Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Noodzakelijke BuitenkansVisie op beheer & onderhoud van de fysieke leefomgeving in de gemeente Heerlen 2016 - 2023
Inleiding Pagina 4
Aanleiding Pagina 8
De rollen veranderen Pagina 10
Noodzaak Pagina 11
Werkwijze visietraject Pagina 16
Uitkomsten van partners Pagina 20
Het Buitenkans-model Pagina 24
Gedifferentieerd beheer Pagina 26
Participatie in beheer Pagina 32
Samenwerken in beheer Pagina 38
Duurzaamheid Pagina 40
Voorwaarden Pagina 42
Opbrengsten Pagina 44
Slotwoord Pagina 46
Inhouds-opgave
Pagina 2 | Inhoudsopgave Pagina 3 | Inhoudsopgave
Deze visie beheer & onderhoud fysieke
leefomgeving legt de basis voor een totaal
vernieuwde aanpak van gemeente Heerlen
in de openbare ruimte. Wij worden namelijk
meer en meer geconfronteerd met nieuwe
uitdagingen op dit vlak. Denk hierbij onder
andere aan allerlei nieuwe vormen van beheer
en onderhoud in samenwerking met bewoners,
organisaties en ondernemers, de krimp
met areaaluitbreidingen als gevolg en de
transformatie van verzorgingsstaat naar
een participatiemaatschappij.
Dit document beschrijft Heerlens vernieuwde
visie op basis van een nieuwe realiteit. Het
geeft richting in denken en doen voor een
nieuwe, optimale manier van samenwerken.
Vanuit deze visie blikken we vooruit in de tijd,
maar kijken ook terug of we nog de juiste
dingen doen.
Een visie voor de eigen organisatie,
dat zeker, maar ook een visie als een gids bij
samenwerkingen met initiatieven van buiten
de organisatie. Wij geloven dat we enkel op
deze wijze zorgen voor een duurzame visie die
flexibel en toekomstbestendig is. Zo zorgen
we dat we als gemeentelijke organisatie steeds
aansluiten bij de wensen en verwachtingen
van onze bewoners, organisaties en onderne-
mingen. Dit is dan de basis voor een sterkere,
breder gedragen en gezonde, leefbare
en veilige leefomgeving, die ook sociaal-
maatschappelijk de juiste bijdrage levert.
De visie is een beleving van gedeeld verlangen
en is vooral verbindend door de kernwaarden.
Kernwaarden die zijn gebaseerd op de input
en wensen van alle stakeholders: bewoners,
organisaties en ondernemers. Denk aan her-
kenbare waarden als samenwerken, respect,
relatie, ‘sharing is caring’, ruimte voor elkaar,
solidariteit, plezier, autonomie, flexibiliteit
en creëren.
Ervaar hoe wij samen met vele bewoners, organisaties en ondernemers de start hebben gemaakt
voor een heldere, nieuwe aanpak van gemeente Heerlen om optimaal samen te werken met
gedreven en ondernemende initiatiefnemers in de openbare ruimte binnen onze stad.
Team Beheer & Onderhoud, Gemeente Heerlen
Inleiding
Pagina 4 | Inleiding Pagina 5 | Inleiding
“Coming together is a beginning; Keeping together is progress; working together is success”
- Henry Ford
Missie Beheer & Onderhoud Gemeente HeerlenTeam Beheer en Onderhoud realiseert een optimaal leef-, werk- en woonklimaat door het onderhouden, vervangen en vernieuwen van de openbare ruimte en het andere gemeentelijke eigendom.
Pagina 6 | Missie Beheer & Onderhoud Gemeente Heerlen Pagina 7 | Missie Beheer & Onderhoud Gemeente Heerlen
Het grondgebied van de gemeente Heerlen
bestaat voor een groot gedeelte uit openbare
ruimte (straten, plantsoenen, sportvelden,
bermen et cetera). Openbare ruimte maakt
de leefomgeving leefbaar en aantrekkelijk.
Het geeft buurten en kernen identiteit, maakt
functies bereikbaar en vormt een plek voor
ontmoeting, interactie en sociale cohesie.
Het zijn plekken van ons allemaal. Niet gek
dat bewoners het enorm belangrijk vinden
dat dit schoon, compleet en veilig moet zijn.
Opmerkelijk is de toename in actieve betrok-
kenheid van bewoners in de openbare ruimte.
Er ontplooien zich steeds meer verschillende
initiatieven die betrekking hebben op de
inrichting of het beheer en onderhoud van
deze gemeenschappelijke openbare ruimte.
Moestuinexperimentjes, rozenperken in plaats
van gras, een speelplek op voormalige bouw-
grond of geveltuintjes. Ook zijn de hanging
baskets populair, die al dan niet in samen-
werking met Beheer en Onderhoud worden
bedacht, uitgevoerd en beheerd.
Gemeente Heerlen kantelt de laatste jaren
steeds meer en steeds sneller van een aanbod-
gerichte naar een vraaggestuurde organisatie.
In toenemende mate werkt de overheid samen
met partijen uit de samenleving. Soms met
bewoners of maatschappelijke organisaties,
dan weer met bedrijven of met kleinschalige
maatschappelijk bewuste ondernemingen.
Deze georganiseerde samenwerkingen kennen
een informeel of ad hoc karakter. Termen als
‘participatiemaatschappij’, ‘energieke samen-
leving’ of ‘doe-democratie’ in relatie tot samen-
werkende bewoners en bedrijven vliegen je
om de oren. De beweging van onderop, het
eigen initiatief, de grassroots, is onmiskenbaar.
Bedenk ook dat het beschikbare budget van
gemeente Heerlen afneemt. Er is simpelweg
minder te besteden terwijl hetzelfde, of soms
zelfs meer, van ons wordt verwacht. Kortom,
de beperkte middelen van gemeente Heerlen
staan in toenemende mate op gespannen
voet met de wens om de openbare ruimte
schoon, heel en veilig te houden. Dit vraagt
meer dan ooit om creatieve en innovatieve
oplossingen en samenwerkingsverbanden.
Maar let op: woorden als ‘participatie’ en
‘co-creatie’ zijn gemakkelijk uitgesproken. Tot
de kern ervan komen is daarentegen niet zo
eenvoudig. Het zijn woorden die de laatste tijd
makkelijk hun weg in beleidsstukken vinden,
maar daarmee absoluut niet vanzelf worden
gerealiseerd. Hier is meer voor nodig. Eigen
kracht en meer eigen verantwoordelijkheid
zijn niet direct te realiseren. Er kan geen pro-
grammabureau, regeling of wet voor worden
gemaakt. Participatie is iets anders dan een
van bovenaf opgelegde activiteit, laat staan
een uit huis geplaatste uitvoeringstaak.
Participatie ontstaat immers niet als de overheid
zegt dat het moet, maar als mensen vinden
dat het kan.
Al deze veranderingen vragen een andere
ondersteuning vanuit gemeente Heerlen richting
alle initiatieven en initiatiefnemers in onze mooie
buitenruimte. Beter dan tot nu toe het geval
is. De juiste aansluiting van ons aanbod op de
vraag ontbreekt op dit moment namelijk. Daar
hebben we een opdracht te pakken: ontwikkel
een integrale visie die de bouwstenen voor een
optimale relatie beschrijft tussen de gemeen-
telijke organisatie en de omgeving.
Aanleiding
Pagina 8 | Aanleiding Pagina 9 | Aanleiding
Samenwerking in de openbare ruimte, onze noodzakelijke buitenkans!
Tot op heden zien we dat gemeente Heerlen
zich vooral gedraagt als beheerder en eigenaar
in de fysieke leefomgeving. In de toekomst
ontwikkelen we ons meer en meer als een
regisseur met minder nadruk op onze rol als
uitvoerder. Wij worden een regisseur die zowel
binnen als buiten de organisatie de juiste partij-
en ondersteunt, begeleidt of aanjaagt. Alleen
dan geloven we te kunnen voldoen aan onze
uitdagende doelstelling om kwaliteit te verbe-
teren en doeltreffender te werk te gaan met
minder middelen.
Het is niets nieuws dat er landelijk meer en meer
aandacht wordt gevestigd op het succesvol
rijmen van gemeentelijke doelen door partici-
patie met bewoners. Terecht, vinden wij. De
maatschappij is immers ook veranderd. Deze
nieuwe manier van werken kent namelijk vele
voordelen waar ook andere EU-landen voor
gevallen zijn. Denk aan het Verenigd Koninkrijk
of Denemarken, waar gemeentelijke organisaties
een behoorlijk sterke lokale focus kennen. Ja,
zelfs sterker dan bij ons in Nederland. Ondanks
de sociaal-culturele en natuurlijk politieke ver-
schillen, hebben we ons laten inspireren door
voorbeelden uit deze landen.
