Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    1/13

    PROJEKTTema : Vizite ne laboratorin Klinik , vezhgim i procedurave laboratorikeZhvillimi : Cdo dite te premte vizite tek laboratori klinik dhe vezhgimi i te gjitha proceseve laboratike ,

    fazes preanalitike dhe analitike , mostrimit te urines, gjakut , aspiratit trakeal , mostrimi mikrobiologjik ,

    bronkoskopia , mostrimi nga organet e traktit gastrointestinal etj

    Punoi :

    Sadrita Ullini

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    2/13

    Procedurat laboratorike

    Cilsia e kujdesit pr pacientin, varet nga cilsia e t gjith informacionit t mbledhur nga mjeku n

    mnyr q t marr m pas vendime n lidhje me t. Ndrsa klinicistt gjithmon e m tepr po

    bazohen n markuesit biokimik pr diagnostikimin e hershm, diagnozn dhe prognozn. Saktsia e

    rezulateve laboratorike sht nj komponent gjithmon e m i rndsishm pr kujdesin ndajpacientit.N laborator, intervali midis marrjes s mostrs biologjike nga pacienti deri ne dhnien e

    rezultatit te mjeku, ndahet n 3 faza:

    Faza preanalitikeprfshin marrjen e materialit dhe prgatitjen pr analiz; dmth gjndjen e

    pacientit, marrjen e mostrs, transportimin n laborator, prpunimin e materialit dhe kalimin e

    materialit n instrumentin analizues.

    Faza analitikeprfshin gjith hapat e ndrmarra gjat analizimit t mostrs.

    Faza post-analitikeprfshin rishikimin e rezultateve pr ndonj anomali t mundshme,

    raportimin e tyre tek klinicisti dhe ruajtjen e materialit. Historikisht laboratort klinik jan fokusuar nfazn analitike kur monitorojn cilsin e rezultateve. Kjo ka prfshir monitorimin e testeve dhe

    karakteristikave t tjera, duke prdorur analizn statistikore pr vlersimin e cilsis. Megjithat

    mendohet se 60% e gabimeve laboratorike ndodhin gjat fazs preanalitike, kshtu q ia vlen t

    prmenden burimet m t zakonshme t ktyre gabimeve.

    TRANSPORTI I MOSTRAVE NE LABORATOR

    Shum mikroorganizma jan t ndjeshm n ndryshimet e temperaturs , lagshtis dhe n vonesn e

    prpunimit t mostrs. Mostrat mikrobiologjike dallojn nga mostrimet e tjera klinike. Mikroorganizmat

    jan qenie t gjalla. Ato shumohen dhe vdesin shum shpejt. Nse ato shumohen ose vdesin gjat

    mostrimit, transportit ose deponimit, mostra nuk do t jet m reprezentative pr procesin e smundjes

    te pacienti i mostruar. Transporti i materialit prfshin intervalin kohor prej marrjes s mostrs e deri te

    drgimi n laboratorin mikrobiologjik. Gjat transportit sht me rndsi t ruhet vitaliteti i

    mikroorganizmave.

    Rregullat themelore t transportit t mostrave:

    1. Materiali i mostruar klinik duhet t transportohet menjher n laborator. Kufiri i preferuar i

    transportit n laborator pr shumicn e mikroorganizmave sht 2 or;

    2. Nse mostra nuk mund t transportohet shpejt n laborator, ather ndrmerren masa pr mbrojtjen

    e saj deri n momentin e prpunimit n laborator. Preferohet q materiali menjher t mbillet n

    terrenet ushqyese. Nse kjo nuk sht e mundur pr shkaqe t ndryshme, ather mostra duhet t

    merret dhe t transportohet me terrene transportuese. Prmes terreneve transportuese pengohet

    tharja e mikroorganizmave, mbahet pH neutrale si dhe ulet n minimum shumimi i tyre. Kto terrene

    prmbajn bufer dhe sasi minimale t materieve ushqyese;

