt inzoomen. Zoals de mensen in

het museum dat ook echt zien. En dan ook het bordje even lezen ofzo. Dat is dan het hele verhaal.

Dus dan zou je eigenlijk de onderdelen die echt in het museum zijn, ook willen zien?

Ja, ja.

Niet dat je ook, achtergrond van weet ik veel, de oorlog ofzo, of daarna wat er gebeurd is?

Ja, nou ja het is nu wel interessant nu, nu je maar zo’n klein stukje van het verhaal hebt gehoord.

Oke, dan wil ik u bij deze bedanken voor uw medewerking meneer.

Respondent 2

Vrouw, 30 jaar

Wat vond je ervan, in het algemeen?

Ehm, ik vond het ehm het verhaal wel heel erg interessant verteld allemaal. Maar ik vond best wel

veel dingen jammer, maar ik weet niet of ik dat nu al mag zeggen? Ik vond het bijvoorbeeld jammer,

63

dat je er niet echt doorheen loopt. Je springt van de ene ruimte naar de ander, dus dan heb je alsnog

niet echt een beeld van hoe het is.

Ja, oke.

En ik vond het ehm, de kwaliteit van het beeld niet zo goed. Maar misschien is dat altijd niet zo goed

bij virtual reality? En wat vond ik nou nog meer (...) ik vond nog iets niet zo goed.

Je zei ik vond het interessant aan het verhaal, wat vond je er interessant aan?

Nou wel gewoon dat het van het begin tot het eind wordt verteld. Dat was wel duidelijk enzo. En de

kamertjes werden goed uitgelegd. Nou ja, ik vond dan ook weer niet (...) ze lieten dan soms foto’s

zien van hoe de kamer was ingericht, maar het was zo kort dat je alsnog niet kon inbeelden van ‘oh

hier stond het bed’, dan was het alweer weg ofzo. Het was leuker geweest om op ‘stop’ te drukken,

om even te kijken. Of ik weet niet of het eigenlijk kan (...)

Oke, wat wist je voorafgaand aan het virtuele bezoek over deze rondleiding?

Over Anne Frank zelf, of over die tour?

Gewoon, over de tour, hoe die in zijn werk zou steken.

Ja, niks eigenlijk.

Helemaal blanco?

Ja. Nou wel dat je dus door het huis zou gaan, dat wist ik wel.

Oke, kun je kort beschrijven wat je hebt gezien? Hoe zou het je beschrijven aan een vriend?

Nou, je begon hier voor het huis en dan begon hij al wat te introduceren over Anne Frank en het huis.

En dan begon je gelijk beneden en dan ging je van kamer naar kamer eigenlijk. En dan werd er iedere

keer per kamer kon je om je heen kijken en dan werd er wat verteld over de kamer, wat er was en wie

er sliepen.

En is je iets opgevallen als je terugdenkt? Positief of negatief?

Nou, de kwaliteit vond ik gewoon niet zo goed. Je zag echt die spikkels. Dat irriteerde me een beetje

eigenlijk. En ehm, ja dat je dus wel goed om je heen kon kijken in de kamer. Dan lieten ze soms

plaatjes zien maar dan zo kort, dat je dan én moest luisteren én (...) het ging eigenlijk een beetje te

snel soms. Het zou fijn zijn als je even pauze kon drukken ofzo. (...) En wat me ook opviel was dat het

ehm, dat hij soms even niet zo goed meer wist wat hij moest vertellen ofzo. Dan stotterde hij bijna een

beetje.

Alsof hij zijn teksten niet meer wist ofzo, he?

Ja.

Dus hoe had je dat anders willen zien?

Nou ik had (...) een betere presentator misschien. Ik vond het, nou ja niet dat hij slecht was, maar het

viel wel op, zeg maar.

En ehm, even kijken, heb je alles kunnen zien in de kamers? Vond je alles goed te zien?

Ja, maar je kon niet dingen lezen ofzo. En dan gingen ze, en dat vond ik dus wel heel leuk want dat

heb je volgens mij normaal niet echt, dat je de inrichting goed kon zien bij de tour. Maar dan plaatsten

ze het weer zo dat je het niet goed kan zien hoe het in die kamers staat. Maar dat vond ik wel leuk, dat

ze dat niet (...)

Want waar laten ze dat ook alweer zien?

Dat laatste plaatje. Dat doen ze waarschijnlijk ook in het huis.

Ja, en dat je dan niet, en dat ze dan vervolgens niet nog even die kamer tonen.

Ja, of dat ze dat plaatje dan precies neerzetten zoals die kamer. Dat je dan vanuit daar kan zien hoe het

zit.

Dat je dan kunt visualiseren hoe het er uit ziet.

Ja, want dan kun je dat normaal denk ik wel als je die tour niet doet, dan kun je echt even rustig om je

heenkijken. Nu ging het zo snel.

64

Had je ook graag meer dingen willen lezen, die er aan de muur hingen? Waarvan je wel kon zien dat

ze er hingen?

Ja, misschien wel. Maar ik kon ook niet goed zien. Je zag ook niet goed de details op de muren. Ja (...)

En als die details wel beter in beeld kwamen? Wat vond je daar dan van?

Dat was wel beter geweest denk ik.

Maar soms gaven ze ook wat meer details, toch? Zoals die centimeter, die meetlat?

Oja, ja maar dan wist je niet waar het was in die kamer. De kwaliteit was zeg maar niet goed genoeg,

dan kon je niet plaatsen waar dat was. Dat vond ik gewoon jammer. Ze hadden beter gewoon kunnen

(...) dat hij het ging aanwijzen en dat het dan in beeld kwam.

Was je wel de hele tijd op hem aan het letten?

Ja, en daardoor raak je ook een beetje gedesoriënteerd want je hebt ook het idee dat je de hele tijd naar

hem moet kijken, dat is wel lastig.

Heb je veel van het verhaal geluisterd, of zat je meer op te letten op (...)

Nou, ik probeerde me te concentreren op het verhaal, maar dat lukte dus bijna niet omdat het best wel

snel ging. En omdat je ook wilt rondkijken.

Ja. En wat vind je ervan dat je die zolderkamer gezien hebt? Want die is normaal niet toegankelijk.

Ja, daar ging ik, dat vond ik nog wel leuk. Daar ging ik ook heel veel om me heen rondkijken. Maar

toen moest ik ook weer opletten, want dan ging hij weer voorlezen uit het boek en over erwten die

naar beneden vielen ofzo, ik weet het niet meer precies. Maar dat, het lukt, het is heel moeilijk om dat

allebei tegelijk te doen.

Ja, oke.

Zijn er andere dingen waarvan je denkt dat ze niet aan bod zijn gekomen maar je wel had wilen zien?

Nou ja, hoe je dus meer loopt, van kamer naar kamer. Want dan kun je meer een voorstelling van

maken in je hoofd. Dat zou leuker zijn als je echt meeloopt met hem door het huis, in plaats van dat

het beeld opeens overgaat in een andere kamer. Dan kun je nog steeds geen voorstelling maken van

hoe het loopt, dat is juist vind ik denk ik het fijne aan het huis dat je dan echt die route loopt.

Ja. Want nu ga je de route natuurlijk niet echt (...)

Ja, je bent opeens in een andere kamer en dan is het zo’n fade-out achtig beeld en dan ben je weer in

de andere kamer. Het is volgens mij wel, dan zat ik ook echt te kijken van huh zat de kamer er nu

naast, of niet?

Is dat de volgende (...)?

Ja, dus je weet niet zo goed waar je bent de hele tijd. Dat zou ik leuker vinden, als je echt zeg maar er

doorheen loopt. Zoals de bezoekers ook doen. Dan heb je meer die ervaring.

Heb je, is je iets bijgebleven van de omgevingsgeluiden in de video?

Omgevingsgeluiden? Nou, buiten. Met die fietsers enzo, dan heb je echt het idee dat je er staat.

Binnen was een muziekje ofzo, dacht ik.

En kon je hem ook goed verstaan?

Jawel, maar het klonk wel een beetje hol. Maar je kon hem wel goed verstaan.

Oke, heeft u het gevoel dat het een samenhangend geheel was?

Nou, dat kan ik dus niet zo goed bedenken, want het ging zo snel dat ik niet alles heb kunnen volgen.

Dus het is heel moeilijk om te zeggen. Maar volgens mij, het verhaal werd wel van het begin tot het

einde verteld. Maar ik vond het wel verwarrend dat er af en toe quotes uit het boek werden

voorgelezen, terwijl je dan in een kamer stond en dat je dan (...) Nee het ging soms gewoon te snel. Ja,

dat vond ik echt.

Maar die quotes die gingen over de kamers waar hij toen was, toch?

Ja. Uit het boek voorgelezen, dat was opzich wel leuk. Maar het was echt moeilijk om echt rond te

kijken en goed te luisteren. Tenminste, dat vond ik moeilijk.

65

Welke informatie heb je gekregen via de rondleiding? Als je denkt aan de boodschap die je hebt

gekregen?

Ehm, nou wie er echt zaten in het huis, waar ze sliepen, waarom ze er zaten, wat Anne wilde met haar

dagboek en wat ze zei, en de onderlinge relaties tussen hen.

Wist je alle details die je te horen hebt gekregen? Was je daarvan op de hoogte, of je heb je nieuwe

dingen geleerd?

Nou, wel dat er werd gezegd dat ze verliefd was op, ehm ik weet even niet meer hoe hij heet. Ik wist

niet dat het echt zo was. Ik dacht dat het een soort van roddel was. Dat mensen dat dachten, maar niet

dat het echt zo was. Of althans, dat werd nu gezegd.

Dat zij echt verliefd op hem was?

Ja, dat werd gezegd, ze waren een tijdje echt verliefd op elkaar. Toen dacht ik, oke dat wist ik niet.

Had je nog meer of andere dingen willen weten of te weten willen komen hierdoor? Had je meer

kamers willen zien of over het verhaal?

Ja, maar dat heb ik dus eigenlijk al gezegd. Ik had de route graag willen zien, van kamer naar kamer.

En ik had meer willen zien hoe de originele inrichting was. Gewoon iets langer. Want dat is echt heel

interessant, dan zie je precies hoe dat bedje stond. Dat je dat meer gewoon (...) Dat daar meer

aandacht aan besteed wordt.

Wat denk je dat de Anne Frank Stichting heeft bedoeld met deze rondleiding? En denk je dat dat is

gelukt?

Nou, ik denk dat ze ermee willen bereiken dat als je niet in het huis zelf kunt zijn, dat je het alsnog

kan zien. Of ja, dat.

En zou je denken dat het een waardige vervanging is?

Opzich wel, maar ook weer niet helemaal dus. Omdat het een beetje verwarrend is, en je ziet dus niet

precies waar de kamers zijn. Nee, ik vind het, dat vind ik wel dus een beetje niet.

Geen vervanging?

Nee, het is wel een goede richting ook. Maar het kan beter.

Heb je meer inzicht en/of begrip gekregen in het verhaal van Anne Frank?

Jawel, want je ziet wel hoe klein het is. Dat kun je wel goed zien. Je hebt wel het gevoel van oh die

grote kamer van waar ze altijd gingen eten is wel echt heel klein. Als je rondkijkt zie je dat

bijvoorbeeld wel echt. Dus je ziet wel hoe klein de ruimtes waren.

Oke, nu gaan we het even hebben over hoe het systeem heeft gewerkt. Wat vond je ervan om het te

gebruiken? Had je het al een keertje eerder gebruikt?

Ja, ik had dit eerder gebruikt, in Walibi. Bij een virtual reality-attractie.

En als je denkt aan het verschil daartussen? Tussen deze en die ander?

Deze kwaliteit vond ik niet zo goed, vergeleken bij die ander.

In welke zin?

Bij die ander kon je veel meer om je heen kijken, leek het beeldscherm ook betere kwaliteit. En hier

kon je het gewoon niet zo scherp zien. Dat vond ik wel vervelend. En verder ehm, had ik daar dus wel

die virtual reality (...) dat je echt liep ook met dat ding. Je zat wel, maar je liep zeg maar verder en bij

deze virtual reality sta je de hele tijd stil in principe. Kun je alleen maar om je heenkijken en loopt hij

zelf niet vooruit. Snap je wat ik bedoel?

Ja, je kunt hier gewoon alleen maar om je heenkijken.

Ja, en bij die andere virtual reality die ik deed, liep zeg maar die bril en kon je ondertussen om je heen

kijken.

En kon je dan zelf bepalen waar je heen zou gaan?

66

Nee, dat niet. Maar je liep wel vooruit en dan kon je ondertussen om je heen kijken terwijl je (...) en

hier sta je de hele tijd stil en kun je, je kunt niet verplaatsen.

Had je dat willen doen misschien? Jezelf verplaatsen in de (...)

Ja, dat zou helemaal fijn zijn. Maar ik denk dat de, ik denk niet dat dat had gehoeven. Misschien wel

dat je van kamer naar kamer kunt verplaatsen. Dat je klikt en dat de beelden naar de volgende kamer

en dat hij dan daarheen loopt en ondertussen kun je dan rondkijken.

Hoe zat de bril? Was het comfortabel?

Nee.

Heeft het je afgeleid?

Ja. Het zat, het deed heel erg pijn aan m’n neus. Hij was een beetje te zwaar of zat gewoon niet goed.

Het zat niet zo lekker.

Heeft het heel erg afgeleid van dat je die beelden zag?

Op het einde wel. Toen dacht ik ‘is het al bijna voorbij’ want het zat echt niet meer lekker. Toen ging

ik het ondersteunen met m’n hand.

Wat vind je van de kwaliteit van de beelden?

Nou, dat viel me dus tegen. Maar ik weet niet of dat altijd zo is, maar ik (...)

Had je er meer van verwacht?

Ja, ik had verwacht dat het scherper beeld was.

Had je er in een ander opzicht ook meer van verwacht?

Qua kwaliteit?

Ja, hoe het eruit zag enzo? Is er iets wat je er meer van had verwacht, of is dat niet zo?

Nee, vooral de scherpte van het beeld eigenlijk. Want verder kon je wel goed om je heenkijken overal

heen. Dus dat was wel oke.

Heb je nog geluiden van buiten gehoord? Niet van in de rondleiding maar van hier in het

museumcafé?

Ja, wel een beetje. Dat leidde me ook een beetje af.

Ja? Wat hoorde je voor geluiden dan?

Nou, iemand achter mij praatte. En toen dacht ik opeens ‘oja, ik zit hier’. Maar niet heel erg ofzo.

Heb je gemerkt dat je er echt op reageerde? Op de beelden en geluiden enzo? Ging je bewegen door

de bril? Heb je je echt zo omgedraaid?

Ik heb wel rondgekeken ja. Maar dat was nou niet echt ehm (...) omdat je niet echt loopt, je staat echt

stil dus je gaat niet mee bewegen.

Heb je niet dat hij ehm (...) hij maakt op een gegeven moment geluid en komt dan ergens anders

vandaan. En dan zie je hem ook niet, dan hoor je hem wel. Was je op zoek naar hem de hele tijd, of

was je aan het zoeken in de ruimte?

Nou, wel je bent wel een beetje op zoek naar hem. Omdat je niet weet waar, hij staat steeds ergens

anders en komt dan opeens uit het niets. Dat is een beetje gek. Maar je reageert niet echt, ja je

beweegt ja je kijkt met je hoofd, maar ik had niet het idee om m’n hele lichaam te bewegen ofzo.

Was er niets zichtbaar van het virtual reality menu? Je hebt gewoon alleen het filmpje (...)

Ja, als ik naar beneden kijk dan zag ik de stok van de camera. De voetpoot. Dat vond ik, ja dat vond ik

wel grappig.

Had je last van misselijk- of duizeligheid?

Nee, maar wel een beetje benauwd gevoel op het eind.

Hoe bedoel je benauwd?

67

Nou, een soort claustrofobisch gevoel. Want je zit echt in een (...) je hebt wel het idee dat je niet

wegkunt ofzo. Je zit echt in dat hok. En ook omdat (...) hij zat op het eind ook niet meer zo lekker.

Dus dat was een beetje (...)

Dus je werd een beetje afgeleid door het hele ding op je hoofd?

Ja.

Wat is een positief aspect aan het gebruik van die bril?

Dat je echt rond kunt kijken. Dat je kunt kijken waar je wilt. En dat kan bij filmpjes vaak niet. En dan

kun je zelf focussen op waar je naar wilt kijken. Dat vind ik positief.

En is er iets wat je minder positief vindt?

Wat ik minder positief vind is dat het beeld overspringt van het beeld naar een ander beeld. Dat het

haalt echt het virtual reality gevoel weg. Dan zit je echt weer in een filmpje in plaats van dat je echt in

die realiteit ehm zit je dan niet in. Dat haalt je er even uit. Dat vind ik minder positief.

Wat was uw algemene gevoel over de ervaring?

Mijn algemene gevoel? Nou ik vond het wel interessant om te doen zo. Maar ik had er meer van

verwacht. Dus ik ben ook een beetje teleurgesteld. Ik had er toch echt meer van verwacht.

In welke mate ben je teleurgesteld dan?

Nou, dat het minder (...) Misschien omdat ik al eerdere ervaringen heb gehad met virtual reality, maar

ik had echt meer verwacht dat je (...) ja toch meer echt zou lopen in het huis. En niet dat je echt per

kamer zou rondkijken. Dus daar ben ik teleurgesteld in.

En hoe voelde het dan om alleen in het Achterhuis te zijn? Want daar leek het natuurlijk wel op, je

had wel alle tijd om te kijken in je eentje, zonder andere bezoekers.

Nou daar heb ik helemaal niet bij stilgestaan. Ja inderdaad, dat is zo. Je kon natuurlijk wel meer zien.

Ja daar heb ik niet bij stilgestaan. Het viel me niet op ofzo.

Zag het er realistisch uit?

Nou, dat vond ik dus tegenvallen.

Maar dat kwam vooral door de kwaliteit van het beeld dus.

Ja.

Voel je je misschien meer betrokken bij het verhaal en het verhaal van Anne Frank? Omdat je zoveel

details hebt gezien, dat je bij haar in huis bent geweest?

Ja, want je kunt je echt verplaatsen in het verhaal. Je hebt een beeld bij hoe ze zaten en hoe klein de

ruimtes waren. Dus ja, dat wel.

Wat had je ervan gevonden als je je vrij had kunnen bewegen in de ruimte? Wat had je dan willen

zien? Had je meer tijd willen doorbrengen ergens? Had je zelf willen bepalen dat je van de ene naar

de andere kamer willen gaan?

Ja, ja want dan had je bijvoorbeeld eerst naar hem kunnen luisteren en daarna kunnen rondkijken.

Want nu moest je én luisteren én rondkijken en was je opeens weer in de volgende ruimte want als je

bijvoorbeeld eerst zijn verhaal hoorde en dan, dat hij dan de optie had van ga naar de volgende kamer

of kijk nog even rond, dan kon je zelf nog even rondkijken. Dat was wel echt beter geweest.

Had je nog iets anders willen bestuderen? Van dichterbij ofzo?

Ehm, nou ik weet niet. Het was wel kaal. Als je normaal in het huis rondloopt, ik weet niet, heeft dat

te maken met (...) ik heb het idee dat je dan toch meer details ziet ofzo.

Omdat je dan kunt kijken hoe lang je ergens stilstaat?

Ja, ja.

68

Had je dat nu ook graag willen doen? Dat je had gezegd van, ik ben nu klaar bij die meetlat, of nu

ben ik klaar bij (...)

Ja, want nu dacht ik elke keer als ik rondkeek, dan dacht ik oh wat zegt hij nu ook alweer, en dan was

er opeens weer een plaatje, inderdaad die centimeters lengte of een foto van iemand. En dacht ik oh

moet ik hier weer naar kijken. Het was gewoon echt een beetje chaotisch.

Wat sprong er het meeste bovenuit voor je? Van de hele virtual reality tour?

Nou, dat je wel echt het gevoel kreeg over hoe groot de ruimtes waren. Of hoe klein, beter gezegd. Je

kon wel echt aanvoelen dat het niet zo groot was. Ja je hebt wel echt een beeld van hoe groot het was.

Dus in dat opzicht heb je wel een gevoel gekregen van hoe het is om in het museum te zijn, in het

huis?

Ja, ja.

Hoe lang denk je dat je hebt doorgebracht in deze virtuele wereld?

Een kwartier, tot twintig minuten?

Ja, een minuut of 12,5.

Als je terugdenkt aan een eventueel eerdere ervaring met virtual reality, wat komt er dan bij je op als

je deze ervaringen met elkaar vergelijkt? Zou je misschien daarvan iets missen, of tenminste (...)

Ja, dit was gewoon meer ehm (...) dit waren eigenlijk bijna meer foto’s waar je in rond kon kijken en

virtual reality is meer het idee dat vaak meer echt een filmpje. Maar misschien komt het door mijn

eerdere ervaring. Dat was echt een film waarin je echt zelf kon bepalen waar je keek. En dit was een

stilstaand beeld. Dat dus.

Heb je heel erg veel gedraaid met je hoofd, en werd er veel zichtbaar?

Ik heb wel veel gedraaid met mijn hoofd. Ik was af en toe zelfs bang dat ik ergens tegen aan botste.

Haha, maar ik dacht volgens mij gebeurt dat niet. Ik ging ook proberen om zoveel mogelijk te zien. Ik

dacht dat kan, dus dan wil ik ook zoveel mogelijk proberen te kijken.

Wat is je bijgebleven over de mate van controle die je had?

Maar weet je, het lijkt me trouwens wel fijner om het op een stoel te zien die kan draaien. Want nu

draai je soms met je nek. Want als je op een ronddraaiende stoel zit, kun je echt lekker kijken.

Omdat je nu steeds je nek (...)

Ja, je zit zeg maar vast op je stoel. En als je zou kunnen ronddraaien, dan zou je veel lekkerder en

vrijer kunnen rondkijken.

Heb je nu ook echt achter je gekeken?

Ja, dat probeerde ik, maar ik dacht ik weet niet of er nu iemand achter me zit. Dat voelde toch een

beetje gekkig.

Zou je deze virtual reality rondleiding aanbevelen aan familie of vrienden?

Ehm, alleen als ze echt niet de mogelijkheid hebben om echt niet het huis in te gaan. Anders niet.

Want het huis zelf bezoeken is denk ik toch ehm, wel beter.

Is je iets opgevallen als je denkt aan de hoeveelheid keuzevrijheid die je had tijdens deze rondleiding?

Nou, je had geen keuzevrijheid. Want je moest gewoon doen wat er, ja doen, je kon alleen maar

kijken naar wat er gebeurde. Ja dus er was eigenlijk niet echt keuzemogelijkheden of vrijheid. Die

waren er niet.

Had je dat graag willen hebben?

Ja, jawel. Vaak had je op pauze willen drukken. Of kijken waar je naartoe wilde kijken. Of

bijvoorbeeld audio stopzetten en zelf wel kunnen kijken.

69

Respondent 3

Vrouw, 28 jaar

Wat vond je ervan, in zijn algemeenheid?

Ik vond het goed, ik vond het goed. Maar ik vond die jongen die vertelde, minder. Zijn stem was

opzich wel prima, maar je merkte aan hem dat hij soms iets te lang stopte, naar de camera keek, in

ieder geval naar mijn idee dat hij heel erg bezig was met (...) het ging niet vanzelf. Het kon vloeiender

gaan. En misschien met dit verhaal en (...) zie ik een wat oudere man het meer vertellen, of zoiets.

Maar misschien ligt dat meer aan mij, maar ik snap wel voor het ook voor jongeren een beetje leuk te

houden dat het inderdaad een jonge vent is, en niet zo’n oude zak haha. Verder vond ik het wel goed

uitgelegd en nam hij me wel mee in het verhaal. En vond ik het leuk dat hij ging lopen en dat ik hem

dan even ging zoeken. Dat was wel leuk. Maar ik vond hem zelf misschien niet perse de beste om het

te vertellen.

Wist je iets voorafgaand aan deze virtual reality tour, over de rondleiding? Wat wist je ervan?

Nee, nee ik wist niks eigenlijk. Dit was eigenlijk de eerste kennismaking eigenlijk. Geen voorkennis,

niks.

Oke, en als je het zou beschrijven aan een vriend, hoe zou je vertellen wat je net gezien hebt?

Vanaf het moment dat ik het opzet? Ik zou zeggen dat, nou dat je op tour wordt meegenomen, dat

iemand het verhaal gaat vertellen van Anne Frank en dat hij je gaat meenemen in alle kamers en dat

hij details vertelt over haar leven en waar ze het zwaar mee heeft gehad en ehm, de leuke momenten

met bijvoorbeeld Peter. Ik zou dat bijvoorbeeld vertellen. Ja ik zou vertellen, ja hij neemt je mee op

reis.

Door het museum?

Ja, door het museum.

Heb je dan echt het idee dat je in het museum bent geweest, of alleen maar in het Achterhuis?

Alleen maar in het Achterhuis.

En is er iets wat je is opgevallen aan deze rondleiding?

Niet perse.

