CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019Pagina 10Pagina 10 CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019

De Nederlandse Luchtmacht in de Tweede Wereldoorlog. Toen de Duitsers in mei 1940 Nederland binnenvielen, waren de opera-tionele vliegtuigen van de Militaire Luchtvaart verspreid over acht vliegparken. Daarnaast beschikte de Marineluchtvaartdienst over eigen steunpunten en was de opleiding op enkele andere vlieg-parken geconcentreerd. Tenslotte bestonden nog enkele hulpvlieg-parken, die in de vijf oorlogs-dagen soms nog een rol hebben gespeeld. Wat herinnert nu nog aan die vliegparken? Zijn ze er nog en wat is overgebleven?

Vrijdag 10 mei 1940. Het is even na half twee in de nacht.

Duitse toestellen vliegen van oost naar west, via Overijssel en de Waddenzee om vervolgens weer te verdwijnen boven de Noordzee. Maar tegen vier uur naderen zij, zeer laagvliegend, weer onze kust en bombarderen vervolgens de vliegparken in West Nederland en de Alexanderka-zerne in Den Haag. Airborne Opera�on “Fall Gelb” was begonnen.

Ongeveer ��� Duitse bommenwer-pers nemen onder bescherming van ��� jagers deel aan de overval. Daarnaast zet de Lu�wa�e ��� transportvliegtuigen in waarmee parachu�sten en luchtlandings-troepen worden afgezet binnen de ves-�ng Holland en aan de Moerdijk. De vloot wordt vergezeld door �� verken-ners en andere vliegtuigen, waarmee de totale vijandelijke vloot op ��� vliegtui-gen komt. De Nederlandse Luchtmacht kan daar ��� gevechtsgerede toestellen tegenover ze�en.

Het lijkt bijna een onbegonnen zaak, maar onder commando van de Luitenant-Generaal P.W Best, slaagt het Comman-do Luchtverdediging er echter in om ��� toestellen, waaronder ��� transpor�oe-stellen, neer te halen of op de grond te vernie�gen. Mede daardoor wordt de ��e Lu�landedivision gedecimeerd. Van die gevoelige klap herstelde de Duitse Lu�wa�e nauwelijks meer �jdens de rest van de oorlog. Voor deze indrukwekken-de presta�e krijgt het “Wapen der Mili-taire Luchtvaart” direct na de capitula�e de hoogste militaire onderscheiding uit-gereikt� het ordeteken van Ridder der �e klasse der Militaire Willems-Orde.

Van de ��� Nederlandse vliegtuigen gaan er �� verloren, vooral op de grond. Ondanks dat worden er in de vijf oorlogs-dagen ��� missies gevlogen. De menselij-ke verliezen bedragen� �� o�cieren, �� ondero�cieren en �� korporaals en sol-daten.

Commando luchtverdediging Vanaf het midden van de der�ger

jaren besloot de Nederlandse overheid haar landsverdediging te reorganiseren en te verbeteren. �en urgen�e program-ma uit ���� noemde onder andere de aanschaf van an�-tank geschut, vliegtui-gen en tanks.

Het materieel van de Luchtvaart Af-deling (LuVa) was intussen sterk verou-derd. Daarom begon de Nederlandse overheid in ���� met de uitvoering van een vier jarenplan voor de LuVa, De LuVa (later het Commando Luchtverdediging) zou uit drie hoofd onderdelen gaan be-staan� het �e Luchtvaartregiment (�LvR) voor de luchtverdediging, het �e (�LvR) ter ondersteuning van het Veldleger bui-ten de ves�ng Holland en het �eLvR was bestemd voor de vliegopleiding.

Het �LvR werd opgebouwd uit een Strategische Verkenningsafdeling (StratVa) bestaande uit verkenners en bommenwerpers en een jachtgroep.