We zien dat vrijwel alle gemeenten in het land
bewonersparticipatie omarmen. De ene wat
steviger dan de andere. In allerlei steden en
dorpen is dit onderwerp volop in ontwikkeling.
Heerlen beweegt al mee. Niet alleen gedurende
dit noodzakelijke visie-traject, maar ook al
dagelijks op de werkvloer. De noodzaak voor
een visie is echter nog nooit zo groot geweest
(zie illustratie). Daarom scheppen we samen
randvoorwaarden voor een stevige basis die
verdere kwalitatief sterke verankering mogelijk
maakt, ook organisatorisch. De kwaliteit van
de relatie tussen gemeente Heerlen, bewoners,
organisaties en ondernemers (maar ook collega’s
binnen de gemeente) is hierbij van onschatbare
waarde. Dit visiedocument toont de noodzakelijke
richting en beschrijft aan de hand van enkele
kernwaarden een manier om tot de meest prettige
en duurzame fysieke leefomgeving te komen.
1e FaseHeldere rolverdeling tussen bewoner en overheid. De gemeente beslist. De gemeente
bepaalt en zij heeft voldoende middelen voor haar taken. Bewoners zijn weinig betrokken
bij bepaling en uitvoering. De overheid trekt veel taken naar zich toe. De gemeente zorgt goed
voor de bewoners. Verzorgingstehuizen en de opkomst van de tweeverdieners kenmerken
deze periode. Kortom: u vraagt, wij regelen het. De verzorgingsstaat vierde hoogtij.
2e FaseBewonersinitiatieven winnen aan populariteit. Alleen al in 2016 kent Heerlen
120 nieuwe initiatieven. De financiële middelen van de gemeenten nemen
echter af. Er zijn geen passende processen of beleid. Gemeentelijke organisaties zijn steeds
genoodzaakt tot besparingen en kunnen niet voldoende ondersteunen. Betrokkenheid van
bewoners, organisaties en ondernemers neemt toe. Met wisselend succes wordt er flink
geëxperimenteerd in tuintjes, grasvelden, schoonmaak en onderhoud van de leefomgeving.
Een omvattende langetermijnvisie ontbreekt nog. De verzorgingsstaat is niet langer houdbaar,
de participatiemaatschappij wordt langzaam de nieuwe richting van de overheid.
3e Fase Kansrijke chemie tussen bewonersinitiatieven en een faciliterende overheid.
Een volwaardig en breed gedragen visie en werkwijze die samenwerking met alle
belanghebbenden binnen Heerlens openbare ruimte in optimale vorm mogelijk maakt, ontbrak
nog. We hadden in 2015 een Glazen Huis maar een glazen bol hebben we helaas niet. Hoe de
toekomst hiervan er precies uit komt te zien, weten we dus niet. Maar de voor u liggende visie
moet de flexibiliteit bieden om altijd op gepaste wijze aan de vraag te voldoen. Als u dit leest,
is de nieuwe visie gelukkig een feit!
De rollen veranderen
Pagina 10 | De rollen veranderen Pagina 11 | De rollen veranderen
1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030
Fase 1 Fase 2 Fase 3
2Participatie maatschappij i.p.v. verzorgingsmaatschappijDe overheid eist meer en meer van
onze bewoners, of het nu gaat om
zelfstandigheid, zorg, betrokkenheid in de
maatschappij of eigen kunnen. Hoewel er
meer van bewoners wordt verwacht, kunnen zij
minder op gemeenten of de landelijke overheid
leunen. Tel daarbij op dat wij als gemeente
ook minder ruimte hebben om dat leunen toe
te staan en je hebt de situatie waarin we nu
verkeren. Dit is een uitdagende positie van
uitersten, die ons ertoe dwingt zaken anders
te organiseren.
3Areaaluitbreiding
Er worden steeds meer gebouwen,
scholen, en sportlocaties gesloopt.
Nadelig is dat elke sloop weer een
nieuw te onderhouden stuk of stukje openbare
grond oplevert. Denk bijvoorbeeld aan de
sloop van vele gebouwen in Meezenbroek en
Hoensbroek. Inmiddels lopen de beheer- en
onderhoudskosten van de ‘nieuwe’ oppervlaktes
aan openbare ruimte jaarlijks op, zonder dat
hiervoor budgetcompensatie plaatsvindt.
Voor ons prachtige groen is daarnaast geen
vervangingsbudget.
4Cultuur en samenwerkings-vormen veranderenGemeenten moeten het roer om-
gooien om mee te blijven gaan met
(toekomstige) maatschappelijke ontwikkelingen.
Zij moeten samenwerkingsvormen en ketenregie
ontwikkelen met diverse partners om maat-
schappelijke problemen op te lossen. Er is nog
geen blauwdruk van de toekomst, maar durf
los te laten. Van sturen naar ruimte geven.
Van moeten vertrouwen naar durven vertrouwen.
Van denken in behoud naar denken in verandering.
5Een terugtredende overheid en minder bureaucratie
Beleid en wetgeving lopen vaak achter
de feiten aan. Bewoners moeten als
volwaardige deelnemers worden betrokken in
beslisprocessen. Beleidsmakers moeten daartoe
de ruimte bieden op een manier die past, of
beter nog, op een manier die enthousiasmeert
en plezier oplevert! Tegelijkertijd moeten be-
woners zich niet overvraagd voelen. Een voor-
beeld hiervan is natuurlijk de omgevingswet die
met minder regels meer mogelijk moet maken.
Tel daarbij op dat de gemeentelijke organisatie
krimpt. Tegelijkertijd gaat er kennis en kwaliteit
verloren.
Noodzaak
Pagina 12 | Noodzaak Pagina 13 | Noodzaak
De uitkomst van de vorige paragraaf illustreert
de noodzaak voor een hernieuwde visie. De
vraag van participatie-enthousiastelingen sluit
niet of onvoldoende aan op de manier waarop
onze organisatie is ingericht. Ons aanbod sluit
onvoldoende aan op dat wat men van ons
verlangt of zelfs verwacht. Waar zit hem dat
nu in? Er is niet één specifieke oorzaak aan
te wijzen. Zoals met vele ontwikkelingen in
de maatschappij betreft het een combinatie
van ontwikkelingen. Hier volgen kort enkele
herkenbare veroorzakers.
1 Initiatieven nemen toe, budget neemt afBewoners komen steeds vaker met
initiatieven, bedenken ze en doen zelf
mee. Daarbij heten wij ze een ‘warm welkom’
met een ‘dosis bureaucratie’. Mocht je als
initiatiefnemende enthousiasteling dan toch
nog willen doorzetten, dan zijn er budgettaire
beperkingen voor iets mooiers in de straat
of buurt. Enkele eerste initiatieven werden
desondanks toch omarmd en uitgevoerd.
Denk aan de eerste 40 buurthelden in alle
buurten, het Rosarium in Bekkerveld/Aarveld,
de rotonde achter het Bernardinuscollege, het
droomplein in de Wiëer, de hanging baskets
op de Akerstraat-Noord, Oranje Nassaustraat
of in de vierjaargetijdenbuurt, of de recentelijk
vernieuwde speeltuin in Nieuw Lotbroek. Elk
initiatief is ondernomen door een groepje actieve
bewoners of ondernemers dat met eigen kracht
van idee naar uitvoering ging. De gemeente
heeft geen passend antwoord op de groeiende
behoefte.
6Andere vormen van communicatie & digitaliseringDe veranderende samenleving en omgeving stellen andere eisen aan onze gemeentelijke
organisatie. Denk aan mondigheid en professionaliteit van de bewoner, social media,
digitalisering en de snelheid waarmee andere technische ontwikkelingen elkaar opvolgen.
Deze veranderingen vragen om een meer programmatische en projectmatige aanpak van
brede kernthema’s.
7Passende tools ontbrekenHet optimaliseren van participatiemogelijkheden van bewoners gaat naast vaardigheden
en motivatie ook over instrumenten: zelfs de beste timmerman kan niets zonder hamer.
Maar het betekent ook het bieden van de mentale ruimte om zelf te kunnen bijdragen.
Beleidsmakers moeten ook daarin bewoners serieus nemen. Ruimte geven en afstand nemen,
overlaten, bewoners bepalend laten zijn en leren vertrouwen. Hier zullen we samen de juiste
tools voor moeten ontwikkelen.
Dit is een selectie van de uitkomsten binnen het visievormingstraject. De noodzaak is duidelijk.