Hoe vond je dat deze virtuele wereld is weergegeven?

Ik vond het best wel mooi weergegeven. Ook op inderdaad dat, als je, hij vertelde in de kamer, en dan

kwamen er beelden naar voren en dan is het misschien ook wel leuk inderdaad, iets meer details. Ja

dat vond ik in principe wel, oke.

Maar misschien, ik vond hem wel iets onscherp.

De kwaliteit van het beeld was (...)

Ja, ja.

Is er iets wat je zou veranderen of willen verbeteren, als dat er is?

Ja, dan zou ik toch iemand anders nemen. Vlotter, soepeler. Want dat helpt ook heel erg, zeker ook

met virtual reality. Je wilt echt meegenomen worden in het verhaal en het is dat ik er interesse in heb,

maar ik snap wel dat als je (...) het was het net niet. In ieder geval als, ik vond, het kon iets vlotter.

Het leek soms een beetje moeizaam voor hem, moeilijk. En dat kreeg ik heel erg het idee. Dus dan ga

ik daar op letten in plaats van het verhaal. Ja, maar misschien is het, dat kan natuurlijk ook persoonlijk

zijn.

En als je denkt aan, als er een vlotter persoon was geweest, had je dan (...)

Nou, ik had meer, ja, ik denk het wel. Zeker. Ik denk dat als het iemand anders was geweest, iets

vlotter, dat ik meer ‘mee’ zou gaan.

70

Dat je echt het idee hebt dat er iemand voor je staat en echt een duidelijke rondleiding geeft?

Ja, ja. Ik vond het wel gewoon, ik ging wel met hem mee. En zeker ook het idee dat hij heen en weer

liep, en dat je met hem mee kon lopen. Maar ik denk dat iemand anders me nog meer mee kon nemen.

Echt in het verhaal zuigen?

Ja, ja.

Wat vond je van de kamers? Kon je alles goed zien?

Ehm, medium. Soms wel, maar soms was het net, maar ik weet nu niet of het echt aan de camera lag.

Maar soms was het niet helemaal scherp. Maar de detail, er waren wel details. En het was goed dat hij

op een gegeven moment vertelde over dat ze haar gingen opgemeten, dat ze dertien centimeter was

gegroeid dat ze dat wel naar voren hebben gebracht, want eerst dacht ik van ‘waar, ik ziet het niet’.

Dus dat was wel, ja, dat vond ik wel (...)

Wat vond je van die details, zoals de afbeelding van de ingerichte kamers, of de centimeters waar de

lengte van Anne (...)

Ja, dus dat vond ik leuk. En dan denk je weer ‘oja, oke’, dus dan wordt het wel uitvergroot, dus dat

vond ik wel goed.

Had je meer details willen zien in de kamers?

Ehm, ja misschien wel. Het was ook wel leeg. Dus je kijkt om je heen en je ziet niet alles goed, maar

misschien iets meer details om je echt het gevoel te geven dat je er echt bent. Ik denk dat dat wel zou

helpen.

Wat vind je dan van het feit dat je een kamer hebt gezien, die normaal gesproken niet toegankelijk is

voor mensen? Zoals die zolderkamer?

Ja dat was leuk. Dat geeft wel een speciaal gevoel. Zeker voor de mensen, als je daar niet heen kan.

Dat geeft toch weer extra detail.

Maar heb je daar goed om je heen gekeken? Zag je alles?

Ik was best wel gefocust op de man zelf. Maar ik heb er wel een beetje omheen gekeken. Maar niet

perse, dat ik meteen links, rechts. Ik wist het wel, maar ik snap wel dat mensen dat niet weten.

Nee, inderdaad. Het wordt niet expliciet genoemd natuurlijk.

Nee, zeker niet. En ik denk dat als je dat wel zou noemen dat mensen toch meer ‘oh’ (...) dus dat

misschien, dat zou wel een tip zijn.

Maar was je hem ook de hele tijd aan het zoeken?

Ehm, nee niet de hele tijd. Ik was, het ging gewoon heel soepel, van het was niet van, huh waar is hij

nou. Je vindt hem wel snel. Dat is wel leuk, om hem een beetje te gaan zoeken. Dus je ziet hem

inderdaad weglopen, en de andere kamer weer (...)

Ja inderdaad. En zijn er dingen in die rondleiding die je had willen zien, horen of weten of doen? Wat

er nu niet is gebeurd? Is er iets wat er voor je gevoel ontbrak?

Oei, dat vind ik lastig.

Had je misschien meer in willen zoomen op, in de kamers? Of alle kamers willen bekijken? Of

informatiebordjes lezen?

Nou misschien ook wat meer, ja dat zou misschien wel handig zijn. Ja we hadden het ook over Anne,

maar we hebben over Anne veel gehoord dan, maar ik zou misschien iets meer van de anderen nog

meer willen horen. Daar was misschien iets minder detail, terwijl hun verhaal ook, of nou ja ook, kijk

als je een rondleiding hier hebt gehad, dan kun je ook inderdaad lezen over de anderen dat ze, vind ik

ook wel een. Zou ik wel een meerwaarde (...) en dat je ook inderdaad weet over Miep die gewoon

ehm, quotes, gewoon iets meer. Achtergrondinformatie. Want dan snap je het ook wat meer.

Nog meer context geven.

Ja.

71

Wat is je bijgebleven van de geluiden, in die virtual reality-omgeving?

Ehm, een muziekje op de achtergrond. Maar ik vond het niet per se een heel passend muziekje.

Nee?

Ik vond het wel oke, maar ik had niet het idee (...) het was prima. Nee het was niet een vrolijk

muziekje. Nee, dat denk ik. Oh nee, nu twijfel ik. Nee, het was ehm, het viel niet per se op, anders had

ik het nu wel, zou ik er wel wat van zeggen. Dus in principe zou het wel, is het, was het wel oke.

Kon je hem goed horen?

Ja. Ik vond hem wel, hij was wel goed te verstaan. Ja, zeker.

Wat staat je het meest bij, als je er nu aan terugdenkt?

Misschien toch het einde.

En wat was het einde?

Nou, ik vond het een leuk detail dat hij had verteld dat Peter en Anne op een gegeven moment

verliefd werden. En dat ze het heel fijn vonden om naar buiten te kijken. En de bonen. Dat vond ik

een leuk detail. En wat me ook goed is bijgebleven, over honger hebben, dat Miep vaak op

boodschappen gestuurd werd maar dat het gewoon ontzettend moeilijk was voor haar. En dat Otto

alleen is overgebleven. Dus wel meerdere dingen, maar dat is wel allemaal wel (...) wel goed

bijgebleven.

Heb je het gevoel dat het een samenhangend geheel was?

Ja, zeker. Ik vond het niet dat ik dacht van ehm, ja het liep wel goed over. Ik had niet het idee van

‘wat, wat vertel je me nu?’. Nee, dus dat vond ik wel prima.

Was je al op de hoogte van de details die je te horen hebt gekregen?

Sommige details wel, sommige niet.

Had je nog meer of andere dingen te weten willen komen?

Ja, het was in mijn ogen niet een korte tour, maar het was ook niet per se een lange tour.

Vooral dus gefocust op haar verhaal?

Ja, wat logisch ook is. Maar er is ook zoveel meer, dat zie je ook in het museum terug. Ik denk dat je,

dat dat er wel meer in zou kunnen.

Wat denk je dat de Anne Frank Stichting heeft bedoeld met deze tour? En denk je dat ze dat bereikt

hebben?

Ze proberen je een kijkje te geven in het Anne Frank Huis. Nou dat is opzich wel gelukt. Maar het zou

wel beter kunnen.

In welk opzicht zou het beter kunnen?

Meer details. Ik denk, naar mijn idee was het niet heel lang. Toch?

Hoe lang denk je dat het geduurd heeft?

Zeven, acht minuutjes? Maar ik denk, ik vond het toch leuk om te luisteren.

Maar welke details zou je dan toch willen hebben?

Nou, wat ik ook zei. Over die andere, ook toch meer over, ja ik weet het niet er is zoveel. Dit vind ik

echt een moeilijke vraag. Ehm, toch meer ook over die tijd. Want het was toch wel heel veel op Anne

gefocust. Misschien ook ehm, van hoeveel, over de Jodenster. En wat de regels waren voor Joden

enzo. Om meer een indruk te geven van hoe zwaar het was. Want het was ook natuurlijk, dat zie je

ook wel, dat je toch wat meer detail krijgt. Dat je gewoon meer weet. Dat lijkt mij misschien, een

goed puntje. Ik weet het even niet zeker.

Maar als je denkt aan deze rondleiding, die hebben ze gecreëerd voor mensen die normaal gesproken

niet naar binnen zouden kunnen gaan.

72

Natuurlijk zou het nooit hetzelfde kunnen zijn als er zelf doorheen lopen. Maar ik denk dat het

uitgebreider kan. En ik denk dat ze meer over Joden zelf of in die tijd kunnen vertellen. Natuurlijk

over Anne, maar ook een beetje over die tijd er omheen zodat je een beter beeld krijgt. Want dit was

nu te specifiek.

En zou je dan mensen de keuze daartoe willen geven bijvoorbeeld? Dat ze dan in de rondleiding

bijvoorbeeld op een knopje kunnen drukken, of naar binnen lopen om extra verdieping te geven.

Ja dat lijkt me echt heel leuk.

Heb je dat misschien een beetje gemist ofzo? Om zelf de keuze te maken?

Nee, dat niet. Maar nu je het zegt zou ik denken van ‘oh dat zou ik wel leuk vinden’, maar dat is meer

hoeveel interesse heb je. Maar ik neem aan, iedereen die hierheen komt heeft de volste interesse en

die wil wel weten. Maar ik heb het niet gemist. Maar nu je het zegt denk ik ‘oja’, dat zou wel leuk

zijn.

Heb je het idee iets bijzonders gezien te hebben?

Ja, hij vertelt wel heel, echt wel goed vond. Hij vertelt echt wel goed hoor, het is gewoon dat ik zijn

stem niet zo fijn vond. Eh, ja ik heb zeker wel wat bijgeleerd.

En heb je het idee dat je echt het Achterhuis gezien hebt?

Ja, lastig.

Wat vond je er (...)

Nou, omdat ik toch de details, iets scherper mochten naar mijn idee. Dus het zou, in principe (...) dus

ik zou het iets toch meer details. Gewoon iets scherper. Maar ik vond het wel leuk dat toen ik naar

beneden keek dat ik een paal zag. Dat vond ik wel heel grappig. En misschien toch iets langer in een

kamer. Ik weet het niet, ik was zo, weet je je wilt ook het verhaal horen en dan ben je best wel op hem

gefocust. En dan kijk je ook minder snel rond.

Wat vond je dan dat je niet zelf de keuze had om zelf de kamer te verlaten of binnen te treden, zoals

dat wel normaal als je zelf zou lopen wel (...) dan zou je zelf kunnen bepalen hoe lang je ergens blijft

hangen.

Ja, dan is dat wel een optie. Maar dat heb ik niet als gemis gezien, nee. Maar het is wel een leuk

detail. Maar het lijkt me wel lastig om dat met virtual reality te doen.

Wat vond je ervan, hoe zat het brilletje?

Het brilletje zat eigenlijk wel goed. Alleen de koptelefoon zat wat los, daarom hield ik hem ook steeds

zo goed vast.

Werd je daar niet door afgeleid?

Ehm, nee dat viel heel erg mee. Of althans, ik probeerde gewoon echt te luisteren, nee dat ging wel.

Heb je denk je alles gezien en gehoord, of heb je dat tijdens dat je aan het draaien was dat hij iets zei

en (...)

Ja, minder goed. Want dan wil je goed de kamers zien. En dan wil je, ja dan ben je minder gefocust op

zijn stem. En dat heeft ook wel mee te maken, dat als het wat harder was, en zijn stem is ook niet

hard. Dus dan als je gewoon dat je, als je wat meer durfde te draaien dat je, ja ik was teveel op hem

gefocust, ik dacht van ik moet het horen. Maar soms als ik het omkeek dan hoorde ik hem wat minder.

Dus heb je soms ook dingen niet gezien, omdat je hem aan het beluisteren was?

Ja, ik denk het wel.

Heb je geluiden van buitenaf ervaren? Van buiten de rondleiding, van hier in het café?

Ja, ik had het idee dat er iemand aan mijn tafel zat. Maar dat krijg je wel echt heel erg mee. Daarom

moet je hem echt tegen je aanhouden, je hoort zoveel om je heen. En dat lijkt dan echt alsof iemand in

je gezicht staat.

73

Was het lastig om je daarop te focussen dan, of viel dat mee?

Het viel mee, maar van als het echt druk zou zijn, denk ik dat je daar wel echt moeite mee zou hebben.

Heb je echt gereageerd op die geluiden? Ja, je draaide je om.

Ja, ja.

Ging dat goed? Of werd je een beetje tegengewerkt door je stoel, ofzo?

Nee, nee, nee. Ik hield alleen soms de tafel vast, just in case. Maar ik had wel, alles ging ook wel heel

soepel met het kijken enzo.

En reageerde hij snel?

Ja, hij reageerde wel hetzelfde zoals ik zou reageren.

Werd je daar niet misselijk van? Of duizelig misschien?

Nee, nee. Heel, heel klein beetje.

Hoe kwam dat denk je?

Ja, gewoon omdat het nep is, haha.

Maar dat je je draaide, omdat het te snel ging?

Nee, het was ook gewoon sowieso even wennen omdat er zo’n beeld voor je staat, of dat je zo naar je

beeld kijkt, dus ik denk dat dat even wennen. Maar ik denk dat het in principe ehm, is het echt prima.

Oke, wat vond je een positief aspect van het gebruik van deze bril?

Een positief aspect. Nou dat ik de tour heb mogen meemaken, dat ik nu nieuwe dingen weet, dat ik

toch wel de kamers heb gezien, die ik niet zou kunnen zien als ik (...) ja en ik vond sommige details

wel echt leuk.

Vond je virtual reality daarin dan echt een meerwaarde hebben denk je? Of zou dat ook op een

normaal filmpje getoond kunnen worden?

Nee, ik vind virtual reality toch wel een meerwaarde hebben. Ik denk wel dat je, dat je, jawel, vind ik

zeker wel. Het geeft je toch wel een extra, of in ieder geval toch wel het gevoel dat je er bent. Je kunt

wel naar een filmpje kijken, of naar een tv gaan staren, maar ik vind dit toch wel leuker.

Waarmee heeft dat te maken, denk je?

Ehm, omdat je er midden in zit, voor mijn idee. Je kijkt om je heen en hebt het idee dat je in de kamer

staat. Ik denk dat dat zeker wel helpt, ja zeker.

En een negatief aspect? Is dat er, denk je?

Nee. Ik denk dat dit altijd beter is, dan naar de tv kijken. Zeker met dit. Zeker om mensen het gevoel

te geven dat het Achterhuis is natuurlijk hartstikke bijzonder en ja, dit is het dichtstbijzijnde wat je

kunt (...)

Hoe vond je het om alleen in het Achterhuis te zijn? Tussen aanhalingstekens?

Ja, wel prima eigenlijk. Ja, vond ik opzich wel leuk, inderdaad. Dat was wel fijn. Want je had

inderdaad, je kon wel doen wat je zou willen. Dus dat was prima. En ik had niet het idee dat ik alleen

was, dat ik het eng vond.

Vond je het er realistisch uitzien? Of vond je het gemaakt, ofzo?

Nee, ik vond het er wel realistisch uitzien. Niet te gemaakt, ja het mocht scherper of meer details.

Maar ik vond het er wel gewoon realistisch uitzien. Ik had niet het idee dat ik in een video-spel zat.

Heb je het gevoel dat je iets gemist hebt misschien?

Niet dat ik weet, nee.

Voelde je je betrokken bij het verhaal.

Ja, ja.

74

Is dat meer geworden door de (...)

Ja, ik voelde me wel (...) doordat hij me, ja het is natuurlijk best wel persoonlijk, zeg maar.

Een eigen rondleiding gehad?

Ja, ja, dat vond ik wel.

Wat had je ervan gevonden als je je wel vrij had kunnen bewegen door de ruimtes?

Dat zou ik ook wel tof vinden hoor. Dat zou ik denk ik wel heel tof vinden als dat zou kunnen. Ja,

nee, dat zou denk ik wel meer een toevoeging zijn.

In welk opzicht zou dat een toevoeging zijn?

Nou, ik zou inderdaad, je kunt beter de tijd nemen om bepaalde dingen kan inzoomen. Wat jij

belangrijk vindt, want dat verschilt ook per persoon. Dus dat je daar meer op kunt letten.

Dus dat je je persoonlijke interesse een beetje kunt uitbreiden?

Ja, ja.

En wat had jij dan graag willen zien?

Nouja, meer de details. Maar dat zeg ik de hele tijd al, he? Ik zou misschien wel, wat ik miste was

inderdaad ehm (...) de Jodenster een ding om dat te zien, om te zien hoe dat eruit zag. Ehm, ja het is

misschien heel raar, maar tijdens virtual reality kun je niet ineens een filmpje zien he? Over dat je in

het museum bijvoorbeeld, zie je soms filmpjes over dat ze in de trein naar Auschwitz zitten enzo, om

toch wat meer beeld erbij te krijgen. Misschien zou ik zulke dingen er tussen voegen om even van een

afstandje natuurlijk, niet ineens ‘in your face’, maar wat ze deden met bepaalde beelden, dat ze dat

inzoomde weet je wel? Net als met die centimeters dat ze bepaalde filmpjes er toch bij lieten zien. En

misschien ook het filmpje van Otto Frank dat hij aan het praten is over Anne. Ja, zulke dingen.

En als je eraan denkt dat je het dagboek zelf niet hebt gezien?

Ja, dat wilde ik nog zeggen. Het dagboek.

Vond je dat een gemis dat ze dat niet hebben getoond?

Ja, misschien dat wel. En meer om dat het meer wel, het gaat natuurlijk om het dagboek. Ik zou wel

zelf inderdaad het dagboek zelf willen zien. Ja, omdat het natuurlijk allemaal draait om haar dagboek.

Ja, dat wilde ik zeggen.

Kan je zeggen dat je je een beetje aanwezig voelde, in het Achterhuis?

Ja, jazeker. Jawel, echt wel.

En zijn er eerdere ervaringen die je hebt gehad met virtual reality?

Ja, ik heb een spel gespeeld op virtual reality. Dat ik in een auto reed. En dat ik op een gegeven

moment moest kiezen (...) Moet ik alles vertellen?

Nou, dat niet per se. Maar als je terugdenkt aan die ervaring en het vergelijkt met dit? Is er iets wat je

dan te binnen schiet?

Nou, dat is wel echt het detail. Echt heel gedetailleerd.

Omdat het zulk scherp beeld was?

Ja, scherp beeld en je kon ook gewoon echt even de tijd nemen om ergens te staan waar je zou willen

staan. Dus het ging niet meteen in één keer door.

Dus je kon zelf bepalen waar je (...)

Ja, dus dat was wel, dat maakt het ook wel heel leuk. En inderdaad scherpte, maar inderdaad dat je

zelf kon bepalen waar, moet ik hier nog een keer kijken, of loop ik door.

En als je dat vergelijkt met deze rondleiding, zouden er dan elementen zijn die je hier zou willen

toevoegen?

Ehm (...)

Of hebt gemist misschien, een beetje?

Nou, als je het over dat spel hebt dan, gewoon het zelf rondlopen dat was wel leuk. Dat je zelf kunt

aantonen waar je meer interesse toont en dat je zelf kunt aanklikken van oke, ik ben klaar, hij kan

75

weer gaan praten of hij kan weer door terwijl ik aan het lopen ben. Dat je daar een keuze in kan

hebben.

Heb je veel met je lichaam bewogen?

Op het begin vooral. Op een gegeven moment was ik echt gefocust op hem. Maar in principe, ik kon

wel bewegen en doen (...)

Heb je goed om je heen gekeken in de kamers?

In sommige wel, in sommige wat minder.

Is je iets opgevallen als je denkt aan de keuzevrijheid die je had?

Ehm, je had niet veel keuze toch? Je werd gewoon meegenomen en ehm, dat was het. Ik heb niet het

idee gehad dat ik per se heel veel keuze heb gehad.

Had je het meer willen hebben?

Op dat moment zelf vond ik het prima, maar als ik er nu aan terugdenk dan zou ik het wel (...) maar

dat komt omdat we er nu over praten. Maar in principe heb ik het niet gemist op dat moment.

Had je graag willen aangeven waar je bijvoorbeeld meer informatie had willen hebben?

Ja, dat had ik wel fijn gevonden.

Is er nog iets wat je kwijt wilt over deze virtual reality tour?

Nee, dat was het wel.

Ja, dat zou wel een toevoeging zijn. Het was gewoon te kort. Er was veel meer om te vertellen.

Had je liever gehad dat het langer was? Of in elk geval de optie tot het langer maken?

Ja, ja. Ik had sowieso op ‘ja’ geklikt. Ja een korte versie en de lange versie. Ik denk dat veel mensen

de lange versie zouden doen.

Respondent 4

Vrouw, 24 jaar

Eerste vraag: Wat vond je ervan?

Ehm, waarvan?

In zijn algemeenheid.

Oke. Ehm (...) Ja. Een beetje (...) als een presentatie. Alsof ik naar een presentatie aan het luisteren

was. Ik vond niet echt dat de ruimte goed gebruikt werd, en dat het idee van dat je dit dus ziet en op

verschillende plekken kunt zijn, dat dat echt benut werd. Ik had meer het gevoel dat ik naar die jongen

aan het kijken was. En was iets aan het vertellen, presenteren. En hij stond wel in bepaalde ruimtes.

Maar ik vond niet echt dat dat goed gebruik van gemaakt werd.

Had je meer van die ruimte willen zien?

Ja.

Wat had je meer van de ruimtes? We gaan nu al helemaal, alles door elkaar. Dus misschien is het,

dan stel ik zometeen de volgende vragen…

Ja, misschien is het makkelijker voor je als (...)

Wat wist je voorafgaand aan dit bezoek over de virtual reality rondleiding?

Ehm, niks eigenlijk. Ik wist niet ehm, wat ik zou gaan zien. Ik heb eigenlijk nog nooit een virtual

reality bril op gehad, dus ik wist ook niet hoe dat zou zijn.

Nee?

Dus het was allemaal nieuw voor mij.

76

Kun je in het algemeen vertellen wat je hebt gezien? Wat zou je bijvoorbeeld beschrijven aan een

vriend wat er zojuist is gebeurd?

Oke, ehm. Ik heb niet zo heel veel van het Anne Frank museum gezien voor mijn gevoel. Ik heb

vooral soort van foto’s gezien van hoe het vroeger was. Als een powerpoint presentatie ongeveer. En

dat heeft iemand tegen mij verteld, en het was een jongen die steeds op een andere locatie was in het

huis. En dat.

Had je meer van het museum zelf willen zien, van deze rondleiding?

Ja, ja. Ik vond het zeg maar minder toevoegen om naar iemand te kijken die statisch staat. Zeg maar

het hele idee van zo’n bril, dat je het op doet, is dat je niet door het museum kunt bewegen zelf. En

dan zou je me ook in een ruimte kunnen zetten waar die jongen iets aan het vertellen is met een

powerpoint achter hem. Dat zou hetzelfde idee zijn volgens mij. Dus ik had wel meer movement

verwacht en meer controle zelf ook. Want ik had nu echt nul controle over wat ik zag.

Oke, daar komen we later op terug. Is er iets wat je is opgevallen aan deze rondleiding?

Ehm, ja. Een ding wat ik heel irritant vond was dat die jongen de hele tijd aan het boek zat te aaien

aan de onderkant.

Oh echt?

Gewoon van moment 1 tot moment (...) Hij zat de hele tijd zo te doen. Hij zat de hele tijd door de

zenuwen, zat hij de hele tijd het boek te aaien. Dat. En ehm, wat viel me nog meer op (...) Ja dat

beginshot, snap ik wel dat er toeristen langslopen ofzo, maar er loopt echt maar een groepje van drie

meisjes langs. Toen dacht ik ook even van ja is dit shot niet gelukt? What’s going on?

En waarom denk je dat ze dat shot er in hebben gedaan?

Ja, omdat hier toeristen lopen. Maar doe dan, soort van die lange rij ofzo, weet je?

Om toch een beetje de context te geven van waar je bent?

Ja, ja.

Wat vind je dan dat ze dat alleen maar buiten hebben gedaan? Dat je dan verder kom je dan alleen

maar in een paar kamers. Hier zie je echt buiten de omgeving echt goed. Had je ook meer die

rondgang in het museum willen maken? Dat je echt (...)

Ik had sowieso meer willen zien, omdat het nu sowieso heel statisch (...) Het was gewoon

interessanter geweest als je ehm (...) wat meer had gezien ook van, ik weet niet of we nu alle ruimtes

hebben gehad. Dat in ieder geval, ik had meer willen zien. En ehm, als je het museum doorgaat zie je

ook af en toe filmpjes enzo toch?