Het �LvR bestond uit vier Verken-ningsgroepen en een jachtgroep veldle-ger voor bescherming, verkenning en grondsteun van het veldleger. De toen-malige minister van defensie Van Dijk

Vliegparken in West Nederland ���r� Pe�er �e Raa� ������� �ie �ij���ri�en

Luitenant-Generaal P.W. Best (1881-1960) Commandant Luchtverdediging (1938-1940 )

Overzicht van het aantal gevechtsgerede vliegtuigen in de vroege morgen van 10 mei 1940. 1e Luchtvaartregiment Strat.Ver.V.A. 10 C-X vliegtuigen Vliegpark Bergen Bom. V.A. 9 T-V vliegtuigen Vliegpark Schiphol Jachtgroep 1e Ja.V.A 11 D-XXI vliegtuigen Vliegpark de Kooy 2e Ja.V.A 9 D XXI vliegtuigen Vliegpark Schiphol. 3e Ja.V.A. 11 G-1 A vliegtuigen Vliegpark Waalhaven 4e Ja.V.A. 12 G-1 A vliegtuigen Vliegpark Bergen 2e Luchtvaartregiment Ie verk.Gr. 1 C-X vliegtuig, Vliegpark Hilversum 4 C-V vliegtuigen en 4 FK 51 vliegtuigen IIe Verk.Gr. 7 C-V vliegtuigen en Vliegpark Ypenburg 5 Fk 51 vliegtuigen IIIe Verk. Gr. 9 C-V vliegtuigen en Vliegpark Ruigenhoek 4 FK 51 vliegtuigen IV e Verk. Gr. 7 C-V vliegtuigen en Vliegpark Gilze-Rijen 3 FK 51 vliegtuigen Jachtgroep 1e Ja.V.A. 8 D-XXI vliegtuigen Vliegpark Ypenburg 3e Ja.V.A. 11 Douglas vliegtuigen Vliegpark Ypenburg Totaal 125 gevechtsgerede vliegtuigen

CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019 Pagina 11CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019 Pagina 11

schrapte echter twee van de drie voorge-stelde bombardeerafdelingen van het �LvR. Daarbij werden de door de LuVa voorgestelde Hurricane �s, Spi�ire�s dan wel He ����s niet op �jd besteld.

Alles bij elkaar werd het vierjaren plan bij lange na niet gehaald en de e�ec�vi-teit van wat wel gerealiseerd was bleek tegen te vallen. Des te meer is er grote bewondering voor de presta�es van het Commando Luchtverdediging (vliegers en luchtafweer) in de meidagen van ����.

Zie pagina � voor het overzicht van het aantal gevechtsgerede vliegtuigen in de vroege morgen van �� mei ����.

Vliegparken

Op �� augustus ���� werd de algeme-ne mobilisa�e in Nederland afgekondigd. Overal in het land werden de militairen bijeen gebracht om zich voor te bereiden op de grote dreiging. Er leek een span-nende periode aan te komen, voor zowel de militairen als voor de achterblijvers aan het thuisfront. Om het contact met het thuisfront en tussen de militairen onderling te versterken werd door de Koninklijke Nederlandse Verenging “ons leger” eind ���� het ini�a�ef genomen om het blad “de Wacht” in het leven te roepen. In het voorwoord van het eerste nummer onderstreepte de generaal Reijn-ders het belang van dit blad. “de Wacht” werd tot een paar weken voor de aanval op Nederland uitgegeven.

Beroemd uit die �jd zijn ook de beel-den van het wielrijders muziekkorps, het enige korps in zijn soort in de wereld. Nederland bereidde zich voor op een on-zekere toekomst.

Zo einde ����, begin ���� bleek al-gauw de ware bedoeling van de Duitse overheid, De situa�e werd grimmiger en het leger verschanste zich en bouwde verdedigingswerken op en rond onze vliegparken. In totaal waren er in die �jd zo�n kleine �� vliegparken bekend waar-van meer dan de hel� in het westen van ons land. De vliegparken bestonden op zich uit niet veel meer dan gecul�veerd grasland, gebouwen en een paar logis�e-ke voorzieningen.

