VİTAMİNLER

Araş. Gör. Ersin DOĞAÇ

Muğla Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak. Biyoloji Bölümü

Vitaminler vücudu hastalıklardan koruyan,direnci artıran,taze meyve,sebze ve diğer besinlerde bulunan maddelerdir.Bitkisel besinler en iyi vitamin kaynağıdır.

Vitaminler ısı,ışık.oksijen etkisiyle bozulabilir.Bu nedenle sebze ve meyveler taze tüketilmelidir.

• VİTAMİNLER:Hücrelerin normal metabolizması için gerekli organik maddelerdir.

Vitaminlerin Özellikleri

• Bir organik maddedir

• Az miktarda bulunurlar

• Hayatsal öneme sahiptirler

• Yetersizlik – sorunlar

• Çoğunluğu “esansiyel” karaktere sahip

• Enzimlerin yapısında bulunma ve katalizör olma özellikleri

Vitaminler :

Metabolizmadaki olaylarda görev alan enzimlerin önemli bir kısmını meydana getirir.Bu nedenle de

Sağlıklı büyüme ve gelişme içinMetabolizmadaki olayların düzenli

yürüyebilmesi için son derece önemli maddelerdir.

Vitaminler vücut içinde yapılmaz.Daima dışardan hazır olarak besin maddeleriyle birlikte alınırlar.

Vitaminlerin bazıları vücutta depo edilebilir.Özellikle yağda eriyenler,(A,D ve en çok da E vitamini)bazıları ise vücutta hemen hemen hiç depo edilmez.(C vitamini)

Vitaminler yağda ve suda eriyen vitaminler olmak üzere ikiye ayrılır.

Yağda eriyen vitaminler: (A,D,E VE K )

Suda eriyen vitaminler: (B kompleksi,C,H ve P vitaminleri)

Yağda eriyen vitaminler

1. Retinoller olarak bilinir.

2. Provitaminler

• Alfa karoten

• Beta karoten

• Gamma karoten

A Vitamini

Yağda eriyen vitaminler

A vitamininin en önemli görevi karaciğerde görme pigmentlerinin yapısına katılmasıdır.

A vitamini eksikliğinde gece körlüğü,göz küresinde görme bozuklukları görülür.

A vitamini balık yağı,tereyağı,yumurta sarısı,süt,peynir ve havuçta bulunur.

D Vitamini

• “Antiraşitik vitamin” olarak da bilinir.• “Kalsiferol” adı verilen bileşikler girer.

• Prekursorleri1. Ergosterol (vitamin D2 olarak bilinen

ergokalsiferolün prekursoru – bitki, maya ve mantarlarda bulunur)

2. 7-dehidrokolesterol (vitamin D3 olarak bilinen kolekalsiferolün prekursoru – hayvanlarda)

D vitamini gereksiniminden az alındığında vücuttaki CA-P dengesi bozulacağından kemiklerde ve dişlerde yumuşama meydana gelir.Raşitizm bunun en görülür belirtisidir ve özellikle çocuklarda görülür.

D vitamini en çok balık yağı olmak üzere karaciğer,yumurta ve peynirde bulunur.

Ca Metabolizmasının Kontrolü

Ca konsantrasyonuParatiroid hormonu

D vitamin sentezi

Ca emilimi

Kan

Ca mobilizasyonu

Ca geri-emilim

Ca Metabolizmasının Kontrolü

Ca konsantrasyonu

Kalsitonin

Kan

Ca mobilizasyonu

Ca atılımı

Osteoporesis

Raşitizm

E Vitamini

• Tokoferol ve tokotrionel bileşiklerinden oluşur.

• “antisterilite vitamini” “antidistrofik vitamin” “fertilite vitamini” “ kısırlığı önleyici vitamin”

• α-; Β-; γ-; δ-tokoferol ve tokotrionellor vitamin E’nin doğal formlarıdır.

E vitamini döllenmenin ve plasentanın oluşmasında,testislerin ve yumurtalıkların gelişmesinde önemli rol oynar,kısırlığı önler.

E vitamini yeşil sebze, et,karaciğer ve en çok bitkisel yağlarda bulunur.

Organizmadaki işlevleri

• Antioksidant

• Vitamin A’nın etkinliğini artırır

• Dokulardaki normal solunum işleminin devam etmesine yardımcı olur

Organizmadaki işlevleri

• Normal fosforilasyon reaksiyonlarına yardımcı olur (ATP üretimi).