Ja.

Ja dat had je nu dus ook helemaal niet. Dus die ervaring blijft dan een beetje weg. Je hebt niet die

ervaring dat je door het museum bent geweest.

Nee, het is wel echt een andere gebeurtenis.

Ja. Dit kan ik ook thuis doen.

Hoe zou je dit dan meer omschrijven?

Als een powerpointpresentatie, ja sorry.

Hoe vond je van die weergave van die virtuele wereld?

Slecht. Was echt pixelig. Vond het ehm (...) daarom dacht ik ook gelijk: waarom gebruik je een

persoon? Als je een persoon gebruikt wil ik soort van emotie op het gezicht zien. En dat kon ik nu niet

echt goed aflezen, omdat het heel pixelig was. Sorry ik ben echt heel negatief.

Nee, ik vind dit heel goed. Dit is heerlijke informatie.

Is er iets wat je wilt verbeteren of veranderen aan de virtuele weergave?

Ja. Ik zou sowieso scherper maken.

77

Ik weet nog niet precies, dat moet ik even navragen bij de mensen van deze afdeling of het aan de bril

ligt of gewoon aan de kwaliteit van de hele film.

Ja. Nouja, opzich, waar het dan ook aan ligt, het zou prettiger zijn als de footage gewoon scherp was.

Dat voegt al veel meer toe aan je, en dan neem je het ook serieuzer. Zeg maar, nu heb je ook het

gevoel dat je denkt, ah oke. Cute filmpje. En wat nog meer ehm, ja ik zou het wat meer dynamischer

maken. Dus dat je meer het gevoel hebt dat je echt door het museum gaat, in plaats van dat je

verschijnt in verschillende ruimtes. Hij staat daar ook maar, weet je wel.

Hoe zou je het meer dynamischer kunnen maken, denk je?

Door hem ook wat rond te laten lopen, en te laten volgen ofzo. Ik heb stiekem ook naar beneden

gekeken en ik zag ook de standaard van de camera’s. Dus dat haddden ze ook wel weg kunnen halen.

Kritisch, haha.

Nee hoor, dat is mij ook opgevallen.

Even denken hoor. Ja ik zou misschien ook de keuze geven om tussen verschillende mensen (...) want

ik kan me ook voorstellen dat je als persoon ook (...) ja je kunt natuurlijk niet altijd kiezen wie jou

rond zou leiden. Maar door deze bril kun je dat dus juist wel aanbieden.

Dat je een man of vrouw zou kiezen?

Ja, of leeftijd ofzo. Zodat je gewoon, net als in een game, kun je ook kiezen wie je bent.

Zou je het dan ook, want nu ben je zijn toeschouwer, zou je dan meer vanuit de ik-persoon willen zien

ofzo? Dat je hem überhaupt niet in beeld hebt?

Ja, dat zou ik echt veel interessanter vinden. Want dan komt die belevenis veel dichter bij. En nu staat

hij veel verder weg.

Vanuit de context van een, gezichtspunt, blikveld van één van de bewoners ofzo?

Ja, bijvoorbeeld. Of vanuit mezelf. Dat ik het gevoel heb als toeschouwer echt door dat museum

meegenomen word door de narrator, zeg maar.

Dus die rondleider gaf niet echt een meerwaarde voor jou?

Nee, nee. Maar dat, misschien was dat wel zo geweest als ik meer emotie had kunnen zien. En, ehm,

ik had ook het gevoel dat deze opzet niet goed genoeg uitgewerkt is. Maar ik ja, nee ik zou het liever

vanuit mezelf beleven denk ik. Of vanuit een van de bewoners. Dan heb je ook meer dat gevoel. Stel

je voor, Anne vertelt ofzo, weet je wel. Dat doet ook al veel meer.

Ja, dat doen ze nu namelijk in de audio-tours.

Ja, dat is veel interessanter.

Wat vond je van de kamers? Heb je alles kunnen zien?

Nee, ik vond het best wel vlak. Ik had het gevoel dat ik naar een soort van projectie aan het kijken

was, wat het ook echt is.

Wat vond je dan van die details die op een gegeven moment in beeld kwamen? En de manier waarop

ze dat (...) dat vond ik ook een beetje een powerpoint

Ja dat wel heel erg. Maar dat snapte ik wel bij deze vorm. Ik vond het niet een positief iets ofzo, maar

het was wel eerst dat ik dacht van: hee die guy staat gewoon steeds in een ruimte en hij is wat aan het

vertellen. Ik wil ook wel meer zien. Dus door die foto’s kreeg ik opzich wel meer te zien. Maar ehm,

ja (...) nee.

Had je langer stil willen staan bij die foto’s? Bij de dingen die ze daarbij vertelden?

Nee, niet per se. Dat vond ik opzich wel goed gedaan. En, maar ik begreep gewoon niet dat, er was

zeg maar wel beweging in de video, maar er was geen beweging in de video. Want hij ging wel in

verschillende ruimtes staan, maar het voegde niet iets voor mij toe dat ik het gevoel had dat het

dynamisch was of dat ik verschillende dingen zag ofzo. Hij had gewoon in één ruimte kunnen blijven

staan eigenlijk, en die powerpointpresentatie kunnen doen en dan had je dezelfde ervaring gehad.

78

Ja, snap ik. Wat vind je bijvoorbeeld van dat je de zolderkamer hebt gezien? Want die is normaal

gesproken niet toegankelijk.

Oja, dat vond ik wel heel leuk. Toen dacht ik hee, deze had ik nog niet gezien. Dat is wel een leuke

toevoeging opzich. Ja.

Zijn er dingen in de rondleiding die je had willen doen, zien of horen, die nog niet aan bod gekomen

zijn?

Ja, misschien sommige dingetjes, dan zeggen ze ook van ehm (...) zo’n boodschappenlijstje, maar dan

zie ik (...)

Een boodschappenlijstje, wat bedoel je?

Ehm, ja Miep ging dan boodschappen halen. En dan stond het boodschappenlijstje achter glas, en toen

dacht ik ‘this is the moment’ dat je dat boodschappenlijstje kan uitlichten. En dat kan juist in zo’n

virtual reality-tour. Dat vond ik wel jammer.

Dat gebeurde niet dus?

Nee. Dat gebeurde niet. En opzich, op een gegeven moment was het ook, toen ging het over die

eikenboom buiten volgens mij, en dat zag ik dan ook niet. Dus als je iets zegt en je hebt het, laat het

dan zien. Dat voegt veel meer toe.

Ja.

Wat is je bijgebleven van de geluiden die je hebt gehoord?

Ik heb alleen hem horen praten. Verder niet echt iets bijzonders.

Wat staat je het meest bij van deze rondleiding?

Ehm, ja de soort van specifieke verhaaltjes. Zeg maar, een soort van, zoals dat boodschappenlijstje.

En niet soort van de, de (...) ja misschien kwam dat voor mij wel omdat ik sommige dingen dan wel

weet en sommige dingen, de dingen die ik niet wist pikte ik er dan uit want dat vond ik dan

interessant. Zoals dat verhaal dat ze op een gegeven moment verliefd werd op die jongen en dat ze,

dat heb je dan op een gegeven moment duizend keer gehoord en dan denk je, oke. Dus dat was me

wel bijgebleven.

Ehm, heb je het gevoel dat het een samenhangend geheel was, dit wat je net gezien hebt?

Nee. Nee. Ik was gewoon steeds in andere ruimtes en toen vertelde hij wat.

Steeds een anekdote over die ruimte, toch? Of over wat er daar heeft plaatsgevonden?

Ja, ja. Maar ik weet nou niet of hij aan de hand van jaartallen gebaseerd heeft. Want dat zou wel fijn

zijn. Ik denk het niet, want anders zou me dat wel zijn opgevallen.

Nee, volgens mij heeft hij niet veel jaartallen genoemd.

Want dat vind ik altijd wel fijn aan geschiedenisverhalen, dat ik het voor mezelf in een tijd kan

plaatsen.

Nee, volgens mij niet. Volgens mij is het helemaal niet gedaan. Volgens mij is het meer gegaan, het is

wel volgens mij van begin tot het einde gedaan. Van het begin dat ze moesten onderduiken tot het

einde dat ze werden verraden. Dus in dat opzich wel in chronologische volgorde. Maar niet, in alle

ruimten.

Wat zou een verbetering kunnen zijn? Heb je aanbevelingen?

Ja, alles. Weet je als ik zoiets zou maken, zou ik het veel meer aan de hand van een storyline doen, en

veel meer soort van filmisch maken in plaats van een powerpointpresentatie. Want als het filmisch is,

dan heb je ook echt iets aan die dingen zoals beeld en geluid en, zeg maar, die voegen dan echt iets

toe. Als ik het voor me zie, dan zou ik ook veel meer Anne horen praten. Of ehm, dat je dan

omgevingsgeluiden hoort als je dan ergens bent, dat lijkt me wel redelijk belangrijk om iemand het

gevoel te geven dat hij ergens is. Ben ik op een zolderkamer, laat het een beetje kraken. Als het daar

zo is. Dus dat. Ik zou het wel fijn vinden om aan de hand van jaartallen iets te horen. En een verteller

die ik niet per se hoef te zien. Ik vind dat niet echt iets toevoegen.

79

Ja, ja.

Ik zou het alleen willen horen. Want ik vind het wel fijn dat iemand iets aan het vertellen is. En

misschien soms ook filmpjes instarten, want dat is helemaal niet erg. Als je door het museum loopt is

dat ook zo.

Nee, en er worden wel foto’s getoond.

Dus waarom niet ook zo’n filmpje? Dat. En dus vanuit mijn eigen oogpunt beleven dus. Laat mij maar

gewoon rondkijken, weet je wel. Er hoeft niet een guy te zijn die dan zegt (...) Maar het kan wel dan,

als hij niet in beeld is dat hij gewoon zegt van ‘heb je gekeken, daar staat namelijk bla bla bla’.

Ja, oke.

En als je denkt aan de algemene informatie-boodschap die je hebt gekregen, welke informatie heb je

dan gekregen door deze rondleiding?

Ehm, algemene informatie over het huis, maar voornamelijk algemene informatie over waar de Frank-

familie zat, met wie, wie er dan weer bijkwam, en wanneer ze weg zijn gegaan.

Wist je alle details als die je had gehoord?

Nee.

Oke, Had je meer of andere dingen te weten willen komen?

Ja. Meer details. Meer soort van dingetjes.

Meer details over de ruimtes? Over de verhalen? Of anekdotes?

Niet per se over de ruimtes zelf zeg maar. Ik snap wel dat die ruimtes belangrijk zijn, maar er hebben

ook soort van verhalen in die ruimtes zijn er geweest.

Dus anekdotes uit die ruimtes?

Ja. Ja dat zou ik wel interessant vinden.

En ook misschien ehm, algemene context over de oorlog? Of dat niet per se?

Ja, ja. Leidt het iets meer in. Maar dat is ook sowieso, nu had ik ook, nu ga je er blind in ofzo. Geef

iets meer context, ja.

Wat heb je geleerd van deze rondleiding?

Dat Miep de boodschappen deed. En verder eigenlijk niet zo heel veel.

Wist je dat nog niet, dat Miep de boodschappen deed?

Nee, wist ik niet.

Wat is je het meest bijgebleven?

Ehm, dat die jongen de hele tijd de onderkant van het boek bleef aaien. Maar echt, de hele tijd.

Seriously, als je zo’n filmpje opneemt, dan valt het iemand op een gegeven moment toch wel op dat

die jongen de hele tijd de onderkant van het boek aan het aaien is. Waarom is jou dat niet opgevallen?

Weet ik niet, maar het is voor mij (...)

Je moet maar een keer opletten als je de volgende (...)

Ik heb het ook wel gezien inderdaad. Maar niet dat het zo opvallend is, maar wel dat hij ontzettend,

nou niet onzekere indruk maakt, maar hij is geen professional hierin.

Nee, nee als je iemand dit laat doen, dan moet het iemand zijn die gewend is ergens voor te spreken.

Ja, inderdaad.

Dat vond ik inderdaad ook wel slecht. Dat vond ik geen goede productie.

Wat denk je dat het museum heeft bedoeld met deze tour? Wat hebben ze willen bereiken?

Je een ervaring geven van het museum, zonder dat je er daadwerkelijk doorheen gaat.

Vind je dat geslaagd?

Nee. Maar ik ben ook echt door het museum geweest. Dus ik vind niet (...), nee.

Hoe denk je dat ze dat beter hadden kunnen doen dan? Denk je dat ze gewoon niet (...)

Ik denk wel dat, zo’n tour is wel heel goed. Je moet alleen gewoon goed uitvoeren. Het idee is heel

leuk.

80

Ja.

Maar je moet ook de productie goed doen. Het filmen goed, echt de belevenis goed meegeven. Want

anders doet het weer af aan je museumervaring denk ik.

Ja. Ja dan valt het misschien juist op dat het niet, of tenminste minder, geslaagd is.

Heb je het gevoel iets bijzonders gezien te hebben?

Nee. Nee, echt one in a million youtube filmpjes die je kunt aanklikken.

Haha.

Ja echt, sorry.

Heb je wel het idee dat je in het Achterhuis bent geweest?

Ja, slightly. Het zijn ook dingen die ik op internet kan opzoeken.

Dus je vond het niet echt een meerwaarde dat je dat ding op had?

Nee. Ik heb niet het gevoel dat er gebruik is gemaakt van de functies die zo’n bril heeft.

Had je al eerder zo’n bril gebruikt?

Nee.

Wat vond je ervan?

Ik vond het pijn doen aan mijn neus.

Ja? Hadden we hem niet goed opgezet?

Het deed in ieder geval een beetje pijn aan m’n neus.

Leidde dat af van hoe je dat ding aan het bekijken was? Heb je veel geluiden gehoord van buitenaf?

Ja.

Was dat een afleiding, storend ofzo?

Nou, ik vond het ook niet erg. Want aan de ene kant, je weet dat je in een ruimte bent en dat er andere

mensen zitten. Dus soms is het ook wel prettig om te horen dat er andere mensen zitten. Ik vond het

niet per se erg.

Hoe merkte dat je reageerde op de beelden en geluiden? Heb je veel gedraaid?

Ja, ik heb best wel veel gedraaid. Ik heb zelf ook wel veel rondgekeken zeg maar.

Heb je daar dan het gevoel dat je iets gemist hebt? Dat je net naar links keek en dat het geluid van

rechts kwam, of andersom?

Nee, nee. Ik had het gevoel dat het best wel statisch was. Ik zag niet een muis lopen ofzo.

Heb je last gehad van misselijkheid of duizeligheid?

Nee.

Wat vind je een positief aspect van het gebruik van de bril zelf? Vond je dat het gebruik van virtual

reality een meerwaarde was? Of had het ook gewoon een filmpje kunnen zijn, bijvoorbeeld?

Het had ook gewoon een powerpointpresentatie kunnen zijn. Ja, nee. Niet per se. Het is niet goed

benut.

Nee, niet alle mogelijkheden zijn ehm (...)

Wat is je algemene gevoel over deze ervaring?

Meh. Ik vond het wel geinig om een keer zo’n bril op te hebben. Dat vond ik wel leuk. Maar verder

vond ik het niet zo heel goed.

Hoe voelde het om alleen aanwezig te zijn in het Achterhuis? Voelde je je aanwezig?

Ehm, ja dat was wel leuk. Het was wel leuk om het, ja dat was inderdaad wel leuk. Dat je het gevoel

hebt, want dat is nooit in het museum, dat je helemaal alleen er bent. Dus opzich mocht die jongen

ook wel weg.

Dat je echt alleen bent?

Ja, dat heeft wel iets leuks eigenlijk.

Ja, het maakt speciaal natuurlijk.

Vond je het er realistisch uitzien?

81

Een beetje plat. Eerst wist ik nou ook niet of hij echt in de ruimte stond, of niet. Maar op een gegeven

moment wel. (...) Of misschien voor een green screen. Maar het zag er eerst in ieder geval (...)

Heb je het gevoel dat je iets gemist hebt?

Nee, nee.

Voelde je je betrokken bij het verhaal? Is er iets relateert aan jouw leven?

Ehm, nou dat ik ook in Amsterdam woon. Het is een heel stuk leuker om dat een beetje uit te diepen.

Zo van, waar stond dit huis. Waar we het net ook over hadden, van welke buurt.

Meer context ofzo?

Ja, we wonen toch in dezelfde stad.

En wat had je ervan gevonden als je je wel vrij had kunnen bewegen door die kamers?

Chill.

Had je dat gedaan?

Dan had ik meer bekeken. Meer dichterbij dingen gegaan enzo. Nu moest ik een beetje m’n aandacht

verdelen tussen hem en kijken.

Lukte dat? Of had de ene de overhand?

Ja, ik keek soms. En soms dan dacht ik, ik moet ook even kijken, want misschien doet hij iets ofzo.

Maar hij deed helemaal niks.

Wat had je graag willen zien? Had je graag langer ergens tijd doorgebracht? Of had je bepaalde

details langer willen kijken?

Ehm (...)

Of had je misschien zelf de keuze willen (...)

Ik had meer details willen zien, ja. Dan had ik langer willen kijken. Maar zoals het nu was ingericht

had ik niet langer willen kijken.

En als je denkt aan de details, wat had je dan langer willen bekijken?

Ehm, je hebt toch bij de zolder ook nog zo’n kamer? Zo’n office, of was het een keukentje?

Ja. Ja die hebben we helemaal niet gezien volgens mij. Die had ik wel willen zien.

En als je denkt aan het feit dat je het dagboek zelf niet hebt gezien, had je dat graag willen zien? Het

boek is niet in beeld gebracht namelijk.

Ja, ook wel jammer. Misschien, bladzijdes ofzo. Was wel leuk geweest ook.

En had je dat misschien willen zien in de, dat het in beeld gebracht was in de zaal waar het zich nu

bevindt? Of had hij het bijvoorbeeld vast kunnen houden?

Nou, niet per se ofzo. Of gewoon in het beeld. Dat terwijl er iets over verteld werd, dat ik die

bladzijdes zag.

Had je dan eigenlijk ook, in de rondgang door het huis meer, de ruimtes willen zien zoals die voor de

reguliere museumbezoeker te zien zijn? Dat je echt het museum bezoekt, in plaats van een aantal

kamers?

Ja, ik denk dat je twee dingen kunt doen. Dat je of zeg maar het filmpje kunt maken waardoor je de

belevenis van de oorlog en de belevenis van het huis, dat je dus meer de functies gebruikt op die

manier, meer filmisch en story. Of op de manier dat je echt door het museum kunt bewegen en echt

dezelfde beleving hebt alsof je door het museum gaat.

Ja.

Dus ik denk dat je twee kanten uitkan. En dit was net niks.

Welk onderdeel van deze virtuele rondleiding sprong er het meeste bovenuit? En waarom?

Ehm, ik vond alles een beetje hetzelfde. Vooral ook, omdat hij deed het opzich wel goed, en hij sprak

een beetje monotoon, en elke ruimte zag er redelijk hetzelfde uit. Het was niet heel anders.

Dus er was geen enkel onderdeel waarvan je dacht, dit is (...)

82

Nee.

Oke, hoeveel tijd denk je dat het geduurd heeft?

Een kwartiertje ofzo? Zat ik er toch dichtbij.

Voelde je je aanwezig?

In het huis?

Doordat je die bril ophad. En je kon om je heenkijken. En je was afgesloten van alle (...)

Een beetje. Dat vond ik het leukste aspect. Dat je alleen er was. Dat was wel echt leuk. Maar verder

had ik niet echt het gevoel. Zeg, als je door een museum heengaat, ik heb niet echt die tussenruimtes

ofzo gezien. Niet het gevoel dat ik in het museum ben geweest. Ik heb het gevoel dat ik ruimtes van

het museum heb gezien.

Werd je gestoord ergens door? Wanneer je je wilde omdraaien of bewegen?

Ehm (...)

Of ging dat allemaal soepel?

Nee, dat ging wel soepel.

Zou je deze virtuele rondleiding aanbevelen aan familie of vrienden?

Ehm, nee.

En als mensen normaal gesproken niet het huis in kunnen?

Dan opzich wel, dan krijg je er wel iets van mee. En dan heb je iets te doen terwijl iedereen door het

huis gaat. Maar ik zou niet zeggen van, dan zou ik misschien eerder zeggen kijk een paar boeken

door.

Nu gaat het even over de mate van interactie. Wat is je opgevallen aan de mate van keuzevrijheid die

je had?

Ik had niet zoveel keuzevrijheid.

Had je dat meer willen hebben?

Ja, ik moest nu soort van. Hij trok me gewoon mee, met aandacht, dus je moest soms wel naar hem

kijken.

Wat had je graag willen doen of willen zien?

Ik had gewoon graag zelf meer willen kijken, meer details willen zien. Meer geluidjes willen horen

die soort van de sfeer creëren, zoals de wind. Een krakend huis. Andere mensen die rondlopen

bijvoorbeeld, als dat de bedoeling is. Dat.

Wat vind je ervan dat de route vooraf bepaald is?

Ja, dat is misschien wel leuk dat je verschillende opties hebt.

Had je graag zelf willen kiezen? Had je willen zeggen, oke nu ga ik naar deze kamer en nu naar die

kamer (...)

Ja, wel als het zo ingedeeld is. Want nu ga je gewoon door het museum en er is een route en die volg

je. Maar hij deed ook maar wat. Dus misschien is het dan wel leuk, dat je zelf kunt kiezen. Ik vond dat

er niet echt in tijd, ja wel chronologisch, maar niet echt in de tijd geplaatst dingen verteld werden. Dus

misschien is het wel leuk dat je zelf een soort van route kunt kiezen.

Oke, dan zijn we denk ik aan het einde gekomen van deze (...) heb je nog iets wat je kwijt wilt, als je

denkt aan deze (...)

Ja, je zou er echt heel veel mee kunnen denk ik. Dus het is jammer dat dat nog niet gebeurt. Want ik

denk echt dat het leuk is voor mensen die inderdaad het huis niet door kunnen, maar dan dus stel je

voor, je gaat allebei zo’n museum in en mensen zijn door het huis heen geweest, en ik heb

bijvoorbeeld die bril opgehad. Dan zou het leuk zijn dat ik ook iets toe te voegen heb, of iets leuks te

vertellen. Doordat ik die bril op heb gehad. En dat gevoel heb ik nu niet. Dus make it an experience.

83

Respondent 5

Vrouw, 57 jaar

Wat wist je voorafgaand aan dit virtuele bezoek over deze virtuele rondleiding?

Van het Anne Frank Huis of van de virtual reality rondleiding?

Van de rondleiding zelf.

Nee, eigenlijk niet. Ja je hebt wel wat verteld, maar ik wist eigenlijk niks. Want het was, ik ben zelf

wel in het Anne Frank Huis geweest dus ik dacht eigenlijk dat ze dat (...) zo’n hele, de loop zouden

filmen. Maar niet zo. Dat had ik niet verwacht.

Wat vond je ervan?

Ik vond het heel ehm (...) inspirerend.

Waarom vond je het inspirerend?

Ik vond het heel erg, omdat het anders is, omdat ik natuurlijk al geweest ben hier, en al die kale

kamers gezien heb, was het heel erg leuk dat als je in een kale kamer staat dat het opeens ingericht

was, dan kon je je echt inleven in die mensen. En ook dat verhaal van die bonen dat is ook iets wat je,

nou dat wist ik niet. Dat is gewoon leuk.

Een leuk detail.

Ja. En ehm, het gaf veel meer beeld aan het verhaal dan dat je alleen zelf daar rondloopt.

Hoe komt dat denk je?

Door die extra beelden die je erbij krijgt. Als hij in een kamer staat en je krijgt opeens een ingerichte

kamer te zien, hoe het bed stond en hoe ehm, boeken daarop lagen, dan krijg je een echt beeld. Echt

een idee van hoe het was vroeger. En eigenlijk, ik heb er zelf rondgelopen, was het veel groter nu dan

dat ik het in mijn beleving had. Het Achterhuis.

De kamers waren in de virtual reality rondleiding leek het groter dan in de echte rondleiding?

Meer huis.

Hoe komt dat denk je?

Dat komt denk ik omdat ik daar alleen was, in de virtual reality bril. En niet met acht honderd andere

mensen.

Vond je dat fijn dat je alleen was? Wat vond je ervan dat je alleen was?

Ja ik vond het fijn. Heerlijk alleen, ik vond het echt heel erg spannend om alleen door dat huis heen te

lopen.

Hoezo spannend?

Omdat er geen mensen omheen stonden. Dit was gewoon voor mij alleen.

Maar had je niet zoiets van oh wacht, kijk daar, dat je dat wilde delen met iemand?

Nee, het ging te snel. Nee ik werd er in gezogen. Maar ik moest wel steeds, dan was ik hem weer

kwijt, dan moest ik helemaal naar rechts kijken, dan stond hij bij die deur en aan de andere kant

gebeurde er wat.

Ja, ja. Hoe ging dat?

