Table of ContentsL i gi i thi uờ ớ ệGIÁP c a Georges Boudarel: M t cu n sách nên đ củ ộ ố ọM t ng i tên là Vănộ ườChàng sinh viên, th y giáo d y s và ng i chi n sĩ cách m ngầ ạ ử ườ ế ạHo t đ ng du kích t i chi n khu Vi t B c 1940 - 1945ạ ộ ạ ế ệ ắNhà chính khách 1945 - 1946Ch huy quân đ i ti n hành kháng chi n ch ng Pháp 1946 - 1954ỉ ộ ế ế ốNhà chi n l c đ i m t v i Hoa Kỳế ượ ố ặ ớĐi n Biên Phệ ủNh ng công s ki u Vi t Namữ ự ể ệGia đình, đ ng chí và nh ng ng i nh h ng đ n Võ Nguyên Giápồ ữ ườ ả ưở ếGhi nhanh vè T ng Giáp và chi n thu t c a ôngướ ế ậ ủNh ng b c chân dung s ng đ ngữ ứ ố ộB NG TRA C UẢ Ứ

Cu n sách này đ c Công ty C ph n Sách Thái Hà và Nhà xu t b n Th Gi i hoàn thành v i s giúp đ nhi t tình ố ượ ổ ầ ấ ả ế ớ ớ ự ỡ ệc a nhi u cá nhân và t ch c.ủ ề ổ ứTr c h t chúng tôi xin chân thành c m n d ch gi Nguy n Văn S - ng i đã giúp chúng tôi liên h đ có đ c b nướ ế ả ơ ị ả ễ ự ườ ệ ể ượ ả quy n ti ng Pháp c a cu n sách và đã chuy n ng cu n sách sang ti ng Vi t. Chúng tôi xin g i l i c m n đ c bi t ề ế ủ ố ể ữ ố ế ệ ử ờ ả ơ ặ ệt i gia đình và Văn phòng Đ i t ng Võ Nguyên Giáp: ông Võ Đi n Biên, ông Võ H ng Nam, Đ i tá Tr nh Nguyên ớ ạ ướ ệ ồ ạ ịHuân đã giúp hi u đính n i dung cu n sách. Chúng tôi xin đ c g i l i c m n t i hai nhà s h c: ông Alain Ruscio ệ ộ ố ượ ử ờ ả ơ ớ ử ọ(Pháp) và ông D ng Trung Qu c đã vi t l i gi i thi u cho cu n sách trong l n xu t b n ti ng Vi t đ u tiên.ươ ố ế ờ ớ ệ ố ầ ấ ả ế ệ ầChúng tôi mong nh n đ c nh ng ý ki n đóng góp c a quý đ c gi đ cu n sách đ c hoàn ch nh h n trong nh ng ậ ượ ữ ế ủ ộ ả ể ố ượ ỉ ơ ữl n in sau.ầ

L i gi i thi uờ ớ ệĐ n nay, đã có nhi u cu n sách c a ng i n c ngoài vi t v Đ i t ng Võ Nguyên Giáp, m t trong nh ng nhân v t ế ề ố ủ ườ ướ ế ề ạ ướ ộ ữ ận i b t hàng đ u c a l ch s hi n đ i Vi t Nam mà tên tu i g n li n v i cu c cách m ng giành đ c l p dân t c, hai ổ ậ ầ ủ ị ử ệ ạ ệ ổ ắ ề ớ ộ ạ ộ ậ ộcu c kháng chi n ch ng l i hai đ qu c l n b o v n n đ c l p dân t c và th ng nh t qu c gia cũng nh các cu c ộ ế ố ạ ế ố ớ ả ệ ề ộ ậ ộ ố ấ ố ư ộchi n tranh b o v ch quy n thiêng liêng c a T qu c. Đó cũng là tên tu i g n li n v i Ch t ch H Chí Minh và ế ả ệ ủ ề ủ ổ ố ổ ắ ề ớ ủ ị ồQuân đ i nhân dân Vi t Nam anh hùng. Nh ng tác gi c a cu n sách này l i là m t ng i đ c bi t.ộ ệ ư ả ủ ố ạ ộ ườ ặ ệGeorges Boudarel là m t ng i đ c bi t, ông là m t ng i Pháp nh ng l i đ ng trong hàng ngũ c a nh ng ng i ộ ườ ặ ệ ộ ườ ư ạ ứ ủ ữ ườchi n đ u ch ng l i n c Pháp th c dân, c th h n là đ ng trong quân ngũ c a đ o quân do T ng Giáp làm T ng ế ấ ố ạ ướ ự ụ ể ơ ứ ủ ạ ướ ổt l nh. Ông đ n Vi t Nam v i t cách là m t c nhân tri t h c đ d y môn l ch s trong m t tr ng trung h c Sàiư ệ ế ệ ớ ư ộ ử ế ọ ể ạ ị ử ộ ườ ọ ở Gòn. Có lẽ chính t nh ng tri th c l ch s và tri t lý mà n c Pháp c a ông đã đ x ng “T do - Bình đ ng - Bác ái”, ừ ữ ứ ị ử ế ướ ủ ề ướ ự ẳông đã l a ch n nh nhi u ng i Pháp ti n b sinh s ng Vi t Nam mong mu n gìn gi s hòa hi u gi a hai qu c ự ọ ư ề ườ ế ộ ố ở ệ ố ữ ự ế ữ ốgia sau khi n c Vi t Nam đã tuyên b đ c l p và thoát kh i ch đ thu c đ a Pháp gi ng nh n c Pháp c a h ướ ệ ố ộ ậ ỏ ế ộ ộ ị ố ư ướ ủ ọthoát kh i ách chi m đóng c a ch nghĩa phát-xít Đ c.ỏ ế ủ ủ ứVì th , khi cu c chi n tranh Vi t - Pháp bùng n (tháng 12 nămế ộ ế ệ ổ  1946), G. Boudarel, m t thành viên đã tham gia nhómộ Nghiên c u Ch nghĩa Mác, đã l a ch n con đ ng vào chi n khu c a nh ng ng i Vi t Nam kháng chi n đ ch ng ứ ủ ự ọ ườ ế ủ ữ ườ ệ ế ể ốl i nh ng tàn d c a ch nghĩa th c dân. Ông tham gia cu c kháng chi n không b ng vũ khí sát th ng mà b ng s ạ ữ ư ủ ủ ự ộ ế ằ ươ ằ ựth c t nh đ o quân vi n chinh hãy ch m d t cu c chi n tranh phi nghĩa mà h đang tham d . Ông tham gia vàoứ ỉ ạ ễ ấ ứ ộ ế ọ ự  công tác binh v n b ng ngòi bút và nh ng ki n th c v tri t h c và l ch s c a mình.ậ ằ ữ ế ứ ề ế ọ ị ử ủSau khi th c dân Pháp đã th m b i Đi n Biên Ph , ph i ch m d t cu c chi n tranh xâm l c cũng là rút lui kh i ự ả ạ ở ệ ủ ả ấ ứ ộ ế ượ ỏvũ đài l ch s Vi t Nam, G. Boudarel v n l i Vi t Nam làm vi c trong lĩnh v c văn hóa đ i ngo i t i Đài Phát ị ử ở ệ ẫ ở ạ ệ ệ ự ố ạ ạthành r i Nhà xu t b n Ngo i văn và tr c ti p c ng tác v i các nhà nghiên c u Vi t Nam làm t p san Etudes ồ ấ ả ạ ự ế ộ ớ ứ ệ ậVietnamiennes.N u nh G. Boudarel đã có nhi u đóng góp tích c c giúp Vi t Nam đánh th ng ch nghĩa th c dân thì ông l i không ế ư ề ự ệ ắ ủ ự ạthành đ t khi l i Vi t Nam tham gia vào công cu c xây d ng ch nghĩa xã h i. Vì th , cũng đ n lúc ông ph i chia ạ ở ạ ệ ộ ự ủ ộ ế ế ảtay v i Vi t Nam, n i ông đã dành tr n tu i thành xuân cho m t cu c đ u tranh chính nghĩa không ch cho nhân dân ớ ệ ơ ọ ổ ộ ộ ấ ỉVi t Nam mà cho chính c n c Pháp T qu c c a ông.ệ ả ướ ổ ố ủTuy r i xa m nh đ t Vi t Nam, nh ng G. Boudarel v n dành t t c s nhi t tâm cho vi c nghiên c u và ng h Vi t ờ ả ấ ệ ư ẫ ấ ả ự ệ ệ ứ ủ ộ ệNam. Con ng i y v n gi đ c ph m ch t m t nhà giáo, đ c các đ ng nghi p Vi t Nam yêu quý bi n t u tên g i ườ ấ ẫ ữ ượ ẩ ấ ộ ượ ồ ệ ệ ế ấ ọti ng Pháp thành ti ng Vi t là “B t” (Boudha = Ph t). R i cũng vì toàn tâm g n bó v i Vi t Nam mà ông đã t ng b ế ế ệ ụ ậ ồ ắ ớ ệ ừ ịm t s ph n t c c đoan t o nên m t v án bôi nh danh d và vu kh ng r ng ông đã ph n b i n c Pháp khi c ng ộ ố ầ ử ự ạ ộ ụ ọ ự ố ằ ả ộ ướ ộtác v i Vi t Minh. Chính nh ng ng i Pháp chân chính đã cùng ông đ u tranh v t qua nh ng th thách y và ớ ệ ữ ườ ấ ượ ữ ử ấBoudarel v n tr n v n trung thành v i tình yêu Vi t Nam và công lý c a mình.ẫ ọ ẹ ớ ệ ủTình yêu y đ c th hi n b ng nh ng vi c làm không bi t m t m i th hi n trong nh ng bài kh o c u hay nh ng ấ ượ ể ệ ằ ữ ệ ế ệ ỏ ể ệ ữ ả ứ ữcu n sách vi t v Vi t Nam c a ông mà cu n Giáp các b n đang có trên tay b n d ch ti ng Vi t là m t thành t u. Tênố ế ề ệ ủ ố ạ ả ị ế ệ ộ ự cu n sách là m t cách g i thân m t nh ng v n gi đ c s trân tr ng c a m t ng i n c ngoài song l i không xa ố ộ ọ ậ ư ẫ ữ ượ ự ọ ủ ộ ườ ướ ạl đ i v i “ng i anh C ” c a Quân đ i nhân dân Vi t Nam mà Boudarel đã t ng tham gia.ạ ố ớ ườ ả ủ ộ ệ ừĐó không ch là m t cu n ti u s , đó là m t pho s mà tên tu i “Giáp” đã g n bó, c ng hi n và đ l i nh ng d u n ỉ ộ ố ể ử ộ ử ổ ắ ố ế ể ạ ữ ấ ấr t đ m nét xuyên su t toàn b l ch s hi n đ i Vi t Nam, l ch s Gi i phóng dân t c ch ng ch nghĩa th c dân ấ ậ ố ộ ị ử ệ ạ ệ ị ử ả ộ ố ủ ựtrong c ng v c a v T ng t l nh - Bươ ị ủ ị ổ ư ệ ộ tr ng B Qu c phòng g n v i huy n tho i t Đi n Biên Ph (1954) cho ưở ộ ố ắ ớ ề ạ ừ ệ ủđ n “Đi n Biên Ph trên không” (1972) r i Chi n d ch mang tên Ch t ch H Chí Minh (1975).ế ệ ủ ồ ế ị ủ ị ồC n nói thêm r ng, tr c cu n này, ngay t năm 1970, gi a lúc cu c Kháng chi n ch ng Mỹ c u n c c a nhân dân ầ ằ ướ ố ừ ữ ộ ế ố ứ ướ ủVi t Nam còn đang di n ra ác li t, tác ph m Gi ng cao ng n c chi n tranh nhân dân và đ ng l i quân s c a ệ ễ ệ ẩ ươ ọ ờ ế ườ ố ự ủĐ ng c a Đ i t ng Võ Nguyên Giáp đã đ c Nhà xu t b n Preagers c a Mỹ xu t b n và G. Boudarel đã vi t l i gi i ả ủ ạ ướ ượ ấ ả ủ ấ ả ế ờ ớthi u v i nhan đ “Chi n tranh Đông D ng l n th haiệ ớ ề ế ươ ầ ứ  - Quan sát và d báo”.ự

B ng ni m tin t nh ng tr i nghi m c a cu c Chi n tranh Đông D ng l n th nh t, t c là cu c Kháng chi n c a ằ ề ừ ữ ả ệ ủ ộ ế ươ ầ ứ ấ ứ ộ ế ủnhân dân Vi t Nam ch ng th c dân Pháp mà G. Boudarel t ng tham gia, ông đã phân tích và kh ng đ nh cu c Kháng ệ ố ự ừ ẳ ị ộchi n ch ng Mỹ c u n c c a nhân dân Vi t Nam sẽ đi đ n k t c c nh tr c là Mỹ không th nào th ng đ c. Ông ế ố ứ ướ ủ ệ ế ế ụ ư ướ ể ắ ượcũng t p trung phân tích vai trò và đ ng l i quân s c a Đ i t ng Võ Nguyên Giáp v n c ng v T ng t l nh ậ ườ ố ự ủ ạ ướ ẫ ở ươ ị ổ ư ệl c l ng vũ trang nh cu c chi n tranh l n tr c sẽ làm cho các t ng lĩnh Mỹ ph i th t b i b i s c m nh c a m tự ượ ư ộ ế ầ ướ ướ ả ấ ạ ở ứ ạ ủ ộ dân t c có truy n th ng ch ng ngo i xâm l i có m t v t ng tài và t ng tr i.ộ ề ố ố ạ ạ ộ ị ướ ừ ảTrong quan ni m c a G. Boudarel, Võ Nguyên Giáp là s k th a có ch n l a nh ng t t ng quân s c a các nhà ệ ủ ự ế ừ ọ ự ữ ư ưở ự ủcách m ng hi n đ i nh Lênin và Mao Tr ch Đông cũng nh các nhà chi n l c quân s kinh đi n nh Clausewitz ạ ệ ạ ư ạ ư ế ượ ự ể ưvà Tôn T m c dù khi trai tr , nhà giáo d y l ch s tr tu i l i r t say mê Napoléon. Nh ng trên h t, Võ Nguyên Giápử ặ ẻ ạ ị ử ẻ ổ ạ ấ ư ế là s v n d ng trung thành v i t t ng c a H Chí Minh cũng là c a Đ ng v Chi n tranh nhân dân Vi t Nam mà ự ậ ụ ớ ư ưở ủ ồ ủ ả ề ế ệcu c Chi n tranh Đông D ng l n th nh t là m t thành công. Vì th , s quan sát, phân tích và d báo c a G. ộ ế ươ ầ ứ ấ ộ ế ự ự ủBoudarel tr nên s c s o và thuy t ph c...ở ắ ả ế ụDo đó, khi G. Boudarel vi t cu n GIÁP nh ti u s c a m t nhà quân s l n, bên c nh nh ng phân tích khoa h c, tác ế ố ư ể ử ủ ộ ự ớ ạ ữ ọgi còn g i g m vào đó nhi u tâm đ c đ i v i l ch s Vi t Nam hi n đ i mà Đ i t ng Võ Nguyên Giáp là m t trong ả ử ắ ề ắ ố ớ ị ử ệ ệ ạ ạ ướ ộnh ng hi n thân tiêu bi u, cái l ch s mà chính tác gi cu n sách t ng là “ng i trong cu c”.ữ ệ ể ị ử ả ố ừ ườ ộTôi đã có c h i g p Georges Boudarel trong nh ng năm tháng cu i cùng khi ông s ng đ c thân trong m t ngôi nhà ơ ộ ặ ữ ố ố ộ ộnh Parisỏ ở  khiêm nh ng nh ng ch t ch a đ y sách và nh ng t li u quý giá v l ch s và văn hóaVi t Nam. Tôi vàườ ư ấ ứ ầ ữ ư ệ ề ị ử ệ các b n đ ng nghi p Vi t Nam đã t ng lên ti ng đ ng viên, ng h khi ông b nh ng k c c đoan bôi nh . Vì th , ạ ồ ệ ệ ừ ế ộ ủ ộ ị ữ ẻ ự ọ ếm t th p niên sau ngày tác gi qua đ i (2003), đ c gi i thi u cu n sách vi t v Đ i t ng Võ Nguyên Giáp, v Ch ộ ậ ả ờ ượ ớ ệ ố ế ề ạ ướ ị ủt ch Danh d c a H i S h c Vi t Nam c a ng i đ ng nghi p đáng kính, Giáo s s h c Georges Boudarel, đ i v i ị ự ủ ộ ử ọ ệ ủ ườ ồ ệ ư ử ọ ố ớtôi là m t vinh d .ộ ựXin trân tr ng gi i thi u v i quý b n đ c!ọ ớ ệ ớ ạ ọNhà s h c D ng Trung Qu cử ọ ươ ốHà N i, tháng 11 năm 2012ộ

GIÁP c a Georges Boudarel: M t cu n sách nên đ củ ộ ố ọNăm 1975, chi n tranh k t thúc Vi t Nam. Đó là cu c chi n tranh dài nh t, làm thi t m ng nhi u ng i nh t trongế ế ở ệ ộ ế ấ ệ ạ ề ườ ấ th k XX, đ c bi t đ n trên m i châu l c, bên c nh nh ng cu c chi n tranh khác. Ch nghĩa th c dân Pháp, r i ế ỷ ượ ế ế ọ ụ ạ ữ ộ ế ủ ự ồch nghĩa đ qu c Mỹ l n l t m u toan ngăn ch n làn sóng cách m ng Vi t Nam nh ng không thành công. V phía ủ ế ố ầ ượ ư ặ ạ ệ ư ềPháp, 9 t ng lĩnh cao c p, trong đó có nh ng v có nhi u kinh nghi m nh t (t t ng Leclerc đ n t ng Salan, ướ ấ ữ ị ề ệ ấ ừ ướ ế ướkhông k tr c đó có d’Argenlieu, De Lattre...) l n l t n m quy n ch huy đ i quân vi n chinh Pháp. Trong giai ể ướ ầ ượ ắ ề ỉ ộ ễđo n chi n tranh Mỹ xâm l c Vi t Nam, 4 t ng lĩnh, cũng là nh ng ng i dày d n kinh nghi m đã l n l t thay ạ ế ượ ệ ướ ữ ườ ạ ệ ầ ượnhau, trong đó có t ng Westmoreland và Abrams. T t c đ u xu t thân t nh ng tr ng quân s n i ti ng nh t ướ ấ ả ề ấ ừ ữ ườ ự ổ ế ấph ng Tây, nh Saint Cyr, West Point...ươ ưĐ i m t v i h , m t ng i Vi t Nam ch a t ng ng i trên gh các tr ng quân s l n, nh ng đã t h c chi n l c, ố ặ ớ ọ ộ ườ ệ ư ừ ồ ế ườ ự ớ ư ự ọ ế ượchi n thu t trên th c đ a, đó là VÕ NGUYÊN GIÁP. Chính ông đã k cho tôi trong nh ng đi u ki n nào ông đã ti p ế ậ ự ị ể ữ ề ệ ếc n ngh thu t chi n tranh: Chúng tôi không qua m t tr ng l p quân s nào. Khi còn Hà N i nămậ ệ ậ ế ộ ườ ớ ự ở ộ  1940, các đ ng ồchí c a chúng tôi truy n đ t ngh quy t c a Đ ng v chu n b đ u tranh vũ trang, tôi vào Th vi n Qu c gia tìm ủ ề ạ ị ế ủ ả ề ẩ ị ấ ư ệ ốtrong cu n Đ i t đi n Larousse nh ng m c t v kỹ thu t quân s . Tôi nh đã đ c m c t “l u đ n”. Tôi c g ng ố ạ ừ ể ữ ụ ừ ề ậ ự ớ ọ ụ ừ ự ạ ố ắtìm hi u nh ng khó quá, “l u đ n t n công”, “l u đ n phòng ng ”, “h t n ”. Lúc đó tôi không hi u th nào là “b ể ư ự ạ ấ ự ạ ự ạ ổ ể ế ộph n n ”[1].ậ ổ[1] Alain Ruscio, Vo Nguyên Giap, une vie, Ed Les Indes Suivantes, 2010. Xem thêm Võ Nguyên Giáp, M t cu c đ i, ộ ộ ờNxb. Chính tr Qu c gia, Hà N i, 2011, tr. 50-51.ị ố ộM t mình ch ng l i kho ng 15 sĩ quan cao c p đ c đào t o bài b n t i các tr ng quân s ph ng Tây! Cu c đ u ộ ố ạ ả ấ ượ ạ ả ạ ườ ự ươ ộ ấtranh xem ra không cân s c...ứĐúng v y, nh ng Võ Nguyên Giáp đâu ph i ch có m t mình! Ông có nhân dân Vi t Nam cùng k vai sát cánh. Ng i ậ ư ả ỉ ộ ệ ề ườVi t Nam giàu truy n th ng đ u tranh ch ng xâm l c n c ngoài, nhi u th k ch ng k thù ph ng B c, ch ng ệ ề ố ấ ố ượ ướ ề ế ỷ ố ẻ ươ ắ ốl i ng i Pháp trong th i kỳ chinh ph c thu c đ a, sau đó t năm 1945, ti n hành cu c chi n tranh gi i phóng dân ạ ườ ờ ụ ộ ị ừ ế ộ ế ảt c, hi n thân trong hình nh cao c c a H Chí Minh. V i Bác H , v i Giáp và các b n chi n đ u c a mình, c m t ộ ệ ả ả ủ ồ ớ ồ ớ ạ ế ấ ủ ụ ừ“chi n tranh nhân dân” không ng ng tr thành kh u hi u đ ng viên toàn th dân t c, đ c đem ra th c hi n hàng ế ừ ở ẩ ệ ộ ể ộ ượ ự ệngày. Ít nhà quan sát ng i Pháp tr c năm 1946, và còn ít h n n a các nhà quan sát ng i Mỹ tr c nh ng năm ườ ướ ơ ữ ườ ướ ữ1960 có th hi u đ c đi u này.ể ể ượ ềLàm sao “m t dân t c nh bé” c a nh ng ng i nông dân mà h g i m t cách coi th ng là “nh ng ng i nhà quê” ộ ộ ỏ ủ ữ ườ ọ ọ ộ ườ ữ ườl i có th đ ng đ u v i vũ khí hi n đ i? Làm sao nh ng ng i du kích qu n áo rách r i đi dép cao su l i có th ạ ể ươ ầ ớ ệ ạ ữ ườ ầ ướ ạ ểđua tranh v i các “ông l n” da tr ng m c quân ph c dã chi n, đi ng cao và đ c trang b đ n t n răng?ớ ớ ắ ặ ụ ế ủ ượ ị ế ậM t ng i b n chi n đ u khác c a Bác H , Th t ng Ph m Vănộ ườ ạ ế ấ ủ ồ ủ ướ ạ  Đ ng, cách đây không lâu đã k cho tôi m t giai ồ ể ộtho i sau. Nămạ  1946 khi ông d n đ u Phái đoàn c a n c Vi t Nam Dân ch C ng hòa đ n d H i ngh ẫ ầ ủ ướ ệ ủ ộ ế ự ộ ịFontainebleau, Max André, ng i d n đ u Phái đoàn Pháp, đã phát bi u v i gi ng tr ch th ng: “Các ông hãy t ra ườ ẫ ầ ể ớ ọ ị ượ ỏbi t đi u, hãy nh ng Nam Kỳ cho chúng tôi. Các ông không mu n chi n tranh đ y ch ? N u ch ng may chi n tranhế ề ườ ố ế ấ ứ ế ẳ ế x y ra, quân lính c a các ông ch c m c đ c dăm tháng là cùng!”. Tôi còn nh khi Th t ng Ph m Văn Đ ng k ả ủ ỉ ầ ự ượ ớ ủ ướ ạ ồ ểl i cho tôi câu chuy n đó, ông phá lên c i, m t cái c i r t t nhiên, c nh ai nói đ n chuy n đó cũng ph i c i ạ ệ ườ ộ ườ ấ ự ứ ư ế ệ ả ườnh th !ư ếTh mà th c dân Pháp đã b i tr n. N c Mỹ đ c trang b vũ khí t i tân nh t th gi i cũng b i tr n. Đ ng nhiên ế ự ạ ậ ướ ượ ị ố ấ ế ớ ạ ậ ươnhân dân Vi t Nam ph i tr giá b ng bao n i đau th ng, m t mát! Nh ng th c t còn kia: chi n th ng năm 1975 ệ ả ả ằ ỗ ươ ấ ư ự ế ế ắđang và sẽ còn là m t th i đi m quan tr ng nh t c a th k XX.ộ ờ ể ọ ấ ủ ế ỷCu n sách GIÁP b ng ti ng Pháp c a Boudarel ra m t đ c giố ằ ế ủ ắ ộ ả t năm 1977, nghĩa là hai năm sau chi n th ng vĩ đ i ừ ế ắ ạmùa Xuân 1975 c a Vi t Nam. Có lẽ đây là đi u trách c duy nh t chúng tôi có th dành cho nhà s h c này. B i v i ủ ệ ề ứ ấ ể ử ọ ở ớkinh nghi m, hi u bi t sâu s c v con ng i, đ t n c Vi t Nam, “t qu c th hai” c a ông, thông th o ti ng Vi t, ệ ể ế ắ ề ườ ấ ướ ệ ổ ố ứ ủ ạ ế ệđáng lẽ Boudarel ph i vi t s m h n th , ngay t trong chi n tranh m i ph i. B i n u th , có lẽ ông sẽ giúp chúng ta ả ế ớ ơ ế ừ ế ớ ả ở ế ếhi u đ c nguyên nhân nào đã khi n nhân dân Vi t Nam giành đ c th ng l i.ể ượ ế ệ ượ ắ ợTh c v y, cu n sách này có l i th l n h n nhi u so các cu n sách khác đã vi t v GIÁP sau đó: Không còn bám vào ự ậ ố ợ ế ớ ơ ề ố ế ềcâu h i “Giáp và nhân dân Vi t Nam đã giành đ c th ng l i nh th nào?”, nh ng Boudarel đã gi i thích “T i sao” ỏ ệ ượ ắ ợ ư ế ư ả ạh l i chi n th ng. Và mu n gi i đáp đ c câu h i trên, ph i tìm hi u l ch s đ t n c này t r t lâu tr c th k ọ ạ ế ắ ố ả ượ ỏ ả ể ị ử ấ ướ ừ ấ ướ ế ỷXX, đi u đó Boudarel đã n m đ c và chuy n t i sang cu n sách c a ông.ề ắ ượ ể ả ố ủT i Pháp, cu n sách này đã không đ c hoan nghênh nh đáng lẽ ph i có. Tình hình bi n chuy n nhanh và năm ạ ố ượ ư ả ế ể1977, âm vang c a chi n th ng 1975 c a Vi t Nam đã b nh ng s ki n qu c t khác che ph . Báo chí không nói ủ ế ắ ủ ệ ị ữ ự ệ ố ế ủnhi u đ n công trình nghiên c u mang tính đ i m i này. H n n a, t năm 1978, b ng chi n d ch x u xa vu cáo Vi t ề ế ứ ổ ớ ơ ữ ừ ằ ế ị ấ ệNam: v i nh ng “thuy n nhân”, r i nh ng khó khăn c a đ t n c biên gi i Tây Nam (Khmers Đ đánh phá) và ớ ữ ề ồ ữ ủ ấ ướ ở ớ ỏ

phía B c (Trung Qu c khiêu khích), ph ng Tây t ng đã đ n lúc ph c thù. Chi n d ch vu cáo này đ t t i đ nh đi m ắ ố ươ ưở ế ụ ế ị ạ ớ ỉ ểkhi Vi t Nam giúp gi i phóng Campuchia, r i ti p đó là cu c chi n tranh biên gi i phía B c. R t nhi u ng i Pháp ệ ả ồ ế ộ ế ớ ở ắ ấ ề ườchúng tôi tr c sau kiên trì ng h Vi t Nam: đó là nh ng ng i c ng s n, nh ng l c l ng ti n b , c nh ng ng i ướ ủ ộ ệ ữ ườ ộ ả ữ ự ượ ế ộ ả ữ ườCông giáo cánh t , nh ng h i viên H i H u ngh Pháp-Vi t. Georges Boudarel lúc đó tuy có cái nhìn phê phán “t ả ữ ộ ộ ữ ị ệ ổqu c th hai” c a ông nh ng v n đ ng bên c nh chúng tôi.ố ứ ủ ư ẫ ứ ạSau này ng i ta bi t r ng b n thân Boudarel cũng là đ i t ng c a m t chi n d ch khá m nh gây thù h n c a ườ ế ằ ả ố ượ ủ ộ ế ị ạ ằ ủnh ng k thua tr n trong l ch s , “nh ng ng i cũ Đông D ng” và m t ph n cánh h u c a Pháp. Tôi thu c v ữ ẻ ậ ị ử ữ ườ ở ươ ộ ầ ữ ủ ộ ềnh ng ng i đã bênh v c Boudarel lúc đó. Tôi còn nh tôi đã g p Boudarel trong ngôi nhà ông ngh h u vào nh ng ữ ườ ự ớ ặ ỉ ư ữnăm cu i đ i. Lúc đó s c kh e ông đã sa sút l m nh ng v n minh m n, luôn đ c r t nhi u, hay h i thăm tin t c v ố ờ ứ ỏ ắ ư ẫ ẫ ọ ấ ề ỏ ứ ềVi t Nam...ệGi đây cu n sách đ c d ch sang ti ng Vi t, qu là m t vi c làm đáng hoan nghênh. B n đ c Vi t Nam ngày nay có ờ ố ượ ị ế ệ ả ộ ệ ạ ọ ệth tìm hi u qua nh ng trang sách h t s c phong phú nh ng cô đ ng, cung c p nhi u thông tin quý giá và b ích v ể ể ữ ế ứ ư ọ ấ ề ổ ềcu c đ i c a m t trong nh ng nhân v t vĩ đ i c a th i đ i này, Đ i t ng T ng t l nh VÕ NGUYÊN GIÁP.ộ ờ ủ ộ ữ ậ ạ ủ ờ ạ ạ ướ ổ ư ệĐây đ ng th i cũng là m t s trân tr ng c a Vi t Nam ngày nay dành cho m t trong nh ng ng i b n trung thành ồ ờ ộ ự ọ ủ ệ ộ ữ ườ ạsáng su t nh ng có khi b ch trích - Georges Boudarel.ố ư ị ỉAlain Ruscio, nhà s h c Phápử ọParis, tháng 11 năm 2012

VÕ NGUYÊN GIÁP

M t ng i tên là Vănộ ườNgày 24 tháng 12 năm 1944, chi u mu n. M t nhóm 32 ng i men theo con đ ng trong m t góc khu t vùng r ng ề ộ ộ ườ ườ ộ ấ ừnúi t nh Cao B ng, phía c c b c c a Vi t Nam, ngay g n biên gi i Vi t - Trung. Đi cu i nhóm đ u tiên là tr ng ỉ ằ ự ắ ủ ệ ầ ớ ệ ố ầ ưởnhóm, m t ng i tên là Văn. Ho t đ ng vùng này t ba năm nay, ch a bao gi Văn có nhi u ng i d i quy n đ nộ ườ ạ ộ ở ừ ư ờ ề ườ ướ ề ế th , ch a bao gi anh dám đi gi a ban ngày ban m t v i m t nhóm ng i trên đ ng nh th . Khi quay l i đ nhìn ế ư ờ ữ ặ ớ ộ ườ ườ ư ế ạ ểc đ i, c nh hàng ng i ch y d c theo nh ng khúc quanh c a con đ ng núi khi n anh m lòng. Đ u đ i nón b c ả ộ ả ườ ạ ọ ữ ủ ườ ế ấ ầ ộ ọv i, mình m c qu n áo chàm, chân qu n xà c p, có th khi n anh vui vui khi th y mình trông th t bu n c i. C đ i ả ặ ầ ấ ạ ể ế ấ ậ ồ ườ ả ộăn m c gi ng lính dõng.ặ ốM c tiêu c a h là gì? Đó là Phai Kh t, m t đ n nh . T h n m t năm nay, đ n có kho ng 10 lính dõng, do m t viên ụ ủ ọ ắ ộ ồ ỏ ừ ơ ộ ồ ả ộthi u tá ng i Pháp làm ch huy, có11 vài ngôi nhà tranh bên b su i, đ i di n v i m t n ng lúa n m sát trong núi. ế ườ ỉ ờ ố ố ệ ớ ộ ươ ằĐây là m t b n Vi t Minh “hoàn toàn”: toàn b ng i dân, k c ch c d ch đ u “hoàn toàn” theo Vi t Minh. Không cóộ ả ệ ộ ườ ể ả ứ ị ề ệ gì đáng lo. Ng i dân đã cung c p m i thông tin.ườ ấ ọ17 gi ngày 25 tháng 12, đ i chìa “Gi y đi tu n” cho tên lính gác r i đi th ng vào đ n, theo sau Thu S n m c b kaki ờ ộ ấ ầ ồ ẳ ồ ơ ặ ộđóng gi đ i s p.ả ộ ế- Chúng tao đang đi tu n, quan đ n có nhà không? Thu S n h i tên lính gác, gi ng hách d ch r i đàng hoàng ti n vào ầ ồ ơ ỏ ọ ị ồ ếđ n. Ng i c a anh nhanh chóng ti p c n n i đ súng, trong khi hai nhóm khác bao vây nhà b n lính . Lúc đó, lính ồ ườ ủ ế ậ ơ ể ọ ởđ ch đ a đangị ứ  ăn c m trong nhà, đ a thu d n qu n áo, đ a quét d n, s a hàng rào. Thu S n hô l n: ơ ứ ọ ầ ứ ọ ử ơ ớ“Rassemblement! Rassemblement général! Le chef de poste revient du district!” (T p h p! T p h p! Đ n tr ng v !).ậ ợ ậ ợ ồ ưở ề M t lát sau, khi toàn b lính đã t p h p tr c m t, Thu S n đ i gi ng:ộ ộ ậ ợ ướ ặ ơ ổ ọ- Chúng tôi là quân cách m ng, anh em đ u hàng sẽ không gi t ai h t, gi tay lên!ạ ầ ế ế ơB b t ng , không k p tr tay, toàn b lính đ ch bu c ph i đ u hàng. Gi a lúc đó, ng i c a t canh gác cách đ n 3 ị ấ ờ ị ở ộ ị ộ ả ầ ữ ườ ủ ổ ồkilômét phóng ng a t i báo tin tên đ n tr ng đang đi ng a tr v , theo sau h n có 10 tên lính không mang súng. ự ớ ồ ưở ự ở ề ắĐ i quy t đ nh b t tên đ n tr ng. Nh ng tên lính b b t đ c đ a ra phía sau đ n, chi n l i ph m đ c thu d n, ộ ế ị ắ ồ ưở ữ ị ắ ượ ư ồ ế ợ ẩ ượ ọr i ai n y vào v trí. Văn, Thu S n và Hoàng Sâm n p d i mái hiên. Văn nói nh : “Khi nó vào, tôi sẽ hô “Gi tay lên”, ồ ấ ị ơ ấ ướ ỏ ơn u nó gi tay các đ ng chí l p t c xông ra b t s ng. Có l nh m i đ c n súng”. Nh ng khi Văn v a hô “Gi tay lên”ế ơ ồ ậ ứ ắ ố ệ ớ ượ ổ ư ừ ơ thì nhi u ti ng súng vang lên, c ng i và ng a đ u b tiêu di t. Do quá căm thù, không kìm đ c nên m t s đ ng ề ế ả ườ ự ề ị ệ ượ ộ ố ồchí đã n súng ngay.ổVi c thu d n chi n tr ng đ c t ch c ngay v i s giúp đ c a nhân dân. T t c nh ng gì có th s d ng trong ệ ọ ế ườ ượ ổ ứ ớ ự ỡ ủ ấ ả ữ ể ử ụcu c s ng hàng ngày đ u đ c đ l i cho dân làng. Nh ng vũ khí thu đ c đ c trang b ngay cho đ i, súng kíp giao ộ ố ề ượ ể ạ ữ ượ ượ ị ộl i cho du kích đ a ph ng. S súng này đ trang b cho n a trung đ i, nh ng thu đ c r t ít đ n.ạ ị ươ ố ủ ị ử ộ ư ượ ấ ạN a đêm hôm y, đ i d ng chân m t b n cách đó 15 kilômét đ ki m đi m rút kinh nghi m tr n đánh v a qua. ử ấ ộ ừ ở ộ ả ể ể ể ệ ậ ừT i 3 gi sáng ngày 26 tháng 12, c đ i ti p t c hành quân đ n Nà Ng n, m t ngôi nhà đ c bi n thành đ n lính, có ớ ờ ả ộ ế ụ ế ầ ộ ượ ế ồ22 lính kh đ , do hai sĩ quan ng i Pháp ch huy, n m cách đ n Phai Kh t 25 kilômét. Đ i hy v ng sẽ thu đ c đ n ố ỏ ườ ỉ ằ ồ ắ ộ ọ ượ ạd c đây. Sáng s m, đ i d ng l i. C đ i thay qu n áo, c i trang b ng nh ng b qu n áo lính dõng, lính t p m i ượ ở ớ ộ ừ ạ ả ộ ầ ả ằ ữ ộ ầ ậ ớthu đ c Phai Kh t, gi làm m t toán lính dõng, lính kh đ đang d n gi i “ba c ng s n” b trói. K chượ ở ắ ả ộ ố ỏ ẫ ả ộ ả ị ịb n có thay đ i. Khi đ n c ng, Thu S n l i chìa gi y cho lính gác xem, trong khi m t đ ng chí khác đi sau rút thu c láả ổ ế ổ ơ ạ ấ ộ ồ ố ra m i và châm l a cho b n gác. Tò mò, lính gác trên chòi canh li c nhìn:ờ ử ọ ế- L i b t đ c c ng s n ng i Mán à?ạ ắ ượ ộ ả ườTrong khi cu c chuy n trò di n ra v i nhóm th hai, thì Thu S n đi th ng vào trong đ n. Lúc này đ n do m t tên đ iộ ệ ễ ớ ứ ơ ẳ ồ ồ ộ ộ ng i Vi t, n i ti ng ph n đ ng, ch huy thay cho hai sĩ quan lên t nh. Cũng nh Phai Kh t, b n lính đang làm ườ ệ ổ ế ả ộ ỉ ỉ ư ở ắ ọnhi u vi c khác nhau, m t s thu d n chăn màn, m t s đi r a m t. Tên đ i ng i bàn làm vi c; vũ khí v n còn trênề ệ ộ ố ọ ộ ố ử ặ ộ ồ ở ệ ẫ giá đ súng, trong đó b n kh u đã b Vi t Minh l y ngay l i vào. Thu S n chĩa kh u ti u liên vào tên đ i. B t ng ể ố ẩ ị ệ ấ ở ố ơ ẩ ể ộ ấ ờtên đ i đ nh đ t tay vào kh u súng c a h n đ t trên bàn, nh ng tr c khi h n có th i gian làm vi c đó thì đã b h . ộ ị ặ ẩ ủ ắ ặ ư ướ ắ ờ ệ ị ạNhóm đang nói chuy n l i vào vô hi u lính gác, b n lính trong đ n r t ho ng h t. M i vi c di n ra r t nhanh. Ba ệ ở ố ệ ọ ồ ấ ả ố ọ ệ ễ ấtên lính li u ch t ch ng c đ u b tiêu di t. Ba du kích ng i Tày đ c c đ n gi i thích. Tù binh r t ng c nhiên khi ề ế ố ự ề ị ệ ườ ượ ử ế ả ấ ạth y các n chi n sĩ vai mang súng, l ng đeo đ n, nói năng l u loát, gi i thích cho h hi u ch tr ng chính sách c aấ ữ ế ư ạ ư ả ọ ể ủ ươ ủ Vi t Minh. Đa ph n tù binh xin đ c tr v quê, h đ c tr l i quân trang.ệ ầ ượ ở ề ọ ượ ả ạHai m i phút sau, đ i l i ra đi sau m t cu c gi i thích nhanh cho dân làng mà h ph i ngăn không cho đi theo đ i.ươ ộ ạ ộ ộ ả ọ ả ộĐ n t i, toàn đ i v t qua qu c l 3A (Cao B ng - Nguyên Bình) và đi vào vùng r ng núi đá vôi Gia B ng. C ngày, ế ố ộ ượ ố ộ ằ ừ ằ ảanh em ch ăn m t b a c m, nh ng v n c g ng đi liên t c không ngh . M t đ i viên đã t ng k t thành m t câu hài ỉ ộ ữ ơ ư ẫ ố ắ ụ ỉ ộ ộ ổ ế ộh c: “Quân cách m ng chúng tôi ăn thì m i ngày m t b a, đánh thì m i ngày hai tr n”. Đ i đi c đêm trong r ng, ướ ạ ỗ ộ ữ ỗ ậ ộ ả ừđ n t n Lũng D , m t b n c a đ ng bào Mông, gi a khu du kích Thi n Thu t (tên c a m t chí sĩ kháng Pháp đ ng ế ậ ẻ ộ ả ủ ồ ữ ệ ậ ủ ộ ở ồ

b ng sông H ng khi Pháp chi m B c Kỳ trong nh ng năm 1880). Khu du kích n m trong m t lòng ch o khá r ng, ằ ồ ế ắ ữ ằ ộ ả ộbao quanh là nh ng vách đá tai mèo hi m tr , m t thành trì t nhiên th c s . Trong m i ngày t i Lũng D , c đ i ữ ể ở ộ ự ự ự ườ ạ ẻ ả ộngh ng i, ch n ch nh, c ng c l c l ng và hu n luy n thêm. Khi xu t phát, đ i đ c phát tri n thành đ i đ i. M t ỉ ơ ấ ỉ ủ ố ự ượ ấ ệ ấ ộ ượ ể ạ ộ ộb ph nộ ậ  nh do Hoàng Văn Thái ch huy, ph trách công tác tham m uỏ ỉ ụ ư  - tình báo, đi xu ng phía nam ho t đ ng ố ạ ộtuyên truy n, m r ng c s . Đ i b ph n, do Văn ch huy, đi lên phía b c, h ng v đ n Đ ng Mu, ph i đi qua ề ở ộ ơ ở ạ ộ ậ ỉ ắ ướ ề ồ ồ ảTrung Qu c, g n B o L c, cách đ ng phía b c Cao B ng 100 kilômét, trong đó 60 kilômét là đ ng mòn h p và ố ầ ả ạ ườ ở ắ ằ ườ ẹhi m tr . Ho t đ ng c a Vi t Minh còn y u trong vùng đ a hình hi m tr l m ch m đá tai mèo, r ng núi lô nhô, ể ở ạ ộ ủ ệ ế ị ể ở ở ở ừgi ng nh m t v nh H Long trên c n v i đ nh núi Pia O c caoố ư ộ ị ạ ạ ớ ỉ ắ  1931 mét phía nam. Không th đi theo đ ng d , ở ể ườ ễcũng không đi đ c vào ban ngày, c đ i đi liên t c, theo nhi u đi m, có khi l i ph i đi xu ng thung lũng và im l ng ượ ả ộ ụ ề ể ạ ả ố ặv t qua nh ng đi m gác c a đ ch, trong ti ng tr ng c a lính gác đêm. Đ n Đ ng Mu đ c xây d ng r t kiên c ượ ữ ể ủ ị ế ố ủ ồ ồ ượ ự ấ ốtrên m t ng n đ i cao vì ph i th ng xuyên đ i phó v i b n ph t phía Trung Qu c. Quân lính trong đ n có h n 40 ộ ọ ồ ả ườ ố ớ ọ ỉ ừ ố ồ ơlính kh đ , do ba tên sĩ quan Pháp ch huy. Đ n có nhi u lô c t, t ng dày có l châu mai, giao thông hào và dây ố ỏ ỉ ồ ề ố ườ ỗthép gai bao b c xung quanh. Không th s d ng cách c i trangọ ể ử ụ ả  đ t nh p đ n, ch còn cách v t t ng đ t nh p và ộ ậ ồ ỉ ượ ườ ộ ậkêu g i quân bên trong đ u hàng. Đ i chia thành b n t , xu t phát trong đêm, leo lên đ i và v t hàng rào dây thép ọ ầ ộ ố ổ ấ ồ ượgai. Đ i đang đ t nh p thì b đ ch h i:ộ ộ ậ ị ị ỏ- Ai?Tình hu ng này n m ngoài d ki n.ố ằ ự ế- Chúng tôi là Vi t Minh đ n l y súng c a Tây, không đánh các anh em.ệ ế ấ ủM t qu l u đ n và m t lo t đ n n vang. T 23 gi đ n 2 gi sáng, bên trong đ n, hai đ i đã vào đ c và b n nhauộ ả ự ạ ộ ạ ạ ổ ừ ờ ế ờ ồ ộ ượ ắ v i đ ch d d i. Vi t Minh v a b n v a hát đ đ ng viên khí th chi n đ u và báo hi u cho các chi n sĩ liên l c. Tuy ớ ị ữ ộ ệ ừ ắ ừ ể ộ ế ế ấ ệ ế ạnhiên, h l i làm l v trí chi n đ u, khi n quân đ ch t p trung h a l c b n t i. Đ n r ng sáng, ban ch huy h l nh ọ ạ ộ ị ế ấ ế ị ậ ỏ ự ắ ớ ế ạ ỉ ạ ệrút kh i đ n. Đ i m t m t ti u đ i tr ng, thu năm súng tr ng mousqueton và m t s đ n, b t b n tù binh. Các tù ỏ ồ ộ ấ ộ ể ộ ưở ườ ộ ố ạ ắ ốbinh này khai đ n đã trong tình tr ng báo đ ng.ồ ạ ộM t cu c hành quân m i l i b t đ u, m i ng i v a đi v a ngh d c đ ng và ăn c m n m. Sau khi ngh ng i, đ i ộ ộ ớ ạ ắ ầ ọ ườ ừ ừ ỉ ọ ườ ơ ắ ỉ ơ ộc n th n xóa m i d u v t nh nh t, t nh ng chi c lá gói th c ăn đ n h t c m r i xu ng đ t vì chúng có th đ l ẩ ậ ọ ấ ế ỏ ấ ừ ữ ế ứ ế ạ ơ ơ ố ấ ể ể ộd u v t. R i c đ i l i lên đ ng. Đ n vùng an toàn h n, các chi n sĩ t n ra thành nh ng đ i nh đi vào b n đ ấ ế ồ ả ộ ạ ườ ế ơ ế ả ữ ộ ỏ ả ểtuyên truy n. T i Nà Ng n, h có đ c thành qu đ u tiên: thu 16 súng tr ng và nhi u tù binh. Nh ng bây gi , vi cề ạ ầ ọ ượ ả ầ ườ ề ư ờ ệ c n u tiên là tuyên truy n. H Chí Minh đã nh c đi nh c l i đi u này: “Chính tr tr ng h n quân s , vũ trang tuyên ầ ư ề ồ ắ ắ ạ ề ị ọ ơ ựtruy n tr ng h n tác chi n”.ề ọ ơ ế“M t chi n th ng ch đ c 100 ng i bi t sẽ ch tác đ ng đ nộ ế ắ ỉ ượ ườ ế ỉ ộ ế  100 ng i; nh ng n u ta cho 1000 ng i bi t, thì ườ ư ế ườ ếcũng nh taư  đã mang v 10 chi n th ng khác ho c m t chi n th ng l n h nề ế ắ ặ ộ ế ắ ớ ơ  10 l n”. Ng i sau này vi t lên nh ng ầ ườ ế ữdòng này chính là Văn, mà Đ i Vi t Nam tuyên truy n gi i phóng quân c a ông v a có nh ng tr n t n công đ u tiên. ộ ệ ề ả ủ ừ ữ ậ ấ ầSáu tháng sau, ông đ c c th gi i bi t đ n v i tên th t Võ Nguyên Giáp.ượ ả ế ớ ế ế ớ ậ

Chàng sinh viên, th y giáo d y s và ng i chi n sĩ ầ ạ ử ườ ếcách m ngạSinh An Xá, t nh Qu ng Bình vào năm 1910[1], Giáp lúc nh s ng m t vùng đ ng b ng nh h p ven bi n mi n ở ỉ ả ỏ ố ở ộ ồ ằ ỏ ẹ ể ềTrung phía b c vĩ tuy n 17. N i đây t th k XI là bàn đ p c a cu c nam ti n không gì ngăn n i c a dân t c Vi t ắ ế ơ ừ ế ỷ ạ ủ ộ ế ổ ủ ộ ệNam. Ông đã l n lên m t vùng đ t h p vào b c nh t c a Vi t Nam, có nh ng cánh đ ng lúa n c k p gi a m t ớ ở ộ ấ ẹ ậ ấ ủ ệ ữ ồ ướ ẹ ữ ộbên là nh ng c n cát tr ng xóa mênh mông ch y d c b bi n và bên kia là nh ng m m núi xanh tr tr i trong dãy ữ ồ ắ ạ ọ ờ ể ữ ỏ ơ ụHoành S n u n l n gi a nh ng cánh r ng r m, n i đây vào mùa hè nh ng c n gió tây khô rát g i là gió Lào t l c ơ ố ượ ữ ữ ừ ậ ơ ữ ơ ọ ừ ụđ a Nam Á nóng b ng th i ra bi n.ị ỏ ổ ể[1] Theo xác nh n c a gia đình, Đ i t ng Võ Nguyên Giáp sinh ngày 25/8/1911. (Ghi chú c a Văn phòng Đ i t ng ậ ủ ạ ướ ủ ạ ướVõ Nguyên Giáp - VPĐT).C bà thân sinh, nh ng hôm không b n vi c đ ng áng thì c m c i bên khung c i. Còn c ông là m t nông dân có h c ụ ữ ậ ệ ồ ặ ụ ử ụ ộ ọth c t cày c y ru ng nhà, và truy n l i cho c u bé Giáp ch nghĩa, v n tri th c và tình yêu quê h ng đ t n c. ứ ự ấ ộ ề ạ ậ ữ ố ứ ươ ấ ướĐ i v i nh ng ai hi u bi t thì m i t c đ t đây đ u mang m t ch ng tích l ch s . Phía b c t nh là đ ng Phong Nha ố ớ ữ ể ế ỗ ấ ấ ở ề ộ ứ ị ử ắ ỉ ộsâu hút, thu hút nhi u khách hành h ng đ n c u nguy n tr c m t bàn th còn sót l i c a ng i Chăm, bên c nh ề ươ ế ầ ệ ướ ộ ờ ạ ủ ườ ạnh ng nhũ đá lung linh d i ánh sáng khi m khi t t c a đ ng r i vào. Trên b bi n, Đèo Ngang hùng vĩ n m án ữ ướ ờ ỏ ừ ử ộ ọ ờ ể ằng bi n, n i đây Bà Huy n Thanh Quan, n thi sĩ c a th k XVIII t ng ca ng i vào m t bu i chi u tà: “Nh n c ữ ể ơ ệ ữ ủ ế ỷ ừ ợ ộ ổ ề ớ ướđau lòng con cu c cu c”. C u bé Giáp tuy tu i u th cũng đã hi u r ng n tác gi khi nói đ n con cu c cu c là nói ố ố ậ ở ổ ấ ơ ể ằ ữ ả ế ố ốđ n non sông đ t n c vì ti ng con chim cu c theo âm Hán Vi t đ ng âm v i ti ng qu c có nghĩa là đ t n c quê ế ấ ướ ế ố ệ ồ ớ ế ố ấ ướh ng.ươCách làng An Xá m t quãng ng n, còn sót l i di tích c a thành lũy do nhà quân s kiêm th y giáo d y ch Nho, Đào ộ ắ ạ ủ ự ầ ạ ữDuy T , tác gi cu n H tr ng khu c (Bí quy t phép dùng binh) - m t cu n sách giáo khoa d y ngh thu t quân ừ ả ố ổ ướ ơ ế ộ ố ạ ệ ậs cho các t ng lĩnh th i b y gi - xây d ng vào cu i th k XVII đ c ng i dânự ướ ờ ấ ờ ự ố ế ỷ ượ ườ  vùng này truy n t ng là lũy Th y.ề ụ ầ 25 năm tr c khi c u bé Giáp ra đ i, toàn b vùng đ t Qu ng Bình này t ng là đ a bàn ho t đ ng c a nghĩa quân ướ ậ ờ ộ ấ ả ừ ị ạ ộ ủC n V ng, h ng ng l i kêu g i ch ng Pháp c a vua Hàm Nghi. phía b c, trong t nh k bên cũng có m t văn ầ ươ ưở ứ ờ ọ ố ủ Ở ắ ỉ ế ộthân là c Phan Đình Phùng đã xây d ng căn c kháng chi n trên núi V Quang trong m i năm và đ n năm 1910, ụ ự ứ ế ụ ườ ếm t toán nghĩa quân còn v đ ng b ng quyên góp l ng th c và gây quỹ ng h kháng chi n ch ng Tây. Nh ng sau ộ ề ồ ằ ươ ự ủ ộ ế ố ưnăm 1919, d ng nh quá kh v vang y đã vĩnh vi n h t th i, không có gì c ng l i đ c. Ng i ta b c vào m t ườ ư ứ ẻ ấ ễ ế ờ ưỡ ạ ượ ườ ướ ộth i đ i m i, bút lông m m m i đã nh ng ch cho bút s t v a vi t v a phát ra ti ng cót két c a hãng Sergent-ờ ạ ớ ề ạ ườ ỗ ắ ừ ế ừ ế ủMajor t ph ng Tây đem t i.ừ ươ ớNăm 1923, c u bé Giáp t m bi t cha m già vào Hu , c đô c a tri u đình nhà Nguy n x a, cách nhà 150 kilômét, đậ ạ ệ ẹ ế ố ủ ề ễ ư ể h c tr ng Qu c h c. Vào th i đó, các tr ng h c t b c trung h c tr lên đ u đ t các thành ph , th xã và đô ọ ở ườ ố ọ ờ ườ ọ ừ ậ ọ ở ề ặ ở ố ịth l n, và đ c “chính tr hóa” m t cách khác th ng. H c sinh không n ào, hi u đ ngị ớ ượ ị ộ ườ ọ ồ ế ộ  mà r t chăm ch đèn sách. ấ ỉ Ởl p, các cô c u im l ng, ng i nghiêm ch nh nghe l i th y gi ng hay ghi ghi chép chép, ch còn nghe đ c ti ng ru i ớ ậ ặ ồ ỉ ờ ầ ả ỉ ượ ế ồbay qua bay l i. M t s c h c đ sau này ra làm quan. Nhi u ng i khác c t sao sau này nên ng i, đ “c u n c, ạ ộ ố ố ọ ể ề ườ ố ườ ể ứ ướđánh gi c ngo i xâm”, “canh tân đ t n c”. Nh ng ý nghĩ t t đ p này ám nh tâm trí nh ng con ng i tr tu i. Đi ặ ạ ấ ướ ữ ố ẹ ả ữ ườ ẻ ổđâu cũng th y nh ng nhóm nh ra đ i mà trong bu i l gia nh p, các c u “th đ u tranh, hy sinh đ n cùng cho s ấ ữ ỏ ờ ổ ễ ậ ậ ề ấ ế ựnghi p”.ệNg i ta xì xào, bàn tán v con ng i có s c h p d n kỳ l mang tên Nguy n Ái Qu c (sau này đ i tên là H Chí ườ ề ườ ứ ấ ẫ ạ ễ ố ổ ồMinh), tác gi áng văn đ kích n i ti ng có t a đ : B n án ch đ th c dân Pháp, cùng v i nh ng ng i cùng chí ả ả ổ ế ự ề ả ế ộ ự ớ ữ ườh ng đang ho t đ ng t i n c Nga Xô vi t. Ng i ta đ a cho Giáp m t b n và anh đã đ c say s a. Báo chí th c dân ướ ạ ộ ạ ướ ế ườ ư ộ ả ọ ư ựđã dành toàn b ph ng ti n tuyên truy n t t nh t đ vu cáo nh ng ng i Bôn-sê-vích, th m chí có nh ng ng i cóộ ươ ệ ề ố ấ ể ữ ườ ậ ữ ườ xu h ng ôn hòa, ch đ a ra nh ng đ ngh c i cách xã h i khiêm t n nh t cũng b chúng gán cho cái tên Bôn-sê-vích.ướ ỉ ư ữ ề ị ả ộ ố ấ ịAnh h c trò trung h c Võ Nguyên Giáp đ c bi t say mê các môn l ch s , đ a lý và v t lý. Anh ch r i sách v khi b n ọ ọ ặ ệ ị ử ị ậ ỉ ờ ở ậđ n d nh ng cu c th o lu n sôi n i v các đ tài liên quan đ n l ch s n c nhà. Khi 14, 15 tu i đ i anh đã có ế ự ữ ộ ả ậ ổ ề ề ế ị ử ướ ổ ờnh ng b c ngo t có tính quy t đ nh c cu c đ i anh sau này.ữ ướ ặ ế ị ả ộ ờNăm 1924, Toàn quy n Đông D ng Merlin tích c c phá h y nh ng gì mà nh ng ng i ti n nhi m c a ông là Albert ề ươ ự ủ ữ ữ ườ ề ệ ủSarraut và Maurice Long đã b c đ u xây d ng cho cái g i là t do, bác ái Đông D ng. Merlin ch tr ng thanh ướ ầ ự ọ ự ở ươ ủ ươniên Đông D ng ch nên h c đ n b c trung h c r i đi làm, không nên h c lên đ i h c, nh t là sang Pháp du h c vì ươ ỉ ọ ế ậ ọ ồ ọ ạ ọ ấ ọông ta cho r ng h sang chính qu c sẽ b nh h ng ch nghĩa nhân quy n t do c a n c Pháp, sẽ tr thành nh ngằ ọ ố ị ả ưở ủ ề ự ủ ướ ở ữ ph n t ch ng Pháp. Tuy nhiên, vào nămầ ử ố  1925, kho ng 400 thanh niên Vi t đi lén trên các tàu bi n đã t iả ệ ể ớ  Marseille (Pháp).