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    3/13

    3. Kujdes t veant duhet kushtuar transportit t mostrave q prmbajn baktere t ndjeshme ndaj

    faktorve t ambientit t jashtm (temperatura, pH, lagshtia). P.sh. Neisseria meningitidis,

    Streptococcus pneumoniae, Neisseria gonorrhoeae, Haemophilus influenzae, jan t ndjeshm n

    temperatura t ulta si dhe faktor t ambientit t jashtm; Shigella spp. sht e ndjeshme n ndryshim

    t pH si dhe temperaturs. Mostrat q dyshohet se prmbajn kto mikroorganizma(lngu

    trunoshpinor, mostrat gjenitale, mostrat e syrit, veshit t brendshm dhe fecesi) KURR nuk bn tvihen n frigorifer;

    4. Disa baktere krkojn kushte specifike, si p.sh. bakteret obligative anaerobe q krkojn ambient pa

    oksigjen. Materiali n t cilin dyshohet se ka baktere anaerobe duhet t shnohet n mnyr specifike,

    sepse ka prioritet n transport si dhe n prpunim. Mostrat q dyshohet se prmbajn baktere

    anaerobe kurr nuk bn t vihen n frigorifer;

    5. Mostrat duhet t paketohen dhe t shnohen n mnyr adekuate. Me shnjimin e drejt t tyre

    shmanget kontaminimi i materialit gjat transportit dhe infektimi i personelit. Epruvetn ose shishen me

    material duhet mbyllur me tap t goms. Gjat transportit t gjat ena patjetr duhet t mbshtillet

    me material q absorbon tretsirn n rast se ajo derdhet. Nse materiali drgohet me post, n kuti t

    transportit duhet t shnohet n mnyr t theksuar me ngjyr t kuqe vrejtja Material infektiv, mos

    e hap.

    Rregullat themelore t mostrimit

    1. Mostra duhet t jet reprezentative pr procesin aktiv t smundjes. Gjat mostrimit duhet t

    shmanget kontaminimi me flor mikrobike normale.

    2. Mostra duhet t merret n kohn e duhur. Njohja e patogjenezs s smundjeve ngjitse si dhe

    manifestimeve klinike sipas stadeve t smundjes jan parakushte n prcaktimin e momentit optimal

    t mostrimit. Te infeksionet lokale, mostra duhet t merret sa m par nga paraqitja e simptomeve t

    para, nga vendi n t cilin paraqitet procesi infektiv. Te smundjet e gjeneralizuara q shoqrohen me

    ethe, marrja e gjakut duhet br n momentin e mbrritjes s kulmit t temperaturs.

    3. Sasia e materialit duhet t jet e mjaftueshme. Sasia e pakt e mostrs mund t jap rezultat t

    rrejshm negativ. Sa m e madhe t jet sasia e mostrs, aq m t mdha jan gjasat pr izolimin e

    shkaktarit t infeksionit. Shumica e infeksioneve akute shkojn me proces inflamator t vrullshm dhe

    me sekret t bollshm. Ndrkaq, te infeksionet kronike si dhe tek ato t lehta sht m vshtir q t

    sigurohet sasia e mjaftueshme e materialit.

    4. Mostrimin duhet br me mjete sterile dhe nn masa rigoroze t asepss. Kjo rregull sht e

    rndsishme pr tu mbrojtur si i smuri, ashtu edhe personi i cili merr mostrn. Mostra duhet t merret

    me pajisje prkatse sterile dhe pa gjurm t dezinfektantve. Preferohet q ato t jen pr nj

    prdorim.

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    4/13

    5. Mostrimi preferohet para dhnies s antimikrobikve. Prdorimi i tyre mund t ndikoj n izolimin e

    mikroorganizmave nga materiali klinik. Prandaj, preferohet q mostra t merret para prdorimit t tyre.