Dat vond ik een beetje jammer. Daarom moest ik steeds met m’n hoofd links en rechts. En dan ging

het geluid uit, aan, uit, aan, uit, aan. Ja. Dat vond ik wat minder. Dat was in die woonkamer, nee de

slaapkamer van papa en mama.

Wat gebeurde er daar dan?

Nou, dan stond hij daar. Of het was in het gangetje. En dan moest ik steeds ehm, m’n hoofd draaien.

En dan ging het geluid uit en aan. Dat was minder.

Dus je hoorde hen zeg maar (...)

Ja, dat haalde wel een beetje het verhaal eruit.

Was je dan de hele tijd bezig met hem opzoeken?

84

Ja.

Ging je naar hem toe?

Nee, ik ging niet naar hem toe.

Nee, ik bedoelde draaide je naar hem toe?

Ja, want ik vind het altijd fijn om te kijken naar iemand die praat. Niet alleen maar een geluid. Als ik

weet dat hij er staat. Als ik weet dat het alleen maar een ondertiteling is, of een (...) dan is het anders.

En hoe heb je dan opgelet wat er in die kamers te zien was? Of was je meer op zoek naar hem?

Ik was ehm, op zoek naar hem en het geluid. En daardoor miste ik teveel.

Ja?

Ja. Ja want ik zat te kijken naar hem, en toen draaide ik m’n hoofd om en toen zag ik opeens een

ingerichte kamer. Toen dacht ik oh, ja die foto ja, ja die foto die er op komt. Nou dat dus.

Oke, en als je kort zou moeten beschrijven aan iemand anders, hoe zou je dat doen denk je? Hoe zou

je dat ehm (...)

Jeetje. Ehm, een wandeling door het, nou niet echt door het hele Anne Frank Huis, want volgens mij

heb ik nog wat kamers gemist. Ehm, maar ik vind het achtergrondinformatie wat meteen binnenkomt

vind ik zo leuk.

Hoe bedoel je dat?

Nou, zoals die kamer. Bijvoorbeeld die slaapkamer van Anne Frank, dat ze met die huppelepup met

die man moet slapen, en dat ze niet met elkaar kunnen omgaan, en dat ze niet (...)

Achtergrondinformatie die ze geven?

Ja. En ehm, als je het verhaal al weet, als je het boek gelezen hebt, dat heb ik, maar dat is misschien

vijfendertig jaar geleden dat ik het gelezen heb. En ehm, ik weet er natuurlijk wel wat van, en ehm

dan loop je hier in de rondte en dan is het zo druk en dan heb je geen zin om alles te lezen. Dus dit is

veel leuker, veel informatiever dan gewoon een echte wandeling daar door te lopen.

Oke, is er iets wat je is opgevallen als je terugdenkt aan de algehele ervaring? Positief of negatief?

Als je denkt aan hoe het is weergegeven, het beeld en het geluid.

Nou het geluid was klote, dat ging niet goed.

Kun je uitleggen waarom het geluid niet goed was?

Omdat de rechterkant het niet deed, en links deed het wel. En toen deden ze het opeens weer allebei,

en toen deden ze het niet. En toen was er gewoon iets niet goed met het geluid. Daar word je door

afgeleid. Dat is jammer. Opgevallen, wat me verder is opgevallen

Als het iets is hoor.

Nou, die zolder. Ik wist helemaal niet dat er een zolder was. Want volgens mij kom je er niet.

Nee, normaal gesproken niet. Ten eerste er is maar één ingang, die zoldertrap. En het is een heel

broze vloer.

Maar het is net alsof je inside information krijgt. Dat is leuk. Eigenlijk hadden ze die keuken er ook in

moeten doen. Dan heb jij inside information. Wat andere mensen die daar doorheen lopen niet

hebben. Ja ik voel me bevoorrecht dat ik deze VR-tour heb mogen doen.

Oke, en hoe vond je het als je denk aan de beelden enzo? Is je daar iets van bijgebleven? Wat vond je

van de kwaliteit van de beelden bijvoorbeeld?

Bedoel je de kwaliteit van het hele filmpje? Want dat vond ik nogal korrelig. Dat was niet heel erg

reality.

Vond je dat een afleiding?

Nou in het begin wel, maar later wen je eraan. Dat hij niet heel duidelijk in beeld is. Ja, dat.

En wat vond je er verder van, dat bepaalde kamers wel werden getoond en anderen niet?

85

Nou, dat vond ik. Ik dacht, hee ik mis wat. Ik weet niet wat ik mis, maar ik miste nog wat. Want ja

(...) maar dat was niet erg, want ik kreeg de zolder te zien.

Wat vond je van de kamers? Vond je alles goed te zien als je in zo’n kamer was?

Kon ik alles zien? Nou ik was eigenlijk gefixeerd op het extra beeld wat er zou komen. Hoe het

ingericht was. Dus ik heb eigenlijk niet linksom en rechtsom die kamer ingekeken.

Je hebt alleen op de foto gekeken?

Ja, een heel klein stukje snel. Maar ik wilde die foto goed bekijken en me inleven in hoe dat eruit zag.

Oké, en wat vond je dan van die andere details die naar voren kwamen? Zoals de groeimeter? Sprak

dat tot de verbeelding?

Ja. Zeker omdat het ook, je ziet het, er wordt over verteld, er wordt gezegd dat ze zoveel centimeter

gegroeid is. Nogmaals als dat gewoon langsloopt in een rij, dan blijven dingen niet hangen. Dan heb

je gewoon teveel mensen. Ik denk dan ik wil eruit. Omdat het te druk is. En dit is echt je eigen

rondleiding.

Een privé rondleiding.

Wat vindt u van het feit dat u de zolderkamer heeft gezien, deze kamer is voor het normale publiek

namelijk niet toegankelijk.

Nou helemaal hoezee, haha. Helemaal top vind ik dat. Ik wist er niets van. Ik wist niks van die zolder.

Ben jij wel eens op die zolder geweest? Nou, ik wist helemaal niet dat ze, jawel want ze ging stiekem

met hem altijd uit het raam kijken naar de boom, dat is waar. Maar ik had niet gerealiseerd dat het, dat

het de zolder was. En dat het ook zo groot was.

Heb je toen om je heen gekeken op die zolder? Want hij gaat niet mee toch? Want hij is niet op zolder

toch? Het is alleen de beelden (...)

Nee, hij is wel op zolder. Want hij zegt van ‘en dit raam’, o nee, dat was een andere kamer. Nee ik

heb om me heen gekeken (...) naar waar ze dus de levenswaren allemaal bewaren (...) is hij nu wel op

die zolder of, nou dat weet ik niet meer? En door welk raam ze kijken en die boom. Eh ehm, ja ik heb

wel een beetje om me heen gekeken.

Had je dan ook niet naar buiten willen kijken door het raam, als hij dat zegt?

Eigenlijk wel. Ja. Maarja, ik weet dat de boom zielig is, ik weet niet of hij er nog is?

Op dit moment is de boom een stronkje.

Zijn er dingen waarvan je denkt dat je ze niet hebt gezien of gehoord die je wel graag had willen

weten? Aan bod gekomen?

Ehm, nee. Het is heel summier. Het is een hele summiere eh, inlichting die je krijgt over het, hij kan

ook niet het hele boek gaan zitten voorlezen, en de hele geschiedenis.

Maar had je meer willen weten misschien?

Nou, ik vroeg mij af op een gegeven moment, want hij zei dat als ze in de badkamer het water door

lieten lopen, dan kon het gehoord worden beneden door de werknemers en dan kwamen er nieuwe

mensen wonen, ik ben de naam alweer kwijt, die kregen de kamer, die kregen een kamer. En, maar

dat was eigenlijk ook de eetkamer, werd het, het werd de woonkamer. En toen zei hij, daar aten ze en

‘s middags aten ze ook met de werknemers.

Oh echt?

Toen dacht ik, of ik heb hem verkeerd geïnterpreteerd, maar toen dacht ik wat raar. Want ze moeten

heel voorzichtig zijn vanwege dat water, dat niemand dat hoort, en toch hebben ze ‘s middags gegeten

met z’n allen in die kamer van dat stel. Weet je die naam?

Nee. Maar volgens mij wisten sommige werknemers zoals Miep Gies, die wist er wel van. Maar niet

alle anderen. Dus als die alleen waren, waren ze waarschijnlijk naar boven om het eten te brengen.

86

Maar had je dan op zo’n moment graag willen terugspoelen ofzo? Of had je het willen pauzeren? Of

nog een keer willen horen?

Ja, want je gaat twijfelen aan je eigen gehoor. Nou is die al niet zo haha. Want ik dacht he heb ik dat

nu wel goed gehoord. Ja dat zou inderdaad wel, maar toen dacht ik van laat maar.

Oke, is er iets bijgebleven van de omgevingsgeluiden in de, van de geluiden in de?

Je bedoelt in deze omgeving? Dat krijsende kind?

Nee dat komt later haha.

Waren er geluiden, nee weet ik niet. Waren er geluiden? Hij praatte.

Nou, in het begin sta je buiten (...)

O ja,

En dan komen er geluiden en kijk je om je heen.

Ja en dan komen er fietsers.

Ja ik vond dat wel grappig maar dat hebben ze later helemaal nergens anders meer gedaan.

Is er iets wat je het meest bijstaat?

Het meest? Nou, ik vond die foto’s die ze op die kamers deden die vond ik echt heel gaaf.

De details die je dan zag?

Ja. Want anders is het gewoon een saaie rondleiding. Kijk het is natuurlijk niet saai hier, want het is

natuurlijk een verhaal. Maar door het een plaatje te geven, heeft het verhaal veel meer inhoud.

Ja. Heb je het gevoel dat het een samenhangend geheel was?

Ja, ja. Ja want hij liep van de ene kamer naar de andere kamer. Maar toch had ik eh, dacht ik op een

gegeven moment he, staan we nu al op zolder.

Ging het niet te snel?

Nee, niet te snel. Maar opeens waren we op zolder. En ik dacht we zijn er nog niet. Want ik dacht

eigenlijk dat we nog die keuken zouden zien. En die werkkamer.

Had je alle kamers willen zien?

Ja.

Had je misschien keuze willen hebben voor die kamers? Om er wel of niet eentje (...)

Nee, dan moet je weer aan het werk. Nee, gewoon eh (...)

Dus je vond het wel goed dat je niet zo heel veel interactie had met (...)

Ja, dat vond ik niet nodig. Het is een verhaal, ik zit hier, ik zit te kijken naar de inhoud van het Anne

Frank Huis, dan wil ik ook alles zien. Stel je voor dat ik niet kan lopen, dan heb ik de rest niet gezien.

Wat was dan denk je de meerwaarde dat het in 360 graden was? Want het had ook een filmpje kunnen

zijn?

Ja. Ja, maar het kwam ook door het geluid. Dat ik niet zoveel (...) Dat kwam ook omdat ik niet zoveel

kon draaien.

Dus je hebt niet zoveel gedraaid?

Ik heb niet zoveel gedraaid. Ik was eigenlijk ehm, jawel ik heb wel gedraaid in alle kamers. Weet je

wel, een beetje zo in alle kamers.

Maar omdat het geluid slecht werkte als je draaide (...) heb je niet teveel gedraaid?

Nee, niet teveel gedraaid.

Is er iets wat je er misschien aan zou verbeteren?

Verbeteren, ik weet niet of het verbeteren is, maar ik zou het veranderen. Wel al die kamers erin. Dat

maakt het juist exclusief dat je dat gezien hebt.

87

Oke, nu gaan we het even hebben over de boodschap hebben die je hebt gekregen. Welke informatie

heb je verkregen? Waaruit bestond de info?

Uit de tekst van die jongen.

En wat deed hij?

Hij las voor uit een boekje. En hij vertelde.

Wist je die dingen die hij vertelde al?

Nou, niet van die bonen. Want dat vertelde hij, en dat wist ik eigenlijk niet. Ehm, ik snapte ook niet

waarom is dat ene kind bij de moeder en dat andere kind moet bij zo’n vent slapen. Dat vond ik raar.

Maar ja, dat zijn de beslissingen van toen.

Volgens mij was het met de gedachte dat de één een echte puber was en de ander nog kind, dus dat

het dan iets minder ongemakkelijk met een volwassen vent was. Maar niet echt helemaal natuurlijk.

Ja, ja. En verder, wat was de vraag ook alweer?

Welke informatie heb je vooral gekregen?

Nou, dat.

Wat is je het meest bijgebleven?

De bonen, de bonen. Ja, echt de bonen.

Wat was er met de bonen?

Die stortte naar beneden. Ja, nee, ze hadden vier zakken bonen ofzo en die moest hij naar boven

brengen en die laatste zak brak aan de onderkant en die gingen over de trap naar beneden. Nou dat is

een leuk detail.

Een leuke anekdote.

Een anekdote waar ik niets van wist. Ja, het staat zelfs in het boek, maar dat zijn van die kleine

futiliteiten, die vergeet je weer. Maar ik vond het juist, omdat ik nu ook die zolder zag, ga ik dat niet

vergeten.

Oke, wat denk je dat ze bedoeld hebben met deze rondleiding? En denk je dat ze daarin zijn geslaagd?

Ik dacht dat het voor mensen was die niet konden lopen? Of blind, onee blind kan natuurlijk niet.

Voor gehandicapten ofzo.

En denk je dat het een geslaagde vervanging is voor deze mensen?

Ja, nou opzich wel. Maar dan nog, zou ik er nog wat kamertjes bij doen. Gewoon het hele verhaal. Het

is al zo erg dat je gehandicapt bent, laat ze dan nog wat extra’s zien.

Heb je wel het idee dat je iets bijzonders gezien hebt?

Ja, ja vind ik wel.

Heeft u het idee het Achterhuis gezien te hebben? Wat vond u er goed aan, wat minder?

Nou dat heb ik al de hele tijd gezegd.

Heb je meer inzicht en begrip gekregen in het verhaal van Anne Frank?

Meer inzicht, ja zeker. Het is nu heel duidelijk.

Oke, we gaan het nu hebben over de werking van het systeem. Wat vond je ervan? Hoe vond je het om

hem te gebruiken?

Ja, leuk. Ik heb natuurlijk vaker zo’n bril op m’n kop gehad.

Had u al eens eerder zoiets gebruikt?

Ja, ik heb heel veel (...) ik heb in drie maanden tijd, heb ik ‘m denk ik wel vierhonderd keer op mijn

hoofd gehad.

Moest je hem dan ook iedere keer zelf testen en dan bij iemand opzetten?

Ja.

En hoe ging dat in z’n werk? Of kun je misschien in jouw woorden vertellen hoe dit ging?

88

Nou die bril ging in de machine, of nou nee de telefoon ging in de bril en dan ehm, moest je de bril

opzetten. En dan kwam je in het beginscherm. Zou het moeten zijn. Ware het niet dat we in de

bibliotheek terecht kwamen en de weg kwijtraakten, en uiteindelijk dat ding toch nog weer gevonden

hebben. Maar toen werkte het geluid niet, en toen kregen we klein beeld, en toen moesten we het weer

in groter beeld zetten, en toen had Sabine dat gevonden dat grotere beeld, en toen kreeg ik het weer op

mijn hoofd, en toen zat ik opeens weer in een zwart beeld, en in een klein beeld. En toen moest ik het

zelf weer op 360 graden zetten. Nou uiteindelijk ging die het dus doen, op 360 graden maar toen deed

het geluid heel slecht. Links deed het wel en rechts deed het niet. Als ik met m’n hoofd naar rechts

draaide, deed rechts het, en als ik dan weer naar links draaide, want dat moest ik af en toe doen in die

kamers, dan deed rechts het niet meer. Dus dat was eigenlijk heel vervelend.

Maar dat was vooral het opstarten, dat duurde nogal (...)

Het opstarten duurde even. Het was niet even ‘zet hem even op’.

Wat vond je ervan dat het zo lang duurde?

Nou, dat vond ik vooral klote voor jou. Kijk, dat is technologie. Die willen toch nooit meewerken, wat

je wil.

Was ‘ie comfortabel?

Op mijn neus was hij een beetje, hij hing. Hij hing op m’n neus. Ik vond het niet lekker zitten.

En hij kon niet strakker, om het zeg maar weer omhoog te tillen.

Uitgelubberd, denk ik.

Ja, misschien wel. Wat vond je van de kwaliteit van de beelden?

Ik vond het erg korrelig. Ik vond het niet zo heel duidelijk beeld. Maar misschien kon ik wel wat

veranderen. Dat heb ik vergeten te doen. Bovenin zit een wieltje, en dan kun je scherper stellen.

Was dat bij die ander ook?

Ja, dat was bij die ander ook. Maar ik heb niet eh, aan gewield.

Maar als je dat vergelijkt hoe dat bij een eerdere ervaring werkte, de virtual (...)

Ja, maar dit was een echte (...) o nee, ik had ook een filmpje. Eh, die was wat duidelijker.

In welke zin?

Qua zicht. Scherper beeld. Maar daar zaten echt allemaal IT jongens achter. Ik weet niet hoe dat hier

gedaan is?

Volgens mij was het een afstudeerproject van iemand, en het is geen pilot, maar het is wel echt met

basis middelen (...)

Ja, nou dan vind ik het top. Maarja, als jij zo’n ehm, gerenommeerd museum bent, waar mensen

vanuit de hele wereld komen kijken, moet dit wel voordat je dit aan echte mensen laat zien, betere

kwaliteit worden. En het moet ook echt gestructureerd goed werken.

Ja, daar ontbrak het nog wel eens aan.

Heb je nog geluiden van buitenaf gehoord?

Nou, er was een kindje wat een beetje aan het huilen was hiernaast, en aan het springen op de bank.

Dat hoorde ik. Maar ik kon het afsluiten.

Je had er geen last van? Maar je hoorde het wel?

Ik hoorde het wel.

Maar alsnog zat je er lekker in?

Ja.

Hoe reageerde je op de beelden en geluiden? Hoe merkte je dat? Ging je echt goed draaien met je

lichaam, met je lijf?

Alleen m’n hoofd heb ik gedraaid. M’n lijf zat tegen de rugleuning aan. En pff, hoe reageerde ik op de

geluiden (...)

89

Dus je hebt wel je hoofd gedraaid?

Je bedoelt de extra geluiden die ik heb gehoord? Dat kind?

Nou want je hebt op een gegeven moment een paar momenten dat jij aan het kijken bent naar voren,

en het geluid komt dan van achter.

Ja, dan moet je draaien ja.

Dat deed je wel, of ging je gewoon, hoorde je hem en lette je op de kamer? Je zocht hem op?

Ik ging wel, ik zocht hem op.

Werd je misselijk of duizelig?

Nee, absoluut niet.

Wat vond je een positief aspect van het gebruik van de VR-bril? Vind je het een meerwaarde geven?

Ja. Je bent alleen in die kamers. Niet met al die andere mensen. En het is mooi gefotografeerd. De

kleuren zijn goed. Eh, je kunt je veel beter inleven in het bezoek dan dat je doet als je hier met al die

mensen rondloopt.

Is er iets wat je negatief, of minder goed vond aan het gebruik van deze bril? Of misschien in het

algemeen? Is er iets wat je minder goed vond?

Nee, nouja het geluid en het beeld was niet goed te zien. En ehm, ik zat op een gegeven moment, ik

moest constant naar rechts te kijken, maar ik wil ook naar links. Maar daar was niks, dat vond ik

jammer.

En wat vond je ervan dat je het dagboek zelf niet hebt gezien? Dat ze dat niet hebben getoond?

Oh, je bedoelt het echte dagboek? Nou het is dat je het zegt. Maar dat had inderdaad ook nog wel

even. Want hij loopt met dat paperbackje (...) Want ze hebben wel die brief van Miep Gies laten zien,

de boodschappenlijst, maar niet het echte dagboek. Dat is toch wel een beetje, ja.

Misschien een licht sturende vraag haha.

Maar ja, dat is nu je het zegt.

Oke, dit gaat over betrokkenheid. Wat was je algemene gevoel over deze ervaring?

Fantastisch. Nou ik vind het echt heel speciaal dat ik dit heb mogen zien, ja. Moet ik nog meer

zeggen.

Wat had je ervan gevonden als je je vrij door de ruimtes had mogen bewegen? Als je stappen had

mogen maken, had je dat leuk gevonden?

Nee. Nee, vind ik niet nodig. Dat ik mezelf (...) als ik alles kan zien, nee dan hoef ik niet te lopen.

Dat je langer de tijd had doorgebracht in een kamer bijvoorbeeld. Dat je zelf langs de muur kijkt.

Nee, dat kon ik ook met die bril.

Ja, maar ik bedoel dat je die bril op hebt, maar dat je in die bril meer keuze hebt.

Oh, zo. Dat je denkt oh dat wil ik nog een keer zien. Ja dat zou ik wel, nee maar dan, ja maar dan kan

iemand er drie uur over doen. Want dan gaat iemand het minutieus bekijken. Als je gewoon zegt ‘dit

is het’, doe het er maar mee (...)

Hoeveel tijd denk je dat je hebt doorgebracht?

Tien minuten.

Twaalf, nou ja dan zit je er wel goed bij (...)

Kun je zeggen dat je je aanwezig voelde in het Achterhuis?

Absoluut. Ja ik was er.

90

Als je je eerdere ervaring vergelijkt met deze?

Ja, dit zijn echte beelden. Ja, in het begin bij de KLM was het alleen ehm, een tekening waar je dan

steeds op moest gaan staan met je puntje. En dan ging je ook naar dat gebied. Dus je was niet echt aan

het lopen. Later was er een één of andere test, en dan was je interactief bezig, want dan kon je dus

ergens naar kijken en dan moest je met je stipje ergens op gaan staan en dan kwam je daar ook. En dat

zou hier natuurlijk ook kunnen. Dat als jij de trap oploopt, dat als jij de ene kamer in wilt kijken dat je

daar naartoe kijkt, en in die kamer terecht komt. Want dan is het meer een, een wandeling die je zelf

doet.

Zou je iets soortgelijks ook hier (...)

Ja, dat zou ook wel kunnen.

Was het daar moeilijk te bedienen?

Nee, want dat deed je allemaal met je ogen.

Maar dat was wel makkelijk onder de knie te krijgen? Dat begrepen de mensen wel?

Ja, als ik dat uitlegde dan begrepen ze het. Want er was een rode stip in het beeld, en er was een

nummertje stond er ergens. Dus als ik met dat rode stipje op het nummertje ging staan, ging hij laden

en dan kwam je op dat punt waar je naartoe gekeken had.

Maar dat was makkelijk dus, dat was niet te veel (...)

Ja, heel makkelijk om te bedienen. Ik weet niet hoe makkelijk het was om te maken, want daar heb ik

absoluut geen verstand van.

Alleen de beeldkwaliteit vond ik wat slechter hier.

Ja. Was het daar veel scherper?

Ja. Nou, duidelijker. Niet scherper. Want het is natuurlijk 3D ook, en ehm (...)

Maar was dat daar allemaal, was dat zeg maar, gemaakt door een computer of gefilmd van een plek?

Nee, echt op een plek.

Die al bestond en die (...)

Ja, dat was gewoon in een hangar en dat was ehm, verschillende scenario’s die je kon, als een spillage

of iets, wat doe je ermee? En als je dit deed gebeurde er dit, en als je dit deed gebeurde er dat, dus het

was echt actief.

Oke, maar niet een hele wereld die gemaakt is door de computer? Dat daarom het beeld scherp was?

Het was ook gewoon echte beelden die gemaakt waren in de werkelijkheid(...)

Ja, net als dit.

Het gaat over de sensory feedback. Dus over hoe snel het systeem reageerde op jouw bewegingen.

Ging dat snel?

Ja, want als ik naar rechts ging, ging hij ook naar rechts. En als ik naar links ging, ging ‘ie ook naar

links.

Oke, nu even over de interactie. Had je dat, met deze (...)

Of ik het idee had dat ik er in zat? Absoluut. Ik was gewoon in het Anne Frank Huis.

Maar je had niet zelf naar links willen lopen, of zelf naar rechts of de trap op of af?

Nee, maar dat komt natuurlijk omdat er helemaal niks is om te pakken of te doen. Het is alleen een

kamer waar je inloopt. Als er nou appels in liggen, van die zou ik zo willen pakken dan haha,

misschien dat je dan (...) Nee want ik zag geen trap, en ik zag geen eh, waar je op kon. Ik kon niet

achter die deur, of achter die kast, want die stond al open.

Maar had je niet meer bewegingsvrijheid willen hebben?

Nee, want het is toch klein dus je kunt toch niet ehm (...)

91

Respondent 6

Vrouw, 29 jaar

Oke, laten we beginnen. Wat wist jij voorafgaand aan deze virtuele rondleiding over hoe het eruit zou

zien? Had je voorkennis?

Niet over deze virtuele rondleiding in het bijzonder. Ik weet wel dat hij ongeveer tien minuten duurt.

En dat was het, eigenlijk.

Wat vond je ervan, in zijn algemeenheid?