In het westen van ons land waren de volgende (hulp) vliegparken in mei ���� in gebruik: de Vlijt, de Kooy, Middenmeer en Wieringermeer, Bergen, Buiksloot, Schiphol, Vogelenzang, de Zilk, de Ruigen-hoek, Valkenburg, Ockenburg, Waalha-ven, Haamstede, Oostvoorne, Vlissingen, of Souburg. Alle overige velden in het

oosten van het land werden vlak voor de aanval gesloten of onbruikbaar gemaakt. Men rekende op de kracht van de land- en waterlinies. Vliegpark Hilversum werd de eerste oorlogsdag ontruimd en is ver-der niet meer ac�ef geweest in de ge-vechtsdagen.

”Toen en nu”

Neem nu eens “de Vlijt” het tegen-woordige vliegveld �e�el Interna�onal Airport. Het toenmalige vliegkamp de Mok van de marine luchtvaartdienst be-staat niet meer. Maar “de Vlijt” is van-daag de dag een bekend Nederlands vliegveld waar men zeer ac�ef de recrea-�eve luchtsporten beoefent, maar die ook in zakelijk opzicht veel bezoekers en ge-bruikers trekt. �e�el Interna�onal Airport is een ac�eve luchthaven met nog steeds

Fokker G-1, de 307, nabij boerderij: ‘s-Hertogenbosch” op “de Vlijt” Foto: via internetsite

Blad: ” De wacht” collectie Peter de Raaf

CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019Pagina 12Pagina 12 CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019

een heuse groene baan. Er zijn niet veel restanten te zien van de roemruche �jd toen het nog vliegpark “De Vlijt” hee�e. De Kooy

Niet veel anders is het gesteld met

het vliegkamp de Kooy, iets ten zuiden van Den Helder. Dit was in de eerste plaats de grootste vliegbasis van de MLD in Nederland, maar in mei ���� ook de thuishaven van de D-�� van de �e JaVA ��LVR). Dit veld was in de oorlog niet veel meer dan een grasland met wat gebou-wen en een paar tenten, maar had toch een belangrijke plaats in de luchtstrijd boven ons land. Den Helder Interna�onal Airport is nu een Marine luchthaven met burger medegebruik. Hoewel die burgers dat overigens net andersom zien trou-wens. Het vliegveld hee� een startbaan in noord zuid rich�ng en wordt zowel militair als civiel druk gebruikt.

Middenmeer

Dat ligt heel anders bij het vliegpark Middenmeer gelegen in de oude polder. Dit vliegpark is slechts kort ingezet in de oorlogsdagen want na de eerste dag verlieten de daar gelegen toestellen het veld �onder andere � Fokker C-� �s a�oms�g van Hilversum) en werden nadien overgeplaatst naar het vliegpark Buiksloot in Amsterdam Noord. Na de capitula�e hebben de Duitse beze�ers het veld nog even gebruikt als schijn-vliegveld, waarvoor de dorps�mmerman houten namaak vliegtuigen bouwde, en daarvoor de twijfelach�ge bijnaam “Anton Fokker” verkreeg. Iets ten noor-den van Middenmeer boven Slooten, lag nog een vliegpark. Vliegpark Wieringen-meer genaamd. Dit veld is niet of nauwe-lijks ac�ef geweest en het vermoeden bestaat dat het alleen als uitwijk voor Middenmeer hee� gediend. �er hee� overigens wel een Fokker C V een nood-landing gemaakt, een kleine � kilometer van dit hulpveld).

Op �� mei werd Middenmeer ont-ruimd en overgeplaatst naar de Zilk.

Wonderlijk genoeg is hier in ���� een vliegveldje geopend voor de recrea�eve luchtvaart. Dit nieuwe veld ligt, toeval of niet, precies op de plek van het oude vliegpark Middenmeer. Je kunt het mor-gen bezoeken bij wijze van spreken.

Bergen

Een ander bekend veld is vliegpark Bergen zo�n � kilometer ten noorden van Alkmaar. De historie is tastbaar op het voormalige Vliegpark Bergen, waar de Fokker �-� �s van de �e JaVA en de Fok-ker C-�� �s van de Strategische Verken-ningsafdeling ��LVR) op �� mei ���� noodlo�g verrast werden.