Không ý th c đ c các m i hi m nguy đó, Ph Toàn quy n Đông D ng l i d ng lúc vua Kh i Đ nh băng hà đã bu c ứ ượ ố ể ủ ề ươ ợ ụ ả ị ộH i đ ng Ph Chính thông qua trong phiên h p ngày 6 tháng 11ộ ồ ụ ọ  năm 1925 m t đ o d thu h p quy n hành c a nhà ộ ạ ụ ẹ ề ủvua nay ch gi i h n trong nh ng ch c trách thu n túy l nghi, ban s c cho các th n thành hoàng làng. Ngay c vi c ỉ ớ ạ ữ ứ ầ ễ ắ ầ ả ệtuy n d ng và b nhi m quan ch c giúp vi c cho nhà vua cũng thu c quy n c a Khâm s Pháp. Chính quy n thu c ể ụ ổ ệ ứ ệ ộ ề ủ ứ ề ộđ a đã nhanh chóng c t g n cái cành cây m ng manh, v n v n là ch d a đ cai tr dân b n x , nh v y s s p đ ị ắ ọ ỏ ố ẫ ỗ ự ể ị ả ứ ư ậ ự ụ ổc a ch đ th c dân ch ng còn bao xa.ủ ế ộ ự ẳTrong nh ng đi u ki n y, có gì đáng ng c nhiên khi ng i ta ngày càng h ng v “nh ng ng i Pháp v ” nh ữ ề ệ ấ ạ ườ ướ ề ữ ườ ở ề ưPhan Văn Tr ng, Nguy n An Ninh, nh ng nhà lu n chi n n y l a Sài Gòn b t đ u truy n bá nh ng t t ng l t ườ ễ ữ ậ ế ả ử ở ắ ầ ề ữ ư ưở ậđ do nh ng cây bút già d n vi t trên các t báo b ng ti ng Pháp. Năm 1925, m t nhà văn có tên là Malraux đã ph n ổ ữ ặ ế ờ ằ ế ộ ảánh tình tr ng này trên t p chí Indochine (Đông D ng): “M t tin đ n lan truy n kh p n i trong x An Nam v m i ạ ạ ươ ộ ồ ề ắ ơ ứ ề ốlo ng i r ng m i s căm gi n, oán thù t n mát lâu nay đã đ c t p h p l i đ có th tr thành m t s bùng n , n u ạ ằ ọ ự ậ ả ượ ậ ợ ạ ể ể ở ộ ự ổ ếcác ngài không đ phòng, khác nào cánh đ ng vào v g t.”ề ồ ụ ặTh c v y, m t hành đ ng m nh mẽ v a xu t hi n l i. Ngàyự ậ ộ ộ ạ ừ ấ ệ ạ  24 tháng 6 năm 1924, vào 8 gi 30 phút t i t i tô gi i ờ ố ạ ớAnh - Pháp Qu ng Châu, ng i ta t ch c khách s n Victoria ti c m ng Toàn quy n Merlin v a k t thúc chuy n ở ả ườ ổ ứ ở ạ ệ ừ ề ừ ế ếđi thăm các n c Đông Á v thì m t ng i Vi t Nam tr tu i li ng qua c a s phòng ti c m t trái l u đ n đ c ướ ề ộ ườ ệ ẻ ổ ệ ử ổ ệ ộ ự ạ ượng y trang trong m t chi c máy nh. L u đ n n làm năm ng i thi t m ng, trong đó ba ng i ch t ngay t i ch , ụ ộ ế ả ự ạ ổ ườ ệ ạ ườ ế ạ ỗnh ng Merlin thoát ch t. V m u sát này đã gây ti ng vang l n trong toàn Đông D ng làm th c t nh “h n n c”, ư ế ụ ư ế ớ ươ ứ ỉ ồ ướnh t là trong đám thanh niên h c sinh. T i Qu ng Châu, nhà đ ng c c Trung Hoa Qu c dân Đ ng đã d ng bia l u ấ ọ ạ ả ươ ụ ố ả ự ưdanh Ph m H ng Thái, ng i ch m u trong v này, đ i di n v i đài t ng ni m các anh hùng c a cách m ng ạ ồ ườ ủ ư ụ ố ệ ớ ưở ệ ủ ạTrung Hoa. Trong nh ng năm ti p theo, bia li t sỹ Ph m H ng Thái tr thành n i hành h ng chính tr c a nh ng ữ ế ệ ạ ồ ở ơ ươ ị ủ ững i Vi t Nam l u vong.ườ ệ ưM t năm sau s ki n ch n đ ng này, m t cu c truy lùng c a c nh sát, v kỹ thu t thì khá thành công nh ng v ộ ự ệ ấ ộ ộ ộ ủ ả ề ậ ư ềchính tr thì l i là m t ch tr ng r t d , đã gây nên s ph n đ i kh p n i. Tháng 6 năm 1925, ngay l i ra c a nhà ị ạ ộ ủ ươ ấ ở ự ả ố ắ ơ ở ố ủga Th ng H i, c nhượ ả ả  sát Pháp b t cóc nhà yêu n c Phan B i Châu đang l u vong t i Trung Qu c và s p đi g p ắ ướ ộ ư ạ ố ắ ặNguy n Ái Qu c m i đ n Qu ng Châu, cùng v i Borodine t Matxc va.ễ ố ớ ế ả ớ ừ ơVi c k t án t hình nhà yêu n c kỳ c u đ c t t c m i ng i kính tr ng đã gây nên m t phong trào r ng l n đòi ệ ế ử ướ ự ượ ấ ả ọ ườ ọ ộ ộ ớân xá cho Phan B i Châu. Cu i năm 1925, Phan B i Châu đ c Toàn quy n Varenne ân xá nh ng qu n thúc t i nhà ộ ố ộ ượ ề ư ả ạ ởHu . Ông s ng nh ng ngày cu i đ i t i ngôi nhà đ n s bên b sông H ng. Trên m t t báo đ a ph ng, nhà nho ế ố ữ ố ờ ạ ơ ơ ờ ươ ộ ờ ị ươHuỳnh Thúc Kháng, v a mãn h n tù 13 năm (t 1908 đ n 1921) t i Côn Đ o, đã nói đ n nh ng tình c m c a các ừ ạ ừ ế ạ ả ế ữ ả ủt ng l p nhân dân đ i v i nhà yêu n c h Phan.ầ ớ ố ớ ướ ọGiáp tích c c tham gia các phong trào này v i thanh niên các tr ng. Tháng 3 năm 1926, Phan Chu Trinh t th . C làự ớ ườ ạ ế ụ ng i đã ch u án tù đày nhà tù Côn Đ o ch vì đòi th c hi n nh ng bi n pháp canh tân, c p ti n t đ u th k . Cái ườ ị ở ả ỉ ự ệ ữ ệ ấ ế ừ ầ ế ỷch t c a Phan Chu Trinh khi n phong trào b t mãn v i chính sách thu c đ a l i bùng lên. T i t t c các thành ph , ế ủ ế ấ ớ ộ ị ạ ạ ấ ả ốt Sài Gòn đ n Hà N i, thanh niên h c sinh bãi khóa, m c đ tang, t ch c l truy đi u Phan Chu Trinh. Chính quy n ừ ế ộ ọ ặ ồ ổ ứ ễ ệ ềthu c đ a hi u rõ ý nghĩa c a phong trào tôn vinh nhà yêu n c Phan Chu Trinh, đã đu i h c nh ng “ng i c m đ u ộ ị ể ủ ướ ổ ọ ữ ườ ầ ầphong trào”. T i Hu , Giáp đã b theo dõi t lâu và cũng n m trong s này[2].ạ ế ị ừ ằ ố[2] Võ Nguyên Giáp b đu i h c vì t ch c bi u tình bãi khóa ph n đ i Ban giám hi u nhà tr ng đu i anh Nguy n ị ổ ọ ổ ứ ể ả ố ệ ườ ổ ễChí Di u (VPĐT).ểD ng nh k t th i gian này, Giáp đã gia nh p Đ ng Tân Vi t[3], m t chính đ ng ho t đ ng bí m t ch tr ng ườ ư ể ừ ờ ậ ả ệ ộ ả ạ ộ ậ ủ ươb o đ ng và ch u nh h ng sâu s c c a nh ng ng i mác-xít. Giáp quay v An Xá, trong b ng đã nghĩ đ n vi c ạ ộ ị ả ưở ắ ủ ữ ườ ề ụ ế ệxu t d ng sang Trung Qu c đ gia nh p Vi t Nam thanh niên cách m ng đ ng chí h i do Nguy n Ái Qu c thành ấ ươ ố ể ậ ệ ạ ồ ộ ễ ốl p Qu ng Châu. Ý đ nh này không thành, Giáp quay l i Hu không ph i đ đi h c mà đ ho t đ ng nh m t chi n ậ ở ả ị ạ ế ả ể ọ ể ạ ộ ư ộ ếsĩ cách m ng và có quan h m t thi t v i nh ng ng i thân c n c a Huỳnh Thúc Kháng.ạ ệ ậ ế ớ ữ ườ ậ ủ[3] Năm 1928, Võ Nguyên giáp đ c k t n p vào Đ ng Tân Vi t (BT).ượ ế ạ ả ệTình hình ti p t c căng th ng, Vi t Nam Qu c dân Đ ng, m t nhóm có khuynh h ng dân t c ch nghĩa trên m t ế ụ ẳ ệ ố ả ộ ướ ộ ủ ộn n t ng m nh t theo ch nghĩa Tam dân c a Tôn D t Tiên, ch tr ng ti n hành kh i nghĩa. T năm 1927, nhóm ề ả ờ ạ ủ ủ ậ ủ ươ ế ở ừnày có nh h ng trong gi i trí th c và b t đ u gây c s trong hàng ngũ binh lính c a quân đ i thu c đ a đ t ả ưở ớ ứ ắ ầ ơ ở ủ ộ ộ ị ể ổch c n i gián.ứ ộTrong năm 1929, t t c các chi b c a Thanh niên [vi t t t c a Vi t Nam thanh niên cách m ng đ ng chí h i] và Tân ấ ả ộ ủ ế ắ ủ ệ ạ ồ ộVi t b ng nhiên ng sang ch nghĩa c ng s n và “đi vô s n hóa” (t c là xin vào làm trong nhà máy, x ng th đ g nệ ỗ ả ủ ộ ả ả ứ ưở ợ ể ầ gũi công nhân, t c i t o mình và tuyên truy n ch nghĩa c ng s n). Nh ng v đình công, xô xát và c m u sát ngày ự ả ạ ề ủ ộ ả ữ ụ ả ưcàng gia tăng và tháng 2 năm 1930, n ra v binh bi n c a lính kh đ đóng Yên Bái theo ch tr ng do Vi t Nam ổ ụ ế ủ ố ỏ ở ủ ươ ệQu c dân Đ ng đ xu t, đ ng th i m t lo t các v b o đ ng đ a ph ng cũng x y ra ngoài rìa mi n châu th sôngố ả ề ấ ồ ờ ộ ạ ụ ạ ộ ị ươ ả ở ề ổ H ng cho đ n g n H i Phòng. Phong trào b đàn áp, nh ng ngay sau đó m t cu c đình công n ra Vinh ngày 1 ồ ế ầ ả ị ư ộ ộ ổ ở

tháng 5. Quay v làng, nh ng công nhân đã khuy n khích nông dân t ch c bi u tình, ng i đi đ u c m c đ , ti n ề ữ ế ổ ứ ể ườ ầ ầ ờ ỏ ếvào các th xã, huy n, t nh l .ị ệ ỉ ỵB t đ u nhen nhóm t hai t nh Ngh An và Hà Tĩnh, các Xô vi t đ a ph ng đã đ c thành l p n m ngoài t m ki m ắ ầ ừ ỉ ệ ế ị ươ ượ ậ ằ ầ ểsoát c a chính quy n thu c đ a, phong trào lan r ng ra các n i nh v t d u loang. Toàn b nông thôn Nam Kỳ cũng ủ ề ộ ị ộ ơ ư ế ầ ộnh Qu ng Ngãi, phía nam Hu , c Thái Bình phía nam châu th sông H ng B c Kỳ r c r ch kh i nghĩa. Chính ư ả ế ả ổ ồ ở ắ ụ ị ởquy n thu c đ a phái lính lê d ng v hai t nh Ngh An và Hà Tĩnh đ ti n hành chi n d ch “bình đ nh” các làng kh iề ộ ị ươ ề ỉ ệ ể ế ế ị ị ở nghĩa. Các n i khác trong di n tình nghi cũng b tr n áp. T i Hu , Giáp tham gia các phong trào ng h và quyên góp ơ ệ ị ấ ạ ế ủ ộgiúp nh ng ng i b b t giam trong các nhà tù. Trong m t v u đ v i m t ng i Pháp, Giáp b b t, b k t án ba ữ ườ ị ắ ộ ụ ẩ ả ớ ộ ườ ị ắ ị ếnăm tù giam t i nhà tù Lao B o thu c t nh Qu ng Tr [4], giáp biên gi i Lào. nhà tù này nhi u ph m nhân ạ ả ộ ỉ ả ị ớ Ở ề ạkhông ch u n i ch đ tra t n c a b n cai ng c l i thêm khí h u kh c nghi t nên ch t r t nhi u. Tháng 9 năm 1915, ị ổ ế ộ ấ ủ ọ ụ ạ ậ ắ ệ ế ấ ề35 tù chính tr n i d y đ t nhà giam và b tr n. Không lâu tr c khi ph m nhân tr Võ Nguyên Giáp b gi i đ n Lao ị ổ ậ ố ỏ ố ướ ạ ẻ ị ả ếB o, t i đây đã x y ra m t v binh bi n, trong đó Nguy n Sĩ Sách, m t trong nh ng lãnh đ o Đ ng C ng s n đã b ả ạ ả ộ ụ ế ễ ộ ữ ạ ả ộ ả ịđánh ch t.ế[4] Võ Nguyên Giáp b giam nhà lao Th a Ph , Hu , ch không ph i Lao B oị ở ừ ủ ế ứ ả ở ả  (VPĐT).M t s can thi p đúng lúc c a quan cai tr Marty đã đ a Giáp ra kh i tr i giam Lao B o tr c khi mãn h n tù. Là m tộ ự ệ ủ ị ư ỏ ạ ả ướ ạ ộ chuyên gia và khá l c lõi kinh nghi m trong ngành an ninh, l i có đ u óc sáng su t đáng g m, h n ông ta cho r ng ọ ệ ạ ầ ố ờ ẳ ằkhông nên đ Giáp b giam lâu trong tù, n i đây chàng thanh niên sôi s c ý chí cách m ng này ch c ch n sẽ tr ng ể ị ơ ụ ạ ắ ắ ưởthành thêm do đ c ti p xúc v i các chính tr ph m khác, sau này có th tr thành m t k thù không đ i tr i chung ượ ế ớ ị ạ ể ở ộ ẻ ộ ờc a chính quy n th c dân, cho nên t t h n là t o đi u ki n cho anh ta h c thành tài và anh ta sẽ khôn ngoan, d b o ủ ề ự ố ơ ạ ề ệ ọ ễ ảh n. Có th đây không ph i là tr ng h p duy nh t đ thu ph c. Sau đó, t thân ph n tù kh sai, Giáp tr thành h c ơ ể ả ườ ợ ấ ể ụ ừ ậ ổ ở ọsinh Tr ng Trung h c Albert Sarraut, m t tr ng h c t t nh t thu c đ a, th c t là dành riêng cho con em ng i ườ ọ ộ ườ ọ ố ấ ở ộ ị ự ế ườPháp và s ít quan l i hay công ch c cao c p ng i Vi t đ c u đãi đ c bi t. Marty đã m c sai l m l n nh t trong ố ạ ứ ấ ườ ệ ượ ư ặ ệ ắ ầ ớ ấcu c đ i hành ngh m t thám c a mình.ộ ờ ề ậ ủSau khi đ tú tài tri t h c năm 1934, Giáp ghi tên vào h c tr ng lu t. V a đi h c đ i h c, chàng sinh viên Giáp v a ỗ ế ọ ọ ườ ậ ừ ọ ạ ọ ừxin làm giáo viên Tr ng t th c Thăng Long đ ki m s ng. Tr ng Thăng Long[5] tr thành v n m th c th ườ ư ụ ể ế ố ườ ở ườ ươ ự ụnh ng h t gi ng cách m ng c a Vi t Nam, có nh ng h c sinh sau này là nh ngữ ạ ố ạ ủ ệ ữ ọ ữ  nhà cách m ng xu t s c nh Lê Đ c ạ ấ ắ ư ứTh [6], nhà th ng thuy t v hòa bình t i H i ngh Paris v Vi t Nam, Nguy n Thành Lê, ng i phát ngôn t i H i ọ ươ ế ề ạ ộ ị ề ệ ễ ườ ạ ộngh Paris, t ng Lê Quang Đ o, nhà quân s l i l c tr thành Ch t ch Qu c h i, Nguy n Lam, Phó th t ng, Ch ị ướ ạ ự ỗ ạ ở ủ ị ố ộ ễ ủ ướ ủnhi m y ban K ho ch nhà n c.ệ Ủ ế ạ ướ[5] Tr ng t th c Thăng Long là ti n thân c a tr ng Trung h c C s Thăng Long ngày nay. Năm 1934, Hoàng ườ ư ụ ề ủ ườ ọ ơ ởMinh Giám cùng v i m t s nhà trí th c đ ng th i nh Phan Thanh, Đ ng Thai Mai, Đ ng Vũ Xích, Ph m H u Ninh, ớ ộ ố ứ ươ ờ ư ặ ặ ạ ữNguy n Cao Luy n, Nguy n D ng... thành l p “H i m mang n n t th c”, m t năm sau l p lên Tr ng t th c ễ ệ ễ ươ ậ ộ ở ề ư ụ ộ ậ ườ ư ụThăng Long v i m c đích truy n bá ki n th c cho c ng đ ng và tuyên truy n lòng yêu n c, th ng dân và căm thù ớ ụ ề ế ứ ộ ồ ề ướ ươth c dân Pháp xâm l c. Năm 1945, th c dân Pháp đã bu c tr ng ph i đóng c a do nh ng nh h ng c a tr ng ự ượ ự ộ ườ ả ử ữ ả ưở ủ ườđ n phong trào yêu n c ngày càng m nh (BT).ế ướ ạ[6] Lê Đ c Th không h c tr ng Thăng Long (VPĐT).ứ ọ ọ ở ườT i tr ng lu t, Giáp h c xu t s c t t c các môn, nh ng môn h c anh thích nh t là kinh t chính tr . Năm 1937, anhạ ườ ậ ọ ấ ắ ấ ả ư ọ ấ ế ị b tr t trong kỳ thi v n đáp, tuy bài vi t c a anh đ t k t qu xu t s c, anh đã to ti ng v i th y giám kh o. Giáo s ị ượ ấ ế ủ ạ ế ả ấ ắ ế ớ ầ ả ưPirou m i Paris sang nh n th y Giáp là m t trong nh ng sinh viên có tri n v ng, có th ti p thu t t b t c môn ớ ở ậ ấ ộ ữ ể ọ ể ế ố ấ ứh c nào, nên mu n g i anh sang Pháp h c, tách kh i môi tr ng thu c đ a. Ông ng ý xin m t su t h c b ng đi du ọ ố ử ọ ỏ ườ ộ ị ỏ ộ ấ ọ ổh c cho anh. Sau m t th i gian suy nghĩ, anh đã kh c t đ ngh này. Anh tr l i: anh không mu nọ ộ ờ ướ ừ ề ị ả ờ ố  ích k , đ c m tỷ ượ ộ mình h ng may m n và ân hu , b l i b n bèưở ắ ệ ỏ ạ ạ   nhà[7].ở[7] Câu tr l i là: “ma confiction est faite” (tôi đã l a ch n con đ ng c a mình) (VPĐT).ả ờ ự ọ ườ ủTh c ra, Giáp có nh ng ho t đ ng khác, có lẽ đã lôi cu n anh h n là sang Pháp du h c. Lúc này, Giáp ho t đ ng trong ự ữ ạ ộ ố ơ ọ ạ ộChi b Pháp c a Qu c t công nhân[8]. T khi M t tr n bình dân lên c m quy n Pháp, tình hình Đông D ng ộ ủ ố ế ừ ặ ậ ầ ề ở ở ươcũng có ph n d th h n. Nhi u báo chí ti n b xu t b n công khai. Đ ng C ng s n Đông D ng cũng có nh ng t ầ ễ ở ơ ề ế ộ ấ ả ả ộ ả ươ ữ ờbáo in ti ng Pháp, ra công khai. Đó là t Le Travail (Lao đ ng), Notre Voix (Ti ng nói c a chúng ta) trong đó đăng ế ờ ộ ế ủnh ng bài c a Nguy n Ái Qu c t n c ngoài g i v , ký tên P. C. Lin. Lúc này, Nguy n Ái Qu c v a v Diên An, ữ ủ ễ ố ừ ướ ử ề ễ ố ừ ềTrung Qu c sau m t th i gian dài l u trú t i Matxc va.ố ộ ờ ư ạ ơ[8] Sau này là Đ ng Xã h i Pháp (1969) (BT).ả ộCùng v i Tr ng Chinh, Võ Nguyên Giáp vi t cu n sách ti ng Vi t nhan đ V n đ dân cày, xu t b n năm 1937. Giápớ ườ ế ố ế ệ ề ấ ề ấ ả vi t: “V n đ dân cày đáng đ c chúng tôi quan tâm... Đ i v i b n t b n, dân cày ch là nh ng ng i nhà quê u mê, ế ấ ề ượ ố ớ ọ ư ả ỉ ữ ườđ n đ n không đáng đ ng i ta coi tr ng. Tuy nhiên, khi không th ch u đ ng đ c n a, nh ng ng i nhà quê y ầ ộ ể ườ ọ ể ị ự ượ ữ ữ ườ ấđã th c t nh, nhìn th ng vào s v t tr c m t, đ c n t c gi n bùng lên. B c lên vũ đài, h dám đ ng đ u v i b nứ ỉ ẳ ự ậ ướ ắ ể ơ ứ ậ ướ ọ ươ ầ ớ ọ

bóc l t. Lê L i th k XIV đã trông c y vào h đ gi i phóng dân t c. Quang Trung cũng làm nh th khi ph i đánh ộ ợ ở ế ỷ ậ ọ ể ả ộ ư ế ảnhau v i quân Thanh năm 1789”. Cùng v i Ph m Văn Đ ng v a t Côn Đ o tr v sau tám năm tù đày, Tr n Đăng ớ ớ ạ ồ ừ ừ ả ở ề ầNinh, th in - sau này ph trách h u c n trong chi n d ch Đi n Biên Ph - và nhi u ng i khác là nhóm mi n B c ợ ụ ậ ầ ế ị ệ ủ ề ườ ở ề ắthúc đ y cu c v n đ ng tri u t p Đ i h i Đ ng C ng s n Đông D ng. Đ i h i cho phép Đ ng C ng s n ho t đ ng ẩ ộ ậ ộ ệ ậ ạ ộ ả ộ ả ươ ạ ộ ả ộ ả ạ ộbán h p pháp, t ch c nhi u phong trào song song d i nhi u kh u hi u khác nhau nh ng v n che gi u đ c vai ợ ổ ứ ề ướ ề ẩ ệ ư ẫ ấ ượtrò lãnh đ o c a Đ ng. Vào th i gian này, Ban ch p hành Trung ng Đ ng đang mi n Nam, không xa Sài Gòn, do ạ ủ ả ờ ấ ươ ả ở ềLê H ng Phong làm T ng bí th (sau này hy sinh t i nhà tù, sau kh i nghĩa Nam Kỳồ ổ ư ạ ở  năm 1940). T Nam ra B c, ừ ắnh ng cu c ti p xúc di n ra th ng xuyên b t ch p khó khăn. Ho t đ ng v a th ng nh t v a song song v i nhau. ữ ộ ế ễ ườ ấ ấ ạ ộ ừ ố ấ ừ ớHai n chi n sĩ đóng vai trò then ch t là hai ch em Nguy n Th Minh Khai và Nguy n Th Quang Thái. Minh Khai đã ữ ế ố ị ễ ị ễ ịtham gia đoàn đ i bi u Đ ng C ng s n Đông D ng t i Đ i h i VII c a Qu c t C ng s n h p Matxc va, là b n ạ ể ả ộ ả ươ ạ ạ ộ ủ ố ế ộ ả ọ ở ơ ạđ i c a Lê H ng Phong và cũng nh ch ng, Minh Khai đã b x b n t i Sài Gòn năm 1940 sau cu c kh i nghĩa Nam ờ ủ ồ ư ồ ị ử ắ ạ ộ ởKỳ b t thành. Giáp đã quen bi t Quang Thái t khi còn cùng đi h c t i tr ng Qu c h c Hu [9], sau đó hai ng i yêu ấ ế ừ ọ ạ ườ ố ọ ế ườnhau và nên v nên ch ng. Ho t đ ng cách m ng khi n h luôn ph i xa nhau nh ng cũng làm h thêm g n bó. H đãợ ồ ạ ộ ạ ế ọ ả ư ọ ắ ọ cùng nhau đem c th xác và tâm h n hi n dâng cho lý t ng. Đ a con đ u lòng c a h là m t bé gái, đ c đ t tên làả ể ồ ế ưở ứ ầ ủ ọ ộ ượ ặ H ng Anh.ồ[9] Nguy n Th Quang Thái h c tr ng Đ ng Khánh, Hu (VPĐT).ễ ị ọ ở ườ ồ ếĐã h c đ c nhi u trong công tác, Đ ng C ng s n t n d ng h t các kh năng ho t đ ng h p pháp nh ng v n gi ọ ượ ề ả ộ ả ậ ụ ế ả ạ ộ ợ ư ẫ ữkín m ng l i bí m t c a mình. Năm 1937, Đ ng t ch c nhi u cu c bãi công trong Nam ngoài B c.ạ ướ ậ ủ ả ổ ứ ề ộ ắToàn b cán b ch ch t c a Đ ng s n sàng chuy n vào bí m t khi kh năng ho t đ ng h p pháp không còn. Tháng ộ ộ ủ ố ủ ả ẵ ể ậ ả ạ ộ ợ9 năm 1939, sau khi ký hi p c Đ c-Xô và Pháp lâm vào vòng chi n, Đ ng rút vào bí m t. Hai tháng sau, Đ ng thànhệ ướ ứ ế ả ậ ả l p M t tr n ph n đ Đông D ng và đ t v n đ gi i phóng dân t c vào ch ng trình ngh s c a Đ ng. Cu c ti p ậ ặ ậ ả ế ươ ặ ấ ề ả ộ ươ ị ự ủ ả ộ ếxúc tr c ti p đ c n i l i v i Nguy n Ái Qu c, lúc này đang t nh Qu ng Tây, mi n Nam Trung Qu c. Tháng 4 năm ự ế ượ ố ạ ớ ễ ố ở ỉ ả ề ố1940, Ban ch p hành Trung ng Đ ng quy t đ nh Võ Nguyên Giáp và Ph m Văn Đ ng bí m t v t biên gi i sang ấ ươ ả ế ị ạ ồ ậ ượ ớTrung Qu c. Giáp vi t: “Tình hình đ i v i chúng tôi không d dàng chút nào. Trong th i gian ho t đ ng ra báo h p ố ế ố ớ ễ ờ ạ ộ ợpháp, chúng đã b trí đ ng dây theo dõi sát chúng tôi. Tuy nhiên ch trong vài ngày, chúng tôi đã chu n b xong m i ố ườ ỉ ẩ ị ọth đ ng th i đ c bi t Hoàng Văn Th sẽ g p tôi m t l n n a tr c ngày lên đ ng”.ứ ồ ờ ượ ế ụ ặ ộ ầ ữ ướ ườKhi Giáp đ n ch h n, Th nói v i Giáp lúc này ta ph i nghĩ đ n vi c phát đ ng phong trào du kích.ế ỗ ẹ ụ ớ ả ế ệ ộM t bu i chi u th Sáu, th y giáo d y l ch s Võ Nguyên Giáp r i kh i căn nhà tr sau khi đ l i cho ông Hi u ộ ổ ề ứ ầ ạ ị ử ờ ỏ ọ ể ạ ệtr ng Tr ng Thăng Long Hoàng Minh Giám (sau này là B tr ng Ngo i giao trong Chính ph H Chí Minh) m t ưở ườ ộ ưở ạ ủ ồ ộb c th xin l i v ng m t trong bu i d y s p t i do tình hình s c kh e không đ c t t sau chuy n v quê thăm nhà ứ ư ỗ ắ ặ ổ ạ ắ ớ ứ ỏ ượ ố ế ềv a qua. Th sẽ đ c g i t b u đi n t i Qu ng Bình. Lúc đó đã 17 gi 30 phút, ch còn b n m i tám ti ng đ ng ừ ư ượ ử ừ ư ệ ạ ả ờ ỉ ố ươ ế ồh n a là đ c tháo cũi x l ng. Giáp đ a m t nhìn l n cu i phong c nh xung quanh. T gi cho đ n khi anh tr l i ồ ữ ượ ổ ồ ư ắ ầ ố ả ừ ờ ế ở ạcó bi t bao dòng n c đã ch y qua chi c c u b c qua sông H ng? Anh đi v phía h Tây, đ u đ ng C Ng , hoa ế ướ ả ế ầ ắ ồ ề ồ ầ ườ ổ ưph ng k t thành m t vòm đ chói d i ánh chi u tà. D i g c cây bên c nh m t ngôi chùa, Thái b con ch a đ y ượ ế ộ ỏ ướ ề ướ ố ạ ộ ế ư ầnăm, đ ng đ i. Giáp d n v c tìm ng i g i con đ đi “ho t đ ng bí m t”, đây cũng là đi u t đáy lòng Thái mong ứ ợ ặ ợ ố ườ ử ể ạ ộ ậ ề ựmu n t lâu. Nh ng tr c gi phút chia tay đau xé lòng, ch quay đ u nhìn ra phía h gi u đôi m t nhòa l . Ch ng ố ừ ư ướ ờ ị ầ ồ ấ ắ ệ ẳm y ch c, ng i liên l c đã gi c đ n lúc ph i xu t phát r i. Giáp đ c đ a đ n m t nhà tr và m t lát sau Đ ng ấ ố ườ ạ ụ ế ả ấ ồ ượ ư ế ộ ọ ộ ồcũng đ n. H ngh đêm đây đ sáng s m hôm sau ra ga đ u c u đáp tàu h a đi Lào Cai. Cái ga xép này ít b c nh sátế ọ ỉ ở ể ớ ầ ầ ỏ ị ả đ m t đ n h n. C ba ng i lên toa ng i không đem theo hành lý gì, m i ng i m t góc riêng đ tránh s chú ý c aể ắ ế ơ ả ườ ồ ỗ ườ ộ ể ự ủ m i ng i. Giáp đeo kính đen đ nh h c trò có g p cũng không nh n ra. Đ n tr c Lào Cai m t ga, ba ng i xu ng ọ ườ ể ỡ ọ ặ ậ ế ướ ộ ườ ốtàu, đi b đ n b sông r i thuê thuy n qua sông m t ch v ng.ộ ế ờ ồ ề ở ộ ỗ ắT i Côn Minh, đã có ng i đ i c a ga đ đ a h đ n ch ạ ườ ợ ở ử ể ư ọ ế ỗ ở c a Phùng Chí Kiên, chi n sĩ cách m ng Trung Qu c ủ ế ạ ở ốt nămừ  1924 và h c tr ng quân s Hoàng Ph . Kiên lúc này là ph trách c s Đ ng Côn Minh báo cho Giáp và ọ ườ ự ố ụ ơ ở ả ởĐ ng bi t h sẽ đ c g p Nguy n Ái Qu c, lúc này đ c g i là đ ng chí V ng, ông già h Tr n, H Quang... ho t ồ ế ọ ượ ặ ễ ố ượ ọ ồ ươ ọ ầ ồ ạđ ng kh p mi n Nam Trung Qu c t cu i năm ngoái đ gây c s , ch p n i liên l c v i Đ ng trong n c.ộ ắ ề ố ừ ố ể ơ ở ắ ố ạ ớ ả ở ướ

Ho t đ ng du kích t i chi n khu Vi t B c 1940 - 1945ạ ộ ạ ế ệ ắNăm 1940, tình hình c a nh ng ng i c ng s n Vi t Nam t i mi n Nam Trung Qu c r t b p bênh. Vi t Nam Qu c ủ ữ ườ ộ ả ệ ạ ề ố ấ ấ ệ ốdân Đ ng đã m t h u h t c s trong n c, ch y sang đây nh ng luôn luôn b m t thám Pháp theo dõi, rình mò và ả ấ ầ ế ơ ở ở ướ ạ ư ị ậnh ng đ ng viên c a h cũng đang ra s c tranh th qu n chúng đ a h ra kh i nh h ng c a nh ng ng i c ng ữ ả ủ ọ ứ ủ ầ ư ọ ỏ ả ưở ủ ữ ườ ộs n. V m t chính th c, Mao Tr ch Đông và T ng Gi i Th ch đang h p tác v i nhau ch ng Nh t và Chu Ân Lai hi nả ề ặ ứ ạ ưở ớ ạ ợ ớ ố ậ ệ có m t t i Trùng Khánh nh ng s h p tác đó không che đ y đ c nh ng mâu thu n ng m ng m. mi n Nam, b n ặ ạ ư ự ợ ậ ượ ữ ẫ ấ ầ Ở ề ọt ng lĩnh quân phi t Trung Hoa Qu c dân Đ ng n m nh ng đ a v ch ch t trong b máy chính quy n. Đ d dàng ướ ệ ố ả ắ ữ ị ị ủ ố ộ ề ể ễti p xúc v i chúng, Đ ng C ng s n Đông D ng và Vi t ki u Vân Nam thành l p H i ng h Trung Qu c ch ng ế ớ ả ộ ả ươ ệ ề ở ậ ộ ủ ộ ố ốNh t (Trung Qu c kháng Nh t h u viên h i) đ ti n đi l i. Sau khi g i Giáp và Đ ng đi h c t i Diên An và d n thêm ậ ố ậ ậ ộ ể ệ ạ ử ồ ọ ạ ặGiáp n u có th hãy theo m t khóa hu n luy n v quân s , Nguy n Ái Qu c đi thăm nh ng c s c a Đ ng trong s ế ể ộ ấ ệ ề ự ễ ố ữ ơ ở ủ ả ốVi t ki u th ng t p trung d c tuy n xe l a Vân Nam.ệ ề ườ ậ ọ ế ửĐi nh xe t i c a H i ch th p đ c a Qu c dân Đ ng do m t đ ng viên c ng s n lái, Giáp và Đ ng lên đ ng đi Quýờ ả ủ ộ ữ ậ ỏ ủ ố ả ộ ả ộ ả ồ ườ D ng, th ph t nh Quý Châu. Ng i thu mình gi a nh ng ki n hàng che v i b t x p ch t c ng trên thùng xe, tr i ươ ủ ủ ỉ ồ ữ ữ ệ ả ạ ế ậ ứ ờnóng nh thiêu nh đ t, xe l c l l n trên con đ ng toàn đèo, d c, hai ng i đ n phòng Bi n S x c a Bát l ư ư ố ắ ư ượ ườ ố ườ ế ệ ự ứ ủ ộquân - tên c a l c l ng vũ trang c a H ng quân tham gia kháng Nh t d i s ch huy c a Th ng ch T ng Gi i ủ ự ượ ủ ồ ậ ướ ự ỉ ủ ố ế ưở ớTh ch. H l i ch xe đi ti p đ n Diên An. Đ n gi a tháng 6, h đ c tin Paris th t th . Tình hình thay đ i t t c . Ít ạ ọ ở ạ ờ ế ế ế ữ ọ ượ ấ ủ ổ ấ ảhôm sau Phùng Chí Kiên t Côn Minh t i. Xét tình hình đang b c ngo t, bây gi ph i nghĩ đ n tìm đ ng v Vi t ừ ớ ở ướ ặ ờ ả ế ườ ề ệNam phát đ ng phong trào cách m ng. Đáng lẽ đi ti p lên mi n B c theo k ho ch cũ, nh ng c nhóm quay v ộ ạ ế ề ắ ế ạ ư ả ềxu ng Qu Lâm thu c t nh Qu ng Tây. H tránh không ngh l i tr số ế ộ ỉ ả ọ ỉ ạ ụ ởBi n S x c a Bát l quân đây mà ra ngo i ô trú t i tr s đ a ph ng c a Vi t Nam gi i phóng đ ng minh và b tệ ự ứ ủ ộ ở ạ ạ ụ ở ị ươ ủ ệ ả ồ ắ đ u công tác v n đ ng nhà đ ng c c Qu c dân Đ ng k t h p v i s ng h kín đáo c a các đ ng viên Trung Qu c.ầ ậ ộ ươ ụ ố ả ế ợ ớ ự ủ ộ ủ ả ốLúc này là cu i tháng 9 năm 1940 khi chính quy n Decoux Đông D ng cho phép quân Nh t vào B c Kỳ. Quân ố ề ở ươ ậ ắNh t v t qua biên gi i đánh chi m L ng S n, tàn sát lính Pháp đ n trú đây. Gi a lúc đó Nguy n Ái Qu c g p l i ậ ượ ớ ế ạ ơ ồ ở ữ ễ ố ặ ạnhóm và cho bi t t i Trung Qu c quan h gi a Qu c dân Đ ng và Đ ng C ng s n đang căng th ng. T ng Gi i ế ạ ố ệ ữ ố ả ả ộ ả ẳ ưở ớTh ch ch tr ng đ c chi m toàn b các vùng n m phía nam sông D ng T . Ông ra l nh tiêu h y h t tài li u có ạ ủ ươ ộ ế ộ ằ ở ươ ử ệ ủ ế ệth ti t l xu h ng chính tr và nh c nh h n lúc nào h t ph i tuy t đ i gi bí m t không cho nhà c m quy n Qu cể ế ộ ướ ị ắ ở ơ ế ả ệ ố ữ ậ ầ ề ố dân Đ ng bi t mình là c ng s n. Nh m t s sĩ quan Qu c dân Đ ng có c m tình v i c ng s n, nhóm đã đ t đ c ả ế ộ ả ờ ộ ố ố ả ả ớ ộ ả ặ ượquan h v i t ng Tr ng Phát Khuê, T l nh t i chi n khu. Tr ng Phát Khuê t ra có thi n c m v i nhóm ng i ệ ớ ướ ươ ư ệ ạ ế ươ ỏ ệ ả ớ ườVi t ho t đ ng tích c c và có hi u qu , khác h n v i các nhóm ng i Vi t khác ch lăng xăng, đ u đá nhau và b t tài ệ ạ ộ ự ệ ả ẳ ớ ườ ệ ỉ ấ ấvô d ng, khi n ông ta b c mình.ụ ế ựN u tình hình Trung Qu c đang u ám thì ng c l i trong n c tình hình ngày càng thu n l i cho cách m ng Đôngế ở ố ượ ạ ở ướ ậ ợ ạ D ng. Hai l n nhân dân vùng d y kh i nghĩa và binh lính cũng đ ng lên làm binh bi n. Cu i tháng 11 nghe báo chí ươ ầ ậ ở ứ ế ốTrung Qu c đ a tin v kh i nghĩa Nam Kỳ, Nguy n Ái Qu c đã g i th cho Đ ng b Nam Kỳ, nh ng th đó không ố ư ề ở ễ ố ử ư ả ộ ư ưđ n đ c t i n i. Ch trong m y ngày, cu c kh i nghĩa b dìm trong bi n máu. Có tri n v ng h n c là cu c kh i ế ượ ớ ơ ỉ ấ ộ ở ị ể ể ọ ơ ả ộ ởnghĩa c a nhân dân B c S n L ng S n n ra vào cu i tháng 9 sau khi quân Nh t tràn vào L ng S n, quân đ n trú ủ ắ ơ ở ạ ơ ổ ố ậ ạ ơ ồc a Pháp rút lui. Nh ng ph n t thân Nh t t ng th i c thu n l i đ n v i h và tin r ng đ c s ng h c a ủ ữ ầ ử ậ ưở ờ ơ ậ ợ ế ớ ọ ằ ượ ự ủ ộ ủTokyo nên đã chuy n sang hành đ ng l t đ chính quy n th c dân Pháp. Nh ng Nh t đã b t tay v i Pháp đ m c ể ộ ậ ổ ề ự ư ậ ắ ớ ể ặcho Pháp đàn áp. H ph i rút sang Trung Qu c đ tránh kh ng b . Ng c l i, nh ngọ ả ố ể ủ ố ượ ạ ữ  chi n sĩ c ng s n huy n B c ế ộ ả ở ệ ắS n l i d ng lúc lính Pháp rút ch y đã n i d y c p súng thành l p căn c kháng chi n quanh B c S n.ơ ợ ụ ạ ổ ậ ướ ậ ứ ế ắ ơTrong hoàn c nh m i đó, Trung Hoa Qu c dân Đ ng d đ nh thành l p các khu du kích Đông D ng đ chu n b ả ớ ố ả ự ị ậ ở ươ ể ẩ ịđón quân Đ ng minh ti n vào đánh Nh t. M t ng i Vi t Nam đi lính cho Trung Hoa Qu c dân Đ ng tên là Tr ng ồ ế ậ ộ ườ ệ ố ả ươB i Công đã đ c chính th c giao nhi m v đó. Tên này đã đ n Tĩnh Tây g n biên gi i. T cu i tháng 11, Giáp và ộ ượ ứ ệ ụ ế ầ ớ ừ ốĐ ng cũng đã đ n Tĩnh Tây đ t tr s tr ng bi n M t tr n gi i phóng Vi t Nam và h p tác v i Tr ng B i Công. ồ ế ặ ụ ở ư ể ặ ậ ả ệ ợ ớ ươ ộGiáp và Đ ng cũng liên h đ c v i nhóm h n40 thanh niên v a Cao B ng sang, trong đó có Lê Qu ng Ba và Hoàngồ ệ ượ ớ ơ ừ ở ằ ả Sâm. Đ n tháng 12, Phùng Chí Kiên và Nguy n Ái Qu c cũng đ n đây. Nguy n Ái Qu c v a thay đ i bí danh và mang ế ễ ố ế ễ ố ừ ổtrong ng i ông hai t m danh thi p, m t gi y thông hành đ u mang tên H Chí Minh[1].ườ ấ ế ộ ấ ề ồ[1] đây Georges Boudarel đã có s nh m l n. Th c ra tháng 8/1942 Nguy n Ái Qu c m i l y tên là H Chí Minh, Ở ự ầ ẫ ự ễ ố ớ ấ ồsang Trung Qu c đ tìm s liên minh qu c t (BT).ố ể ự ố ếCũng trong th i gian này, d i con m t thi n c m c a Trung Hoa Qu c dân Đ ng, m t y ban gi i phóng Vi t Nam ờ ướ ắ ệ ả ủ ố ả ộ ủ ả ệmang tên Vi t Nam đ c l p đ ng minh g i t t là Vi t Minh đã đ c thành l p, g m nh ng ng i theo ch nghĩa ệ ộ ậ ồ ọ ắ ệ ượ ậ ồ ữ ườ ủqu c gia s ng nh s ti n tr c p c a các nhà đ ng c c Trung Hoa nh ng không hòa h p vì ganh đua đ k và b t ố ố ờ ố ề ợ ấ ủ ươ ụ ư ợ ố ỵ ấđ ng v v n đ ý đ c a chính ph Trùng Khánh. R t nhi u ng i t nhóm Đ i Vi t có xu h ng phát tri n thân ồ ề ấ ề ồ ủ ủ ấ ề ườ ừ ạ ệ ướ ểNh t, căm thù Trung Qu c nh ng ch vì Tokyo b r i mà ph i sang n náu t i Qu ng Tây. D i nh ng bí danh khác ậ ố ư ỉ ỏ ơ ả ẩ ạ ả ướ ữ

nhau, Giáp và Đ ng đã tham gia y ban này, trong đó có nhi u ng i đ ng đ u, ch ng bao lâu t n mát đi nhi u n i ồ ủ ề ườ ứ ầ ẳ ả ề ơ ởHoa Nam vì nh ng lý do hoàn toàn cá nhân, không h có quan h chính tr gì và bi n m t m t th i gian.ữ ề ệ ị ế ấ ộ ờNg c l i v i nh ng ph n t qu c gia ít chú ý đ n nh ng gìượ ạ ớ ữ ầ ử ố ế ữ  đang x y ra trong n c, H Chí Minh luôn luôn h ng ả ướ ồ ướv Vi tề ệ  Nam. Cu i năm 1940, khi ch n Cao B ng làm căn c đ a cách m ng, H Chí Minh đã kh ng đ nh: “Căn c đ a ố ọ ằ ứ ị ạ ồ ẳ ị ứ ịCao B ng sẽ m ra tri n v ng l n cho cách m ng n c ta. Cao B ng có phong trào t t t tr c, l i k sát biên gi i, ằ ở ể ọ ớ ạ ướ ằ ố ừ ướ ạ ề ớl y đó làm c s liên l c qu c t r t thu n l i. Nh ng t Cao B ng còn ph i phát tri n v Thái Nguyên và thông ấ ơ ở ạ ố ế ấ ậ ợ ư ừ ằ ả ể ềxu ng n a m i có th ti p xúc v i toàn qu c đ c. Có n i phong trào đ c v i Thái Nguyên thì khi phát đ ng đ u ố ữ ớ ể ế ớ ố ượ ố ượ ớ ộ ấtranh vũ trang, lúc thu n l i có th công, lúc khó khăn có th th ”.ậ ợ ể ể ủTrong m t năm Giáp ho t đ ng trên lãnh th Trung Qu c nhi u h n Vi t Nam. Sau đó đ n năm 1942[2], ông v ộ ạ ộ ổ ố ề ơ ở ệ ế ềho t đ ng h n Vi t Nam, tr thành thành ph n ch ch t trong vi c th cạ ộ ẳ ở ệ ở ầ ủ ố ệ ự  hi n k ho ch quân s và chính tr do Hệ ế ạ ự ị ồ Chí Minh đ ra. Tuy nhiên, ho t đ ng c a ông không tách r i kh i toàn b ho t đ ng c a Đ ng trong cùng th i gian ề ạ ộ ủ ờ ỏ ộ ạ ộ ủ ả ờnày đang r t sôi n i nhi u vùng khác n a, đ c bi t là vùng B c S n, mi n đ ng b ng sông H ng và ngay Hà N i, ấ ổ ở ề ữ ặ ệ ắ ơ ề ồ ằ ồ ở ộcòn các t nh mi n Trung và mi n Nam phong trào t m th i g p tr ng i vì b đàn áp nh ng v n v ng vàng.ở ỉ ề ề ạ ờ ặ ở ạ ị ư ẫ ữ[2] Năm 1941, Võ Nguyên Giáp đã v ho t đ ng Vi t Nam (VPĐT).ề ạ ộ ở ệLúc này, d i s lãnh đ o c a H Chí Minh, Giáp đi cùng v i Đ ng và Kiên t ch c các l p hu n luy n đào t o cán bướ ự ạ ủ ồ ớ ồ ổ ứ ớ ấ ệ ạ ộ

m t đ a ph ng có ng i Nùng sinh s ng cách Tĩnh Tây 50 kilômét. Nh ng ng i dân s ng đây còn nh mãi k ở ộ ị ươ ườ ố ữ ườ ố ở ớ ỷni m r t t t đ p v l p h c. H Chí Minh đã đ i b âu ph c đem t Côn Minh l y b qu n áo Nùng. Đ n ngày giáp ệ ấ ố ẹ ề ớ ọ ồ ổ ộ ụ ừ ấ ộ ầ ếT t, cũng nh nhi u ng i trong làng, ông đi l chùa và Giáp ng c nhiên th y ông đi l i r t t nhiên trong th gi i ế ư ề ườ ễ ạ ấ ạ ấ ự ế ớc a ng i dân t c thi u s v n hoàn toàn m i m đ i v i ông cũng nh các đ ng chí c a ông. Thâm nh p sâu vào ủ ườ ộ ể ố ố ớ ẻ ố ớ ư ồ ủ ậl i s ng, thích nghi t i đa v i hoàn c nh s ng c a h đ giúp ng i dân phát tri n, đó là bài h c đ u tiên đ i v i ố ố ố ớ ả ố ủ ọ ể ườ ể ọ ầ ố ớGiáp. H Chí Minh theo dõi sát vi c t ch c t p th h c viên. Ông ch tr ng m i vi c đ u rõ ràng, phù h p v i ồ ệ ổ ứ ậ ể ọ ủ ươ ọ ệ ề ợ ớtrình đ c a ng i tham gia và tr c h t ph i c th hóa, g n v i hành đ ng. Trong m i lĩnh v c (tuyên truy n, t ộ ủ ườ ướ ế ả ụ ể ắ ớ ộ ỗ ự ề ổch c, ho t đ ng vũ trang...) các th o lu n ph i nêu b t v n đ th c ti n. H c xong quay v làng thì làm gì? Làm nh ứ ạ ộ ả ậ ả ậ ấ ề ự ễ ọ ề ưth nào? Qua nh ng b c công tác k ti p nhau nh th nào?ế ữ ướ ế ế ư ếK t thúc th i gian hu n luy n, Lê Qu ng Ba (sau này là thi u t ng c a Quân đ i nhân dân Vi t Nam) d n đ u ế ờ ấ ệ ả ế ướ ủ ộ ệ ẫ ầnhóm tiên phong v Cao B ng tìm đ a đi m thu n l i cho vi c đ t c s ban đ u vào đ u năm 1941. Ít lâu sau H ề ằ ị ể ậ ợ ệ ặ ơ ở ầ ầ ồChí Minh đã g p l i h . Ông đ t n i làm vi c t i hang P c Bó trong t nh Cao B ng ch cách biên gi i m t quãng ng n.ặ ạ ọ ặ ơ ệ ạ ắ ỉ ằ ỉ ớ ộ ắĐ i v i Giáp, tr l i Trung Qu c ho t đ ng cùng v i Ph m Văn Đ ng và Hoàng Văn Hoan, công tác lúc này n ng v ố ớ ở ạ ố ạ ộ ớ ạ ồ ặ ềngo i giao h n là ngh thu t quân s . Bây gi không còn v n đ g i cán b đi đào t o quân s t i Diên An n a vì ạ ơ ệ ậ ự ờ ấ ề ử ộ ạ ự ạ ữquá xa. Ng i ta sẽ c g ng t n d ng các kh năng t i ch mà Trung Hoa Qu c dân Đ ng có th đem l i. Nh ng ườ ố ắ ậ ụ ả ạ ỗ ố ả ể ạ ững i v ng vàng v chính tr sẽ có th đi h c kỹ thu t mà không đ b nh h ng b i tuyên truy n. Tháng 6 năm ườ ữ ề ị ể ọ ậ ể ị ả ưở ở ề1941, Giáp còn làm vi c v i gi i quân s c a T ng Gi i Th ch Qu Lâm, phía b c t nh Qu ng Tây. T i đây ông ệ ớ ớ ự ủ ưở ớ ạ ở ế ắ ỉ ả ạđ c ch p nh n g i đ n m t trung tâm hu n luy n m t s đ ng chí, trong đó có Hoàng Văn Thái sau này cũng là chượ ấ ậ ử ế ộ ấ ệ ộ ố ồ ỉ huy c p t ng, T ng tham m u tr ng Quân đ i nhân dân Vi t Nam. M t l p hu n luy n đ u tranh cũng đ c t ấ ướ ổ ư ưở ộ ệ ộ ớ ấ ệ ấ ượ ổch c cho cán b Vi t Minh Tĩnh Tây. Trong su t năm 1941, Giáp đi l i nh con thoi gi a Vi t Nam và Trung Qu c, ứ ộ ệ ở ố ạ ư ữ ệ ốc 15 ngày Đ ng và Giáp l i thay nhau v n c báo cáo.ứ ồ ạ ề ướTháng 5 năm 1941, Giáp tr l i P c Bó d H i ngh l n th tám c a Đ ng C ng s n Đông D ng h p t i m t đ a ở ạ ắ ự ộ ị ầ ứ ủ ả ộ ả ươ ọ ạ ộ ịđi m g n hang đ t n i làm vi c c a H Chí Minh. Đ c Hoàng Văn Thái d n đ ng, Tr ng Chinh và Hoàng Qu c ể ầ ặ ơ ệ ủ ồ ượ ẫ ườ ườ ốVi t t d i xuôi lên qua nh ng đ ng mòn trong r ng. H i ngh Trung ng quy t đ nh chính th c thành l p M t ệ ừ ướ ữ ườ ừ ộ ị ươ ế ị ứ ậ ặtr n Vi t Minh t p h p t t c nh ng ng i Vi t Nam trong cu c đ u tranh ch ng phát-xít Nh t và đ qu c Pháp đ ậ ệ ậ ợ ấ ả ữ ườ ệ ộ ấ ố ậ ế ố ểkhôi ph c n n đ c l p c a Vi t Nam. Công vi c chu n b kh i nghĩa đ c đ a vào ch ng trình ngh s và H i ngh ụ ề ộ ậ ủ ệ ệ ẩ ị ở ượ ư ươ ị ự ộ ịquy t đ nh c ng c khu du kích B c S n đ bi n n i đây thành căn c đ a th hai. H i ngh đã b u Tr ng Chinh ế ị ủ ố ắ ơ ể ế ơ ứ ị ứ ộ ị ầ ườlàm T ng bí th Đ ng thay th c u T ng bí th Nguy n Văn C b b t t tháng 6 năm 1940 (ông b x b n ngày 24 ổ ư ả ế ự ổ ư ễ ừ ị ắ ừ ị ử ắtháng 5 năm 1941 g n Sài Gòn). Các đ i bi u d h i ngh sau khi h p xong l i tr v xuôi theo nh ng con đ ng ầ ạ ể ự ộ ị ọ ạ ở ề ữ ườmòn. Phùng Chí Kiên, ng i gi i nh t v quân s lúc b y gi , đã d ng l i B c S n và hy sinh trong m t tr n ph c ườ ỏ ấ ề ự ấ ờ ừ ạ ở ắ ơ ộ ậ ụkích c a đ ch cu i tháng 7. Giáp, Đ ng và Hoan quay l i Trung Qu c và ti p t c đi đi v v gi a Tĩnh Tây và P c Bó. ủ ị ố ồ ạ ố ế ụ ề ề ữ ắH Chí Minh l i căn c Cao B ng do ông tr c ti p ph trách.ồ ở ạ ứ ằ ự ế ụV quân s , H Chí Minh đ a ra m t đ nh h ng mang tính quy t đ nh trong vi c đào t o các nhà cách m ng Vi t ề ự ồ ư ộ ị ướ ế ị ệ ạ ạ ệNam: đ t chính tr vào v trí u tiên hàng đ u. T i Trung Qu c năm 1927, nh ng ng i c ng s n đã không đ c ặ ị ị ư ầ ạ ố ữ ườ ộ ả ượchu n b cho m t lĩnh v cẩ ị ộ ự  đ c thù là đ u tranh vũ trang. R t nhi u cán b c a h đã đ c đào t o t i tr ng quân ặ ấ ấ ề ộ ủ ọ ượ ạ ạ ườs Hoàng Ph c a Trung Hoa Qu c dân Đ ng do Liên Xô giúp đ xây d ng t năm 1924. Trong su t mùa hè năm ự ố ủ ố ả ỡ ự ừ ố1927, m t s sĩ quan c a quân đ i T ng Gi i Th ch đ c đào t o t i tr ng Hoàng Ph đã d n c đ n v ch y ộ ố ủ ộ ưở ớ ạ ượ ạ ạ ườ ố ẫ ả ơ ị ạsang hàng ngũ c ng s n. T đ u cu c n i chi n, Đ ng C ng s n Trung Qu c đã có công c quân s riêng c a mình, ộ ả ừ ầ ộ ộ ế ả ộ ả ố ụ ự ủtuy l c l ng còn nh bé, nh ng thi n chi n và không th xem th ng. Vi t Nam, tình hình l i khác h n. Đ ng ự ượ ỏ ư ệ ế ể ườ Ở ệ ạ ẳ ả

