TOED | 1

!"#$"%&'()*(+,&)%'-*%)!"#$%&'$()(!*"+,*-%&*.

Ervaringsdeskundigheid is hot. Dat blijkt wel uit de grote belangstelling en de diversiteit van mensen die aanwezig waren tijdens de conferentie ‘Ervaringsdeskundigheid’ bij VGZ Eindhoven.

Wij hebben met diverse gasten gepraat over de huidige stand van zaken, de mooie voorbeelden van herstel en ervaringsdeskundigheid. Ook keken we naar de toekomst. De bevindingenzijn gebundeld in dit magzine.

.*/+01

2 | TOED

TOED | 3

2&/*%)%&'TON VAN HEUGTEN!"/0"#11#1#2#0*"(334(5/+%67"#8#2%

Hulpverleners hebben methoden om cliënten te ondersteunen los van wat de cliënt vraagt.

!

"Herstel is geen methode van hulpverlening en er komt steeds meer ruimte voor de cliënt.

!"

"

4 | TOED

TOED | 5

TON VAN HEUGTEN

6 | TOED

TOED | 7

DE BRILLEN VAN TON

30&)*45HUIDIGE SITUATIE(922*(3#&&'1#2+:;#1#"#(</==&2$:>#"=?(@*(A/=..6BC*"+:(

>#"%&'2(D#+%"&-E1(*2(F/G2(C#2(@*2(</E%

In deze eerste ronde focussen we op de huidige stand van zaken omtrent ervaringsdeskundigheid.

Wat gaat er goed en wat kan er nog beter?

8 | TOED

TOED | 9

PANEL 1

Er wordt zoveel nagedacht dat ik soms denk; ga eens wat doen!

"

!De client moet deel uitmaken van het proces.

"

!10 | TOED

MARTIJN CASTRICUMB"C#"&20+@*+$E2@&0*

TOED | 11

MARTIJN CASTRICUM

Het voorkomen van beroepsblindheid vergt een kritische houding naar collega’s.

"

!Wat wil de cliënt nou zelf?"

!12 | TOED

TAMARA HOLLINKB"C#"&20+H*"$*"(I9D;6%*#1

TOED | 13

TAMARA HOLLINK

Herstelgericht werken vergt een andere kijk en houding.

"

!Zie de cliënt los van zijn of haar diagnose.

"

!14 | TOED

MARLY DE WOLFF-EVERS!"/@E-%1#2#0*"(J2%*0"#=*(4/"0(8&'(K&2-*2%(C#2(3/0G

TOED | 15

MARLY DE WOLFF-EVERS

16 | TOED

DE ZORGVERZEKERAAR MOET BETER PROBEREN TE LUISTEREN NAAR DE CLIENT

TOED | 17

DE ZORGVERZEKERAAR MOET BETER PROBEREN TE LUISTEREN NAAR DE CLIENT

Ik heb van ED geleerd om op een andere manier te durven onderzoeken.

"

!Moet ED wel een beroep worden?"

!18 | TOED

JOHN VAN DEN HOUT!"/-*+8*0*=*&@*"

TOED | 19

JOHN VAN DEN HOUT

Ik hoop dat hulpverleners ook de tijd gaan nemen om met cliënten in gesprek te gaan.

"

!Heel veel mensen willen, maar wie betaalt?

"!

20 | TOED

ANNE GAIJMANSD/L"@&2#%/"(*"C#"&20+@*+$E2@&0G*&@(334(5/+%(7"#8#2%

TOED | 21

ANNE GAIJMANS

6%"*7$/+IRENE VAN DE GIESSEND/L"@&2#%/"(*"C#"&20+@*+$E2@&0G*&@

22 | TOED

Wat zou het prettig zijn als een diagnose een verklaring zou bieden voor problemen die mensen hebben. De diagnose die iemand van een psychiater ontvangt - is echter gebaseerd op zijn mening over wat je tegen hem hebt verteld. Twee mensen met dezelfde diagnose kunnen dan ook níets vergelijkbaars met elkaar hebben (behalve hun diagnose). Door te focussen op ‘wat er met iemand mis is’, vergeten reguliere professionals soms de simpele vraag: ‘Wat is er met u gebeurd?’ te stellen.

Ervaringsdeskundigen leren ons dat het stellen van een diagnose tegemoet komt aan onze diepste wens om te ontkennen dat het leven gecompliceerd is en samengesteld is uit een veelheid aan factoren die bijdragen aan de ingewikkeldheden die we in het leven ervaren. Zij leren ons dat geestelijke nood, - in welke vorm dan ook, - als menselijk gezien dient te worden - én uiteindelijk ook als begrijpelijk.Zij tonen aan dat bijzondere psychische ervaringen die mensen hebben - niet gezien moeten worden als symptomen van een onderliggende

TOED | 23

IRENE VAN DE GIESSEN

24 | TOED

ziekte, maar als betekenisvolle belevingen – zélfs als we nog niet weten wat die betekenis is. Dat die ervaringen in menselijke taal beschreven moeten worden - in plaats van in medische terminologie.

Ervaringsdeskundigen weten als geen ander hoe belangrijk het is dat iemand zélf de touwtjes in handen houdt, óók als hij ernstig lijdt onder zijn psychische ervaringen. Zij herinneren ons eraan hoe belangrijk het is om de vrijheid te hebben - én te houden - om onze eigen ervaring

- en níet op diagnose.

Zij pleiten ervoor dat mensen toegang moeten hebben tot een breed scala van alternatieven om hun ervaringen te kunnen begrijpen - en er sturing aan te geven.