Ehm, ik vond het heel interessant. De jongen die sprak vertelde goede informatie vond ik. Dingen die

ik nog helemaal niet wist, eigenlijk. Het was wel vernieuwend. Ik vond het wel soms irritant dat ik

m’n hoofd 180 graden moest draaien. En de koptelefoon deed een beetje (...) dus soms als ik dan naar

rechts keek, hoorde ik in nog maar één oor geluid terwijl, ja het hoort natuurlijk in allebei (...) en toen

keek ik naar links en toen zag ik die jongen weer niet. Dus dat was een beetje zoeken. Verder, vond ik

het goed gedaan. Ook met de foto’s die ze erbij lieten zien. Zodat je je wel een beetje een voorstelling

kunt maken.

Oke, als je dit zou beschrijven aan iemand die hier niet vanaf weet, wat zou je dan zeggen wat je net

hebt meegemaakt?

Nouja, dat als je dus (...) want het is vooral voor mensen die slecht ter been zijn, ik vind het wel een

goede vervangende ervaring denk ik. Ehm, ja omdat je dan alsnog wat van het Achterhuis te zien

krijgt. Het is informatief, ehm (...)

En wat heb je net gezien?

Ja, ik heb een aantal kamers uit het Achterhuis gezien. Ik vond het jammer dat je niet bijvoorbeeld dus

de Shoah-zolder ziet. Ehm, dus ja, dat ze zich beperken tot een aantal kamers en dat hij daar dan wat

vertelt, dat vond ik wel jammer. Maar ik vond het een goede vervanging voor als iemand er niet in

kan. Ja, dan is dit (...)

Heb je het idee dat je wel in het Achterhuis geweest bent? Door het zien van deze (...)

Ja. Ja, zeker omdat je haar kamer ziet. En ehm, de kamer van haar ouders enzo. Dus de belangrijkste

kamers die zij ook in het dagboek bespreekt eh, die kan je alsnog zien, ondanks dat je er zelf niet

naartoe kan. Dus ja daarvoor vind ik het wel goed.

En vind je het dan jammer dat het alleen die kamers zijn? Of tenminste, jammer, dat niet de rest van

het museum niet ook getoond wordt in virtuele versie?

Ja, ja. Omdat je dan, stel dat je familie nou wel naar binnen gaat ofzo, en jij hebt die virtuele reality

bril op, dan, ja, kun je alsnog niet met elkaar praten over de rest van het museum. Ehm, maar ik snap

natuurlijk wel dat ze gebrekkig tijd hebben en dat het waarschijnlijk heel duur is om dit te maken en

dat ze bepaalde keuzes hebben gemaakt, dat begrijp ik wel.

En had je dan wel gewoon het museum willen zien, virtueel?

Ja.

Dus met ook (...)

Ja wat mij vet lijkt, is dat als je naar voren kijkt, dat je dan ook naar voren gaat. En dat als je naar

rechts kijkt, dat je dan ook naar rechts gaat.

Dat je wat meer interactie hebt met het gehele (...)

Ja.

Zou je dan zelf de route willen bepalen die je neemt in het museum? Zou je dan zelf, oke nu zeggen

van nu ga ik naar de volgende kamer, en misschien ook wel weer terug?

Als dat qua techniek mogelijk is?

92

Volgens mij is alles mogelijk.

Dan ehm, dan vind ik dat wel mooi ja. Ja.

En wat zou je dan willen zien in die kamers?

Ehm (...) Ja, nou ja het zijn natuurlijk allemaal lege ruimtes. Maar ik denk wel dat je meer het idee

hebt dat je er bent geweest als je dat kan doen. Dus als je het iets interactiever kan maken. En ja dan

duurt het waarschijnlijk ook iets langer. En dan kun je je tijd iets beter vullen tot je familie weer terug

is.

Want waarom denk je dat het interactieve het beter maakt?

Nou en omdat je zelf het idee hebt dat je kan bepalen in welk tempo je door het museum gaat. En

omdat je denk ik dus ook meer het idee hebt dat je er ook echt bent geweest. Ja, als dat uitgebreider

zou kunnen.

Dus nu heb je wel het idee dat je op zich in het Achterhuis bent geweest, maar niet in het museum bent

geweest?

Ja.

Oke, is er iets wat je is opgevallen aan deze virtuele rondleiding? Kan positief of negatief, gewoon in

zijn algemeenheid.

Ehm, even denken hoor. Ehm, ja als ik het vergelijk met mijn ervaring in het museum, vond ik het

heel erg duidelijk. Ja, en je krijgt natuurlijk wat minder informatie dan in het museum, maar alle

cruciale informatie wordt wel verteld, dus dat vond ik heel goed. Ehm, ja en hoe die jongen vertelt

heb je wel het idee dat hij het tot jou richt. Dat vond ik ook goed. Wat me wel opviel was dat als je

naar beneden kijkt, zie je de (...)

Het statief?

Ja, maar ik weet niet of ze daar iets aan kunnen doen.

Vond je dat afleiden dan? Dat je dacht, o ja, ik zit in een (...)

Een beetje. Ik heb één keer eerder dus een reality bril opgehad, bij de World Press tentoonstelling. En

daar was het echt dat als je rondkeek dat je gewoon lijnen zag, tussen waar de foto’s aansloten,

overlapten. Dat was hier niet zo.

Wat vond je daarvan dan?

Dat vond ik storender.

Wat vond je van de weergave van de virtuele wereld?

Van de kwaliteit?

Ja.

Nouja, dat vond ik dus beter. Dat het vloeiend in elkaar overliep. Ehm, het was niet superscherp vond

ik alsnog, ondanks dat hij op zijn scherpst stond. En de kleuren leken een beetje flets. Maarja, verder

vond ik het wel goed. En ik vond de kleuren op die foto’s wel mooi. Maar de video was een beetje

flets.

En wat vond je ervan dat je, van die kamers? Heb je daar goed kunnen kijken? Hoe vond je dat ze

weergegeven werden?

Ja, op zich wel goed. Want er is niets meer te zien, of het is heel weinig te zien. Dus je krijgt gewoon

indruk van hoe groot het ongeveer was. En ehm (...)

Heb je echt het idee dat je in die kamer was?

Jawel alleen, in de kamer van Anne bijvoorbeeld als hij vertelt over de foto’s die aan de muur hangen

(...) ja, die kan je niet echt zien ofzo. Dus je ziet wel een beetje zwart-wit.

Had je graag gewild dat ze dan beter in beeld kwamen?

Ja, ja. Omdat ze zegt dat het allemaal een stuk vrolijker maakt, maar dat krijg je niet heel erg mee.

93

En die andere details die je hebt gezien, zoals die groeimaat, en die afbeelding van Anne en Margot,

ja en het toilet?

Ja, dat vond ik goed. Ze hadden wel goede dingen uitgekozen, herkenbare dingen. Dus ik denk wel

dat het een grote leeftijdsgroep aanspreekt, en dat iedereen zich kan identificeren.

Deed jij dat, door die details die je zag?

Ja, wij hadden ook van die groeidingetjes thuis.

Ja, het is een heel sprekend detail natuurlijk. Dat had iedereen bijna wel.

En wat vind je van het feit dat je de zolder gezien hebt? Een ruimte die je normaal gesproken niet

toegankelijk is?

Ja, heel erg speciaal. Ja, ik weet niet hoeveel toegevoegde waarde dat per se had. Maar het verhaal

erbij, sprak wel tot de (...)

Maar hoezo denk je dat het niet zo heel veel toegevoegde waarde had?

Nou, ik had het niet zo erg gemist. Ja ik wist ook niet dat het er was. Maar ik denk niet dat, ik weet

niet of het heel veel toevoegt, als je het in het museum zou doen bijvoorbeeld.

Nee, maar die is niet toegankelijk omdat het een te broze ruimte is.

Zijn er dingen die je graag had willen zien, die je nu niet gehoord hebt?

Ik heb dit wel ehm, ik ehm, ja het dagboek. Maar hij had wel zelf het dagboek vast. Dus op zich (...)

Maar had jij wel graag het echte ding in beeld willen hebben?

Ja, want dat is natuurlijk waar het helemaal om draait. Ehm, ja, verder weet ik het niet zo goed. Als je

gewoon door het hele museum zou kunnen, dan zou het natuurlijk totaal anders zijn. Dat lijkt met het

vetst als dat kan.

Gewoon een totale vervanging, of een virtuele rondleiding, een virtueel bezoek is het dan meer.

Heb je iets gehoord, wat is je bijgebleven van de omgevingsgeluiden?

Er zat muziek bij.

Ja?

Ja, dat vond ik wel mooi. Het was een beetje van die lome, pianomuziek, wat wel goed bij de sfeer

past. Ja de sfeer waar je aan denkt, als je aan het Achterhuis denkt. Dat vond ik goed. Maar verder, ik

weet het niet, waren er verder geluiden?

Nou, voornamelijk in het begin als je dan buiten bij die gracht staat en je fietsers hoort langskomen

en die boot (...)

Oja, ja ja. Ja, vond ik wel oké. Ja in het begin sta je nog buiten in die drukke stad.

Wat staat u het meest bij van deze rondleiding?

Ehm, ja. Ik vond dat die jongen soms een beetje ongemakkelijk overkwam.

Vond je dat storend misschien?

Nee, ik vond het niet heel storend. Maar het was meer, hoe hij soms keek. Zo’n strak hoofd. Alsof hij

een beetje zenuwachtig was. En zo met zijn handen wrijven, ja dat staat me, ja dat. Het was een beetje

afleidend, maar ehm, ja verder heb ik niet heel opvallende dingen (...)

Is er iets waarvan je denkt dat zou een verbetering kunnen zijn? Heb je aanbevelingen?

Ja, ja ik kom steeds op hetzelfde terug eigenlijk. Gewoon een iets uitgebreidere rondleiding. Ja, en

misschien als het wat moderner is, ook een iets hogere resolutie. Ja, en dus minder flets. Maar op zich,

zoals het nu is, vond ik het best goed. Dus dit is meer, als ik het zelf zou doen, zou ik dat aanpassen

denk ik.

94

Welke boodschap denk je dat de Anne Frank Stichting, welke bedoeling denk je dat ze hiermee hebben

gehad? En denk je dat ze daarin slagen?

Ik denk dat de bedoeling is dat het Anne Frank Huis voor iedereen zo toegankelijk mogelijk wordt

gemaakt. Omdat ja, mindervalide mensen kunnen niet al die trapjes op en af, dus dan is dit een mooi

alternatief. Ehm, en ik denk wel dat ze daarin geslaagd zijn. Omdat je dus wel alsnog een goed idee

krijgt van het Achterhuis, wat het belangrijkste is. Dus ik, het lijkt me wel dat ze daarin geslaagd zijn.

Had je nog andere dingen te weten willen komen? Meer achtergrond over de oorlog misschien?

Ja (...) nou ja, dat weet ik niet. Ik vond het zo wel mooi afgewisseld. Het is natuurlijk niet super

informatief. Of tenminste, ze brengen de basics denk ik. Maar als je het heel uitgebreid wilt maken

met nog meer info over de oorlog of andere dingen dan, wordt het een veel groter meer omvattend

ding. Dus ik snap op zich wel dat ze hiervoor gekozen hebben. Ja, ik denk dat als mensen echt meer

informatie over de oorlog of over Nederland en de oorlog willen hebben dat ze dan misschien

documentaires moeten kijken ofzo. Ja ik denk dat het heel krachtig is dat ze voor één ding gekozen

hebben. In plaats van dat je verschillende onderwerpen bij elkaar (...)

En dat ene ding is? Volgens jou?

Het Achterhuis.

Heb je wel het idee dat je iets bijzonders hebt gezien door deze rondleiding?

Ja. Ja ik ehm, vind het wel mooi. En niet iedereen krijgt dit natuurlijk te zien, dus ik vind het wel leuk

om gezien te hebben wat er voor alternatief is, als je niet het Achterhuis in kunt. En het is natuurlijk

heel erg state of the art, haha.

Heb je meer inzicht of begrip gekregen in het verhaal van Anne Frank?

Ik weet niet of ik meer inzicht of begrip heb gekregen, ik wist er best wel wat vanaf natuurlijk.

Heb je veel dingen geleerd die je nog niet wist?

Niet echt veel informatie, maar het is wel heel toegankelijk verteld. Dus ja, dat vond ik wel mooi. Het

is ehm, je kunt je er meer bij voorstellen ofzo. Door de combinatie van hoe hij het vertelt, wat je te

zien krijgt en de fragmenten die ze gekozen hebben, inderdaad van die heel dagelijkse dingen, vind ik

mooi. Maar niet heel veel nieuwe informatie per se.

Oke, laten we het hebben over de werking van het systeem. Hoe ging dat? Kun je dat beschrijven?

Nou, ik vond het best wel een zwaar ding eigenlijk. Ik vond dat ‘ie een beetje naar beneden zakte de

hele tijd. En ik vond dat in het begin een beetje lastig om nou het juiste knopje in te drukken. En ja,

wat een ongemak was, was dat de koptelefoon probleempjes had. Verder werkte het prima.

Maar vond je het echt storend dat hij te zwaar was bijvoorbeeld?

Een beetje.

Vond je het een afleiding toen je aan het kijken was?

Nou, in het begin wel. Maar als je er eenmaal in zit, niet meer. Maar toen hij op een gegeven moment

kreeg ik een berichtje dus, dat hij te warm was.

Ja, en wat kwam er toen in beeld?

Ja een berichtje van systeem is te warm, moet afkoelen om op ehm, op juiste manier verder te gaan.

En toen was ik er weer uit. Want dan stopt alles natuurlijk, en dan moet je weer op play drukken. Dus

toen irriteerde het me wel weer. Maar toen ik eenmaal weer in het verhaal zat, viel het wel mee.

Want je voelde je echt, zo helemaal erin zat. Hoorde je niks van buitenaf meer?

Nee niks meer.

Maar vond je dat een afleiding?

De geluiden?

Ja de achtergrond.

95

Nee, ik kon me daar wel goed van afzonderen had ik het idee. Maar ja, je zit natuurlijk helemaal in je

eigen wereldje. Je ziet helemaal niks om je heen, je hebt een koptelefoon op, dus ja. Je wordt niet heel

erg afgeleid.

Dat werkte dus wel echt, je werd er wel zo ingezogen?

Ja. Ik was me er soms wel bewust van, als andere mensen mij nu zien, haha, dan denken ze wat een

debiel.

Hoezo denk je dat ze dat dachten?

Omdat je zo om je heen zit te kijken zeg maar.

Ja je kunt je slecht oriënteren waar je zelf bent. Maar had je het idee dat je reageerde op het geluid

enzo?

Ja.

Want je zei dat je de hele tijd naar rechts zat te (...) was dat (...)

Ja, de jongen stond rechts in beeld, dus ik moest met mijn hoofd in een hoek van 90 graden.

En bleef je hem ook de hele tijd volgen?

Ja, meestal ja. Dan keek ik om me heen, maar dan was het een lege kamer. Dus dan keek ik weer wat

hij te zeggen had.

Oke, wat vond je van de kwaliteit van de beelden?

Nou, ik vond het ietsje onscherp. En flets. Maar verder, het was wel goed genoeg vond ik.

Ja?

Ja, misschien dat het nu beter zou kunnen met nieuwe techniek. Maar, ik vond het goed genoeg.

Heb je last van misselijkheid of duizeligheid gehad?

Ik was een beetje duizelig denk ik. Een beetje.

Ja? Wanneer was dat?

Gewoon ehm, ik denk dat het komt omdat ik lenzen in heb. En ook als ik bijvoorbeeld naar een 3D-

film ga dan merk ik, het is niet heel erg, maar ik merk altijd wel iets in mijn hoofd, zeg maar een soort

van lichte druk ofzo. Ik weet het niet. Ik denk omdat je anders focust met je ogen? En volgens mij was

dat nu ook zo tijdens die virtual reality bril, omdat het best wel dichtbij zit. Dus in het begin merkte ik

dat wel.

Denk je dat het een meerwaarde was dat er virtual reality werd gebruikt? Gaf dat een meerwaarde?

Dat denk ik wel. Want als je gewoon het boek hebt ofzo, dan denk ik dat je veel sneller afgeleid raakt,

omdat je dan allemaal omgevingsfactoren hebt, terwijl je nu dus, jezelf best wel makkelijk kan

afsluiten. En bovendien lijkt het meer alsof je er bent. Dus die informatie kun je ook in het boek

vertellen, en de foto’s. Maar dit geeft een meer totaal (...)

Is er dan ook een negatief aspect aan het gebruik van deze bril? Als dat er is voor je?

Ja ik zit te denken. Niet, want het is gewoon een mooi alternatief. Dus ik zou niet zeggen dat het een

museumbezoek vervangt ofzo, maar als alternatief ja ik zie er niet echt iets negatiefs in.

Hoe voelt het om alleen in het Achterhuis te zijn?

Daar had ik eigenlijk nog niet zo bij stilgestaan.

En als je daar nu bij stilstaat?

Ja, wel goed. Dus door degene die het vertelt, de presentator eh, heb je echt het idee dat hij zich op jou

richt. Dus ja, dat is eigenlijk wel een interessante ervaring. Want als je in het museum bent dan zit je

natuurlijk met superveel mensen. Het is niet echt iets waar ik echt bij stilstond.

Wat had je ervan gevonden als je vrij door de ruimte had kunnen bewegen?

Dat had me wel boeiend geleken.

96

Ja?

Ja. Omdat het dan meer als een museumbezoek voelt.

Had je dan nog bepaalde, of wat had je willen zien? Had je meerdere kamers willen zien?

Ja, misschien wat langer bij sommige dingen stilstaan. Zoals dus de fotomuur van Anne. Of ehm, ja

vooral dat. En ook dat je meer kunt zien hoe de kamers ten opzichte van elkaar liggen. Dus dat je nog

meer een indruk krijgt van hoe dat voor hun geweest is.

En had je dan zelf bijvoorbeeld willen zeggen van nu ben ik klaar bij dit onderwerp laten we gaan

naar de volgende?

Nee ik vond dat juist wel leuk, of interessant dat hij, de presentator, zijn verhaal deed. Dus dat je

informatie van hem kreeg. Maar het zou mooi zijn als je dan nog wat langer zou kunnen rondkijken

als je dat wilt.

Ja, dat die optie er is?

Aan de andere kant, moet je wel jezelf de hele tijd onderbreken.

Is er een onderdeel wat er voor jou het meeste bovenuit sprong?

Ik denk die kamer van Anne en het verhaal van Anne en Peter.

Ja? Kende je dat verhaal nog niet, dat onderdeel?

Jawel, dat wist ik wel. Maar het is wel mooi ofzo, ja, ik weet niet. Het is heel menselijk. Dat zij ook

gewoon verliefd werd terwijl ze ondergedoken zat. Ik vond het mooi dat ze dat hebben uitgekozen.

Heb je eerder een virtual reality gebruikt?

Eén keer.

Als je daar aan terugdenkt en vergelijkt met deze ervaring, wat komt er dan in je op? Is er iets wat er

in je opkomt?

Ehm, ja ze hebben allebei hun plus- en minpunten. Die ander was al een paar jaar terug. Dat was dus

bij de World Press tentoonstelling. En dat was ehm, van fotografen of documentairemakers, dat je met

vluchtelingen mee ging zeg maar, in hun bootreis of in hun vlucht eigenlijk. En wat ik daar mooi aan

vond, dat als je 360 graden rondkeek dat er ook echt wel, er was overal iets te zien. Dus het was echt

alsof je zelf op die boot stond. En hier, ja kon je ook 360 graden rondkijken, maar het was vooral die

jongen, en witte muren, omdat die kamers natuurlijk leeg zijn. Maarja, dat is gewoon hoe het is. En

wat ik hier beter vond was de kwaliteit van de virtual reality. Dus dat je minder het idee had dat het

aan elkaar geplakte foto’s waren. Dat.

Heb je je hoofd veel gedraaid in de rondte?

Ja.

Ging dat goed.

Ja.

Je hebt daarna alles gezien?

Ja. Alleen wat gek was, na dat menu, toen hij zei dat dat ding moest afkoelen, toen ik hem weer

startte, eerst stond die jongen die presenteerde stond op twee uur, voor mij, en toen stond hij toen

ineens achter me. Dus ik was zo aan het kijken van waar is die jongen, waar is die jongen? Want die

jongen was er maar niet. Dus die jongen was ineens gedraaid.

Begon hij niet met praten toen?

Jawel, maar ik was hem kwijt. Ehm, ja verder ging het allemaal heel smooth.

In welke mate heb je je eigen invloed kunnen uitoefenen in deze rondleiding? Had je misschien meer

willen doen?

97

Ja je kan dus, je volgt het gezette pad, van wat er bedacht is voor je, dus daar kun je niet echt invloed

op uitoefenen. Maar je kunt met rondkijken in principe alles beslissen. Maarja, je wordt natuurlijk

geleid door die jongen. Dus ik denk dat veel mensen daar naar kijken (...)

Deed jij dat ook?

Ja, ja. Dus ja ik denk, je kan niet heel veel eigenlijk in mijn (...) het is wel een beetje voor je bedacht.

Wat vind je daarvan?

Ja het wordt een beetje hetzelfde antwoord denk ik. Ja ik vind het opzich oke. Maar als het

uitgebreider kan, en dat je meer eigen inbreng hebt dan zou ik dat nog leuker vinden.

Meer eigen inbreng?

Nouja, dat je langer kunt rondkijken en dat je meer zelf kunt (...)

Dat je dan zelf kunt aangeven wanneer je naar de volgende ruimte gaat?

Ja, ja.

III Analyse

Framing

Respondent 1 Respondent 2 Respondent 3

Ehm, ja ik weet niet of ik de

productie heel erg eh, profi vind.

Ik vind het idee leuk, maar de

uitvoering aangezien ik, gezien het

best wel een grote instelling is, dat

het uiteindelijk wat mooier mag.

Maar ik weet niet wat het

doeleinde ervoor is. Dus daar ligt

het natuurlijk ook nog aan. Als het

gewoon voor een paar mensen is

die slecht ter been zijn, of dat je

het echt wilt gaan exporteren zodat

mensen hier niet heen hoeven te

komen. Dan zou ik het wel

professioneler aanpakken. Maar

volgens mij komt het hele verhaal

wel over

Wat vond je van de kamers en wat

er te zien was?

Ja vond ik wel een beetje leeg.

Maar ik weet niet hoe het echte

museum is?

In het echte museum is het ook

leeg.

Ja dan is het volgens mij een

goede weergave van wat het is. Ik

zag een brandblusser staan op een

gegeven moment.

Ja, dan denk ik wel dat het een

goede optie is. De vraag is wel of

het wel de echte

museumexperience geeft. Hoewel

In welke mate ben je teleurgesteld

dan?

Nou, dat het minder (...) Misschien

omdat ik al eerdere ervaringen heb

gehad met virtual reality, maar ik

had echt meer verwacht dat je (...)

ja toch meer echt zou lopen in het

huis. En niet dat je echt per kamer

zou rondkijken. Dus daar ben ik

teleurgesteld in.

En als die details wel beter in

beeld kwamen? Wat vond je daar

dan van?

Dat was wel beter geweest denk

ik.

Maar soms gaven ze ook wat meer

details, toch? Zoals die

centimeter, die meetlat?

Oja, ja maar dan wist je niet waar

het was in die kamer. De kwaliteit

was zeg maar niet goed genoeg,

dan kon je niet plaatsen waar dat

was. Dat vond ik gewoon jammer.

Ze hadden beter gewoon kunnen

(...) dat hij het ging aanwijzen en

dat het dan in beeld kwam.

Is je iets opgevallen als je denkt

aan de hoeveelheid keuzevrijheid

die je had tijdens deze

rondleiding?

Nou, je had geen keuzevrijheid.

Want je moest gewoon doen wat

En zou je dan mensen de keuze

daartoe willen geven

bijvoorbeeld? Dat ze dan in de

rondleiding bijvoorbeeld op een

knopje kunnen drukken, of naar

binnen lopen om extra verdieping

te geven.

Ja dat lijkt me echt heel leuk.

Wat had je ervan gevonden als je

je wel vrij had kunnen bewegen

door de ruimtes?

Dat zou ik ook wel tof vinden

hoor. Dat zou ik denk ik wel heel

tof vinden als dat zou kunnen. Ja,

nee, dat zou denk ik wel meer een

toevoeging zijn.

In welk opzicht zou dat een

toevoeging zijn?

Nou, ik zou inderdaad, je kunt

beter de tijd nemen om bepaalde

dingen kan inzoomen. Wat jij

belangrijk vindt, want dat verschilt

ook per persoon. Dus dat je daar

meer op kunt letten.

Heb je dan echt het idee dat je in

het museum bent geweest, of

alleen maar in het Achterhuis?

Alleen maar in het Achterhuis.

Daar was misschien iets minder

detail, terwijl hun verhaal ook, of

nou ja ook, kijk als je een

98

ik ook niet weet wat een echte

museumexperience is. Dus ja.

Oppurtunities, zo zie ik het.