C ng s n Đông D ng có trong n c m t m ng l i cán b chính tr khá v ng ch c và c s chính tr r ng rãi, ộ ả ươ ở ướ ộ ạ ướ ộ ị ữ ắ ơ ở ị ộbi t m r ng nh h ng trong th i kỳ t m l ng do M t tr n bình dân lên c m quy n Pháp nh ng v quân s thì ế ở ộ ả ưở ờ ạ ắ ặ ậ ầ ề ở ư ề ựĐ ng còn ph i h c r t nhi u. Ngoài Phùng Chí Kiên, không m t cán b c ng s n nào có kinh nghi m th c ti n v ả ả ọ ấ ề ộ ộ ộ ả ệ ự ễ ềchi n đ u.ế ấH n là nh ng văn b n, chính qua thái đ , nh ng l i đ i đáp, nh ng quy t đ nh đúng đ n và nh n th c s c bén v ơ ữ ả ộ ữ ờ ố ữ ế ị ắ ậ ứ ắ ềth i c mà H Chí Minh đã góp ph n đào t o m t đ i ngũ cán b quân s , trong đó v trí hàng đ u thu c v Giáp. ờ ơ ồ ầ ạ ộ ộ ộ ự ị ầ ộ ềChính b n thân Giáp, su t m t th i gian dài sẽ là m t nhà chi n l c và chi n thu t trong hành đ ng th c ti n tr cả ố ộ ờ ộ ế ượ ế ậ ộ ự ễ ướ khi đ m nhi m công tác lý lu n. Theo cung cách Gandhi - m t Gandhi đ - H Chí Minh d y tr c h t và trên h t quaả ệ ậ ộ ỏ ồ ạ ướ ế ế công vi c hàng ngày. Không ai xa l v i ch nghĩa giáo đi u b ng ông, m t n sĩ cách m ng mà s hóm h nh v t ệ ạ ớ ủ ề ằ ộ ẩ ạ ự ỉ ượm i th thách khi n ông khác xa v i ngay c nh ng con ng i huy n tho i khác.ọ ử ế ớ ả ữ ườ ề ạThông th ng, m t khóa hu n luy n cán b đ c t ch c ngay trong khu v c. T t c h c viên đi vào r ng kho ng ườ ộ ấ ệ ộ ượ ổ ứ ự ấ ả ọ ừ ảtám ngày, sâu trong dãy núi đá vôi. Ch ng bao lâu nh ng ng i tham d khóa đào t o đ c chia v đ a ph ng đ ở ẳ ữ ườ ự ạ ượ ề ị ươ ểxây d ng nh ng khóa hu n luy n khác. Phong trào phát tri n nhanh nh v t d u loang. Nh ng trên h t là ph i ự ữ ấ ệ ể ư ế ầ ư ế ảth m sâu nh n c su i ch y sâu vào núi đá vôi l n quanh các t ng đá làm xói mòn, mài giũa chúng tr c khi xu t ấ ư ướ ố ả ượ ả ướ ấhi n tr l i c a hang và đi xa h n n a gi a thanh thiên b ch nh t. u tiên thành l p các h iệ ở ạ ở ử ơ ữ ữ ạ ậ Ư ậ ộ  c u qu c cho m i ứ ố ỗt ng l p xã h i thích h p nh h i nông dân c u qu c, ph n c u qu c, thanh niên và nhi đ ng c u qu c. Sau khi ầ ớ ộ ợ ư ộ ứ ố ụ ữ ứ ố ồ ứ ốđ c thành l p, nh ng h t nhân c s sẽ tìm cách xây d ng các đ i t v và thuy t ph c nhà c m quy n đ a ượ ậ ữ ạ ơ ở ự ộ ự ệ ế ụ ầ ề ịph ng b ng lý lẽ, n u không sẽ dùng vũ l c. Nh ng k ch đi m t cáo v i tr ng tu n, lính dõng sẽ b tr ng tr . ươ ằ ế ự ữ ẻ ỉ ể ố ớ ươ ầ ị ừ ịTuy nhiên u tiên giác ng qu n chúng b ng lý lẽ và làm g ng đ ng th i th c hi n “đoàn k t, đ i đoàn k t”. Đ c ư ộ ầ ằ ươ ồ ờ ự ệ ế ạ ế ặbi t ph i coi tr ng nh ng nét đ c thù đ a ph ng. m t n i có nhi u dân t c chung s ng nh Vi t B c, thành ệ ả ọ ữ ặ ở ị ươ Ở ộ ơ ề ộ ố ư ệ ắcông c a H Chí Minh là m t đi u kỳ di u. Các dân t c ít ng i th ng không hi u nhau, h s ng khép kín, ít chan ủ ồ ộ ề ệ ộ ườ ườ ể ọ ốhòa v i nhau, nên nh ng hi n t ng thành ki n, chia rẽ gi a các thành ph n dân t c khá ph bi n. vùng th p, ớ ữ ệ ượ ế ữ ầ ộ ổ ế Ở ấng i Kinh (t c ng i Vi t s ng đ ng b ng) đã đ nh c b n v ng chung quanh th xã Cao B ng t nhi u th k . ườ ứ ườ ệ ố ở ồ ằ ị ư ề ữ ị ằ ừ ề ế ỷBên c nh h là ng i Thái, ng i Tày, lúc đó ng i ta g i b ng cái tên có nghĩa x u là ng i Th , còn có ng i Nùng ạ ọ ườ ườ ườ ọ ằ ấ ườ ổ ườcũng nói ph ng ng Thái, r i ng i Dao (còn g i là ng i Mán cũng là tên g i v i nghĩa x u) và cu i cùng trên đ nhươ ữ ồ ườ ọ ườ ọ ớ ấ ố ỉ núi là ng i H’mong (hay còn g i là ng i Mèo). Ngay bên trong m i dân t c cũng có khác bi t v ph ng ng , ườ ọ ườ ỗ ộ ệ ề ươ ữphong t c và trang ph c t o ra nh ng kho ng cách nhi u khi r t rõ nét (nh Mán tr ng, Mán ti n). T m t th k ụ ụ ạ ữ ả ề ấ ư ắ ề ừ ộ ế ỷnay, chính quy n thu c đ a đã cai tr vùng này, l i d ng tri t đ s khác bi t v ch ng t c, đôi khi các quan l i đ a ề ộ ị ị ợ ụ ệ ể ự ệ ề ủ ộ ạ ịph ng còn th i ph ng nh ng s khác bi t đó, t o nên s đ i kháng gi t o. Trên m t đ a bàn có nhi u thành ph n ươ ổ ồ ữ ự ệ ạ ự ố ả ạ ộ ị ề ầdân c nh th , vi c th ng nh t t t ng trên tinh th n tôn tr ng tính đa d ng là m t v n đ then ch t.ư ư ế ệ ố ấ ư ưở ầ ọ ạ ộ ấ ề ốCán b đ c phân công v đ a ph ng làm công tác dân v n, ph i h p. T báo đ u tiên c a n c Vi t Nam t do có ộ ượ ề ị ươ ậ ố ợ ờ ầ ủ ướ ệ ựtên là Vi t Nam đ c l p g i t t là Vi t l p v a m i ra đ i. Lúc đ u Giáp th y n i dung t báo s sài quá; ông mu n ệ ộ ậ ọ ắ ệ ậ ừ ớ ờ ầ ấ ộ ờ ơ ốlàm cho phong phú h n, ch in ph i thu nh h n đ đăng đ c nhi u bài trong m i kỳ ra báo. Nguy n Ái Qu c đã ơ ữ ả ỏ ơ ể ượ ề ỗ ễ ốnói rõ quan đi m c a mình: t báo đ cho nông dân đ c, h ch a đ c h c nhi u, nên bài vi t ph iể ủ ờ ể ọ ọ ư ượ ọ ề ế ả  đ n gi n, kh ơ ả ổch ph i to đ h có th đ c đ c d i ánh đu c khi th c đêm.ữ ả ể ọ ể ọ ượ ướ ố ứNguy n Ái Qu c ch tr ng m r ng phong trào các thung lũng, b ng cách b t liên l c v i các chi b đ ng đã ễ ố ủ ươ ở ộ ở ằ ắ ạ ớ ộ ảđ c t ch c đây t nh ng năm 30. Trên các vùng núi cao, ph i m đ ng lên các b n ng i Mèo theo h ng Vân ượ ổ ứ ở ừ ữ ả ở ườ ả ườ ướNam và Côn Minh, h ng v phía tây, t đây có th chuy n vũ khí t bên kia biên gi i v . Hai m i năm tr c khi ướ ề ừ ể ể ừ ớ ề ươ ướchi n thu t focos đ c MacGovern và Che Guevara áp d ng Cuba, t i mi n th ng du B c Kỳ, Giáp đã áp d ng ế ậ ượ ụ ở ạ ề ượ ắ ụchi n thu t “nh y cóc”[3].ế ậ ả[3] Có nghĩa là không nh t thi t ph i gây c s làng này r i ti p sang các làng bên c nh mà có th b t m i gây c ấ ế ả ơ ở ở ồ ế ạ ể ắ ố ơs nh ng làng xa h n đ khi có đi u ki n m i quay l i gây c s làng bên c nh đ n i vào (ND).ở ữ ơ ể ề ệ ớ ạ ơ ở ở ạ ể ốTháng 12 năm 1941, khi sang công tác Thiên B o, Giáp nghe th y ti ng pháo n l n v i ti ng reo hò ngoài ph . H iở ả ấ ế ổ ẫ ớ ế ố ỏ ra m i bi t Nh t v a t n công Mỹ. Đó là tr n Trân Châu C ng. Chuy n công tác cu i cùng c a Giáp v i Trung Hoa ớ ế ậ ừ ấ ậ ả ế ố ủ ớQu c dân Đ ng không suôn s . Nguy n H i Th n đã dò đ c lý l ch c a Giáp và c a Ph m Văn Đ ng nên đã t cáo ố ả ẻ ễ ả ầ ượ ị ủ ủ ạ ồ ốv i chính quy n Trung Qu c. Giáp tr v Vi t Nam và g p l i H Chí Minh t i n i đ t c quan lãnh đ o m i Sóc ớ ề ố ở ề ệ ặ ạ ồ ạ ơ ặ ơ ạ ớ ởGiang (huy n Hà Qu ng, t nh Cao B ng). Ít lâu sau, Ph m Văn Đ ng cũng đ c l nh tr v ho t đ ng trong n c. ệ ả ỉ ằ ạ ồ ượ ệ ở ề ạ ộ ướRiêng Hoàng Văn Hoan l i Tĩnh Tây thêm m t th i gian đ gi liên l c th ng tr c. Sau cu c càn quét l n c a đ ch,ở ạ ộ ờ ể ữ ạ ườ ự ộ ớ ủ ị Phùng Chí Kiên hy sinh trong m t tr n ph c kích và căn c đ a B c S n b thu h p, lui vào n m sâu trong r ng.ộ ậ ụ ứ ị ắ ơ ị ẹ ằ ừVào th i gian này Cao B ng, theo ch th c a H Chí Minh, đ i du kích đ u tiên đ c thành l p do Lê Qu ng Ba làm ờ ở ằ ỉ ị ủ ồ ộ ầ ượ ậ ảđ i tr ng, Hoàng Sâm làm đ i phó. Đ có th có nh ng đ i du kích m i c n l p các c s m i. Giáp là m t trong ộ ưở ộ ể ể ữ ộ ớ ầ ậ ơ ở ớ ộnh ng ng i đ c giao nhi m v này. Trong m t hang đá thu c huy n Hòa An, Giáp m m t l p hu n luy n m i có ữ ườ ượ ệ ụ ộ ộ ệ ở ộ ớ ấ ệ ớkho ng m i thanh niên tham gia. Nhân dân vùng chung quanh đ a đi m đ t l p h c nô n c gia nh p Vi t Minh, k ả ườ ị ể ặ ớ ọ ứ ậ ệ ểc m t s lãnh binh. Sau đó, Giáp m m t l p hu n luy n m i g n trung tâm nuôi ng a gi ng N c Hai, g n ngay ả ộ ố ở ộ ớ ấ ệ ớ ở ầ ự ố ướ ầ

huy n l . Giáp lên c n s t, sau nh có m t ông lang đ a ph ng đi ki m thu c s c cho u ng m i đ . Ti p đó, Giáp ệ ỵ ơ ố ờ ộ ở ị ươ ế ố ắ ố ớ ỡ ếđi châu Nguyên Bình gây c s m i vì t i đây Vi t Minh ch còn m t nhóm ho t đ ng cũ t tr c, trong m Tĩnh Túc.ơ ở ớ ạ ệ ỉ ộ ạ ộ ừ ướ ỏ Sau đó Giáp đi gây c s ti p t i vùng núi, đ a bàn sinh s ng c a ng i Mán tr ng.ơ ở ế ạ ị ố ủ ườ ắNăm 1942, Cao B ng đã có nhi u huy n do Vi t Minh ki m soát. Giáp k : Đ ng bào Tày, Nùng hăng hái tham gia ở ằ ề ệ ệ ể ể ồcác h i c u qu c, k c ph n . Thanh niên đi đ u m đ ng, các em thi u nhi gi vai trò liên l c và canh gác. M t ộ ứ ố ể ả ụ ữ ầ ở ườ ế ữ ạ ộki u chính quy n “hai m t” xu t hi n nông thôn. T i các làng hoàn toàn thu c vể ề ặ ấ ệ ở ạ ộ ề mình, y ban Vi t Minh gi i ủ ệ ảquy t m i công vi c th ng ngày, t h t ch đ n các v tranh ch p đ t đai.ế ọ ệ ườ ừ ộ ị ế ụ ấ ấTháng 11, Vi t Minh tri u t p quy mô c p t nh b u ra Ban ch p hành. V n đ đào t o cán b quân s đ c đ a ệ ệ ậ ở ấ ỉ ầ ấ ấ ề ạ ộ ự ượ ưvào ch ng trình ngh s đ th o lu n. Các khóa đào t o cán b kéo dài m t tháng đ c t ch c. M i khóa có ươ ị ự ể ả ậ ạ ộ ộ ượ ổ ứ ỗkho ng 50 h c viên. M i vi c đ u ph i h c t đ u, t đi đ u b c. Giáp d ch cu n Chi n tranh du kích kháng Nh t ả ọ ọ ệ ề ả ọ ừ ầ ừ ề ướ ị ố ế ậc a T ng t l nh H ng quân Trung Qu c Chu Đ c, Ph m Văn Đ ng so n cu n Ng i chính tr viên. H c viên đ n ủ ổ ư ệ ồ ố ứ ạ ồ ạ ố ườ ị ọ ếl p ph i t s m vũ khí, dao găm, dao ph t, súng kíp hay súng kim h a.ớ ả ự ắ ạ ỏR i châu Nguyên Bình, Giáp sang t ng Kim Mã gây c s , cũng b t đ u t các thung lũng, l n này là g n đ ng. ờ ổ ơ ở ắ ầ ừ ầ ầ ườNh ng c s sẽ th nào khi b càn quét, n u vi c ki m soát không m r ng lên vùng núi cao? Vùng cao Kim Mã có ư ơ ở ế ị ế ệ ể ở ộng i Mán ti n (g i nh th vì ch em ph n th ng l y nh ng đ ng ti n b ng b c g n vào n p váy áo đ trang ườ ề ọ ư ế ị ụ ữ ườ ấ ữ ồ ề ằ ạ ắ ẹ ểtrí) sinh s ng. T Kim Mã có th phát tri n theo hai h ng: sang B c C n phía nam, L ng S n phía đông. Đ u ố ừ ể ể ướ ắ ạ ở ạ ơ ở ầtiên ti p xúc v i m t ng i Mán, sau đó là thành v t d u loang r t nhanh.ế ớ ộ ườ ế ầ ấPhong trào c u qu c lên m nh nh n c v b . Liên t nh y Cao-B c-L ng (Cao B ng, B c C n, L ng S n) đ c ứ ố ạ ư ướ ỡ ờ ỉ ủ ắ ạ ằ ắ ạ ạ ơ ượthành l p đ ph i h p các hành đ ng c a đ a ph ng. Đ ho t đ ng thu n l i và nh t là đ m m t đ ng liên l c ậ ể ố ợ ộ ủ ị ươ ể ạ ộ ậ ợ ấ ể ở ộ ườ ạthông su t v i mi n xuôi, đi u quan tr ng tr c h t là m các tuy n đ ng đ m b o an toàn đ đ a đón đ c ố ớ ề ề ọ ướ ế ở ế ườ ả ả ể ư ượnhi u ng i h n, ch không ch m t hai liên l c viên nh tr c.ề ườ ơ ứ ỉ ộ ạ ư ướĐ ng chí Tr ng Chinh và nhóm c a mình ti p t c m r ng các c s , thành l p an toàn khu đ ng b ng tuy không ồ ườ ủ ế ụ ở ộ ơ ở ậ ở ồ ằliên l c tr c ti p v i trung tâm cách m ng vùng r ng núi. Hai căn c này nh t đ nh ph i n i li n giao thông liên l c ạ ự ế ớ ạ ừ ứ ấ ị ả ố ề ạv i nhau. Vì v y, ch tr ng l p các đ i Nam ti n đã đ c thông qua và H Chí Minh giao cho Giáp th c hi n. Th là ớ ậ ủ ươ ậ ộ ế ượ ồ ự ệ ết lúc này có v nh Giáp đã b t đ u cu c đ i binh nghi p c a mình.ừ ẻ ư ắ ầ ộ ờ ệ ủBa đ i xu t phát t ba c s khác nhau lên đ ng làm nhi m v . Hoan đi xu ng các vùng xung quanh L ng S n. Chu ộ ấ ừ ơ ở ườ ệ ụ ố ạ ơVăn T n, ng i sinh t i B c S n, k t c Phùng Chí Kiên, ch huy m t b ph n c u qu c quân, ti n v phía tây t khuấ ườ ạ ắ ơ ế ụ ỉ ộ ộ ậ ứ ố ế ề ừ căn c đ a này, còn Giáp ph trách h ng quan tr ng nh t sẽ m đ ng t Cao B ng. Ban xung phong Nam ti n đã ứ ị ụ ướ ọ ấ ở ườ ừ ằ ết ch c đ c 19 đ i xung phong, dùng hình th c vũ trang tuyên truy n. B n thân Giáp có hai qu l u đ n thì m t ổ ứ ượ ộ ứ ề ả ả ự ạ ộqu b x t nh ng ông v n th ng xuyên gài th t l ng. Ông nói: “Trong nh ng vùng phong trào còn ch a phát đ ng, ả ị ị ư ẫ ườ ở ắ ư ữ ư ộqu n chúng v n s vũ khí, thì b t c th gì dù là m t kh u súng, m t qu l u đ n cũng góp ph n nâng cao tinh th nầ ố ợ ấ ứ ứ ộ ẩ ộ ả ự ạ ầ ầ cho đ ng bào”. Ng i phó c a ông là Lê Thi t Hùng có m t kh u súng l c thì b n hai phát đã có m t phát k t nòng. ồ ườ ủ ế ộ ẩ ụ ắ ộ ẹTrong m i đ i Nam ti n có b n đ ng viên làm nòng c t. Tr c khi lên đ ng làm nhi m v , H Chí Minh căn d n ỗ ộ ế ố ả ố ướ ườ ệ ụ ồ ặh : Chú Văn ph i chú tr ng thêm quân s , còn chú Hùng ph i chú tr ng thêm chính tr . Ph ng châm ho t đ ng là ọ ả ọ ự ả ọ ị ươ ạ ộvũ trang tuyên truy n nh ng ch tác chi n khi th t c n thi t.ề ư ỉ ế ậ ầ ếKhi đi qua t ng Kim Mã, l n đ u tiên Giáp ph i rút vào r ng đ tránh kh ng b . C t ng b đ ch bao vây chu n b ổ ầ ầ ả ừ ể ủ ố ả ổ ị ị ẩ ịcho m t tr n càn m i. Tr i m a nh trút n c, Giáp và m y anh em trong đ i ph i đi b hàng gi đ ti n sâu vào ộ ậ ớ ờ ư ư ướ ấ ộ ả ộ ờ ể ếr ng. B bao vây t phía, m t m i và đói, c đ i b c đi chân không v ng ch ng khác gì ma đói. M y hôm sau, tr n ừ ị ứ ệ ỏ ả ộ ướ ữ ẳ ấ ậcàn k t thúc, b n lính c a quan châu rút v , c đ i đi v phía nam dãy Phia Booc.ế ọ ủ ề ả ộ ềTrong chuy n Nam ti n l n này, Giáp nh n đ c tin kh n c p c a Th ng v Trung ng. Ch trong vài ngày ph i ế ế ầ ậ ượ ẩ ấ ủ ườ ụ ươ ỉ ảv t qua m t vùng đ c bi t hi m tr , dài đ n 200 kilômét m i v đ n căn c . Tin sét đánh là ngày 29 tháng 8 năm ượ ộ ặ ệ ể ở ế ớ ề ế ứ1942, H Chí Minh trên đ ng công tác sang Trùng Khánh đ ti p xúc v i Đ ng minh và Đ ng C ng s n Trung Qu c ồ ườ ể ế ớ ồ ả ộ ả ốb b n Trung Hoa Qu c dân Đ ng b t và đã m t trong tù. Khi đi Ng i mang th nhà báo và gi y thông hành nh ng ị ọ ố ả ắ ấ ườ ẻ ấ ưđ n Tĩnh Tây b b t v i lý do gi y t tùy thân quá h n. M t đ ng chí Qu ng Tây đã nghe tin Ng i m t. M t ngày uế ị ắ ớ ấ ờ ạ ộ ồ ở ả ườ ấ ộ ám...M y tháng sau, H Chí Minh qua m t bài th ch Hán vi t bên l m t t báo Trung Qu c báo tin Ng i v n còn ấ ồ ộ ơ ữ ế ề ộ ờ ố ườ ẫs ng. Gi a lúc đó, vào tháng 9 năm 1943, hai đ i Nam ti n c a Giáp và T n đã g p nhau Nghĩa Tá, n i sau này ố ữ ộ ế ủ ấ ặ ở ơtrong kháng chi n ch ng Pháp t năm 1947 sẽ là an toàn khu c a chính ph và các c quan trung ng. Xã Nghĩa Tá ế ố ừ ủ ủ ơ ươđ c đ i tên thành xã Th ng L i.ượ ổ ắ ợH t ng c s c a m t khu du kích và kháng chi n đã đ c xây d ng, v t ngang trên sáu huy n c a t nh Cao B ng ạ ầ ơ ở ủ ộ ế ượ ự ắ ệ ủ ỉ ằvà B c C n. Theo đà ti n quân b ng ph ng pháp “nh y cóc”, du kích quân t ng b c thành l p chính quy n m i tắ ạ ế ằ ươ ả ừ ướ ậ ề ớ ừ thôn xóm đ n làng, r i đ n t ng và cu i cùng là các huy n m i, mang tên các v anh hùng dân t c nh Lê L i, Phan ế ồ ế ổ ố ệ ớ ị ộ ư ợĐình Phùng, Hoàng Hoa Thám, Tr n H ng Đ o. Trên con đ ng “Tây ti n” v h ng Vân Nam, t đây có th mua và ầ ư ạ ườ ế ề ướ ừ ểch vũ khí v , trong các tri n núi cao d c tr c đ ng Cao B ng - Sóc Giang ngày 25 tháng 9 năm 1943 đã thành l p ở ề ề ọ ụ ườ ằ ậ

m t khu “hoàn toàn” có nghĩa là toàn dân trai gái, già tr đ u vào h i c u qu c đ c đ t tên là khu Thi n Thu t. Đ uộ ẻ ề ộ ứ ố ượ ặ ệ ậ ầ tháng 11, sau l k ni m Cách m ng tháng M i Nga, Giáp ch trì vi c thành l p m t khu “hoàn toàn” n a trên các ễ ỷ ệ ạ ườ ủ ệ ậ ộ ữtri n núi d c theo con đ ng Cao B ng - B c C n, đ t tên là khu Quang Trung. Vi c thành l p các căn c d a vào đ a ề ọ ườ ằ ắ ạ ặ ệ ậ ứ ự ịth t nhiên nh th nh m ba m c đích: đ a các thành ph n dân t c đang sinh s ng trong vùng vào các t ch c c u ế ự ư ế ằ ụ ư ầ ộ ố ổ ứ ứqu c đ tăng c ng đoàn k t gi a h v i nhau, chu n b m t khu an toàn đ đ ng bào thung lũng có n i n náu ố ể ườ ế ữ ọ ớ ẩ ị ộ ể ồ ở ơ ẩkhi đ ch kh ng b , làm bàn đ p đ m r ng phong trào sang các vùng khác.ị ủ ố ạ ể ở ộV phía đông, n i đã có phong trào du kích B c S n t nămề ơ ắ ơ ừ  1941, s h i viên Vi t Minh tham gia t v lên t i 1.004 ố ộ ệ ự ệ ớng i và v n ra đ n t n biên gi i Trung Qu c t i vùng Th t Khê. đây phong trào phát tri n r t cao v m i m t. ườ ươ ế ậ ớ ố ạ ấ Ở ể ấ ề ọ ặM i l p xóa n n mù ch đ c m ra. Đ n mùa thu ho ch, đ ng bào đ a thóc vào các kho tích tr trong r ng đ đườ ớ ạ ữ ượ ở ế ạ ồ ư ữ ừ ể ề phòng đ ch kh ng b , cán b và dân ch y vào đây sẽ có cái ăn.ị ủ ố ộ ạQuay lên h ng B c, Giáp chu n b ch trì m t cu c mít tinh t i m t b n thì bi t tin đ ng chí cán b đ c phân ướ ắ ẩ ị ủ ộ ộ ạ ộ ả ế ồ ộ ượcông đ n đónế  trên đ ng đi đã b lính dõng đang t t p đây vây b t và ch t đ u ngay t i ch r i bêu ra gi a ch . ườ ị ụ ậ ở ắ ặ ầ ạ ỗ ồ ữ ợGiáp ph i quay v ngay c quan liên t nh y b ng m t đ ng khác. Đ ch tăng c ng thêm lính kh đ và lính kh ả ề ơ ỉ ủ ằ ộ ườ ị ườ ố ỏ ốxanh kh ng b dân làng. sâu phía trong, đ ch l p thêm 10 đ n b t đ ki m soát ch t chẽ vi c đi l i c a đ ng bào, ủ ố Ở ị ậ ồ ố ể ể ặ ệ ạ ủ ồtrong đó có hai đ n Phai Kh t và Nà Ng n. Đ ch phái ng i m i v l p l i chính quy n thôn, xã, l p hàng rào ba ồ ắ ầ ị ườ ớ ề ậ ạ ề ở ậl p tre bao quanh làng. Nhà nào có con em tình nghi đi làm cán b thoát ly đ u b theo dõi, b đ t phá và bu c gia ớ ộ ề ị ị ố ộđình đó ph i r i đi n i khác.ả ờ ơĐ i v i Giáp, mùa đông năm 1943 - 1944 là quãng th i gian gay go nh t. “Đ ch tăng c ng đàn áp. Chúng tôi nh n ố ớ ờ ấ ị ườ ậth y cán b c t cán c a phong trào ch y lên r ng ngày m t đông. Ti p t cho s ng i này qu là m t v n đ nan ấ ộ ố ủ ạ ừ ộ ế ế ố ườ ả ộ ấ ềgi i, ngày càng khó gi i quy t. B n lý d ch c m đ ng bào đ a lúa hay ngũ c c ra kh i làng. Đây đó, đúng gi a mùa ả ả ế ọ ị ấ ồ ư ố ỏ ữg t, nh ng bông lúa trĩu h t, đ ng bào c ý đ thóc r ng. Chúng tôi đành ph i t ch c đi mót, r i giã ngay t i đ ng, ặ ữ ạ ồ ố ể ụ ả ổ ứ ồ ạ ồkhi đem n u h t c m r n nh g o rang. T hôm b n lính dõng đánh đ p ngay gi a đ ng m t c bà có g o trong ấ ạ ơ ắ ư ạ ừ ọ ậ ữ ườ ộ ụ ạmũ và m t ph n có m t ít thóc m đem ra đ ng đ gieo h t, nhi u ch em r t s ... Trong nhi u tháng, chúng tôi ộ ụ ữ ộ ẩ ồ ể ạ ề ị ấ ợ ềch ăn ngô qua ngày, th m chí có th i gian ch ăn thân cây chu i r ng.ỉ ậ ờ ỉ ố ừM t bu i t i, chúng tôi ng i h p bàn công tác trong m t b u không khí n ng n - nhi u ng i l ng thinh không nói ộ ổ ố ồ ọ ộ ầ ặ ề ề ườ ặgì - m t đ ng chí nói v i chúng tôi:ộ ồ ớ- Các đ ng chí hãy l i v i chúng tôi m t th i gian n a, đ ng quay v xóm v i. Tôi đã v m y l n r i đành ph i ồ ở ạ ớ ộ ờ ữ ừ ề ộ ề ấ ầ ồ ảquay l i. Bà con trong làng lánh m t chúng tôi.ạ ặTôi đáp:- H n bao gi h t, đây chính là lúc chúng ta ph i bám vào dân. N u chúng ta đ k đ ch tha h làm m a làm gió v i ơ ờ ế ả ế ể ẻ ị ồ ư ớđ ng bào thì c s c a chúng ta m t bao nhiêu công s c m i gây d ng đ c d n d n sẽ tan v h t.ồ ơ ở ủ ấ ứ ớ ự ượ ầ ầ ỡ ếSau nh ng cu c h p nh th , chúng tôi l i chia nhau thành nh ng t p nh đ l n v làng. M i ng i đem theo m t ữ ộ ọ ư ế ạ ữ ố ỏ ể ầ ề ỗ ườ ộít l ngươ  khô, m t ng tre đ đ y mu i r i ph c s n bên đ ng mòn g n n ng r y c a đ ng bào, trong r ng hay ộ ố ổ ầ ố ồ ụ ẵ ườ ầ ươ ẫ ủ ồ ở ừbên các con đ ng đi ch đ g p nh ng ng i có c m tình v i Vi t Minh. C quan ph i liên t c di chuy n.ườ ợ ể ặ ữ ườ ả ớ ệ ơ ả ụ ểKh ng b g t gao c a đ ch đã làm gi m đáng k các c s cách m ng nh ng n i nào tr đ c thì tr ng thành lên ủ ố ắ ủ ị ả ể ơ ở ạ ư ơ ụ ượ ưởtrông th y. Sau m t th i gian, đ ng bào l i đ n v i chúng tôi, m i n i m t ít, h i viên c u qu c n i l i liên l c v i ấ ộ ờ ồ ạ ế ớ ỗ ơ ộ ộ ứ ố ố ạ ạ ớchúng tôi, đôi khi đi d các khóa hu n luy n. Chúng tôi l i m nh ng khóa đào t o m i trong r ng và r t nhi u h c ự ấ ệ ạ ở ữ ạ ớ ừ ấ ề ọviên đ n h c. Trong châu Hà Qu ng, chúng tôi tính đã có đ n 5.000 h i viên c u qu c tr c khi đ ch kh ng b , trongế ọ ả ế ộ ứ ố ướ ị ủ ố đó trên 1.000 t v , th mà sau đ t kh ng b t m l ng xu ng, h n 4.000 h i viên c u qu c l i tham gia sinh ho t vàự ệ ế ợ ủ ố ạ ắ ố ơ ộ ứ ố ạ ạ g n 1.000 t v tr l i ho t đ ng”.ầ ự ệ ở ạ ạ ộCác căn nhà tranh, n i đ t c quan, n sâu trong các cánh r ng đ i ngàn r t khó vào. Chúng tôi th ng l i su i đ ơ ặ ơ ẩ ừ ạ ấ ườ ộ ố ểđ n, tránh đi trên đ ng cái s đ l i v t chân, đ ch sẽ phát hi n đ c.” Giáp k , c m i l n ngoài v qu n áo t ế ườ ợ ể ạ ế ị ệ ượ ể ứ ỗ ầ ở ề ầ ướsũng, vi c dùng g y ch ng hay giày dép cũng b c m h n đ đ ch không l n ra d u v t.ệ ậ ố ị ấ ẳ ể ị ầ ấ ếKh p n i, ch nào có đi u ki n là du kích t p luy n ngày đêm. Có các l p cho cán b châu, cán b huy n. Các t xungắ ơ ỗ ề ệ ậ ệ ớ ộ ộ ệ ổ kích ho t đ ng tr l i. Nh ng tên ra đ u thú làm tay sai cho đ ch đ u b tr ng tr , t ch c ph c kích trên đ ng tu nạ ộ ở ạ ữ ầ ị ề ị ừ ị ổ ứ ụ ườ ầ tra c a chúng. Ph m vi ho t đ ng c a các t xung kích th ng ch v ng v xa thôn b n đ đ ch không kh ng b ủ ạ ạ ộ ủ ổ ườ ở ỗ ắ ẻ ả ể ị ủ ốtr thù đ ng bào.ả ồCon đ ng Nam ti n b c t thành nhi u đo n, nên đ n đ u năm 1944 phân đ i trung tâm ph i m l i theo m t ườ ế ị ắ ề ạ ế ầ ộ ả ở ạ ộh ng khác. Đ n gi a mùa đông, tình hình ti n tri n t t h n v i nh ng con đ ng nh . Ng i ta đi d i lòng su i ướ ế ữ ế ể ố ơ ớ ữ ườ ỏ ườ ướ ốđ không đ l i d u v t và cũng tránh không làm nát l p rêu đá. C nh th , vào mùa đông năm 1943 - 1944 Vi t ể ể ạ ấ ế ớ ứ ư ế ệMinh v n gi v ng căn c , đ y lùi ph m vi kh ng b c a đ ch và m r ng thêm nhi u đ a bàn. M t đ i đ i du kích ẫ ữ ữ ứ ẩ ạ ủ ố ủ ị ở ộ ề ị ộ ạ ộMèo đ c thành l p, đ ng bào dân t c Sán Ch g n B o L c cũng đi theo Vi t Minh khá đông. T tháng 7 năm 1944, ượ ậ ồ ộ ỉ ầ ả ạ ệ ừliên t nh y Cao-B c-L ng nh n đ nh phong trào khá m nh đ có th phát đ ng kh i nghĩa. Tháng 8, liên t nh y ỉ ủ ắ ạ ậ ị ạ ể ể ộ ở ỉ ủtri u t p cu c h p toàn th . H i ngh h p trong m t cái hang r ng, bên ngoài có c ng chào b ng tre n a k t lá, có ệ ậ ộ ọ ể ộ ị ọ ộ ộ ổ ằ ứ ế

c t c , có n i ăn ngh cho các đ i bi u. Không khí bu i h p không còn bí m t tuy t đ i nh x a. Đ i bi u ng i h p ộ ờ ơ ỉ ạ ể ổ ọ ậ ệ ố ư ư ạ ể ồ ọquanh nh ng chi c bàn tre. Bên ngoài có các ti u đ i t v canh gác. Giáp và Đ ng đ u có m t t i cu c h p. Báo cáo ữ ế ể ộ ự ệ ồ ề ặ ạ ộ ọch tr ng phát đ ng kh i nghĩa là đáp ng nguy n v ng nóng b ng c a đ i bi u d h i ngh . Ai n y đ u nh n ủ ươ ộ ở ứ ệ ọ ỏ ủ ạ ể ự ộ ị ấ ề ậth y tình hình đ a ph ng đã thay đ i. Tuy nhiên đ tránh hi u l m, h i ngh quy t đ nh dùng m y t “phát đ ng ấ ị ươ ổ ể ể ầ ộ ị ế ị ấ ừ ộchi n tranh du kích” thay cho “kh i nghĩa” và d ki n th i gian chu n b đ hai tháng sau sẽ chuy n sang hành đ ng.ế ở ự ế ờ ẩ ị ể ể ộCông vi c chu n b đang đ c ti n hành kh n tr ng thì H Chí Minh b t ng t Trung Qu c tr v . Sau khi b b t ệ ẩ ị ượ ế ẩ ươ ồ ấ ờ ừ ố ở ề ị ắngày 29 tháng 8 năm 1942[4], Ng i b b n Trung Hoa Qu c dân Đ ng d n gi i kh p Qu ng Tây, chuy n t nhà tù ườ ị ọ ố ả ẫ ả ắ ả ể ừnày sang nhà tù khác trong h n m t năm tr i. H Chí Minh có đem v m t t pơ ộ ờ ồ ề ộ ậ  th ch Hán, trong đó Ng i t m t ơ ữ ườ ả ộcách hóm h nh 18 nhà giam đã l n l t “đón ti p” Ng i: gông đeo c , xích quàng chân su t ngày đêm. Ngày 10 ỉ ầ ượ ế ườ ổ ốtháng 9 năm 1943, chúng m i tr t do cho Ng i. Nguyên do là t tháng 9 năm 1942, các t ng Tr ng Phát Khuê ớ ả ự ườ ừ ướ ươvà Tiêu Văn đã th t b i trong vi c lôi kéo đám “qu c dân” đang l u vong Trung Qu c làm vi c cho chúng trong k ấ ạ ệ ố ư ở ố ệ ếho ch “Hoa quân nh p Vi t” c a chúng. Tháng 10 năm 1942, t ch c Đ ng minh h i v n không a c ng s n và Vi t ạ ậ ệ ủ ổ ứ ồ ộ ố ư ộ ả ệMinh nay theo l nh chúng t ch c h i ngh t i Li u Châu. Ban ch p hành m i có 17 ng i trong đó có Nguy n H i ệ ổ ứ ộ ị ạ ễ ấ ớ ườ ễ ảTh n và Vũ H ng Khanh, nh ng chuy n h c h c ghen ghét gi a Đ i Vi t lúc đ u thân Nh t và Vi t Nam Qu c dân ầ ồ ữ ệ ụ ặ ữ ạ ệ ầ ậ ệ ốĐ ng không vì th mà gi m b t. B n quan th y Trung Hoa Qu c dân Đ ng th y không ti n c b n t ng lĩnh c a ả ế ả ớ ọ ầ ố ả ấ ệ ử ọ ướ ủchúng đ ng đ u ban ch p hành đ gi i quy t các tranh ch p. Nguy n H i Th n sau khi đút túi m t kho n tài tr l nứ ầ ấ ể ả ế ấ ễ ả ầ ộ ả ợ ớ đã cao ch y xa bay. Còn Vũ H ng Khanh thì quay v Côn Minh nh ng b anh em Vi t Minh đã gây đ c c s v ng ạ ồ ề ư ị ệ ượ ơ ở ữch c trong c ng đ ng ng i Vi t di c t i đây t y chay không h p tác. Sau này trong h i ký c a mình, t ng Tr ng ắ ộ ồ ườ ệ ư ạ ẩ ợ ồ ủ ướ ươPhát Khuê đã than th : “Nhóm này ch ng l i phe kia, b n h ch m t thì gi vào vi c công kích l n nhau mà không ở ố ạ ọ ọ ỉ ấ ờ ệ ẫch u làm b t c vi c gì. Và m t s ng i không h có chút ph m ch t nào c a nh ng ng i ho t đ ng cách m ng”.ị ấ ứ ệ ộ ố ườ ề ẩ ấ ủ ữ ườ ạ ộ ạ[4] Theo t li u c a Khu Di tích Ph Ch T ch, H Chí Minh b Trung Hoa Qu c dân Đ ng b t ngày 27/8/1942 t i ư ệ ủ ủ ủ ị ồ ị ố ả ắ ạTúc Vinh, Thiên B o, Qu ng Tây (BT).ả ảM t m i vì nh ng chuy n cãi c xích mích và bi n th ti n quỹ, cu i cùng viên t ng Tàu ph i nh đ n H Chí ệ ỏ ữ ệ ọ ể ủ ề ố ướ ả ờ ế ồMinh, theo l i khuyên c a t ng Tiêu Văn v n có c m tình v i Đ ng C ng s n. H n đánh giá lãnh t Vi t Minh là ờ ủ ướ ố ả ớ ả ộ ả ắ ụ ệm t con ng i c ng ngh , làm vi c mi t mài, nói đ c ti ng Trung Qu c, ti ng Anh và c ti ng Pháp và thông th o ộ ườ ươ ị ệ ệ ượ ế ố ế ả ế ạnh t các v n đ qu c t trong s ng i Vi t l u vong. H Chí Minh không v Vi t Nam và đ n tháng 3 năm 1944 ấ ấ ề ố ế ố ườ ệ ư ồ ề ệ ếcùng v i Ph m Văn Đ ng tham d h i ngh c i t Đ ng minh h i, có Vi t Minh tham gia. Trung Hoa Qu c dân Đ ng ớ ạ ồ ự ộ ị ả ổ ồ ộ ệ ố ảđang ráo ri t chu n b k ho ch “Hoa quân nh p Vi t” nên ph i c n có s h tr c a m t phong trào có c s ế ẩ ị ế ạ ậ ệ ả ầ ự ỗ ợ ủ ộ ơ ở ởtrong n c. H Chí Minh lúc này tìm cách bi n các nhóm c s c a Đ ng minh h i thành chi nhánh c a t ch c Vi t ướ ồ ế ơ ở ủ ồ ộ ủ ổ ứ ệMinh. TrungỞ  Qu c, H là ng i duy nh t có kh năng làm m t công vi c c th . M c dù t i Qu ng Tây, ông là ố ồ ườ ấ ả ộ ệ ụ ể ặ ạ ảng i duy nh t đ c p đ n n n đ c l p hoàn toàn c a Vi t Nam, t ng Tr ng Phát Khuê đã cho r ng sẽ có l i h n ườ ấ ề ậ ế ề ộ ậ ủ ệ ướ ươ ằ ợ ơkhi đ H Chí Minh cùng v i 18 thanh niên Vi t Nam v a k t thúc khóa hu n luy n t i Đ t chi n khu đ c quay ể ồ ớ ệ ừ ế ấ ệ ạ ệ ứ ế ượv Vi t Nam.ề ệSau khi nghe báo cáo v công vi c chu n b kh i nghĩa c a liên t nh y Cao-B c-L ng, H Chí Minh nh n xét ngay là ề ệ ẩ ị ở ủ ỉ ủ ắ ạ ồ ậch tr ng đó ch do ch nghĩa l c quan mà ra. Cu c kh ng b nămủ ươ ỉ ủ ạ ộ ủ ố  1942 đã ch ng ph i m t ph n do b c l l c ẳ ả ộ ầ ộ ộ ựl ng quá s m đó sao? V y l n này tình hình sẽ ra sao khi đ ch còn có th kh ng b g t gao h n n a, n u chi n ượ ớ ậ ầ ị ể ủ ố ắ ơ ữ ế ếtranh du kích n ra. Đánh tr nh th nào? Làm sao b o v đ c dân làng tr n kh ng b kéo lên r ng? L c l ng ổ ả ư ế ả ệ ượ ố ủ ố ừ ự ượđâu đ can thi p v m t quân s khi các đ n v vũ trang hi n có còn phân tán kh p n i? Bây gi , Ng i nói, là lúc ể ệ ề ặ ự ơ ị ệ ắ ơ ờ ườph i chuy n t đ u tranh chính tr sang đ u tranh vũ trang nh ng đ u tranh chính tr ph i đi tr c m t b c.ả ể ừ ấ ị ấ ư ấ ị ả ướ ộ ướChính trong đi u ki n đó, Ng i quy t đ nh thành l p Đ i Vi t Nam tuyên truy n gi i phóng quân g m nh ng h c ề ệ ườ ế ị ậ ộ ệ ề ả ồ ữ ọsinh quân đã theo các khóa hu n luy n Qu ng Tây, trong đó có Hoàng Văn Thái và các ph n t tích c c nh t c a ấ ệ ở ả ầ ử ự ấ ủcác l c l ng t v đ a ph ng. Th là kho ng tháng 11, 12 năm 1944 đã thành l p m t đ i đ c trang b hãy còn ự ượ ự ệ ị ươ ế ả ậ ộ ộ ượ ịkhiêm t n: 19 kh u súng musqueton và 14 kh u súng kíp do đ ng bào mi n núi ch t o. Ngày 22 tháng 12, đ ng ố ẩ ẩ ồ ề ế ạ ứtr c Giáp đ i mũ d đen, 34 con ng i ăn m c m i ng i m t ki u làm l tuyên th trong m t khu r ng. T năm ướ ộ ạ ườ ặ ỗ ườ ộ ể ễ ệ ộ ừ ừsau tr đi, ngày này đ c coi là ngày thành l p quân đ i. Ba m i tám gi sau, nh ng i ta đã bi t, h b t ng đánhở ượ ậ ộ ươ ờ ư ườ ế ọ ấ ờ chi m hai đ n c a Pháp là Phai Kh t và Nà Ng n.ế ồ ủ ắ ầNgày 9 tháng 3 năm 1945, Nh t đ o chính Pháp. Cu c chính bi n này đã đ y nhanh ti n đ bi n chuy n c a các s ậ ả ộ ế ẩ ế ộ ế ể ủ ựki n. Ch trong m t đêm huy n tho i v s “có m t” c a ng i Pháp do Toàn quy n Decoux đ x ng đã s p đ tanệ ỉ ộ ề ạ ề ự ặ ủ ườ ề ề ướ ụ ổ tành. Quân đ i Pháp b t n công b t ng , ch trong ch c lát đã b quét s ch. T i L ng S n t t c lính Pháp đ n trú b ộ ị ấ ấ ờ ỉ ố ị ạ ạ ạ ơ ấ ả ồ ịtàn sát. Ch có m t cánhỉ ộ  quân m y nghìn ng i ch y thoát đ c sang Trung Qu c qua ng Tây B c. Ngay đêm đó, ấ ườ ạ ượ ố ả ắBan Th ng v Trung ng Đ ng đã h p t i B c Giang và ra ch th m i: “K thù duy nh t c a nhân dân Đông ườ ụ ươ ả ọ ạ ắ ỉ ị ớ ẻ ấ ủD ng lúc này là phát-xít Nh t. Đ ng ph i t p trung ng n l a đ u tranh vào đó”. M t l i kêu g i t t c nh ng ng i ươ ậ ả ả ậ ọ ử ấ ộ ờ ọ ấ ả ữ ườPháp hãy cùng nhau liên minh v i ng i Vi t Nam trong cu c đ u tranh ch ng Nh t đ c tung ra. B cô l p ớ ườ ệ ộ ấ ố ậ ượ ị ậ ởth ng du, n i đang truy đu i Vi t Minh, ch huy lính kh xanh B c C n là Pontich đã tìm cách ti p xúc v i nh ng ượ ơ ổ ệ ỉ ố ở ắ ạ ế ớ ữ