Medicatie is slechts één, van de vele alternatieven, die mensen kunnen kiezen. Informatie over de vóórs en tégens van elke methode - échte keuze en samenwerking, - géén dwang, - zien zij als voorwaarde voor hulpverlening.

Zij weten als geen ander dat geestelijke nood niet alleen het domein is van de geestelijke gezondheidszorg. Maatschappelijke steunsystemen zouden in hun visie een belangrijke rol moeten spelen

"ED-ers weten hoe belangrijk het is de touwtjes zelf in handen te hebben.

!"

TOED | 25

in de ondersteuning van degenen die worstelen met een psychische aandoening. Verschillende steunsystemen zouden naast elkaar hun werk moeten doen als alternatief voor psychiatrische hulpverlening. Zij gaan ervan uit dat al deze vormen ooit hand in hand gaan met een groter bewustzijn over het oorzakelijk verband tussen enerzijds sociale factoren - zoals armoede, geslacht, raciale ongelijkheid, werkloosheid, misbruik - en anderzijds geestelijke nood. Ervaringsdeskundigen herinneren reguliere professionals eraan dat alle ‘waaromvragen’ en zingevingsvragen die mensen met psychische aandoeningen zich ooit stelden - een onvoorstelbaar rijk inzicht geven in de manier waarop mensen vormgeven aan de gecompliceerdheid van het leven. Deze inzichten bieden een antwoord op - en waarschuwing voor - de aantrekkelijke illusie dat een diagnose het alomvattende antwoord biedt op het leed dat leven heet.

26 | TOED

TOED | 27

KIJK NAAR WAT DE CLIENT NOG WEL KAN.

28 | TOED

TOED | 29

A##"/1(&+(G*%(2/@&0(/1(*"C#"&20+@*+$E2@&0*2(/,(%*(=*&@*2M

Jos: Ervaringsdeskundigen gaan allemaal posities in de maatschappij bekleden, werk uitvoeren in de GGZ, maatschappelijke opvang, verslavingszorg etc. Als zij mensen willen begeleiden en ondersteunen in hun herstelproces dan heb je vaardigheden nodig. Het is vergelijkbaar met een professional die je opleidt om hun vak uit te oefenen. Als ervaringswerker heb je ook vaardigheden nodig, afhankelijk van de functie waar ze ingezet worden, om te leren hoe ze dat moeten doen.

Jacqueline: Naast het leren van vaardigheden , ook bewustzijn ontwikkelen van de betekenis van ervaringen die ze zelf hebben en

er mee ondersteunt. Dus de valkuil vermijden om bijv. vanuit eigen boosheid en frustratie te reageren maar kijken naar wat maakt dat me dat frustreert.Kan ik datgene wat mij frustreert ook inzetten op een meer opbouwende wijze.

Jacqueline van Ham & Jos Terhaag

2&7*"#%*8

30 | TOED

TOED | 31

JOS TERHAAG

32 | TOED

JACQUELINE VAN HAM

TOED | 33

NE+(*&0*2=&'$(&+(G*%(8*=#20"&'$(@#%(O*(@*(C##"@&0G*@*2(=*"*2(*2(8*HE+%(H/"@*2(G/*(O*(."E+%"#%&*+(/1($E22*2(O*%%*2(&2(**2($"#-G%(/1(@*(-=&*2%(%*(/2@*"+%*E2*2M

Jacqueline: Ja, ten dienste van. Maar het is niet alleen frustratie hoor, het zijn ook inzichten die men heeft vanuit de ervaring hoe het is om ziek te zijn, stemmen te horen, hoe is het om afhankelijk te zijn ,om gesepareerd te zijn,het verlies van betekenisvolle rollen. Het hele

A#%($#2(8*%*"M

Jos: Ik zie ervaringsdeskundigheid zoals zich dat nu ontwikkelt een stukje als emancipatieproces. In feite gaat het om menselijk contact, in het zoeken naar wat mensen nodig hebben op basis van ervaringen. En wat er de laatste jaren in onze evidence based practice is doorgeschoten, is dat de afstand naar wat mensen eigenlijk nodig hebben eigenlijk zo groot is geworden dat het bijna niet meer over menselijk contact gaat. Dus wat beter kan is het hele stukje van bejegening, mensen serieus nemen, gehoord en gezien worden. Ik denk dat dat een hele belangrijke is.

Jacqueline: vanuit welke context is de vraag? Vanuit hulpverleners of clientperspectief?

34 | TOED

A#%(8*%*"($#2(&2(G*%(/,=*&@*2(C#2(*"C#"&20+@*+$E2@&0*2P

Jacqueline: Ik denk dat de waarde van een opleiding is dat je niet alleen stil staat bij je eigen ervaringen, maar dat je heel bewust ook

dat je samen onderzoekt wat geldend is, wat is belangrijk vanuit clientperspectief. Ze gaan vanuit hun eigen ervaringen het gedeelde perspectief nemen,dat werkt verbindend. Ze nemen kennis van clientpraktijken en rehabilitatiegerichte benaderingen.Wat beter kan, is dat er een meer open klimaat zou mogen zijn tussen reguliere studenten en ervaringsdeskundige studenten.Een klimaat van het leren van elkaar en een verbinding maken tussen ervaringskennis en wetenschappelijke kennis.