Ja, ja, dan denk ik dat het toch een

goede vervanging is. Dan denk ik

dat die mensen toch een goed

beeld hebben van hoe het is

Zou u de virtuele rondleiding

aanbevelen aan familie of

vrienden?

Ehm, nog niet. Ik denk dat er eerst

wel een tweede versie zou moeten

komen. Ja. Ja ik denk dat het nu

een goed alternatief is, voor dus de

slecht ter been mensen. Ehm, maar

ja het kan nog beter. Is dat ook het

antwoord wat je wilt horen?

er, ja doen, je kon alleen maar

kijken naar wat er gebeurde. Ja

dus er was eigenlijk niet echt

keuzemogelijkheden of vrijheid.

Die waren er niet.

Had je dat graag willen hebben?

Ja, jawel. Vaak had je op pauze

willen drukken. Of kijken waar je

naartoe wilde kijken. Of

bijvoorbeeld audio stopzetten en

zelf wel kunnen kijken.

Dat zou ik leuker vinden, als je

echt zeg maar er doorheen loopt.

Zoals de bezoekers ook doen. Dan

heb je meer die ervaring.

Had je er meer van verwacht?

Ja, ik had verwacht dat het

scherper beeld was.

Zag het er realistisch uit?

Nou, dat vond ik dus tegenvallen.

Maar dat kwam vooral door de

kwaliteit van het beeld dus.

Ja.

rondleiding hier hebt gehad, dan

kun je ook inderdaad lezen over de

anderen dat ze, vind ik ook wel

een. Zou ik wel een meerwaarde

(...) en dat je ook inderdaad weet

over Miep die gewoon ehm,

quotes, gewoon iets meer.

Achtergrondinformatie. Want dan

snap je het ook wat meer.

Nog meer context geven.

Ja.

Ze proberen je een kijkje te geven

in het Anne Frank Huis. Nou dat is

opzich wel gelukt. Maar het zou

wel beter kunnen.

In welk opzicht zou het beter

kunnen?

Meer details. Ik denk, naar mijn

idee was het niet heel lang. Toch?

Hoe lang denk je dat het geduurd

heeft?

Zeven, acht minuutjes? Maar ik

denk, ik vond het toch leuk om te

luisteren.

Vond je dat een gemis dat ze dat

niet hebben getoond?

Ja, misschien dat wel. En meer om

dat het meer wel, het gaat

natuurlijk om het dagboek. Ik zou

wel zelf inderdaad het dagboek

zelf willen zien. Ja, omdat het

natuurlijk allemaal draait om haar

dagboek. Ja, dat wilde ik zeggen.

Respondent 4 Respondent 5 Respondent 6

Oke. Ehm (...) Ja. Een beetje (...)

als een presentatie. Alsof ik naar

een presentatie aan het luisteren

was. Ik vond niet echt dat de

ruimte goed gebruikt werd, en dat

het idee van dat je dit dus ziet en

op verschillende plekken kunt zijn,

dat dat echt benut werd. Ik had

meer het gevoel dat ik naar die

jongen aan het kijken was. En was

iets aan het vertellen, presenteren.

En hij stond wel in bepaalde

ruimtes. Maar ik vond niet echt dat

dat goed gebruik van gemaakt

werd.

Ja, ja. Ik vond het zeg maar

minder toevoegen om naar iemand

te kijken die statisch staat. Zeg

ik dacht eigenlijk dat ze dat (...)

zo’n hele, de loop zouden filmen.

Maar niet zo. Dat had ik niet

verwacht.

Dus dit is veel leuker, veel

informatiever dan gewoon een

echte wandeling daar door te

lopen.

Wat had je ervan gevonden als je

je vrij door de ruimtes had mogen

bewegen? Als je stappen had

mogen maken, had je dat leuk

gevonden?

Nee. Nee, vind ik niet nodig. Dat

ik mezelf (...) als ik alles kan zien,

nee dan hoef ik niet te lopen.

En vind je het dan jammer dat het

alleen die kamers zijn? Of

tenminste, jammer, dat niet de rest

van het museum niet ook getoond

wordt in virtuele versie?

Ja, ja. Omdat je dan, stel dat je

familie nou wel naar binnen gaat

ofzo, en jij hebt die virtuele reality

bril op, dan, ja, kun je alsnog niet

met elkaar praten over de rest van

het museum.

Maar ik vond het een goede

vervanging voor als iemand er niet

in kan.

Dat je wat meer interactie hebt

met het gehele (...)

Ja.

99

maar het hele idee van zo’n bril,

dat je het op doet, is dat je niet

door het museum kunt bewegen

zelf. En dan zou je me ook in een

ruimte kunnen zetten waar die

jongen iets aan het vertellen is met

een powerpoint achter hem. Dat

zou hetzelfde idee zijn volgens

mij. Dus ik had wel meer

movement verwacht en meer

controle zelf ook. Want ik had nu

echt nul controle over wat ik zag.

Weet je als ik zoiets zou maken,

zou ik het veel meer aan de hand

van een storyline doen, en veel

meer soort van filmisch maken in

plaats van een

powerpointpresentatie. Want als

het filmisch is, dan heb je ook echt

iets aan die dingen zoals beeld en

geluid en, zeg maar, die voegen

dan echt iets toe.

Ik had sowieso meer willen zien,

omdat het nu sowieso heel

statisch.

Ja dat beginshot, snap ik wel dat er

toeristen langslopen ofzo, maar er

loopt echt maar een groepje van

drie meisjes langs. Toen dacht ik

ook even van ja is dit shot niet

gelukt? What’s going on?

Het was gewoon interessanter

geweest als je ehm (...) wat meer

had gezien ook van, ik weet niet of

we nu alle ruimtes hebben gehad.

Dat in ieder geval, ik had meer

willen zien. En ehm, als je het

museum doorgaat zie je ook af en

toe filmpjes enzo toch?

Ja.

Ja dat had je nu dus ook helemaal

niet. Dus die ervaring blijft dan

een beetje weg. Je hebt niet die

ervaring dat je door het museum

bent geweest.

Hoe voelde het om alleen

aanwezig te zijn in het Achterhuis?

Voelde je je aanwezig?

Ehm, ja dat was wel leuk. Het was

wel leuk om het, ja dat was

inderdaad wel leuk. Dat je het

gevoel hebt, want dat is nooit in

het museum, dat je helemaal

alleen er bent. Dus op zich mocht

Ging het niet te snel?

Nee, niet te snel. Maar opeens

waren we op zolder. En ik dacht

we zijn er nog niet. Want ik dacht

eigenlijk dat we nog die keuken

zouden zien. En die werkkamer.

Had je alle kamers willen zien?

Ja.

En hoe ging dat in z’n werk? Of

kun je misschien in jouw woorden

vertellen hoe dit ging?

Nou die bril ging in de machine,

of nou nee de telefoon ging in de

bril en dan ehm, moest je de bril

opzetten. En dan kwam je in het

beginscherm. Zou het moeten zijn.

Ware het niet dat we in de

bibliotheek terecht kwamen en de

weg kwijtraakten, en uiteindelijk

dat ding toch nog weer gevonden

hebben. Maar toen werkte het

geluid niet, en toen kregen we

klein beeld, en toen moesten we

het weer in groter beeld zetten, en

toen had Sabine dat gevonden dat

grotere beeld, en toen kreeg ik het

weer op mijn hoofd, en toen zat ik

opeens weer in een zwart beeld, en

in een klein beeld. En toen moest

ik het zelf weer op 360 graden

zetten. Nou uiteindelijk ging die

het dus doen, op 360 graden maar

toen deed het geluid heel slecht.

Links deed het wel en rechts deed

het niet. Als ik met m’n hoofd

naar rechts draaide, deed rechts

het, en als ik dan weer naar links

draaide, want dat moest ik af en

toe doen in die kamers, dan deed

rechts het niet meer. Dus dat was

eigenlijk heel vervelend.

Maar dat was vooral het

opstarten, dat duurde nogal (...)

Het opstarten duurde even. Het

was niet even ‘zet hem even op’.

Volgens mij was het een

afstudeerproject van iemand, en

het is geen pilot, maar het is wel

echt met basis middelen (...)

Ja, nou dan vind ik het top.

Maarja, als jij zo’n ehm,

gerenommeerd museum bent,

waar mensen vanuit de hele

wereld komen kijken, moet dit wel

voordat je dit aan echte mensen

laat zien, betere kwaliteit worden.

En het moet ook echt

Zou je dan zelf de route willen

bepalen die je neemt in het

museum? Zou je dan zelf, oke nu

zeggen van nu ga ik naar de

volgende kamer, en misschien ook

wel weer terug?

Als dat qua techniek mogelijk is?

Volgens mij is alles mogelijk.

Dan ehm, dan vind ik dat wel

mooi ja. Ja.

En wat zou je dan willen zien in

die kamers?

Ehm (...) Ja, nou ja het zijn

natuurlijk allemaal lege ruimtes.

Maar ik denk wel dat je meer het

idee hebt dat je er bent geweest als

je dat kan doen. Dus als je het iets

interactiever kan maken. En ja dan

duurt het waarschijnlijk ook iets

langer. En dan kun je je tijd iets

beter vullen tot je familie weer

terug is.

Want waarom denk je dat het

interactieve het beter maakt?

Nou en omdat je zelf het idee hebt

dat je kan bepalen in welk tempo

je door het museum gaat. En

omdat je denk ik dus ook meer het

idee hebt dat je er ook echt bent

geweest. Ja, als dat uitgebreider

zou kunnen.

Wat had je ervan gevonden als je

vrij door de ruimte had kunnen

bewegen?

Dat had me wel boeiend geleken.

Ja?

Ja. Omdat het dan meer als een

museumbezoek voelt.

Had je dan nog bepaalde, of wat

had je willen zien? Had je

meerdere kamers willen zien?

Ja, misschien wat langer bij

sommige dingen stilstaan. Zoals

dus de fotomuur van Anne. Of

ehm, ja vooral dat. En ook dat je

meer kunt zien hoe de kamers ten

opzichte van elkaar liggen. Dus

dat je nog meer een indruk krijgt

van hoe dat voor hen geweest is.

En had je dan zelf bijvoorbeeld

willen zeggen van nu ben ik klaar

bij dit onderwerp laten we gaan

naar de volgende?

Nee ik vond dat juist wel leuk, of

interessant dat hij, de presentator,

zijn verhaal deed. Dus dat je

informatie van hem kreeg. Maar

het zou mooi zijn als je dan nog

100

die jongen ook wel weg.

Dat je echt alleen bent?

Ja, dat heeft wel iets leuks

eigenlijk.

Wat had je graag willen doen of

willen zien?

Ik had gewoon graag zelf meer

willen kijken, meer details willen

zien.

Ja. Nou ja, op zich, waar het dan

ook aan ligt, het zou prettiger zijn

als de footage gewoon scherp was.

Dat voegt al veel meer toe aan je,

en dan neem je het ook serieuzer.

Zeg maar, nu heb je ook het

gevoel dat je denkt, ah oke. Cute

filmpje. En wat nog meer ehm, ja

ik zou het wat meer dynamischer

maken. Dus dat je meer het gevoel

hebt dat je echt door het museum

gaat, in plaats van dat je verschijnt

in verschillende ruimtes. Hij staat

daar ook maar, weet je wel.

Oke, hoeveel tijd denk je dat het

geduurd heeft?

Een kwartiertje ofzo? Zat ik er

toch dichtbij.

Voelde je je aanwezig?

In het huis?

Doordat je die bril op had. En je

kon om je heen kijken. En je was

afgesloten van alle (...)

Een beetje. Dat vond ik het leukste

aspect. Dat je alleen er was. Dat

was wel echt leuk. Maar verder

had ik niet echt het gevoel. Zeg,

als je door een museum heen gaat,

ik heb niet echt die tussenruimtes

ofzo gezien. Niet het gevoel dat ik

in het museum ben geweest. Ik

heb het gevoel dat ik ruimtes van

het museum heb gezien

museum meegenomen wordt door

de narrator, zeg maar.

Dus die rondleider gaf niet echt

een meerwaarde voor jou?

Nee, nee. Maar dat, misschien was

dat wel zo geweest als ik meer

emotie had kunnen zien. En, ehm,

ik had ook het gevoel dat deze

opzet niet goed genoeg uitgewerkt

is.

Ehm, ja Miep ging dan

boodschappen halen. En dan stond

gestructureerd goed werken.

wat langer zou kunnen rondkijken

als je dat wilt.

Ja, dat die optie er is?

Aan de andere kant, moet je wel

jezelf de hele tijd onderbreken.

En had je dan wel gewoon het

museum willen zien, virtueel?

Ja.

Dus nu heb je wel het idee dat je

op zich in het Achterhuis bent

geweest, maar niet in het museum

bent geweest?

Ja.

Ja, op zich wel goed. Want er is

niets meer te zien, of het is heel

weinig te zien. Dus je krijgt

gewoon indruk van hoe groot het

ongeveer was. En ehm (...)

Heb je echt het idee dat je in die

kamer was?

Jawel alleen, in de kamer van

Anne bijvoorbeeld als hij vertelt

over de foto’s die aan de muur

hangen (...) ja, die kan je niet echt

zien ofzo. Dus je ziet wel een

beetje zwart-wit.

Zijn er dingen die je graag had

willen zien, die je nu niet gehoord

hebt?

Ik heb dit wel ehm, ik ehm, ja het

dagboek. Maar hij had wel zelf het

dagboek vast. Dus op zich (...)

Maar had jij wel graag het echte

ding in beeld willen hebben?

Ja, want dat is natuurlijk waar het

helemaal om draait. Ehm, ja,

verder weet ik het niet zo goed.

Als je gewoon door het hele

museum zou kunnen, dan zou het

natuurlijk totaal anders zijn. Dat

lijkt met het vetst als dat kan.

Is er iets waarvan je denkt dat zou

een verbetering kunnen zijn? Heb

je aanbevelingen?

Ja, ja ik kom steeds op hetzelfde

terug eigenlijk. Gewoon een iets

uitgebreidere rondleiding. Ja, en

misschien als het wat moderner is,

ook een iets hogere resolutie. Ja,

en dus minder flets. Maar op zich,

zoals het nu is, vond ik het best

goed. Dus dit is meer, als ik het

zelf zou doen, zou ik dat

aanpassen denk ik.

101

het boodschappenlijstje achter

glas, en toen dacht ik ‘this is the

moment’ dat je dat

boodschappenlijstje kan uitlichten.

En dat kan juist in zo’n virtual

reality-tour. Dat vond ik wel

jammer.

Dat gebeurde niet dus?

Nee. Dat gebeurde niet. En op

zich, op een gegeven moment was

het ook, toen ging het over die

eikenboom buiten volgens mij, en

dat zag ik dan ook niet. Dus als je

iets zegt en je hebt het, laat het dan

zien. Dat voegt veel meer toe.

Of ehm, dat je dan

omgevingsgeluiden hoort als je

dan ergens bent, dat lijkt me wel

redelijk belangrijk om iemand het

gevoel te geven dat hij ergens is.

Ben ik op een zolderkamer, laat

het een beetje kraken. Als het daar

zo is. Dus dat. Ik zou het wel fijn

vinden om aan de hand van

jaartallen iets te horen. En een

verteller die ik niet per se hoef te

zien. Ik vind dat niet echt iets

toevoegen.

Resonating

Resondent 1 Respondent 2 Respondent 3

Ehh (...) Ja interessant. Omdat ik

het hele verhaal (...) Ik kende het

hele verhaal wel een beetje ofzo,

maar nu is het dan wel duidelijk

uitgelegd. Dat is het een beetje ja.

Ik vond het nu de tijd best wel

goed. Hoeveel was het? Een

kwartiertje ofzo? Twaalf minuten?

Ehm, ja ik vond het best wel vet

eigenlijk.

Vond je dat ‘ie goed zat?

Ja opzich wel, want het was

helemaal donker inderdaad. Ik had

wel het gevoel dat ik er helemaal

in zat. Het is goed dat ik hier op

die stoel zat in ieder geval met het

glas water dáár, haha.

Ja, dus je weet niet zo goed waar

je bent de hele tijd.

Heb je heel erg veel gedraaid met

je hoofd, en werd er veel

zichtbaar?

Ik heb wel veel gedraaid met mijn

hoofd. Ik was af en toe zelfs bang

dat ik ergens tegenaan botste.

Haha, maar ik dacht volgens mij

gebeurt dat niet. Ik ging ook

proberen om zoveel mogelijk te

zien. Ik dacht dat kan, dus dan wil

ik ook zoveel mogelijk proberen te

kijken.

Heb je nog geluiden van buiten

gehoord? Niet van in de

rondleiding maar van hier in het

museumcafé?

Ja, wel een beetje. Dat leidde me

Dat hij je gaat meenemen in alle

kamers en dat hij details vertelt

over haar leven en waar ze het

zwaar mee heeft gehad en ehm, de

leuke momenten met bijvoorbeeld

Peter. Ik zou dat bijvoorbeeld

vertellen. Ja ik zou vertellen, ja hij

neemt je mee op reis.

En het was goed dat hij op een

gegeven moment vertelde over dat

ze haar gingen opgemeten, dat ze

dertien centimeter was gegroeid

dat ze dat wel naar voren hebben

gebracht, want eerst dacht ik van

‘waar, ik ziet het niet’.

Nou, ik vond het een leuk detail

dat hij had verteld dat Peter en

Anne op een gegeven moment

verliefd werden. En dat ze het heel

102

Die eerste paar minuten was ik

nog een beetje ondersteboven. Ik

zat toen alleen maar naar die

scooter te kijken en de mensen die

daar een beetje, en toen zat ik echt

zo van oh ja, ik kan echt de gracht

zien. Je kunt helemaal rondkijken.

Hoorde u nog geluiden van

buitenaf?

Nee. Behalve dan de scooter.

Ja, maar dat was een scooter in

beeld.

Dat was de bedoeling ook.

Hoe reageerde je erop? Heb je

gemerkt dat je reageerde op de

beelden en geluiden?

Van buitenaf?

Nee, gewoon van die ehm, (...)

Van hem?

Ja, je ging echt draaien?

Ja, precies ja. Hier stond een bed

en daar stond een bed en dan ging

ik ook zo, ja ja. [draait een rondje

op stoel]

Hoe voelde het om er alleen te

zijn?

Ja, daar heb ik nog niet over

nagedacht. Ja je doet het wel

alleen ofzo. Einzelgänger, niet met

z’n tweeën dat je even over kunt

lullen ofzo. Ja, voor mij is dat

prima. Maar misschien dat mensen

wel heimwee ofzo naar de echte

wereld krijgen ofzo op een

gegeven moment? Ja, ik kan er

wel tegen.

Denk je, vond je het niet juist

prettig dat je alleen was?

Oja, en daardoor heb je natuurlijk

wel de focus op het verhaal. In

plaats van dat je met z’n tweeën

aan het kutten bent van ‘kijk wat

grappig dit is’. Dus daardoor ehm,

komt het verhaal ook wel meer

over, denk ik.

Welk onderdeel van de virtuele

rondleiding sprong er voor u het

meeste bovenuit?

De intro.

Ja?

Ja, omdat je dan ook gewoon

buiten staat en dan echt het

huidige leven ziet, met een witte

lucht. Amsterdam.

Misschien zou hij dan eerst

ook een beetje af.

Ja? Wat hoorde je voor geluiden

dan?

Nou, iemand achter mij praatte. En

toen dacht ik opeens ‘oja, ik zit

hier’.

Had je last van misselijk- of

duizeligheid?

Nee, maar wel een beetje benauwd

gevoel op het eind.

Hoe bedoel je benauwd?

Nou, een soort claustrofobisch

gevoel. Want je zit echt in een (...)

je hebt wel het idee dat je niet

wegkunt ofzo. Je zit echt in dat

hok. En ook omdat (...) hij zat op

het eind ook niet meer zo lekker.

Dus dat was een beetje (...)

Dus je werd een beetje afgeleid

door het hele ding op je hoofd?

Ja.

fijn vonden om naar buiten te

kijken. En de bonen. Dat vond ik

een leuk detail. En wat me ook

goed is bijgebleven, over honger

hebben, dat Miep vaak op

boodschappen gestuurd werd maar

dat het gewoon ontzettend

moeilijk was voor haar. En dat

Otto alleen is overgebleven. Dus

wel meerdere dingen, maar dat is

wel allemaal wel (...) wel goed

bijgebleven.

Heb je echt gereageerd op die

geluiden? Ja, je draaide je om.

Ja, ja.

Ging dat goed? Of werd je een

beetje tegengewerkt door je stoel,

ofzo?

Nee, nee, nee. Ik hield alleen soms

de tafel vast, just in case. Maar ik

had wel, alles ging ook wel heel

soepel met het kijken enzo.

En reageerde hij snel?

Ja, hij reageerde wel hetzelfde

zoals ik zou reageren.

Werd je daar niet misselijk van?

Of duizelig misschien?

Nee, nee. Heel, heel klein beetje.

Hoe kwam dat denk je?

Ja, gewoon omdat het nep is, haha.

Ja dat was leuk. Dat geeft wel een

speciaal gevoel. Zeker voor de

mensen, als je daar niet heen kan.

Dat geeft toch weer extra detail.

Nee, ik vind virtual reality toch

wel een meerwaarde hebben. Ik

denk wel dat je, dat je, jawel, vind

ik zeker wel. Het geeft je toch wel

een extra, of in ieder geval toch

wel het gevoel dat je er bent. Je

kunt wel naar een filmpje kijken,

of naar een tv gaan staren, maar ik

vind dit toch wel leuker.

Waarmee heeft dat te maken, denk

je?

Ehm, omdat je er midden in zit,

voor mijn idee. Je kijkt om je heen

en hebt het idee dat je in de kamer

staat.

Ja, het was in mijn ogen niet een

korte tour, maar het was ook niet

per se een lange tour.

Kan je zeggen dat je je een beetje

aanwezig voelde, in het

Achterhuis?

103

moeten oplichten, van hier kun je

naar toe om te kiezen vanuit het

raam. En dan kun je naar buiten

krijgen. Misschien heb je dan ook

niet dat claustrofobische gevoel

dat je de hele tijd in die wereld zit,

maar ook even naar buiten kijkt

ofzo.

Had je dan een claustrofobisch

gevoel dat je in die wereld zat?

Ehm, het is claustrofobisch omdat

het een filmpje is die je zo echt

door het museum heen bonjourt.

Ja volgens mij kom ik weer op

dezelfde dingen uit, dat je dingen

even pauzeert en dat het (...)

Ja, jazeker. Jawel, echt wel.

Respondent 4 Respondent 5 Respondent 6

Hoe merkte dat je reageerde op de

beelden en geluiden? Heb je veel

gedraaid?

Ja, ik heb best wel veel gedraaid.

Ik heb zelf ook wel veel

rondgekeken zeg maar.

En wat had je ervan gevonden als

je je wel vrij had kunnen bewegen

door die kamers?

Chill.

Had je dat gedaan?

Dan had ik meer bekeken. Meer

dichterbij dingen gegaan enzo. Nu

moest ik een beetje m’n aandacht

verdelen tussen hem en kijken.

Ik vond het heel ehm (...)

inspirerend.

Nou, die zolder. Ik wist helemaal

niet dat er een zolder was. Want

volgens mij kom je er niet.

Nee, normaal gesproken niet. Ten

eerste er is maar één ingang, die

zoldertrap. En het is een heel

broze vloer.

Maar het is net alsof je inside

information krijgt. Dat is leuk.

Eigenlijk hadden ze die keuken er

ook in moeten doen. Dan heb jij

inside information. Wat andere

mensen die daar doorheen lopen

niet hebben. Ja ik voel me

bevoorrecht dat ik deze VR-tour

heb mogen doen.

Bedoel je de kwaliteit van het hele

filmpje? Want dat vond ik nogal

korrelig. Dat was niet heel erg

reality.

Vond je dat een afleiding?

Nou in het begin wel, maar later

wen je eraan. Dat hij niet heel

duidelijk in beeld is. Ja, dat.

En wat vond je er verder van, dat

bepaalde kamers wel werden

getoond en anderen niet?

Nou, dat vond ik. Ik dacht, hee ik

mis wat. Ik weet niet wat ik mis,

maar ik miste nog wat. Want ja

(...) maar dat was niet erg, want ik

kreeg de zolder te zien.

dan krijg je een echt beeld. Echt

een idee van hoe het was vroeger.

Ehm, ik vond het heel interessant.

De jongen die sprak vertelde

goede informatie vond ik. Dingen

die ik nog helemaal niet wist,

eigenlijk.

Verder, vond ik het goed gedaan.

Ook met de foto’s die ze erbij

lieten zien. Zodat je je wel een

beetje een voorstelling kunt

maken.

Heb je het idee dat je wel in het

Achterhuis geweest bent? Door

het zien van deze (...)

Ja. Ja, zeker omdat je haar kamer

ziet. En ehm, de kamer van haar

ouders enzo. Dus de belangrijkste

kamers die zij ook in het dagboek

bespreekt eh, die kan je alsnog

zien, ondanks dat je er zelf niet

naartoe kan. Dus ja daarvoor vind

ik het wel goed.