ng i hôm tr c còn là đ ch th c a mình khi đ c tin Nh t đ o chính. T tháng 8 năm 1944 trong vùng này, Giáp ườ ướ ị ủ ủ ượ ậ ả ừđã ra l i kêu g i nh ng ng i Pháp “t do” đ ngh cùng nhau h p tác ch ng Nh t. Ngày 23 tháng 3, m t cu c g p ờ ọ ữ ườ ự ề ị ợ ố ậ ộ ộ ặchính th c gi a hai bên đã di n ra. Giáp thân hành đ n ch h p v i 40 chi n sĩ du kích.ứ ữ ễ ế ỗ ọ ớ ếĐ đ i l y 165 kh u súng tr ng Remington và kho ng 40 kh u musqueton không còn t t n a, Giáp cam k t cung ể ổ ấ ẩ ườ ả ẩ ố ữ ếc p ng i d n đ ng và tin t c tình báo. Ng i Pháp và Vi t Minh cùng thi hành b n án x b n m t tên quan c ng ấ ườ ẫ ườ ứ ườ ệ ả ử ắ ộ ộtác v i Nh t. Nh ng sau 48 ti ng đ ng h th o lu n, k t qu đ t đ c ch d ng l i đó. Đ đàm phán m t th a ớ ậ ư ế ồ ồ ả ậ ế ả ạ ượ ỉ ừ ạ ở ể ộ ỏthu n th t s v m t quân s , Giáp đ ngh đ c ti p xúc v i đ i tá Seguin ch huy cánh quân sông Lô đang rút ch yậ ậ ự ề ặ ự ề ị ượ ế ớ ạ ỉ ạ kh i Tuyên Quang. Nh ng đ ngh c a Giáp không có h i âm. Tuy nhiên phía b c, t i Cao B ng ngày 28 tháng 3, ỏ ư ề ị ủ ồ ở ắ ạ ằm t th a thu n đ c ký k t gi a đ i di n Vi t Minh và đ i tá Reul ch huy quân khu 3 t i B c Kỳ trên c s sau đây:ộ ỏ ậ ượ ế ữ ạ ệ ệ ạ ỉ ạ ắ ơ ở gác l i quá kh nhìn v t ng lai, liên minh hoàn toàn trong cu c đ u tranh ch ng Nh t. Nh ng cánh quân c a Reul ạ ứ ề ươ ộ ấ ố ậ ữ ủlà s t p h p v i vã các đ n v nhi u đ n l trong t nh nên có th coi là l c l ng duy nh t c a quân đ i Pháp ự ậ ợ ộ ơ ị ở ề ồ ẻ ỉ ể ự ượ ấ ủ ộ ởĐông D ng còn bám tr Đông D ng và không có s giúp đ nào t phía Pháp. Tình hình đ a ph ng x u đi do ươ ụ ở ươ ự ỡ ừ ị ươ ấnh ng ng i cách m ng Vi t Nam yêu c u đ c c p vũ khí đánh Nh t mà đ i tá Reul không th th a mãn, r i ữ ườ ạ ệ ầ ượ ấ ậ ạ ể ỏ ồnh ng v va ch m x y ra, c ng v i nhi u v đào ngũ ph n l n n i khác, cu i cùng đ i tá Reul v t biên sang ữ ụ ạ ả ộ ớ ề ụ ầ ớ ở ơ ố ạ ượTrung Qu c, sau khi có đ c m t “thành tích” là đánh du kích ch ng Nh t trong ba tháng Cao B ng. B t ch p ố ượ ộ ố ậ ở ằ ấ ấnh ng c g ng c a Giáp, mà nh ng th t trao đ i gi a hai bên còn đ l i ch ng t ông có s m m d o r t l n ữ ố ắ ủ ữ ư ừ ổ ữ ể ạ ứ ỏ ự ề ẻ ấ ớtrong ngo i giao, nh ng kh năng sang trang m i c a l ch s và ti n t i m t ki u h p tác m i Pháp-Vi t đã b b ạ ữ ả ớ ủ ị ử ế ớ ộ ể ợ ớ ệ ị ỏqua. Nh v y, cho đ n gi a tháng 3 năm 1945, Vi t Minh là l c l ng quân s duy nh t Vi t Nam ch ng Nh t. ư ậ ế ữ ệ ự ượ ự ấ ở ệ ố ậNh ng cu c đào ngũ t c a lính kh đ , kh xanh, lính dõng đã cung c p cho Vi t Minh m t l ng vũ khí nhi u ữ ộ ồ ạ ủ ố ỏ ố ấ ệ ộ ượ ềnh t t tr c t i nay. Th m chí nhi u n i tù chính tr còn v t ng c. Nh ng ng i c ng s n b giam S n La đã xâyấ ừ ướ ớ ậ ề ơ ị ượ ụ ữ ườ ộ ả ị ở ơ d ng đ c m t c s v ng ch c trung l u sông H ng và vùng r ng núi g n Yên Bái, tr c khi h “nh y cóc” sang ự ượ ộ ơ ở ữ ắ ở ư ồ ừ ầ ướ ọ ảTuyên Quang. mi n Nam và mi n Trung, nh ng m ng l i ho t đ ng bí m t đ c tăng c ng. G n tr i t p trung Ở ề ề ữ ạ ướ ạ ộ ậ ượ ườ ầ ạ ậBa T , t nh Qu ng Ngãi,ơ ỉ ả  tù nhân chính tr l p khu du kích v i s giúp đ c a nh ng ng i dân mi n núi. T i Hu , ị ậ ớ ự ỡ ủ ữ ườ ề ạ ếNguy n Chí Thanh (sau này là Đ i t ng) và nhà th T H u (v t ng c t năm 1942) cũng r c r ch chu n b c p ễ ạ ướ ơ ố ữ ượ ụ ừ ụ ị ẩ ị ướchính quy n. T i vùng Sài Gòn, Vi t Minh bí m t n m các t ch c qu n chúng đ c bi t là thanh niên t p h p chung ề ạ ệ ậ ắ ổ ứ ầ ặ ệ ậ ợquanh bác sĩ Ph m Ng c Th ch.ạ ọ ạT ngày 15 đ n 20 tháng 4, y ban quân s c a Trung ng Đ ng h p t i B c Giang. Không dùng ng a, Giáp đi b , ừ ế Ủ ự ủ ươ ả ọ ạ ắ ự ộm c áo the, qu n tr ng, đ u đ i khăn x p b ng nhi u đen. Sau 5 năm xa đ ng b ng, ông l i th y nh ng cánh đ ng ặ ầ ắ ầ ộ ế ằ ễ ồ ằ ạ ấ ữ ồlúa ng p n c th ng t p đ n t n chân tr i, ch có nh ng lũy tre ken dày bao quanh các làng xóm nay không còn tr ậ ướ ẳ ắ ế ậ ờ ỉ ữ ởng i n a mà đã thành nh ng n i n náu ch c ch n cho nh ng ng i ho t đ ng cách m ng. Tr ng Chinh, Chu Văn ạ ữ ữ ơ ẩ ắ ắ ữ ườ ạ ộ ạ ườT n, Tr n Đăng Ninh, Lê Thanh Ngh , Văn Ti n Dũng đã đ n đây đông đ . M t tin d đang ch ông.ấ ầ ị ế ế ủ ộ ữ ờGiáp k : “T ngày lên đ ng đi h p tôi hy v ng v đây g p các anh sẽ đ c bi t tin nhà. M y năm qua, không đ c ể ừ ườ ọ ọ ề ặ ượ ế ấ ượtin t c gì v gia đình, tôi có đôi l n g i th v nhà nh ng không rõ có đ n n i hay không. Tôi c m th y ngày chúng ứ ề ầ ử ư ề ư ế ơ ả ấtôi g p l i nhau không còn xa n a. Bu i chi u g p l i anh Tr ng Chinh và các anh khác sau bao năm xa cách, th t là ặ ạ ữ ổ ề ặ ạ ườ ậvui m ng khôn xi t. Tôi sang ng i nghe các anh k chuy n đ ch kh ng b g t gao d i xuôi, c quan luôn ph i di ừ ế ồ ể ệ ị ủ ố ắ ướ ơ ảchuy n đ a đi m thì anh Tr ng Chinh nói:ể ị ể ườ- Ch Thái ch vì g i cháu ch a đ c, ch a k p đi bí m t thì b đ ch b t, cũng không ng ch đã m t trong tù r i.ị ỉ ử ư ượ ư ị ậ ị ị ắ ờ ị ấ ồTôi l ng ng i đi. Lát sau tôi h i:ặ ườ ỏ- Anh nói sao? Thái m t r i ?ấ ồ ưAnh Tr ng Chinh có v ng c nhiên h i l i:ườ ẻ ạ ỏ ạ- Anh ch a bi t tin gì sao?ư ếKhi Cao B ng, các anh cũng đã có l n nghe tin Thái b b t nh ng v n gi u ch a mu n cho tôi bi t. Tôi bàng hoàng, ở ằ ầ ị ắ ư ẫ ấ ư ố ếđi sang bu ng bên ch a tin h n đi u các anh nói là s th t”.ồ ư ẳ ề ự ậNh ng lúc này, chuy n tình c m ph i g t sang m t bên. Trong năm ngày h p, y ban quân s quy t đ nh các bi n ư ệ ả ả ạ ộ ọ Ủ ự ế ị ệpháp nh m tăng c ng phong trào du kích và th ng nh t vi c ch đ oằ ườ ố ấ ệ ỉ ạ  ho t đ ng quân s . T mùng 1 tháng 5, Giáp ạ ộ ự ừtr l i căn c vàở ạ ứ  đ i H Chí Minh đi công tác t i Trung Qu c s p v .ợ ồ ạ ố ắ ềV m t m i còn ch a tan h t trên g ng m t sau m t hành trình dài, H Chí Minh c i ng a t m n trên xu ng. ẻ ệ ỏ ư ế ươ ặ ộ ồ ưỡ ự ừ ạ ốNg i đ râu c m, c p m t tinh anh ng i sáng trên khuôn m t h c hác. Giáp g p l i H Chí Minh t i m t đ a đi m ườ ể ằ ặ ắ ờ ặ ố ặ ạ ồ ạ ộ ị ểtrên đ ng B c C n đi Cao B ng.ườ ắ ạ ằNg i đ ng đ u Vi t Minh l i m t l n n a ch ng t s c d o dai và tài ngo i giao c a mình. Cu i năm 1944, m t phiườ ứ ầ ệ ạ ộ ầ ữ ứ ỏ ứ ẻ ạ ủ ố ộ công Mỹ tên là Shaw lâm n n đã nh y dù xu ng vùng Vi t Minh ki m soát, đ c cán b và nhân dân c u thoát. Đ c ạ ả ố ệ ể ượ ộ ứ ượnh ng ng i mang vũ khí trong ng i đi h v , H Chí Minh đ a Shaw đ n m t th tr n thu c t nh Vân Nam. T i ữ ườ ườ ộ ệ ồ ư ế ộ ị ấ ộ ỉ ạđây, Shaw đ c các nhà đ ng c c Trung Hoa Qu c dân Đ ng đ a lên máy bay nh ng không cho H Chí Minh đi ượ ươ ụ ố ả ư ư ồtheo. Nh ng H Chí Minh không n n chí, ông đi b ng ph ng ti n c a mình đ n t n Côn Minh. Khi t i đây, Shaw đã ư ồ ả ằ ươ ệ ủ ế ậ ớ

v Mỹ nh ng ông đ c t ng Claire Chennault và O.S.S (Office Strategic Service - C quan tình báo chi n l c) ti p ề ư ượ ướ ơ ế ượ ếvà c m n vì đã c u s ng Shaw. H đã cùng nhau th o lu n v vi c m t phái đoàn Mỹ sẽ đ n Đông D ng. Tr v ả ơ ứ ố ọ ả ậ ề ệ ộ ế ươ ở ềBách S c, m t th tr n g n biên gi i Trung-Vi t, ông đ c bi t Đ ng minh h i đã tan rã vì không gi i quy t đ c ắ ộ ị ấ ầ ớ ệ ượ ế ồ ộ ả ế ượmâu thu n n i b . M t l n n a, H Chí Minh l i tham gia c ng c t ch c này. L n này v i ng i c a mình, ông đã ẫ ộ ộ ộ ầ ữ ồ ạ ủ ố ổ ứ ầ ớ ườ ủbi n t ch c c a đ ch thành t ch c c a ta. Ông l i tr v Vi t Nam v i m t l c l ng g i là L đoàn hành đ ng ế ổ ứ ủ ị ổ ứ ủ ạ ở ề ệ ớ ộ ự ượ ọ ữ ộg m 150 ng i đ c trang b khá đ y đ .ồ ườ ượ ị ầ ủH Chí Minh và Võ Nguyên Giáp đi g p v Tân Trào, n i đây sẽ là th đô lâm th i c a khu gi i phóng trong vùng ồ ấ ề ơ ủ ờ ủ ảr ng núi Thái Nguyên. M t y ban ch huy lâm th i khu gi i phóng đ c thành l p. Vi c tri u t p Qu c dân đ i h i ừ ộ Ủ ỉ ờ ả ượ ậ ệ ệ ậ ố ạ ộđ c xúc ti n g p. Tin vui đ n d n d p.ượ ế ấ ế ồ ậT i mi n B c, các c s c a Vi t Minh m c lên nh n m sau tr n m a rào. Nông dân nhi u n i n i lên phá kho thóc ạ ề ắ ơ ở ủ ệ ọ ư ấ ậ ư ề ơ ổđ c u đói. Toàn b vùng r ng núi t gi a sông Lô đ n biên gi i Trung Qu c đ u do Vi t Minh làm ch , tr các th ể ứ ộ ừ ừ ữ ế ớ ố ề ệ ủ ừ ịtr n. Ngàyấ  10 tháng 4, đ n Đình C t nh Thái Nguyên có 80 lính canh giồ ả ở ỉ ữ b quân cách m ng bao vây, đ ch b đ n ị ạ ị ỏ ồrút ch y nh ng toàn b l c l ng b tiêu di t trong m t tr n ph c kích. Gi a tháng 5, quân Nh t m cu c càn quét ạ ư ộ ự ượ ị ệ ộ ậ ụ ữ ậ ở ộl n có lính kh xanh tham gia, t n công vào khu gi i phóng nh ng th t b i. Cánh quân chính ti n vào Tân Trào b ớ ố ấ ả ư ấ ạ ế ịch n đánh trong m t lo t tr n ph c kích trên nh ng đo n đ ng hi m tr nh ng núi cùng khe ph i rút lui sau khi ặ ộ ạ ậ ụ ữ ạ ườ ể ở ữ ảch u nhi u thi t h i, mà không l p đ c thêm m t đ n b t nào. Trong lúc đó, Văn Ti n Dũng cũng l p đ c m t ị ề ệ ạ ậ ượ ộ ồ ố ế ậ ượ ộchi n khu trong dãy núi đá vôi thu c t nh Ninh Bình. Ngày 8 thángế ộ ỉ  6, m t chi n khu khác đ c thành l p vùng thanộ ế ượ ậ ở Đông Tri u. Quân Nh t hai l n t n công vào chi n khu đ u ph i rút lui không thu đ c k t qu nào. Sau th ng l i ề ậ ầ ấ ế ề ả ượ ế ả ắ ợnày, du kích quân m r ng khu du kích trong vùng đ ng b ng B c B . Ngày 1 thángở ộ ồ ằ ắ ộ  7, Uông Bí đ c gi i phóng và 10ượ ả ngày sau, 500 lính kh xanh đóng Qu ng Yên r t g n c ng H i Phòng ch y sang hàng ngũ cách m ng. Cu i tháng 6,ố ở ả ấ ầ ả ả ạ ạ ố m t toán sĩ quan Mỹ nh y dù xu ng khu gi i phóng đem theo m t ít vũ khí. Nhi u toán vũ trang đ c thành l p t i ộ ả ố ả ộ ề ượ ậ ạB n Tre và Mỹ Tho mi n Nam.ế ở ềMùa hè năm 1945, Vi t Nam nh m t thùng thu c súng s n sàng n tung.ệ ư ộ ố ẵ ổGi a lúc H i ngh Đ ng toàn qu c đang h p thì nh n đ c tin Nh t đ u hàng không đi u ki n. Ngày 16 tháng 8, H i ữ ộ ị ả ố ọ ậ ượ ậ ầ ề ệ ộngh ra l i kêu g i t ng kh i nghĩa. H i ngh thành l p y ban dân t c gi i phóng Vi t Nam - Chính ph lâm th i do ị ờ ọ ổ ở ộ ị ậ Ủ ộ ả ệ ủ ờH Chí Minh làm Ch t ch. Đ i h i gi i tán ngay trong đêm. R ng sáng ngày hôm sau, đ n v ch l c đ u tiên c a ồ ủ ị ạ ộ ả ạ ơ ị ủ ự ầ ủquân gi i phóng lên đ ng ti n v Thái Nguyên.ả ườ ế ềH Chí Minh không th có m t trong l xu t quân. Sau chuy n đi công tác t Cao B ng v , Ng i b s t rét. Trong ồ ể ặ ễ ấ ế ừ ằ ề ườ ị ốtháng 7, Ng i đã ph i n m li t gi ng nhi u ngày, ch u ng vài viên aspirin. Chi u nào Giáp cũng đ n thăm và báo ườ ả ằ ệ ườ ề ỉ ố ề ếcáo công vi c v i Ng i. Đ n ngày th b y, khi H Chí Minh mu n Giáp v , Giáp b o không có vi c gì g p c n làm vàệ ớ ườ ế ứ ả ồ ố ề ả ệ ấ ầ

l i chăm sóc. H Chí Minh th y mình r t y u nên đ ng ý. Ban đêm m i khi t nh gi c, Ng i l i d n dò h t vi c nàyở ạ ồ ấ ấ ế ồ ỗ ỉ ấ ườ ạ ặ ế ệ đ n vi c khác. Giáp có c m t ng đó là nh ng l i trăng tr i cu i cùng. Giáp v i vào làng tìm ng i giúp.ế ệ ả ưở ữ ờ ố ố ộ ườNg i ta ch cho Giáp m t th y lang có ti ng trong vùng. Ngày hôm sau, th y lang đ n b t m ch r i đi vào r ng và ườ ỉ ộ ầ ế ầ ế ắ ạ ồ ừtr l i v i m t c r sao lên r i tán nh , đem hòa v i cháo nóng cho ng i b nh u ng. U ng đ c hai bát thì ng i ở ạ ớ ộ ủ ễ ồ ỏ ớ ườ ệ ố ố ượ ườb nh th y đ h n. M y ngày sau, H Chí Minh đã g ng d y đ c.ệ ấ ỡ ẳ ấ ồ ượ ậ ượTrong lúc bên gi ng b nh c a ng i lãnh đ o Vi t Minh, Giáp đang lo các đ i quân c a mình t n công th t b i đ n ườ ệ ủ ườ ạ ệ ộ ủ ấ ấ ạ ồquân Nh t đóng Thái Nguyên thì nhi u s ki n có tính quy t đ nh đang di n ra trên m t m t tr n khác. T i mi n ậ ở ề ự ệ ế ị ễ ộ ặ ậ ạ ềxuôi và trong thành ph , các c s bí m t c a cách m ng không ng ng phát tri n. Ngày 10 tháng 3, tr c khi nh n ố ơ ở ậ ủ ạ ừ ể ướ ậđ c ch th m i c a Th ng v Trung ng Đ ng, Đ ng b đ a ph ng đã chuy n sang hành đ ng. T i Hà N i lúc ượ ỉ ị ớ ủ ườ ụ ươ ả ả ộ ị ươ ể ộ ạ ộnày do Chính ph thân Nh t c a Tr n Tr ng Kim ki m soát t tháng 3, các h i viên tuyên truy n xung kích c a Vi t ủ ậ ủ ầ ọ ể ừ ộ ề ủ ệMinh đ c nh ng ng i có vũ khí b o v đã t ch c di n thuy t ch p nhoáng các ch , r p chi u bóng cho đ n ượ ữ ườ ả ệ ổ ứ ễ ế ớ ở ợ ạ ế ết n phòng thông tin c a thành ph . T i các c a ô, các làng đông dân quanh C u Gi y, n i th k tr c Francis ậ ủ ố ạ ử ầ ấ ơ ế ỷ ướGarnier và Henri Rivière t tr n, đã là căn c c a Vi t Minh. T i đây V ng Th a Vũ - ng i ch huy Trung đoàn Thử ậ ứ ủ ệ ạ ươ ừ ườ ỉ ủ đô năm 1946 và nhi u cu c hành quân ch ng càn đ ng b ng B c B c B t năm 1951 - m l p hu n luy n quân ề ộ ố ở ồ ằ ắ ắ ộ ừ ở ớ ấ ệs đ u tiên cho t v Hà N i. Chính ông năm tr c đã d n đ u m t nhóm tù chính tr , đánh l a b n lính gác đ tr n ự ầ ự ệ ộ ướ ẫ ầ ộ ị ừ ọ ể ốthoát trong lúc b gi i t nhà tù S n La đi Côn Đ o. Trong các khóa hu n luy n, h c viên tr c h t h c lý thuy t và ị ả ừ ơ ả ấ ệ ọ ướ ế ọ ếrèn luy n tinh th n chi n đ u. Còn v quân s ch m i h c m y đ ng tác s đ ng v i súng g . Ngay sau khi có tin ệ ầ ế ấ ề ự ỉ ớ ọ ấ ộ ơ ẳ ớ ỗNh t đ u hàng Đ ng minh, m t đ i bi u c a Vi t Minh đã đ n ti p xúc v i Phan K To i, Khâm sai c a Hoàng đ ậ ầ ồ ộ ạ ể ủ ệ ế ế ớ ế ạ ủ ếB o Đ i B c B [5]. Lúc đ u các quan đi m còn khác nhau nh ng sau vài ngày ti p xúc hai bên đã g n nhau h n, ả ạ ở ắ ộ ầ ể ư ế ầ ơtrong lúc T ng h i viên ch c d đ nh tri u t p mít tinh vào ngày 17 tháng 8 đ ng h chính ph . Cu c mít tinh sẽ ổ ộ ứ ự ị ệ ậ ể ủ ộ ủ ộđ c t ch c tr c th m c a Nhà hát L n c a thành ph Hàượ ổ ứ ướ ề ử ớ ủ ố  N i (đ c xây d ng kho ng năm 1900 ph ng theo nhà ộ ượ ự ả ỏhát nh c k ch Opera Paris). Ngày hôm đó, khi các di n gi thân Nh t lên di n đàn s p phát bi u thì cán b Vi t ạ ị ở ễ ả ậ ễ ắ ể ộ ệMinh, súng trong tay, chi m di n đàn, l y micro, gi t c c a nhà vua xu ng và thay b ng c đ sao vàng c a Vi t ế ễ ấ ậ ờ ủ ố ằ ờ ỏ ủ ệ

Minh. M t thanh niên và hai ph n c m micro hô hào đám đông hô kh u hi u ng h Vi t Minh. Lính b o an cũng ộ ụ ữ ầ ẩ ệ ủ ộ ệ ảhòa vào dòng ng i bi u tình, súng v n đeo trên vai nh ng nòng chĩa xu ng đ t.ườ ể ẫ ư ố ấ[5] Th c ra Phan K To i là Khâm sai B c B c a Chính ph thân Nh t Tr nự ế ạ ắ ộ ủ ủ ậ ầ  Tr ng Kim (BT).ọNgày hôm sau, 18 tháng 8, Thành y Hà N i, lâu nay v n làm vi c bí m t ngo i thành, chuy n vào n i thành, đ t ủ ộ ẫ ệ ậ ở ạ ể ộ ặtr s trong m t bi t th c a m t viên quan l i thân Pháp nh ng b không. Trong ngôi bi t th đó, gi a các đ đ c ụ ở ộ ệ ự ủ ộ ạ ư ỏ ệ ự ữ ồ ạđ c trang trí theo ki u ph ng Đông, gi a nh ng t m tranh s n mài vẽ r ng ph ng đ chói, Thành y Hà N i ượ ể ươ ữ ữ ấ ơ ồ ượ ỏ ủ ộquy t đ nh b kh u hi u “đánh đu i gi c Nh t”. Trong các doanh tr i, quân đ i Nh t m c dù b i tr n v n t thái đế ị ỏ ẩ ệ ổ ặ ậ ạ ộ ậ ặ ạ ậ ẫ ỏ ộ ch ng l i nh ng ng i kh i nghĩa. Cu i cùng các bên th ng l ng và ng i Nh t h a sẽ gi trung l p.ố ạ ữ ườ ở ố ươ ượ ườ ậ ứ ữ ậNgày 19 tháng 8, t sáng s m, toàn dân Hà N i đ ra đ ng và m t đám đông đ c các đ i t v vũ trang đ ki u từ ớ ộ ổ ườ ộ ượ ộ ự ệ ủ ể ừ musqueton đ n súng săn, ki m, cu c, g y g c... b o v tràn vào trung tâm thành ph . Cu c mít tinh bi n thành bi u ế ế ố ậ ộ ả ệ ố ộ ế ểtình vũ trang. Dòng ng i chia thành nhi u đoàn, t a ra chi m Tòa Đ c lý, tr i b o an binh, S c nh sát, nhà tù và ườ ề ỏ ế ố ạ ả ở ảPh Khâm sai B c B .ủ ắ ộHai đ i đ i b o an binh b o v ph Khâm sai ngay g n nhà hát thành ph nhìn th y c nh các ph tràn ng p đoàn ạ ộ ả ả ệ ủ ầ ố ấ ả ố ậng i t sáng s m. Ch huy c a h hoang mang không bi t x trí ra sao, còn Khâm sai Phan K To i v n đang th o ườ ừ ớ ỉ ủ ọ ế ử ế ạ ẫ ảlu n v i nh ng ng i kh i nghĩa. Khi đám đông trèo qua hàng rào, lính kh xanh không ph n ng, súng đ d i ậ ớ ữ ườ ở ố ả ứ ể ướchân. M t lúc sau, h đ u hàng, giao hai trăm kh u súng musqueton cho nh ng ng i kh i nghĩa. Nh ng ng i này ộ ọ ầ ẩ ữ ườ ở ữ ườt thu bé ch a bao gi c m súng, lóng ngóng nh n l y nh ng kh u súng và l ng nghe nh ng ng i lính gi ng gi i ừ ở ư ờ ầ ậ ấ ữ ẩ ắ ữ ườ ả ảcách l p và lên đ n, ng m m c tiêu và rút ch t l u đ n ra sao. M t toán lính Nh t mang theo xe l p súng liên thanh ắ ạ ắ ụ ố ự ạ ộ ậ ắt đ ng đ n chu n b can thi p. Nh ng ng i bi u tình đàm phán v i viên ch huy. B i lẽ quân đ i Nh t ch còn ch ự ộ ế ẩ ị ệ ữ ườ ể ớ ỉ ở ộ ậ ỉ ờh i h ng và nh ng ng i cách m ng cam k t không t thái đ thù ngh ch v i h trong ch ng m c quân đ i Nh t ồ ươ ữ ườ ạ ế ỏ ộ ị ớ ọ ừ ự ộ ậkhông can thi p vào công vi c n i b c a ng i Vi t Nam. Đ n 16 gi quân Nh t quay v tr i. T lúc đó, Vi t Minh ệ ệ ộ ộ ủ ườ ệ ế ờ ậ ề ạ ừ ệlàm ch thành ph .ủ ốT i Hu ngày 23 tháng 8, 150.000 ng i dân xu ng đ ng và Hoàng đ B o Đ i tuyên b thoái v . “Thà làm dân m tạ ế ườ ố ườ ế ả ạ ố ị ộ n c đ c l p còn h n làm vua m t n c nô l ”. Ngày 25, t i Sài Gòn dân chúng t t p còn đông h n th , chen chúc ướ ộ ậ ơ ộ ướ ệ ạ ụ ậ ơ ếnhau ngoài ph . H đ n t các vùng ngo i thành r ng l n có truy n th ng cách m ng. T t c các đ ng ph đ u ố ọ ế ừ ạ ộ ớ ề ố ạ ấ ả ườ ố ềđông ngh t ng i, tay vác g y t m vông vót nh n, th vũ khí thô s c a nh ng ngày đ u kháng chi n ch ng Pháp ẹ ườ ậ ầ ọ ứ ơ ủ ữ ầ ế ốnay l i xu t hi n tr l i.ạ ấ ệ ở ạNh ng không ph i t t c các tin đ u là tin vui. Theo các đi u kho n th a thu n ký gi a các n c Đ ng minh, quân ư ả ấ ả ề ề ả ỏ ậ ữ ướ ồc a T ng Gi i Th ch sẽ vào mi n B c đ gi i giáp quân Nh t. Còn mi n Nam vi c đó đ c giao cho ng i Anh. ủ ưở ớ ạ ề ắ ể ả ậ ở ề ệ ượ ườNh ng tr c khi quân T ng kéo vào thì t i ngày 22 tháng 8, m t nhóm sĩ quan Pháp đã có m t và ng i Nh t đ a ư ướ ưở ố ộ ặ ườ ậ ưh v khách s n Metropole. Qu n chúng ph n n đã v t các dây ch n b o v xông vào khách s n la ó. Ng i Nh t ọ ề ạ ầ ẫ ộ ượ ắ ả ệ ạ ườ ậkhông mu n làm tình hình thêm căng th ng bèn đ a nhóm sĩ quan Pháp v Ph Toàn quy n. S có m t khác th ng ố ẳ ư ề ủ ề ự ặ ườđó đã làm dân chúng lo ng i. M t đoàn đ i bi u đ n g p thi u tá Patti tr ng phái b Mỹ đã đ n Hà N i b ng máy ạ ộ ạ ể ế ặ ế ưở ộ ế ộ ằbay. Patti không che gi u thi n c m c a mình v i Vi t Minh và n n đ c l p c a Vi t Nam, tr l i cho đoàn đ i bi u ấ ệ ả ủ ớ ệ ề ộ ậ ủ ệ ả ờ ạ ểVi t Nam: Mi n B c Vi t Nam giao cho quân đ i Trung Hoa qu n lý.ệ ề ắ ệ ộ ảTrong khi đó nhóm lãnh đ o c a Đ ng C ng s n Đông D ng v đ t c quan làm vi c t i nhà riêng c a m t nhà t ạ ủ ả ộ ả ươ ề ặ ơ ệ ạ ủ ộ ưs n giác ng cách m ng s nhà 48 ph Hàng Ngang, đ c ch nhà gi i thi u v i hàng xóm là bà con t nh l v Hàả ộ ạ ở ố ố ượ ủ ớ ệ ớ ở ỉ ẻ ề N i ch i. Tr ng Chinh cũng đ râu c m nh m t ông già nhà quê. T t c m i ng i làm vi c, ăn ng t i t ng 1 ộ ơ ườ ể ằ ư ộ ấ ả ọ ườ ệ ủ ạ ầtrong ngôi nhà c a m t nhà t s n Hà N i. T ng hai đ c dành cho H Ch t ch, ông đ t chi c máy ch b t ly thânủ ộ ư ả ở ộ ầ ượ ồ ủ ị ặ ế ữ ấ trên chi c t đ u gi ng. Bác H v Hà N i sau m i ng i. Khi đó nh ng đ n v đ u tiên c a T ng Gi i Th ch đã ế ủ ầ ườ ồ ề ộ ọ ườ ữ ơ ị ầ ủ ưở ớ ạvào Hà N i, quân ph c rách r i, b d ng lôi thôi, nh ch nhác. M t đ i quân d ng nh đ c tuy n ch n vào phút ộ ụ ướ ộ ạ ế ộ ộ ườ ư ượ ể ọchót, lê đôi chân phù thũng vì b nh tê phù trên đ ng ph th đô x B c Kỳ đang đói kém mà t ng l m nh m t xệ ườ ố ủ ứ ắ ưở ầ ư ộ ứ béo b .ởDo đ ng v Hà N i b ng p nhi u đo n nên quân gi i phóng v ch m, khi n m i ng i nóng lòng ch đ i. Cu i ườ ề ộ ị ậ ở ề ạ ả ề ậ ế ọ ườ ờ ợ ốcùng ngày 26 tháng 8, ng i ta m i báo tin hai đ i đ i gi i phóng quân đã v đ n Gia Lâm đang ch ng i c a chính ườ ớ ạ ộ ả ề ế ờ ườ ủph sang đón. V ng Th a Vũ sang ngay Gia Lâm, g p g anh em và sau khi bàn cãi dài dòng v i ng i Nh t m i t ủ ươ ừ ặ ỡ ớ ườ ậ ớ ổch c đ c vi c đón ti p quân gi i phóng. Đi đ u là đoàn quân nh c, đoàn quân gi iứ ượ ệ ế ả ầ ạ ả  phóng v t qua cây c u Paul ượ ầDoumer[6] dài 1.400 mét r i di u qua đám đông tràn đ y ph n kh i đ ng hai bên đ ng kéo dài đ n qu ng tr ng ồ ễ ầ ấ ở ứ ườ ế ả ườtr c c a Nhà Hát L n, t i đây đã di n ra cu c di u binh đ u tiên.ướ ử ớ ạ ễ ộ ễ ầ[6] T c c u Long Biên (BT).ứ ầT hôm sau, các chi n sĩ du kích đã ti p xúc v i các thành viên c a chính ph lâm th i v a đ c thành l p vào phút ừ ế ế ớ ủ ủ ờ ừ ượ ậchót sau khi đ a thêm m t s nhân sĩ ti n b vào y ban dân t c gi i phóng thành l p Tân Trào. Chính ph h p ư ộ ố ế ộ Ủ ộ ả ậ ở ủ ọphiên đ u tiên t i phòng khách c a t dinh Th ng s B c Kỳ, nay là Nhà khách Chính ph . C Nguy n Văn T , thành ầ ạ ủ ư ố ứ ắ ủ ụ ễ ốviên c a Vi n Vi n Đông Bác c , đ c c gi ch c B tr ng c u t xã h i, đ n d h p ăn m c âu ph c trang tr ng ủ ệ ễ ổ ượ ử ữ ứ ộ ưở ứ ế ộ ế ự ọ ặ ụ ọ

ki u thành ph , đeo cà v t. Ph i m t lúc c m i bi t ông già ng i g y gò bé nh , m c qu n soóc màu nâu đã b c ể ố ạ ả ộ ụ ớ ế ườ ầ ỏ ặ ầ ạmàu, tay c m ba toong, đ u đ i chi c mũ thu c đ a cũng phai màu, vành v nh cao, l i chính là Ch t ch H Chí Minh. ầ ầ ộ ế ộ ị ể ạ ủ ị ồCh c h n ông không khó khăn gì đ ki m m t b trang ph c khác. Nh ng ông không mu n. Ông mu n đóng m t vai ắ ẳ ể ế ộ ộ ụ ư ố ố ộtrò th a hi p, m t thói quen kỳ l khác? Có lẽ ng i ta cũng đã nói nh th v Gandhi. Nh ng đúng h n c là tính ỏ ệ ộ ạ ườ ư ế ề ư ơ ảgi n d và trí thông minh chính tr c c kỳ sâu s c.ả ị ị ự ắTrong chính ph mà sau này ph i làm vi c v i nh ng đ i th hùng m nh r t gay go đ t kh ng đ nh mình trên ủ ả ệ ớ ữ ố ủ ạ ấ ể ự ẳ ịtr ng qu c t , ông đ m nhi m m t b then ch t là B Ngo i giao. Còn Võ Nguyên Giáp, gi v trí th hai ngay sau ườ ố ế ả ệ ộ ộ ố ộ ạ ữ ị ứông, đ y r y khó khăn là B tr ng B N i v . Ông Giáp cũng nh H Chí Minh sẽầ ẫ ộ ưở ộ ộ ụ ư ồ  ph i đ i phó v i nh ng đ i th ả ố ớ ữ ố ủs ng s .ừ ỏ

Nhà chính khách 1945 - 1946... Hàng ngày đi ch không làm sao mà đu i k p giá g o đang tăng lên vùn v t. Dân đang đói, đói d l m, đ n m c nhàợ ổ ị ạ ụ ữ ắ ế ứ nào cũng có ng i ch t đói, còn ng i s ng thì ch còn đôi m t nh n nhác. Nhi u ng i đã ph i bán h t m i th đ ườ ế ườ ố ỉ ắ ớ ề ườ ả ế ọ ứ ểmua cái gì cho vào b ng. Trong làng nhi u nhà b hoang và nh ng con ng i h p h i s p trút h i th cu i cùng. Đói!ụ ề ỏ ữ ườ ấ ố ắ ơ ở ố H ph i chuy n sang ăn c vách đ t. Ph i d cái mái nhà r m bán y ch ? Nh ng đào đâu ra ng i mua. Đói. M i ọ ả ể ả ấ ả ỡ ầ ấ ứ ư ườ ọng i nh t nh nh bòn mót nh ng gì còn đáng đ ng ti n trong nhà. H lê l t ra ch đ ki m vài đ ng b c mua m t ườ ặ ạ ữ ồ ề ọ ế ợ ể ế ồ ạ ộn m ngô nhai s ng nu t l y nu t đ , u ng v i m t ng m n c r i kh y xu ng đ v t trên m t đ t.ắ ố ố ấ ố ể ố ộ ộ ụ ướ ồ ụ ố ổ ậ ặ ấĐó là câu chuy n c a ngày hôm qua, d i con m t nhà văn Nguyên H ng. Mùa đông năm 1944 qu là đói kh ng ệ ủ ướ ắ ồ ả ủkhi p, làm hai tri u sinh m ng ph i t giã cõi đ i. T ng đoàn ng i ăn m c rách r i h ng v các thành ph . V a ế ệ ạ ả ừ ờ ừ ườ ặ ướ ướ ề ố ỉhè ngang d c xác ng i ch t đói. Bây gi là tháng 8 năm 1945, thành ph Hà N i không còn là hòn đ o gi a mi n ọ ườ ế ờ ố ộ ả ữ ềchâu th ng p n c. Con sông đ n mùa lũ ch nh ng l p sóng đ c ng u bùn đ t cao đ n t n t ng m t, t ng hai các ổ ậ ướ ế ở ữ ớ ụ ầ ấ ế ậ ầ ộ ầnhà bên ngoài đê. M c n c đã đ n c t 12,8 mét. Trên th ng l u, h th ng đê ch n lũ đã v và mùa màng m t ứ ướ ế ố ượ ư ệ ố ắ ỡ ấtr ng chín t nh. Tháng 10 là tháng đ nh đi m c a khô h n. Đó là ngh ch lý muôn đ i c a mi n châu th sông H ng. ắ ở ỉ ỉ ể ủ ạ ị ờ ủ ề ổ ồMùa hè n c quá nhi u, mùa đông n c không đ . Tính s b cũng đã th y năm nay thi u kho ng 500.000 t n lúa ướ ề ướ ủ ơ ộ ấ ế ả ấcho nhân dân mi n B c.ề ắNgay hôm sau l Tuyên ngôn Đ c l p trên qu ng tr ng đông ngh t, ngày 2 tháng 9, Chính ph lâm th i h p t i ễ ộ ậ ả ườ ẹ ủ ờ ọ ạDinh Th ng s cũ. T t c ph i làm b t đ u t con s không.ố ứ ấ ả ả ắ ầ ừ ốTrong hai năm quy t đ nh đó, Võ Nguyên Giáp l n l t là nhà ngo i giao, nhà hùng bi n và nhà chính khách. S khôn ế ị ầ ượ ạ ệ ựkhéo cũng nh s c ng quy t c a ông và trên h t ý th c chính tr c a ông đã cho phép ông làm lùi l i th i gian đ i ư ự ươ ế ủ ế ứ ị ủ ạ ờ ốđ u, đ ng th i tranh th tăng c ng ti m l c đ đ i phó.ầ ồ ờ ủ ườ ề ự ể ốLà B tr ng N i v , Th tr ng Qu c phòng và T ng ch huy l c l ng vũ trang cho đ n khi m r ng chính ph , ộ ưở ộ ụ ứ ưở ố ổ ỉ ự ượ ế ở ộ ủngày 2 tháng 3 năm 1946 ông nh ng ch c B tr ng N i v cho chí sĩ Huỳnh Thúc Kháng đ tr thành Ch t ch yườ ứ ộ ưở ộ ụ ể ở ủ ị Ủ ban kháng chi n do Qu c h i thành l p r i B tr ng Qu c phòng sau khi thay đ i thành ph n chính ph ngày 3 ế ố ộ ậ ồ ộ ưở ố ổ ầ ủtháng 11. Nh v y, Võ Nguyên Giáp là chính khách n i b t nh t sau H Chí Minh.ư ậ ổ ậ ấ ồTrong th i gian Ng i cùng Ph m Văn Đ ng sang Pháp đàm phán, t tháng 6 đ n tháng 9, Võ Nguyên Giáp là nhân ờ ườ ạ ồ ừ ếv t ch ch t trong b máy chính ph đ c B Chính tr ng m đ ng sau t o l c. Đ ng C ng s n Đông D ng tuyên ậ ủ ố ộ ủ ượ ộ ị ầ ứ ạ ự ả ộ ả ươb t gi i tán thángố ự ả  11 năm 1945 nh ng đó ch là m t bi n pháp chi n l c do tình th đòi h i.ư ỉ ộ ệ ế ượ ế ỏTr c h t ph i có gì ăn đã. Và mu n th ph i phá v c u trúc cũ song không đi đ n cách m ng tri t đ có th phá ướ ế ả ố ế ả ỡ ấ ế ạ ệ ể ểv kh i đoàn k t dân t c. Trong khi xóa b ch đ quan l i và hành chính, t pháp ngày 12 tháng 9, v B tr ng N iỡ ố ế ộ ỏ ế ộ ạ ư ị ộ ưở ộ v Võ Nguyên Giáp g ch m t nét ngang v i quá kh mà không ai mu n. Đ b o đ m s n xu t l ng th c đ ăn, sau ụ ạ ộ ớ ứ ố ể ả ả ả ấ ươ ự ủkhi n c rút, v n đ đ u tiên là hàn g n đê đi u, tr ng ngô khoai s n c u đói trên các v đ ng s t, đ ng b , ướ ấ ề ầ ắ ề ồ ắ ứ ệ ườ ắ ườ ộtrong các công viên và qu ng tr ng công c ng.ả ườ ộNg i ta đào gi ng, tát n c d i ánh trăng. Nh ng nhóm chính tr nghiêng v t nhi u nh t nói đ n cách m ng xã ườ ế ướ ướ ữ ị ề ả ề ấ ế ạh i và chia ru ng đ t cho t t c nh ng ng i ch ru ng không phân bi t. Võ Nguyên Giáp đã l p l i tr t t . M t ộ ộ ấ ấ ả ữ ườ ủ ộ ệ ậ ạ ậ ự ộch ng trình nh th ch đem l i tai h a! Ông nói: “Nh ng ng i t x ng là cách m ng đó không th y r ng tr c ươ ư ế ỉ ạ ọ ữ ườ ự ư ạ ấ ằ ướm t kh u hi u c a chúng ta là đ c l p và ch có m t cách th c hi n: đó là đoàn k t”. Nh ng ông cũng quy t đ nh ắ ẩ ệ ủ ộ ậ ỉ ộ ự ệ ế ư ế ịng i nào có kh năng đ u đ c t do khai hoang. Vi c chia l i đ t công làng xã đ c ti n hành trên n n t ng dân ườ ả ề ượ ự ệ ạ ấ ượ ế ề ảch nh t mà không xâm ph m chính sách “đ i đoàn k t”. Trong tháng 9, cùng v i vi c h y b các quy đ nh qu n lý ủ ấ ạ ạ ế ớ ệ ủ ỏ ị ảr u và mu i, ch đ thu thân đã b bãi b . Gi m tô thu 25%.ượ ố ế ộ ế ị ỏ ả ếT ngày 8 tháng 9, Võ Nguyên Giáp đã ban b t ng tuy n c b u Qu c h i l p hi n. Nh ng nh ng tay thân Trung ừ ố ổ ể ử ầ ố ộ ậ ế ư ữQu c đ u gi th đo n phá r i m t cách có h th ng. Đ ho t đ ng t t h n, Đ ng C ng s n Đông D ng tuyên b ố ề ở ủ ạ ố ộ ệ ố ể ạ ộ ố ơ ả ộ ả ươ ốt gi i tán ngày 11 thángự ả  11, ch còn l i m t H i nghiên c u ch nghĩa Mác Đông D ng do Tr ng Chinh làm ch ỉ ạ ộ ộ ứ ủ ở ươ ườ ủt ch. Th c t các đ ng viên v n ti p t c ho t đ ng n a bí m t ngay trong ch đ do h lãnh đ o.ị ự ế ả ẫ ế ụ ạ ộ ử ậ ế ộ ọ ạS c ép c a Trung Qu c ngày càng xi t ch t chung quanh H Chí Minh, nh ng d lu n chung ng h ông gây n ứ ủ ố ế ặ ồ ư ư ậ ủ ộ ất ng v i Trung Hoa Qu c dân Đ ng và nh ng đ ng minh ng i Vi t c a h . Theo các th a thu n ký cu i tháng 12 ượ ớ ố ả ữ ồ ườ ệ ủ ọ ỏ ậ ốnăm 1945 gi a các bên, cu c T ng tuy n c đ c hoãn đ n ngày 6 tháng 1 nămữ ộ ổ ể ử ượ ế  1946 đã dành 70 gh tham gia Qu c ế ốh i không qua b u c cho phe đ i l p. (50 gh cho Vi t Nam Qu c dân Đ ng và 20 gh cho Đ ng minh h i[1]).ộ ầ ử ố ậ ế ệ ố ả ế ồ ộ[1] Chính xác là Vi t Nam Cách m ng Đ ng minh h i, g i t t là Vi t Cách (BT).ệ ạ ồ ộ ọ ắ ệV n đ gay g t nh t là s có m t c a quân đ i n c ngoài. Ch ng m y ch c mi n B c Vi t Nam sẽ b m t máu vì ấ ề ắ ấ ự ặ ủ ộ ướ ẳ ấ ố ề ắ ệ ị ấnh ng con đ a Trung Hoa Qu c dân Đ ng. T tháng 8, m t đám quân ô h p cũng đ c g i là Trung Hoa Dân qu c ữ ỉ ố ả ừ ộ ợ ượ ọ ố ồ

t kéo vào mi n B c. Nói cho đúng mà cũng th t n c c i, đó là nông dân tháo ch y kh i cái đói mà vào nh đàn ong ạ ề ắ ậ ự ườ ạ ỏ ưv t theo nh ng ng đ ngỡ ổ ữ ả ườ  Vi t Nam. Khi đ c bi t mình ph i chi m đóng B c Vi t Nam, t ng L Hán v i vã ệ ượ ế ả ế ắ ệ ướ ư ộtuy n m cho đ quân s . Sau khi đ c trang b t p nham, ông ném h vào mi n B c Vi t Nam. Sau này, tr c khi ể ộ ủ ố ượ ị ạ ọ ề ắ ệ ướ

ph i ra đi, h đã bán đ các th , t khung c a, c a s đ n các thi t b v sinh, ng n c tháo d t các bi t th , tòa ả ọ ủ ứ ừ ử ử ổ ế ế ị ệ ố ướ ỡ ừ ệ ựnhà mà các sĩ quan c a h đã chi m đóng. Còn bây gi nhóm L Hán lì l i đây, áp đ t ti n gi y b c ch ng chút giá ủ ọ ế ờ ư ở ạ ặ ề ấ ạ ẳtr - ti n quan kim - v i tr giá cao h n Côn Minh b n l n.ị ề ớ ị ơ ở ố ầ

mi n Nam tình hình còn t h i h n n a. Ngày 21 thángỞ ề ệ ạ ơ ữ  9, trung đoàn b binh s 11 đ c quân Anh c p vũ khí ộ ố ượ ấm i, tái chi m các tr s chính quy n t i Sài Gòn. Ngày 5 tháng 10, t ng Leclerc đã có m t trong thành ph và đoànớ ế ụ ở ề ạ ướ ặ ố quân thi t giáp c a Massu nhanh chóng ti n lên Mỹ Tho r i lên tòa thánh Tây Ninh. Trong ba tháng ti p theo, quân ế ủ ế ồ ếvi n chinh Pháp đã tái chi m t t c các t nh l t Cà Mau c c nam đ n t n Ban Mê Thu t, tràn xu ng đ ng b ng ễ ế ấ ả ỉ ỵ ừ ở ự ế ậ ộ ố ồ ằduyên h i mi n Trung. C m t khu v c r ng l n hình nh đã b chinh ph c nh ng Leclerc không v i o t ng. Các ả ề ả ộ ự ộ ớ ư ị ụ ư ộ ả ưởcon đ ng v a m i đ c m thông đã b du kích c t đ t ngay sau khi đoàn xe đi kh i. Vi t Minh rút kh i thành ph , ườ ừ ớ ượ ở ị ắ ứ ỏ ệ ỏ ốt n vào các khu r ng r m và vùng đ m l y. Cu c chi n v a m i b t đ u t ngày 23 tháng 9 nh ng ai n y đ u bi t làả ừ ậ ầ ầ ộ ế ừ ớ ắ ầ ừ ư ấ ề ế sẽ kéo dài và t n kém. “Hãy đi u đình, đi u đình b ng m i giá”, đây là ý nghĩ c a t ng Leclerc. Trong gi i quân ố ề ề ằ ọ ủ ướ ớnhân Pháp, ti c thay ch có m t mình ông, hay g n nh th , phân tích tình hình nh v y. Đô đ c Thierry d’Argenlieu ế ỉ ộ ầ ư ế ư ậ ốv a đ n nh n nhi m v Cao y ngày 31 tháng 10 đã có ý ki n hoàn toàn trái ng c và ông chính là đ t trung ừ ế ậ ệ ụ ủ ế ượ ệ ửthành c a t ng De Gaulle.ủ ướGi a hai đi u t h i, t t nh t là ch n đi u ít t h i h n. Trung Qu c g n và quá đông, n c Pháp thì xa và suy ữ ề ệ ạ ố ấ ọ ề ệ ạ ơ ố ở ầ ướ ởy u sau chi n tranh. V l i Hà N i không có s l a ch n nào khác. N c Pháp đã hành đ ng tr c và t mùa hè, h ế ế ả ạ ộ ự ự ọ ướ ộ ướ ừ ọc ng i đi Trùng Khánh đi u đình v vi c tr l i chi m đóng B c Kỳ. M t s đ n v rút ch y sang Vân Nam sau ử ườ ề ề ệ ở ạ ế ắ ộ ố ơ ị ạngày 9 tháng 3 năm 1945 đã quay v tái chi m Lai Châu t cu i năm. T đây h ti n v Đi n Biên Ph và S n La. ề ế ừ ố ừ ọ ế ề ệ ủ ơ“S m mu n, Trùng Khánh cũng sẽ ch p nh n đớ ộ ấ ậ ể Pháp tr l i mi n là n c Pháp nh ng cho h m t s quy n l i ở ạ ễ ướ ượ ọ ộ ố ề ợquan tr ng”. Đó là nh n đ nh c a Ban ch p hành Trung ng Đ ng C ng s n Đông D ng trong ch th “Kháng ọ ậ ị ủ ấ ươ ả ộ ả ươ ỉ ịchi n, ki n qu c” ngày 25 tháng 11 năm 1945.ế ế ốTuy nhiên, lúc này quân đ i Vi t Nam rõ ràng không đ s c t gi i quy t các v n đ .ộ ệ ủ ứ ự ả ế ấ ềTheo l i khuyên c a H Chí Minh, các cán b Vi t Minh khai thác tri t đ nh ng mâu thu n trong n i b quân ờ ủ ồ ộ ệ ệ ể ữ ẫ ộ ộT ng. Tiêu Văn, C c tr ng chính tr c a Tr ng Phát Khuê thì g n bó v i các đ n v quân trung ng c a Chu ưở ụ ưở ị ủ ươ ắ ớ ơ ị ươ ủPhúc Thành và ch u s giám sát c a viên t ng h Chu h n là ch u ph c tùng t ng L Hán - t ng L Hán lúc này ị ự ủ ướ ọ ơ ị ụ ướ ư ướ ưđang đ i ngh ch v i chính quy n trung ng Qu c dân Đ ng Trùng Khánh mu n thu h p s đ c l p c a b n quân ố ị ớ ề ươ ố ả ở ố ẹ ự ộ ậ ủ ọphi t Vân Nam. Võ Nguyên Giáp vi t: “Trong đám quân T ng, có nhi u tên sĩ quan c p th p nh ng l i có quy n ệ ế ưở ề ấ ấ ư ạ ềhành và th l c. Có tên nh v đ p, l ch thi p l i bi t tiêm thu c phi n khéo nên đ c các t ng lĩnh v n ; nh ng ế ự ờ ợ ẹ ị ệ ạ ế ố ệ ượ ướ ị ể ữlúc có vi c ph i nh c y, nh ng tên quan c p th p này có th tr thành ng i giúp ta m t cách đ c l c. Không hi u ệ ả ờ ậ ữ ấ ấ ể ở ườ ộ ắ ự ểsao Bác phát hi n đ c nh ng viên quan nh thu c lo i này. Bác ch th cho các cán b đ i ngo i ph i có đ i sách ệ ượ ữ ỏ ộ ạ ỉ ị ộ ố ạ ả ốthích h p v i t ng tên. Chính nh b n này m i gi i quy t đ c m t s va ch m v i quân T ng. V i Bác, chân lý ợ ớ ừ ờ ọ ớ ả ế ượ ộ ố ạ ớ ưở ớcách m ng là c th , v n d ng sách l c cũng là c th . M c dù t t c b n sĩ quan c a T ng đ u ph n đ ng nh ngạ ụ ể ậ ụ ượ ụ ể ặ ấ ả ọ ủ ưở ề ả ộ ư theo Bác, ta ph i đ i x v i t ng tên theo m t cách khác nhau... Ng i v n d ng m t cách tinh t nh ng cách đ i x ả ố ử ớ ừ ộ ườ ậ ụ ộ ế ữ ố ửkhác nhau đ i v i t ng h ng ng i và ngay c đ i v i t ng ng i...”ố ớ ừ ạ ườ ả ố ớ ừ ườCu i năm 1945, Trung Hoa Qu c dân Đ ng tăng áp l c đ đ a vào chính ph nh ng ng i đ ng minh Vi t Nam ố ố ả ự ể ư ủ ữ ườ ồ ệQu c dân Đ ng và Đ ng minh h i c a h .ố ả ồ ộ ủ ọĐ u tháng 1 năm 1946, công b tin sẽ l p Chính ph liên hi p ph n nào làm d u các m i căng th ng. Võ Nguyên Giápầ ố ậ ủ ệ ầ ị ố ẳ đi thăm m t tr n mi n Nam, n i đang di n ra nh ng tr n giao tranh đ m máu quanh Nha Trang và trên cao nguyên. ặ ậ ề ơ ễ ữ ậ ẫÔng đ c l nh quay v Hà N i ngay, vì tình hình ngày càng ph c t p.ượ ệ ề ộ ứ ạT T t năm 1946, Hà N i đã ph i phái nhi u đ n v quân đ i lên Tây B c, n i đây, quân Pháp t Vân Nam v đã ừ ế ộ ả ề ơ ị ộ ắ ơ ừ ềchi m Lai Châu. Các cu c đàm phán Hoa - Pháp đ c ti n hành, và ngày 20 tháng 2[2], hi p đ nh gi a Paris và B c ế ộ ượ ế ệ ị ữ ắKinh đ c công b : quân vi n chinh Pháp sẽ thay th quân Trung Hoa t i mi n B c. Hãng Reuters nói rõ thêm: ượ ố ễ ế ạ ề ắ“N c Pháp không do d s d ng vũ l c n u Vi t Nam bác b th a hi p”. T i Hà N i, nh ng thành ph n xung kích ướ ự ử ụ ự ế ệ ỏ ỏ ệ ạ ộ ữ ầc a Vi t Nam Qu c dân Đ ng và Đ ng minh h i n m l y c h i này đ gây r i trên đ ng ph , hô các kh u hi u: ủ ệ ố ả ồ ộ ắ ấ ơ ộ ể ố ườ ố ẩ ệ“B o Đ i lên c m quy n!”, “Đ đ o b n Vi t gian thân Pháp” nh ng công dân Vĩnh Th y [t c B o Đ i] gi tháiả ạ ầ ề ả ả ọ ệ ư ụ ứ ả ạ ữ  đ dèộ d t và m t cu c ph n bi u tình c a qu n chúng khi n b n gây r i ph i gi i tán. Tuy nhiên, th i đi m lúc này r t ặ ộ ộ ả ể ủ ầ ế ọ ố ả ả ờ ể ấgay go: M t b ph n d lu n hoang mang, nh ng ph n t “qu c gia” n m l y c h i này đ tăng yêu sách: đòi gi 7 ộ ộ ậ ư ậ ữ ầ ử ố ắ ấ ơ ộ ể ữtrong 10 b c a chính ph , đ ng th i l n ti ng ch trích nh ng ng i đang đàm phán v i Pháp là ph n b i, bán r ộ ủ ủ ồ ờ ớ ế ỉ ữ ườ ớ ả ộ ẻquy n l i T qu c, đ ng th i ghi đi m b t kỳ n i nào chúng có th làm đ c. Trong khi quân Pháp lên đ ng ra ề ợ ổ ố ồ ờ ể ấ ở ơ ể ượ ườB c, thì t i Hà N i, quân T ng làm ra v ph n đ i vi c đ b . R i đ n phút chót khi quân Pháp đã vào đ n v nh H ắ ạ ộ ưở ẻ ả ố ệ ổ ộ ồ ế ế ị ạLong, quân T ng đ t ng t thay đ i ý ki n, b m c nh ng ng i đ ng minh Vi t Nam Qu c dân Đ ng và Đ ng minhưở ộ ộ ổ ế ỏ ặ ữ ườ ồ ệ ố ả ồ h i b c l sai l m c a h .ộ ộ ộ ầ ủ ọ[2] Th c ra Hi p c Hoa - Pháp đ c ký ngày 28 tháng 2 năm 1946, ch không ph i ngày 20 tháng 2 (BT).ự ệ ướ ượ ứ ả