Er is meer dan voldoende aanleiding om snel en daadkrachtig werk te maken van een grondige
update van onze werkwijze. Het is logisch dat veranderingen niet zomaar komen en ook dat
het geleidelijk of soms juist zeer snel gaat. De gemeente, en daarbinnen ook team Beheer en
Onderhoud, speelt met deze nieuwe visie in op de veranderende verhoudingen. Mondjesmaat en
met de huidige beperkte mogelijkheden. Met dit als basis is het tijd om opnieuw naar de toe-
komst te kijken. Deze nieuwe visie sluit aan op de ingeslagen weg en biedt voldoende
flexibiliteit. Het maakt structureel een duurzame aansluiting van ons aanbod op de vraag
in de toekomst mogelijk.
Pagina 14 | Noodzaak Pagina 15 | Noodzaak
Razendsnelle maatschappelijke ontwikkelingen,
nieuwe verhoudingen met bewoners, een
bredere rol in het sociale en fysieke domein.
De opgaven van de gemeenten in de komende
jaren zijn levensgroot. De maatschappij is veel
complexer geworden en laat zich niet sturen.
De toekomst is, vanuit het perspectief van
de gemeente, ook niet maakbaar. Dat de
maatschappij voor de gemeente onmaakbaar is,
heeft te maken met het karakter van de maat-
schappij. Het kent vele gezichten en is
in razend tempo in ontwikkeling.
Wetgeving, beleid en niet in de laatste plaats
financiën begrenzen de gemeentelijke speel-
ruimte. Daar staat tegenover dat elke gemeente
wel keuzevrijheid heeft op sommige beleids-
terreinen. Bijvoorbeeld op gebieden als sport-
en culturele voorzieningen, de inrichting van
de openbare ruimte, de manier waarop we
beheren en onderhouden of op welke integrale
manier we dat doen. Daarbij hoort ook de
samenwerking met marktpartijen en de par-
ticipatie van bewoners en andere partners.
Een aansprekende toekomstvisie helpt om de
beleidsruimte die beheer en onderhoud heeft
goed te benutten.
Een gemeente met een aansprekende visie
(in dit geval op het beheren en onderhouden
van de fysieke leefomgeving) is bovendien
een interessantere partner voor ondernemen-
de bewoners, bedrijven, maatschappelijke
instellingen en andere overheden. Ook zij
zijn immers bezig met hun toekomst.
Visiegerichte samenwerking biedt perspectief
op een gecoördineerde aanpak van brandende
kwesties en op het aangaan van vitale coalities.
Met visie wordt in deze zin doorgaans bedoeld:
een gewenste of verwachte eindsituatie in de
toekomst met het streven dat deze wordt
gedeeld door zo veel mogelijk belangheb-
benden. Liefst alle belanghebbenden. Met
eenzelfde beeld van de toekomst wordt zo
weinig mogelijk tijd, geld en energie verspild en
krijgen al ingezette ontwikkelingen een goed
toekomstgericht kader. Het is voortbouwen op
wat al goed gaat, bij onze organisatie maar ook
in buurten. De prioriteit moet worden vertaald in
een robuuste visie en met voldoende toerusting,
zonder dat hebben de sleutelhouders in het
veranderproces te weinig houvast.
Werkwijze visietraject
Pagina 16 | Werkwijze visietraject Pagina 17 | Werkwijze visietraject
Het traject bestond uit vijf sessies. De periode tussen de sessies werden gebruikt om “huiswerk” te maken.
Se
ssie
#1
Ho
e k
en
ne
n w
ij o
nze
om
gevin
g e
n h
oe k
ent
de o
mg
evin
g o
ns?
Wat
is d
e k
ern
van
on
s vra
ag
stu
k?
Uit
vo
eri
ng
Sta
keh
old
er
an
aly
se
& v
isie
wo
rksh
op
Uit
vo
eri
ng
Exte
rne a
naly
se
Uit
vo
eri
ng
Inte
rne a
naly
se
Uit
vo
eri
ng
Defi
nit
ieve v
isie
Uit
vo
eri
ng
Acti
e p
lan
Se
ssie
#2
Hu
idig
e s
taat
en
on
twik
ke
ling
en
in
de e
xte
rne
co
nte
xt.
Se
ssie
#3
Hu
idig
e s
taat
en
on
twik
ke
ling
en
in
de i
nte
rne
co
nte
xt.
Se
ssie
#5
Wat
is o
nze v
isie
? W
at
mo
ete
n w
e d
oe
n o
m
de v
isie
te r
ealis
ere
n?
Competentie ontwikkeling
Visie vorming Participatie
Se
ssie
#4
Wat
will
en
we
be
reik
en?
Inte
rne
sta
ke
ho
lde
rs
On
twe
rpte
am
, W
eth
ou
de
rs, C
om
mis
sie le
efo
mg
evin
g, B
uu
rtte
am
s, S
taf/
lijn
afd
elin
ge
n, etc
.
Exte
rne
sta
ke
ho
lde
rs
Bew
on
ers
, O
rgan
isati
es,
On
de
rne
me
rs, D
ee
lne
me
rs, E
xp
ert
s, e
tc.
Do
or
ee
n v
ijfta
l se
ssie
s m
et
het
on
twe
rpte
am
te c
om
bin
ere
n m
et
“hu
isw
erk
op
dra
ch
ten
” e
n in
tera
cti
em
om
en
ten
met
stake
ho
lde
rs
bin
ne
n e
n b
uit
en
de g
em
ee
nte
we
rde
n s
trate
gis
ch
e c
om
pete
nti
es
geïn
tern
alis
ee
rd e
n d
e v
isie
on
twik
keld
.
We hebben er alles aan gedaan om een hoge kwaliteit van de visie te garanderen. Daarom creëerden we een aantal voorwaarden voor ons visievormingsproces.
• We verhoogden kwaliteit en voorkwamen
tunnelvisie door bij dit visievormingsproces
ook deelnemers te betrekken buiten het team
Beheer en Onderhoud.
• Een voordeel van zo’n mix aan deelnemers
is een mogelijke shift in het paradigma,
een verandering in de zienswijze waarop
we binnen de organisatie zaken aanpakken.
Verder probeerden we door deze beslissing
een ambassadeurschap los te maken bij alle
deelnemers. Voordeel daarvan is natuurlijk een
groter draagvlak binnen de gehele organisatie.
• We hebben alle processen benaderd en
beslissingen gemaakt door ‘van buiten naar
binnen’ te kijken. Door ons te verplaatsen in
onze partners en samen met hen (bewoners,
organisaties en ondernemers) naar de ge-
meentelijke organisatie te kijken, zijn we erin
geslaagd om processen te versnellen en te
vergemakkelijken. Maar ook met onze interne
partners hebben we aan de hand van vision
maps gekeken naar wensbeelden en teleur-
stellingen of scenario’s, drivers en trends.
• We hebben gewerkt met inspirerende voor-
beelden van verschillende andere gemeenten,
of anderszins creatieve maak-processen.
• Vragen naar een ultieme droomsituatie.
• Het isoleren en vrijmaken van de deelnemers
voor een optimale toewijding. Alleen dan
waren we in staat goed gebruik van elkaars
talent en creativiteit te maken. Broodnodig
bij een opdracht als deze, waarin er natuurlijk
ook vanuit het management steun was om
hierin tijd te investeren.
Kernvraag: Hoe kunnen wij onze leefomgeving zo efficiënt mogelijk beheren en onderhouden zodat er een flexibel en duurzaam model ontstaat met steeds een optimale relatie tussen de mogelijkheden van de gemeen-telijke organisatie en de vraag van onze stakeholders?
Pagina 18 | Werkwijze visietraject Pagina 19 | Werkwijze visietraject
De openbare ruimte is van ons allemaal. Dat weten we en dat is exact de reden waarom dat we
in samenwerking met alle stakeholders van de openbare ruimte de hernieuwde visie ontwikkelden.
Al in een vroeg stadium en uitvoerig ook. Met elk van de drie groepen (bewoners, organisaties en
ondernemers) zijn we meermaals in conclaaf gegaan voor input en feedback. Hiervoor hebben
we gesprekken en interviews gehouden met interne en externe stakeholders. Van een raads-
informatieavond tot input vanuit het gehele management en alle beleidsmedewerkers van
gemeente Heerlen. De bijeenkomsten met al deze partijen hebben ons veel bruikbare input
opgeleverd. Meer dan we aanvankelijk hadden verwacht zelfs. We zijn trots op de waardevolle
uitkomsten. We borgen hiermee een breed gedragen visie en een solide basis voor een nieuwe
aanpak. Tevens realiseren we ons dat ook dit weer een waardevolle stap is in het onderhouden
van de relatie met onze partners.
Uitkomsten van Partners
Pagina 20 | Uitkomsten van partners Pagina 21 | Uitkomsten van partners
1. De vraag naar maatwerk en kleinschaligheid Stakeholders geven aan dat oriëntatie op sub-
buurtniveau zou kunnen werken. Net even een
stap verder dan op buurtniveau dus.