NE+(@#%(*"(2&*%(#==**2(1##"(H/"@%(0*$*$*2(2##"(&$(G*8(@&%(1**0*1##$%(@E+(O/(&+(G*%(C//"(&*@*"**2:(1##"(@#%(@#%(1**(H/"@%(0*2/1*2(/1(**2(0*1**2+-G#,,*=&'$(,*"+,*-%&*.(%*(-"*Q"*2(H##"(&*@*"**2(O&-G(&2($#2(G*"$*22*2:(1##"(//$(2/0("E&1%*(8&*@%(/1(#2@*"+(%*(1/0*2(C/*=*2P

Jacqueline: Ja, vooral ook oog en oor hebben voor de verscheidenheid, maar wel dat er een aantal basisprincipes zijn: De

TOED | 35

vertrouwen,doorbreken van isolement,oog en oor hebben voor zowel de kwaliteiten als de beperking.

Jos: Het kenmerk van ervaringsdeskundigheid, als je dat naast reguliere professionele hulpverlening zet, is dat zij het woord “ bondgenootschap” hanteren. Ze benaderen elkaar, maar ook clienten vanuit het concept van herstelondersteunende zorg en vanuit bondgenootschap . Dat is de kracht van ervaringsdeskundigheid.Alles kan in feite altijd beter. Dat geldt niet alleen voor ervaringsdeskundigheid, geldt ook voor professionele zorg, maar een heel goed initiatief wat er nu genomen is, is de academie, Markieza. Eigenlijk is dat vanuit zuid Nederland een expertisecentrum, waar allerlei vragen rondom opleiding en dat wat het werkveld nodig heeft aan ervaringsdeskundigheid, in de vorm van scholing ontwikkelt en

daar komen een heleboel vragen bij elkaar, maar ook kwaliteiten van mensen die zich aanbieden die zeggen ik kan daar en daar wat in betekenen of ik ben daar goed in. Het is een voorbeeld van een mooi soort samenwerkingsverband.

Jacqueline: Markieza is een academie met aandacht voor de authenticiteit van ervaringsdeskundigheid. Gericht op het ontwikkelen

36 | TOED

van die krachten en talenten die bij jou passen en die jij kan inzetten als ervaringsdeskundige Een opleiding waarin ervaringen en kennis geïntegreerd worden in kunde.

R*%(H*"@(*"(#=(0*+,"/$*2(/C*"(G/*(H/"@%(@#%(@#2(0*%/*%+%P(N##"(G#20%(G*%(@*2$(&$(//$(**2(8**%'*(1**(+#1*2:(G/*(H##"8/"0('*(H#22**"(&*1#2@(@*+$E2@&0(&+P

Jos: Inzetten van ervaringsdeskundigheid vraagt ook kwaliteiten. Landelijk zijn er allerlei initiatieven, vanuit GGZ Nederland en het Trimbos Instituut om die kwaliteiten te kunnen toetsen en borgen.

ontwikkeld. Dit wordt vergeleken met wat MBO- en HBO opleidingen aan competenties van leerlingen eisen en dan zie je op een gegeven moment heel veel overeenkomsten, als het gaat om vaardigheden die professionals of ervaringsdeskundigen moeten kunnen hanteren in de uitoefening van hun werk. Maar het is ook heel sterk zoeken naar

Jacqueline: Maar daarin zitten wel een aantal basisprincipes, zoals contact kunnen maken, de ander goed kunnen verstaan en misschien ook af en toe een luis in een pels kunnen zijn. Want ik denk dat het ook niet zonder dat kan. Dat je af en toe ook gewoon irritant

TOED | 37

moet kunnen zijn. Om op een onorthodoxe manier je eigenheid te behouden,dwars kan liggen en toch samen kan werken.

Jos: Ik denk dat het anders klinkt als bijvoorbeeld een ex-verslaafde vanuit zijn eigen ervaring , tegen een verslaafde client zegt: “ wat jij nou zit te doen dat werkt niet, je bent jezelf vreselijk voor de gek aan het houden”. Dat komt anders over dan wanneer iemand dat zegt zonder die ervaring.

Jacqueline: Wat ik jammer vind is dat er een soort dualiteit komt tussen jij werkt vanuit ervaring en jij werkt vanuit theorie. Want dat is te simplistisch. Beide gebruiken hun ervaringen, alleen is er vaak een soort schaamte om die ervaringen ook in te zetten als professional.

Jos: Wat wel grappig is, als we het beperken tot de GGZ-wereld. Mensen die therapeut zijn en anderen met hun therapie gaan helpen, moeten voordat ze therapeut worden, eerst zelf in therapie zijn geweest. Ze moeten zelf ervaren hoe het is om aan de kant van client te zitten. Dus je eigen proces doormaken en er iets van vinden.

Jacqueline: Maar binnen de opleiding hebben we daar wel aandacht voor maar misschien te weinig. En het zou binnen de opleiding heel

38 | TOED

ELK MENS BESTAAT VOOR EEN DEEL UIT KWALITEIT EN EEN DEEL UIT KWETSBAARHEID

TOED | 39

ELK MENS BESTAAT VOOR EEN DEEL UIT KWALITEIT EN EEN DEEL UIT KWETSBAARHEID

40 | TOED

A#%(1&++*2('E==&*(&2(@*(/,=*&@&20M

Jacqueline: leren van ervaringskennis vanuit ontmoeting,

Jos: Het is nog teveel wij-zij denken. Dat kan je alleen maar via ontmoeting doen.