Đ tránh nh ng m u toan phá ho i c a Vi t Qu c, Vi t Cách, ngày 2 tháng 3, Qu c h i đ c tri u t p mà bình ể ữ ư ạ ủ ệ ố ệ ố ộ ượ ệ ậth ng ra, sẽ h p vào ngày hôm sau. Qu c h i c ra m t Chính ph liên hi p, trong đó Nguy n H i Th n làm Phó ườ ọ ố ộ ử ộ ủ ệ ễ ả ầCh t ch n c, Nguy n T ng Tam làm B tr ng Ngo i giao, các b Kinh t , Y t và Nông nghi p đ c trao cho ủ ị ướ ễ ườ ộ ưở ạ ộ ế ế ệ ượnh ng ng i đ i l p khác. M t đ ng viên Qu c dân Đ ng n i ti ng thân Trung Qu c, Vũ H ng Khanh, làm phó cho ữ ườ ố ậ ộ ả ố ả ổ ế ố ồVõ Nguyên Giáp, đ ng đ u y ban kháng chi n đ c các đ i bi u thông qua. Ch trong m t ngày, vi c thay đ i ý ứ ầ Ủ ế ượ ạ ể ỉ ộ ệ ổki n nhanh nh thay áo c a Trung Hoa Qu c dân Đ ng đã bi n th ng l i c a lũ tay sai thành m t trái cây t m thu c ế ư ủ ố ả ế ắ ợ ủ ộ ẩ ốđ c.ộSau khi đ u tranh đ ít nh t b n t “qu c gia t do” đ c đ a vào văn b n hi p đ nh, phía Pháp kiên quy t không ấ ể ấ ố ừ ố ự ượ ư ả ệ ị ếch p nh n t “đ c l p”, H Chí Minh ký v i đ i di n Pháp m t b n hi p đ nh cho phép quân Pháp quay l i B c Kỳ, ấ ậ ừ ộ ậ ồ ớ ạ ệ ộ ả ệ ị ạ ắngày 6 tháng 3 vào lúc 16 gi trong lúc đó t i H i Phòng, đ i quân vi n chinh Pháp v p ph i s ch ng đ i quy t li t ờ ạ ả ộ ễ ấ ả ự ố ố ế ệc a quân T ng. H Chí Minh ký đ u tiên, sau đó Vũ H ng Khanh ký ti p tr c khi đ n l t Sainteny. Chính sách ủ ưở ồ ầ ồ ế ướ ế ượđ t giá cao c a Vi t Nam Qu c dân Đ ng đ n lúc này đã quay l i ch ng chính h . Nh ng quan th y c a h , đ n phútặ ủ ệ ố ả ế ạ ố ọ ữ ầ ủ ọ ế cu i cùng đã đ t ng t thay đ i ý ki n, khi n h ph i mi n c ng công nh n hi p đ nh.ố ộ ộ ổ ế ế ọ ả ễ ưỡ ậ ệ ịM c dù v th r t t nh , H Chí Minh và Võ Nguyên Giáp t ra vô cùng tho i mái khi ph i ng lá bài tr c m i ặ ở ị ế ấ ế ị ồ ỏ ả ả ả ướ ườv n ng iạ ườ  dân Hà N i, t p trung t i qu ng tr ng Nhà Hát L n. Võ Nguyên Giáp nói: “Ch có hai con đ ng: m t là ộ ậ ạ ả ườ ớ ỉ ườ ộti n hành kháng chi n lâu dài, hai là ph i hòa hoãn, ch m d t xung đ t. Trong hi p đ nh này có nh ng đi u kho n ế ế ả ấ ứ ộ ệ ị ữ ề ảlàm chúng ta hài lòng, nh ng cũng có nh ng đi u kho n làm chúng ta không v a ý. N c Pháp ph i th a nh n Vi t ư ữ ề ả ừ ướ ả ừ ậ ệNam Dân ch C ng hòa là m t qu c gia t do. T do không ph i là t tr , đó là h n c t tr , nh ng cũng ch a ph i làủ ộ ộ ố ự ự ả ự ị ơ ả ự ị ư ư ả đ c l p. M t khi đã đ t đ c t do, chúng ta sẽ đi đ n đ c l p, đ c l p hoàn toàn”. Khi nh ng ti ng hoan hô cu ng ộ ậ ộ ạ ượ ự ế ộ ậ ộ ậ ữ ế ồnhi t đ i v i nh ng t v a nói l ng xu ng, Võ Nguyên Giáp nói thêm: “Có nh ng lúc chúng ta ph i t ra c ng r n, và ệ ố ớ ữ ừ ừ ắ ố ữ ả ỏ ứ ắcó nh ng lúc, chúng ta ph i t ra m m m ng.” Sau bài di n văn mà Philippe Devillers đánh giá là “m t s thành th t ữ ả ỏ ề ỏ ễ ộ ự ậch a t ng có”, bài phát bi u c a Vũ H ng Khanh t ra nh t nhẽo. R i H Chí Minh xu t hi n, và ti p đó là không khí ư ừ ể ủ ồ ỏ ạ ồ ồ ấ ệ ếcu ng nhi t trong đám đông mà ông ph i l y hai tay v y đ làm cho l ng d u.ồ ệ ả ấ ẫ ể ắ ịB ng cách n m s ng đ gi bò, trong ngày 7 tháng 3 đó, H Chí Minh và Võ Nguyên Giáp đã v t qua m t đo n ằ ắ ừ ể ữ ồ ượ ộ ạđ ng nguy hi m. Nh ng không ph i vì th mà h không còn v t v n a. Ngày hôm sau Võ Nguyên Giáp đi ngay ườ ể ư ả ế ọ ấ ả ữxu ng H i Phòng đ g p Leclerc. Ông đã có th tính đ c s c m nh c a quân Pháp đang chu n b đ b . Ng i ta ố ả ể ặ ể ượ ứ ạ ủ ẩ ị ổ ộ ườđã nói v i ông sẽ có m t đoàn h t ng danh d nh g m 220 xe ô tô g n súng máy, xe tăng, xe xích, súng c i, xe jeep ớ ộ ộ ố ự ỏ ồ ắ ốvà xe v n t i ch ng i và quân trang, quân d ng sẽ lên đ ng v Hà N i.ậ ả ở ườ ụ ườ ề ộM t y ban đ c thành l p đ ki m soát vi c thi hành các đi u kho n c a hi p đ nh và gi i quy t các v r c r i. ộ ủ ượ ậ ể ể ệ ề ả ủ ệ ị ả ế ụ ắ ốM t b u không khí tin c y, th m chí thân thi n đã hình thành gi a các sĩ quan c a t ng Leclerc và nh ng sĩ quan ộ ầ ậ ậ ệ ữ ủ ướ ữđ ng c p phía Vi t Nam. Nh ng m t vài ng i thì làm đ c gì? Quân đ i Pháp đ c phép đóng quân t i B c B x ồ ấ ệ ư ộ ườ ượ ộ ượ ạ ắ ộ ửs nh đang m t n c đã b h chinh ph c và các v xích mích tăng lên. H Chí Minh và Võ Nguyên Giáp th y ự ư ở ộ ướ ị ọ ụ ụ ồ ấ ởt ng Leclerc m t ng i đ i tho i trung th c đ c hai ng i đánh giá cao, nh ng ch huy s đoàn thi tướ ộ ườ ố ạ ự ượ ườ ư ỉ ư ế  giáp s 2 ốkhông ph i ch có m t mình Leclerc và ông cũng khôngả ỉ ộ  đ c quy t đ nh m i vi c.ượ ế ị ọ ệHu ng h Paris t ch i gi i quy t các v n đ then ch t trong quan h Pháp - Vi t, nh ng v n đ này chi ph i các ố ồ ừ ố ả ế ấ ề ố ệ ệ ữ ấ ề ốv n đ khác. T t c đ u b t c. Chi n tranh v n đang ti p di n mi n Nam, trong cái g i là x Nam Kỳ, lãnh th ấ ề ấ ả ề ế ắ ế ẫ ế ễ ở ề ọ ứ ổVi t Nam tr thành thu c đ a Pháp t cách đây h n m t th k .ệ ở ộ ị ừ ơ ộ ế ỷNgày 19 tháng 4, Võ Nguyên Giáp đi d H i ngh trù b Đà L t v i B tr ng Ngo i giao Nguy n T ng Tam. Trong ự ộ ị ị ạ ớ ộ ưở ạ ễ ườch ng trình ngh s , v n đ đình chi n mi n Nam và các v n đ là đi u ki n c a t do Vi t Nam: v n đ quan ươ ị ự ấ ề ế ở ề ấ ề ề ệ ủ ự ở ệ ấ ềthu , v n đ ti n t , s tham gia c a Pháp vào n n kinh t c a n c Vi t Nam m i. Trong ba tu n, phái đoàn Pháp ế ấ ề ề ệ ự ủ ề ế ủ ướ ệ ớ ầt ch i không ch u nhìn nh n nh ng thay đ i đã di n ra. Đ i bi u mi n Nam, bác sĩ Ph m Ng c Th ch đã đ n t n ừ ố ị ậ ữ ổ ễ ạ ể ề ạ ọ ạ ế ận i, nh s giúp đ c a m t ng i b n Pháp tên là Canac nh ng b phía Pháp kiên quy t t ch i không cho d H i ơ ờ ự ỡ ủ ộ ườ ạ ư ị ế ừ ố ự ộngh . Giáp đã tuyên b th ng th ng:ị ố ẳ ừ“Nói r ng Nam B không có xung đ t là thách th c chân lý. Th c ra, các cu c giao tranh v n di n ra kh p n i ằ ở ộ ộ ứ ự ộ ẫ ễ ắ ơ ởNam B . Ch c h n, ng i ta nói r ng các cu c t n công đó là do b n b t l ng gây ra và khó mà phân bi t đ c... ộ ắ ẳ ườ ằ ộ ấ ọ ấ ươ ệ ượN u nói theo cách đó, thì 50.000 quân c a l c l ng trong n c trong cu c kháng chi n cũng đ c g i là l c l ng ế ủ ự ượ ướ ộ ế ượ ọ ự ượkhông chính qui hay sao? Chúng tôi mu n hòa bình, đúng th , nh ng là m t n n hòa bình trong t do và công b ng, ố ế ư ộ ề ự ằm t n n hòa bình phù h p v i Hi p đ nh s bộ ề ợ ớ ệ ị ơ ộ 6 tháng 3 ch không ph i hòa bình trong nh n nh c, m t danh d vàứ ả ẫ ụ ấ ự nô l .” Phía Pháp t ch i m t cách ngoan c không ch u th a nh n nh ng thu c tính c a n c Vi t Nam t do và s ệ ừ ố ộ ố ị ừ ậ ữ ộ ủ ướ ệ ự ựtoàn v n lãnh th , ngày 10 tháng 5, phái đoàn Vi t Nam r i h i ngh đ không bao gi tr l i n a.ẹ ổ ệ ờ ộ ị ể ờ ở ạ ữCh c h n n u di n ra t i Pháp, các cu c đàm phán sẽ có nhi u kh năng thành công h n do xa các l i ích thu c ắ ẳ ế ễ ạ ộ ề ả ơ ở ợ ộđ a. Cu i tháng 5, Ph m Văn Đ ng d n đ u phái đoàn Vi t Nam sang th o lu n t i Fontainebleau v vi c áp d ng ị ố ạ ồ ẫ ầ ệ ả ậ ạ ề ệ ụtrong th c ti n và kéo dài c th các hi p đ nh ký ngày 6 tháng 3. H Chí Minh luôn luôn theo dõi và ch đ o ho t ự ễ ụ ể ệ ị ồ ỉ ạ ạđ ng c a phái đoàn, nh ng khôngộ ủ ư  ph i là thành viên và cũng không tham gia h i ngh . Cu c đ i tho i gi a nh ng ả ộ ị ộ ố ạ ữ ữ

ng i đi c Đà L t đ c l p l i. Phía Pháp không th a nh n m t th c t là Nam B (t c Nam Kỳ) là m t b ph n ườ ế ở ạ ượ ặ ạ ừ ậ ộ ự ế ộ ứ ộ ộ ậlãnh th qu c gia c a Vi t Nam; ngày 1 tháng 6, h thành l p cái g i là “Chính ph C ng hòa t tr Nam Kỳ”.ổ ố ủ ệ ọ ậ ọ ủ ộ ự ịSau khi Ch t ch H Chí Minh và phái đoàn Vi t Nam lên đ ng sang Pháp, Võ Nguyên Giáp làm ph tá cho Phó Ch ủ ị ồ ệ ườ ụ ủt ch n c Huỳnh Thúc Kháng, th c t đóng vai trò quy n ch t ch chính ph , tuy v danh nghĩa Huỳnh Thúc Kháng ị ướ ự ế ề ủ ị ủ ềv n là quy n ch t ch. Ông l i m t l n n a va ch m v i phe h u: Vi t Nam Qu c dân Đ ng và Đ ng minh h i, hai t ẫ ề ủ ị ạ ộ ầ ữ ạ ớ ữ ệ ố ả ồ ộ ổch c này ti n hành m t cu c chi n tranh th c s ch ng l i chính quy n trung ng mà trong đó có đ i bi u c a h ứ ế ộ ộ ế ự ự ố ạ ề ươ ạ ể ủ ọtham gia.Ngày 11 tháng 7 năm 1946, tình th tr nên nguy k ch. Vào th i đi m này, Vi t Nam Qu c dân Đ ng làm m i vi c ế ở ị ờ ể ệ ố ả ọ ệnh m làm th t b i các cu c th ng l ng t i Fontainebleau, quy t đ nh “phá ho i m i ch th vô lý c a chính ph ằ ấ ạ ộ ươ ượ ạ ế ị ạ ọ ỉ ị ủ ủhi n nay v v n đệ ề ấ ề ngo i giao”. T ngày 10 đ n 17 tháng 7, C quan đ c v Qu cạ ừ ế ơ ặ ụ ố  dân Đ ng sẽ “ám sát t t c nh ng ả ấ ả ữquân nhân Pháp đóng bên ngoài thành Hà N i” và “b t cóc t t c ph n và tr em Pháp”. Chính ph Hà N i còn ở ộ ắ ấ ả ụ ữ ẻ ủ ộch a tr l i yêu c u c a quân đ i Pháp xin phép t ch c di u binh ngày 14 tháng 7 - ngày Qu c khánh Pháp - khi c ư ả ờ ầ ủ ộ ổ ứ ễ ố ơquan công an phát hi n đ c các ban ám sát c a Qu c dân Đ ng l i d ng d p này đ n súng vào quân Pháp đang ệ ượ ủ ố ả ợ ụ ị ể ổdi u binh trên m t s đi m trong thành ph . Võ Nguyên Giáp t ch i không cho phép quân Pháp di u binh ngày 14 ễ ộ ố ể ố ừ ố ễtháng 7 vì lý do an ninh.Sáng s m ngày 12, công an ti n hành khám xét m t s tr sớ ế ộ ố ụ ở c a Vi t Nam Qu c dân Đ ng và Đ ng minh h i. T i ủ ệ ố ả ồ ộ ạngôi nhà số 132 ph Minh Khai[3], l c l ng công an đã phát hi n m t máy in và hàng ch ng truy n đ n kêu g i ố ự ượ ệ ộ ồ ề ơ ọkh i nghĩa. Trong ba ngôi nhà khác trên b h , b n lính gác Qu c dân Đ ng còn ch ng l i công an b ng súng trung ở ờ ồ ọ ố ả ố ạ ằliên. T i ngôi nhà s 7 ph Ôn Nh H u (t c ph Bonifacy cũ), công an phát hi n m t b n kh c in ti n gi , m t ạ ố ố ư ầ ứ ố ệ ộ ả ắ ề ả ộphòng tra t n và m t h chôn b y xác ch t trong v n. Ngàyấ ộ ố ả ế ườ  13, công an còn ti n hành khám xét nhi u tr s khác ế ề ụ ởc a Vi t Nam Qu c dân Đ ng, t ch thu đ c nhi u tài li u ch ng minh âm m u gây r i ngày 14 tháng 7 và phát hi n ủ ệ ố ả ị ượ ề ệ ứ ư ố ệnhi u thi th . (M t trong nh ng tài li u này đ c quân Pháp tìm th y t i Văn phòng c a Th tr ng Hà N i, sau ề ể ộ ữ ệ ượ ấ ạ ủ ị ưở ộngày 19 tháng 12 năm 1946).[3] Boudarel b nh m, th c ra là s nhà 132 ph Duvigneau (nay là ph Bùiị ầ ự ố ố ố  Th Xuân) (BT).ịQuân đ i c a Võ Nguyên Giáp hành đ ng r t m nh mẽ. Nhóm Đ i Vi t B c Ninh chia rẽ vì nh ng ganh đua gi a haiộ ủ ộ ấ ạ ạ ệ ở ắ ữ ữ tên đ ng đ u đ a ph ng, rút v L ng S n, t i đây chúng d a vào s ng h c a các nhóm vũ trang Ph c qu c ứ ầ ở ị ươ ề ạ ơ ạ ự ự ủ ộ ủ ụ ốthân Nh t. T tháng 7 đ n tháng 11, sào huy t c a b n Vi t Nam Qu c dân Đ ng l u v c sông H ng t Vĩnh Yên ậ ừ ế ệ ủ ọ ệ ố ả ở ư ự ồ ừđ n Lào Cai d c đ ng lên Vân Nam đã b phá v .ế ọ ườ ị ỡTrong lúc đó, quân đ i c a Võ Nguyên Giáp cũng tr ng thành h n. Tháng 1 năm 1946, Đ ng y Quân s Trung ộ ủ ưở ơ ả ủ ự

ng đã đ c c i t l i. Vai trò cá nhân c a Võ Nguyên Giáp hòa nh p trong t p th mac-xit - lêninnít trong quân ươ ượ ả ổ ạ ủ ậ ậ ểđ i, nói rõ h n, đóộ ơ  là s c m nh c a ng i ph trách tr c ti p quân đ i. Là “t ng chính tr ”, Võ Nguyên Giáp không ứ ạ ủ ườ ụ ự ế ộ ướ ịbao gi ng ng nh n m nh t m quan tr ng c a c quan Đ ng trong quân đ i, ngay c khi lãnh đ o cu c chi n tranh ờ ừ ấ ạ ầ ọ ủ ơ ả ộ ả ạ ộ ếsau này.Vi c u tiên thành l p các đ i dân quân đ a ph ng cũng đ c nh n m nh. L c l ng dân quân sẽ đóng vai trò then ệ ư ậ ộ ị ươ ượ ấ ạ ự ượch t, có quan h ch t chẽ v i vi c thành l p chính quy n hành chính đ a ph ng và các chi b Đ ng c s . Trên ố ệ ặ ớ ệ ậ ề ở ị ươ ộ ả ơ ở1.200 xã Nam B ,ở ộ  1.100 xã đã có t ch c c s Vi t Minh, và kh p c n c, ng i ta c tính có m t tri u du kích. ổ ứ ơ ở ệ ắ ả ướ ườ ướ ộ ệNh ng không ph i vì th mà coi nh vai trò c a b đ i th ng tr c. T tháng 9 năm 1945, b đ i th ng tr c đ c ư ả ế ẹ ủ ộ ộ ườ ự ừ ộ ộ ườ ự ượg i là V qu c đoàn đ tránh nh ng nghiọ ệ ố ể ữ  ng c a Trung Hoa Qu c dân Đ ng. Đ n ngày 22 tháng 5, b đ i chính qui ờ ủ ố ả ế ộ ộl y l i tên Quân đ i qu c gia. Quân s tăng t 15.000 ng i vào tháng 9 năm 1945 lên 60.000 ng i cu i năm 1946. ấ ạ ộ ố ố ừ ườ ườ ốCác tr ng đào t o cán b đ c m và các tr ng đào t o cán b binh ch ng cũng xu t hi n: đ n v pháo binh đ u ườ ạ ộ ượ ở ườ ạ ộ ủ ấ ệ ơ ị ầtiên đ c thành l p ngày 29 tháng 6 năm 1946, và đ n v thông tin đ u tiên, ngàyượ ậ ơ ị ầ  9 tháng 9 năm 1946. Tuy nhiên, trình đ c a các đ n v này còn r t y u trên m i ph ng di n. Toàn b lãnh th đ c chia thànhộ ủ ơ ị ấ ế ọ ươ ệ ộ ổ ượ  12 chi n khu (khu ếIV và V Trung B , khu VII, VIII và IX Nam B ). Trong m i chi n khu, các ban ch huy đ a ph ng có quy n ch ở ộ ở ộ ỗ ế ỉ ị ươ ề ủđ ng r ng rãi v m t tác chi n. N u vũ khí còn r t pha t p bao g m nhi u lo i (ch y u) là b ch khí: g y t m vông ộ ộ ề ặ ế ế ấ ạ ồ ề ạ ủ ế ạ ậ ầvót nh n, và hai ch c lo i súng tr ng và musqueton (đ n t nhi u ngu n), thì chi n l c và chi n thu t, ng c l i,ọ ụ ạ ườ ế ừ ề ồ ế ượ ế ậ ượ ạ đ c n đ nh rõ ràng b ng nh ng “ch th v kháng chi n” ngày 25 tháng 9 năm 1945: “C t đ ng liên l c gi a các ượ ấ ị ằ ữ ỉ ị ề ế ắ ườ ạ ữthành ph b đ ch ki m soát, th c hi n bao vây kín và qu y r i đ ch v quân s ”.ố ị ị ể ự ệ ấ ố ị ề ựTrong su t mùa hè năm 1946, tình hình liên ti p x u đi trên toàn lãnh th Vi t Nam. T i H i ngh Fontainebleau, các ố ế ấ ổ ệ ạ ộ ịcu c th ng l ng d m chân t i ch , và cu i cùng th t b i do thái đ thi u thi n chí c a phái đoàn Pháp, h không ộ ươ ượ ậ ạ ỗ ố ấ ạ ộ ế ệ ủ ọmu n làm b t c vi c gì đ đ t Nam B có th tr v v i Vi t Nam, mà Nam B là m t b ph n. M t cu c chi n ố ấ ứ ệ ể ấ ộ ể ở ề ớ ệ ộ ộ ộ ậ ộ ộ ếtranh khi thì âm , khi thì công khai di n ra Nam B . Ngày 18 tháng 7, Leclerc, th c t là đã v m ng, quy t đ nh ỉ ễ ở ộ ự ế ỡ ộ ế ịquay v Pháp, và đ c thay b ng t ng Valluy, ng i sau này sẽ th c hi n chính sách “vi c đã r i”.ề ượ ằ ướ ườ ự ệ ệ ồTrên đ ng Hà N i - L ng S n, quân Pháp không tính đ n nghĩa v ph i th c hi n các hi p đ nh đã ký k t, gây thêmườ ộ ạ ơ ế ụ ả ự ệ ệ ị ế nhi u v r c r i khác. Ngày 1 và 3 tháng 8, nhi u v đ ng đ đ m máu x y ra c u sông Đu ng, t i đây các đoàn xeề ụ ắ ố ề ụ ụ ộ ẫ ả ở ầ ố ạ

Pháp đã không tôn tr ng các th t c ki m soát. T i B c Ninh, quân Pháp đóng quân trái phép t i th xã B c Ninh và ọ ủ ụ ể ạ ắ ạ ị ắcho máy bay b n vào thành B c Ninh do ng i Vi t Nam n m gi . Võ Nguyên Giáp đã tr l i cho đ i tá Crépin, khi ắ ắ ườ ệ ắ ữ ả ờ ạviên sĩ quan này đ n ph n đ i các v r c r i trên: “N u các ông mu n hòa bình, các ôngế ả ố ụ ắ ố ế ố  sẽ có hòa bình, n u các ông ếmu n chi n tranh, các ông sẽ có chi n tranh”. Cánh quân c a Crépin v a Vân Nam v mu n ti n xu ng châu th ố ế ế ủ ừ ở ề ố ế ố ổsông H ng. Có tin đ n v vi c Pháp âm m u thành l p “nh ng n c c ng hòa t tr ” t i các vùng đ ng bào dân t c ồ ồ ề ệ ư ậ ữ ướ ộ ự ị ạ ồ ộthi u s sinh s ng. T ng Morlière, ng i thay th t ng Valluy sẽ có nghĩa v theo đu i chính sách l n chi m và ể ố ố ướ ườ ế ướ ụ ổ ấ ết i h u th mà trong thâm tâm ông không tán thành.ố ậ ưNgày 16 tháng 10, khi H Chí Minh tr v Đông D ng trên tàu Dumont d’Urville, nh ng đám mây đen đã tích t trênồ ở ề ươ ữ ụ b u tr i Vi t Nam. B n T m c đ c ký k t trong m t không khí r t căng th ng gi a H Chí Minh và Marius ầ ờ ệ ả ạ ướ ượ ế ộ ấ ẳ ữ ồMoutet ngày 14 tháng 9 năm 1946, cu i cùng dù có th c hi n cũng không th c u vãn đ c hòa bình Vi t Nam, ch ố ự ệ ể ứ ượ ở ệ ỉđ l i trong bóng t i t t c nh ng đi u kho n th c hi n nh ng nguyên t c đã đ c hai bên kh ng đ nh.ể ạ ố ấ ả ữ ề ả ự ệ ữ ắ ượ ẳ ịT i mi n Nam, quân đ i vi n chinh Pháp th c hi n “chi n thu t v t d u loang”, các cu c giao tranh th c t không ạ ề ộ ễ ự ệ ế ậ ế ầ ộ ự ếbao gi ng ng. Ngày 21 tháng 12, t ng Valluy thông báo cho Giáp bi t ông ta đã ra l nh cho quân Pháp ng ng b n ờ ừ ướ ế ệ ừ ắ ở Nam B nh ng ngay lúc đó, ông ta l i ra l nh cho đ i tá Dèbes đánh b t các l c l ng vũ trang c a Vi t Nam ra kh i ộ ư ạ ệ ạ ậ ự ượ ủ ệ ỏH i Phòng. M t v r c r i v th t c h i quan do h i quân Pháp gây ra trong ngàyả ộ ụ ắ ố ề ủ ụ ả ả  21 đã bi n thành nh ng cu c giaoế ữ ộ tranh đ m máu. Trong khi hai bên ti n hành nh ng cu c th ng l ng khá công phu đ đi đ n ch m d t các cu c ẫ ế ữ ộ ươ ượ ể ế ấ ứ ộxung đ t t i H i Phòng thì ngày 23, đ i tá Dèbes ra l nh cho các đ n v b đ i Vi t Nam ph i r i kh i thành ph . ộ ạ ả ạ ệ ơ ị ộ ộ ệ ả ờ ỏ ốĐây là l nh phát th ng t Sài Gòn mà chính t ng Morlière, y viên C ng hòa, ng i ch tr ng ph i tôn tr ng các ệ ẳ ừ ướ Ủ ộ ườ ủ ươ ả ọhi p đ nh đã ký k t, cũng không đ c bi t. Dèbes ra l nh s d ng t t c nh ng ph ng ti n s n có, k c pháo ệ ị ế ượ ế ệ ử ụ ấ ả ữ ươ ệ ẵ ể ảbinh, đ th c hi n l nh c a ông ta. Đô đ c Battet c tính có 6.000 n n nhân Vi t Nam c a các v b n phá đó. Cùng ể ự ệ ệ ủ ố ướ ạ ệ ủ ụ ắlúc đó, các đ n v Pháp đóng t i L ng S n đã ki m soát thành ph .ơ ị ạ ạ ơ ể ốM t s yên tĩnh t m th i đ c thi t l p. Nh ng đó ch là giây phút t m ngh tr c khi hai bên ti n hành nh ng cu c ộ ự ạ ờ ượ ế ậ ư ỉ ạ ỉ ướ ế ữ ộgiao tranh m i, k ch li t h n. Ngày 23 tháng 12 năm 1946, th c t mi n B c đã đi vào cu c chi n. Giáp vi t, trong ớ ị ệ ơ ự ế ề ắ ộ ế ếcác tr n giao chi n H i Phòng, Vi t Minh đã t ch thu đ c m t thông t đ ngày 10 tháng 4 c a B ch huy Pháp ậ ế ở ả ệ ị ượ ộ ư ề ủ ộ ỉg i các c p, d ki n bi n nh ng hành đ ng gây h n v quân s thành màn k ch cu c đ o chính.ử ấ ự ế ế ữ ộ ấ ề ự ị ộ ảT i Pháp, các tin t c t Đông D ng ch đ c đ a v qua lăng kính xuyên t c c a ki m duy t, nh ng s ki n x y ra ạ ứ ừ ươ ỉ ượ ư ề ạ ủ ể ệ ữ ự ệ ả

H i Phòng đã đ c che đ y bi n t ng đ n m c không th nh n đ c ra s th t nh th nào n a, t t c đ u gán ở ả ượ ậ ế ướ ế ứ ể ậ ượ ự ậ ư ế ữ ấ ả ềcho phía Vi t Nam ch đ ng gây ra và nh t là đ c phe h u khai thác. Chính ph m i, toàn nh ng ng i c a Đ ng ệ ủ ộ ấ ượ ữ ủ ớ ữ ườ ủ ảXã h i, đ ng đ u là Léon Blum đ c thành l p ngày 17 tháng 12, đúng m t tháng tròn n c Pháp không có chính ộ ứ ầ ượ ậ ộ ướph , sau các cu c b u c ngày 10 tháng 11, ngay sau đó phái Marius Moutet đ n Đông D ng.ủ ộ ầ ử ế ươT i mi n Nam, tr c nh ng hành vi tái chinh ph c thu c đ a m t cách có h th ng c a Pháp, cu c kháng chi n c a ạ ề ướ ữ ụ ộ ị ộ ệ ố ủ ộ ế ủquân dân Nam B đã đ c t ch c b ng cách c i t y ban kháng chi n Nam B , t nay đ c giao nhi m v ch đ oộ ượ ổ ứ ằ ả ổ Ủ ế ộ ừ ượ ệ ụ ỉ ạ cu c kháng chi n v m i m t mi n Nam và các t nh Nam Trung B b ng Ngh đ nh ngày 13 tháng 9 năm 1946. ộ ế ề ọ ặ ở ề ỉ ộ ằ ị ị ỞHà N i, quân Pháp x s nh trên m t n c đã b h chinh ph c. Vi t Minh rút ra bài h c kinh nghi m đã qua và ộ ử ự ư ộ ướ ị ọ ụ ệ ọ ệth c hi n “v n không nhà tr ng”. Ng i già, ph n và tr em đ u đ c l nh t n c ra ngoài th đô, n i đây ngày ự ệ ườ ố ườ ụ ữ ẻ ề ượ ệ ả ư ủ ơđêm vang d y ti ng cu c đào đ t, chôn mìn. Sân tr i và ban công bi n thành nh ng n i n p b n. Các l châu mai, ậ ế ố ấ ờ ế ữ ơ ấ ắ ỗkhe b n đ c đ c trên các b c t ng trông ra m t đ ng, ng i ta đ c các b c t ng chung t o thành m t l i đi ắ ượ ụ ứ ườ ặ ườ ườ ụ ứ ườ ạ ộ ốbên trong. M i nhà đ u tr s n l ng th c, n c u ng đ dùng trong ba tháng và s n sàng khi th i đi m đ n, d ng ỗ ề ữ ẵ ươ ự ướ ố ủ ẵ ờ ể ế ựchi n lũy trên đ ng ph . Các thân cây đ u đ c s n l đ khi c n có th đ a mìn vào là h ngay xu ng làm ch ng ế ườ ố ề ụ ẵ ỗ ể ầ ể ư ạ ố ướng i v t.ạ ậNh ng ho t đ ng chu n b này nh m đ phòng tái di n k ch b n nh H i Phòng đã gây nên s ph n đ i c a nhà ữ ạ ộ ẩ ị ằ ề ễ ị ả ư ở ả ự ả ố ủđ ng c c Pháp. H đã can thi p nhi u l n, b t đ u t gi a tháng 12, choươ ụ ọ ệ ề ầ ắ ầ ừ ữ  xe i phá các chi n lũy trên đ ng ph ủ ế ườ ốtrong các khu ph ng iố ườ  Vi t và ti n hành ki m soát các tòa nhà công c ng.ệ ế ể ộSau khi nh n đ c liên ti p ba t i h u th c a phía Pháp trong các ngày 18 và 19 tháng 12: đình ch m i ho t đ ng ậ ượ ế ố ậ ư ủ ỉ ọ ạ ộchu n b kháng chi n, t c vũ khí quân t v Hà N i, trao cho quân đ i Pháp nhi m v duy trì an ninh thành ph , ẩ ị ế ướ ự ệ ộ ộ ệ ụ ốChính ph H Chí Minh quy t đ nh không gi thái đ b đ ng n a mà ch đ ng ti n hành nh ng bi n pháp c n ủ ồ ế ị ữ ộ ị ộ ữ ủ ộ ế ữ ệ ầthi t. Chi u ngày 19, cùng v i Tr n Qu c Hoàn, V ng Th a Vũ, Võ Nguyên Giáp đi th sát l n cu i cùng công vi c ế ề ớ ầ ố ươ ừ ị ầ ố ệchu n b kháng chi n. Đêm hôm sau, các l c l ng vũ trang nh t t xông lên di t đ ch, và Ch t ch H Chí Minh ra l iẩ ị ế ự ượ ấ ề ệ ị ủ ị ồ ờ kêu g i toàn qu c kháng chi n.ọ ố ế

Ch huy quân đ i ti n hành kháng chi n ch ng Pháp ỉ ộ ế ế ố1946 - 1954Kháng c càng lâu càng t t nh ng không quên đi u ch y u là b o toàn l c l ng b ng m i giá, đó là ch th c a ự ố ư ề ủ ế ả ự ượ ằ ọ ỉ ị ủGiáp cho l c l ng t v . Đ ng ph r ng rãi, quân vi n chinh Pháp l i có tính c đ ng cao nên tr c khi n súng, ự ượ ự ệ ườ ố ộ ễ ạ ơ ộ ướ ổb ch huy đã d ki n các khu dân c c a Hà N i sẽ nhanh chóng r i vào tay đ ch. T ngày 22 tháng 12 năm 1946, t ộ ỉ ự ế ư ủ ộ ơ ị ừ ựv b bao vây trong khu ph c , n m gi a sông H ng và thành Hà N i có quân Pháp đóng, n i đây còn có m t b ệ ị ố ổ ằ ữ ồ ộ ơ ộ ộph n dân c b k t l i. Đ ng ph h p đây t o thu n l i cho m t cu c kháng c k ch li t, giành gi t t ng căn nhà ậ ư ị ẹ ạ ườ ố ẹ ở ạ ậ ợ ộ ộ ự ị ệ ậ ừt ng dãy ph , cho phép Chính ph có th i gian s p x p l c l ng các vùng nông thôn n m d i s ki m soát c a ừ ố ủ ờ ắ ế ự ượ ở ằ ướ ự ể ủChính ph . H th ng liên l c gi a vùng chi n s trong khu ph c v i bên ngoài đ c ti n hành vào ban đêm. Liên ủ ệ ố ạ ữ ế ự ố ổ ớ ượ ếl c viên lu n d i cây c u l n b c qua sông H ng, trong lúc các xe xích tu n tra trên m t c u, d i đèn pha quét ạ ồ ướ ầ ớ ắ ồ ầ ặ ầ ọchung quanh. Trong thành ph b bao vây, V ng Th a Vũ thành l p Trung đoàn Th đô, sau này là b khung c a ố ị ươ ừ ậ ủ ộ ủđ i đoàn 308 năm 1949.ạChi u ngày 14 tháng 2 năm 1947, sau khi quân Pháp chi mề ế  đ c ch Đ ng Xuân thì vi c quân đã đ c quy t đ nh. ượ ợ ồ ệ ượ ế ịSau khi k kh u hi u trên t ng “Chúng tôi sẽ tr v ”, đ n v cu i cùng đã rút lui trong đêm ngày 18 tháng 2, băng ẻ ẩ ệ ườ ở ề ơ ị ốqua bãi gi a sông H ng. Sau hai tháng gi v ng cu c chi n trong lòng th đô, Trung đoàn Th đô đã rút ra ngoài m tữ ồ ữ ữ ộ ế ủ ủ ộ cách an toàn, không có thi t h i gì đáng k . Trong nh t l nh, Giáp nói: “Các đ ng chí sẽ ti p t c chi n đ u vì T ệ ạ ể ậ ệ ồ ế ụ ế ấ ổqu c. Chúng ta sẽ chi n đ u 10 năm ho c lâu h n n a n u c n thi t”.ố ế ấ ặ ơ ữ ế ầ ếHà N i ch còn là đ ng g ch v n. Tình hình di n ra t ng t các thành ph , th xã, th tr n c a mi n Trung và ộ ỉ ố ạ ụ ễ ươ ự ở ố ị ị ấ ủ ềmi n Nam, t i đây dân chúng tri t đ áp d ng chi n thu t “tiêu th kháng chi n” do Ban ch p hành Trung ng ề ạ ệ ể ụ ế ậ ổ ế ấ ươĐ ng và Giáp đ ra đ bù l i tình tr ng y u kém v trang b vũ khí c a l c l ng kháng chi n. Thi u ch t n , ng i ả ề ể ạ ạ ế ề ị ủ ự ượ ế ế ấ ổ ườta dùng cu c x ng phá t ng b c t ng, t ng căn nhà. Các cây c u b ng bê tông đ u b đánh s p, ng i ta dùng c a, ố ẻ ừ ứ ườ ừ ầ ằ ề ị ậ ườ ưbúa t phá t ng kh i bê tông, c t t ng đo n d m c u, phá d t ng m ng t ng. Trong t t c các thành ph không ạ ừ ố ắ ừ ạ ầ ầ ỡ ừ ả ườ ấ ả ốcó doanh tr i quân Pháp, th c t là các thành ph , th xã, tr Hà N i và L ng S n phía b c, dân chúng san ph ng ạ ự ế ở ố ị ừ ộ ạ ơ ở ắ ẳcác ngôi nhà c a mình tr c khi t n c . 36 thành ph , th xã, trong đó có Thanh Hóa, Vinh, m i n i có m i v n dân ủ ướ ả ư ố ị ỗ ơ ườ ạđ u bi n thành bình đ a nh lòng bàn tay, đó ch có chóp tháp nhà th hay đ n chùa còn sót l i vì các công trình ề ế ị ư ở ỉ ờ ề ạtôn giáo đ c tôn tr ng.ượ ọBan đêm ng i ta ch t nát đ ng t b d c, đào rãnh c t đ n gi a đ ng, m t rãnh bên ph i, l i m t rãnh bên trái, ườ ặ ườ ừ ờ ố ắ ế ữ ườ ộ ả ạ ộcách nhau 5 mét, nh phím đàn d ng c m. Ch trong m t th i gian ng n,ư ươ ầ ỉ ộ ờ ắ  10.700 kilômét đ ng b , 1.540 kilômét ườ ộđ ng s t b phá ho i không th s d ng. T L ng S n đ n Nha Trang Trung B , không còn m t cây c u nào ườ ắ ị ạ ể ử ụ ừ ạ ơ ế ở ộ ộ ầnguyên v n.ẹTrong m t lo t các bài báo t p chí c a nhóm trí th c mac-xit đ u năm 1947, sau đó t p h p l i thành cu n sách v i ộ ạ ạ ủ ứ ầ ậ ợ ạ ố ớnhan đ Kháng chi n nh t đ nh th ng l i, Tr ng Chinh ch rõ đ ng l i chi n l c ph ng theo “Lu n trì c u ề ế ấ ị ắ ợ ườ ỉ ườ ố ế ượ ỏ ậ ửchi n” (Lu n v đánh lâu dài) c a Mao Tr ch Đông. Sau giai đo n th nh t - giai đo n phòng ng trong đó các tr n ế ậ ề ủ ạ ạ ứ ấ ạ ự ậđánh làm ch m b c ti n c a đ ch - là đ n giai đo n th hai, giai đo n c m c , trong đó b đ i đ c phân tán v ậ ướ ế ủ ị ế ạ ứ ạ ầ ự ộ ộ ượ ềnông thôn ti n hành chi n tranh du kích m t cách r ng kh p. giai đo n này, hai bên đ t đ c tình tr ng cân b ng ế ế ộ ộ ắ Ở ạ ạ ượ ạ ằl c l ng nh ng có nhi u b c ti n nh y v t b t ng , quân đ i vi n chinh ti n hành càn quét m t cách có h ự ượ ư ề ướ ế ả ọ ấ ờ ộ ễ ế ộ ệth ng. Du kích chi n và du kích v n đ ng chi n có t m quan tr ng ngang nhau, tr n đ a chi n ch có vai trò ph tr . ố ế ậ ộ ế ầ ọ ậ ị ế ỉ ụ ợVi c t p trung và tăng c ng các l c l ng vũ trang sẽ t o thu n l i chuy nệ ậ ườ ự ượ ạ ậ ợ ể  sang giai đo n th ba, giai đo n cu i ạ ứ ạ ốcùng - t ng ph n công - ho t đ ng chuy n thành du kích v n đ ng chi n r i thành tr n đ a chi n. Trong quá trình ổ ả ạ ộ ể ậ ộ ế ồ ậ ị ếdi n ra xung đ t, theo nh n đ nh c a Tr ng Chinh, các cu c đàm phán có th di n ra, tuy nhiên phong trào gi i ễ ộ ậ ị ủ ườ ộ ể ễ ảphóng dân t c đang lên các thu c đ a có th t o thu n l i đ chuy n sang ph n công, m c dù v n còn y u kém v ộ ở ộ ị ể ạ ậ ợ ể ể ả ặ ẫ ế ềph ng ti n v t ch t. S ch ng chéo c a các l c l ng là m t trong nh ng đ c tr ng c a cu c chi n tranh này d n ươ ệ ậ ấ ự ồ ủ ự ượ ộ ữ ặ ư ủ ộ ế ẫđ n hi n t ng không có m t tr n c đ nh ho c m t tr n đ c xác đ nh rõ ràng do tình hình bi n chuy n và luôn ế ệ ượ ặ ậ ố ị ặ ặ ậ ượ ị ế ểthay đ i, hai bên ta, đ ch bao vây l n nhau.ổ ị ẫTháng 7 năm 1947, đ t o thu n l i cho vi c n i l i các cu c đàm phán, Chính ph H Chí Minh đ c m r ng. ể ạ ậ ợ ệ ố ạ ộ ủ ồ ượ ở ộNh ng ng i mac-xit ch còn gi ba b thay vì sáu b . Giáp v n là T ng ch huy quân đ i, nh ng cho T Quang B u ữ ườ ỉ ữ ộ ộ ẫ ổ ỉ ộ ườ ạ ửlà ng i không đ ng phái gi ch c B tr ng Qu c phòng. Paris ngoan c bám vào chính sách đà đi u, mu n tìm ườ ả ữ ứ ộ ưở ố ố ể ốm t “ng i đ i tho i có giá tr ” qua vai trò c a c u hoàng B o Đ i, đ ng th i chu n b m t k ho ch t n công quy ộ ườ ố ạ ị ủ ự ả ạ ồ ờ ẩ ị ộ ế ạ ấmô vào tháng 10 năm 1947.Ngày 13 tháng 10[1], t ng đoàn quân Pháp nh y dù xu ng th xã B c C n trung tâm căn c đ a Vi t B c c a Vi t ừ ả ố ị ắ ạ ở ứ ị ệ ắ ủ ệMinh. T i căn c này, năm 1941 M t tr n Vi t Minh đã ra đ i và cách đây ch h n m i tháng, Chính ph kháng ạ ứ ặ ậ ệ ờ ỉ ơ ườ ủchi n đã tr l i đây đ xây d ng căn c đ a cho cu c kháng chi n lâu dài. Nhi u c quan trung ng, nhi u b đ u ế ở ạ ể ự ứ ị ộ ế ề ơ ươ ề ộ ề