    SHNJIMI

    T gjitha mostrat duhet t shoqrohen me fletprcjellsen prkatse. N t duhet shnuar qart kto

    t dhna:

    emri e mbiemri i pacientit,

    numri i protokolit,

    mosha dhe gjinia e pacientit,

    koha e mostrimit,

    mjeku udhzues,

    prshkrimi i sakt i llojit tmostrs dhe vendit ku sht marr,

    diagnoza udhzuese klinike,

    t dhnat pr terapin antimikrobike,

    disa t dhna anamnestike pr ecurin e smundjes. .

    RUAJTJA E MOSTRAVE

    Analiza mikrobiologjike duhet t kryhet menjher e m s largu 24 or nga momenti i marrjes s

    materialit, pa marr parasysh pranin e terrenit transportues. Nse mostrat nuk prpunohen mnjher

    n laborator, ather ato mund t ruhen pr analiza t mvonshme. Varsisht nga lloji i terrenit

    transportues dhe shkaktarit t dyshuar etiologjik, ekzistojn teknika t ndryshme t ruajtjes s

    mostrave:

    N temperatur + 4C (n frigorifer) urina, klbaza, tretsira perikardiale, aspirati bronkial, katetert,

    pjest e indeve, serumi, fecesi, mostrat virale;

    N temperatur 22-25C (n temperatur t dhoms) Tretsira sinoviale, bila, palca ashtrore,

    strisho nazofaringeale, mostrat nga syri, trakti gjenital, veshi i brendshm, si dhe mostrat e dyshimta ninfeksione anaerobe dhe gonokoke;

    N temperatur 37C (n termostat)lngu trunoshpinor dhe hemokulturat;

    N temperatur - 20 C serumi pr teste serologjike ruhet nj jav, kurse n70 disa muaj. Mostrat

    bakterore nuk bn t ruhen pr m shum se 24 or. Ndrkaq, mostrat pr hulumtime virologjike mund

    t mbesin stabile n 4C pr 2-3 dit.

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    5/13

    KRITERET PR REFUZIMIN E MOSTRAVE

    N laborator mund t vijn mostra q nuk jan przgjedhur, marr apo transportuar me rregull.

    Prpunimi dhe raportimi i rezultateve nga kto mostra mund t oj n diagnoz dhe terapi t

    gabueshme. Prandaj, laboratoret duhet t prkufizojn kriteret pr refuzimin e mostrave klinike, t cilat

    pastaj duhet tua prcjellin klinicistve dhe infermiereve. Kriteret e refuzimit t prpunimit t mostravekan pr qllim shmangien e rezultateve t gabuara laboratorike dhe mbrojtjen e puntorve

    shndetsor nga rreziqet e infektimit n laborator. Disa kritere t prgjithshme pr refuzimin e

    mostrave jan:

    Mostra sht transportuar n temperatur joadekuate;

    Mostra sht transportuar n terren joadekuat;

    Koha e zgjatur e transportit n laborator;

    Mostra nuk ka t dhna n fletprcjellse ose ka t dhna t gabuara;

    Mostra sht derdhur nga kontejneri;

    Kontejneri sht sjell i thyer;

    Mostrae sjell me strisho sht thar;

    Sasia e mostrs sht e pamjaftueshme pr analiz mikrobiologjike;

    Mostrat duplikate t pashnuara. Parimisht, nse mostrimi nuk ka qen adekuat te mostrat q merren

    me procedur joinvazive (p.sh. urina, klbaza, strishot e gryks), ather krkohet prsritja e

    mostrimit. Njkohsisht, n raport prshkruhet shkaku i refuzimit apo prsritjes s mostrs. Nsemostrimi joadekuat sht marr nga pjest sterile dhe me procedura invazive kto mund t

    prpunohen, por pas konsultimit me klinicistin, duke dhn vrejtje n raportin e ekzaminimit

    mikrobiologjik.