Jos: Dat klopt wel. Zo’n 15 jaar geleden durfde je niet te zeggen dat je een psychose had gehad. Met de opkomst van ervaringsdeskundigheid als thema zie ik wel studenten die zeggen: ja, ik ben in therapie geweest of ik heb een opname gehad. Dat stigma is er nog steeds hoor, maar ik merk wel dat men er nu makkelijker over praat, zeker in vergelijking met een aantal jaren geleden. En dat is toch ook dankzij de opkomst van ervaringsdeskundigheid. In wezen zijn mensen met ervaringsdeskundigheid mensen die uit de kast komen op een bepaalde manier. Als ik kijk naar studenten die wij op de opleiding hebben, die het traject ervaringsdeskundigheid volgen, vind ik dat in hun kern, hele krachtige sterke mensen. Die weliswaar heel veel meegemaakt hebben, maar het om weten te zetten in iets positiefs.

Jacqueline: Wat Jos ook aangeeft, eigenlijk is het een enorme kracht om zo kwetsbaar te durven zijn. Ik vind dat een integraal onderdeel

TOED | 41

van je vak, kunnen invoelen en niet bang zijn voor kwetsbaarheid,de dialoog aan kunnen gaan vanuit vertrouwen. Ook de reguliere hulpverlenersopleiding dient daar veel meer aandacht aan te besteden.

>/*%(&2(@*(;5BN(//$(2&*%(**2(1/@E=*(H/"@*2(/,0*2/1*2(/C*"(H*"$2*1*"+C##"@&0G*@*2M

Jos: als je zo’n vraag stelt over werknemersvaardigheden is dat te algemeen. Want je hebt vaardigheden nodig voor de functie die je gaat vervullen. Dus werknemersvaardigheden zijn heel erg afhankelijk van waar je gaat werken. En als je kijkt naar mensen die de TOED volgen of gedaan hebben, die krijgen vaak werk als voorlichter bij een GGZ-instelling, clientbelangenbureau. Of ze willen zelf trainingen gaan geven. Daar zijn allerlei vervolgcursussen voor, waar ze die vaardigheden kunnen leren. Het is te algemeen om die in een basiscursus TOED op te nemen. De vervolgcursussen zorgen ervoor dat ze de vaardigheden krijgen gericht op de functie die ze gaan vervullen. De basiscursus is eigenlijk een start. Mensen zitten vaak nog middenin het herstelproces. Na het volgen van de opleiding hebben ze hun kwaliteiten leren kennen en hebben ze een beter beeld van wat ze nou eigenlijk willen. De een zegt ik ga verder naar MBO of HBO, de ander gaat trainingen geven. Zelf maken ze die stappen daarin, met ondersteuning vanuit de cursus.

42 | TOED

Jacqueline: Ik denk dat die ondersteuning heel belangrijk is. Dat varieert van; hoe werk ik in een team, hoe ga ik om met stress, hoe ga ik om met het delen van verantwoordelijkheid, hoe positioneer ik mijzelf in een team, ben ik duidelijk in het begrenzen van wat ik wel en wat ik niet kan. Al deze aspecten en vaardigheden vragen om scholing want dat is gigantisch ingewikkeld.

Ook zijn er organisatie’s die zelf niet transparant zijn in het aannemen van ervaringsdeskundigen.Voor je het weet is je positie binnen een team heel willekeurig met alle risico’s van dien.

Verder pleit ik voor een centrum waar ervaringsdeskundige werkers kunnen aankloppen voor bijscholing, intervisie en supervisie. Puur ter kwaliteitsbewaking van de kracht en waarde van ervaringsdeskundigheid !

TOED | 43

44 | TOED

TOED | 45

30&)*49DE TOEKOMSTF#2(C#2(7=#"&$/1:(I"#2$(>#"&'2*2:(<*2"&(K*"8"E00*2:(<#2+(>#"*==:(

JC?(K*&"#:(F#2(C#2(S-G&'2@*=:(3*"%(F/20*%'*+(*2(S/2'#(K&++*"

In de eerste ronde hebben we vooral een aantal aspecten van de huidige praktijk belicht. In ronde twee gaan we ons op de toekomst richten.

46 | TOED

TOED | 47

PANEL 2

Wij zijn zorgverzekeraar, geen ziekten-kosten betaler.

"

!Als ED bijdraagt aan de 3 pijlers van de zorg zeggen wij ‘yes’.

"

!48 | TOED

JAN VAN SCHIJNDEL7*=*&@+-/L"@&2#%/"(K34

TOED | 49

JAN VAN SCHIJNDEL

Herstel is breder dan voor elk probleem een loket te hebben.

"

!Stuur iemand als aanspreekpunt naar de mensen thuis

"

!50 | TOED

HENRI VERBRUGGEN3*1**2%*(B&2@G/C*2

TOED | 51

HENRI VERBRUGGEN

52 | TOED

IK ZET LIEVER KWALITEITEN VAN MENSEN IN DE SCHIJNWERPERS DAN HUN GEBREKEN

TOED | 53

IK ZET LIEVER KWALITEITEN VAN MENSEN IN DE SCHIJNWERPERS DAN HUN GEBREKEN

Als je altijd hetzelfde blijft doen, krijg je ook altijd hetzelfde resultaat.

"

!54 | TOED

IVY VEIRA!"/-*+8*0*=*&@*"(B"C#"&20+@*+$E2@&0G*&@(*2(<*"+%*=(33OB

TOED | 55

IVY VEIRA

ED levert collectieve ervaringskennis en staat als bondgenoot naast de cliënt.

"

!Het enige dat overbleef was patiëntje spelen.

"!

56 | TOED

GERT JONGETJESBN(>*2+#2#

TOED | 57

GERT JONGETJES

58 | TOED

TOED | 59

BETAAL ED-ERS BETER

Ik zit in de groep mislukte zorgprofessionals; ik ben goed in het zien van kwaliteiten van mensen.