đ t các xóm làng bao quanh khu lòng ch o đã ph i v i vã rút sâu vào r ng. Trong vài tu n, v lý thuy t, quân vi n ặ ở ả ả ộ ừ ầ ề ế ễchinh Pháp đã chi m đ c quy n ki m soát các tr c đ ng Cao B ng đ n b bi n qua thành ph L ng S n, Cao ế ượ ề ể ụ ườ ằ ế ờ ể ố ạ ơB ng đi Hà N i qua B c C n và Thái Nguyên. V phía tây, Pháp đã đ t nhi u doanh tr i Tuyên Quang, Yên Bái, Lào ằ ộ ắ ạ ề ặ ề ạ ởCai, Hà Giang, Lai Châu.[1] Đúng ra là ngày 7 tháng 10 năm 1947 (BT).Trong ngày 13 tháng 10, trong đ t t ng rút lui vào r ng r m, có m t ng i bé nh đeo kính tr ng cùng v i công ợ ổ ừ ậ ộ ườ ỏ ắ ớnhân tháo các b ph n c a máy r i bu c vào hai đ u cái sào tre và gánh trên vai. Ông mang trong túi nh ng cu n s ộ ậ ủ ồ ộ ầ ữ ố ổtay ghi các hình vẽ, các công th c tính toán. Đó là Tr n Đ i Nghĩa, t t nghi p kỹ s năm 1939, t ng làm vi c trong cácứ ầ ạ ố ệ ư ừ ệ nhà máy không quân c a Pháp tr c khi theo H Chí Minh v n c vào tháng 9 năm 1946 trên con tàu Dumont ủ ướ ồ ề ướd’Urville. Sau khi đ c c làm C c tr ng C c Quân gi i, ng i ta đ a cho ông hai qu đ n c i. Ông có nhi u vi c ượ ử ụ ưở ụ ớ ườ ư ả ạ ố ề ệph i làm. Trong l n th nghi m đ u tiên, qu đ n n làm hai ng i ch t. Công vi c b t đ u l i t con s không, ả ầ ử ệ ầ ả ạ ổ ườ ế ệ ắ ầ ạ ừ ốnh ng ch vài tháng sau hai qu đ n do Vi t Nam s n xu t g n nh là hàng m u duy nh t đã b n cháy m t xe tăng ư ỉ ả ạ ệ ả ấ ầ ư ẫ ấ ắ ộPháp Qu c Oai. Bây gi Tr n Đ i Nghĩa làm vi c v i m t ng i th tên là Ngô Gia Kh m, khuôn m t đã b bi n ở ố ờ ầ ạ ệ ớ ộ ườ ợ ả ặ ị ếd ng do m t v n khi anh s y thu c n đ n p vào l u đ n t ch . V i nh ng c g ng phi th ng, x ng quân ạ ộ ụ ổ ấ ố ổ ể ạ ự ạ ự ế ớ ữ ố ắ ườ ưởgi i c a h đã thu h i đ c trang thi t b c a các x ng Caron H i Phòng. T i đây công nhân đã tháo r i máy móc ớ ủ ọ ồ ượ ế ị ủ ưở ở ả ạ ờvà chuy n b ng đôi vai, xe bò, thuy n bu m, ô tô và th ng là đeo trên l ng, v t hàng trăm kilômét, đi trên nh ng ể ằ ề ồ ườ ư ượ ữcon đ ng mòn tr n tr t, đ n t n gi a vùng r ng núi. S công nhân lên t i b n trăm ng i. Nghĩa đ c giao ườ ơ ượ ế ậ ữ ừ ố ớ ố ườ ượnhi m v nghiên c u s n xu t toàn b các b ph n súng c i. Hôm Pháp nh y dù ngày 7 tháng 10 năm 1947, Nghĩa ệ ụ ứ ả ấ ộ ộ ậ ố ảđã hoàn thành m t n a công vi c. Năm 1948 h đã cho ra lò các kh u c i 60 và 81. Sau đó Nghĩa chuy n sang nghiên ộ ử ệ ọ ẩ ố ểc u s n xu t súng không gi t (SKZ). Đ u năm 1950, nh ng kh u súng không gi t đ u tiên đã đi u ch nh sẽ tham gia ứ ả ấ ậ ầ ữ ẩ ậ ầ ề ỉđánh đ n Ph Lu. Các x ng vũ khí c a kháng chi n đã thành công và làm ch đ c kỹ thu t đ n lõm.ồ ố ưở ủ ế ủ ượ ậ ạNăm 1947, tr c cu c t n công c a quân Pháp, Giáp cùng b tham m u đã thông qua m t chi n l c phân tán l c ướ ộ ấ ủ ộ ư ộ ế ượ ựl ng m t cách có h th ng. Quân chính quy đ c chia thành 30 đ i đ i và 16 ti u đoàn đ c l p, k t h p ch t chẽ ượ ộ ệ ố ượ ạ ộ ể ộ ậ ế ợ ặv i du kích các xã. Ngay sau khi ch n đ ng cu c ti n công c a quân Pháp lên mi n th ng du, Giáp và b tham m u ớ ặ ứ ộ ế ủ ề ượ ộ ưđã h p ngày 16 thángọ  3 năm 1948 đ th o lu n v ch tr ng phân tán l c l ng nói trên. Hai ph n ba quân chính ể ả ậ ề ủ ươ ự ượ ầquy chia thành đ i đ i và trungạ ộ  đ i tr c ti p đ c tung vào đ ch h u đ tăng c ng chi n tranh du kích. Giáp vi t: ộ ự ế ượ ị ậ ể ườ ế ế“B ng vi c tăng c ng du kích chi n, chúng tôi đã ch tr ng bi n h u ph ng đ ch thành ti n tuy n c a chúng tôi.ằ ệ ườ ế ủ ươ ế ậ ươ ị ề ế ủ Đây là m t cu c đ u tranh vô cùng gian kh và m r ng trên t t c các m t quân s , kinh t , chính tr . Đ ch t ch c ộ ộ ấ ổ ở ộ ấ ả ặ ự ế ị ị ổ ứcàn quét, chúng tôi ti n hành ch ng càn. Đ ch t ch c ng y binh, l p chính quy n bù nhìn, chúng tôi kiên quy t gi ế ố ị ổ ứ ụ ậ ề ế ữv ng chính quy n nhân dân, ti u tr b n t ng y h p tác v i đ ch và b n Vi t gian ph n đ ng... M t cách kiên nh n ữ ề ễ ừ ọ ề ụ ợ ớ ị ọ ệ ả ộ ộ ẫvà d n d n t ng b c, chúng tôi l p đ c các căn c du kích l n, nh . Ngoài vùng t do, các “vùng đ ” không ng ng ầ ầ ừ ướ ậ ượ ứ ớ ỏ ự ỏ ừđ c m r ng và tăng lên g p b i xu t hi n ngay trong lòng các vùng đ ch t m chi m. Đ t đai c a T qu c đ c ượ ở ộ ấ ộ ấ ệ ị ạ ế ấ ủ ổ ố ượgi i phóng t ng t c đ t ngay h u ph ng đ ch. Trong cu c chi n tranh này không có phòng tuy n c đ nh. đâu ả ừ ấ ấ ở ậ ươ ị ộ ế ế ố ị Ởcó đ ch là đó là ti n tuy n. Ch nào cũng có th là ti n tuy n, mà cũng có th là h u ph ng.”ị ở ề ế ỗ ể ề ế ể ậ ươCu c t n công thu đông 1947 c a Pháp là đòn m nh nh ng đánh vào ch tr ng và nh ng ng i chi n th ng bây gi ộ ấ ủ ạ ư ỗ ố ữ ườ ế ắ ờcòn ch u đ c gánh n ng h u c n, đ c l p ra kh p n i ngay c trong vùng có đ ch hay hi m tr . T tháng 10 ị ượ ặ ậ ầ ượ ậ ở ắ ơ ả ị ể ở ừnăm 1947, quân Pháp đã rút kh i Tuyên Quang và ngay sau khi cu c ti n công k t thúc, Ban ch p hành Trung ng ỏ ộ ế ế ấ ươnh n đ nh cu c kháng chi n Vi t Nam đã qua giai đo n phòng ng thu n túy đ b c vào giai đo n th hai. Đ ng ậ ị ộ ế ệ ạ ự ầ ể ướ ạ ứ ườs 4 t Cao B ng đi L ng S n lu n qua nh ng đ ng h m ph kín cây c i xanh t i, đã tr thành “con đ ng đ m ố ừ ằ ạ ơ ồ ữ ườ ẻ ủ ố ươ ở ườ ẫmáu”. Đ u tháng 4 năm 1948, m t tr n ph c kích trên đ ng s 4 đã tiêu di t m t đoàn xe kho ng 50 xe v n t i. ầ ộ ậ ụ ườ ố ệ ộ ả ậ ảTheo nh p “hai m t” c a cu c chi n tranh này, c ban ngày thu c v k chi m đóng, còn ban đêm l c l ng kháng ị ặ ủ ộ ế ứ ộ ề ẻ ế ự ượchi n ki m soát toàn b lãnh th cho đ n vùng ph c n các đ n b t. Các c s kháng chi n đ c gây d ng v ng ế ể ộ ổ ế ụ ậ ồ ố ơ ở ế ượ ự ữch c t kh p các cánh đ ng tr ng tr i vùng đ ng b ng đ n các vùng r ng r m r p đ a hình hi m tr , vào c các ắ ừ ắ ồ ố ả ồ ằ ế ừ ậ ạ ị ể ở ảthành ph dày đ c đ n b t binh lính, c nh sát đ ch, nh t là Sài Gòn. T i đây có khá nhi u ti m ăn c a Pháp đ c ố ặ ồ ố ả ị ấ ở ạ ề ệ ủ ượche ch b ng nh ng t m bi n ch ng l uở ằ ữ ấ ể ố ự  đ n. Nh ng hi p đ nh ký k t gi a Vincent Auriol và B o Đ i đã ban cho ạ ữ ệ ị ế ữ ả ạB o Đ i ít nh t trên gi y t , đi u mà tr c đây ng i ta khăng khăng c tuy t v i H Chí Minh: đ c l p và th ng ả ạ ấ ấ ờ ề ướ ườ ự ệ ớ ồ ộ ậ ốnh t t i Vi t Nam. Nh ng ai mà l m đ c? N c Pháp v n có toàn quy n đi u khi n ngo i giao và các l c l ng vũ ấ ạ ệ ư ầ ượ ướ ẫ ề ề ể ạ ự ượtrang c a qu c gia “phao câu” này.ủ ốBa ph n t vùng châu th đang tu t kh i s ki m soát c a Pháp m c dù các thành ph l n đ u do Pháp chi m đóng.ầ ư ổ ộ ỏ ự ể ủ ặ ố ớ ề ế T i mi n Trung, trên 600 kilômét, quân vi n chinh không chi m đ c thành ph nào và nh ng n i khác nh ạ ề ễ ế ượ ố ở ữ ơ ảh ng c a Pháp không v t qua vùng k c n tr c ti p c a các doanh tr i.ưở ủ ượ ế ậ ự ế ủ ạ

mi n Nam, Pháp có c s bám r t lâu và m nh mẽ h n nh ng n i khác. Song đâu đâu cũng có không khí b t an Ở ề ơ ở ễ ừ ạ ơ ữ ơ ấth ng tr c và Pháp không th đi sâu vào vùng Đ ng Tháp M i r ng l n tr i dài đ n mũi Cà Mau mà không đi kèm ườ ự ể ồ ườ ộ ớ ả ếv i m t s quân đ c t p trung đông đ o. Vi t Minh có m t kh p n i trên các cánh đ ng, đ n t n ngo i ô Sài Gòn.ớ ộ ố ượ ậ ả ệ ặ ắ ơ ồ ế ậ ạ

Tuy nhiên, vùng không hoàn lan r ng h n mi n B c. Thángộ ơ ở ề ắ  2 năm 1949, chung quanh Ph Lu g n Lào Cai, 12 đ n ố ầ ồb t b tiêu di t. Tháng 4, l n đ u tiên Vi t Minh đi u đ ng hai trung đoàn đ đánh tr cu c hành binh Pomone ố ị ệ ầ ầ ệ ề ộ ể ả ộ ởvùng Phú Th - Tuyên Quang. Tháng 5, Vi t Minh còn ghi đi m b ng cách l n đ u tiên h đ n Ph Ràng g n Yên Bái ọ ệ ể ằ ầ ầ ạ ồ ố ầdo m t đ i đ i chi m gi : 25 đ n b t khác các vùng quanh đó đã b Vi t Minh đánh chi m ho c b c rút.ộ ạ ộ ế ữ ồ ố ở ị ệ ế ặ ứVào th i đi m này, H ng quân Trung Hoa đã ti n sát c a ngõ Th ng H i và Hàng Châu. S cô l p c a Chính ph Hờ ể ồ ế ử ượ ả ự ậ ủ ủ ồ Chí Minh ch ng bao lâu n a sẽ ch m d t. Chuy n gì sẽ x y ra khi quân đ i c a Mao đã đ n sát biên gi i Đông ẳ ữ ấ ứ ệ ả ộ ủ ế ớD ng? T ng Revers đã đi th sát chi n tr ng, ch tr ng rút t t c các đ n binh phía b c, t p trung v gi ươ ướ ị ế ườ ủ ươ ấ ả ồ ở ắ ậ ề ữL ng S n và thu h p s chi m đóng vùng đ ng b ng sông H ng đ rút ng n phòng tuy n bên trong. Ngay trong các ạ ơ ẹ ự ế ồ ằ ồ ể ắ ếthành ph , tình hình cũng không sáng s a h n. T i Hà N i, cu c s ng v a m i n đ nh tr l i, du kích bi t đ ng đã ố ủ ơ ạ ộ ộ ố ừ ớ ổ ị ở ạ ệ ộlàm n tung máy bay đ u trên sân bay B ch Mai (ngày 18 tháng 1 năm 1950), r i ngày 1 tháng 3 đ n l t sân ga, ổ ậ ạ ồ ế ượtr m bi n th và m t kho đ n l n Th y Khuê.ạ ế ế ộ ạ ớ ở ụTrong năm h c 1949 - 1950, các cu c bãi khóa liên ti p x y ra t i các tr ng công, t t i Sài Gòn, n i đây hàng trăm, ọ ộ ế ả ạ ườ ư ạ ơhàng nghìn ng i d đám tang m t h c sinh[2] b c nh sát gi t ch t h i tháng Giêng, trong m t cu c bi u tình ườ ự ộ ọ ị ả ế ế ồ ộ ộ ểch ng chính ph B o Đ i. Ti p đó, ngày 19 tháng 3 m t cu c bi u tình khác c a thanh niên ph n đ i chuy n thăm ố ủ ả ạ ế ộ ộ ể ủ ả ố ếc a t ng Mỹ Radford t i Sài Gòn đã bi n thành m t cu c kh i nghĩa. Nhi u xe buýt, xe con c a ng i Pháp b đ t ủ ướ ạ ế ộ ộ ở ề ủ ườ ị ốcháy gi a trung tâm thành ph .ữ ố[2] Đó là đám tang h c sinh Tr n Văn n (BT).ọ ầ ƠKh i ch l c c a Vi t Minh cũng tăng nhanh mi n B c t năm 1947. Đ i đoàn đ u tiên, đ i đoàn 308 đ c thành ố ủ ự ủ ệ ở ề ắ ừ ạ ầ ạ ượl p ngày 28 tháng 8 năm 1949 t i đ n Đu g n Thái Nguyên và chín tháng sau đ n l t đ i đoàn ch l c th hai, đ i ậ ạ ồ ầ ế ượ ạ ủ ự ứ ạđoàn 304 ra đ i t i khu IV g n Thanh Hóa. T tháng 5 năm 1950, m t thông t c a Ban ch p hành Trung ng đã ra ờ ạ ầ ừ ộ ư ủ ấ ươl nh s a ch a g p l i tr c đ ng b quan tr ng t biên gi i đ n Vi t B c. Trong lúc đ ch ra s c phá ho i h th ng ệ ử ữ ấ ạ ụ ườ ộ ọ ừ ớ ế ệ ắ ị ứ ạ ệ ốđ ng giao thông đ ng b ng, đ ng bào mi n núi ra s c khôi ph c m ng l i đ ng b ch m t m t ngày đã t i ườ ở ồ ằ ồ ề ứ ụ ạ ướ ườ ộ ỉ ấ ộ ớđ c Đi n Biên Ph . Ngày 27 tháng 7 năm 1950, Ban ch huy chi n d ch biên gi i đ c thành l p do t ng Giáp ượ ệ ủ ỉ ế ị ớ ượ ậ ướđ ng đ u và sẽ đ a vào tr n đ i đoàn 308, ba trung đoàn và ba ti u đoàn cùng s y m tr c a các đ i đ i b đ i đ aứ ầ ư ậ ạ ể ự ể ợ ủ ạ ộ ộ ộ ị ph ng và du kích.ươNgày 16 tháng 9 năm 1950, Vi t Minh đánh chi m Đôngệ ế  Khê. Con đ ng s 4 d c h a tuy n b c t đ t h n.ườ ố ọ ỏ ế ị ắ ứ ẳV i m t đ n v hùng m nh g m lính Tabor, lính dù và lính lê d ng, đ i tá Lepage xu t phát t Th t Khê đ gi i vây ớ ộ ơ ị ạ ồ ươ ạ ấ ừ ấ ể ảcho cánh quân Cao B ng đang b cô l p hoàn toàn. Ngày 1 tháng 10, trên các ng n đ i Khau Luông và Nà Pá, cánh ằ ị ậ ọ ồquân Lepage b tiêu di t. Các cu c giao tranh ác li t trong các cánh r ng và đ i núi d c đ ng di n ra su t ba ngày, ị ệ ộ ệ ừ ồ ố ứ ễ ốsong cánh quân c a Charton đã r i Cao B ng ti n r t ch m. B ch huy Pháp m cu c hành binh lên Thái Nguyên đ ủ ờ ằ ế ấ ậ ộ ỉ ở ộ ểđ đòn và thu hút l c l ng Vi t Minh. Nh ng ng i ti n công bám sát cánh quân Lepage đang rút ch y v C c Xá ỡ ự ượ ệ ữ ườ ế ạ ề ốngày 30 tháng 10. Ngày hôm sau, Lepage ti n lên phía b c đ đón Charton đã l p ló trên các m m núi Quý Châu. ế ắ ể ấ ỏ“Đánh quân Lepage”, đó là m nh l nh c a B ch huy chi n d ch. Lính Vi t Minh đã v t qua các m m núi đá tai mèoệ ệ ủ ộ ỉ ế ị ệ ượ ỏ r i dùng súng t đ ng quét vào cánh quân Lepage đang m t ph ng h ng. Th là Lepage b b t s ng cùng v i ban ồ ự ộ ấ ươ ướ ế ị ắ ố ớtham m u. Nh ng ng i lính Vi t Minh th a th ng ti n lên ch n quân Charton cũng đang cư ữ ườ ệ ừ ắ ế ặ ố b t liên l c v i Lepage. ắ ạ ớM t m i, b ng đói, nh ng ng i chi n th ng l i lên đ ng. H đi su t hai ngày ròng. B a ăn cu i cùng c a h vào ệ ỏ ụ ữ ườ ế ắ ạ ườ ọ ố ữ ố ủ ọngày hôm tr c ch có ngô rang. H đã đ ng quân Charton Quý Châu và đánh tan tác quân Charton đây. Đ i tá ướ ỉ ọ ụ ở ở ạConstant ch huy thành L ng S n cho ti u đoàn dù ti n lên Na S m đ c u nguy nh ng d c đ ng b n này nghe tin ỉ ạ ơ ể ế ầ ể ứ ư ọ ườ ọhai cánh quân Lepage và Charton đã b tiêu di t nên ho ng h t ch a g p Vi t Minh đã tan rã, ch y t n mát vào r ng ị ệ ả ố ư ặ ệ ạ ả ừthoát thân. Ngày 18 đ n l t Constant v i vàng b L ng S n. Các v trí Hòa Bình trên sông Lô, Lào Cai biên gi i rút ế ượ ộ ỏ ạ ơ ị ở ớch y ngày 4 tháng 11. Quân vi n chinh Pháp rút v t p trung đ ng b ng. 9 ti u đoàn Pháp b tiêu di t, 2 đ i tá b ạ ễ ề ậ ở ồ ằ ể ị ệ ạ ịb t s ng, 11 kh u pháo, 3.000 kh u súng các lo i và 500 t n đ n d c đã l t vào tay Vi t Minh. Căn c đ a kháng ắ ố ẩ ẩ ạ ấ ạ ượ ọ ệ ứ ịchi n Vi t B c đã đ c m r ng thành vùng hoàn ch nh dài 750 kilômét biên gi i.ế ệ ắ ượ ở ộ ỉ ớT ngày 21 tháng 1 năm 1950, H i ngh toàn qu c Đ ng C ng s n Vi t Nam đã n đ nh k ho ch chuy n sang giai ừ ộ ị ố ả ộ ả ệ ấ ị ế ạ ểđo n t ng ph n công và ch tr ng xây d ng “đ i quân ng m” trong các thành ph . T ng lai sẽ ra sao? Sau th m ạ ổ ả ủ ươ ự ộ ầ ố ươ ảh a Cao B ng, Paris c t ng De Lattre de Tassigny sang Đông D ng th ng nh t ch đ o v quân s và dân s ọ ằ ử ướ ươ ố ấ ỉ ạ ề ự ựtrong tay m t ng i. K nguyên dao đ ng đã qua r i. Bây gi là lúc quân ph i có t ng ch huy. Ông ta tuyên b ngayộ ườ ỷ ộ ồ ờ ả ướ ỉ ố sau khi đ n Đông D ng nh m ch c. Nh ng đ n canh r i d c đ ng nh nh ng cây măng tây đ làm gì? Bây gi đã ế ươ ậ ứ ữ ồ ả ọ ườ ư ữ ể ờđ n lúc n mình sâu d i đ t. Th là chung quanh đ ng b ng sông H ng, quân đ i đào x i, xây móng, đ p n n cho ế ẩ ướ ấ ế ồ ằ ồ ộ ớ ắ ềc m t h th ng boong-ke n a chìm n a n i, có th ch u đ c đ n pháo 105 ly, t o thành “phòng tuy n De Lattre” ả ộ ệ ố ử ử ổ ể ị ượ ạ ạ ếnh m c t v a lúa vùng châu th ra kh i vùng núi nh m khi n t ng Giáp không tìm đâu ra đ l ng th c đ nuôi ằ ắ ự ổ ỏ ằ ế ướ ủ ươ ự ểkh i ch l c đang phát tri n nhanh chóng. Năm trăm đi m t a b ng bê tông, là làố ủ ự ể ể ự ằ  m t đ t, dùng h a l c quét s ch ặ ấ ỏ ự ạm i s qua l i.ọ ự ạ

Tháng 1 năm 1951, t ng Giáp ti n công Vĩnh Yên mà không ph i ch c th ng phòng tuy n De Lattre. Hai tháng sau ướ ế ả ọ ủ ếông đ a quân đ n M o Khê cách Vĩnh Yên h n m t trăm cây s v phía đông, r i sau khi đi vòng quanh châu th dài ư ế ạ ơ ộ ố ề ồ ổ400 kilômét ông ti n công Ninh Bình vào tháng 6. Không có k t qu l m. T tháng 3, ngh quy t c a Ban ch p hành ế ế ả ắ ừ ị ế ủ ấTrung ng Đ ng tái xu t hi n công khai v i cái tên Đ ng Lao đ ng Vi t Nam nh n m nh m t l n n a cu c kháng ươ ả ấ ệ ớ ả ộ ệ ấ ạ ộ ầ ữ ộchi n là “lâu dài” và đ c đi m giai đo n hi n nay là “chu n b ” t ng ph n công. T i Paris, ng i ta đã nói đ n “s ế ặ ể ạ ệ ẩ ị ổ ả ạ ườ ế ựph c h ng kỳ di u”. T ng De Lattre tr thành con ng i đã thay đ i s ph n, là c u tinh c a Đông D ng. Ch c ụ ư ệ ướ ở ườ ổ ố ậ ứ ủ ươ ắh n m t tr n đã tr v ng. Nh ng ng i ta c quên đi r ng b ng cách m liên t c ba chi n d ch quy mô l n, t ng ẳ ặ ậ ụ ữ ư ườ ố ằ ằ ở ụ ế ị ớ ướGiáp ch ng t đã có b c nh y v t kỳ di u.ứ ỏ ướ ả ọ ệTrong khi De Lattre c phân tán đ b o v vô s các đ n b t nh là nh ng mi ng m i không quá khó đ i v i Vi t ố ể ả ệ ố ồ ố ỏ ữ ế ồ ố ớ ệMinh, ông đã lo i b nh ng v trí ph thu c không th gi đ c và t p trung l c l ng đã cho thành các GM ạ ỏ ữ ị ụ ộ ể ữ ượ ậ ự ượ(Groupments mobiles: “binh đoàn c đ ng”). Làm nh th , De Lattre v n không thoát kh i th ti n thoái l ng nan ơ ộ ư ế ẫ ỏ ế ế ưỡđã đ c t ng Giáp v ch ra t lâu: “Vi c theo đu i chi n tranh xâm l c đ i v i quân đ i vi n chinh Pháp là m t ượ ướ ạ ừ ệ ổ ế ượ ố ớ ộ ễ ộquá trình liên t c phân tán l c l ng. Lúc đ u là phiên ch theo đ i hình s đoàn, quân đ i Pháp đã b xé nh thành ụ ự ượ ầ ế ộ ư ộ ị ỏtrung đoàn r i đ i đ i và cu i cùng là trung đ i đóngồ ạ ộ ố ộ  quân trong hàng nghìn đi m t a và các đ n b t phân tán ra ể ự ồ ốtứ phía c a chi n tr ng. Nh th h đ ng tr c m t mâu thu n không th gi i quy t đ c: không phân tán, xé ủ ế ườ ư ế ọ ứ ướ ộ ẫ ể ả ế ượnh quân đ i thì không đ l c l ng chi m đóng các vùng đã xâm chi m nh ng phân tán r i h l i g p khó khăn ỏ ộ ủ ự ượ ế ế ư ồ ọ ạ ặm i. Nh ng đ n v b xé nh là mi ng m i ngon cho quân đ i chúng ta. L c l ng c đ ng c a h ngày càng thu nh ớ ữ ơ ị ị ỏ ế ồ ộ ự ượ ơ ộ ủ ọ ỏvà tình tr ng thi u h t quân s càng thêm tr m tr ng. N u h t p trung l c l ng bao nhiêu đ đ s c đ i đ u v i ạ ế ụ ố ầ ọ ế ọ ậ ự ượ ể ủ ứ ố ầ ớho t đ ng c a ta và giành l i th ch đ ng thì l c l ng chi m đóng l i gi m đi b y nhiêu và đ i v i h th t khó, ạ ộ ủ ạ ế ủ ộ ự ượ ế ạ ả ấ ố ớ ọ ậth m khí không th gi đ c các vùng đã chi m”.ậ ể ữ ượ ếVì Paris không th cung c p thêm quân tăng vi n nên Deể ấ ệ  Lattre ra s c bào ch a, bênh v c cho quân đ i B o Đ i. ứ ữ ự ộ ả ạTháng 7 năm 1951, B o Đ i ký s c d t ng đ ng viên và m t l p thanh niên đã đ c kêu g i nh p ngũ. Nh ng đ i ả ạ ắ ụ ổ ộ ộ ớ ượ ọ ậ ư ộquân này đ c tuy n m m t cách c ng b c, b khung c a quân đ i đó xu t thân t các con em t s n không có ượ ể ộ ộ ưỡ ứ ộ ủ ộ ấ ừ ư ảliên h gì v i quân đ i, quan tâm đ n l ng b ng và buôn bán h n là các cu c hành binh. Quân đ i đó không bao gi ệ ớ ộ ế ươ ổ ơ ộ ộ ờgi đ c đ a bàn khi b t n công.ữ ượ ị ị ấTháng 9 năm 1951, De Lattre đi Washington đ “bán cu c chi n tranh cho ng i Mỹ”. L u Năm Góc còn đang theo ể ộ ế ườ ầđu i cu c chi n tranh Tri u Tiên ch ng ch nghĩa c ng s n châu Á nên cam k t sẽ cung c p v i s l ng kha khá vổ ộ ế ề ố ủ ộ ả ế ấ ớ ố ượ ề v t ch t đ trang b cho các s đoàn c a B o Đ i. B ng cách ng h v tài chính, v t ch t và m t đ i ngũ “c v n”, ậ ấ ể ị ư ủ ả ạ ằ ủ ộ ề ậ ấ ộ ộ ố ấHoa Kỳ th c t ng h quy n ki m soát cu c chi n tranh Đông D ng. Washington cung c p đôla, còn Paris cung ự ế ủ ộ ề ể ộ ế ươ ấc p “máu”. Sau này Giáp vi t: “N u năm 1950 và 1951 vi n tr Mỹ m i ch cung c p 15% chi phí cho cu c chi n ấ ế ế ệ ợ ớ ỉ ấ ộ ếtranh này, thì đ n năm 1952 t l đó là 35%, năm 1953 là 45%, đ n năm 1954 đã tăng v t lên 80%”.ế ỷ ệ ế ọHành đ ng c a De Lattre tho t nhìn có v nh thành công. Mùa thu năm 1951, quân đ i vi n chinh chuy n sang th ộ ủ ạ ẻ ư ộ ễ ể ếti n công, đ a quân nh y dù đánh chi m Ch B n r i Hòa Bình trong thung lũng sông Đà, cách Hà N i 75 kilômét, ế ư ả ế ợ ế ồ ộphía sau nh ng dãy núi đá vôi đánh d u b c th m c a mi n trung du. Cu c hành quân tr c h t là m t hành đ ng ữ ấ ậ ề ủ ề ộ ướ ế ộ ộnghi binh nh m đánh l c h ng s chú ý c a các s đoàn ch l c c a t ng Giáp ra kh i vùng châu th luôn luôn b ằ ạ ướ ự ủ ư ủ ự ủ ướ ỏ ổ ịuy hi p. De Lattre sẽ ph i nhanh chóng xu ng n c.ế ả ố ướTháng 11 năm 1951, trên sân bay Cát Bi t i H i Phòng, De Lattre m c b đ dân s n m ch t tay các sĩ quan cao c p ạ ả ặ ộ ồ ự ắ ặ ấch huy quân đ i Pháp t i B c B ra ti n ông. Ông đeo trên tay t m băng tang và trên nét m t h n d u n c a n i ỉ ộ ạ ắ ộ ễ ấ ặ ằ ấ ấ ủ ỗđau m t con cũng nh b nh t t đang làm hao mòn c th và tâm h n ông. Trong thâm tâm, ông ý th c đ c s th t ấ ư ệ ậ ơ ể ồ ứ ượ ự ấb i c a m i c g ng vô ích cũng nh toàn b uy tín c a mình. L n này ông vĩnh vi n ra đi kh i x B c Kỳ - n i con ạ ủ ọ ố ắ ư ộ ủ ầ ễ ỏ ứ ắ ơtrai ông v a ngã xu ng. Trong lòng ôngừ ố  đau kh th y mình không th giành l i th ch đ ng. “Không ch u”, đó là ổ ấ ể ạ ế ủ ộ ịph ng châm hành đ ng c a ông. V a tái chi m Hòa Bình nh ng ông bi t rõ nh ng khó khăn c a l c l ng chi m ươ ộ ủ ừ ế ư ế ữ ủ ự ượ ếđóng ch ng bao lâu n a sẽ ph i rút b đ tránh m t tai h a m i và tình hình B c Kỳ còn x u h n n a so v i th i kỳ ẳ ữ ả ỏ ể ộ ọ ớ ắ ấ ơ ữ ớ ờđ u khi ông m i đ t chân đ n. S c ép c a t ng Giáp trên m t tr n Hòa Bình l n đ n m c l c l ng chi m đóng ầ ớ ặ ế ứ ủ ướ ặ ậ ớ ế ứ ự ượ ếph i rút v i, sau khi phá h y khí tài không th đem theo qua nh ng con đ ng h m c a dãy núi đá vôi trên đ ng 6. ả ộ ủ ể ữ ườ ẻ ủ ườCh có y u t b t ng c a cu c rút quân v i vã d i quy n ch huy c a t ng Salan m i tránh đ c đi u t h i nh tỉ ế ố ấ ờ ủ ộ ộ ướ ề ỉ ủ ướ ớ ượ ề ệ ạ ấ cho quân đ i Pháp. Cũng trong th i gian này, khá nhi u đ n b t m i xây d ng mùa hè năm ngoái đã th t th tr c ộ ờ ề ồ ố ớ ự ấ ủ ướnh ng đòn t n công c a Vi t Minh. B i lẽ chính đ ng b ng m i là th c ch t c a v n đ .ữ ấ ủ ệ ở ồ ằ ớ ự ấ ủ ấ ềNg i ta nói và nh c đi nh c l i r ng đ ng b ng ru ng nát. M i bu i sáng ph i gi i t a 100 kilômét đ ng b và ườ ắ ắ ạ ằ ồ ằ ỗ ỗ ổ ả ả ỏ ườ ộđ ng s t Hà N i - H i Phòng mà h t th y m i vi c đ u ph i ph thu c vào tr c giao thông huy t m ch này. Quân ườ ắ ộ ả ế ả ọ ệ ề ả ụ ộ ụ ế ạđ i đi tr c m đ ng v i nh ng c xe đ c trang b máy dò mìn đi t đ n này đ n b t khác, s a ch a nh ng đo nộ ướ ở ườ ớ ữ ỗ ượ ị ừ ồ ế ố ử ữ ữ ạ b du kích phá ho i đêm tr c và khi thông đ ng xe l a ph i đi g p v Hà N i tr c khi màn đêm buông xu ng.ị ạ ướ ườ ử ả ấ ề ộ ướ ốTrong tam giác châu th n i m t đ dân s t i 1.000 dân trên m t kilômét vuông thì th c s đây là m t “r ng ổ ơ ậ ộ ố ớ ộ ự ự ộ ừng i”,ườ  che ch cho l c l ng kháng chi n. Quân đ i vi n chinh th yở ự ượ ế ộ ễ ấ  mình dính líu vào m t công vi c “dã tràng xe ộ ệ

cát”. Các boong-ke và các “vùng tr ng” bao quanh chúng, nh ng cu c càn quét ch đ t nhi u nh t là khai thông ắ ữ ộ ỉ ạ ề ấnh ng dòng ch y c a phong trào chung trong nhi u xiphông, nh nguyên t c bình thông nhau. Khi m t ti u khu b ữ ả ủ ề ư ắ ộ ể ịcàn quét, l c l ng đ a ph ng, dân quân du kích l i m m t cu c kháng c m i r t quy t li t, t làng này sang làngự ượ ị ươ ạ ở ộ ộ ự ớ ấ ế ệ ừ khác. Ban ngày h n sau các lũy tre, đêm đ n h th c hi n chi n thu t quen thu c c a t ng Giáp. Dùng các đ n v ọ ẩ ế ọ ự ệ ế ậ ộ ủ ướ ơ ịnh khu v c bên c nh ngoài khu v c đang càn quét ho t đ ng đ c l p đ phá vây sau đó l i t p h p. Còn du kích ỏ ở ự ạ ự ạ ộ ộ ậ ể ạ ậ ợthì chui xu ng h m bí m t l i t i ch ho c phân tán trà tr n v i dân. Nh v y, m i tr n càn ch t m th i phá v ố ầ ậ ở ạ ạ ỗ ặ ộ ớ ư ậ ỗ ậ ỉ ạ ờ ỡcác đ n v chính quy c a t ng Văn Ti n Dũng đang ho t đ ng ti u khu bên c nh mà thôi.ơ ị ủ ướ ế ạ ộ ở ể ạThi u quân s , quân vi n chinh cũng áp d ng nguyên t c bình thông nhau nh ng theo chi u ng c l i. M i mũi ti n ế ố ễ ụ ắ ư ề ượ ạ ỗ ếcông ch là tát c n h u ph ng, t o nên kho ng tr ng đ sau đó du kích hay quân ch l c khai thác có l i cho h mà ỉ ạ ậ ươ ạ ả ố ể ủ ự ợ ọthôi. Các làng đ ng b ng d n d n tr thành làng chi n đ u sau lũy tre mà ng i ta c san ph ng thành bình đ a. ở ồ ằ ầ ầ ở ế ấ ườ ố ẳ ịCách Hà N i 15 kilômét v phía b c, xã Nam H ng v i 4.000 dân là n i t ng nh có th ki m soát d dàng: tuy n ộ ề ắ ồ ớ ơ ưở ư ể ể ễ ếđ ng s t H i Phòng - Lào Cai đi qua xã trên 5 kilômét. Th c t , ng i Pháp ch a bao gi ki m soát đ c làng này. ườ ắ ả ự ế ườ ư ờ ể ượNăm 1950, nhi u cu c càn quét di n ra t i đây khi n tình hình tr nên gay go. M t cu c h p ban đêm đ c tri u t pề ộ ễ ạ ế ở ộ ộ ọ ượ ệ ậ ngay c nh b t gác c a đ ch đã xác đ nh m t chi n thu t m i: m t m t đào h m bí m t đ ti p t c cu c đ u tranh ạ ố ủ ị ị ộ ế ậ ớ ộ ặ ầ ậ ể ế ụ ộ ấvũ trang trong khi trên m t đ t dân v n s ng h p pháp ch ng l i ch đ quân d ch c a B o Đ i. Trong hai năm ặ ấ ẫ ố ợ ố ạ ế ộ ị ủ ả ạ1953 - 1954, b t ch p kho ng 50 tr n càn đ t cháy kho ng 850 ngôi nhà, c xã v n là khu du kích n i ti ng có 3.500ấ ấ ả ậ ố ả ả ẫ ổ ế mét đ a đ o và 3.200 mét hào k t n i các đi m tr ng y u. Nam H ng không ph i là tr ng h p cá bi t. Nh ng ki u ị ạ ế ố ể ọ ế ồ ả ườ ợ ệ ữ ểlàng kháng chi n có đ a đ o nh hang chu t chũi nh th , th ng th y trong vùng châu th mi n B c, sẽ đ c tái ế ị ạ ư ộ ư ế ườ ấ ổ ề ắ ượhi n g n Sài Gòn v h ng Hóc Môn và C Chi.ệ ở ầ ề ướ ủC quan ph trách bình đ nh đánh giá trong mùa hè nămơ ụ ị  1953 vùng châu th sông H ng ch 63% s xã bình đ nh ở ổ ồ ỉ ố ịđ c ban ngày và 36% xã bình đ nh đ c v đêm. Đó là nh ng con s r t l c quan d i con m t c a chuyên gia ượ ị ượ ề ữ ố ấ ạ ướ ắ ủBernard Fall. Ông tính r ng trong s 5.780 làng bên trong phòng tuy n De Lattre, Vi t Minh ki m soát đ c 2.140 ằ ố ế ệ ể ượlàng, còn l i 1.840 làng khác tuy đ c tu n tra luôn nh ng v n tu t kh i s ki m soát c a Pháp, Pháp ch ki m soát ạ ượ ầ ư ẫ ộ ỏ ự ể ủ ỉ ểđ c 1.800 làng, t c 31,2%.ượ ứM t c c khác c a cu c chi n tranh này là vùng r ng núi, n i sinh s ng c a các dân t c thi u s , t ng là m t trong ộ ự ủ ộ ế ừ ơ ố ủ ộ ể ố ừ ộnh ng b ph n then ch t c a b máy chính tr - quân s thu c đ a t th i Gallieni. Có kinh nghi m ho t đ ng Vi t ữ ộ ậ ố ủ ộ ị ự ộ ị ừ ờ ệ ạ ộ ở ệB c trong nh ng năm 1940 - 1945, nên Giáp đã ti n hành các bi n pháp t i các vùng này, làm thay đ i h n c c di n ắ ữ ế ệ ạ ổ ẳ ụ ệchi n tr ng.ế ườT tháng 3 năm 1948, t ng Giáp đã m m t chi n d ch nh Nghĩa L t i Tây B c (Nghĩa L sau này tr thành ừ ướ ở ộ ế ị ỏ ở ộ ạ ắ ộ ởm t trong nh ng m i quan tâm th ng xuyên c a ông). B t đ u t lúc c ph n còn l i c a mi n B c đ c gi i ộ ữ ố ườ ủ ắ ầ ừ ả ầ ạ ủ ề ắ ượ ảphóng tr vùng châu th thì khu v c Thái - Mèo tr thành m c tiêu ch y u c a ông. Thángừ ổ ự ở ụ ủ ế ủ  10 năm 1951, chi n d chế ị Lý Th ng Ki t đã bu c Pháp rút b 7 đ n v t p trung quân Nghĩa L nh ng đ n chính t i đây l i không nh ườ ệ ộ ỏ ồ ề ậ ở ộ ư ồ ạ ạ ổđ c và ch m t năm sau v trí Nghĩa L m i b tiêu di t trong m t chi n d ch l n h n. Toàn b th tr n b trí t i ượ ỉ ộ ị ộ ớ ị ệ ộ ế ị ớ ơ ộ ế ậ ố ạđây b s p đ . Ti u đoàn dù thu c đ a s 6 c a thi u tá Bigeard ph i hy sinh vào phút chót đ làm nghi binh thu hút ị ụ ổ ể ộ ị ố ủ ế ả ểl c l ng ti n công, cu i cùng m t hai ph n ba quân s trong m t cu c xu t quân li u lĩnh. T đó Tây B c, Pháp ự ượ ế ố ấ ầ ố ộ ộ ấ ề ừ ở ắch còn đóng quân hai n i: Lai Châu và Nà S n. Riêng Nà S n nhanh chóng tr thành t p đoàn c đi m có h th ng ỉ ở ơ ả ả ở ậ ứ ể ệ ốphòng th kiên c ch s ng đ c nh c u hàng không. Cách b trí ki u m i khi n Giáp b b t ng và ch a có cách ủ ố ỉ ố ượ ờ ầ ố ể ớ ế ị ấ ờ ưtiêu di t v trí này. L c l ng c a Giáp không đ trang b nên đã thi t h i n ng n . V phía Pháp, m u c đi m ệ ị ự ượ ủ ủ ị ệ ạ ặ ề ề ẫ ứ ểphòng th sẽ tr thành lo i thu c bách b nh d n th ng đ n Đi n Biên Ph .ủ ở ạ ố ệ ẫ ẳ ế ệ ủTháng 4 năm 1953, Giáp m r ng cu c ti n công v phía nam đánh chi m th xã S m N a Th ng Lào và ch c ở ộ ộ ế ề ế ị ầ ư ở ượ ọth ng phòng tuy n Luang Prabang, l c l ng Khmers Issaraks mau chóng tr ng thành.ủ ế ự ượ ưởT i Vi t B c, t khi có ch th c a Đ ng h i tháng 5 nămạ ệ ắ ừ ỉ ị ủ ả ồ  1950 v s a ch a đ ng sá, ng i ta đã khôi ph c h th ngề ử ữ ườ ườ ụ ệ ố giao thông b phá ho i nghiêm tr ng 3 năm tr c. Áp d ng l i chi n thu t có t th i Lê L i trong cu c kháng chi n ị ạ ọ ướ ụ ạ ế ậ ừ ờ ợ ộ ếch ng xâm l c nhà Minh th k XV, ng i Vi t Nam xây d ng m t m ng l i đ ng mòn trên núi đ đ ch chi m ố ượ ở ế ỷ ườ ệ ự ộ ạ ướ ườ ể ị ếđóng đ ng b ng không th phát hi n. Ng i ta c g ng xác đ nh v trí c a các tr c đ ng trên b n đ c nh ng vôở ồ ằ ể ệ ườ ố ắ ị ị ủ ụ ườ ả ồ ổ ư ích vì nh ng con đ ng không t n t i. V i nh ng cán b đ c đào t o v i vã, thi u bài b n, Vi t Nam Dân ch C ng ữ ườ ồ ạ ớ ữ ộ ượ ạ ộ ế ả ệ ủ ộhòa đã m các đo n đ ng c n thi t đ n i v i v i các con đ ng cũ. C u đ c thay b ng các m ng qua su i hay ở ạ ườ ầ ế ể ố ớ ớ ườ ầ ượ ằ ả ốphà ban ngày đ c ng y trang kỹ. Các tr m đ xe đ u đ c đ t trong hang ho c d i tán r ng. Ng i ta đã s a ượ ụ ạ ỗ ề ượ ặ ặ ướ ừ ườ ửđ c 3.964 kilômét đ ng b , m thêm 333 kilômét đ ng m i đ ban đêm nh ng chi c xe Motolova do Liên Xô ượ ườ ộ ở ườ ớ ể ữ ếch t o có th đi mà không c n b t đèn pha.ế ạ ể ầ ậVi c đ ng viên toàn dân đ đ m b o giao thông cho phép quân đ i v t qua nh ng tr ng i n ng n nh t. Không ệ ộ ể ả ả ộ ượ ữ ở ạ ặ ề ấquân Pháp tàn phá m t đ ng, r t khó khôi ph c nh ng các nh ch p t trên máy bay đăng trong Indochine Sud Est ặ ườ ấ ụ ư ả ụ ừasiatique (Đông D ng - Đông Nam Á) cho th y nh ng đo n đ ng hàng trăm mét b bom xóa s đã đ c khôi ph c ươ ấ ữ ạ ườ ị ổ ượ ụtrong vòng ch a đ y 15 ngày. V h ng Nà S n, 100 kilômét đ ng b đã đ c m trong vòng b y tháng, t tháng 4ư ầ ề ướ ả ườ ộ ượ ở ả ừ

đ n tháng 11 năm 1953, trên m t vùng núi đ a hình hi m tr , dân c th a th t. Chúng ta có th đo đ c s n l c ế ộ ị ể ở ư ư ớ ể ượ ự ỗ ựnày n u nghĩ đ n vi c xây 356 kilômét đ ngế ế ệ ườ  41 d i ch đ thu c đ a ph i m t 26 năm.ướ ế ộ ộ ị ả ấCu i tháng 5 năm 1953, khi t ng Navarre đ n Sài Gòn, tình th c a quân đ i Pháp không h sáng s a. Quy n ch ố ướ ế ế ủ ộ ề ủ ề ủđ ng n m trong tay t ng Giáp. Đông D ng sẽ đ c “qu n đ o hóa” thành hàng nghìn v trí đ n b t l n nh tr ộ ằ ướ ươ ượ ầ ả ị ồ ố ớ ỏ ơtr i gi a đ i d ng Vi t Minh chăng?ọ ữ ạ ươ ệSau 18 tháng “án binh b t đ ng”, b ch huy Pháp quy t đ nh giành l i th ch đ ng đã b m t v tay đ i ph ng. ấ ộ ộ ỉ ế ị ạ ế ủ ộ ị ấ ề ố ươĐó là m c đích c a k ho ch mang tên ng i th o ra nó: k ho ch Navarre. Quân đ i t p h p l i thành nh ng binh ụ ủ ế ạ ườ ả ế ạ ộ ậ ợ ạ ữđoàn c đ ng xung kích sẽ làm đ i ph ng ph i nh máu, b t h ph i phân tán gi a châu th và th ng du tr c ơ ộ ố ươ ả ỏ ắ ọ ả ữ ổ ượ ướkhi giáng đòn quy t đ nh trong m t chi n d ch t n công quy mô l n. Giáp sẽ ph i t p trung quân đ b o v các căn ế ị ộ ế ị ấ ớ ả ậ ể ả ệc đ a, kho tàng và các v trí then ch t.ứ ị ị ốCó ý th c v quy mô các ph ng ti n h u c n c a l c l ng kháng chi n, đó là kho xăng d u và đ n d c gi u ứ ề ươ ệ ậ ầ ủ ự ượ ế ầ ạ ượ ấtrong các hang đ ng L ng S n, Navarre và Cogny đã nh m vào đó đ đánh đòn ph đ u. T ngày 17 đ n ngày 20 ộ ở ạ ơ ằ ể ủ ầ ừ ếtháng 7 năm 1953, hai ti u đoàn dù đ c th xu ng th xã L ng S n r i v i vã rút theo ng Tiên Yên sau khi lùng s cể ượ ả ố ị ạ ơ ồ ộ ả ụ vào m t s kho vũ khí đ phá phách. Đ đ phòng b tiêu di t và ti t ki m chi phí cho c u hàng không quá t n kém, ộ ố ể ể ề ị ệ ế ệ ầ ốsáu ti u đoàn t i Nà S n đã đ c rút vào đ u tháng 8. Ngày 15 tháng 10, năm binh đoàn c đ ng m cu c hành binh ể ạ ả ượ ầ ơ ộ ở ộMouette (Chim mòng bi n) đánh ra Nho Quan và Thanh Hóa là nh ng căn c h u ph ng c a các đ i đoàn ch l c ể ữ ứ ậ ươ ủ ạ ủ ực a Giáp. Tuy nhiên, đây là l n đ u tiên trong chi n tranh, Navarre ti n hành m t cu c đ b đánh vào Liên khu IV. ủ ầ ầ ế ế ộ ộ ổ ộÔng hy v ng sẽ làm tan rã l c l ng kháng chi n, đã đ c t p h p thành năm s đoàn các c a ngõ đ ng b ng. ọ ự ượ ế ượ ậ ợ ư ở ử ồ ằNh ng cu c t n công c a Pháp ra Thanh Hóa và Nho Quan đã b b đ i đ a ph ng ch n đ ng và b t đ u t ngày 6 ư ộ ấ ủ ị ộ ộ ị ươ ặ ứ ắ ầ ừtháng 11, t t c các đ n v tham gia cu c hành binh Mouette đã tr v căn c xu t phát.ấ ả ơ ị ộ ở ề ứ ấT i Hà N i cũng nh Paris, phong vũ bi u v ch khá nạ ộ ư ở ể ở ạ ổ  đ nh báo hi u “th i ti t t t”.ị ệ ờ ế ốT ng Giáp sẽ làm gì đây?ướSau này ông vi t: “V n đ c th nh sau: đ ch đang ra s c t p trung quân đ ng b ng và m các cu c ti n công ế ấ ề ụ ể ư ị ứ ậ ở ồ ằ ở ộ ếđánh ra vùng t do. T đó chúng ta sẽ ph i t p trung l c l ng đ đ i phó hay đ a đi n i khác đ m nh ng cu c ự ừ ả ậ ự ượ ể ố ư ơ ể ở ữ ộti n công trong nh ng khu v c khác mà ta đã l a ch n. V n đ th t s t nh . Trong khi t p h p l c l ng đ đánh ế ữ ự ự ọ ấ ề ậ ự ế ị ậ ợ ự ượ ểđ ch đ ng b ng, chúng ta v n có th b o v vùng t do c a chúng ta. Nh ng quân đ i vi n chinh t i đây v n còn ị ở ồ ằ ẫ ể ả ệ ự ủ ư ộ ễ ạ ẫm nh và các đ n v c a ta có th ch u t n th t n ng. Ng c l i, n u ti n công đ ch nh ng khu v c v i ph n l n ạ ơ ị ủ ể ị ổ ấ ặ ượ ạ ế ế ị ở ữ ự ớ ầ ớch l c c a ta, chúng ta có th khai thác nh ng đi m y u c a đ i ph ng đ giáng cho chúng nh ng đòn chí t ủ ự ủ ể ữ ể ế ủ ố ươ ể ữ ửtrong lúc v n t n t i uy hi p c a đ ch đ i v i vùng t do c a chúng ta”.ẫ ồ ạ ế ủ ị ố ớ ự ủVì v y, Ban ch p hành Trung ng quy t đ nh: “T p trung l c l ng m nh ng cu c ti n công l n vào nh ng h ngậ ấ ươ ế ị ậ ự ượ ở ữ ộ ế ớ ữ ướ quan tr ng mà đ ch t ng đ i y u”. Tháng 10 năm 1953, b l i c a ngõ vùng châu th , quân ch l c ti p t c hành ọ ị ươ ố ế ỏ ạ ử ổ ủ ự ế ụquân lên Tây B c nh m h ng Lai Châu và Luang Prabang. Paris ph i b o v Lào b ng m i giá vì Lào là n c duy ắ ằ ướ ả ả ệ ằ ọ ướnh t bán đ o Đông D ng đã ký v i Pháp m t hi p c theo đúng th th c. Còn Sihanouk thì đòi Campuchia đ cấ ở ả ươ ớ ộ ệ ướ ể ứ ượ h ng đ c l p chân chính tr c khi cam k t và c n th n B o Đ i đi xa đ n ch ch i sang là thông qua m t ki n ưở ộ ậ ướ ế ậ ầ ả ạ ế ỗ ơ ộ ếngh ph n đ i Liên hi p Pháp. Chính vì đ đáp ng s đòi h i chính tr mà ngày 17 tháng 11, Navarre và Cogny quy tị ả ố ệ ể ứ ự ỏ ị ế đ nh m cu c hành quân Castor (H i ly) nh y dù xu ng Đi n Biên Ph , bi n Đi n Biên Ph thành m t Nà S n m i ị ở ộ ả ả ố ệ ủ ế ệ ủ ộ ả ớnh m m c tiêu kép “che ch Lào” và “n m lúa g o, nh t là lòng ch o Đi n Biên Ph ”. Đúng là trong góc ngăn kéo nàoằ ụ ở ắ ạ ấ ả ệ ủ đó còn có m t phi u c a đ i tá Bastiani: “ x này không th ngăn ch n m i h ng ti n quân. Đó là khái ni m châu ộ ế ủ ạ Ở ứ ể ặ ọ ướ ế ệÂu không có giá tr gì đây. Ng i Vi t có th đi kh p m i n i. Ng i ta đã bi t rõ đi u đó t i đ ng b ng”. Nh ng ị ở ườ ệ ể ắ ọ ơ ườ ế ề ạ ồ ằ ưng i ta t ch i không đ m x a đ n đi u đó cũng nh nh ng l i ph n đ i c a các sĩ quan cao c p. Vì v y, ng i ta ườ ừ ố ế ỉ ế ề ư ữ ờ ả ố ủ ấ ậ ườc đ n Đi n Biên Ph đ đ t m t cái ch t trên m t tr c hoàn toàn h c u. Ngày 20 tháng 12 năm 1953, ba ti u ứ ế ệ ủ ể ặ ộ ố ộ ụ ư ấ ểđoàn dù đ c th xu ng m t n i h o lánh có cái tên không nói đ c đi u gì v i ai và g i là Đi n Biên Ph .ượ ả ố ộ ơ ẻ ượ ề ớ ọ ệ ủS uy hi p c a t ng Giáp đ i v i lòng ch o nhanh chóngự ế ủ ướ ố ớ ả  đ c xác đ nh rõ. Ngày 10 tháng 12, quân ch l c n súng ượ ị ủ ự ổtrên m t tr n Lai Châu và b t đ u thanh toán cái g i là “du kích” do G.C.M.A (Groupes de Commandos mixtes ặ ậ ắ ầ ọAéroportés - Nhóm bi t kích dù h n h p) c a đ i tá Trinquier thu nh t t b n th ph đ a ph ng, nh t là ng i ệ ỗ ợ ủ ạ ặ ừ ọ ổ ỉ ở ị ươ ấ ườc a Đào Văn Long.ủT ng Giáp đã thay đ i hoàn toàn l c l ng ban đ u c a mình, ti n công trên nhi u h ng làm cho l c l ng d ướ ổ ự ượ ầ ủ ế ề ướ ự ượ ựtr c a quân vi n chinh Pháp m i m t, ki t s c tr c khi giáng m t đòn m nh có tính quy t đ nh vào Đi n Biên ữ ủ ễ ỏ ệ ệ ứ ướ ộ ạ ế ị ệPh .ủTrong lúc bao vây Lai Châu, Giáp đã đi u l c l ng c a khuề ự ượ ủ  IV đi v h ng Trung Lào đ tiêu di t v trí Ban Na Phao ề ướ ể ệ ịngày 22 tháng 12. Liên quân Vi t - Lào đã quét s ch m i v trí đ ch trên đ ng s 9 cho đ n t n Thakhet, khi n quân ệ ạ ọ ị ị ườ ố ế ậ ếPháp đóng đây ph i rút ch y v Seno g n Savankhet. Ngày 27 tháng 12, b đ i Vi t Nam đã ra sông Mêkông r a ở ả ạ ề ầ ộ ộ ệ ửga-men trong lúc máy bay Pháp v i vã đi ti p t cho Pháp đang c g ng c ng c căn c c th Seno. M t tu n sau, ộ ế ế ố ắ ủ ố ứ ố ủ ộ ầ