Als je een plek zoekt waar de lucht-vaarthistorie nog op eenvoudige wijze te

zien en voelen is, dan is dat op dit vlieg-park. Bergen hee� een korte doch he�i-ge plaats in de luchtstrijd gehad. Er zijn veel missies vanaf gevlogen met de Fok-ker �-� en de C-�� voordat de Duisters het veld plat gooiden. De Duitsers heb-ben �jdens de beze�ng nog gebruik gemaakt van het veld. Wat goed te zien

is aan de vele nog bestaande bunkers en peritrack die er nog gewoon liggen. Ook heel bijzonder is de een-vliegtuighangaar in de vorm van een boerenschuur. De kwaliteit van de bouw is zodanig dat de plaatselijke landbouwer er nog steeds gebruik van maakt als schuur. Er zijn geen hangaars meer te vinden op ber-gen. Wel liggen er nog de rails van de schuifdeuren en beton van de pla�orms.

Over dit vliegpark is een prach�g boek geschreven door Johan Schuurman, een aanrader.

De Zilk en Ruigenhoek

Spectaculair zijn ook zeker de vlieg-parken de Zilk, en Ruigenhoek en het daar ten noorden van gelegen schijn vliegpark Vogelenzang. De Zilk en de Ruigenhoek zijn erg ac�ef geweest in de luchtstrijd. Op het Vliegpark Ruigenhoek bij Noordwijkerhout lagen de C-��s en Koolhoven FK-���s van de �e Verken-ningsgroep ��LVR). Hoewel de comman-dant van de Ruigenhoek als een van de laatste vernam dat ons land werd aange-

Texel International airport Foto: Flying Focus

Nadering van EHMM “vliegveld Middenmeer” Foto: Henk Verbruggen

Westermiddenmeerweg langs vliegpark Middenmeer Foto: Reinu de Raaf

Vliegpark Bergen in noordelijke richting Foto: via Johan Schuurman

Hoofdingang vliegpark Bergen vandaag de dag Foto: Reinu de Raaf

Vliegpark Bergen vandaag de dag Foto: Johan Schuurman

Vliegtuig hangaar voor een vliegtuig: Foto: Reinu de Raaf

CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019 Pagina 13CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019 Pagina 13

vallen. Van deze velden lijk je helemaal niets terug te kunnen vinden. Maar wie heel goed zoekt vind toch kleine sporen van het verleden. Zo vonden we uitein-delijk toch de vermoedelijke restanten van de Noord oost poort van de Ruigen-hoek, aan de weg langs een boerenerf. Verder is er net naast een recrea�eplas nog een paar betonnen platen te zien uit die �jd. Opvallend feit is dat veel mensen denken dat het huidige zweefvliegveld aan de Langervelderslag het vliegpark De Zilk is geweest. Dat is niet zo. De Zilk lag net ten noorden van wat nu een kleine dorpskern is net tegen de N��� naar Haarlem aan.

Buiksloot Een beetje raadsel vormt het vlieg-

park Buiksloot. Niet zozeer in historisch opzicht, we weten redelijk goed wie of wat daar gevlogen hee�, maar van ver-halen en foto’s uit de oorlogsdagen is bijna niets terug te vinden. Op het mo-ment van schrijven loopt nog steeds een onderzoek naar dit veld met behulp van oud bewoners van Banne Buiksloot en

Tuindorp. Buiksloot lag overigens bij een bekend terrein, aan het Johan van Has-selt kanaal lagen de gebouwen van de ELTA: (Eerste Luchtvaart tentoonstelling Amsterdam in ����) Tevens de plek waar vliegtuigbouwer Fokker na de Eerste We-reldoorlog begon met zijn Nederlandse bedrijf. Noem je Buiksloot dan noem je meteen Schiphol. Over Schiphol en diens

rol in de oorlog als thuis basis van de BomVa is ook veel geschreven (zie daar-voor de boeken van o.a. Ab. A. Janssen). Valkenburg, Ypenburg en Ockenburg.