2. Mogelijkheid tot initiatief nemen of minstens actief kunnen meebepalen, mee-uitvoerenEen duidelijke vraag naar een meer actieve
bijdrage waarvoor wij een handig hulpmiddel
moeten uitvinden.
3. Één herkenbaar aanspreekpunt in de buurtHier zien we een vraag naar een sociaal vaardige
generalist, een goed bereikbare relatiemanager
die over onze leefomgeving gaat. Iemand
waar alle vragen meteen bij terechtkomen.
4. Een kansgerichte aanpakEen kritische noot over onze systeemaanpak,
voornamelijk geleid en gedicteerd door regels
en wetten. Er zou meer gedacht en gehandeld
moeten worden vanuit mogelijkheden in
plaats van onmogelijkheden.
5. Relatiemanagement/Rode DraadRelaties aangaan en onderhouden, commu-
niceren vanuit die relaties en ons bewust zijn
van de implicaties van deze relaties. Dit hangt
samen met het begrijpen en nemen van onze
verantwoordelijkheid, het opbouwen van ver-
trouwen met onze stakeholders en leren loslaten
op basis van dit vertrouwen.
6. FlexibiliteitEen gemeente die meebeweegt met een
werkwijze die aanpasbaar is, ruimte biedt
voor veranderingen in de toekomst en dus
duurzaam is.
7. Mogelijkheid tot marktwerkingMeer stakeholders en marktpartijen op een
slimme manier betrekken en verbinden waar
mogelijk. Samen werken aan de collectieve
opgave die er ligt.
De meest belangrijke uitkomsten van externe stakeholders:
Pagina 22 | Uitkomsten van partners Pagina 23 | Uitkomsten van partners
1. De gemeente moet de regie in de fysieke leefomgeving hebbenDe gemeente moet verantwoording nemen
en aansprakelijk zijn. Er zijn vele vormen van
regie zoals netwerkregie of beleidsregie.
De gemeente heeft toegevoegde waarde als
we ons gedragen als een goede rentmeester
in het algemeen belang en we de juiste
dingen doen.
2. De uitvoering is nu vaak (noodzakelijk) uitbesteed aan professionele bedrijven We zijn geleidelijk gegroeid naar een regieor-
ganisatie waarin steeds meer wordt uitbesteed,
deels vanuit de gedachte dat het goedkoper
en efficiënter is.
3. Stakeholdersparticipatie bij beheer en onderhoud wordt geïnitieerd, gestimuleerd en gefaciliteerd door de gemeente Beheer en Onderhoud is bij uitstek de afdeling
die hiervoor zal moeten zorgen vanwege haar
reguliere taak tot beheer en onderhoud van
de buitenruimte. Maar dit team heeft ook de
vooruitgeschoven positie in de buurten, zoals
binnen de buurtteams in iedere buurt.
4. Het initiatief voor participatie moet zowel bij gemeente als bij stakeholders kunnen liggen
5. Duidelijke selectie van participatieve kansenStakeholderskansen liggen met name binnen
de openbare ruimte op het gebied van groen
(gazons, beplantingen), verhardingen in
woonstraten, en schoonhouden (hondenpoep,
strooien, straatvegen en onkruidbestrijding).
Maar ook steeds meer, zij het in beperktere
mate, op het gebied van terreinmeubilair
en speeltoestellen.
KortomOnze stakeholders in de openbare ruimte willen nu meer inspraak over de invulling en kwaliteit van de plekken die we met elkaar delen in onze stad. Daar houdt het echter niet op. Men wil ook steeds vaker meedoen, of meer en anders dan de gemeente nor-maal gesproken in de straat of buurt doet. Er is dus een grotere drang naar co-creatie en vorming van de buurt dan onze huidige aanpak toelaat. Daarnaast zal de rol van de gemeente nog meer moeten veranderen van bedenker en uitvoerder naar regisseur. Hierbij liggen die kansen met name binnen de gebieden waar participatie en dus samen beheren mogelijk is. De niet-participatieve taken, denk bijvoorbeeld aan riool en asfalt, blijven per definitie uitgevoerd door professionals in een vorm van opdrachtgever- en opdrachtnemersrol.
De meest belangrijke uitkomsten van de interne stakeholders:
Pagina 24 | Kernwaarden als wortels Pagina 25 | Kernwaarden als wortels
Vanuit het visievormingsproces is helder geworden waar onze nieuwe werkwijze aan
moet voldoen. Daarom hebben we de visie ontworpen op basis van drie kernwaarden,
waarbij we constant zo duurzaam als mogelijk moeten handelen. De visie vereist
een andere werkvorm, anders denken en doen.
Deze drie kernwaarden hebben we in een herkenbare context geplaatst. Dit noemen
we het “Heerlense Buitenkans-model”. Een gezonde en veilige leefomgeving vergelijken
we met een gezonde boom. Mits de wortels in vruchtbare grond zitten, kunnen er
op termijn vruchten worden geplukt. De wortels die ons sturen, groei beloven en
ons succes bepalen zijn:
Gedifferentieerd beheer
Participatie
Samenwerken
De groei en gezondheid van de boom op de lange termijn heeft natuurlijk ook
alles te maken met de bodem waarin de wortels groeien. Duurzaam beheer van
de omgeving is een voorwaarde bij elke kernwaarde. Dit is de bodem waarin onze
kernwaarden kunnen groeien en samen voor een superboom zorgen. Oftewel een
geweldige omgeving om in te wonen, werken of op welke andere manier dan ook
te kunnen genieten.
Duurzaam beheer
Het Buiten-kans-modelKernwaarden als wortels
Pagina 26 | Gedifferentieerd beheer Pagina 27 | Gedifferentieerd beheer
Wij beheren de buitenruimte, de fysieke leef-
omgeving van onze mooie stad. Alle buurten
onderhouden wij op de meest aantrekkelijke en
veilige manier. Dit alles binnen het beschikbare
budget. Lees verder om te weten hoe we dit
in het verleden deden en in de toekomst beter
gaan doen.
Zo deden we het
Een manier die niet meer bij de huidige
behoefte aansluit. We maken in de openbare
ruimte enkel onderscheid tussen privéterrein
en een gemeentelijk deel. Dit is een zwart-
wit-benadering voor een realiteit die veel
grijze tinten kent.
Denk bij ‘privé’ aan de parkeerplekken van de
Sligro, de zonnige tuin van een bewoner uit
Welten of de verschillende stukjes grond van
de verenigingen van eigenaren in onze stad.
Hier hebben wij als gemeente geen onder-
houdsverplichting. Dat ligt volledig bij de
eigenaar of eigenaren van deze plek.
Zo doen we het nu nog
Met onze huidige zienswijze staan wij mooi
te kijken als een bewoner voorstelt om een
gemeentelijk perkje om te vormen tot kruiden-
strookje of een rozentuin die hij met enkele
anderen gaat onderhouden. Passend beleid
en een strategie om bewonerparticipatie
mogelijk te maken ontbreekt bij de gemeente.
Het succes van de bewoners is vaak afhankelijk
van de creativiteit en daadkracht van de
ambtenaar die ze met hun vraagstuk of ideeën
benaderen. Makkelijk zijn deze uitdagingen
echter absoluut niet.
In het verleden werd middels veel extra zoek-
werk, creatief interpreteren van regels en
andere onconventionele ingrepen, toch ge-
poogd participatievoorstellen met bewoners
‘van de grond te krijgen’. Of ‘in de grond te
krijgen’ in het geval van de wipkip. Er is een
stijgende vraag van alle stakeholders naar
een geschikte onderlegger voor participatieve
wensen in de openbare ruimte in onze gemeente.
Gedifferentieerd beheer
Gemeente Heerlen PrivéEigen terrein
Pagina 28 | Gedifferentieerd beheer Pagina 29 | Gedifferentieerd beheer
Zo gaan we het doen
Met trots presenteren we onze nieuwe kijk
op het beheer van de buitenruimte.