ngày 30 và 31 tháng 12, Giáp ti n công H Lào, gi i phóng Attopeu và th a th ng gi i phóng toàn b cao nguyên ế ạ ả ừ ắ ả ộBoloven. Navarre ph i tăng c ng cho căn c Pakse.ả ườ ứVi t Minh sẽ đánh đâu n a đây? c c B c giáp v i t nh Vân Nam (Trung Qu c), sau khi gi i phóng Lai Châu, t ngệ ở ữ Ở ự ắ ớ ỉ ố ả ướ Giáp cho m t mũi ti n v phía b c đ n Luang Prabang, qua l u v c sông N m Hu, và ti n v phía b c, đ n t n t nh ộ ế ề ắ ế ư ự ậ ế ề ắ ế ậ ỉPhong Sa Lỳ. M t minh ch ng hi n nhiên: Đi n Biên Ph có ch n đ ng đ c tr c ti n quân nào đâu! Mi n Nam, ộ ứ ể ệ ủ ặ ứ ượ ụ ế ềmi n Trung và mi n B c Lào đ u là nh ng nh t t đ c hút quân vi n chinh Pháp vào đ y, cũng nh cao nguyên ề ề ắ ề ữ ọ ụ ộ ễ ấ ưmi n Trung và châu th sông H ng, n i đây tình hình m i ngày m t x u.ề ổ ồ ơ ỗ ộ ấChính trong b i c nh chung đó, ngày 13 tháng 3 năm 1954, tr n chi n Đi n Biên Ph m màn. Tr n Đi n Biên Ph ố ả ậ ế ệ ủ ở ậ ệ ủđ c l ng v i khung c nh chính tr có s c n ng t i đa, m t chi n l c quân s trên ph m vi toàn chi n tr ng ượ ồ ớ ả ị ứ ặ ố ộ ế ượ ự ạ ế ườĐông D ng. Chúng ta sẽ tr l i chi ti t h n v tr n chi n quy t đ nh này.ươ ở ạ ế ơ ề ậ ế ế ịĐêm 13 tháng 3 năm 1954, m t cu c t n công dũng mãnh đ c nh ng làn đ n h a l c pháo dày đ c y m tr đã trànộ ộ ấ ượ ữ ạ ỏ ự ặ ể ợ ng p trung tâm đ kháng Béatrice (Him Lam) b o v l i vào lòngậ ề ả ệ ố  ch o Đi n Biên Ph . Th a th ng, Giáp phá h y ả ệ ủ ừ ắ ủluôn cái ch t c a th hai c a t p đoàn c đi m: đ i Gabrielle (Đ c L p) b h ngay t i hôm sau. Lính Thái đang gi ố ử ứ ủ ậ ứ ể ồ ộ ậ ị ạ ố ữAnne Marie (B n Kéo) tháo ch y trong c n ho ng lo n ngày 17 tháng 12. T i Hà N i và Paris, t t c m i ng i đ u ả ạ ơ ả ạ ạ ộ ấ ả ọ ườ ềs ng s .ữ ờT ngày 30 tháng 3 đ n gi a tháng 4, m t cu c ti n công th hai đã di t m t ph n các qu đ i phía đông (c m c ừ ế ữ ộ ộ ế ứ ệ ộ ầ ả ồ ụ ứđi m Dominique, Eliane) và nhi u đi m t a phía tây (c m c đi m Huguette) n i di n ra nh ng cu c ác chi n ể ề ể ự ở ụ ứ ể ơ ễ ữ ộ ếgiáp lá cà trên nhi u v trí mà hai bên giành gi t nhau m t cách quy t li t. B k t ch t trong m t h th ng h m hào ề ị ậ ộ ế ệ ị ẹ ặ ộ ệ ố ầc đêm đ n l i ti n lên đ bóp ngh t d n d n nh các vòi c a con b ch tu c, t p đoàn c đi m m i ngày m t co ứ ế ạ ế ể ẹ ầ ầ ư ủ ạ ộ ậ ứ ể ỗ ộh p ch đ c ti p t nh gi t b ng nh ng cu c th dù li u m ng.ẹ ỉ ượ ế ế ỏ ọ ằ ữ ộ ả ề ạKho ng tháng 4, B tr ng Ngo i giao Hoa Kỳ Foster MacGovern đã tính đ n m t cu c can thi p t c a không ả ộ ưở ạ ế ộ ộ ệ ồ ạ ủquân Mỹ đ c m nh danh là “chi n d ch Vautour” (Di u hâu) đ đ p tan h th ng giao thông ti p t c a Vi t Minh ượ ệ ế ị ề ể ậ ệ ố ế ế ủ ệvà tuy n đ u t n công. T i B Ngo i giao Pháp, ông ta đã đ ngh B tr ng Ngo i giao Pháp Georges Bidault s ế ầ ấ ạ ộ ạ ề ị ộ ưở ạ ửd ng hai qu bom nguyên t đ c u Đi n Biên Ph . D án này v p ph i s ch ng đ i c a các ngh sĩ Qu c h i Mỹ vàụ ả ử ể ứ ệ ủ ự ấ ả ự ố ố ủ ị ố ộ c B tr ng Ngo i giao Anh Anthony Eden. T p đoàn c đi m không th gi i t a, quân Pháp c th đây không ả ộ ưở ạ ậ ứ ể ể ả ỏ ố ủ ởcòn đ ng nào tháo ch y. S ph n c a h th là đã đ c đ nh đo t. Tr n đ i b i Đi n Biên Ph ch còn tính b ng ườ ạ ố ậ ủ ọ ế ượ ị ạ ậ ạ ạ ệ ủ ỉ ằngày.T ngày 1 đ n ngày 6 tháng 5 năm 1954, m t đ t ti n công m i đã di t n t nh ng v trí then ch t cu i cùng trên ừ ế ộ ợ ế ớ ệ ố ữ ị ố ốm y ng n đ i phía đông. Và chi u ngày 7, cu c t ng công kích đã ti n vào s ch huy t p đoàn c đi m. H i 17 gi ấ ọ ồ ề ộ ổ ế ở ỉ ậ ứ ể ồ ờ30 phút cùng ngày, c đ sao vàng c a nh ng ng i chi n th ng đã tung bay trên nóc h m c a t ng De Castries.ờ ỏ ủ ữ ườ ế ắ ầ ủ ướH i ngh Genève sẽ khai m c vào ngày hôm sau (đoàn Vi t Nam do Ph m Văn Đ ng d n đ u đã đ n t ngày 24 ộ ị ạ ệ ạ ồ ẫ ầ ế ừtháng 4). T i vùng chi n s mi n B c, quân vi n chinh Pháp v a m tạ ế ự ề ắ ễ ừ ấ  16.000 quân thu c nh ng đ n v thi n chi n ộ ữ ơ ị ệ ếnh t c a kh i ch l c đ i quân vi n chinh Pháp t i Đông D ng. Vi c rút toàn b quân Pháp v H i Phòng đã đ c ấ ủ ố ủ ự ộ ễ ạ ươ ệ ộ ề ả ượtính đ n m t cách nghiêm túc. T ngày 23 tháng 6 đ n ngày 3 tháng 7, trong cu c hành quân Auvergne, toàn b l c ế ộ ừ ế ộ ộ ựl ng Pháp chi m gi phía nam đ ng b ng rút v tr c H i Phòng - Hà N i b l i 150 đ n b t cùng v iượ ế ữ ồ ằ ề ụ ả ộ ỏ ạ ồ ố ớ600 làng xã và nhi u thành ph l n nh Nam Đ nh, Thái Bình, Ninh Bình, Ph Lý. Cùng lúc mi n Trung, binh đoàn ề ố ớ ư ị ủ ở ề100 b quân đ i nhân dân đánh tan tác g n An Khê. An Khê đ c gi i phóng ngày 28 tháng 6 sau m t tr n giao tranh ị ộ ầ ượ ả ộ ậác li t.ệHai s ki n di n ra đ ng th i Đi n Biên Ph và Genève đã gây ra m t làn sóng hòa bình Pháp và Laniel ph i ự ệ ễ ồ ờ ệ ủ ộ ở ảnh ng ch c Th t ng chính ph cho Mendès France. V th t ng m i cam k t gi i quy t v n đ Đông D ng t ườ ứ ủ ướ ủ ị ủ ướ ớ ế ả ế ấ ề ươ ừnay đ n 20 thángế  7 là h n cu i cùng. Cu c ch y đua v i th i gian trong r ng k t thúc b ng cu c ch y đua v i th i ạ ố ộ ạ ớ ờ ừ ế ằ ộ ạ ớ ờgian xung quanh (và trong h u tr ng) nh ng t m th m xanh, bên b h Léman.ậ ườ ữ ấ ả ờ ồNgày 20 tháng 7, sau m t cu c th o lu n kéo dài su t đêm không ngh , m t hi p đ nh ng ng b n đã đ c ký k t ộ ộ ả ậ ố ỉ ộ ệ ị ừ ắ ượ ếgi a Pháp và Vi t Nam Dân ch C ng hòa, các c ng qu c (Liên Xô, Trung Qu c, Anh) tuyên b tán thành văn b n ữ ệ ủ ộ ườ ố ố ố ảhi p đ nh trong m t b n tuyên b cu i cùng c a h i ngh th a nh n đ c l p th ng nh t và toàn v n lãnh th c a ệ ị ộ ả ố ố ủ ộ ị ừ ậ ộ ậ ố ấ ẹ ổ ủVi t Nam. Đ t n c Vi t Nam th ng nh t và toàn v n lãnh th nh ng t tháng 9 năm 1954 t m th i chia c t thành ệ ấ ướ ệ ố ấ ẹ ổ ư ừ ạ ờ ắhai mi n, B c và Nam t p k t l c l ng c a hai bên tham chi n (Vi t Nam Dân ch C ng hòa và Liên hi p Pháp). Haiề ắ ậ ế ự ượ ủ ế ệ ủ ộ ệ mi n v nguyên t c sẽ th ng nh t b ng cu c t ng tuy n c vào tháng 7 năm 1956.ề ề ắ ố ấ ằ ộ ổ ể ửMỹ không mu n công nh n các quy t đ nh này nên đ a ra m t tuyên b đ n ph ng mang tính n c đôi.ố ậ ế ị ư ộ ố ơ ươ ướNgày 10 tháng 10 năm 1954, quân đ i c a Giáp và V ng Th a Vũ, súng đeo trên vai ti n vào Hà N i. Nh ng ng i ộ ủ ươ ừ ế ộ ữ ườlính cu i cùng c a đ i quân vi n chinh Pháp r u rĩ rút kh i các con ph v ng v , c a s đóng kín. Theo chân h cáchố ủ ộ ễ ầ ỏ ố ắ ẻ ử ổ ọ vài trăm mét là nh ng anh b đ i ti p b c trên nh ng v a hè đông ngh t ng i d i nh ng ô c a s m toang và ữ ộ ộ ế ướ ữ ỉ ẹ ườ ướ ữ ử ổ ởc đ ph p ph i tung bay.ờ ỏ ấ ớ

Nhà chi n l c đ i m t v i Hoa Kỳế ượ ố ặ ớ1. “Chi n tranh đ c bi t”ế ặ ệM t ngày bình th ng nh bao ngày khác, ng n l a tí tách reo vui d i đáy n i kê trên b p. D i sàn nhà tre, ti ng ộ ườ ư ọ ử ướ ồ ế ướ ếvù vù n ng n c a chi c c i xay lúa đang quay đ u đ u theo nh p chi c biên g . T nhà hàng xóm vang lên ti ng c i ặ ề ủ ế ố ề ề ị ế ỗ ừ ế ốgiã g o đinh tai nh c óc. M t tia sáng lóe lên chân tr i. Lát n a thôi khi m t tr i nhô lên r i chi u kh p các lùm ạ ứ ộ ở ờ ữ ặ ờ ọ ế ắcây, đàn ông trong làng sẽ đi làm đ ng ho c đi săn... B t ch t ti ng chó s a râm ran, lính Sài Gòn ùa vào trong thôn. ồ ặ ấ ợ ế ủBa ti ng sau khi chúng ra đi, nh ng thanh g c t cu i cùng v a cháy h t, xóm Tân L p đã b xóa tên trên b n đ : 37 ế ữ ỗ ụ ố ừ ế ậ ị ả ồxác ch t n m còng queo trên m t đ t, ch có hai thanh niên ch y thoát. Cũng đ n v lính Sài Gòn đó l i xông vào làng ế ằ ặ ấ ỉ ạ ơ ị ạTân Hi p[1]: 15 ph n b c t c g c bên rãnh n c. Th ng kê cu i cùng: 92 ng i ch t. Ngày tháng? Không ph i là ệ ụ ữ ị ắ ổ ụ ướ ố ố ườ ế ảnăm 1964 cũng không ph i là năm 1965 mà là năm 1955. Chính xác là ngày 8 tháng 7. Nh ng ki u th m sát nh th ả ữ ể ả ư ếđã b t đ u x y ra nh c m b a t m t năm nay trong khuôn kh “chi n d ch t c ng” nh m vào nh ng ng i ắ ầ ả ư ơ ữ ừ ộ ổ ế ị ố ộ ằ ữ ườkháng chi n cũ còn l i, b t ch p nh ng đi u kho n ghi rành rành trong hi p đ nh Genève tuy t đ i c m m i hành ế ở ạ ấ ấ ữ ề ả ệ ị ệ ố ấ ọđ ng tàn sát.ộ[1] Thôn Tân Hi p và Tân L p thu c xã H ng Đi n (nay là xã Tà R t, huy nệ ậ ộ ướ ề ụ ệ  Đakrông) (BT).Nhân danh Quân đ i nhân dân Vi t Nam, t cu i năm 1954 t ng Giáp không ng ng t cáo nh ng t i ác đó. T ngày ộ ệ ừ ố ướ ừ ố ữ ộ ừ4 tháng 9 quân đ i qu c gia đã n súng ch Đ c, 39 ng i ch t. R i ngàyộ ố ổ ở ợ ượ ườ ế ồ  7 Ngân S n - Chí Th nh: 80 ng i ở ơ ạ ườch t. Ngày 13 M Cày: 17 ng i ch t. Ngày 25 Vĩnh Xuân, 40 ng i ch t. V v th m sát Ngân S n, m t trong ế ở ỏ ườ ế ở ườ ế ề ụ ả ơ ộnh ng v hi m hoi đ c y ban Ki m soát Qu c t (CIC) đ m t đ n và ti n hành đi u tra, k t qu là m t b n báo ữ ụ ế ượ Ủ ể ố ế ể ắ ế ế ề ế ả ộ ảcáo đ a ra nh n xét: “Đây là m t v vi c nghiêm tr ng làm kho ng 80 ng i ch t và 46 ng i b th ng. Đ ch ng ư ậ ộ ụ ệ ọ ả ườ ế ườ ị ươ ể ốl i kho ng 300 ng i dân, quân đ i qu c gia đã tri n khai 300 lính c a ti u đoàn 10 đ c trang b súng tr ng và ạ ả ườ ộ ố ể ủ ể ượ ị ườsúng t đ ng...”.ự ộ

y ban Ki m soát Qu c t không bao gi đ n Tân L p cũng nh Tân Hi p. Th c t các t đi u tra l u đ ng c a h Ủ ể ố ế ờ ế ậ ư ệ ự ế ổ ề ư ộ ủ ọkhông th đi đâu đ c t tháng 6 năm 1955. Trên 295 v vi c mà y ban Ki m soát Qu c t n m đ c, y ban ch ể ượ ừ ụ ệ Ủ ể ố ế ắ ượ Ủ ỉđ a ra ánh sáng đ c 30 tr ng h p. T Marchés coloniaux (Th tr ng thu c đ a) ra ngày 17 tháng 12 nh n đ nh: ư ượ ườ ợ ờ ị ườ ộ ị ậ ị“Nh ng ph ng pháp áp d ng mi n Nam Vi t Nam gi ng ch nghĩa phát-xít chính th ng nh t”. S c l nh ban hành ữ ươ ụ ở ề ệ ố ủ ố ấ ắ ệngày 16 tháng 1 năm 1956 v giam gi và qu n thúc t i nhà vì t i “xâm ph m an ninh qu c gia” xác nh n v ph ngề ữ ả ạ ộ ạ ố ậ ề ươ di n pháp lý th c tr ng đó. V n d ng s c l nh này, sáu v lãnh đ o Phong trào b o v Hòa bình Sài Gòn - Ch L n ệ ự ạ ậ ụ ắ ệ ị ạ ả ệ ợ ớmà tr c đó ng i ta không th đ a ra tòa x đ c vì thi u ch ng c h p pháp đã b giam gi t i m t vùng khí h u ướ ườ ể ư ử ượ ế ứ ứ ợ ị ữ ạ ộ ậđ c S n Hòa mi n Trung Vi t Nam. Tháng 10 năm 1961, m t ng i trong b n h đã v t ng c, đó là lu t s ộ ở ơ ề ệ ộ ườ ọ ọ ượ ụ ậ ưNguy n H u Th , ng i c đ ng h c sinh, sinh viên bi u tình trên đ ng ph Sài Gòn ph n đ i chuy n thăm c a ễ ữ ọ ườ ổ ộ ọ ể ườ ố ả ố ế ủm y đ n v đ u tiên c a h i quân Mỹ đ n c ng Sài Gòn tháng 3 năm 1950. Sau này ông sẽ làm Ch t ch M t tr n dânấ ơ ị ầ ủ ả ế ả ủ ị ặ ậ t c gi i phóng.ộ ảNgày 27 tháng 9 năm 1954, m t phái đoàn c a Pháp, do t ng Ely d n đ u đ n Washington, đã xác nh n chính sách ộ ủ ướ ẫ ầ ế ậc a Hoa Kỳ. N c Pháp ch p nh n chuy n giao trách nhi m cho Mỹ và ngày 28 tháng 4 năm 1956 ng i lính Pháp ủ ướ ấ ậ ể ệ ườcu i cùng sẽ r i kh i Vi t Nam. Các nhà đ ng c c Pháp l n l t chuy n giao m i th m quy n cho Chính ph Di m ố ờ ỏ ệ ươ ụ ầ ượ ể ọ ẩ ề ủ ệđ đ i l i s đ m b o v l i ích kinh t và th ng m i. T tháng 2 năm 1956, Sài Gòn đ a tin cho bi t t ng ể ổ ạ ự ả ả ề ợ ế ươ ạ ừ ư ế ướO’Daniel ch u trách nhi m hu n luy n quân đ i Nam Vi t Nam. Các phù hi u Pháp sẽ b đ t và thay th b ng phù ị ệ ấ ệ ộ ệ ệ ị ố ế ằhi u Mỹ. Ngày 25 tháng 4, phái đoàn vi n tr và c v n Mỹ (M.A.A.G - Military Aid and Advisory Group) đ t t i Đông ệ ệ ợ ố ấ ặ ạD ng t năm 1950, đ m nhi m “m i trách nhi m t ch cươ ừ ả ệ ọ ệ ổ ứ  và hu n luy n quân đ i Nam Vi t Nam”.ấ ệ ộ ệD i s che ch c a t m ch n b o v vĩ tuy n 17, Chính ph thân Mỹ c a Di m kh ng đ nh m t chính quy n ngày ướ ự ở ủ ấ ắ ả ệ ế ủ ủ ệ ẳ ị ộ ềcàng đ c tài. V i s ng h c a các “c v n Mỹ”, t mùa đông năm 1954, Di m n m quy n ch huy quân đ i và t ộ ớ ự ủ ộ ủ ố ấ ừ ệ ắ ề ỉ ộ ừmùa xuân năm 1955, Di m giáng m t đòn m nh vào phe đ i l p thân Pháp b ng m u toan l p “M t tr n th ng nh tệ ộ ạ ố ậ ằ ư ậ ặ ậ ố ấ toàn l c qu c gia”.ự ốTung 7 ti u đoàn đ ch ng l i phe ly khai Bình Xuyên, Di m c t đ t m i quan h v i l c l ng Bình Xuyên ngày 8 ể ể ố ạ ệ ắ ứ ọ ệ ớ ự ượtháng 3 năm 1955. Nhi u tr n giao chi n ác li t x y ra gi a trung tâm Sài Gòn - n i l c l ng Bình Xuyên n m c nh ề ậ ế ệ ả ữ ơ ự ượ ắ ảsát, an ninh cách Dinh T ng th ng 300 mét. Đ c CIA tr l c, Di m l n l t đè b p t ng đ i th m t, y u h n và ổ ố ượ ợ ự ệ ầ ượ ẹ ừ ố ủ ộ ế ơkhông đ t m c ch ng l i quân đ i c a chính ph .ủ ầ ỡ ố ạ ộ ủ ủĐ ng th i Di m t ch c tr ng c u dân ý ngày 23 tháng 10 nămồ ờ ệ ổ ứ ư ầ  1955 đ ph tru t B o Đ i. T ng th ng h Ngô đ n ể ế ấ ả ạ ổ ố ọ ếWashington tháng 5 năm 1957 đã có th tuyên b : “Biên gi i Hoa Kỳ kéo dàiể ố ớ  đ n vĩ tuy n 17”. T i Sài Gòn, t ng ế ế ạ ổtham m u tr ng Lê Văn Tư ưở ỵ phát bi u g n l n: “L p sông B n H i và B c ti n”.ể ọ ỏ ấ ế ả ắ ếT năm 1954, t ng Giáp đã nhi u l n ph n đ i nh ng vi ph m hi p đ nh Genève mi n Nam. T i đây nh ng ừ ướ ề ầ ả ố ữ ạ ệ ị ở ề ạ ững i kháng chi n cũ và các đ ng viên c ng s n đ c l nh không đánh tr b ng vũ l c đ u b b t ho c sát h i. ườ ế ả ộ ả ượ ệ ả ằ ự ề ị ắ ặ ạTrong su t ba năm, Chính ph H Chí Minh đã hy v ng, b t ch p m i tr ng i, đi đ n vi c th c hi n h u hi u hi p ố ủ ồ ọ ấ ấ ọ ở ạ ế ệ ự ệ ữ ệ ệ

đ nh Genève và th ng nh t đ t n c b ng t ng tuy n c . Tình hình bu c chính ph mi n B c ph i xem xét l i quan ị ố ấ ấ ướ ằ ổ ể ử ộ ủ ề ắ ả ạđi m y. B ng cách đ ngh c hai mi n gia nh p Liên hi p qu c cu i năm 1956, Matxc va ch p nh n v th c t ể ấ ằ ề ị ả ề ậ ệ ố ố ơ ấ ậ ề ự ếtình tr ng chia c t g n nh vĩnh vi n. Trung Qu c lúc này còn ch u chi ph i c a tinh th n h i ngh Bandoung nên ạ ắ ầ ư ễ ố ị ố ủ ầ ộ ịph n đ i ch tr ng c a Liên Xô nh ng s ph n đ i này n ng v ngo i giao h n là d t khoát. T i mi n B c Vi t ả ố ủ ươ ủ ư ự ả ố ặ ề ạ ơ ứ ạ ề ắ ệNam, vi c phát hi n sai l m c a c i cách ru ng đ t t cu i năm 1956 đã t m th i chi m lĩnh s chú ý c a chính ệ ệ ầ ủ ả ộ ấ ừ ố ạ ờ ế ự ủph . Lê Du n sau nămủ ẩ  1954 v n bí m t l i mi n Nam Vi t Nam, sau đó ra B c, tr thành T ng bí th Đ ng Lao ẫ ậ ở ạ ề ệ ắ ở ổ ư ảđ ng. Ông ti n hành đánh giá l i tình hình. Thay m t nh ng chi n sĩ mi n Nam, ông nh n m nh quy mô c a nh ng ộ ế ạ ặ ữ ế ề ấ ạ ủ ữv đàn áp và s c n thi t ph i chuy n sang hành đ ng b o l c. H i ngh toàn qu c Ban ch p hành Trung ng l n ụ ự ầ ế ả ể ộ ạ ự ộ ị ố ấ ươ ầth XV đã quy t đ nh đ u tranh đ gi i phóng mi n Nam, th ng nh t đ t n c. Tuy nhiên, s ng h c a mi n B c ứ ế ị ấ ể ả ề ố ấ ấ ướ ự ủ ộ ủ ề ắđ i v i mi n Nam v n còn r t khiêm t n cho đ n khi Mỹ leo thang chi n tranh, kém h n - r t nhi u - so v i vi n trố ớ ề ẫ ấ ố ế ế ơ ấ ề ớ ệ ợ c a Washington cho Sài Gòn theo ý ki n c a CIA.ủ ế ủHai tháng tr c quy t đ nh c a Ban ch p hành Trung ng Đ ng C ng s n, các l c l ng Nam Vi t Nam do Mỹ ướ ế ị ủ ấ ươ ả ộ ả ự ượ ệhu n luy n đã phát đ ng m t cu c chi n tranh th t s ch ng l i vùng nông thôn. T i đây đã t phát hình thành ấ ệ ộ ộ ộ ế ậ ự ố ạ ạ ựnh ng khu du kích m i. Ngày 18 tháng 3 năm 1959, 10 chi c máy bay ném bom p Tu Lai. L n đ u tiên máy bay ữ ớ ế ấ ầ ầđ c s d ng đánh vào dân th ng mi n Nam. Ngày 4 và 22 tháng 4, các cu c b n phá b ng máy bay l i ti p di n ượ ử ụ ườ ở ề ộ ắ ằ ạ ế ễtrong khuôn kh m t cu c hành quân càn quétổ ộ ộ  trong vùng chi n khu D, x a kia là căn c kháng chi n ch ng Pháp, ế ư ứ ế ốcách Sài Gòn kho ng 50 kilômét v phía b c. Chính quy n Sài Gòn đi u đ ng l c l ng t m t đ i đ i đ n m t ti u ả ề ắ ề ề ộ ự ượ ừ ộ ạ ộ ế ộ ểđoàn t đ u tháng 2 r i đ n cu i tháng 2 đã ph i tăng quân s lên t iừ ầ ồ ế ố ả ố ớ  10.000 ng i. Đ i t ng D ng Văn Minh có ườ ạ ướ ươđ i tá Mỹ Leister đi kèm, đã đích thân ch huy cu c hành binh này. Chính Di m tuyên b v i phóng viên Figaro: “Nam ạ ỉ ộ ệ ố ớVi t Nam đang trong tình tr ng chi n tranh”.ệ ạ ếM t phong trào kháng chi n t phát c a nhân dân mi n Nam đã n ra trên toàn lãnh th . Đ u năm 1959, các tù nhânộ ế ự ủ ề ổ ổ ầ chính tr nhà tù Phú L i đã b đ u đ c. Ng i ta ghi nh n bi u hi n đ u tiên c a m t cu c kháng c vũ trang. M t ị ở ợ ị ầ ộ ườ ậ ể ệ ầ ủ ộ ộ ự ộđ n binh b di t. Nh ng phong trào khác th ng do nh ng ng i thoát n n c a các giáo phái tôn giáo - chính tr ch ồ ị ệ ữ ườ ữ ườ ạ ủ ị ỉhuy đã công khai ch ng l i quân đ i Di m, nh t là phía tây đ ng b ng sông C u Long, trong các đ n đi n cao su. ố ạ ộ ệ ấ ở ồ ằ ử ồ ềT i mi n Trung Vi t Nam cũng hình thành nh ng khu kháng chi n, nh ng không có ti p xúc gì v i mi n B c. Đ c ạ ề ệ ữ ế ư ế ớ ề ắ ặbi t đi n hình là đ ng bào dân t c Kor sinh s ng vùng cao t nh Qu ng Ngãi đã có phong trào đ u tranh vũ trang ệ ể ồ ộ ố ở ỉ ả ấphát tri n khá r ng[2].ể ộ[2] C th là đ ng bào dân t c Kor huy n Trà B ng, t nh Qu ng Ngãi (BT).ụ ể ồ ộ ở ệ ồ ỉ ảTrong năm 1960, các phong trào đ u tranh tăng c ng liên h , móc n i v i nhau và đ n tháng 12 cùng năm đó, M t ấ ườ ệ ố ớ ế ặtr n dân t c gi i phóng mi n Nam ra đ i, công b ch ng trình 10 đi m nh m m c tiêu căn b n là l t đ ch đ ậ ộ ả ề ờ ố ươ ể ằ ụ ả ậ ổ ế ộthu c đ a trá hình và đ c tài Ngô Đình Di m do đ qu c Mỹ d ng nên, thành l p chính ph liên hi p dân t c dân ộ ị ộ ệ ế ố ự ậ ủ ệ ộch . M t tr n kh ng đ nh chính sách m c a và c th hóa chính sách đó b ng cách đ tr ng 20 gh trong Ban ch pủ ặ ậ ẳ ị ở ử ụ ể ằ ể ố ế ấ hành Trung ng M t tr n và ba gh Phó ch t ch đ thu nh n ngay l p t c nh ng cá nhân hay nhóm tham gia M t ươ ặ ậ ế ủ ị ể ậ ậ ứ ữ ặtr n sau đó.ậĐ n th i đi m đó, trong M t tr n đã có Đ ng Dân ch mà đ i di n là ông Huỳnh T n Phát sau này sẽ đ c Đ i h i IIế ờ ể ặ ậ ả ủ ạ ệ ấ ượ ạ ộ b u làm T ng th ký, Đ ng Xã h i c p ti n (đ i bi u là ông Nguy nầ ổ ư ả ộ ấ ế ạ ể ễ  Văn Hi n, lúc đ u là T ng th ký Đ ng), Đ ng ề ầ ổ ư ả ảNhân dân Cách m ng (đ i bi u là Võ Chí Công, đ ng viên c ng s n), Phong trào t tr c a các b t c Tây Nguyên, đ i ạ ạ ể ả ộ ả ự ị ủ ộ ộ ạdi n c a dân t c thi u s Khmers Nam B và các h i Ph t giáo, Cao Đài, Hòa H o và các t ch c qu n chúng (công ệ ủ ộ ể ố ộ ộ ậ ả ổ ứ ầđoàn, thanh niên, ph n , các nhà văn...).ụ ữĐ ng C ng s n không có đ i bi u tham d v i danh nghĩa c ng s n, cũng không gi v trí ch ch t vì lý do chi n ả ộ ả ạ ể ự ớ ộ ả ữ ị ủ ố ếthu t, th c t ki m soát các l c l ng vũ trang kh i nghĩa qua s có m t c a các quân nhân nh Tr n Văn Trà và bà ậ ự ế ể ự ượ ở ự ặ ủ ư ầNguy n Th Đ nh. Ng i ta nh n ra ph ng pháp quen thu c c a H Chí Minh cho con đ ng đ u tranh vũ trang đã ễ ị ị ườ ậ ươ ộ ủ ồ ườ ấđ a ra t nh ng năm 1940. Chính tr đ c đ t lên hàng đ u đ m đ ng cho đ u tranh vũ trang phát tri n, phong ư ừ ữ ị ượ ặ ầ ể ở ườ ấ ểtrào ch ng đ qu c gi i phóng dân t c mi n Nam lúc này ph i đ t lên trên h t, đi tr c phong trào xã h i. Nh ng ố ế ố ả ộ ở ề ả ặ ế ướ ộ ưbên trong s t p h p r ng rãi đó, Đ ng C ng s n không ng ng t kh ng đ nh.ự ậ ợ ộ ả ộ ả ừ ự ẳ ị

phe đ i di n, Hoa Kỳ đi vào con đ ng hoàn toàn trái ng c, đi t quân s đ n chính tr , không k đ n nh ng Ở ố ệ ườ ượ ừ ự ế ị ể ế ữnhân t văn hóa dân t c. Th ng ngh sĩ tr tu i và n i b t c a bang Massachusett là John F. Kennedy năm 1954 ố ộ ượ ị ẻ ổ ổ ậ ủtuyên b tr c Th ng vi n Mỹ: “Tôi tin r ng vi n tr Mỹ dù to l n đ n đâu cũng không th đè b p đ i th có m t ố ướ ượ ệ ằ ệ ợ ớ ế ể ẹ ố ủ ặ

kh p n i đ ng th i cũng không th y xu t hi n đâu h t, m t “k thù hòa mình trong nhân dân” đ c s đ ng ở ắ ơ ồ ờ ấ ấ ệ ở ế ộ ẻ ượ ự ồtình và ng h c a toàn dân... Đ i v i Hoa Kỳ, can thi p đ n ph ng và g i quân đ i đ n m t lãnh th khó khăn ủ ộ ủ ố ớ ệ ơ ươ ử ộ ế ộ ổnh t th gi i t o nên m t tình hình còn khó khăn h n r t nhi u so v i tình hình chúng ta đã bi t Tri u Tiên.” ấ ế ớ ạ ộ ơ ấ ề ớ ế ở ềTrở thành T ng th ng Hoa Kỳ đ u năm 1961, ông đã ph i ti p nh nổ ố ầ ả ế ậ  (Jacques Decornoy, Le Monde, 1973) m bòng ớbong Đông D ng t các nhi m kỳ t ng th ng tr c đ l i. Quên b ng nh ng l i tuyên b tr c đây, d i s c ép ươ ừ ệ ổ ố ướ ể ạ ẵ ữ ờ ố ướ ướ ức a các c v n thân c n, ông quy t đ nh ch i con bài quân s Vi t Nam.ủ ố ấ ậ ế ị ơ ự ở ệ

V i vi c McNamara đ c c gi ch c B tr ng Qu c phòng và t ng Taylor làm Tham m u tr ng liên quân, Hoa ớ ệ ượ ử ữ ứ ộ ưở ố ướ ư ưởKỳ đã t b chi n l c tr đũa t. Ng i ta h ng v “tr đũa linh ho t” v i vi c tr l i s d ng vũ khí quy c vàừ ỏ ế ượ ả ồ ạ ườ ướ ề ả ạ ớ ệ ở ạ ử ụ ướ phân chia t ng c p đ các đòn giáng tr đ i ph ng trong khuôn kh “chi n tranh c c b ” đ c L u Năm Góc đ t ừ ấ ộ ả ố ươ ổ ế ụ ộ ượ ầ ặthành m i quan tâm hàng đ u, t năm 1961. Các máy tính cho phép x p lo i và quy đ nh các b c leo thang, các ố ầ ừ ế ạ ị ướph ng ti n s d ng mà theo đó đ n m t lúc nào đ y sẽ đ t đ n “ng ng h t nhân”. M t công trình lô-gic không ươ ệ ử ụ ế ộ ấ ạ ế ưỡ ạ ộth lay chuy n, nh ng không bao gi đ m x a đ n nhân t con ng i. Trong h th ng giá tr v chi n tranh c a ể ể ư ờ ế ỉ ế ố ườ ệ ố ị ề ế ủMcNamara, cu c chi n tranh Vi t Nam năm 1961 vào c p d i “chi n tranh c c b ”. Ng i ta đ t cho lo i chi n ộ ế ệ ở ấ ướ ế ụ ộ ườ ặ ạ ếtranh “ch ng n i lo n” đ c ti n hành b ng l c l ng vũ trang c a chính quy n đ a ph ng, Hoa Kỳ ch t gi i h n ố ổ ạ ượ ế ằ ự ượ ủ ề ị ươ ỉ ự ớ ạvào vi c cung c p vũ khí, h u c n và ch đ o cho đ n c p chi n thu t thông qua h th ng c v n là “chi n tranh đ cệ ấ ậ ầ ỉ ạ ế ấ ế ậ ệ ố ố ấ ế ặ bi t”. Mi n Nam Vi t Nam năm 1961 tr thành bãi th m t chi n thu t c n áp d ng n c khác, nh m t n c Mỹ ệ ề ệ ở ử ộ ế ậ ầ ụ ở ướ ư ộ ướLa-tinh ch ng h n. Mi n Nam Vi t Nam cũng đ c L u Năm Góc nâng lên là bãi t p b n c p qu c t . Ng i ta sẽ ẳ ạ ề ệ ượ ầ ậ ắ ấ ố ế ườth y t t c các ki u vũ khí m i ra lò l n l t đ c đ a đ n Vi t Nam đ th công d ng nh m d p t t các phong ấ ấ ả ể ớ ầ ượ ượ ư ế ệ ể ử ụ ằ ậ ắtrào gi i phóng. Và, tr c h t là tr c thăng sẽ ph i b sung m t chi u th ba vào cu c chi n tranh ch ng l i du kích ả ướ ế ự ả ổ ộ ề ứ ộ ế ố ạb ng cách th c hi n chi n thu t “b a vây theo chi u th ng đ ng” đ c coi nh “thu c bách b nh” ch ng các cu c ằ ự ệ ế ậ ủ ề ẳ ứ ượ ư ố ệ ố ộph c kích t ng là “n i đau th ng tr c khôn nguôi” c a đ i quân vi n chinh Pháp tr c đây. Đó là tr c thăng H.21 ụ ừ ỗ ườ ự ủ ộ ễ ướ ựđ c m nh danh “qu chu i bay”, r i tr c thăng ph n l c HU.1A đ c trang b m i sáu h a ti n và hai súng liên ượ ệ ả ố ồ ự ả ự ượ ị ườ ỏ ễthanh b n đ n c l n, cu i cùng là lo i tr c thăng có tên là Bell đ cắ ạ ỡ ớ ố ạ ự ượ  trang b h a ti n và súng liên thanh h ng n ng.ị ỏ ễ ạ ặ Ngoài ra còn có các lo i xe l i n c M.113 mà ng i ta hy v ng sẽ làm nên chuy n kỳ di u các x b ng ph ng, ạ ộ ướ ườ ọ ệ ệ ở ứ ằ ẳnhi u đ m l y, đ t đai ch g m hai thành ph n t o nên là bùn và n c.ề ầ ầ ấ ỉ ồ ầ ạ ướTrong su t c năm 1961, các phái đoàn Mỹ đua nhau đ n Sài Gòn. Gi a tháng 4, Phó T ng th ng Johnson, r i t ố ả ế ữ ổ ổ ồ ừtháng 5 đ n tháng 7, giáo s Staley đã đ l i tên ông cho m t k ho ch tuy t v i là “bình đ nh trong 18 tháng”, đ n ế ư ể ạ ộ ế ạ ệ ờ ị ếtháng 9 là t ng Taylor, Tham m u tr ng liên quân đem đ n m t vài b sung cho các k ho ch tr c đó. T t c ướ ư ưở ế ộ ổ ế ạ ướ ấ ảcác chuy n t i lui c a các “quan khâm sai” đó đ c đúc k t trong vi c ký thông báo chung Johnson -ế ớ ủ ượ ế ệDi m vào tháng 5, đánh d u vi c phát đ ng chi n tranh khôngệ ấ ệ ộ ế  tuyên b c a Hoa Kỳ t i mi n Nam Vi t Nam và có ố ủ ạ ề ệgiá tr nh m t đi u c quân s : vi n tr quân s sẽ đ c tăng lên cũng nh quân s l c l ng ng y quân Sài Gòn, ị ư ộ ề ướ ự ệ ợ ự ượ ư ố ự ượ ục v n quân s sẽ đ c g i đ n đ giúp th c hi n các m c tiêu. Máy bay, nh t là tr c thăng, sẽ là nh ng vũ khí th n ố ấ ự ượ ử ế ể ự ệ ụ ấ ự ữ ầkỳ trong khuôn kh g i là chi n l c COIN (Counter Insurgency - Ch ng n i lo n). T tháng 11 năm 1961, 200 bi t ổ ọ ế ượ ố ổ ạ ừ ệkích c a không l c Hoa Kỳ ăn m c th ng ph c h cánh xu ng Biên Hòa v i 12 máy bay đ ti n hành m t phi v bí ủ ự ặ ườ ụ ạ ố ớ ể ế ộ ụm t. Con s này không ng ng tăng lên, và vào tháng 1 năm 1964 có 16.000 “c v n” thu c lo i này (ch m t ph n ba ậ ố ừ ố ấ ộ ạ ỉ ộ ầtrong s này ho t đ ng cho không quân) sẽ tham gia tr c ti p các cu c hành quân. Ngày 8 tháng 2 năm 1962, Mỹ xây ố ạ ộ ự ế ộd ng xong khu v c chi n l c bao g m Nam Vi t Nam - Thái Lan đ c thành l p d i quy n ch huy c a t ng Paulự ự ế ượ ồ ệ ượ ậ ướ ề ỉ ủ ướ Harkins nguyên là Tham m u tr ng t i Tokyo.ư ưở ạĐ i m t v i “chi n tranh nhân dân” c a các h c trò c a t ng Giáp, s th t b i c a chính sách đó sẽ nhanh chóng ố ặ ớ ế ủ ọ ủ ướ ự ấ ạ ủtr thành hi n nhiên. Nam Vi t Nam h n bao gi h t tr thành vi c “r i r m” c a các chuyên gia L u Năm Góc và ở ể ệ ơ ờ ế ở ệ ố ắ ủ ầngay t ngày 12 thángừ  12 năm 1962, Kennedy đã thú nh n: “Cu c đ u tranh ch ng chi n tranh du kích là m t công ậ ộ ấ ố ế ộvi c c c kỳ khó khăn. Chúng ta ph i đ a m i hay m i m t ng i m i đánh l i đ c m t du kích..., vì v y chúng taệ ự ả ư ườ ườ ộ ườ ớ ạ ượ ộ ậ ch a nhìn th y đo n cu i c a đ ng h m”. Cũng nh t ng Giáp đã không ng ng nh n m nh th ng l i c a vũ khí ư ấ ạ ố ủ ườ ầ ư ướ ừ ấ ạ ắ ợ ủtr c h t d a vào ng i s d ng nó. Th mà ng i sẽ s d ng nh ng vũ khí, khí tài hi n đ i c a Mỹ l i là nh ng ướ ế ự ườ ử ụ ế ườ ử ụ ữ ệ ạ ủ ạ ững i Vi t Nam b c ng b c đi lính cho nên h không mu n đánh nhau. Báo chí Mỹ th ng nói đ n nhi u tr ng ườ ệ ị ưỡ ứ ọ ố ườ ế ề ườh p các “c v n” Mỹ b các “đ ng nghi p” Vi t Nam b r i trên chi n tr ng. Các cu c hành quân còn lâu m i d p ợ ố ấ ị ồ ệ ệ ỏ ơ ế ườ ộ ớ ật t đ c chi n tranh du kích, trái l i càng thúc đ y chi n tranh du kích ti n lên m t quy mô r ng l n h n. B đ i ắ ượ ế ạ ẩ ế ế ộ ộ ớ ơ ộ ộ“chính quy” c a m t tr n đ c L u Năm Góc c tính là 20.000 ng i năm 1962 sẽ vào kho ngủ ặ ậ ượ ầ ướ ườ ả  40.000 ng i năm ườ1964. Và đi u này di n ra trong lúc quân đ i “qu c gia” không còn có th làm đ c gì khác h n là nh ng cu c đ o ề ễ ộ ố ể ượ ơ ữ ộ ảchính.Th t b i c a Mỹ tr c h t và trên h t là v chính tr . Ch đ gia đình tr c a Di m u đãi ng i Công giáo đã gây ấ ạ ủ ướ ế ế ề ị ế ộ ị ủ ệ ư ườnên m t làn sóng b t mãn, âm trong nhân dân thúc đ y phong trào Ph t giáo phát tri n. Tháng 11 năm 1963, các ộ ấ ỉ ẩ ậ ểt ng tá Sài Gòn v i s thông đ ng c a Mỹ ti n hành đ o chính và thanh toán anh em Di m - Nhu và đ a D ng Vănướ ớ ự ồ ủ ế ả ệ ư ươ Minh lên c m quy n. B t đ u t đây, các trung tâm quy n l c c p cao c a ch đ đi vào quá trình tan rã, th hi n ầ ề ắ ầ ừ ề ự ấ ủ ế ộ ể ệb ng m t lo t 13 v đ o chính trong vòng 2 năm.ằ ộ ạ ụ ảTình hình nông thôn còn t h i h n n a. T i đây các chuyên gia tìm ra m t toa thu c ch a bách b nh đ ch ng du ở ệ ạ ơ ữ ạ ộ ố ữ ệ ể ốkích b ng cách d n dân d c các tr c đ ng l n vào s ng trong các “ p chi n l c”. H h c kinh nghi m c a ng i ằ ồ ọ ụ ườ ớ ố ấ ế ượ ọ ọ ệ ủ ườAnh Malaysia, t o ra m t kho ng tr ng đ bóp ngh t phong trào du kích b ng cách l y m t ch d a trong nhân ở ạ ộ ả ố ể ẹ ằ ấ ấ ỗ ựdân. Đó là nét ch y u c a k ho ch Staley-Taylor (tháng 7 năm 1961) v i mong mu n bình đ nh Nam Vi t Nam ủ ế ủ ế ạ ớ ố ị ệtrong 18 tháng. Nhi u kho n ti n kh ng l đ c ném vào ch ng trình này nh ng không đem l i k t qu . Ti n b c ề ả ề ổ ồ ượ ươ ư ạ ế ả ề ạ

tiêu tán vào túi các quan ch c t t c các c p. Đ i v i các đ ng s , p chi n l c ch là nh ng hàng rào dây thép ứ ở ấ ả ấ ố ớ ươ ự ấ ế ượ ỉ ữgai và c c tre vót nh n t ng quãng có chòi canh và hào sâu bao quanh m t tr i giam ng i có hai l i ra vào đ c ọ ọ ừ ộ ạ ườ ố ượki m soát nghiêm ng t và ch m c a lúc sáng s m và chi u hôm.ể ặ ỉ ở ử ớ ềKhông bao gi có th l p m t b n kê chính xác v các con s p chi n l c đã đ c xây d ng: con s tăng lên hay ờ ể ậ ộ ả ề ố ấ ế ượ ượ ự ốgi m đi ngay trong quá trình xây d ng. Hãng Reuters đi n ngày 19 tháng 4 năm 1963: “Chính ph Di m kh ng đ nh ả ự ệ ủ ệ ẳ ịđã xây d ng xong 5.917 p chi n l c. M t s quan ch c Mỹ đ a ra con s b ng m t ph n năm n u xét đ n các tiêuự ấ ế ượ ộ ố ứ ư ố ằ ộ ầ ế ế chí đã đ ra”.ềSong song v i vi c t o ra m t kho ng tr ng v con ng i, b tham m u còn tìm cách th c hi n kho ng tr ng v ớ ệ ạ ộ ả ố ề ườ ộ ư ự ệ ả ố ềth c v t đ có th phát hi n ra chi n sĩ du kích trong r ng. Máy bay Mỹ r i ch t di t c và làm tr i lá, các ch t này ự ậ ể ể ệ ế ừ ả ấ ệ ỏ ụ ấđã làm dân chúng nhi m đ c. Th vũ khí mù quáng này ch ng tr đ c nh ng cánh r ng nhi t đ i và Goldwater sau ễ ộ ứ ẳ ị ượ ữ ừ ệ ớnày ph i ng m th a nh n th tả ầ ừ ậ ấ  b i khi ông đ ngh , v i m t thái đ nghiêm túc nh t vào ngàyạ ề ị ớ ộ ộ ấ  25 tháng 5 năm 1964, “làm tr i lá r ng b ng nh ng trái bom nguyên t công su t nh !”.ụ ừ ằ ữ ử ấ ỏChính trên t m phông đó mà đ u năm 1963 l c l ng cách m ng mi n Nam đã ghi đ c th ng l i đ u tiên ch ng l iấ ầ ự ượ ạ ề ượ ắ ợ ầ ố ạ chi n thu t “tr c thăng v n” t i p B c. K t ngày đó, quân đ i Sài Gòn đã m t con ch bài và ti n b c đ n th t ế ậ ự ậ ạ Ấ ắ ể ừ ộ ấ ủ ế ướ ế ấb i. Ngày 2 thángạ  1 năm 1963, vào lúc 8 gi sáng, ba cánh quân c a Di m b a vây g ng kìm ngôi làng bé nh thu c ờ ủ ệ ủ ọ ỏ ột nh Mỹ Tho, n i đây có 200 du kích kiên quy t bám gi và s n sàng nghênh chi n. M i “qu chu i bay” H.21 đ c ỉ ơ ế ữ ẵ ế ườ ả ố ượ5 tr c thăng ph n l c HU.1A h t ng sẽ đ a đ n đây m t đ n v ng chi n. Ngay t nh ng phút đ u tiên, ba tr c ự ả ự ộ ố ư ế ộ ơ ị ứ ế ừ ữ ầ ựthăng H.21 đã b b n h , ti p theo là m t tr c thăng ph n l c HU.1A. Lính ng y b m c m t thi u tá ng i Mỹ ị ắ ạ ế ộ ự ả ự ụ ỏ ặ ộ ế ườkhông ch u đ n c u vì h còn lo ch y thoát thân. Trung táị ế ứ ọ ạPaul Vann, c v n c a S đoàn 7 không còn cách nào h n là t p h p 60 lính Mỹ b ch huy s đoàn k c đ u b p ố ấ ủ ư ơ ậ ợ ở ộ ỉ ư ể ả ầ ếđi c u vi n thi u tá Mỹ. M t đoàn xe l i n c M.113 l i r i vào tai h a. Du kích đã đ chúng ti n đ n ch cách 150 ứ ệ ế ộ ộ ướ ạ ơ ọ ể ế ế ỉmét m i n súng. Ba xe đi đ u làm m i cho ng n l a phát ra t nh ng viên đ n B.40.ớ ổ ầ ồ ọ ử ừ ữ ạ200 du kích c a M t tr n dân t c gi i phóng đã đánh b i 2.000 lính đ c ng i Mỹ ch huy và đ c các khí tài khôngủ ặ ậ ộ ả ạ ượ ườ ỉ ượ có gì hi n đ i h n c a Mỹ y m tr . Chi n thu t “b a vây theo chi u th ng đ ng” đã tr nên vô hi u.ệ ạ ơ ủ ể ợ ế ậ ủ ề ẳ ứ ở ệKhi McNamara đ n Sài Gòn, ngày 12 tháng 5 năm 1964, tình hình x u không th nói gì h n đ c n a. M c áo ch ng ế ấ ể ơ ượ ữ ặ ốđ n, v B tr ng Qu c phòng r i kh i sân bay trên m t chi c xe b c thép đ vào thành ph , gi a m t đoàn xe h ạ ị ộ ưở ố ờ ỏ ộ ế ọ ể ố ữ ộ ột ng hùng m nh trên có tr c thăng vũ trang y m tr . Nhà báo Geoges Chaffard ghi nh n: “Ngoài chu vi Sài Gòn - Ch ố ạ ự ể ợ ậ ợL n, chính quy n trung ng kh p n i b các c c u hành chính c a M t tr n gi i phóng qu y r i. Còn v quân ớ ề ươ ở ắ ơ ị ơ ấ ủ ặ ậ ả ấ ố ềđ i qu c gia thì h ch chi n đ u khi không th làm gì khác”.ộ ố ọ ỉ ế ấ ểPaul Harkins nh ng Westmoreland quy n ch huy quân Mỹ t i Sài Gòn. Có đ y đ th m quy n v quân s và chính ườ ề ỉ ạ ầ ủ ẩ ề ề ựtr , t ng Taylor, đ i s m i c a Mỹ t cho mình nh m t th cao y m i, nh t ng De Lattre de Tassigny ngày ị ướ ạ ứ ớ ủ ự ư ộ ứ ủ ớ ư ướtr c. B ng vi c l p b ch huy h n h p Mỹ - Vi t t i Vũng Tàu ngày 15 tháng 8, Hoa Kỳ n m quy n ch huy tr c ướ ằ ệ ậ ộ ỉ ỗ ợ ệ ạ ắ ề ỉ ựti p cu c chi n tranh.ế ộ ếTh c t , t th i đi m này Washington b t đ u m r ng chi n tranh. Ch chi n d ch tranh c T ng th ng Hoa Kỳ ự ế ừ ờ ể ắ ầ ở ộ ế ỉ ế ị ử ổ ốnăm 1964 m i làm ch m th i h n th c hi n vi c m r ng chi n tranh mà thôi. K ho ch đã s n sàng. Đó là công ớ ậ ờ ạ ự ệ ệ ở ộ ế ế ạ ẵtrình c a Water Rostow, ng i đã tháp tùng Taylor trong chuy n thăm Nam Vi t Nam năm 1961.ủ ườ ế ệCác s ki n x y ra d n d p, b t đ u t “s ki n v nh B c B ” đ u tháng 8 năm 1964. Ngày 2 tháng 8, khu tr c h m ự ệ ả ồ ậ ắ ầ ừ ự ệ ị ắ ộ ầ ụ ạMaddox xâm ph m lãnh h i Vi t Nam Dân ch C ng hòa ch cách b bi n tám h i lí, x súng vào các tàu tu n tra c aạ ả ệ ủ ộ ỉ ờ ể ả ả ầ ủ B c Vi t Nam. Ngày 5, 64 máy bay ném bom c a H m đ i 7 t n công trong su tắ ệ ủ ạ ộ ấ ố  năm ti ng vào các đ a đi m ven bi nế ị ể ể c a B c Vi t Nam t H ng Gai đ n c a sông Gianh, cách b n trăm cây s v phía nam. Đó là màn d o đ u cu c leo ủ ắ ệ ừ ồ ế ử ố ố ề ạ ầ ộthang - cái mà gi i quân s Hoa Kỳ g i b ng ti ng lóng là “đòn đánh vào mông”.ớ ự ọ ằ ế2. Cu c leo thang và “Vi t Nam hóa chi n tranh”ộ ệ ếCu i năm 1964 t i mi n Nam, các l c l ng c a M t tr n dân t c gi i phóng chuy n sang ti n công, trong lúc chính ố ạ ề ự ượ ủ ặ ậ ộ ả ể ếph đang b chia rẽ vì các cu c đ u đá n i b gi a các phe phái.ủ ị ộ ấ ộ ộ ữNgày 4 tháng 12, l c l ng M t tr n tràn vào Bình Giã, m t v trí cách Sài Gòn 60 kilômét đ c coi là b t kh xâm ự ượ ặ ậ ộ ị ượ ấ ảph m c a quân đ i Sài Gòn. Quân c u vi n đ c phái đ n nh ng đ u r i vào ph c kích. Sau đó đ n l t An L c, ạ ủ ộ ứ ệ ượ ế ư ề ơ ổ ụ ế ượ ạVĩnh Thu n, Pleiku, Vi t An. Không có đi m nào trên lãnh th mà nh ng ng i yêu n c không m r ng ph m vi ậ ệ ể ổ ữ ườ ướ ở ộ ạho t đ ng c a h . 20 quân nhân Mỹ thi t m ng d i đ ng g ch v n c a m t khách s n phát n ngay gi a thanh ạ ộ ủ ọ ệ ạ ướ ố ạ ụ ủ ộ ạ ổ ữthiên b ch nh t trong thành ph Quy Nh n. M t c v n c a Nhà Tr ng thú nh n: “Chúng ta không th hoãn cu c ạ ậ ố ơ ộ ố ấ ủ ắ ậ ể ộgi i ph u lâu h n n a, Vi t Nam sẽ không gi đ c lâu h n n a n u ch cho u ng aspirin”.ả ẫ ơ ữ ệ ữ ượ ơ ữ ế ỉ ốNgày 7 tháng 2 năm 1965, 49 máy bay tiêm kích ném bom đánh vào Đ ng H i ch cách vĩ tuy n 17 kho ng 85 ồ ớ ỉ ế ảkilômét. Ng i ta ch ng ki n chi n d ch ném bom mang tên Rolling Thunder (S m r n) đang đ c th c hi n.ườ ứ ế ế ị ấ ề ượ ự ệCách thành ph Đà N ng 2 kilômét, nh ng lính th y đánh b Mỹ đ u tiên đi trên b n tàu ch quân c l n đã th neo ố ẵ ữ ủ ộ ầ ố ở ỡ ớ ảt đêm. Nh ng chi c xe tăng l i n c r p rình lăn bánh trên bi n n i sóng r i ti n vào bãi đ b trong khi tr c ừ ữ ế ộ ướ ậ ể ổ ồ ế ổ ộ ự