Zwaarbevochten, ingenomen en weer heroverd zijn de velden in de wijde om-geving van Leiden en den Haag: Valken-burg, Ypenburg en Ockenburg. Op het vliegpark Valkenburg landden een groot aantal Junkers �� transportvliegtuigen van het ��� bataljon��R �� en was tot voor kort de thuisbasis voor de Orions van de Koninklijke Marine en werd daarnaast ook gebruikt om koninklijke gasten en regeringsleiders in te vliegen voor een bezoek aan ons land. Valkenburg tre� het zelfde lot als het vliegpark Ypenburg, (in mei ���� hoofdbasis van het �e Luchtvaartregiment (D-��s en Douglas-Northrops van de �e en �e JaVA en de C-�’s en FK-��’s van de �e Verkennings-groep) het zal verworden tot woonwijk waar je hopelijk nog aan de straatnamen kunt zien op wat voor historisch belang-rijk terrein je woont. Ook Ypenburg en Ockenburg zijn zwaar bevochten in de oorlogsdagen, Duitse para’s landden onder andere aan de lange Kleiweg in Rijswijk om door te kunnen stoten naar het veld.

Vermoedelijke restanten noordoostelijke hoofdpoort vliegpark Ruigenhoek. Foto: Reinu de Raaf

Hangaar in aanbouw vliegpark Ruigenhoek Foto: via Fam. van Haastrecht

Neusstand Fokker D21, de 229 Vliegpark Buiksloot Foto: via Henk Rebel, stichting Crash

Duitse para’s in het westen van ons land Foto: via internet

Ligging vliegpark Buiksloot. Kaartje: via Neder-lands Instituut voor Militaire Historie

CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019Pagina 14Pagina 14 CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019

Ockenburg

Ockenburg werd op de beze�er her-overd maar moest twee dagen laten toch worden prijs gegeven. Wie van beide velden nog wat wil zien kan dat. Ypen-burg is een woonwijk, maar de lange gracht door de wijk is niets anders dan de uitgegraven oude startbaan. De toren en de naoorlogse officiersmess staan er nog. Dat laatste is een monument geworden. Ockenburg is weer wat het vroeger ook was: een sportpark. Het aardige is dat de toegangsloge van het park waar je als toeschouwer naar binnen gaat, niet min-der is dan het oorspronkelijke wachtlo-kaal, toegang tot het vliegpark. Dit ge-bouwtje staat er vandaag de dag nog. Ook de vorm van het vliegpark is nog dezelfde als �� jaar geleden.

Waalhaven �n het boek � Waalhaven ����-�����

van J.L Arense wordt duidelijk gemaakt dat Waalhaven een luchthaven of vlieg-park was met een enorme poten�e en allure. Voor de oorlog was Waalhaven de plek waar de KLM haar technische dienst tot ontwikkeling bracht, en veel markan-te vluchten werden uitgevoerd naar de omringende landen. Waalhaven was uit-stekend geou�lleerd met een prach�g sta�onsgebouw met restaurant en de thuishaven van vliegtuigbouwer Frits Koolhoven. Waalhaven was van strate-gisch belang en werd hard aangepakt door de overvaller en werd zwaar be-schadigd. Na de oorlog besloot de ge-meente �o�erdam de luchthaven niet te herbouwen en er petrochemische indu-strie te laten ves�gen. Je kunt nog van-daag nog wel heel goed de vorm van het vliegpark herkennen uit de lucht. Omdat �o�erdam zelf wel een luchthaven wilde werd later het vliegveld �es�enhoven ingericht, gelegen aan de A��.

Manschappen en pantserwagen op vliegpark Ypenburg Foto via Internet

Zwaar beschadigd hoofdgebouw vliegpark Ypen-burg Foto: via internetsite

Ockenburg mei 1940 Foto: via internetsite http://www.vliegveld-ockenburg.net

Voormalig wachtlokaal vliegpark Ockenburg Foto: Reinu de Raaf

Vliegpark Valkenburg Foto: via internetsite

Farewell Orion Foto via internet site

Waalhaven het vooroorlogse restaurant nabij de hoofdingang Foto: boek J.L. Arense

CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019 Pagina 15CONTRAILS 27e jaargang, juli 2019 Pagina 15