Het beheer en onderhoud van de openbare
ruimte gaan we indelen in een gemeentelijk
deel en een participatief deel. Door een heldere
(rol)verdeling te maken is meteen zichtbaar
wie er bijvoorbeeld zorgt voor asfalt, riool en
de beeldbepalende plekken in Heerlen. Maar
ook is helder waar er mogelijkheden zijn voor
participatief beheer en onderhoud. Intern
stellen we daar de processen en middelen op
af en zorgen we voor de juiste mensen op de
juiste plekken. Generalisten, co-creatie en
netwerkregie bij het participatief deel en
specialisten, diensten, producten en beleids-
regie bij het gemeentelijk deel.
tags: maatwerk initiëren participeren
flexibiliteit kansgericht faciliteren
Participatieve openbare ruimteWe willen dat meer bewoners zich betrokken
voelen bij hun directe leefomgeving. Een
openbare ruimte waar mensen elkaar ontmoeten,
duiden we aan als ‘gemeenschappelijke of
participatieve openbare ruimte’. Dat is de plek
waar mensen gemeenschapszin tonen, de plek
waarmee mensen zich kunnen identificeren, de
plek waarop men trots is, waarvan men zegt:
“hier woon ik!”. De grootte van deze ruimte
varieert per buurt of straat. Denk aan keuzes
voor inrichting, beheer en onderhoud van het
groen. Keuzes in het reinigingsniveau en het on-
derhoud van trottoirs, pleintjes, speelplekken,
woonstraten en straatmeubilair.
tags: initiëren participeren flexibiliteit
co-creatie relatie
Gemeentelijke openbare ruimteDe gemeentelijke openbare ruimten zijn in de
eerste plaats de gebiedsontsluitingswegen,
bruggen en viaducten, maar ook ons specia-
listisch boomonderhoud. Beeldbepalende
plekken, zoals de entrees van de stad, de
buurtcentra en hun omgeving of waardevolle
groengebieden, horen ook hierbij. Het ge-
meentelijk deel is het deel van de openbare
ruimte waar het directe belang van bewoners
niet meteen helder is. Ook in de gemeentelijke
openbare ruimte worden keuzes voor gediffe-
rentieerd beheer gemaakt. Gemeente Heerlen
maakt die keuzes zelf, maar natuurlijk wel met
het belang van de stad in het achterhoofd.
Gedifferentieerd beheer leidt dus tot een ver-
dieping van het begrip ‘beheer van openbare
ruimte’. Het wordt een participatieve, openbare
ruimte waar mensen zich betrokken tonen en
meebepalen hoe het wordt beheerd en onder-
houden. Belangrijker nog, een verdieping die
ertoe zorgt dat we samen taken oppakken! Niet
enkel meebepalen, maar ook echt meedoen,
uitvoeren, handen uit die mouwen en graven,
maaien, schoonmaken of planten! Daarnaast
kennen we de gemeentelijke openbare ruimte
waar de gemeente vanuit het algemeen belang
van de stad keuzes maakt. Hier wordt vooral
samengewerkt met de vele marktpartijen en
onze vaste partners.
tags: participeren flexibiliteit kansgericht
marktwerking regie
Basis op ordeBij het differentiëren in gemeentelijke en par-
ticipatieve openbare ruimte moet er wel een
garantie zijn van een basisniveau. We stellen
daarom één garantie-onderhoudsniveau voor
de gehele stad voor. Momenteel gebeurt
dat nog op basis van beeldkwaliteitniveau’s
(IBOR). Dit kwaliteitsmodel is één mogelijkheid
om kwaliteit te borgen, maar gaat over een
groter geografisch gebied, zoals Heerlen-centrum.
Het nieuwe model is echter flexibel, waar-
door we in de toekomst IBOR-niveaus gerich-
ter kunnen inzetten. Bijvoorbeeld specifiek
op beeldbepalende plekken in de buurten.
Afstappen dus van die uniforme kwaliteit in
één groot geografisch gebied, maar samen
bewuste keuzes maken waar wel of geen hogere
kwaliteit nodig is, ook in woonbuurten. Dat levert
overigens niet direct een besparing op. Wel komt
de aandacht dan nog meer te liggen bij de
beleving van bewoners en bezoekers van
onze stad. Wij willen graag dat stakeholders
trots zijn op hun buurt en tegen bezoekers
zeggen: “sjun gemak wa?”. Simpel gezegd,
een breed gedragen tevredenheid over het
onderhoud van de buurt. Dit noemen wij ‘Basis
op orde’. Vergelijk het maar met het niveau
waarop we tot op heden de openbare ruimte
hebben onderhouden.
tags: maatwerk garantie reputatie
Gemeentelijk deel
Riool, wegen etc
PrivéEigen terrein
Participatief deelGroen,
schoonhouden etc.
Basis op ordeBasis op orde
Pagina 30 | Gedifferentieerd beheer Pagina 31 | Gedifferentieerd beheer
Ruimte voor participatieDe ‘Basis op orde’ is iets waar gemeente
Heerlen voor zorgt. De afgelopen jaren zijn er
steeds meer bezuinigingen en omvormingen
geweest waardoor er steeds minder heesters,
struiken, bloembakken en banken kwamen.
Bewoners, organisaties of ondernemers willen
echter steeds vaker een ander straatbeeld
dat beter bij de identiteit van de buurt past.
Men wil meer dan de basis op orde en dat kan
verschillen per buurt of straat en is afhankelijk
van de mate van participatie. Het overige is
mogelijk in samenwerking met bewoners, or-
ganisaties en ondernemers. Een bewoner die
vraagt of hij het perkje onder de boom mag
onderhouden, is één type vraag. Van een andere
orde is de vraag of er een compleet braakliggend
terrein tijdelijk kan worden omgebouwd tot
moestuinencomplex. Al dit soort vragen van
alle stakeholders moeten een aanvliegroute
en heldere werkwijze kennen. Hoe we hier
vorm aan geven leest u in het hoofdstuk
‘Samenwerken in beheer’ pagina 38.
tags: maatwerk initiëren participeren
flexibiliteit kansgericht co-creatie
PrivéDit onderdeel lijkt simpel, maar omdat er bij
bewoners en andere stakeholders regelmatig
onduidelijkheid over bestaat, lichten we het
toch toe. Denk aan alle tuintjes met een privé-
eigenaar en eigen parkeerplekken. Volledig
in onderhoud van de eigenaar, onderhevig
natuurlijk aan wet- en regelgeving. Gemeente
Heerlen zorgt hier dat zij een goede buur is en
dat er wordt samengewerkt aan een leefbare
fysieke leefomgeving. Hier vallen natuurlijk ook
eigendommen van woningbouwverenigingen
en Verenigingen van Eigenaren onder. Dit is
iets dat nog weleens voor verwarring zorgt bij
bewoners. Niet alle ogenschijnlijk openbare
ruimte is in bezit van de gemeente.
Gemeentelijk deel
Riool, wegen etc
PrivéEigen terrein
Participatief deelGroen,
schoonhouden etc.
Basis op ordeBasis op orde
Er wordt in toenemende mate meer verwacht
van bewoners. Zij moeten langer zelfstandig
zijn, de eigen verantwoordelijkheid moet groter
worden en men moet uitgaan van eigen kracht.
Dat is nogal wat.
In zekere zin kunnen bewoners steeds minder
‘leunen’ op de overheid. Dat betekent niet dat
wij een stap terug doen. Integendeel. Een
gemeente die op afstand ideeën ontwikkelt
en uitvoert is niet effectief. Wij moeten in ons
denken en doen juist die bewoner, die onder-
nemer, die organisatie betrekken. Dat betekent
dat wij ruimte moeten scheppen door een
stap terug te doen en los te laten. Dat houdt
gek genoeg ook in dat wij moeten stimuleren
en prikkelen. Daarvoor zal de gemeentelijke
overheid randvoorwaarden moet inrichten.
Bij het participatieve beheer van de openbare
ruimte leggen we de zeggenschap en de
verantwoordelijkheid zoveel mogelijk bij
bewoners, organisaties of ondernemers. Zij
krijgen de ruimte om keuzes te maken in de
kwaliteit van hun leef- en werkomgeving en
om meer en meer zelf te doen. Daarbij denken
we in de eerste plaats aan keuzes rond het
dagelijks verzorgend onderhoud, zoals het
groenbeheer, keuzes in het reinigingsniveau en
het onderhoud van trottoirs, pleintjes, speel-
plekken, woonstraten en straatmeubilair.
In alle gevallen gaan we actief aansluiten.
Ook al weten we niet wat de uitkomsten, het
handelen en de meerwaarde zijn. We moeten
de samenleving haar succes en uitglijders
gunnen. Het vormgeven van een ‘model’ als
de doe-democratie of participatiesamenleving
start niet bij een overheidsbesluit, het is een
kwestie van aansluiten bij wat er buiten gebeurt,
van leren door doen en doen door leren. Het
is een hutspot van organisatie-ontwikkeling,
samenlevingsontwikkeling, gemeenschaps-
ontwikkeling en persoonlijke ontwikkeling.
Andere houdingSamen (participatief) beheren vraagt om een
andere houding van de inwoners en ondernemers
die hiermee aan de slag gaan, maar ook van
onze gemeente. Een omslag naar meer beheer
door bewoners en ondernemers vergt een
aanlooptijd en gewenning bij alle deelnemers.
Bovendien zal de gemeentelijke organisatie
(ambtenaren, college en raad), consequent
gedrag en ruggengraat moeten tonen.