"

!Het is maar waar je de schijnwerpers op zet

"!

60 | TOED

SONJA VISSERN&"*-%*E"(8&'(!"/'*-%6(*2(#@C&*+8E"/(4&22/C#%&*(*2(4*=."*0&*-*2%"E1

TOED | 61

SONJA VISSER

Blijf niet te lang hangen in plannen maken.

"

!

62 | TOED

HANS MARELLT*0&/1#2#0*"(8&'(UAK(A*"$8*@"&'.

TOED | 63

HANS MARELL

Alles wordt anders en het zal nooit meer rustig worden.

"

!

64 | TOED

FRANK MARIJNEN4*=.+%#2@&0*:(#@C&+*E"(334(G*"+%*=(*2(BN

TOED | 65

FRANK MARIJNEN

6%"*7$/+JAN VAN BLARIKOMK//"O&%%*"(T##@(C#2(7*+%EE":(4**EH+*(3"/2@*2

66 | TOED

Werken is een – in de positieve zin van het woord – voor de hand liggende wijze om een zinvolle plaats in de samenleving in te nemen. Werk voor ieder mens. Ook voor de mens met een ernstige psychiatrische aandoening. Werk is goed voor herstel. Dat geldt voor ieder mens.

’s Ochtends kan je wakker worden zonder perspectief op het leven. Wie zit er nog op mij te wachten?

Werk zorgt ervoor dat we ons bed uitkomen, mopperend vertrekken, om vervolgens ons leven, in contact met andere mensen en door de dingen die we doen weer betekenis te geven. Zodat je aan het einde van de dag weer ervaart: ‘ het leven is zo gek nog niet’.

Aan herstel zitten twee betekenissen. Een zuiver medische betekenis:

TOED | 67

JAN VAN BLARIKOM

68 | TOED

weer helemaal beter worden. En een menselijke betekenis, dingen doen, vriendschappen aangaan, plezier beleven – ook als het allemaal niet zo gaat, zoals je eigenlijk wel zou willen.

De eerste – zuivere medische - betekenis van herstel dreigt de mens met een ernstig psychiatrische aandoening vast te zetten. Wie bepaalt of je weer beter bent? Hoelang moet je wachten om te mogen werken. Wachten tot je er aan toe bent – betekent in de praktijk vaak de rest van je leven in de wachtkamer zitten. Herstel is vriendschappen vormen, leuke dingen doen, werken, je mogelijkheden benutten met de beperkingen waar je last van hebt.

De psychiatrie kent zo haar eigen uitvindingen. Ervaringswerker is er een van. Wat is een ervaringswerker? Een timmerman met ervaring, die kennen we in de gewone wereld. Je hebt een vak geleerd, ervaring in de praktijk opgedaan, ervaringen uitgewisseld en leermeesters gehad. Je weet wat je wel en niet kan doen, met het materiaal met het gereedschap onder omstandigheden die nauw luisteren. De vorm van je werk wordt echter op de eerste plaats bepaald door je vak.

Maar hoe zit dat met ervaringswerker? Op grond van je ervaring met het leven met een ernstige psychiatrische aandoening, het delen van de ervaring met andere ervaringsdeskundigen – en de verruiming

TOED | 69

hiervan naar een algemeen ‘ kader’ wordt je geacht een beroep uit te oefenen. Volgens mij bestaat er geen moeilijker beroep. Het is een zinvol beroep. Een echte verrijking van de FACT teams. Maar ook een beroep dat, misschien niet intellectueel maar wel wat betreft het kunnen hanteren van je eigen ervaring – een top academische kwaliteit vraagt. Grote bewondering voor de ervaringswerkers die vanuit eigen

en mijn collega’s kunnen aanspreken en ondersteunen in de wijze

even gemakkelijk – als ik voor mezelf spreek, is het soms goed eigen ervaring in mijn werk mee te laten spreken maar soms kan ik deze ook missen als kiespijn: zit die in de weg, brengt die me van me stuk of zorgt ervoor dat ik te subjectief word. Allemaal zaken waar we rekening moeten houden als we met ervaringswerkers willen werken en waar zij ook de nodige ondersteuning in verdienen.

Een tweede mogelijkheid tot de inzet van ervaringsdeskundigen is het uitoefenen van een vak met de plus van ervaringsdeskundigheid. Zo hebben we bij Zeeuwse Gronden een activiteitenbegeleider met de

equitherapeut en een begeleider. Het is zeer waardevol als mensen met hun ervaringsdeskundigheid een beroep binnen de geestelijke gezondheidszorg kunnen uitoefenen.

70 | TOED

die op een uitstekende wijze hun beroep uitoefenen, administratie, receptie en begeleiding – zonder dat ze er op zitten te wachten hun ervaringsdeskundigheid uit te dragen. Ze functioneren uitstekend, met hun meerdere en mindere kwaliteiten, zoals iedere werknemer, maar houden graag werk en persoonlijke omstandigheden van elkaar gescheiden.

De beste waardering die een baas je kan geven is je een fatsoenlijk loon uit te betalen. Dat wil niet zeggen, dat we niet ook werken met ‘vrijwilligers’ die we een bescheiden vergoeding geven, maar als je een ervaringsdeskundige in dienst neemt moet je die ook volgens de reguliere normen – op basis van het vak dat wordt uitgeoefend belonen. Op dit punt hebben de geestelijke gezondheidszorg, de zorgkantoren en de zorgverzekeraars nog een slag te maken. Onlangs werden we gevraagd door het zorgkantoor een opgave te geven van het aantal ervaringsdeskundigen, maar zij die in loondienst waren mochten we niet meetellen.