En wat vind je van het feit dat je

de zolder gezien hebt? Een ruimte

die je normaal gesproken niet

toegankelijk is?

Ja, heel erg speciaal. Ja, ik weet

niet hoeveel toegevoegde waarde

dat per se had. Maar het verhaal

erbij, sprak wel tot de (...)

Nou, voornamelijk in het begin als

je dan buiten bij die gracht staat

en je fietsers hoort langskomen en

die boot (...)

Oja, ja ja. Ja, vond ik wel oké. Ja

in het begin sta je nog buiten in

104

En eigenlijk, ik heb er zelf

rondgelopen, was het veel groter

nu dan dat ik het in mijn beleving

had. Het Achterhuis.

De kamers waren in de virtual

reality rondleiding leek het groter

dan in de echte rondleiding?

Meer huis.

Hoe komt dat denk je?

Dat komt denk ik omdat ik daar

alleen was, in de virtual reality

bril. En niet met acht honderd

andere mensen.

Ja ik vond het fijn. Heerlijk alleen,

ik vond het echt heel erg spannend

om alleen door dat huis heen te

lopen.

Is er iets wat je het meest bijstaat?

Het meest? Nou, ik vond die foto’s

die ze op die kamers deden die

vond ik echt heel gaaf.

De details die je dan zag?

Ja. Want anders is het gewoon een

saaie rondleiding. Kijk het is

natuurlijk niet saai hier, want het

is natuurlijk een verhaal. Maar

door het een plaatje te geven, heeft

het verhaal veel meer inhoud.

Hoezo spannend?

Omdat er geen mensen omheen

stonden. Dit was gewoon voor mij

alleen.

Maar had je niet zoiets van oh

wacht, kijk daar, dat je dat wilde

delen met iemand?

Nee, het ging te snel. Nee ik werd

er in gezogen.

Is er iets wat je er misschien aan

zou verbeteren?

Verbeteren, ik weet niet of het

verbeteren is, maar ik zou het

veranderen. Wel al die kamers

erin. Dat maakt het juist exclusief

dat je dat gezien hebt.

Jeetje. Ehm, een wandeling door

het, nou niet echt door het hele

Anne Frank Huis, want volgens

mij heb ik nog wat kamers gemist.

Ehm, maar ik vind het

achtergrondinformatie wat meteen

binnenkomt vind ik zo leuk.

Wat is je het meest bijgebleven?

De bonen, de bonen. Ja, echt de

die drukke stad.

Ja. Ja ik ehm, vind het wel mooi.

En niet iedereen krijgt dit

natuurlijk te zien, dus ik vind het

wel leuk om gezien te hebben wat

er voor alternatief is, als je niet het

Achterhuis in kunt. En het is

natuurlijk heel erg state of the art,

haha.

Denk je dat het een meerwaarde

was dat er virtual reality werd

gebruikt? Gaf dat een

meerwaarde?

Dat denk ik wel. Want als je

gewoon het boek hebt ofzo, dan

denk ik dat je veel sneller afgeleid

raakt, omdat je dan allemaal

omgevingsfactoren hebt, terwijl je

nu dus, jezelf best wel makkelijk

kan afsluiten. En bovendien lijkt

het meer alsof je er bent. Dus die

informatie kun je ook in het boek

vertellen, en de foto’s. Maar dit

geeft een meer totaal (...)

En als je daar nu bij stilstaat?

Ja, wel goed. Dus door degene die

het vertelt, de presentator eh, heb

je echt het idee dat hij zich op jou

richt. Dus ja, dat is eigenlijk wel

een interessante ervaring. Want als

je in het museum bent dan zit je

natuurlijk met superveel mensen.

Het is niet echt iets waar ik echt

bij stilstond.

105

bonen.

Wat was er met de bonen?

Die stortte naar beneden. Ja, nee,

ze hadden vier zakken bonen ofzo

en die moest hij naar boven

brengen en die laatste zak brak aan

de onderkant en die gingen over

de trap naar beneden. Nou dat is

een leuk detail.

Een leuke anekdote.

Een anekdote waar ik niets van

wist. Ja, het staat zelfs in het boek,

maar dat zijn van die kleine

futiliteiten, die vergeet je weer.

Maar ik vond het juist, omdat ik

nu ook die zolder zag, ga ik dat

niet vergeten.

Ja, een heel klein stukje snel. Maar

ik wilde die foto goed bekijken en

me inleven in hoe dat eruit zag.

Oké, en wat vond je dan van die

andere details die naar voren

kwamen? Zoals de groeimeter?

Sprak dat tot de verbeelding?

Ja. Zeker omdat het ook, je ziet

het, er wordt over verteld, er wordt

gezegd dat ze zoveel centimeter

gegroeid is. Nogmaals als dat

gewoon langsloopt in een rij, dan

blijven dingen niet hangen. Dan

heb je gewoon teveel mensen. Ik

denk dan ik wil eruit. Omdat het te

druk is. En dit is echt je eigen

rondleiding.

Ja. Je bent alleen in die kamers.

Niet met al die andere mensen. En

het is mooi gefotografeerd. De

kleuren zijn goed. Eh, je kunt je

veel beter inleven in het bezoek

dan dat je doet als je hier met al

die mensen rondloopt.

Fantastisch. Nou ik vind het echt

heel speciaal dat ik dit heb mogen

zien, ja.

Kun je zeggen dat je je aanwezig

voelde in het Achterhuis?

Absoluut. Ja ik was er.

Oke, nu even over de interactie.

Had je dat, met deze (...)

Of ik het idee had dat ik er in zat?

Absoluut. Ik was gewoon in het

Anne Frank Huis.

Werd je misselijk of duizelig?

106

Nee, absoluut niet.

Hoeveel tijd denk je dat je hebt

doorgebracht?

Tien minuten.

Channelling

Respondent 1 Respondent 2 Respondent 3

En heb je iets van buitenaf

gehoord? Zeg maar van buiten het

ding? Dat je geen last had van het

geluid?

Oh ja, dat was wel prima ja. Ja ik

hoorde jou praten. Ja op het begin

hoorde je die scooters voorbij

komen. Dat vond ik wel een beetje

typisch ofzo.

Ja want nu ga je echt zo mee met

het mannetje.

Ja, mee met het verhaal.

En je hebt totaal geen (...)

Ja en dan stond hij in een keer

daar [wijst een andere kant op],

weet je. En dan begon hij daar

weer.

Dan kwam het geluid zo ergens

anders vandaan.

Ja dan moest je draaien.

Maar dat geeft ook juist een, dan

ga je juist wel weer om je heen

draaien om te kijken wat er te zien

valt.

Ja dat is waar. Maar het is

vervelend als je de hele tijd hier

staat, maar het was echt in één

keer dat hij dan daar was ofzo.

Misschien moet je dat inleidend

naartoe loopt.

Nou dat je na het verhaaltje

pauzeert ofzo. En dat je dan zelf

naar de kamer toe kan gaan om

bepaalde dingen in te zoomen

Ja, want dan word je echt gefopt.

En dan ga je daar ook echt op

reageren.

Ja precies ja.

Dat is nu eigenlijk ook, omdat je

iets hoorde. Je hoorde hem praten

en je hoorde die boten. Heb je je

toen ook echt omgedraaid?

Ik vond het bijvoorbeeld jammer,

dat je er niet echt doorheen loopt

Daar ging ik ook heel veel om me

heen rondkijken. Maar toen moest

ik ook weer opletten, want dan

ging hij weer voorlezen uit het

boek en over erwten die naar

beneden vielen ofzo, ik weet het

niet meer precies. Maar dat, het

lukt, het is heel moeilijk om dat

allebei tegelijk te doen.

Het was leuker geweest om op

‘stop’ te drukken, om even te

kijken. Of ik weet niet of het

eigenlijk kan

En ik vond het ehm, de kwaliteit

van het beeld niet zo goed.

ze lieten dan soms foto’s zien van

hoe de kamer was ingericht, maar

het was zo kort dat je alsnog niet

kon inbeelden van ‘oh hier stond

het bed’, dan was het alweer weg

ofzo.

En bij deze virtual reality sta je de

hele tijd stil in principe. Kun je

alleen maar om je heen kijken en

loopt hij zelf niet vooruit. Snap je

wat ik bedoel?

Het ging eigenlijk een beetje te

snel soms. Het zou fijn zijn als je

even pauze kon drukken ofzo. (...)

Nou, de kwaliteit vond ik gewoon

niet zo goed. Je zag echt die

spikkels. Dat irriteerde me een

beetje eigenlijk.

Dan lieten ze soms plaatjes zien

maar dan zo kort, dat je dan én

Zijn stem was op zich wel prima,

maar je merkte aan hem dat hij

soms iets te lang stopte, naar de

camera keek, in ieder geval naar

mijn idee dat hij heel erg bezig

was met (...) het ging niet vanzelf.

Het kon vloeiender gaan.

Verder vond ik het wel goed

uitgelegd en nam hij me wel mee

in het verhaal.

Maar heb je daar goed om je heen

gekeken? Zag je alles?

Ik was best wel gefocust op de

man zelf. Maar ik heb er wel een

beetje omheen gekeken. Maar niet

perse, dat ik meteen links, rechts.

Maar ik vond hem zelf misschien

niet perse de beste om het te

vertellen.

Maar was je hem ook de hele tijd

aan het zoeken?

Ehm, nee niet de hele tijd. Ik was,

het ging gewoon heel soepel, van

het was niet van, huh waar is hij

nou. Je vindt hem wel snel. Dat is

wel leuk, om hem een beetje te

gaan zoeken. Dus je ziet hem

inderdaad weglopen, en de andere

kamer weer (...)

Hoe vond je dat deze virtuele

wereld is weergegeven?

Ik vond het best wel mooi

weergegeven. Ook op inderdaad

dat, als je, hij vertelde in de

kamer, en dan kwamen er beelden

naar voren en dan is het misschien

ook wel leuk inderdaad, iets meer

details. Ja dat vond ik in principe

wel, oke.

Maar misschien, ik vond hem wel

iets onscherp.

107

Ja, ja inderdaad.

Wat vond je van de details die je te

zien kreeg? Zoals bijvoorbeeld die

afbeeldingen van de centimeters,

van de lengtemaat?

Ja wat ik ervan vond, ik vond die

afbeeldingen wel scherp. Alleen ik

vond die, ik had ze wel wat langer

willen zien. Dat je echt zelf het

tempo bepaalt. Nu moest je echt

zo mee gaan.

Ja. En wat vond je ervan dat je die

zolderkamer hebt gezien? Als je

bedenkt dat die normaal

gesproken niet toegankelijk is?

Ja dat wist ik niet.

Voel je je dan nu speciaal, haha?

Ja haha. Ja ik had eigenlijk ook

wel naar buiten willen kijken. Om

te zien wat het uitzicht nu

eigenlijk was (...) Ja je zit in de

zolderkamer.

Je krijgt van die foto’s van hoe het

dan echt is. En die vond ik wel

echt interessant. Dat mocht van

mij ook wel ietsje langer ofzo. En

die waren dan wel scherp. En ik

vond het opgenomen beeld een

beetje blokkerig af en toe. Maar ik

ben wel echt een pietje precies

hierin.

Maar had je dan bijvoorbeeld zelf

nog willen inzoomen ofzo? Of een

plaatje willen bekijken?

Nou er zaten sommige bordjes aan

de muur die ik niet scherp zag. En

dat had ik wel willen lezen ofzo.

Misschien dat je ehm (...)

Nou, maar had jij niet, want dat

had ik namelijk ehm, dan vertelt

hij dat en dan ga je eerst zo zitten

draaien en dan denk je welk raam

bedoelt hij dan.

Ja volgens mij wijst hij er ook

naar. Maar dan moet je ook maar

net naar hem kijken.

Nog iets anders?

Dat je dus je eigen tempo kunt

bepalen. En dus ook inzoomen. En

ik weet niet of het ook kan,

makkelijk met VR. Dat je even

pauzeert, en dat je dan

verschillende dingen aanklikt en

daar dan wat meer over kunt lezen

ofzo.

moest luisteren én (...) het ging

eigenlijk een beetje te snel soms.

en hier sta je de hele tijd stil en

kun je, je kunt niet verplaatsen.

Had je dat willen doen misschien?

Jezelf verplaatsen in de (...)

Ja, dat zou helemaal fijn zijn.

Maar ik denk dat de, ik denk niet

dat dat had gehoeven. Misschien

wel dat je van kamer naar kamer

kunt verplaatsen. Dat je klikt en

dat de beelden naar de volgende

kamer en dat hij dan daarheen

loopt en ondertussen kun je dan

rondkijken.

Dat je dan kunt visualiseren hoe

het er uit ziet?

Ja, want dan kun je dat normaal

denk ik wel als je die tour niet

doet, dan kun je echt even rustig

om je heen kijken. Nu ging het zo

snel.

Dus hoe had je dat anders willen

zien?

Nou ik had (...) een betere

presentator misschien. Ik vond het,

nou ja niet dat hij slecht was, maar

het viel wel op, zeg maar.

Was je wel de hele tijd op hem aan

het letten?

Ja, en daardoor raak je ook een

beetje gedesoriënteerd want je

hebt ook het idee dat je de hele tijd

naar hem moet kijken, dat is wel

lastig.

Heb je veel van het verhaal

geluisterd, of zat je meer op te

letten op (...)

Nou, ik probeerde me te

concentreren op het verhaal, maar

dat lukte dus bijna niet omdat het

best wel snel ging. En omdat je

ook wilt rondkijken.

Ik heb wel rondgekeken ja. Maar

dat was nou niet echt ehm (...)

omdat je niet echt loopt, je staat

echt stil dus je gaat niet mee

bewegen.

Nou, wel je bent wel een beetje op

zoek naar hem. Omdat je niet weet

waar, hij staat steeds ergens anders

en komt dan opeens uit het niets.

Dat is een beetje gek. Maar je

reageert niet echt, ja je beweegt ja

Maar ik vond het wel leuk dat toen

ik naar beneden keek dat ik een

paal zag. Dat vond ik wel heel

grappig.

Nou, als je het over dat spel hebt

dan, gewoon het zelf rondlopen

dat was wel leuk. Dat je zelf kunt

aantonen waar je meer interesse

toont en dat je zelf kunt

aanklikken van oké, ik ben klaar,

hij kan weer gaan praten of hij kan

weer door terwijl ik aan het lopen

ben. Dat je daar een keuze in kan

hebben.

Wat vond je van de kamers? Kon

je alles goed zien?

Ehm, medium. Soms wel, maar

soms was het net, maar ik weet nu

niet of het echt aan de camera lag.

Maar soms was het niet helemaal

scherp. Maar de detail, er waren

wel details.

Je wilt echt meegenomen worden

in het verhaal en het is dat ik er

interesse in heb, maar ik snap wel

dat als je (...) het was het net niet.

In ieder geval als, ik vond, het kon

iets vlotter. Het leek soms een

beetje moeizaam voor hem,

moeilijk. En dat kreeg ik heel erg

het idee. Dus dan ga ik daar op

letten in plaats van het verhaal. Ja,

maar misschien is het, dat kan

natuurlijk ook persoonlijk zijn.

En als je denkt aan, als er een

vlotter persoon was geweest, had

je dan (...)

Nou, ik had meer, ja, ik denk het

wel. Zeker. Ik denk dat als het

iemand anders was geweest, iets

vlotter, dat ik meer ‘mee’ zou

gaan.

Dat je echt het idee hebt dat er

iemand voor je staat en echt een

duidelijke rondleiding geeft?

Ja, ja. Ik vond het wel gewoon, ik

ging wel met hem mee. En zeker

ook het idee dat hij heen en weer

liep, en dat je met hem mee kon

lopen. Maar ik denk dat iemand

anders me nog meer mee kon

nemen.

Ik weet het niet, ik was zo, weet je

je wilt ook het verhaal horen en

108

Meer verdieping over sommige

dingen?

Ja, ja.

Zou je dan ook in sommige kamers

langer hebben gestaan?

Ja, ik denk het wel want je hebt

natuurlijk verschillende objecten

in die kamers. Waar je dan meer

kunt lezen ofzo. Dat je zeg maar,

eerst een introductie hebt van hem,

die het verhaal vertelt daarachter.

En dat je dan in die kamer kunt

blijven en zelf kiezen. En dat je

dan op een gegeven moment zegt,

oke, en nu naar de volgende

kamer. En dat je dan ook weer

terug kunt.

En wat vond u ervan om de VR-

bril te gebruiken? Had u zoiets al

eerder gebruikt?

Dit vond ik een buitengewoon

exceptioneel leuke doch

informatieve ervaring haha.

Vertel meer.

Ja ik vond het wel leuk, wel

grappig inderdaad. Ja ik ben wel

echt benieuwd hoe die echte

Oculus dan is. Want ja, je ziet wel

echt de pixels.

Heb je je hoofd veel bewogen

enzo?

Ja.

Werd er hierdoor meer zichtbaar?

Ja. Haha.

Wat vond u daarvan?

Ja, dat is natuurlijk een eerste

ervaring. Ja dat is mooi om te zien.

Dat je dan gewoon ehm, om in

plaats van kijkt je hoofd kunt

bewegen. Het is interactief.

Ik denk dat het best wel een lang

verhaal wordt. En ehm, ik weet

niet of dat het, ja als je die keus

zou kunnen hebben zou je het zo

lang kunnen maken als je wilt. En

ik denk dat het verhaal wat hij

vertelt een beetje globaal moet zijn

en dat je de keuze moet hebben

om jezelf te verdiepen in bepaalde

dingen ofzo. Ik denk dat dat, want

anders wordt dat hele lange

verhaal, te lang.

Ja hij was wel nerveus. Dat was

wel te merken. Ik denk dat je daar

wel een betere presentator ofzo

je kijkt met je hoofd, maar ik had

niet het idee om m’n hele lichaam

te bewegen ofzo.

Dat zou leuker zijn als je echt

meeloopt met hem door het huis,

in plaats van dat het beeld opeens

overgaat in een andere kamer. Dan

kun je nog steeds geen

voorstelling maken van hoe het

loopt, dat is juist vind ik denk ik

het fijne aan het huis dat je dan

echt die route loopt.

Heb je, is je iets bijgebleven van

de omgevingsgeluiden in de

video?

Omgevingsgeluiden? Nou, buiten.

Met die fietsers enzo, dan heb je

echt het idee dat je er staat.

Wat is een positief aspect aan het

gebruik van die bril?

Dat je echt rond kunt kijken. Dat

je kunt kijken waar je wilt. En dat

kan bij filmpjes vaak niet. En dan

kun je zelf focussen op waar je

naar wilt kijken. Dat vind ik

positief.

Maar ik vond het wel verwarrend

dat er af en toe quotes uit het boek

werden voorgelezen, terwijl je dan

in een kamer stond en dat je dan

(...) Nee het ging soms gewoon te

snel. Ja, dat vond ik echt.

Je hebt wel het gevoel van oh die

grote kamer van waar ze altijd

gingen eten is wel echt heel klein.

Als je rondkijkt zie je dat

bijvoorbeeld wel echt. Dus je ziet

wel hoe klein de ruimtes waren.

Hoe zat de bril? Was het

comfortabel?

Nee.

Heeft het je afgeleid?

Ja. Het zat, het deed heel erg pijn

aan m’n neus. Hij was een beetje

te zwaar of zat gewoon niet goed.

Het zat niet zo lekker.

Heeft het heel erg afgeleid van dat

je die beelden zag?

Op het einde wel. Toen dacht ik

‘is het al bijna voorbij’ want het

zat echt niet meer lekker. Toen

ging ik het ondersteunen met m’n

hand.

dan ben je best wel op hem

gefocust. En dan kijk je ook

minder snel rond.

Is je iets opgevallen als je denkt

aan de keuzevrijheid die je had?

Ehm, je had niet veel keuze toch?

Je werd gewoon meegenomen en

ehm, dat was het. Ik heb niet het

idee gehad dat ik per se heel veel

keuze heb gehad.

Had je het meer willen hebben?

Op dat moment zelf vond ik het

prima, maar als ik er nu aan

terugdenk dan zou ik het wel (...)

maar dat komt omdat we er nu

over praten. Maar in principe heb

ik het niet gemist op dat moment.

Ja, minder goed. Want dan wil je

goed de kamers zien. En dan wil

je, ja dan ben je minder gefocust

op zijn stem. En dat heeft ook wel

mee te maken, dat als het wat

harder was, en zijn stem is ook

niet hard. Dus dan als je gewoon

dat je, als je wat meer durfde te

draaien dat je, ja ik was te veel op

hem gefocust, ik dacht van ik moet

het horen. Maar soms als ik het

omkeek dan hoorde ik hem wat

minder.

Dus heb je soms ook dingen niet

gezien, omdat je hem aan het

beluisteren was?

Ja, ik denk het wel.

Heb je geluiden van buitenaf

ervaren? Van buiten de

rondleiding, van hier in het café?

Ja, ik had het idee dat er iemand

aan mijn tafel zat. Maar dat krijg

je wel echt heel erg mee. Daarom

moet je hem echt tegen je

aanhouden, je hoort zoveel om je

heen. En dat lijkt dan echt alsof

iemand in je gezicht staat.

Had je liever gehad dat het langer

was? Of in elk geval de optie tot

het langer maken?

Ja, ja. Ik had sowieso op ‘ja’

geklikt. Ja een korte versie en de

lange versie. Ik denk dat veel

mensen de lange versie zouden

doen.

Had je meer details willen zien in

de kamers?

Ehm, ja misschien wel. Het was

109

voor kunt hebben. Gewoon echt

iemand die daar ervaring in heeft.

Gewoon wat enthousiaster, maar

ook al is het niet een enthousiast

verhaal weet je, het had ietsje

leuker verpakt kunnen worden.

Maar goed dat zijn de

mierenneukdingetjes he.

Ja, maar omdat je zo dicht op die

telefoon zit blijf je, het blijven

gewoon pixels. En zo’n Oculus

Rift is gewoon een beetje pixel-

loos ofzo. Ja het is natuurlijk een

beetje discutabel, hij is vies.

Tenminste ik ben wel een beetje

een bacterie, misschien moet er

een soort van doekje bij, een

alcoholdoekje ofzo. Dat je hem

zelf eerst schoonmaakt, omdat je

dan het idee hebt dat je hem dan

schoon krijgt.

Ja, ik denk dat je daar inderdaad

wel nice dat je zo kon doen. Maar

die echte Oculus heb je ook dat je

dingen in je handen hebt. En dat

je, ook echt, ja dat zou ik wel

willen doen, dat je zegt van shit

kunt grijpen en lopen enzo.

Oke, en heb je nog iets wat je zou

kunnen verbeteren?

Ja, de kwaliteit van het beeld.

Misschien wel meer met de

overgang ofzo. Dus hij ging

praten, en begon het daar [wijst

naar andere kant] in een keer. Dan

moest je wel even schakelen, zeg

maar. Maar misschien heeft dat

ook te maken met de keuze. Van

oke, volgende, volgende.

Als je die keuze zelf had gehad?

Ja, inderdaad.

Had je het dagboek willen zien?

Nu je het zo zegt, misschien wel ja

(...) Ja je gaat toch niet dat hele

dagboek lezen op dat ding, weet

je.

Heb je het gevoel iets gemist te

hebben?

Ja, ik zou willen inzoomen op de

objecten. En dat je daardoor zeg

maar je zelf de keuze hebt om je te

verdiepen. Want hoe lang is die

ehm, hoe lang ben je hier binnen

Wat ik minder positief vind is dat

het beeld overspringt van het beeld

naar een ander beeld. Dat het haalt

echt het virtual reality gevoel weg.

Dan zit je echt weer in een filmpje

in plaats van dat je echt in die

realiteit ehm zit je dan niet in. Dat

haalt je er even uit. Dat vind ik

minder positief.

Want nu moest je én luisteren én

rondkijken en was je opeens weer

in de volgende ruimte want als je

bijvoorbeeld eerst zijn verhaal

hoorde en dan, dat hij dan de optie

had van ga naar de volgende

kamer of kijk nog even rond, dan

kon je zelf nog even rondkijken.

Dat was wel echt beter geweest.

ook wel leeg. Dus je kijkt om je

heen en je ziet niet alles goed,

maar misschien iets meer details

om je echt het gevoel te geven dat

je er echt bent.

Nou, omdat ik toch de details, iets

scherper mochten naar mijn idee.

Dus het zou, in principe (...) dus ik

zou het iets toch meer details.

Gewoon iets scherper.

Heb je veel met je lichaam

bewogen?

Op het begin vooral. Op een

gegeven moment was ik echt

gefocust op hem. Maar in principe,

ik kon wel bewegen en doen (...)

Hoe vond je het om alleen in het

Achterhuis te zijn? Tussen

aanhalingstekens?

Ja, wel prima eigenlijk. Ja, vond ik

opzich wel leuk, inderdaad. Dat

was wel fijn. Want je had

inderdaad, je kon wel doen wat je

zou willen. Dus dat was prima. En

ik had niet het idee dat ik alleen

was, dat ik het eng vond

En wat had jij dan graag willen

zien?