• Vitamin C’nin bazı hayvanlar tarafından sentezinde rol oynar.

• Selenyum ve kükürtlü amino asitlerin metabolizmasında etkindir.

Eksiklik Belirtileri

• Antioksidant etkisine bağlı sorunlar

• Tüm hayvanlarda1. Zaman zaman gelişme sorunları2. Uterusta yapısal dejenerasyon3. Embriyonun damar sisteminde

dejenerasyon ve anemi4. Antibody üretiminde sorunlar

Deli civciv hastalığı (ensefalomalasia)Deli civciv hastalığı (ensefalomalasia)

K Vitamini

K vitamini kanın pıhtılaşmasında rol oynayan protrombinin karaciğerde oluşmasını sağlar.

K vitamini eksikliğinde kan pıhtılaşmasında gecikme veya hiç pıhtılaşmama görülür.

K vitamini yeşil bitkiler,bitkisel yağlar,,karaciğer ve yumurtada bulunur.

Suda eriyen vitaminler

Büyük bir kısmını B kompleksleri meydana getirir.(B1,B2,B5,B6,B12)

Sinir ve kasların normal gelişme ve çalışmasını,al ve akyuvarların oluşunu sağlar.Kansızlığı önler.

Tahılların kabuklarında,mayalarda(bira mayası)taze sebze ve meyvede,taze et,süt,yumurta ve karaciğerde bulunur.

Suda çözünen vitaminler

• vitamin B1 (tiamin)

• vitamin B2 (riboflavin)• nikotinik asit (niasin)• vitamin B5 (pantotenik asit)

• vitamin B6 (piridoksin)• biotin (vitamin H)• folik asit• vitamin B12

• vitamin C (askorbik asit)

Vitamin B1 (tiamin,

antiberiberik vitamin)

normal pişirme yöntemleriyle bozulmaz. Fakat pişirme ortamına bir alkali eklenirse parçalanır.

Tiaminin aktif şekil olan tiamin pirofosfat (TPP), çeşitli enzimatik reaksiyonlarda aldehit grubunun transferinde görev yapan bir koenzimdir.

Diğer vitaminlerin eksikliği ile birlikte olan tiamin eksikliği hallerinde beriberi hastalığı tablosu ortaya çıkar.

Vitamin B2 (riboflavin,

laktoflavin) çok sayıda enzimde flavin mononükleotid (FMN) veya flavin adenin dinükleotit (FAD) şeklinde prostetik grup olarak bulunur

İnsanlarda diğer vitaminlerin eksikliği ile birlikte olan riboflavin eksikliği hallerinde seboreli dermatit, keratokonjunktivit, atrofik glossit, ağız köşesi çatlağı (cheilosis, ragad) görülür.

Niasin (nikotinik asit)

NAD+ ve NADP+, çok sayıda oksidoredüksiyon reaksiyonlarında dehidrojenazların koenzimi olarak görev yaparlar

İnsanda nikotinamid eksikliğinde derinin güneş gören yerlerinde dermatitis, diyare ve demans ile karakterize pellegra tablosu oluşur; bu nedenle nikotinamid, pellegraya karşı koruyucu faktör (PP vitamini) diye de bilinir

Vitamin B5 (pantotenik asit)

insan ve hayvan organizması için önemi, koenzim A’ını (CoASH) yapısında bulunmasından ileri gelir.

doğada yaygın olarak bulunduğundan ve bağırsak florası tarafından sentez edildiğinden insanlarda eksikliği görülmez.

Vitamin B6

doğal olarak oluşan piridoksol (piridoksin), piridoksamin ve piridoksalin ortak adıdır

Piridoksal fosfat ve piridoksamin fosfat koenzim olarak aktiftirler

Erişkin insanlarda vitamin B6 eksikliğine bağlı olarak oluşan

spesifik hastalık sendromu bilinmemektedir. Ancak tüberküloz tedavisinde kullanılan izoniazid verilmesiyle vitamin B6

eksiklik belirtileri meydana getirilmiştir ki bunlar, mikrositer hipokrom anemi ve çocuklarda konvülziyonlardır.