Ik zou daar graag een andere norm tegenover zetten, die een hoop beleidstukken, goede voornemens en mooie verhalen overbodig

maak als geestelijke gezondheidsorganisaties de afspraak dat 10% van je personeelbestand uit de doelgroep komt waar je voor werkt.

“Werken is herstellend. We moeten niet wachten metwerken tot je hersteld bent. Dan kun je je hele leven in de wachtkamer blijven zitten.

”

“

TOED | 71

Geef zelf het goede voorbeeld. Dan kan je ook naar eer en geweten

andere bedrijven erop aanspreken cliënten met hun kwaliteiten en

beperkingen (zoals dat voor iedere werknemer geldt) in dienst te

nemen.

72 | TOED

TOED | 73

WERK IS ALTIJD HERSTELLEND

6%"*7$/+SONJA VISSERN&"*-%*E"((!"/'*-%6(*2(#@C&*+8E"/(4&22/C#%&*(

*2(4*=."*0&*-*2%"E1

74 | TOED

Als ggz-medewerker verbaasde ik me over het feit dat er vooral aandacht was voor de kwetsbaarheden van mensen, en niet voor hun kwaliteiten en eigen kracht. Ik heb de afwijking dat ik mensen schitterend vind. Ik zie mensen als een diamant met duizenden vlakjes...kwetsbaarheden en kwaliteiten....het is maar net waar je het licht op laat schijnen!

In mijn Zelfregiecentrum laten mensen iedere dag zien dat je op papier behoorlijk kwetsbaar kunt zijn (5 diagnoses bijvoorbeeld), maar dat ze, mits geholpen door een juist geplaatste schijnwerper, enorm kunnen schitteren!”

Ik ken 2 mensen die ernstig beschadigd zijn in hun jeugd; een jongen stelselmatig door zijn moeder, een meisje stelsmatig door haar vader + betalende vrienden.

TOED | 75

SONJA VISSER

16 | TOED

Ze werden er beiden gek van en kwamen terecht bij de GGz. De één leeft niet meer, de ander heeft een dochter en doet het goed.De dag dat iemand een pilletje ontdekt waardoor beiden er niet gek van hoefden te worden en dat worstelen met betekenisgeving en de kunst van het leven zielig amateurisme of hobby-isme voor sm-ers blijkt te zijn, kan ik dood.

De dag dat een psychiater voor de jonge vrouw besloot dat ze zo beschadigd was dat slechts de weg van acceptatie en het beruchte handicapmodel restte, werd iets van binnenin mij geraakt. WHO THE F… ben jij / ben ik om te besluiten dat zij NU of LATER niet over de eigen kracht beschikt om ervaringen te mogen integreren in de betekenisgeving van het momentane bestaan?????

Hij kreeg de diagnose schizofrenie en zij de diagnose borderline. Hij is dood, zij leeft nog en is een hele leuke moeder. Nou hoor ik sommige onder u denken ‘dan was het vast geen echter borderline, want van borderline kun je niet genezen’. Mijn moeder genas voor 70 % van een dwarsleasie en nou hoor ik sommige denken ‘dan was het vast geen dwarsleasie want van een dwarsleasie kun je niet genezen’. Lance Armstrong genas van teelbalkanker met uitzaaiingen naar longen en hersenen en nou hoor ik sommige denken ‘dan was het vast geen kanker want van kanker kun je niet genezen’. Lance Armstrong won

TOED | 17

7 keer de Tour en nou hoor ik sommige denken ‘dat kan niet, dan had hij vast doping gebruikt’….en ja, die gedachte klopt dan weer wel. KUNNEN WE ACHTERAF CONSTATEREN!

Degene die VOORAF durft te constateren dat de ander NIET EN NOOIT tot iets als genezing, herstel of eigen kracht in staat is en zal zijn, én vanuit zijn of haar positie meent te mogen denken dat die ander dat ook maar moet gaan geloven….diegene wens ik een ernstige ziekte en daarna een wonderbaarlijk herstel toe.

Diegene die deze arrogantie ook nog durft te koppelen aan ziektebeelden die moet de toegang tot iedere zorginstelling verboden worden.

Het leven is niet simpel, mensen zijn niet 1-dimensionaal, al het weten van ons bij elkaar is nog steeds niet alles wat er te weten is.100 jaar terug was schizofrenie een hersenziekte en ging nooit meer over, nu is het een ziekte waar we erg weinig over weten.Waar je 10 jaar geleden de diagnose borderline voor kreeg, krijg je nu de diagnose CPTSS voor.

Wat we vandaag weten over zenuwaandoeningen is morgen alweer achterhaald.

18 | TOED

Het vak van psychiater is niet simpel, het van van SPV-er ook niet, het vak van ervaringswerker is ook niet simpel. Het vak van ‘Policy coördinator’ bij een zorgverzekeraar lijkt me ook niet simpel… U moet van de overheid zorgaanbieders belonen voor hun noeste arbeid op het gebied van ziekte en kwetsbaarheid, terwijl u misschien veel liever zorgaanbieders zou willen belonen voor hun tomeloze inzet op het gebied van gezondheid en eigen kracht.

Het leven is niet simpel. Is er onder u iemand die ergens bij de geboorte de belofte en garantie mee heeft gekregen dat uw leven simpel zou zijn?