Souburg De meeste zuidelijke vliegparken wa-

ren Oostvoorne, Haamstede en Vlissin-gen. Het laatste werd ook wel Souburg genoemd, omdat het vliegpark feitelijk pal tussen de twee plaatsen op het Zeeuwse eiland was aangelegd. Op Vlis-singen en Haamstede lagen opleidings-eenheden. (op Vlissingen: �� Fokker S-IV en �� Fokker S-� vliegtuigen) Voor de ver-volgopleiding (op de Douglas) werden de mannen overgeplaatst naar het vliegpark de Vlijt op Texel. Op �� mei ontsnapten er �� vliegtuigen en ��� manschappen naar Frankrijk.

Wie vandaag nog wil zoeken naar restanten van deze vliegparken zal waar-schijnlijk alleen bij Haamstede uitkomen. Dit oude vliegpark is nog steeds in ge-bruik als klein vliegveld voor lichte vlieg-tuigen en zweefvliegtuigen. Bijzonder is dat de toren van Haamstede nog steeds dezelfde is als die uit de oorlogsdagen! Oostvoorne is opgeslokt door de Delta-werken en slechts door langdurig turen naar luch�oto’s van toen en nu kom je er achter waar wat gelegen hee�. Het vlieg-park Vlissingen of Souburg is het zelfde lot beschoren als Ypenburg: het is reeds een woonwijk, de noordelijke uitbreiding van Vlissingen. Maar het is met behulp van oude foto’s en kaarten nog goed aan te geven waar het vliegpark hee� gele-gen.

Resumé: Als je de �jd neemt is er veel van de

vliegparken in het westen van Nederland terug te vinden. Niet dat er veel gebou-wen over zijn of er nog stukken beton liggen want daarvoor moet je naar Enge-land gaan, daar ligt de halve tweede we-reld oorlog nog voor het oprapen. Wat wel gebleken is dat als je eenmaal begint met naspeuringen te doen naar vliegpar-ken er toch opeens een heleboel mensen veel weten, archieven open gaan, verha-len los komen en oude fotodozen wor-den opgemaakt. Het lee� echt. Bij de

zoektocht naar het verleden ben ik veel mensen tegen gekomen die met passie over die �jd spraken. Ook Vliegers, en bewoners rondom de vliegparken uit die �jd. Het leert je op zijn minst dat het misschien �jd is voor een gedegen studie en verhaal over al onze vliegparken. En het leert je ook dat al deze vliegparken en de mensen die daar waren pas echt vergeten zijn als niemand er meer over hee�. Mij lijkt het onze taak dat te voor-komen…

Luchtopname vliegpark Vlissingen / Souburg 1940 Foto: gemeente archief Vlissingen

Luchtafweer vliegpark Vlissingen /Souburg Foto: gemeente archief Vlissingen

Bronnen: • Nederlands Ins�tuut voor Militaire Historie. • De Luchtverdediging in de meidagen 1940 F.J. Molenaar, Kol. b.d. der KLu • Theo van Gijswijk Genootschap Oud de Zilck • Ger van Huizen, voor de Ruigenhoek • Bas Blijdorp, Historisch genootschap voor de geschiedenis Wieringermeer • Daan Meijer, Wes�ries genootschap • Johan Schuurman. Vliegpark Bergen • Gemeente archieven van Amsterdam, Noordwijk en Vlissingen

Boeken:

• Fliegerhorst Schiphol, Ab.A. Jansen • Vliegveld Bergen NH 1938-1945, Johan Schuurman • Waalhaven 1920 – 1940, J.L. Arense

Websites;

• h�p:��nl.wikipedia.org�wiki�De_Nederlandse_Luchtmacht_in_W.O._II - www.texelairport.nl - www.denhelderairport.nl

• h�p:��www.vliegveld-ockenburg.net - h�p:��www.go2war2.nl�nld_categorie.asp?id=10 - h�p:��www.bhummel.dds.nl�index2.html

Hoewel met zorg getracht is elke vorm van copyright te achterhalen sluiten we niet uit dat er copyrights ontbreken. Neem in dat geval contact op met ons. Zie hiervoor de Colofon..