    MBROJTJA DHE SIGURIA N PUN

    T gjitha mostrat q vijn n laborator duhet t konsiderohen se bartin potencialisht mikroorganizma

    infektiv. Punonjsit laboratorik jan t krcnuar nga infeksionet profesionale q merren gjat puns

    n laborator. Prandaj, sht e domosdoshme q me to t manipulohet nn masa t prgjithshme t

    parandalimit t infeksionit. Laboratoret mikrobiologjike duhet t ken programe t veanta pr

    mbrojtjen e puntorve shndetsor, n t cilat prfshihen dizajni laboratorik, pajisjet personale

    mbrojtse dhe mjetet sterile t puns.

    Rregullat e mbrojtjes n pun:

    Prpunimi i mostrave t bhet nn masa t prgjithshme t parandalimit t infeksionit, duke prdorur

    dorzat, mantelat, maskat, mbrojtset pr syza etj;

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    6/13

    Mostrat me rrezik t lart duhet t prpunohen n kabinetin e siguris;

    Mostrat e tilla duhet ti shoqroj fletprcjellsja e shnuar n mnyr adekuate me ngjyr t kuqe.

    Shnjimin duhet vn edhe n kutit speciale me t cilat barten kto mostra;

    Pas kryerjes s puns t largohen mjetet mbrojtse t prdoruara gjat puns dhe t pastrohen duart

    me uj dhe dezinfektant.

    PRPARSIA E MOSTRAVE

    N mexhaminim e mostrave, laboratoret dhe pikat mostruese duhet t prcaktojn mostrat q kan

    prparsi n prpunim. Sipas radhs s prparsis dallojm: Mostrat urgjente - merren n rastet e

    infeksioneve q krcnojn jetn e pacientit. Kto infeksione krkojn t dhna paraprake diagnostike

    brenda 30 minutash deri 1 ore. N kt grup bjn pjes kto mostra: gjaku, lngu trunoshpinor, aspirati

    transtrakeal, mostrat e syrit (te endoftalmiti), lngu perikardial, lngu amniotik, lngu sinovial; si dhe

    mostrat kirurgjike dhe ato t traktit t poshtm respirator q vijn nga Njsit e Mjekimit Intenziv.

    Mostrat rutinore - merren te pacientt q nuk ndodhen n rrezik pr jet. N kt grup bjn pjes

    strishot e fytit, lngu pleural, mostrat nga djegiet, mostrat e syrit, urina, mostrat gjenitale, mostrat

    kirurgjike dhe lngu peritoneal.

    MOSTRIMI I KLBAZS

    Tek infeksionet bakterore t traktit t poshtm zakonisht ka sasi t madhe t klbazs purulente dhe

    mukoide. Kjo nuk ndodh tek infeksionet n t cilat nuk ka sekret t mjaftueshm pr mostrim. Sasia

    minimale e pranueshme e klbazs sht 2 ml pr baktere, 3-5 ml pr fungje dhe parazit dhe 5-10 ml

    pr mikobaktere. Mostrat e klbazs rrall merren te fmijt. Te fmijt q nuk mund t japin klbaz

    preferohet aspirati i trakes, kurse shpesh pr orientim mund t merren edhe strishoja e nazofaringut, e

    gryks dhe lavazha e lukthit. Klbaza nuk sht mostra m e prshtatshme pr diagnozn e pneumonis

    bakterore. M shum rekomandohen hemokultura, mostrat nga lavazha ose aspiratet transtrakeale.

    Mostrat cilsore zakonisht prmbajn sasi t konsiderueshme t leukociteve polimorfonukleare.

    Mostrat me mbizotrim t qelizave epiteliale zakonisht jan t kontaminuara me flor orofaringeale.