De mens als een geheel zien is niet simpel en bescheidenheid is op zijn plaats. Voor mensen zélf, om zichzelf als een geheel van kwetsbaarheden en kwaliteiten te zien, is het óók niet gemakkelijk! Veel

erger nog; hun diagnoses.

Concepten als zelfregie, eigen kracht en herstel staan allemaal voor hetzelfde: namelijk mensen proberen te verleiden om weer verbinding te maken met dat unieke wezen dat ze in de kern zijn; een wezen dat oké is, en een totaal van kwetsbaarheden en kwaliteiten is. Dat je als mens dus méér bent dan je eventuele ziekte of kwetsbaarheid. Dat betekenisgeving helend is. En dat ieder mens op zijn tijd iets heeft te

!Is er onder u iemand die ergens bij de geboorte de belofte en garantie mee heeft gekregen dat uw leven simpel zou zijn?

"

!

TOED | 19

halen én op zijn tijd iets heeft te brengen; dat mensen van betekenis kunnen én willen zijn voor elkaar. Het VERTROUWEN dat dat voor IEDER mens, ieder op zijn eigen moment en manier, opgaat, is wat al deze concepten met elkaar gemeen hebben.Voor een groot deel buiten de wereld van zorgaanbieders en

burgerinitiatieven ontwikkeld, allemaal vertrekkend vanuit de visie op eigen kracht, zelfregie of herstel. Zelfhulpgroepen, complete zelfhulpnetwerken, zelfregiecentra, participatiewerkplaatsen, crisiskaartsteunpunten, herstelgroepen, opleidingen voor ervaringswerkers, WRAP, het Maastrischtse model voor stemmenhoorders, digitale leefplannen en platforms voor ervaringsgelijken, Photovoice, inlopen in zelfbeheer, informatiepunten,

20 | TOED

ervaringsgelijken, Photovoice, inlopen in zelfbeheer, informatiepunten, informele crisisopvang, anti-stigma activiteiten, stadswandelingen door dak- en thuislozen, straatkompassen door en voor dak- en thuislozen….

Dan nu ter zake:Als we het vandaag eens kunnen worden over het feit dat de mens een geheel is van kwetsbaarheden én kwaliteiten, dan kunnen we het er ook over eens worden dat er binnen ‘mentale zorg’ altijd aandacht moet zijn voor zowel kwetsbaarheden als voor kwaliteiten.Dan is de volgende stap dat er een verbinding moet komen tussen de

en burgerinitiatieven zo voor het gemak maar even samenvatten).Een verbinding die voorkomt uit een overtuiging, een gedeelde visie

als beloning voor de samenleving! Samenwerken met informele zorg

Tot slot dan even het actielijstje van deze transitie met u doornemen:De Zorgverzekeraar verplicht zorgaanbieders om in een periode van 5 jaar 10 % van hun personeelsbestand op de werkvloer uit ervaringswerkers te laten bestaan.

en niet bij mensen.

!Wat we vandaag over zenuwaandoeningen weten is morgen alweer achterhaald.

"

!

TOED | 21

Nee, overnieuw:Zorgaanbieders rechten hun rug, omarmen de overtuiging dat mentaal welzijn gaat over kwetsbaarheden én kwaliteiten, en geven zichzelf de uitdaging om binnen 5 jaar 20 % van hun inzet op de werkvloer te vervangen door inzet door ervaringswerkers én door samenwerking met informele zorg in de wijk of de regio. Zorgverzekeraars reserveren 25 % van het budget dat daarmee

75 % Van wat er bespaard wordt kan dus terug naar de staatskas.

meer tot zorgaanbieders hen goed genoeg vinden, maar stappen zélf naar de vierde en laatste fase van herstel, namelijk dat ze voorbij hun onzekerheids- en underdoggevoelens gaan, en vanaf nu de wereld van de formele zorg met trots, eigen kracht en zelfvertrouwen tegemoet gaan treden!

!"#$"%&'()*(+,&)%'-*%)

A#22**"(8*2('*(*"C#"&20+@*+$E2@&0M

Als je los wilt komen van je diagnose, hoe doe je dat dan? Hoe kun je je eigen ervaringen benutten? Een prachtig artikel van Wilma Boevink in het tijdschrift Deviant.

Met het ondertekenen van een contract vrijdag 19 april 2013 is de nieuwe Academie voor Herstel en Ervaringsdeskundigheid Markieza een feit. Een opleidingsinstituut dat in het teken staat van ervaringsdeskundigheid. Verschillende zorgpartijen uit de sector gezondheid en welzijn hebben het contract tot samenwerking voor publiek ondertekend tijdens de

Nederland is aldus een bijzondere school rijker.

B"C#"&20+H*"$*"+(C*"*2&0@(@//"(+#1*2H*"$&20(,#"%&'*2P

VRAGEN & ANTWOORDEN

LEES MEER

LEES MEER

84 | TOED

TOED | 85

Ondanks alle goede praktijken werkt er nog geen enkele instelling helemaal herstel-ondersteunend. Er is ook geen blauwdruk van hoe zo’n organisatie eruitziet.Toch valt er heel veel over te zeggen op basis van alle kennis.

De ervaringsdeskundige heeft in de context van de forensische psychiatrie een taak van levensbelang

V&'$%&,W(3*$$*2H*"$

“Die psychose is een godsgeschenk voor mij geweest. Hoe ik het ook draai of keer … hoe pijnlijk het ook was.Ik hoop alleen dat er echt anders gekeken gaat worden naar psychosen.” Dit zegt ervaringsdeskundige en HEE-docent Madeleine Prinsen in de eerste minuten van ‘Gekkenwerk – HEE in

vertellen HEE-medewerkers hun verhaal, afgewisseld met de visie van psychiaters op ervaringsdeskundigheid.