Het gaat om relaties opbouwen met partners,
maar minstens zo belangrijk, het onderhouden
daarvan.
OverheidsparticipatieBuiten, daar speelt het onderwerp, net als het
idee voor de oplossing. En meer dan dat, daar
zijn de mensen die de projecten en oplossingen
waar maken. Wij zorgen dat we op de plek zijn
waar het gebeurt. We gaan werken met de
mensen die het aangaat, waarbij we handelen
vanuit passie, beelden en het overzicht van de
bewoners. Zij zijn leidend in oplossingen en
realisatie. Want alleen zo kunnen zij zelf een
bepalende rol nemen in het onvoorspelbare
van de samenleving. We handelen zo kordaat en praktisch mogelijk. Alleen zo is er sprake van een
aansluitende, participerende overheid die werkt vanuit de ambities en de initiatieven van bewoners
of (sociale) ondernemers. Het is ook een opgave voor ons, niet alleen voor de stakeholders!
Wie zijn die participerende bewoners?Dat de behoefte naar meer eigen beheer toeneemt, dat staat vast. Maar in alle openheid, geldt
dit nog voor een betrekkelijk kleine groep van de samenleving. Zo ook in Heerlen. We worden
per slot van rekening gekenmerkt door een uitdagende sociaal-maatschappelijke context.
Het ’Lurkers’-model maakt inzichtelijk hoe we in alle redelijkheid naar de rolverdeling in onze bevolking kunnen kijken. Ruwweg mogen we mensen indelen in drie groepen: Lurkers (gluurders), volgers en initiatiefnemers. Helaas zijn de initiatiefnemers zeldzaam in hun soort, maar hangt er wel één tiende van de bevolking omheen indien er iets gedaan moet worden.
Participatie in beheer
Pagina 32 | Participatie in beheer Pagina 33 | Participatie in beheer
Lurkers
Volgers
initiatiefnemers
Voorbeelden van reeds uitgevoerde Heerlense initiatieven
Hanging baskets Akerstraat-Noord, Oranje Nassaustraat, 4 jaargetijden
Speelterreinen Diamantstraat, Oranje Nassaupark, Droom- Doeplein
Geveltuintjes Kloosterkoolhof
Buurthelden teams Schoonmaken met kids in meerdere buurten
Rosarium Aarveld
Rotonde Bernardinus Centrum, Molenberg
We Fresh met bewoners Zeswegen, Eikenderveld, Nieuw Lotbroek, Rennemig
Om toekomstige initiatieven aan te moedigen en optimale begeleiding te bieden, zullen we
een laagdrempelig, helder proces moeten vormgeven dat enthousiaste en effectieve participatie
mogelijk maakt. Hoe makkelijker (en leuker) het is voor de initiatiefnemers, hoe sneller volgende
initiatiefnemers aanhaken. Dit dient communicatief sterk en doordacht te zijn. Goede afspraken
omtrent communicatie en contactmomenten zijn randvoorwaarden die we goed moeten inrichten.
Het proces dient logisch te zijn en online inzichtelijk. Een proces waarbij afspraken worden gemaakt.
Denk ook aan het maken van een afspraak met de initiatiefnemer(s).
Omdat initiatieven van bewoners vaak voortkomen uit het verbeteren van de eigen leefomgeving
is er sprake van just do it-energie. Het werk moet leuk zijn, plezier geven. Fun in de uitvoering
is een belangrijke drijfveer. Waar professionals vaak hebben geleerd dat het harde resultaat
vooropstaat, daar is voor bewoners de funfactor ook van waarde. Er moet ruimte zijn voor contacten,
praten, even eruit stappen, een klein feestje. Dat is de voeding voor bewonersinitiatieven.
BuurtdealsZojuist onderstreepten wij het belang van heldere
afspraken met initiatiefnemers. Wij zijn er heilig
van overtuigd dat we deze afspraken zo compleet
en beknopt mogelijk moeten optekenen met
enthousiastelingen. Liefst op een leuke en
passende manier ook nog. Geen berg pa-
pierwerk dus, maar een uitdagend stuk dat
laagdrempelig de juiste afspraken vastlegt.
Dit gaan we doen met ‘Buurtdeals’.
Buurtdeals zijn gesmeed op het ‘voor wat, hoort
wat’-principe en documenteren enkel de meest
essentiële afspraken met gepassioneerde
initiatiefnemers. Denk aan een document
waar het idee is omschreven, gecombineerd
met kerninformatie over de persoon of groep
en een tijdspad. Op basis van ons inzicht en
ervaring op dit vlak, ontwerpen we een over-
eenkomst die constant in ontwikkeling is: de
Buurtdeal. De groep initiatiefnemers of de ini-
tiatiefnemer krijgt op basis van de deal extra
ondersteuning van de gemeente. Mits deze
enthousiastelingen zelf ook inspanningen
leveren natuurlijk! Want voor wat hoort wat.
Aangezien er nu enkel budget is voor de ‘Basis
op orde’, zullen wij wel extra budget moeten
reserveren. Het extra budget is bedoeld voor
de ondersteuning van actieve bewoners die
iets meer of iets anders willen. Dit kan worden
gebruikt voor een hoger onderhoudsniveau
maar ook voor kleine inrichtingswensen.
Voorbeelden zijn meer bankjes in een parkje,
een keer extra vegen in de wijk, een speelveldje
in plaats van een gazon, een plantsoentje met
bijzondere vaste planten. We willen de bewo-
ners ook de mogelijkheid geven om hun open-
bare ruimte binnen de ‘Basis op orde’ zelf te
beheren. Aandachtspunt voor ons zijn
de sociale kwetsbare buurten.
Voor alle buurten geldt: te weinig actieve en
betrokken bewoners in de openbare ruimte?
Dan vullen wij zelf het beheer en de mate van
kwaliteit in die buurt in. Denk bijvoorbeeld
aan het toevoegen van meer groen met als
uitgangspunt natuurlijk: basis op orde!
Pagina 34 | Participatie in beheer Pagina 35 | Participatie in beheer
Pagina 36 | Participatie in beheer Pagina 37 | Participatie in beheer
Een voordeel is de helderheid die we ook met
dit soort afspraken creëren richting anderen.
Nu kan men nooit meer zeggen dat men
niet op de hoogte was van het participatieve
beheerskarakter. Geen aannemer meer dus
die per ongeluk iets te ver maait en de dure
plantjes van de bewoners meeneemt. Hier
staat tegenover dat wij het weer terugbrengen
naar de ‘Basis op orde’ als motivatie of tijd
bij bewoners ontbreekt. Zo ontstaat een
lappendeken met kleine participatieve stukjes
openbare ruimte waarbij we het beheer en
onderhoud perfect kunnen programmeren.
Let op: Het proces van overgang naar een
meer participerende bewoner en een meer
participerende en faciliterende gemeente kost
tijd en heeft, naast de introductie van een
Buitenkans-model, implicaties voor alle stake-
holders. Welke gevolgen dit heeft voor
de gemeentelijke organisatie leest u in de
voorwaarden op pagina 42.
Beheerskosten voor een gazon op jaarbasis per m2 zijn €0,70.
Een vierkante meter sierplant-soen kost ons €2,05 per jaar.
Het simpelweg herbestemmen van onderhoudsbudgetten naar de nieuwe participatieve aanpak is dus niet voldoende.
Wat kunnen bewoners daad-werkelijk voor elkaar krijgen met €7,-?
Niet bijzonder veel als ze 10m2 gras zelf willen veranderen naar een bloemenperkje.
Het nieuwe beleid voor de openbare ruimte
staat voor een doorontwikkeling van het
IBOR-beleid en is dus geen kentering in de
manier waarop we de openbare ruimte in
Heerlen beheren en onderhouden. Wel vragen
de voornemens van gedifferentieerd beheer
middels het Buitenkans-model participatief
beheer en onderhoud met (sub)buurtgerichte
aanpak om een andere verdeling van de bud-
getten. Bij gedifferentieerd beheer gaan de
wensen en ideeën van bewoners een sterkere
invloed krijgen op de manier waarop middelen
voor Beheer en Onderhoud worden besteed.
Gedifferentieerd beheer en participatieve
budgetten worden in deze visie niet voor-
gesteld als bezuinigingsmaatregel, maar als
manieren om met de beschikbare middelen
meer betrokkenheid bij bewoners te krijgen.
De overtuiging is dat we juist een verschil
kunnen maken door een deel van de uitvoe-
ringsbudgetten in te zetten in die delen van
de Heerlense openbare ruimte die bewoners
zo belangrijk vinden. Maar ook levert meer
meedoen en samen beheren een verschuiving
op van budget (op termijn) en hoeven wij dat
stukje niet meer zelf te beheren. Kleinschalig,
maar wie het kleine niet eert… Zo kan dat
budget weer ergens anders zorgen voor een
mooie fysieke leefomgeving of juist als kick-
starter dienen voor nieuwe initiatieven.