Biotin (vitamin H)

Yumurta akında bulunan ve avidin adı verilen bir glikoprotein, biotin ile birleşerek sindirilemeyen ve dolayısıyla bağırsaktan emilemeyen bir kompleks meydana getirir

organizmada karboksilasyon yapan yani bir moleküle CO2

bağlanmasını katalize eden karboksilaz enzim sistemlerinin prostetik grubu olarak bulunur

Folik asit

pişirmekle besinlerdeki folik asidin yarısı kaybolur

Tetrahidrofolik asit, metil (CH3), hidroksimetil (CH2OH)

gibi tek karbon atomlu grupların bir molekülden diğerine aktarılmasını sağlayan enzimlerin kofaktörüdür

Folik asit eksikliğinde pürin biyosentezi ve dolayısıyla nükleik asit biyosentezi bozulur ki bu, kan tablosuna yansır; megaloblastik anemi, lökopeni ve trombositopeni ortaya çıkar.

Vitamin B12 (kobalamin,

ekstrinsik faktör)

Mideden yeterli intrinsik faktör salgılanmadığı durumlarda vitamin B12 eksikliğine bağlı pernisiyöz anemi diye

tanımlanan megaloblastik anemi tablosu ortaya çıkar

Vitamin C (askorbik asit)

suda çözünen vitaminler arasında en az stabil olanıdır.

bazı oksidoredüksiyon olaylarında kosubstrat olarak görev alır

C vitamini bağ dokusunun oluşması için gereklidir.Yetersizliğinde kılcal kan damarları zayıflar,diş etlerinde çekilme,iltihaplanma şeklinde görülen skorbüt hastalığı kendini gösterir. C vitamini Vücudu enfeksiyonlara karşı korur.Yeşil sebze ve meyvelerde bulunur.

Vitamin benzeri bileşikler

• kolin

• karnitin-lipoik asit

• PABA (p-aminobenzoat)

• inozitol

• koenzim Q

• biyoflavonoidler (vitamin P)

Kolin

doğada serbest halde bulunmaz; fosfatidilkolinin ve asetilkolinin yapısında yer alır

Asetilkolin, beyin-sinir sistemi ve kaslarda oluşur; parasempatik sinir sistemi nörotransmitteri olarak işlev görür

Karnitin (vitamin T)

özellikle uzun zincirli yağ asitlerinin -oksidasyonla yıkılmak üzere sitoplazmadan mitokondri içine transportunda görev alır

-Lipoik asit (tiyoktik asit)

piruvat dehidrojenaz ve -ketoglutarat dehidrojenaz multienzim komplekslerinde yer alan dihidrolipoil transasetilaz enziminin koenzimidir

PABA (para amino benzoik asit)

folik asit sentez eden mikroorganizmalar için gerekli bir besinsel faktördür

ince bağırsaklarında folik asit sentezi gerçekleşen canlılara PABA verilmesi folik asit eksikliğini önemli ölçüde ortadan kaldırdığı için önemlidir.

İnozitol (Miyoinozitol, mezoinozitol)

inozitolün bitkilerde bulunan ve fosforik asitle hekzafosfat halinde esterleşmiş şekline fitik asit denir

Fitik asidin en önemli özelliklerinden biri kalsiyum ve magnezyum iyonları ile suda çözünmeyen tuzlar oluşturmasıdır; bundan dolayı kalsiyum ve magnezyumun bağırsaklardan emilmesini azaltır

Koenzim Q (ubikinon)

biyolojik oksidasyon zincirinde yer alır; solunum zinciri içinde, solunum zincirine bağlı bulunan başka substratlardan türeyen indirgeyici ekivalanlar için toplayıcı bir noktadır

Biyoflavonoidler (vitamin P)

sentetik vitamin C ile iyileşmeyen kapiller kanamalarının iyileşmesinde etkili...

Uygulama

• Askorbik Asit Tayini

Deneyin Yapılışı

• 50 ml 0.1 N Na2O3S2 .5H2O (sodyum tiyosülfat) bürete doldurunuz.

• 250 ml lik erlene 2ml 6M asetik asit, 3 damla %10 nişasta, 10ml distile su koyup karıştırınız.

• Üzerine 10 ml taze limon suyu ekledikten sonra 5 ml lugol çözeltisi ekleyiniz.

• Erleni büretin altına yerleştirdikten sonra düğmesini açarak yavaş yavaş titre ediniz ve rengi lacivertten beyaza döndüğü anda musluğu kapatınız.

(g/v)% Askorbik asit= (Vilk- Vson) × N ×17.6

• Vilk= Sodyum tüyosülfatın ilk hacmi (ml)

• Vson = Sodyum tüyosülfatın son hacmi (ml)

• N = Sodyum tüyosülfatın normalitesi

• V= Taze Limon suyunu yada Ticari limon suyunun hacmi (ml)

TEŞEKKÜRLER