LEES MEER

LEES MEER

LEES MEER

86 | TOED

!"#$"%&'()*(+,&)%'-*%)OPLEIDINGEN

Wij zijn Howie the Harp-medewerkers en -studenten, mensen met persoonlijke ervaring in de psychiatrie.Als Howie the Harp-studenten werken we intensief aan onze innerlijke energie en kracht. We worden opgeleid tot professionele ervaringswerkers. Wie zichzelf kan herstellen van een psychische aandoening is een belangrijke bron van ervaring en kracht voor het herstel van anderen. Zo kunnen we een voorbeeld zijn dat stigma’s in de psychiatrie doorbreekt en positieve kracht aanboort.

6(</H&*(%G*(<#",6(;"#&2&20+-*2%"E1(C//"(*"C#"&20+@*+$E2@&0*26(B"C#"&20(&+('/EH($"#-G%

LEES MEER

TOED | 87

herziene versie januari 2013

Auteurs Harrie van Haaster (IGPB), Jean Pierre Wilken (Hogeschool Utrecht) Simona Karbouniaris (Hogeschool Utrecht) David Hidajattoellah (Anoiksis)

Ervaringsdeskundigheid is populair. Met name binnen de GGz en de Verslavingszorg worden steeds meer ervaringswerkers in dienst genomen. Dit doet een toenemend beroep op opleidingsmogelijkheden, zowel op MBO als op HBO niveau, in reguliere opleidingen of in korte trajecten voor deskundigheidsbevordering en traininng. In de loop van de bijeenkomsten van het LDOO zijn deze ontwikkelingen besproken. Er werd gezocht naar de kenmerkende elementen van ervaringsdeskundigheid en naar de bijbehorende competenties. In de loop van deze zoektocht bleek een toenemende behoefte aan een duidelijk begrippenkader. Een helder begrippenkader vergemakkelijkt immers het ontwikkelen van beleid rond zowel ervaringsdeskundigheid zelf, als ook rond opleidingen, onderzoek en inbedding in de praktijk.

V#@*"@/-E1*2%(B"C#"&20+@*+$E2@&0G*&@

88 | TOED

Het Trimbos-instituut (HEE-team) en het Kenniscentrum Phrenos hebben een handreiking ontwikkeld over de inzet van ervaringsdeskundigheid vanuit de geestelijke gezondheidszorg

LEES MEER

TOED | 89

Als ED-er kom je net wat sneller binnen bij een cliënt.

"

!

:/07TOON WALRAVENS4/"0-/2+E=*2%(33OB

Vandaag was dit een plek waar kracht, eigen veranderingen en oplossingen van mensen aan elkaar gekoppeld werden.

De kracht van Herstel en ervaringsdeskundigheid zit volgens velen in de eenvoud. Laten we mensen met mensen verbinden door ervaringswijsheid om te zetten in ervaringsleren. Ervaringen zijn immers goede leermeesters. Experince Based en Evidence Based staan niet los van elkaar maar zijn een begrippenpaar. Juist daar moet de balans goed zijn. Laten we alle krachten, lef, en zelf gevonden positieve veranderingen van mensen samen laten komen. Om creatieve, moedige en vernieuwende bewegingen in instituten en samenleving te stimuleren. Laten we met een gezamenlijke, open en lerende houding…..ondersteund door de ervaringswijsheid van alle mensen dichter tot elkaar komen.

90 | TOED

Want ervaringswijsheid kunnen we inzetten om tot nieuwe inzichten en omgangsvormen te komen die we vervolgens weer delen door middel van ervaringsleren.

Herstel ondersteunende zorg bied ongekende mogelijkheden naar toekomstgerichte en toekomstbestendige processen.Laten we geen nieuwe bruggen bouwen naar iets nieuws maar terug gaan naar de basis en bron van ons menselijk bestaan en contact maken op basis van menselijk contact. Herstel is hierbij ons vertrekpunt en onderweg bouwen we aan nieuwe verbindingen. Laten we met elkaar de dialoog blijven voeren want juist door de dialoog tussen alle betrokkenen ontstaat er iets unieks. Het gaat in eerste instantie niet om oplossingen, maar om het meedenken, zeggenschap en inspraak van alle mensen op de weg naar Herstel ondersteunende zorg.Zo kunnen alle partijen gemotiveerd worden om continu te verbeteren, te leren en te vernieuwen zodat het oude overwonnen word.Laten we met elkaar zorgen dat ieder mens aan het roer van het eigen leven komt te staan, de eigen regie neemt en koers kan bepalen. Dank u!!

TOED | 91

;$&+800")SABINE SMITS!"/'*-%-/L"@&2#%/"(V*22&+-*2%"E1(4*=.GE=,(

*2(B"C#"&20+@*+$E2@&0G*&@

Graag wil ik een aantal mensen bedanken die het mede mogelijk hebben gemaakt om deze middag te organiseren.

enthousiasme

Desirée Drossaert en Ingeborg Bok van VGZ, voor het beschikbaar stellen van de ruimte, het verzorgen van de catering en de technische ondersteuning

van het idee om deze middag te organiseren.

Alle gastsprekers, voor al hun tijd en meedenken

Sabine Smits

92 | TOED

TOED | 93

<0/0=0&Mirjam Tonnaer Fotograaf

Charlotte Porskamp Illustrator

Daphne van Rosmalen Tekstschrijver

Michael Kluver Magazine Designer

94 | TOED

TOED | 95

96 | TOED