    Pacientit duhet dhn instruksione t qarta pr mostrim. Pr diagnozn e infeksioneve bakterore t

    traktit t poshtm mjafton nj mostr sputumi. Pr diagnozn e TB ose infeksioneve fungale t

    mushkrive duhet dhn 3 mostra t sputumit. Hulumtimi anaerob i sputumit nuk preferohet.. Pr

    diagnoz t TB t mushkrive m s miri sht q t merret klbaza e mngjesit (sepse gjat nats sht

    mbledhur sasi m e madhe e materialit dhe baktereve n trakt respirator). Goja paraprakisht duhet t

    shprlahet me uj t vakt (pr t mos u kontaminuar sputumi me flor normale bakteriologjike). Nga i

    njejti i smur duhet t merret edhe strishoja e fytit pr tu krahasuar me rezultatet e sputumit. Te

    foshnjat dhe te fmijt t cilt nuk ekspektorojn, n vend t sputumit merret lavazha e lukthit ose

    vetm strishoja e fytit.

    Metodologjia

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    7/13

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    8/13

    S pakuduhet dorzuar 1 gram material. Fecesi mblidhet n ent speciale t pastra dhe t thata, t

    cilat n pjesn e brendshme e kan lugn pr marrjen e mostrs;

    Mostra nuk guxon t jet e przier me urin, uj apo letr toaleti;

    Pacientin duhet udhzuar q t defekoj n en t veant prej nga merr nj pjes n enn speciale

    pr mostrim;

    Pjest m t rndsishme pr mostrim jan pjest patologjike-mukusi, gjaku, qelbi apo pjesa e lngt

    e jashtqitjes;

    Pastaj vihet kapaku dhe pacienti i pastron duart mir;

    Procedura prsritet tri dit rresht;

    Koprokulturat rutine nuk bhen te pacientt q jan shtrir n spital m shum se 3 dit;

    Ekzaminimi direkt duhet br pr t konstatuar pranin e gjakut okult ose mukusit;

    Prania e leukociteve sht sugjestive pr infeksion invaziv.

    BRONKOSKOPIA

    N mostrimin prmes bronkoskopis bjn pjes:

    Mostrimi bronkial me fur - bhet duke e hequr majn e furs me t ciln sht marr materiali dhe

    duke vn at n terren t lngt transportues (tretje fiziologjike ose tretje t Rintgerit).

    Lavazha bronkoalveolare - lngu shprlars vihet n epruveta sterile (sasia minimale 1 ml) dhe

    transportohet menjher n laborator.

    Biopsia transbronkiale e mushkrive - copzat e indeve t marra me biopsi vihen n nj epruvet q

    prmban 1-2 ml tretje fiziologjike. Materiali menjher drgohet n laborator. Kjo metod preferohet

    sidomos te diagnoza e mikozave sistemike. N fletprcjellse t shnohen t dhnat pr t smurin

    dhe diagnozn klinike. Nse mostra nuk transportohet menjher n laborator, ather ajo mund t

    ruhet n frigorifer. Prej metodave t prshkruara prparsi i jepet mostrimit prmes furs, sepse

    lavazha bronkoalveolare shkakton hollimin e materialit. Problemi m i madh n zbatimin ebronkoskopis n diagnostikn mikrobiologjike sht pengimi i baktereve nga tretja e anestetikut, sepse

    afr 90% e mostrave prmbajn anestetik q ndikojn drejtprdrejt n cilsin e mostrs.

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    9/13

    ASPIRATI TRAKEAL

    Metodologjia

    Mostra merret prmes trakeostoms apo tubs endotrakeale;

    Kateteri ngadal dhe me kujdes t futet prmes vrims n trake;

    T aspirohet afr 20 ml material nga trakea duke prdorur shiring apo nj pajisje thithse;

    T vihet aspirati n nj en sterile;

    T shnohen t dhnat e nevojshme n fletprcjellse;

    Mostra NUK bn t vihet n frigorifer. Aspiratet prmes tubave endotrakele prbjn problem n

    mostrim, sepse kateteri duhet t kaloj npr mjedise me flor normale bakterore gj q vshtirson

    interpretimin e rezultateve. Pasi q trakeostoma shum shpejt kolonizohet me baktere gram negative,

    prania e ktyre mikroorganizmave mund t jet diskutabile n etiologjin e pneumonis.