De bewoners, organisaties en ondernemers
van onze openbare ruimte zijn in het beheren
en onderhouden ervan soms net zo goed als
of zelfs beter dan de gemeentelijke organisatie.
Immers: waar de gemeente met het beschik-
bare budget de basis op orde houdt, hebben
bewoners de tijd, de motivatie en krijgen zij
van de gemeente de ruimte om op toegewijde
wijze dat stukje extra te leveren waardoor
de openbare ruimte letterlijk en figuurlijk
opfleurt. In een ideale situatie weliswaar. Dit
dwingt ons namelijk na te denken over de rol
van de gemeente. Waarom dan niet kritisch
kijken naar een integrale werkwijze waarbij
alle partijen in co-creaties samenwerken en
wij als gemeente regisseren en faciliteren?
We willen de uitvoerende partijen de ruimte
geven om meer delen van het gemeentelijke
takenpakket over te nemen.
De gemeente trekt zich daar waar het kan zo
veel mogelijk terug uit werkzaamheden die
voorheen altijd door haar werden uitgevoerd.
Meer dan tien jaar geleden droeg de gemeente
zorg voor het gehele proces van voorbereiding tot en met de concrete uitvoering van het beheer en
onderhoud van openbare ruimte. In de loop der jaren is de uitvoering van het onderhoud van steeds
meer producten in toenemende mate aan externe aannemers overgedragen. We hebben inmiddels
de ervaring dat de meeste aannemers dit werk minstens zo goed kunnen uitvoeren als onze
oude, gemeentelijke dienst. De gemeente hield in het begin nog stevig toezicht op de uitvoering.
In de loop van de jaren werd dit langzaam minder, maar de gemeente stuurde nog steeds op
inhoud en proces. Kijk even mee hoe dit proces in de loop der jaren is veranderd en waar we
naartoe willen.
Softwareontwikkelaars werken met ‘scrum’ als ontwikkelmethode, startups nemen een ‘lean’
aanpak als uitgangspunt. Beide werkwijzen houden rekening met de eeuwenoude opvatting
‘meten is weten’, maar brengen dit naar het volgende niveau. Wij kennen een vergelijkbare methode
en voor ons komt het neer op PDCA, oftewel Plan, Do, Check, Act. Dit is niets meer of minder
dan een goede voorbereiding en planning voorafgaand aan de uitvoering, om vervolgens te
meten of de uitvoering loopt zoals gepland en dan met eventuele aanpassingen aan de planning
de uitvoering te hervatten. Dit is dus een circulair proces waarbij we met regelmaat meten of
we nog op koers liggen om het beoogde resultaat te behalen.
In de termen van de ‘cirkel van Deming’ is tot op heden vooral de fase van ‘Do’, ofwel de uitvoering
overgedragen. Dit zal de aankomende jaren niet minder worden. Maar bij de verdere uitwerking
van de regiefunctie worden de komende jaren ook de planfase (het uitwerken van een plan of
programma) en de fase van controleren overgedragen aan niet-gemeentelijke partijen. Zo zullen
bewoners in de toekomst bijvoorbeeld in samenwerking met een integrale aannemer bepalen
wat er nodig is aan beheer in hun wijk. Dat zal vooral gaan over de delen van de gemeenschappelijke
openbare ruimte, zoals die in het hoofdstuk van ‘gedifferentieerd beheer’ is geïntroduceerd.
Ook dragen aannemers en de bewoners zelf zorg voor het controleren van de gemaakte afspraken.
Er komt dus een grotere mate van zelfsturing door niet-gemeentelijke partijen. De regiefunctie
van gemeente concentreert zich uiteindelijk op de fase van ‘Act’, ofwel het waar nodig bijstellen
van ambities en het beschikbaar stellen van taakstellende budgetten waarmee bewoners in een
nieuwe ronde vernieuwde afspraken mogen uitwerken voor het beheer en onderhoud in hun buurt.
Overigens blijft de gemeente verantwoordelijk voor het geheel en geven we de aannemers
kaders mee waaraan zij moeten voldoen.
Samen-werken in beheer
Pagina 38 | Samenwerken in beheer Pagina 39 | Samenwerken in beheer
• Gemeente • Ext. Partijen
P Plan/Plannen
D Do/Uitvoeren
C Check/Controleren
A Act/(Bij)stellen
Verleden Nu Toekomst
Duurzaamheid is zeker niet alleen een begrip dat betrekking heeft op milieu. Nee, wij vullen dit
begrip breder in. Samenwerkingen dienen duurzaam te zijn, sociale verbindingen en co-creaties
dienen duurzaam georganiseerd te worden. Duurzaamheid heeft betrekking op een sterke
samenwerking binnen al onze activiteiten, ook sociale activiteiten.
Op het gebied van duurzaamheid zijn wij al behoorlijk actief. Al langere tijd worden hiertoe op
verschillende beleidsterreinen ambities en doelstellingen geformuleerd. Denk aan het beleid
om duurzaam aan te besteden, het palet dat samen met Stadsregio Parkstad Limburg en de
andere Parkstad-gemeenten is opgesteld om in 2040 tot een energieneutrale stadsregio te komen.
Of denk aan het eigen wagenpark van de gemeente dat grotendeels uit milieuvriendelijke auto’s
bestaat. Dat is nogal wat. Deze ambities en doelstellingen vertalen we ook naar maatregelen voor
het beheer en onderhoud van de openbare ruimte. Wij verwachten een houding van ons team
waarbij we ons constant afvragen wat het duurzame karakter van een project is. Is het financieel
haalbaar en maakt ons dit op de lange termijn gezonder en efficiënter of kunnen we er een
kostenbesparing mee behalen? Neem dan de juiste beslissing! Zorg dat de discussie over
duurzaamheid in elk geval altijd gevoerd gaat worden.
Voorbeelden van duurzaam beheer en onderhoud van de openbare ruimte zijn bijvoorbeeld
duurzame onkruidbestrijding (zonder chemische bestrijdingsmiddelen), nat strooien bij glad-
heidsbestrijding en het toepassen van LED-verlichting in lichtmasten. Maar ook ‘Heerlen
Inclusieve Stad’. Hoewel we de voorbeelden bij het vaststellen van deze visie al veelvuldig
toepassen, willen wij in de aankomende jaren nog veel actiever inzetten op bestaande en nieuwe
vormen van duurzaam beheer en onderhoud. Op die manier kan team Beheer en Onderhoud een
bewuste bijdrage leveren aan de gewenste energieneutraliteit van de stad. Maar ook nemen de
leefbaarheid van Heerlen als stad en het woongenot voor onze bewoners daardoor toe.
Heerlen inclusieve stadVoor sommigen is ‘Heerlen Inclusieve Stad’ al
een bekend begrip, voor anderen nog nieuw.
Heerlen Inclusieve Stad staat voor een toe-
gankelijke stad, een stad met gebouwen en een
openbare ruimte die goed toegankelijk is voor
iedereen: jong of oud, met of zonder beperking.
Door bij het vaststellen van beleid en het maken
van ontwerpen aan alle belangen van gebruikers
te denken, leidt dit tot bruikbaardere voorzie-
ningen voor iedereen.
Door bewustwording en het creëren van
toegankelijkheid zullen mensen met een be-
perking anders worden benaderd. In plaats
van onmogelijkheden worden zo ook hun
mogelijkheden gezien. Met het verbreden
van de bereikbaarheid, toegankelijkheid en
bruikbaarheid kunnen we ervoor zorgen dat
ook diegene met een beperking volwaardig
en zelfstandig kan deelnemen aan de maat-
schappij.
Ambitie duurzaam beheer We streven naar een energieneutrale stad
in 2040, zoals is overeengekomen met
Stadsregio Parkstad Limburg en de overige
Parkstad-gemeenten. Door bewuste, duurzame
keuzes te maken in het beheren en onderhouden
van de openbare ruimte, kunnen en willen wij
hieraan een wezenlijke bijdrage leveren. Wij willen
niet alleen beproefde methoden van duurzaam
beheer en onderhoud (blijven) toepassen,
maar wij staan ook expliciet open voor nieuwe
ontwikkelingen op dit terrein. Uiteraard houden
wij hierbij wel altijd rekening met eisen die
worden gesteld op het gebied van veiligheid,
uitstraling van het gebruikte materiaal en be-
schikbaar budget.
Duur-zaamheid
Pagina 40 | Duurzaamheid Pagina 41 | Duurzaamheid
Om te doen wat we zeggen en te kunnen werken aan een optimale duurzame samenwerking
met onze partners, hebben we enkele voorwaarden geformuleerd. Een succesvolle transitie
naar de nieuwe aanpak is enkel mogelijk wanneer we deze voorwaarden samen weten te creëren.