Nouja, meer de details.

Het is gewoon dat ik zijn stem niet

zo fijn vond

110

en buiten?

Een uurtje, ongeveer.

Ja, dus als je dan beneden zit en je

doet die tour binnen een uur, en je

bent hier eigenlijk binnen een

kwartiertje klaar en zit je nog drie

kwartier uit je neus te eten, haha

toch? Dus als je zelf die keuze

hebt om je te verdiepen, dan kun

je er een uur van maken.

Ja misschien was het wel mooi

geweest als hij het in het begin

even had laten zien, van ‘dit is het

dagboek en ik neem je mee door

het dagboek heen’ ofzo.

Wat had je ervan gevonden als je

vrij door de ruimtes had kunnen

bewegen? Wat had je dan nog

graag willen zien?

Misschien dat je onder die

boekenkast doorloopt ofzo? Wel

een soort van ehm (...) De

experience náár (...)

Ja het hoort wel bij het verhaal.

Ja, maar ja. Zoiets is het wel ja.

Dat moet ik nog precies napluizen.

Nu je er zo over begint, is het

natuurlijk wel het grootste

onderdeel van het verhaal.

Maar dat ehm, was natuurlijk de

hele virtual reality (...) En die

eerste kamer.

Wat was er in de eerste kamer ook

alweer te zien?

Was dat niet gewoon de

boekenkast ook gewoon? Wat was

de eerste kamer? Haha. Maar het

is niet één specifiek ding. Ja of die

laatste kamer, maar dan zou ik ook

gewoon graag naar buiten kijken.

Hij heeft het dan daarover (...) en

het is zeg maar alsof je een koekje

hier neerlegt, en je mag daar

zitten, maar je mag het koekje niet

aanraken. Haha, die blijft dan

gewoon liggen.

Ja en je kunt ook niet, en je hebt

de optie niet om het alsnog te

doen, zelf.

Ja, vertel het dan gewoon niet

ofzo.

Want hij vertelt het, maar richten

ze dan de camera op het raam?

Ja nee je kunt kiezen, waar je naar

kijkt natuurlijk

111

Ehm, ja ik mis de keuzevrijheid

om je eigen tempo te bepalen. En

ja keuze voor je eigen verdieping

uiteindelijk.

Maar als je dan denkt aan de

verdieping, wat zou je dan, zou je

dan dingen willen zien of zou je

(...)

Nouja, misschien dat je dicht bij

een bepaald object staat, waardoor

je ook kunt inzoomen. Zoals de

mensen in het museum dat ook

echt zien. En dan ook het bordje

even lezen ofzo. Dat is dan het

hele verhaal.

Heb je gezien dat statief?

Ja, ja ik zag hem aan de onderkant

staan. Ja dat kan niet anders toch?

Misschien een zwart rondje ofzo.

Nee, dat kan niet anders nee. Ehm,

wat vond u van de kwaliteit van de

beelden?

Nou dat vond ik wel beter kunnen.

Een beetje pixelig dus.

Oke, is er nog iets wat je minder

goed vind aan het gebruik van de

bril? En dan in het algemeen? Is

er iets wat je minder goed vond er

aan?

Ja, de kwaliteit bedoel ik.

Zag het er realistisch uit?

Ja, want het was gewoon een gast.

Alleen ehm, pixelig.

Respondent 4 Respondent 5 Respondent 6

Hoe zou je dit dan meer

omschrijven?

Als een powerpointpresentatie, ja

sorry.

Ik heb niet zo heel veel van het

Anne Frank museum gezien voor

mijn gevoel. Ik heb vooral soort

van foto’s gezien van hoe het

vroeger was. Als een powerpoint

presentatie ongeveer. En dat heeft

iemand tegen mij verteld, en het

was een jongen die steeds op een

andere locatie was in het huis. En

dat.

Een ding wat ik heel irritant vond

Maar ik moest wel steeds, dan was

ik hem weer kwijt, dan moest ik

helemaal naar rechts kijken, dan

stond hij bij die deur en aan de

andere kant gebeurde er wat.

Ja, ja. Hoe ging dat?

Dat vond ik een beetje jammer.

Daarom moest ik steeds met m’n

hoofd links en rechts. En dan ging

het geluid uit, aan, uit, aan, uit,

aan. Ja. Dat vond ik wat minder.

Dat was in die woonkamer, nee de

slaapkamer van papa en mama.

Wat gebeurde er daar dan?

Nou, dan stond hij daar. Of het

was in het gangetje. En dan moest

ik steeds ehm, m’n hoofd draaien.

Het was wel vernieuwend. Ik vond

het wel soms irritant dat ik m’n

hoofd 180 graden moest draaien.

En de koptelefoon deed een beetje

(...) dus soms als ik dan naar

rechts keek, hoorde ik in nog maar

één oor geluid terwijl, ja het hoort

natuurlijk in allebei (...) en toen

keek ik naar links en toen zag ik

die jongen weer niet. Dus dat was

een beetje zoeken.

Ja wat mij vet lijkt, is dat als je

naar voren kijkt, dat je dan ook

naar voren gaat. En dat als je naar

rechts kijkt, dat je dan ook naar

rechts gaat.

112

was dat die jongen de hele tijd aan

het boek zat te aaien aan de

onderkant.

Wat is je het meest bijgebleven?

Ehm, dat die jongen de hele tijd de

onderkant van het boek bleef

aaien. Maar echt, de hele tijd.

Seriously, als je zo’n filmpje

opneemt, dan valt het iemand op

een gegeven moment toch wel op

dat die jongen de hele tijd de

onderkant van het boek aan het

aaien is. Waarom is jou dat niet

opgevallen?

[Over de rondleider] Dat vond ik

inderdaad ook wel slecht. Dat

vond ik geen goede productie.

Nee. Ik heb niet het gevoel dat er

gebruik is gemaakt van de functies

die zo’n bril heeft.

Had je al eerder zo’n bril

gebruikt?

Nee.

Wat vond je ervan?

Ik vond het pijn doen aan mijn

neus.

Ja? Hadden we hem niet goed

opgezet?

Het deed in ieder geval een beetje

pijn aan m’n neus.

Was dat een afleiding, storend

ofzo?

Nou, ik vond het ook niet erg.

Want aan de ene kant, je weet dat

je in een ruimte bent en dat er

andere mensen zitten. Dus soms is

het ook wel prettig om te horen dat

er andere mensen zitten. Ik vond

het niet per se erg.

Slecht. Was echt pixelig. Vond het

ehm (...) daarom dacht ik ook

gelijk: waarom gebruik je een

persoon? Als je een persoon

gebruikt wil ik soort van emotie

op het gezicht zien. En dat kon ik

nu niet echt goed aflezen, omdat

het heel pixelig was. Sorry ik ben

echt heel negatief.

Wat vond je van de kamers? Heb

je alles kunnen zien?

Nee, ik vond het best wel vlak. Ik

had het gevoel dat ik naar een

soort van projectie aan het kijken

was, wat het ook echt is.

En dan ging het geluid uit en aan.

Dat was minder.

Maar had je dan op zo’n moment

graag willen terugspoelen ofzo?

Of had je het willen pauzeren? Of

nog een keer willen horen?

Ja, want je gaat twijfelen aan je

eigen gehoor. Nou is die al niet zo

haha. Want ik dacht he heb ik dat

nu wel goed gehoord. Ja dat zou

inderdaad wel, maar toen dacht ik

van laat maar.

Was je dan de hele tijd bezig met

hem opzoeken?

Ja.

Ging je naar hem toe?

Nee, ik ging niet naar hem toe.

Nee, ik bedoelde draaide je naar

hem toe?

Ja, want ik vind het altijd fijn om

te kijken naar iemand die praat.

Niet alleen maar een geluid. Als ik

weet dat hij er staat. Als ik weet

dat het alleen maar een

ondertiteling is, of een (...) dan is

het anders.

Had je misschien keuze willen

hebben voor die kamers? Om er

wel of niet eentje (...)

Nee, dan moet je weer aan het

werk. Nee, gewoon eh (...)

Dus je vond het wel goed dat je

niet zo heel veel interactie had met

(...)

Ja, dat vond ik niet nodig. Het is

een verhaal, ik zit hier, ik zit te

kijken naar de inhoud van het

Anne Frank Huis, dan wil ik ook

alles zien. Stel je voor dat ik niet

kan lopen, dan heb ik de rest niet

gezien.

Een leuk detail.

Ja. En ehm, het gaf veel meer

beeld aan het verhaal dan dat je

alleen zelf daar rondloopt.

Wat was dan denk je de

meerwaarde dat het in 360 graden

was? Want het had ook een filmpje

kunnen zijn?

Ja. Ja, maar het kwam ook door

het geluid. Dat ik niet zoveel (...)

Dat kwam ook omdat ik niet

zoveel kon draaien.

Dus je hebt niet zoveel gedraaid?

Nou, ik vond het best wel een

zwaar ding eigenlijk. Ik vond dat

‘ie een beetje naar beneden zakte

de hele tijd. En ik vond dat in het

begin een beetje lastig om nou het

juiste knopje in te drukken. En ja,

wat een ongemak was, was dat de

koptelefoon probleempjes had.

Verder werkte het prima.

Ja, ik heb een aantal kamers uit het

Achterhuis gezien. Ik vond het

jammer dat je niet bijvoorbeeld

dus de Shoah-zolder ziet. Ehm,

dus ja, dat ze zich beperken tot een

aantal kamers en dat hij daar dan

wat vertelt, dat vond ik wel

jammer.

Ja je kunt je slecht oriënteren

waar je zelf bent. Maar had je het

idee dat je reageerde op het geluid

enzo?

Ja.

Want je zei dat je de hele tijd naar

rechts zat te (...) was dat (...)

Ja, de jongen stond rechts in beeld,

dus ik moest met mijn hoofd in

een hoek van 90 graden.

En bleef je hem ook de hele tijd

volgen?

Ja, meestal ja. Dan keek ik om me

heen, maar dan was het een lege

kamer. Dus dan keek ik weer wat

hij te zeggen had.

In welke mate heb je je eigen

invloed kunnen uitoefenen in deze

rondleiding? Had je misschien

meer willen doen?

Ja je kan dus, je volgt het gezette

pad, van wat er bedacht is voor je,

dus daar kun je niet echt invloed

op uitoefenen. Maar je kunt met

rondkijken in principe alles

beslissen. Maarja, je wordt

natuurlijk geleid door die jongen.

Dus ik denk dat veel mensen daar

naar kijken (...)

Wat vond je van de weergave van

de virtuele wereld?

Van de kwaliteit?

Ja.

Nou ja, dat vond ik dus beter. Dat

het vloeiend in elkaar overliep.

Ehm, het was niet superscherp

vond ik alsnog, ondanks dat hij op

113

Ik wil ook wel meer zien.

Ik heb niet zoveel gedraaid. Ik was

eigenlijk ehm, jawel ik heb wel

gedraaid in alle kamers. Weet je

wel, een beetje zo in alle kamers.

Maar omdat het geluid slecht

werkte als je draaide (...) heb je

niet teveel gedraaid?

Nee, niet teveel gedraaid.

Hoe reageerde je op de beelden en

geluiden? Hoe merkte je dat?

Ging je echt goed draaien met je

lichaam, met je lijf?

Alleen m’n hoofd heb ik gedraaid.

M’n lijf zat tegen de rugleuning

aan. En pff, hoe reageerde ik op de

geluiden (...)

Dus je hebt wel je hoofd

gedraaid?

Je bedoelt de extra geluiden die ik

heb gehoord? Dat kind?

Nou want je hebt op een gegeven

moment een paar momenten dat jij

aan het kijken bent naar voren, en

het geluid komt dan van achter.

Ja, dan moet je draaien ja.

Dat deed je wel, of ging je

gewoon, hoorde je hem en lette je

op de kamer? Je zocht hem op?

Ik ging wel, ik zocht hem op

Ja, maar ik bedoel dat je die bril

op hebt, maar dat je in die bril

meer keuze hebt.

Oh, zo. Dat je denkt oh dat wil ik

nog een keer zien. Ja dat zou ik

wel, nee maar dan, ja maar dan

kan iemand er drie uur over doen.

Want dan gaat iemand het

minutieus bekijken. Als je gewoon

zegt ‘dit is het’, doe het er maar

mee (...)

Zijn er dingen waarvan je denkt

dat je ze niet hebt gezien of

gehoord die je wel graag had

willen weten? Aan bod gekomen?

Ehm, nee. Het is heel summier.

Het is een hele summiere eh,

inlichting die je krijgt over het, hij

kan ook niet het hele boek gaan

zitten voorlezen, en de hele

geschiedenis

Maar je had niet zelf naar links

willen lopen, of zelf naar rechts of

de trap op of af?

Nee, maar dat komt natuurlijk

omdat er helemaal niks is om te

zijn scherpst stond. En de kleuren

leken een beetje flets. Maarja,

verder vond ik het wel goed. En ik

vond de kleuren op die foto’s wel

mooi. Maar de video was een

beetje flets.

Heb je je hoofd veel gedraaid in

de rondte?

Ja.

Ging dat goed?

Ja.

Je hebt daarna alles gezien?

Ja. Alleen wat gek was, na dat

menu, toen hij zei dat dat ding

moest afkoelen, toen ik hem weer

startte, eerst stond die jongen die

presenteerde stond op twee uur,

voor mij, en toen stond hij toen

ineens achter me. Dus ik was zo

aan het kijken van waar is die

jongen, waar is die jongen? Want

die jongen was er maar niet. Dus

die jongen was ineens gedraaid.

Begon hij niet met praten toen?

Jawel, maar ik was hem kwijt.

Ehm, ja verder ging het allemaal

heel smooth.

Wat vind je daarvan?

Ja het wordt een beetje hetzelfde

antwoord denk ik. Ja ik vind het

opzich oke. Maar als het

uitgebreider kan, en dat je meer

eigen inbreng hebt dan zou ik dat

nog leuker vinden.

Wat staat u het meest bij van deze

rondleiding?

Ehm, ja. Ik vond dat die jongen

soms een beetje ongemakkelijk

overkwam.

Vond je dat storend misschien?

Nee, ik vond het niet heel storend.

Maar het was meer, hoe hij soms

keek. Zo’n strak hoofd. Alsof hij

een beetje zenuwachtig was. En zo

met zijn handen wrijven, ja dat

staat me, ja dat. Het was een beetje

afleidend, maar ehm, ja verder heb

ik niet heel opvallende dingen (...)

Niet echt veel informatie, maar het

is wel heel toegankelijk verteld.

Dus ja, dat vond ik wel mooi. Het

is ehm, je kunt je er meer bij

voorstellen ofzo. Door de

combinatie van hoe hij het vertelt,

wat je te zien krijgt en de

114

pakken of te doen. Het is alleen

een kamer waar je inloopt. Als er

nou appels in liggen, van die zou

ik zo willen pakken dan haha,

misschien dat je dan (...) Nee want

ik zag geen trap, en ik zag geen eh,

waar je op kon. Ik kon niet achter

die deur, of achter die kast, want

die stond al open.

Maar had je niet meer

bewegingsvrijheid willen hebben?

Nee, want het is toch klein dus je

kunt toch niet ehm (...)

Dus je hoorde hen zeg maar (...)

Ja, dat haalde wel een beetje het

verhaal eruit.

Nou het geluid was klote, dat ging

niet goed.

Kun je uitleggen waarom het

geluid niet goed was?

Omdat de rechterkant het niet

deed, en links deed het wel. En

toen deden ze het opeens weer

allebei, en toen deden ze het niet.

En toen was er gewoon iets niet

goed met het geluid. Daar word je

door afgeleid. Dat is jammer.

En denk je dat het een geslaagde

vervanging is voor deze mensen?

Ja, nou opzich wel. Maar dan nog,

zou ik er nog wat kamertjes bij

doen. Gewoon het hele verhaal.

Het is al zo erg dat je gehandicapt

bent, laat ze dan nog wat extra’s

zien.

Heb je wel het idee dat je iets

bijzonders gezien hebt?

Ja, ja vind ik wel.

Ja, misschien wel. Wat vond je van

de kwaliteit van de beelden?

Ik vond het erg korrelig. Ik vond

het niet zo heel duidelijk beeld.

Maar misschien kon ik wel wat

veranderen. Dat heb ik vergeten te

doen. Bovenin zit een wieltje, en

dan kun je scherper stellen.

Was ‘ie comfortabel?

Op mijn neus was hij een beetje,

hij hing. Hij hing op m’n neus. Ik

vond het niet lekker zitten.

En hij kon niet strakker, om het

zeg maar weer omhoog te tillen.

Uitgelubberd, denk ik.

fragmenten die ze gekozen

hebben, inderdaad van die heel

dagelijkse dingen, vind ik mooi.

Maar vond je het echt storend dat

hij te zwaar was bijvoorbeeld?

Een beetje.

Vond je het een afleiding toen je

aan het kijken was?

Nou, in het begin wel. Maar als je

er eenmaal in zit, niet meer. Maar

toen hij op een gegeven moment

kreeg ik een berichtje dus, dat hij

te warm was.

Ja, en wat kwam er toen in beeld?

Ja een berichtje van systeem is te

warm, moet afkoelen om op ehm,

op juiste manier verder te gaan. En

toen was ik er weer uit. Want dan

stopt alles natuurlijk, en dan moet

je weer op play drukken. Dus toen

irriteerde het me wel weer. Maar

toen ik eenmaal weer in het

verhaal zat, viel het wel mee.

Want je voelde je echt, zo

helemaal erin zat. Hoorde je niks

van buitenaf meer?

Nee niks meer.

Maar vond je dat een afleiding?

De geluiden?

Ja de achtergrond.

Nee, ik kon me daar wel goed van

afzonderen had ik het idee. Maar

ja, je zit natuurlijk helemaal in je

eigen wereldje. Je ziet helemaal

niks om je heen, je hebt een

koptelefoon op, dus ja. Je wordt

niet heel erg afgeleid.

Dat werkte dus wel echt, je werd

er wel zo ingezogen?

Ja. Ik was me er soms wel bewust

van, als andere mensen mij nu

zien, haha, dan denken ze wat een

debiel.

Hoezo denk je dat ze dat dachten?

Omdat je zo om je heen zit te

kijken zeg maar.

115

En wat vond je ervan dat je het

dagboek zelf niet hebt gezien? Dat

ze dat niet hebben getoond?

Oh, je bedoelt het echte dagboek?

Nou het is dat je het zegt. Maar dat

had inderdaad ook nog wel even.

Want hij loopt met dat

paperbackje (...) Want ze hebben

wel die brief van Miep Gies laten

zien, de boodschappenlijst, maar

niet het echte dagboek. Dat is toch

wel een beetje, ja.

Heb je nog geluiden van buitenaf

gehoord?

Nou, er was een kindje wat een

beetje aan het huilen was

hiernaast, en aan het springen op

de bank. Dat hoorde ik. Maar ik

kon het afsluiten.

Je had er geen last van? Maar je

hoorde het wel?

Ik hoorde het wel.

Maar alsnog zat je er lekker in?

Ja.

Oke, wat vond je van de kwaliteit

van de beelden?

Nou, ik vond het ietsje onscherp.

En flets. Maar verder, het was wel

goed genoeg vond ik.

Heb je last van misselijkheid of

duizeligheid gehad?

Ik was een beetje duizelig denk ik.

Een beetje.

Ja? Wanneer was dat?

Gewoon ehm, ik denk dat het

komt omdat ik lenzen in heb. En

ook als ik bijvoorbeeld naar een

3D-film ga dan merk ik, het is niet

heel erg, maar ik merk altijd wel

iets in mijn hoofd, zeg maar een

soort van lichte druk ofzo. Ik weet

het niet. Ik denk omdat je anders

focust met je ogen? En volgens

mij was dat nu ook zo tijdens die

virtual reality bril, omdat het best

wel dichtbij zit. Dus in het begin

merkte ik dat wel.

Broadening

Respondent 1 Respondent 2 Respondent 3

116

En ook andersom. Dus in die zin

biedt het wel weer opportunities

voor een breder publiek die niet

hierheen kunnen komen, zeg maar.

Want ja, niet iedereen kan

natuurlijk naar Amsterdam toe, om

het museum te bezoeken.

Wat vindt u een positief aspect van

het gebruik van de VR-bril?

Een positief aspect. Ehm, ja (...)

Dat je het museum kan zien?

Zonder er echt naartoe te gaan.

Zou je dit als een vervanging zien?

Ja zeker, want ik heb nu niet het

gevoel dat ik ehm, het museum per

se hoef te zien ofzo. Het verhaal is

me duidelijk, er waren geen

andere mensen.

Ja dat is zeker (...)

Dus ik kon gewoon binnen m’n

eigen tempo, het museum

bezoeken. In plaats van dat je er

naartoe moet, in de rij staan (...)

Heb je meer inzicht of begrip

gekregen in het verhaal?

Begrip, ja. En inzicht ook. Want

het is gewoon informatie die ik

eerst niet had.

Ehm, boodschap is duidelijk.

Alleen, ik zie dat er potentie is om

het kwalitatief beter te maken (...)

Is dat een goed antwoord? En je

kunt hem op verschillende

manieren insteken. Dus, of voor de

mensen slecht ter been en dan

hang je hem alleen hier. Of het

echt willen van een, van dat je het

verhaal exploiteert over de hele

wereld.

Voel je je misschien meer

betrokken bij het verhaal en het

verhaal van Anne Frank? Omdat

je zoveel details hebt gezien, dat je

bij haar in huis bent geweest?

Ja, want je kunt je echt verplaatsen

in het verhaal. Je hebt een beeld

bij hoe ze zaten en hoe klein de

ruimtes waren.

Wat sprong er het meeste bovenuit

voor je? Van de hele virtual

reality tour?

Nou, dat je wel echt het gevoel

kreeg over hoe groot de ruimtes

waren. Of hoe klein, beter gezegd.

Je kon wel echt aanvoelen dat het

niet zo groot was. Ja je hebt wel

echt een beeld van hoe groot het

was.

X

Respondent 4 Respondent 5 Respondent 6

Even denken hoor. Ja ik zou

misschien ook de keuze geven om

tussen verschillende mensen (...)

want ik kan me ook voorstellen

dat je als persoon ook (...) ja je

kunt natuurlijk niet altijd kiezen

wie jou rond zou leiden. Maar

door deze bril kun je dat dus juist

wel aanbieden.

Dat je een man of vrouw zou

kiezen?

Ja, of leeftijd ofzo. Zodat je

X En die andere details die je hebt

gezien, zoals die groeimaat, en die

afbeelding van Anne en Margot, ja

en het toilet?

Ja, dat vond ik goed. Ze hadden

wel goede dingen uitgekozen,

herkenbare dingen. Dus ik denk

wel dat het een grote

leeftijdsgroep aanspreekt, en dat

iedereen zich kan identificeren.

117

gewoon, net als in een game, kun

je ook kiezen wie je bent.

Zou je het dan ook, want nu ben je

zijn toeschouwer, zou je dan meer

vanuit de ik-persoon willen zien

ofzo? Dat je hem überhaupt niet in

beeld hebt?

Ja, dat zou ik echt veel

interessanter vinden. Want dan

komt die belevenis veel dichter

bij. En nu staat hij veel verder

weg.

Vanuit de context van een,

gezichtspunt, blikveld van één van

de bewoners ofzo?

Ja, bijvoorbeeld. Of vanuit mezelf.

Dat ik het gevoel heb als

toeschouwer echt door dat

museum meegenomen wordt door

de narrator, zeg maar.

Maar ik ja, nee ik zou het liever

vanuit mezelf beleven denk ik. Of

vanuit een van de bewoners. Dan

heb je ook meer dat gevoel. Stel je

voor, Anne vertelt ofzo, weet je

wel. Dat doet ook al veel meer.

"Wat vind je ervan dat de route

vooraf bepaald is?

Ja, dat is misschien wel leuk dat je

verschillende opties hebt.

Had je graag zelf willen kiezen?

Had je willen zeggen, oké nu ga ik

naar deze kamer en nu naar die

kamer (...)

Ja, wel als het zo ingedeeld is.

Want nu ga je gewoon door het

museum en er is een route en die

volg je. Maar hij deed ook maar

wat. Dus misschien is het dan wel

leuk, dat je zelf kunt kiezen.

Ja, je zou er echt heel veel mee

kunnen denk ik. Dus het is jammer

dat dat nog niet gebeurt. Want ik

denk echt dat het leuk is voor

mensen die inderdaad het huis niet

door kunnen, maar dan dus stel je

voor, je gaat allebei zo’n museum

in en mensen zijn door het huis

heen geweest, en ik heb

bijvoorbeeld die bril op gehad.

Dan zou het leuk zijn dat ik ook

iets toe te voegen heb, of iets leuks

te vertellen. Doordat ik die bril op

heb gehad. En dat gevoel heb ik

nu niet. Dus make it an

118

experience.