    KULTURAT E GJAKUT (HEMOKULTURAT) Kultivimi i gjakut ka pr qllim zbulimin dhe identifikimin e

    baktereve dhe mikroorganizmave t tjer kultivabil. Prania e mikroorganizmave t till n gjak quhetbakteremi apo fungemi dhe zakonisht ka karakter patogjen. Te personat e shndosh, gjaku zakonisht

    sht steril. Bakteremia kalimtare shpesh paraqitet pas nxjerrjes s dhmbit dhe intervenimeve t vogla

    kirurgjikale n mukozat e kontaminuara, pas bronkoskopis dhe pas kateterizimit uretral, por ajo

    zakonisht trhiqet spontanisht-pas fagocitozs s baktereve n mlqi dhe shpnetk. Kontaminimi i

    kulturave t gjakut me flor normale ndodh m s shpeshti gjat gabimeve q bhen n mostrim.

    Prandaj teknika e drejt sht qensore n diagnozn e infeksioneve.

    Te endokarditet, tifoja abdominale, bruceloza dhe infeksione t tjera t pakontrolluara bakteremiasht

    e vazhdueshme, prandaj koha e mostrimit nuk ka fort rndsi. Kurse, te infeksionet e tjera bakteremia

    sht e herpashershme dhe ajo zakonisht pasohet pas nj kohe t caktuar me ethe.

    Indikacionet e marrjes s gjakut pr kultur jan:

    gjendjet klinike q sugjerojn pranin e mikroorganizmave n qarkullim t gjakut: ethet, rrqethjet,

    takikardia dhe takipnea

    ethet dhe hipotensioni q nuk mund t sqarohen me shkaqe joinfektive;

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    10/13

    ethet e shoqruara me neutropeni;

    n munges t etheve, te pacientt me infeksione lokale, pamjaftueshmri renale, leukocitoz t

    pashpjegueshme;

    rregullimet pulmonale, renale e hepatike te pacientt e imunokomprometuar;

    jostabiliteti i pashpjegueshm hemodinamik.

    Prpunimi i mostrave t gjakut pr hemokultur bhet n flakone dhe aparate t posame. N vendin

    ton n praktikn e prditshme klinike prdoren aparatet e tipit BacTec. Flakonet BacT/ALERT jan t

    gatshm pr prdorim. Ato duhet t ruhen n temperatur dhome (15-30C) larg nga rrezet direkte t

    diellit. Flakoni duhet t qndroj n temperatur dhome pr disa or para se t prdoret. Pr marrjen

    korrekte t mostrs duhet br dezinfektimi adekuat i lkurs, n mnyr q t zvoglohet incidenca e

    kontaminimit. Sasi e gjakut pr mostrim te fmijt sht 1-10 ml, kurse te t rriturit 10-20 ml.

    Metodologjia

    T shnohen n do flakon t dhnat pr pacientin, i cili testohet. Shnimet duhet t shkruhen n

    vendin e caktuar t etikets s flakonit;

    T largohet kapaku plastik nga flakoni-kultura dhe pastaj dezinfektohet mbyllsja e goms me alkool

    (70%);

    T merret mostra q duhet t testohet nga pacienti (rekomandohet 10 ml pr flakon) dhe inokulohet

    n flakon-kultur. Etiketa e flakonit sht e shnuar-vijzuar n do 5 ml n mnyr q t merret mostra

    adekuate;

    Mostra transportohet MENJHER n laborator. Pastaj, ajo duhet t futet menjher n inkubator;

    Gjat mostrimit gjithmon t mbahen dorza laboratorike

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    11/13

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    12/13

  • 8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike

    13/13