Enkele veranderingen kunnen tot op zekere hoogte opgevangen worden door de herverdeling
van bestaande budgetten, maar de transitie naar de nieuwe werkwijze zorgt voor extra kosten
op korte termijn. Hiervoor zijn extra middelen nodig.
FinancieelHet beheer en onderhoud van de fysieke leefomgeving is onderhevig geweest aan vele jaren
van bezuinigingen. De middelen waarover we nu beschikken zijn absoluut het minimale budget
om kapitaalvernietiging te voorkomen en is juist voldoende om het afgesproken IBOR-niveau
te garanderen. Heel simpel gezegd: we hebben de middelen om zo efficiënt mogelijk het gras te
laten maaien. Voor een effectieve participatieve vorm van grasonderhoud waarbij we ondersteuning
verlenen, een grasmaaier uitlenen of kopen en de bewoners begeleiden in het leren onderhouden
van het gras, is geen budget.
De transitie die nodig is kent kosten: eenvoudige communicatieproducten moeten worden
ontwikkeld, personeel moet worden getraind en alle stakeholders moeten op de hoogte worden
gebracht van de nieuwe werkwijze. De daarmee gemoeide, incidentele kosten kunnen niet of
zeer beperkt uit ons reguliere budget worden gehaald.
Om deze en andere veranderingen succesvol door te kunnen voeren, dienen bestaande budgetten
opnieuw verdeeld te worden. Het sluiten van een deal impliceert dat beide partijen iets doen of
bijdragen. Bij de ene deal is er geen extra geld maar alleen ondersteuning nodig om het voor
elkaar te krijgen. Bij de andere deal moet gras worden afgegraven en afgevoerd, potgrond worden
toegevoegd of moeten tegels worden vervangen door geveltuintjes. Soms is een heftruck of
kraan nodig. Daar is nu geen geld voor. Deze situatie past niet bij gedifferentieerd beheer, zeker als
de Buurtdeals-formule succesvol blijkt en in aantal toeneemt. We zullen van meet af aan een
budget toegewezen moeten krijgen. Hou rekening met een indicatie van plus minus €1000,- per
initiatief. Dit is enkel bedoeld om voldoende ruimte te geven en het initiatief serieus te nemen. Dan
is er een goede basis voor samenwerking in het beheer en onderhoud. De Buurtactie-regeling
helpt ons om initiatieven van de grond te krijgen, maar daarin zitten geen kosten voor beheer
en onderhoud of de grasmaaier en de graafmachine.
ProcessenOnze werkprocessen zullen moeten worden aangepast. Niet alleen aanpassen, maar ook de
juiste relevante regelingen of andere middelen efficiënt met elkaar verbinden. Neem bijvoorbeeld
weer de Buurtactie-regeling die als doel heeft bewonersinitiatieven of -structuren in de buurt te
ondersteunen. Een goede voorlichting over de bewonerparticipatieve processen en mogelijkheden
is ook cruciaal. Een helder en eenvoudig proces in een passende look en feel. Hier stemmen we
dan proces, mensen en middelen op af. Zo gaat het sneller, efficiënter en zijn er intern en extern
geen discussies meer over wat in de buurt wel en niet mogelijk is. De participatieve mogelijkheden
staan in de Menukaart, afspraken over een initiatief kunnen worden vastgelegd in een Buurtdeal.
Helder toch? Zo weten stakeholders wat ze kunnen verwachten en omgekeerd. We willen graag
weten wat gemaakt wordt en wie welke bijdrage levert. Het gaat om middelen en mensen!
Voorwaarden
Pagina 42 | Voorwaarden Pagina 43 | Voorwaarden
CommunicatieGeen eenmalige campagne, maar een integrale
communicatiestrategie die standaard aanwezig
is en alle acties verduidelijkt en versterkt. Er
zullen centrale aanspreekpunten moeten zijn
die vervolgens de relatie opbouwen met de
deelnemende partij. Steeds vanuit een vast
proces waarbij de relatie en communicatie en
goede afspraken leidend zijn. Met welke stake-
holder dan ook. Zolang er maar betrokkenheid
is en een herkenbare en sterke strategie ontstaat.
Personeel (organisatie en kwaliteit)Om goed aan te sluiten bij de wensen van
onze stakeholders is het nodig dat we de
juiste mensen, met talent voor communicatie,
samenwerking en creativiteit, inzetten. Alleen
zo kunnen we echt werk maken van het op-
bouwen van een goede relatie en reputatie.
Co-creatie vraagt iets anders dan het leveren
van een dienst of product. Op dit moment, niet
alleen door de grote toename van initiatieven, is
er onvoldoende personeel om de juiste slagen te
maken. We houden op dit moment alles draaien-
de. De organisatie zal moeten meebewegen.
TijdOm alle veranderingen in onze organisatie,
mensen, middelen en processen zo effectief
mogelijk vorm te laten krijgen, moeten we de
boom laten groeien. Er is tijd nodig om te leren
van fouten, van elkaar en onze stakeholders.
Ook zullen onze bewoners, organisaties en
ondernemers moeten wennen aan een andere
rol, die van ons en die van hen. Voldoende tijd
om te doen en te leren, en te leren van het doen.
Wanneer we de voorwaarden samen invullen
en zodoende de mogelijkheden krijgen om
aan de slag te kunnen gaan, geloven we in het
groeien van de boom en een gezonde oogst
van een aantal zeer belangrijke vruchten!
Een korte opsomming van de vruchten die
we nu meteen zien:
Leefbare stad, wijk en buurt Door goed te luisteren naar de bewoners
tijdens de ideeënfase, maken we ruimte voor
eigen inbreng of doen we een stap terug en
laten we los. Het gevolg is verantwoordelijkheid
met optimaal gevormde buurten voor iedereen.
Ook voor bewoners of bezoekers die niet zo
mobiel zijn. Geen algemene kwaliteitsniveaus
maar een specifiekere match met hetgeen de
lokale bewoners, organisaties of ondernemers
zoeken. Dat effect wordt versterkt wanneer
we erin slagen om een extra focus aan te
brengen op subbuurtniveau.
Meer vertrouwen, goede relatie & sterke reputatieWe gaan hierdoor, namens de gehele organi-
satie, structureel sleutelen aan een optimale
verhouding tussen ons aanbod en de vraag
van onze bewoners en andere stakeholders.
Dat houdt in dat we werken aan vertrouwen.
Dit is een voorwaarde voor een goede relatie
en een sterke reputatie. Want volgens ons
begint het hiermee, dit is de basis om alle
vruchten samen te kunnen oogsten.
Gedeelde verantwoordelijkheid Niet enkel de gemeente is eindverantwoordelijke
van de complete openbare ruimte. Bewoners,
organisaties en ondernemers zijn medever-
antwoordelijk. Waardevolle voordelen hiervan
zijn stakeholders die eigenaarschap ontwikkelen,
betrokken en dus bewuster zijn en kritischer
en creatiever omgaan met hun leefomgeving.
Tevreden en participerende bewonersVanwege de grote toename in participatie op
allerlei niveaus garanderen we meer betrokken
enthousiaste bewoners, die meer dan ooit
deel uitmaken van het proces en eindresultaat.
Dit zorgt voor meer trots en een grotere te-
vredenheid bij al onze bewoners. Aangezien
we hier slechts aan het begin van een wezenlijke
verandering staan, geloven we dat we hierdoor
meer en meer participatieve enthousiastelingen
weten te bereiken.
Sociale stad en meer cohesieMeer dan ooit zullen deze maatregelen zorgen
voor een stad met een sterk sociaal karakter.
Sociaal, omdat alle stakeholders meer verant-
woording zullen nemen bij de vorming en het
beheer van onze leefomgeving. Er zal meer
naar elkaar worden geluisterd, meer worden
samengewerkt en er zal ruimte zijn voor crea-
tiviteit van de verschillende deelnemers in het
proces.
Verdere vruchten zullen we in de toekomst gaan
ontdekken, want we zijn ervan overtuigd dat
er behoorlijk mooie opbrengsten gaan komen.
Opbrengsten
Pagina 44 | Opbrengsten Pagina 45 | Opbrengsten
Mensen,
Ik geloof in de visie die hier voor u ligt en zie het als het planten van een zaadje om samen
tot die geweldige florerende boom te komen. Laten we het succes van deze aanpak, samen als
verantwoordelijkheid nemen. Deze visie geeft alle handvatten om buiten kansen te grijpen.
Laten we er samen voor gaan!
Nico Aarts, Wethouder Middelen, beheer en mobiliteit
Slotwoord
Pagina 46 | Slotwoord