thăng và máy bay quan sát g m rít trên không. D i ánh sáng đèn pha c c m nh, xe tăng, đ i bác, xe t i n i đuôi ầ ướ ự ạ ạ ả ốnhau lên b . Cu c chi n tranh Vi t Nam theo ki u Mỹ b t đ u b ng vi c đ o di n khá hoành tráng m t cu c đ b ờ ộ ế ệ ể ắ ầ ằ ệ ạ ễ ộ ộ ổ ộhoàn toàn theo tác phong Hollywood. Trong lúc các máy bay ném bom ti p t c b n phá B c Vi t Nam, m t dãy căn ế ụ ắ ắ ệ ộc Mỹ l n l t m c lên trên b bi n mi n Trung. Chu Lai, phía nam Đà N ng, đ u tháng 5 r i m t tháng sau Cam ứ ầ ượ ọ ờ ể ề ẵ ầ ồ ộRanh, m t trong nh ng v nh kín r ng nh t th gi i. Tháng 9, m t b c nh y cóc vào t n An Khê đ xây m t bãi tr c ộ ữ ị ộ ấ ế ớ ộ ướ ả ậ ể ộ ựthăng lo i l n nh t th gi i dài 7 kilômét, r ng 5 kilômét. Các xe i thi nhau x khói trong ti ng m ì su t ngày đêm, ạ ớ ấ ế ớ ộ ủ ả ế ầ ốsan ph ng các gò, đ ng, u n n n đ a hình, đào h c đ c i t o thành h m ch a tr c thăng và khí tài h ng n ng c a ẳ ố ố ắ ị ố ể ả ạ ầ ứ ự ạ ặ ủm t đ n v có tính c đ ng khét ti ng trên th gi i là s đoàn k binh không v n s 1, có kh năng chuyên ch b ng ộ ơ ị ơ ộ ế ế ớ ư ỵ ậ ố ả ở ằđ ng hàng không toàn b quân s 15.000 ng i và m t kh i l ng l n vũ khí, khí tài v i 484 tr c thăng.ườ ộ ố ườ ộ ố ượ ớ ớ ựL u Năm Góc, cũng nh trong năm 1961, không tính đ n nh ng đi u tuy t v i b ng nh ng v t l m t. Ngày 18 ầ ư ế ữ ề ệ ờ ằ ữ ậ ạ ắtháng 6, máy bay ném bom B.52, c t cánh t Guam, b n phá m t s n i mi n Nam Vi t Nam. Bom r i trên hàng ấ ừ ắ ộ ố ơ ở ề ệ ảkilômét vuông theo dây chuy n d ki n t tr c theo m t đ m i mét m t qu . Và đ tăng s c h y di t, không gì ề ự ế ừ ướ ậ ộ ườ ộ ả ể ứ ủ ệthoát đ c, đ u tiên th bom n cách m t đ t sáu mét đ di t m i th trên b m t r i bom khoan sẽ chui sâu năm ượ ầ ả ổ ặ ấ ể ệ ọ ứ ề ặ ồmét trong lòng đ t r i m i n . Quân s Mỹ không ng ng tăng t ng tháng t ng năm: 23.000 ng i vào tháng 1 năm ấ ồ ớ ổ ố ừ ừ ừ ườ1965, 75.000 ng i vào tháng 7 và 181.000 ng i vào cu i năm r i 549.000 ng i vào ngày 19 tháng 4 năm 1968. ườ ườ ố ồ ườĐó là ch tính riêng quân Mỹ không k các đ n v ng i Hàn Qu c, Thái Lan, Philippines, Australia và New Zealand ỉ ể ơ ị ườ ốcùng quân s lính ng y cũng vào kho ng m t tri u ng i (v a chính quy, v a dân v , b o an...) b t ch p các v đào ố ụ ả ộ ệ ườ ừ ừ ệ ả ấ ấ ụngũ không ng ng. Ngày 9 tháng 6 năm 1965, t ng Westmoreland, T ng t l nh quân Mỹ vùng Nam Vi t Nam - Thái ừ ướ ổ ư ệ ệLan đ c phép đ a quân đ i vào các cu c hành quân ti n công. B r i vào t ong vò vẽ, ng i Mỹ đ nh đem đ i bác ượ ư ộ ộ ế ị ơ ổ ườ ị ạđ di t ong.ể ệM c tiêu c a L u Năm Góc là gì? T ng Giáp đ t câu h i. T o ra m t cu c “chi n tranh h n ch v quy mô và s mụ ủ ầ ướ ặ ỏ ạ ộ ộ ế ạ ế ề ự ở r ng” b ng m t chi n thu t ch p nhoáng không làm t n h i đ n v th qu c t c a Hoa Kỳ và không làm r i lo n ộ ằ ộ ế ậ ớ ổ ạ ế ị ế ố ế ủ ố ạn i b n c Mỹ. Đ ng l i đó đi ng c v i nh ng m c tiêu c a chính Mỹ. Đ n tăng c ng cho chính quy n Sài Gòn, ộ ộ ướ ườ ố ượ ớ ữ ụ ủ ế ườ ềng i Mỹ đã làm chính quy n Sài Gòn m t uy tín v s có m t c a h . Ch nói v quân s , vi c kéo dài chi n tranh ườ ề ấ ề ự ặ ủ ọ ỉ ề ự ệ ếvà vi c tăng quân s sẽ đi ng c l i v i chi n l c toàn c u trên ph m vi th gi i. Do đó, Mỹ không th ném h t l c ệ ố ượ ạ ớ ế ượ ầ ạ ế ớ ể ế ựl ng c a mình vào cu c chi n tranh xâm l c Vi t Nam. N u chi n tranh c c b đòi h i ph i leo thang có th gây ượ ủ ộ ế ượ ệ ế ế ụ ộ ỏ ả ểra chi n tranh th gi i thì cu c chi n tranh đó l i t ph đ nh mình vì nó làm t n h i đ n th cân b ng c a kh ng ế ế ớ ộ ế ạ ự ủ ị ổ ạ ế ế ằ ủ ủb h t nhân mà cu c chi n tranh đó nh m duy trì.ố ạ ộ ế ằKhông nh trong cu c chi n tranh Pháp - Vi t, s mâu thu n ch th hi n gi a m c tiêu quá l n và ph ng ti n h nư ộ ế ệ ự ẫ ỉ ể ệ ữ ụ ớ ươ ệ ạ ch màế  bây gi là mâu thu n gi a ph ng ti n vô h n đ v i m c tiêu h n ch .ờ ẫ ữ ươ ệ ạ ộ ớ ụ ạ ếTuy nhiên, s can thi p t c a Mỹ không ph i là không đ t ra m t lo t câu h i cho các nhà ho ch đ nh chi n l c ự ệ ồ ạ ủ ả ặ ộ ạ ỏ ạ ị ế ượchi n tranh nhân dân c a Vi t Nam. h có hai thái đ khác nhau nh ng cũng b sung cho nhau. T ng Nguy n Chíế ủ ệ Ở ọ ộ ư ổ ướ ễ Thanh, m t t i Hà N i vào mùa hè năm 1967, sau khi đi thăm mi n Nam v và đã đ n t n c a ngõ Sài Gòn, nh n ấ ạ ộ ề ề ế ậ ử ấm nh s c n thi t ph i có s ph n công b ng cách d a vào các y u t chính tr nh t t ng và tinh th n đ c xemạ ự ầ ế ả ự ả ằ ự ế ố ị ư ư ưở ầ ượ xét d i góc đ r t khái quát. Nh ng Võ Nguyên Giáp nghiêng v th c t chi n đ u tr c ti p. Theo ông, tinh th n ướ ộ ấ ư ề ự ế ế ấ ự ế ầchi n đ u d a vào s quy t tâm t nhiên, hành đ ng chi n đ u do tinh th n con ng i quy t đ nh nh ng cũng ph iế ấ ự ự ế ự ộ ế ấ ầ ườ ế ị ư ả d a trên c i ti n kỹ thu t chi n đ u. Đ i v i t ng Giáp, h ng ti n công, đi m ch m đích và kh năng tăng c ng ự ả ế ậ ế ấ ố ớ ướ ướ ế ể ạ ả ườl c l ng mà cu c ti n công đó đem l i còn quan tr ng h n b n thân cu c ti n công. Dù hai quan đi m đó cách xa ự ượ ộ ế ạ ọ ơ ả ộ ế ểnhau, nh ng hình nh nó không gây ra s c nghiêm tr ng nào trong vi c đi u hành tác chi n. Năm 1965, ng i ư ư ự ố ọ ệ ề ế ườVi t Nam không có u th gì h n ngoài tinh th n so v i quân Mỹ. B ng cách đ ng viên toàn dân, h đã ngăn ch n ệ ư ế ơ ầ ớ ằ ộ ọ ặđ c cu c leo thang chi n tranh. Cách “đánh g n” cho phép đ ng đ u v i quân Mỹ mi n Nam. Các đi m b t đ ngượ ộ ế ầ ươ ầ ớ ở ề ể ấ ồ dung hòa v i nhau và b sung cho nhau trong th c t chi n đ u. Các l c l ng cách m ng mi n Nam v n đ c tri nớ ổ ự ế ế ấ ự ượ ạ ề ẫ ượ ể khai trên đ a bàn c a h và ti p t c cu c ti n công.ị ủ ọ ế ụ ộ ếCác chi n d ch đã làm n i b t nh ng nhân t m i: h a l c c a Mỹ trên m t đ a bàn quá h p, các v n đ h u c n l n ế ị ổ ậ ữ ố ớ ỏ ự ủ ộ ị ẹ ấ ề ậ ầ ớn y sinh trong phe cách m ng, t ng tác gi a thành th và nông thôn (đô th hóa gi t o đ c đ y m nh v i s có ả ạ ươ ữ ị ị ả ạ ượ ẩ ạ ớ ựm t c a quân Mỹ mi n Nam, ném bom vùng h u ph ng đang công nghi p hóa mi n B c và phân tán các c s ặ ủ ở ề ậ ươ ệ ở ề ắ ơ ởcông nghi p), kh năng hi n đ i hóa quân đ i nh s giúp đ c a các n c xã h i ch nghĩa.ệ ả ệ ạ ộ ờ ự ỡ ủ ướ ộ ủLãnh th không r ng, các ngu n l c h n ch , nh ng y u t đóổ ộ ồ ự ạ ế ữ ế ố  đã quy t đ nh đ ng l i c a Võ Nguyên Giáp đòi h i ế ị ườ ố ủ ỏph i phátả  huy m i kh năng c a toàn dân trong m i lĩnh v c, trên m i mi n đ t và ph ng di n chính tr , kinh t , ọ ả ủ ọ ự ọ ề ấ ươ ệ ị ếvăn hóa và ngo i giao, quân s . S c m nh t ng h p c a m i ph ng ti n cách m ng, chi n tranh toàn dân, quân s ạ ự ứ ạ ổ ợ ủ ọ ươ ệ ạ ế ựvà chính tr , chi n tranh du kích và kh i nghĩa k t h p đ có th đi t i phát đ ng t ng kh i nghĩa. Không nói ra công ị ế ở ế ợ ể ể ớ ộ ổ ởkhai nh ng t ng Giáp đ ngh m t công th c m i v chi n tranh lâu dài tr c s tri n khai c a b máy quân s ư ướ ề ị ộ ứ ớ ề ế ướ ự ể ủ ộ ựchính tr trong m t n c có ph ng ti n h n ch . Công tác h u ph ng tr thành u tiên s m t. Theo m t nghĩa ị ộ ướ ươ ệ ạ ế ậ ươ ở ư ố ộ ộnào đó, h u ph ng tr thành m t tr n chính. M c dù nông thôn, đ ng b ng và mi n núi là ch d a ch y u nh ng ậ ươ ở ặ ậ ặ ồ ằ ề ỗ ự ủ ế ư

không ph i vì th mà nông thôn, đ ng b ng và mi n núi là tr ng tâm công tác. Tùy theo t ng hoàn c nh, tr ng tâm ả ế ồ ằ ề ọ ừ ả ọcông tác có th đ t vùng nông thôn hay thành ph . Th c t , đâu đâu cũngể ặ ở ố ự ế  là ti n tuy n, đi u đó đ c tóm t t trongề ế ề ượ ắ công th c: ba vùng chi n l c, mi n núi, nông thôn (đ ng b ng và mi n châu th ) và đô th , c ba đ u quan tr ng ứ ế ượ ề ồ ằ ề ổ ị ả ề ọngang nhau.H n bao gi h t, vi c c ng c h u ph ng có t m quan tr ng chi n l c. Có ba m c: h u ph ng mi n núi mi n ơ ờ ế ệ ủ ố ậ ươ ầ ọ ế ượ ứ ậ ươ ề ở ềNam, h u ph ng xã h i ch nghĩa mi n B c và h u ph ng do toàn b các n c xã h i ch nghĩa t o nên. Thông ậ ươ ộ ủ ề ắ ậ ươ ộ ướ ộ ủ ạqua h u ph ng, nhân t kỹ thu t hi n đ i hóa đ c đ a vào, r ng t ng Giáp không quên có th “giành th ng l i ậ ươ ố ậ ệ ạ ượ ư ằ ướ ể ắ ợtrong m t th i gian t ng đ i ng n b ng cách t n d ng nh ng đi u ki n thu n l i”. Côngộ ờ ươ ố ắ ằ ậ ụ ữ ề ệ ậ ợ  tác t ch c khoa h c cu c ổ ứ ọ ộchi n tranh nhân dân phù h p v i vi c chuy n t th công sang c khí hóa trong chi n đ u. Ng i dân quân t th i ế ợ ớ ệ ể ừ ủ ơ ế ấ ườ ừ ờđ i tre n a sang th i đ i máy thu bán d n và “h a ti n xách tay”. Đ i v i ông, y u t tinh th n là quy t đ nh nh ng ạ ứ ờ ạ ẫ ỏ ễ ố ớ ế ố ầ ế ị ưv i đi u ki n “trung gian hóa” kỹ thu t vào lúc thích h p. Ho t đ ng quân s đ c bi u hi n c th b ng s c m nh ớ ề ệ ậ ợ ạ ộ ự ượ ể ệ ụ ể ằ ứ ạc a h a l c, đòi h i ph i có “nh ng đ i quân u tú, hùng m nh, củ ỏ ự ỏ ả ữ ộ ư ạ ơ c u và trang b h p lý, hoàn toàn đáp ng nh ng ấ ị ợ ứ ữđòi h i c a các ph ng pháp tác chi n”. B i vì, n u con ng i quy t đ nh th ng l i thì “vũ khí và trang b là c s ỏ ủ ươ ế ở ế ườ ế ị ắ ợ ị ơ ởv t ch t, là s c m nh chi n đ u c a quân đ i và là nhân t c b n c a h ”. M t hành đ ng tác chi n ch có nghĩa ậ ấ ứ ạ ế ấ ủ ộ ố ơ ả ủ ọ ộ ộ ế ỉkhi nó đ c th hi n b ng s c ng c hàng ngũ cách m ng. Nguyên t c cũ c a chi n tranh du kích. Hi u l c chi n ượ ể ệ ằ ự ủ ố ạ ắ ủ ế ệ ự ếđ u tăng lên không ng ng cho phép ti n công v i quân s ít ch ng l i m t k thù đông h n và t p trung ch l c đ ấ ừ ế ớ ố ố ạ ộ ẻ ơ ậ ủ ự ủđ đánh b i các binh đoàn c đ ng c a đ ch. Đó là ph ng châm l y ít đ ch nhi u đã đ c minh h a trong l ch s ể ạ ơ ộ ủ ị ươ ấ ị ề ượ ọ ị ửVi t Nam.ệĐ i v i nh ng tr n đánh mang tính kỹ thu t r t cao trong chi n tranh nhân dân ki u m i này, t ng Giáp cho thành ố ớ ữ ậ ậ ấ ế ể ớ ướl p nh ng đ i bi t đ ng ho t đ ng đ c l p. Đó là nh ng đ n v nh , đ c t ch c g n nh bao g m nh ng chi n sĩ ậ ữ ộ ệ ộ ạ ộ ộ ậ ữ ơ ị ỏ ượ ổ ứ ọ ẹ ồ ữ ếgi i v công binh và pháo binh, liên t c đánh căn c đ ch v i hình th c vũ trang tài tình. Nh ng đ n v u tú này đã ỏ ề ụ ứ ị ớ ứ ữ ơ ị ưcó t khá lâu mà cách đánh đ c chính th c nói đ n l n đ u tiên vào tháng 9 năm 1967. Đó sẽ là nh ng mũi nh n ừ ượ ứ ế ầ ầ ữ ọtrong cu c ti n công T t M u Thân 1968.ộ ế ế ậChi n tranh nhân dân theo quan ni m c a t ng Giáp, phân tích đ n cùng là m t cu c chi n tranh lâu dài, ti t ki m ế ệ ủ ướ ế ộ ộ ế ế ệt i đa l c l ng. Ti n hành cu c chi n tranh này ng i ta nh m tranh th th i gian và m i tr n đánh đòi h i ph i ố ự ượ ế ộ ế ườ ằ ủ ờ ỗ ậ ỏ ảtăng c ng s c chi n đ u. Theo cách đánh này, các tr n đánh đ u di n ra nhanh g n, quân s tham gia không đông, ườ ứ ế ấ ậ ề ễ ọ ốđánh vào nh ng m c tiêu ch n l c, có t m quan tr ng then ch t trong h th ng b phòng c a đ ch. Chi n tranh toànữ ụ ọ ọ ầ ọ ố ệ ố ố ủ ị ế di n này đòi h i không ng ng đ c c i ti n nh ng v n là chi n tranh toàn dân. S tham gia d i nhi u hình th c ệ ỏ ừ ượ ả ế ư ẫ ế ự ướ ề ức a toàn th nhân dân là đi u ki n c n nh ng không ph i là đi u ki n đ .ủ ể ề ệ ầ ư ả ề ệ ủCác cu c ném bom b n phá mi n B c không làm t ng Giáp b b t ng . Ngay t tr c đòn c nh cáo c a Mỹ vào ộ ắ ề ắ ướ ị ấ ờ ừ ướ ả ủtháng 8 năm 1964, mi n B c đã đ phòng. Bên c nh các c pháo cao x , dân quân t v (toàn th dân chúng đ n ề ắ ề ạ ỗ ạ ự ệ ể ếtu i quân d ch đ u đ c trang b vũ khí) đã t th s n sàng b n tr máy bay đ ch v i các vũ khí có trong tay, đ i ổ ị ề ượ ị ở ư ế ẵ ắ ả ị ớ ạliên, trung liên và c súng tr ng. Nói th có nh m không? Chính nh ng kh u súng tr ng đã làm cu c chi n tranh ả ườ ế ầ ữ ẩ ườ ộ ếleo thang n m đòn th t b i đ u tiên và cu i cùng làm chi n l c leo thang b phá s n. L u Năm Góc trông ch dân ế ấ ạ ầ ố ế ượ ị ả ầ ờchúng mi n B c sẽ khi p s sau nh ng đ t ném bom b n phá đ u tiên. Đó là m c tiêu s m t còn h n đánh phá ề ắ ế ợ ữ ợ ắ ầ ụ ố ộ ơđ ng giao thông mà các c quan tình báo Hoa Kỳ là nh ng ng i đ u tiên t ra ít quan tâm. Chính dân quân t v ườ ơ ữ ườ ầ ỏ ự ệđã làm th t b i m i tính toán đó. Không ch y tr n vì khi p s , nh ng ng i B c Vi t Nam đã ch y ngay đ n các v ấ ạ ọ ạ ố ế ợ ữ ườ ắ ệ ạ ế ịtrí b n máy bayắ  đ s n sàng nh đ n. Đây là s ph n ng hoàn toàn b t ng đ i v i ng i Mỹ.ể ẵ ả ạ ự ả ứ ấ ờ ố ớ ườTrong ngày đ b lên Đà N ng vào mùa xuân năm 1965, lính th y đánh b Mỹ t ng h sẽ đ t chân lên m t l c đ a. ổ ộ ẵ ủ ộ ưở ọ ặ ộ ụ ịH v a ch m vào m t m nh đ t mà m i t c đ t là m t hòn đ o tr tr i tách r i m i th . Qu n đ o đang hình thànhọ ừ ạ ộ ả ấ ỗ ấ ấ ộ ả ơ ọ ờ ọ ứ ầ ả mang tên Vi t Nam sẽ làm cho h chìm sâu trong bi n c , đ y ác m ng mà m i làn sóng trào lên là l n l t t ng ệ ọ ể ả ầ ộ ỗ ầ ượ ừng i lính chính quy Vi t C ng đ ng lên chi n đ u, sau đó là bùn, đ t, r ng r m, s n lamườ ệ ộ ứ ế ấ ấ ừ ậ ơ  ch ng khí và mu i. M t ướ ỗ ộđ ng nghi p c a t ng Giáp t ng nói:ồ ệ ủ ướ ừ“ đ ng b ng C u Long có đ bùn đ làm sa l y toàn b quânỞ ồ ằ ử ủ ể ầ ộ  đ i Mỹ”.ộNg i Mỹ không ph i đ i lâu đ t h i vi c tri n khai m t kh i l ng v t ch t đ s nh th đem l i hi u qu gì? ườ ả ợ ể ự ỏ ệ ể ộ ố ượ ậ ấ ồ ộ ư ế ạ ệ ảBáo US News and World Report (Tin t c Hoa Kỳ và Th gi i) ra ngàyứ ế ớ  13 tháng 3 năm 1967 có bài nhan đ “Th t b i ề ấ ạc a m t chi n l c” phân tích m t lo i vũ khí thô s mà lính Mỹ g i là booby traps (b y dành cho nh ng chàng ủ ộ ế ượ ộ ạ ơ ọ ẫ ững c). Nh ng b c tranh minh h a t nh ng m u vũ khí thô s th ng dùng mi n Nam Vi t Nam đ c làm b ng ố ữ ứ ọ ả ữ ẫ ơ ườ ở ề ệ ượ ằm t viên đ n súng tr ng, m t trái l u đ n hay m t c c nh n hình móc câu. Đ n gi n nh t là m t viên đ n súng ộ ạ ườ ộ ự ạ ộ ọ ọ ơ ả ấ ộ ạmusqueton đ c chôn d i đ ng đi, đ c k p ch t trong m t túi b ng nan tre, n i v i m t cái đinh đ t d i m t ượ ướ ườ ượ ẹ ặ ộ ằ ố ớ ộ ặ ướ ộcái m i. Ch ch m t ng i lính Mỹ to l n đi qua d m chân lên cái m i đó, tr ng l ng c th anh ta đ đ n cái ồ ỉ ờ ộ ườ ớ ẫ ồ ọ ượ ơ ể ủ ể ấđinh ch m vào h t n c a viên đ n. Cái ki u b y thô s nh th đ c ng i Mỹ coi là không th phát hi n đ c. Bàiạ ạ ổ ủ ạ ể ẫ ơ ư ế ượ ườ ể ệ ượ báo k ti p các tình hu ng khác: ch có nh ng s i dây chéo góc n i li n các c c m m, tr c thăng Mỹ sà xu ng đ ể ế ố ỉ ữ ợ ố ề ọ ề ự ố ổquân, gió t cánh qu t roto c a tr c thăng đ đ làm võng các s i dây n i các c c, gây n các trái l u đ n gài vào đó. ừ ạ ủ ự ủ ể ợ ố ọ ổ ự ạ

Đây là m t đ c tr ng c a cu c chi n tranh theo ki u Vi t Nam. Con s th ng vong do mìn và b y đ t 21% trong ộ ặ ư ủ ộ ế ể ệ ố ươ ẫ ạkhi t l này ch là 3,1% trong Chi n tranh Th gi i th hai và 4% trong chi n tranh Tri u Tiên.ỷ ệ ỉ ế ế ớ ứ ế ề

Đi n Biên Ph , t ng Giáp đã phát minh m t chi n thu t m i là các h m hào v n dài ra m i ngày nh vòi b ch Ở ệ ủ ướ ộ ế ậ ớ ầ ươ ỗ ư ạtu c đ bao vây các v trí đ i di n, k p ch t và cu i cùng là bóp cho ch t ng t. mi n Nam Vi t Nam, t sau 1965 ộ ể ị ố ệ ẹ ặ ố ế ạ Ở ề ệ ừnh ng ng i kháng chi n áp d ng ph ng pháp t ng t quy mô toàn mi n. T ng Giáp vi t: “Vi c xây d ng làngữ ườ ế ụ ươ ươ ự ở ề ướ ế ệ ự và p chi n đ u là m t sáng t o có tính đ c đáo sâu s c, t i đây các làng và p chi n đ u n i li n v i nhau t o nên ấ ế ấ ộ ạ ộ ắ ạ ấ ế ấ ố ề ớ ạth liên hoàn”. Các đ a đ o h m ng m xu t hi n kh p n i mi n Nam theo ki u t m i không đ n thu n ch là ế ị ạ ầ ầ ấ ệ ắ ơ ở ề ể ổ ố ơ ầ ỉnh ng phòng tuy n b đ ng. Chúng có c hai vai trò, v a ti n công v a phòng th . Sau khi giúp cho đ i xung kích ữ ế ị ộ ả ừ ế ừ ủ ộlàm ch gi u quân, chúng còn giúp cho các đ n v ti n công v n đ ng d dàng đ ti p c n đ ch, ph i h p tác chi n ỗ ấ ơ ị ế ậ ộ ễ ể ế ậ ị ố ợ ếho c làm đ ng rút lui khi c n tránh m t cu c ph n công theo g ng kìm c a đ i ph ng ho c là đánh t p h u vào ặ ườ ầ ộ ộ ả ọ ủ ố ươ ặ ậ ậsau l ng đ ch theo chi n thu t “đ n th ”. Kinh nghi m c a làng chi n đ u Nam H ng[3], đ c áp d ng ph bi n ư ị ế ậ ộ ổ ệ ủ ế ấ ồ ượ ụ ổ ếtrên ph m vi r ng l n, bao g m nhi u khu nh trong vùng chi n khu C, n i đây lính Mỹ đ t cho cái tên c c hay là ạ ộ ớ ồ ề ư ế ơ ặ ự“m ng ng m New York c a Vi t C ng”. mi n B c, t ngạ ầ ủ ệ ộ Ở ề ắ ướ  Giáp đã xây d ng nhi u h th ng t ng t ch còn ch ự ề ệ ố ươ ự ỉ ờlính Mỹ đ b .ổ ộ[3] M t làng chi n đ u vùng k c n Hà N i trong kháng chi n ch ng Phápộ ế ấ ở ế ậ ộ ế ố  (BT).V i chi n l c này, m t s th đo n tác chi n trong chi n tranh c đi n không còn tác d ng. Nh “cái nh t b c” ớ ế ượ ộ ố ủ ạ ế ế ổ ể ụ ư ọ ọnh m kìm gi ch l c đ i ph ng đ d b tiêu di t m t n i khác có l i th h n, đã tr nên vô nghĩa. T ng t ằ ữ ủ ự ố ươ ể ễ ề ệ ở ộ ơ ợ ế ơ ở ươ ựnh v y, “phòng tuy n ngăn ch n” cũng tr nên không có hi u l c. Năm 1967, Phòng tuy n McNamara l p vĩ ư ậ ế ặ ở ệ ự ế ậ ởtuy n 17, t o ra m t vành đai ngăn cách hai mi n Nam - B c. Đ nó th t s đóng đ c vai trò này, có lẽ ph i kéo dài ế ạ ộ ề ắ ể ậ ự ượ ảvành đai đ n b sông Mêkông và nh th sẽ thu hút toàn b quân s c a Mỹ.ế ờ ư ế ộ ố ủB n đ đóng quân c a Mỹ mi n Nam Vi t Nam m t năm sau cu c đ quân vào Đà N ng khi n ng i ta nghĩ đ n ả ồ ủ ở ề ệ ộ ộ ổ ẵ ế ườ ếb n đ các h i c ng ngày x a. Ng i ta th y đ ng vẽ các b bi n r i đây đó m t s thành ph , th xã trong tình ả ồ ả ả ư ườ ấ ườ ờ ể ồ ộ ố ố ịtr ng không tr ng l c gi a các vùng r ng l n đ c ghi là “vùng l ch a bi t đ n” hay “đ t có h ”. Đó là nh ng n i ạ ọ ự ữ ộ ớ ượ ạ ư ế ế ấ ổ ữ ơmà t ng Giáp g i là chi n khu, t c là nh ng vùng du kích làm ch , đ c bi t v ng ch c, t i đây trong r ng r m có ướ ọ ế ứ ữ ủ ặ ệ ữ ắ ạ ừ ậnh ng b nh xá, nhà x ng, nhà kho, s ch huy, tr i hu n luy n. Nh ng vùng gây nhi u khó khăn, r c r i nh t và ữ ệ ưở ở ỉ ạ ấ ệ ữ ề ắ ố ấlàm cho quân Mỹ đau đ u nh t là vùng Tam giác s t, các vùng chi n khu C, D tây b c Sài Gòn.ầ ấ ắ ế ở ắCon ng i và tinh th n xét đ n cùng là nh ng nhân t quy t đ nh, nh ng t ng Giáp hi u r ng ch riêng hai nhân tườ ầ ế ữ ố ế ị ư ướ ể ằ ỉ ố sẽ không đ . Hi n đ i hóa vũ khí và chi n thu t d i con m t ông cũng là v n đ then ch t. Ông mu n ti n hành ủ ệ ạ ế ậ ướ ắ ấ ề ố ố ếm t cu c chi n tranh nhân dân, nh ng là chi n tranh nhân dân hi n đ i, hay nói chính xác h n là đang trên con ộ ộ ế ư ế ệ ạ ơđ ng hi n đ i hóa, đó ng i lính và nhân dân đang d n d n làm ch kỹ thu t m i. Nh ng booby traps và các c c ườ ệ ạ ở ườ ầ ầ ủ ậ ớ ữ ọtre gài l u đ n không th quy t đ nh c c di n chi n tr ng. L c l ng cách m ng sẽ t ng b c giành l y nh ng uự ạ ể ế ị ụ ệ ế ườ ự ượ ạ ừ ướ ấ ữ ư th v m t kỹ thu t c a Mỹ đ s d ng l i trong m t b i c nh khác, đem l i cho h m t hi u l c chi n đ u khác ế ề ặ ậ ủ ể ử ụ ạ ộ ố ả ạ ọ ộ ệ ự ế ấh n. Lính Mỹ đ u mang súng t đ ng M.16? Lính Vi t C ng ph i nhanh chóng có AK.47 do Liên Xô s n xu t (ho c ẳ ề ự ộ ệ ộ ả ả ấ ặnh ng phiênữ  b n c a Trung Qu c) t ng đ i nh (5 kilôgam) nh ng kh e h n, v i tính năng h n h n M.16 b n ả ủ ố ươ ố ẹ ư ỏ ơ ớ ơ ẳ ắđ c 37 phát trong 3 giây. mi n B c, t năm 1965 máy bay Mig đã xu t hi n và sau đó là tên l a đ t đ i không ượ Ở ề ắ ừ ấ ệ ử ấ ốSAM mà ng i ta đã th y t ng b c đ a vào mi n Nam. Tháng 2 năm 1968, lính Mỹ Khe Sanh đã th y xe tăng nh ườ ấ ừ ướ ư ề ở ấ ẹPT.76 r i xe tăng T.34 do Liên Xô s n xu t l p ló chân tr i. Cùng lúc, đã xu t hi n lo i h a ti n xách tay 109, 122 ồ ả ấ ấ ở ờ ấ ệ ạ ỏ ễvà 140 (cũng c a Liên Xô và Trung Qu c) có t m b n xa 9 đ nủ ố ầ ắ ế  14 kilômét và đ chính xác đ di t máy bay và tr c ộ ủ ệ ựthăng đang đ trong căn c . Ngày 11 tháng 5 năm 1967, Vi t C ng dùng r c-két 140 đ b n vào sân bay Biên Hòa ỗ ứ ệ ộ ố ể ắlàm thi t h i 27 máy bay, th c t làm bay c chu vi phòng th bao quanh căn c dàiệ ạ ự ế ả ủ ứ  3 kilômét. Vi c m r ng t m ệ ở ộ ầb n c a r c-két lên 10 kilômét đãắ ủ ố  đ t ra m t v n đ nan gi i v quân s .ặ ộ ấ ề ả ề ốTrong năm 1966, quân Mỹ mu n giáng đòn m nh: tìm và di tố ạ ệ  đó là ph ng châm hành đ ng c a h . Vào đ u mùa ươ ộ ủ ọ ầkhô năm 1966, b ch huy Tây Sài Gòn c a quân đ i Mỹ đ a ra m t kộ ỉ ủ ộ ư ộ ế ho ch m i: quét và gi , n i dung ch y u là ạ ớ ữ ộ ủ ếnh n m nh gi đ tấ ạ ữ ấ  trong khi tr c đó v n nh n m nh tính c đ ng. Nh ng tr n càn l n n i ti p nhau đánh vào ướ ẫ ấ ạ ơ ộ ữ ậ ớ ố ếchi n khu C sau khi siêu pháo đài bay B.52 ném bom r i th m là Attleboro, Cedar Falls và Gadsen. Đ n tháng 2 năm ế ả ả ếsau, đó là chi n d ch Junction City trong đó 40.000 lính Mỹ xu t tr n.ế ị ấ ậTrong khi v a đánh tr t i ch v i tr n càn Junction City, các l c l ng kháng chi n v a đánh nh ng đòn không kémừ ả ạ ỗ ớ ậ ự ượ ế ừ ữ ph n ác li t n i khác. Tháng 4 năm 1967, đó là Qu ng Tr ngay phía nam vĩ tuy n 17 b quân cách m ng đánh ầ ệ ở ơ ả ị ế ị ạchi m và làm ch trong m t đêm. Tình hình chi n tr ng đây x u đi đ n m c tr n bao vây Khe Sanh m i b t đ u ế ủ ộ ế ườ ở ấ ế ứ ậ ớ ắ ầnh ng Mỹ đã ph i rút tr n càn Junction City ra 11.000 quân đ c u nguy cho m t tr n Khe Sanh.ư ả ở ậ ể ứ ặ ậĐ u năm 1968, trong lúc m t tr n Khe Sanh g n vĩ tuy nầ ặ ậ ầ ế  17 thu hút h t tâm trí c a t ng Westmoreland khi n ông ế ủ ướ ếlo s m t tr n Đi n Biên Ph có th l p l i t i mi n Nam, thì ngày 1 tháng 2, M t tr n dân t c gi i phóng t n công ợ ộ ậ ệ ủ ể ặ ạ ạ ề ặ ậ ộ ả ất t c các thành ph trên toàn mi n Nam, không tr m t n i nào. T i Sài Gòn, ba đ i bi t đ ng đã đ t nh p S quán ấ ả ố ề ừ ộ ơ ạ ộ ệ ộ ộ ậ ứMỹ sau khi dùng bazoka ch c th ng t ng bao bên ngoài. Đ giành l i quy n ki m soát các thành ph , lính Mỹ ọ ủ ườ ể ạ ề ể ố

không ng n ng i thi hành chính sách đ t s ch phá s ch. T i Hu , lính Mỹ m t 25 ngày m i l y l i quy n ki m soát ầ ạ ố ạ ạ ạ ế ấ ớ ấ ạ ề ểhoàng cung.Đ ng v m t chi n thu t mà nói, các l c l ng c a m t tr n đã th t b i trong tr n đánh vào các thành ph . M c dù ứ ề ặ ế ậ ự ượ ủ ặ ậ ấ ạ ậ ố ặđ n tháng 5 l i có m t đ t ti n công m i nh ng t t c các thành ph l n đã tr l i d i quy n ki m soát c a lính ế ạ ộ ợ ế ớ ư ấ ả ố ớ ở ạ ướ ề ể ủMỹ. Nh ng n u Hoa Kỳ nh n m nh đ n th ng l i đáng hoài nghi đó thì ng i ta không che gi u đ c s th t b i ư ế ấ ạ ế ắ ợ ườ ấ ượ ự ấ ạchi n l c c a s can thi p t c a Mỹ Vi t Nam. T cu i năm 1967, các nhà quân s chóp bu c a Nhà Tr ng đ uế ượ ủ ự ệ ồ ạ ủ ở ệ ừ ố ự ủ ắ ề tin r ng ti p t c cu c chi n tranh d i hình th c hi n nay là vô ích và c n ph i h ng m i c g ng vào cái mà ằ ế ụ ộ ế ướ ứ ệ ầ ả ướ ọ ố ắt ng Giáp g i là “cách gi i thích vá víu” cu c chi n tranh đ c bi t, có nghĩa là: rút quân Mỹ v n c đi đôi v i tăng ướ ọ ả ộ ế ặ ệ ề ướ ớc ng quân đ i Sài Gòn đ quân đ i này thay th d n ng iườ ộ ể ộ ế ầ ườ  Mỹ trong vi c đi u khi n cu c chi n v i s y m tr ệ ề ể ộ ế ớ ự ể ợh a l c c a quân đ i và pháo binh Hoa Kỳ. C g ng ch y u h ng v vi c “bình đ nh” b ng các bi n pháp an ninh ỏ ự ủ ộ ố ắ ủ ế ướ ề ệ ị ằ ệđ c tăng c ng. Chi n tranh đ i v i ng i Mỹ ch còn khía c nh kỹ thu t nh s d ng các ph ng ti n đi n t ượ ườ ế ố ớ ườ ỉ ạ ậ ờ ử ụ ươ ệ ệ ửhi n đ i cho phép gi m d n r i xóa h n s t n th t v sinh m ng c a Mỹ. Song song v i đó là vi c ti n hành ệ ạ ả ầ ồ ẳ ự ổ ấ ề ạ ủ ớ ệ ếth ng l ng đ tìm ra m t l i thoát có th ch p nh n đ c. T cu i năm 1967, trong khuôn kh Vi n Hudson, m tươ ượ ể ộ ố ể ấ ậ ượ ừ ố ổ ệ ộ h i ngh t p h p các chuyên gia cao c p nh t trong đó có Herman Kahn và Giám đ c Vi n nghiên c u v chi n tranh ộ ị ậ ợ ấ ấ ố ệ ứ ề ếdu kích Frank Armbruster đã đi đ n k t lu n trên. Trong su t năm 1967, m t làn gió bi quan ngày càng m nh tràn ế ế ậ ố ộ ạvào hàng ngũ c v n thân c n c a McNamara, trong đó ý ki n c a George Ball nh n đ cố ấ ậ ủ ế ủ ậ ượ  nhi u s tán thành. T ề ự ừtháng 10 năm 1964, trong m t b n báo cáo dài, ông ta đã nh n m nh r ng s can thi p tr c ti p c a Mỹ trên chi n ộ ả ấ ạ ằ ự ệ ự ế ủ ếtr ng Vi t Nam là vô b . McNamara k t thúc cu c h p, rút ra k t lu n và gián ti p thông báo ông sẽ đi kh i B ườ ệ ổ ế ộ ọ ế ậ ế ỏ ộQu c phòng vào tháng 11 năm 1967.ốCu c ti n công T t 1968 đánh d u b c ngo t quy t đ nh c a cu c chi n tranh Vi t Nam vì nh ng lý do ch c ch n ộ ế ế ấ ướ ặ ế ị ủ ộ ế ệ ữ ắ ắmang tính chính tr h n quân s . Ba tháng sau, ngày 13 tháng 5, chính quy n Mỹ ti n hành nh ng cu c th ng l ngị ơ ự ề ế ữ ộ ươ ượ chính th c v i nh ng ng i cách m ng Vi t Nam Paris.ứ ớ ữ ườ ạ ệ ởTháng 4 năm 1968, Westmoreland nh ng quy n ch huy cho t ng Abrams, ng i đã l p chi n công l ng danh ườ ề ỉ ướ ườ ậ ế ừtrong quân đoàn Patton trong chi n d ch Normandie và Bastogne trong Th chi n th hai. Viên T ng ch huy m i ế ị ế ế ứ ổ ỉ ớnghĩ r ng có th ti n hành phòng th v a v ng ch c l i v a m m d o h n, b ng cách s d ng t i đa b binh c ằ ể ế ủ ừ ữ ắ ạ ừ ề ẻ ơ ằ ử ụ ố ộ ơgi i, t ch c thành nh ng đ i hình c đ ng và đôi khi đ m t b ph n đóng ch t trong nh ng lô c t n a chìm n a ớ ổ ứ ữ ộ ơ ộ ể ộ ộ ậ ố ữ ố ử ửn i. Cu i tháng 8 đ u tháng 9, Abrams m tổ ố ầ ấ  835 xe b c thép b phá h y ho c h h ng n ng. T Courrier du Vietnam ọ ị ủ ặ ư ỏ ặ ờ(Tin Vi t Nam) xu t b n Hà N i ngày 18 tháng 11 năm 1968 vi t: “Abrams b đánh b i ngay trong chuyên ngành ệ ấ ả ở ộ ế ị ạc a mình”. Các chi n sĩ c a M t tr n dân t c gi i phóng đã th c sâu vào trung tâm đ n đ ch r i đánh t p h u nh ng ủ ế ủ ặ ậ ộ ả ọ ồ ị ồ ậ ậ ữ

đ kháng và di t g n đ ch.ổ ề ệ ọ ịNăm 1969, Nixon lên n m quy n Mỹ, đ ng l i ti p t c chi n tranh bây gi là “Vi t Nam hóa” và ch m d t dính ắ ề ở ườ ố ế ụ ế ờ ệ ấ ứlíu c a Mỹ Vi t Nam. Th t v y, không th ti p t c chi n tranh Vi t Nam v i nh ng ng i lính Mỹ đ c n a. ủ ở ệ ậ ậ ể ế ụ ế ở ệ ớ ữ ườ ượ ữ ỞVi t Nam, tinh th n quân đ i Mỹ đã xu ng đ n m c th p nh t. Bóng ma c a m t cu c ph n chi n đã xu t hi n. ệ ầ ộ ố ế ứ ấ ấ ủ ộ ộ ả ế ấ ệMu n gi t c n s u và trong khi ch đ i gi i ngũ, lính Mỹ b t đ u lao vào ma túy. Trong l p quân d ch năm 1969, ố ế ơ ầ ờ ợ ả ắ ầ ớ ị30% nghi n ma túy, năm 1971 con s đó là 50% đ n 60%. T năm 1968, M t tr n dân t c gi i phóng cho bi t đã có ệ ố ế ừ ặ ậ ộ ả ếnh ng v đào ngũ và ph n chi n trong quân đ i Mỹ. Năm 1969 - 1970, nh ng hành vi không nghe l nh trên ữ ụ ả ế ộ ữ ệngày càng nhi u đ n m c không th im h i l ng ti ng tr c công lu n và ngày 7 tháng 6 năm 1971, đ i tá lính th y ề ế ứ ể ơ ặ ế ướ ậ ạ ủđánh b R. Heinl c t ti ng kêu báo đ ng trong Armed Forces Journal (Báo Quân đ i): “Cái còn l i trong quân đ i ộ ấ ế ộ ộ ạ ộchúng ta Vi t Nam là chúng ta s p r i vào tình tr ng s p đ . Nhi u đ n v tránh né ho c t ch i chi n đ u, ám sát ở ệ ắ ơ ạ ụ ổ ề ơ ị ặ ừ ố ế ấsĩ quan và h sĩ quan; khi h không t m ph n chi n, h sẽ n n chí và không tránh kh i đ c n n nghi n ma túy”. ạ ọ ở ầ ả ế ọ ả ỏ ượ ạ ệViên sĩ quan đó nói ít nh t 140 t báo bí m t đ c xu t b n ho c phát hành trong các căn c và cho bi t thêm có 14 ấ ờ ậ ượ ấ ả ặ ứ ết ch c yêu chu ng hòa bình (trong đó có hai t ch c ch bao g m sĩ quan) đang ho t đ ng ít nhi u công khai. Toàn ổ ứ ộ ổ ứ ỉ ồ ạ ộ ềb n c Mỹ b m vì Vi t Nam.ộ ướ ị ố ệTrong khi rút d n nh ng ng i lính Mỹ t ra không sinh l i trong m i quan h phi hi u qu , Nixon l y m t ph n ầ ữ ườ ỏ ợ ố ệ ệ ả ấ ộ ầngân sách c a quân đ i Mỹ chuy n cho quân đ i Sài Gòn s d ng. Chi phí cho m t ng i lính da vàng ch b ng m t ủ ộ ể ộ ử ụ ộ ườ ỉ ằ ộph n năm m i so v i m t ng i lính Mỹ và n u ph i b n cho ch t thì cũng ch ng có v n đ gì đ t ra. Mi n Nam ầ ươ ớ ộ ườ ế ả ắ ế ẳ ấ ề ặ ềVi t Nam tr thành m t n i th nghi m các lo i vũ khí, khí tài hi n đ i nh t c a Mỹ.ệ ở ộ ơ ử ệ ạ ệ ạ ấ ủÝ t ng v vi c l p m t hàng rào đi n t do Vi n Phân tích qu c phòng (Institute for Defence Analysis) đ ra ưở ề ệ ậ ộ ệ ử ệ ố ềkho ng nămả  1956 đã đ c đem ra th c hi n năm 1969, khi d án phòng tuy n McNamara b b d , các chuyên gia ượ ự ệ ự ế ị ỏ ởv t óc suy nghĩ và đã đ a ra m t phiên b n m i cho phép không k đ n vi c r i quân trên m t đ t, chi n tr ng t ắ ư ộ ả ớ ể ế ệ ả ặ ấ ế ườ ựđ ng hóa, cái ô c đ ng có th tùy ý di chuy n đ n b t kỳ vùng nào. M t ch ng trình g i là “Igloo White” đ c ộ ơ ộ ể ể ế ấ ộ ươ ọ ượthi t l p đ giám sát và b n phá vùng có đ ng mòn H Chí Minh đi qua. B ng cách r i t trên máy bay xu ng, ế ậ ể ắ ườ ồ ằ ả ừ ốnh ng khu v c này ch a đ y mìn và các máy dò đ lo i nh m phát hi n mùi, ti ng đ ng và thay đ i nhi t đ , đ ữ ự ứ ầ ủ ạ ằ ệ ế ộ ổ ệ ộ ộrung các xe qua l i gây ra. Nh ng s li u t p h p đ c đ u đ c t đ ng chuy n lên máy bay trinh sát đi n t ạ ữ ố ệ ậ ợ ượ ề ượ ự ộ ể ệ ử

EC.121R ngày đêm bay bên trên. Nh ng máy bay robot YQU.22B sẽ nhanh chóng ti p s c cho máy bay trinh sát đi n ữ ế ứ ệt . Chúng sẽ t đ ng truy n các s li u đ n căn c Nakhom Phanom Thái Lan. T i đây cóử ự ộ ề ố ệ ế ứ ở ạ  hai máy tính đi n t và ệ ửcác chuyên gia v m c tiêu sẽ phân tích tín hi u r i quy t đ nh các đ i sách, nói chung là nh ng cu c ném bom r i ề ụ ệ ồ ế ị ố ữ ộ ảth m xu ng khu v c tình nghi. Thi t b này nh m thu hút đ ch vào m t cái b y kh ng l đ tiêu di t đ i ph ng ả ố ự ế ị ằ ị ộ ẫ ổ ồ ể ệ ố ươkhông th ng xót mà không ai bi t vì sao m c tiêu b l . Trong b y năm r i, 7.550.800 t n bom đ c th xu ng baươ ế ụ ị ộ ả ưỡ ấ ượ ả ố n c Đông D ng, nhi u g p h n hai l n s bom đ n Mỹ s d ng trên t t c m t tr n trong Chi n tranh Th gi i ướ ươ ề ấ ơ ầ ố ạ ử ụ ấ ả ặ ậ ế ế ớth hai (3.517.171 t n) và h n 11 l n s bom đ n Mỹ dùng trong chi n tranh Tri u Tiên (698.000 t n). 13 tri u t nứ ấ ơ ầ ố ạ ế ề ấ ệ ấ ch t n cày x i đ t đai mi n Nam Vi t Nam, t o ra 26 tri u h bom (riêng mi n Nam Vi t Namấ ổ ớ ấ ề ệ ạ ệ ố ở ề ệ  21 tri u h bom). ệ ốCác nhà nghiên c u Mỹ đã đ t m t t m i đ ch hi n t ng đã bi n vùng r ng l n Vi t Nam thành phong c nh ứ ặ ộ ừ ớ ể ỉ ệ ượ ế ộ ớ ở ệ ảtrên m t trăng, đó là t “t o ra mi ng núi l a”.ặ ừ ạ ệ ửTuy nhiên, h th ng đó không ph i là không có nh c đi m. B ng trăm nghìn cách, nh ng chi n sĩ cách m ng Vi t ệ ố ả ượ ể ằ ữ ế ạ ệNam đã đánh l a nh ng “máy dò t đ ng” nói trên. Chi n tr ng t đ ng hóa đã chu n b nh ng n i th t v ng cay ừ ữ ự ộ ế ườ ự ộ ẩ ị ữ ỗ ấ ọđ ng mà cu c ti n công tháng 4 năm 1972 sẽ đ a ra ánh sáng. Đi n t không th ch n n i vi c đi l i trên đ ng ắ ộ ế ư ệ ử ể ặ ổ ệ ạ ườmòn H Chí Minh, đã không phát hi n đ c vi c chu n b cho cu c ti n công đ s đó.ồ ệ ượ ệ ẩ ị ộ ế ồ ộTrong su t mùa hè năm 1969, v đ i tá Rheault ch huy lính mũ n i xanh Nha Trang cho th y l c l ng đ c bi t đãố ụ ạ ỉ ồ ở ấ ự ượ ặ ệ tra t n và x t nhi u v không qua th t c xét x . Cu i năm đó, t t c các báo đăng nh v v th m sát Mỹ Lai - ấ ử ử ề ụ ủ ụ ử ố ấ ả ả ề ụ ảS n Mỹ, t i đây 567 ng i già, ph n và tr em đã b gi t sau khi m t đ n v lính Mỹ do trung úy Calley đ n can ơ ạ ườ ụ ữ ẻ ị ế ộ ơ ị ếthi p vào tháng 3 năm 1968. S th t v v này đã đ c che đ y m t cách kỹ càng t t c các c p.ệ ự ậ ề ụ ượ ậ ộ ở ấ ả ấB k t án 10 năm tù vào tháng 3 năm 1971, Calley sẽ đ c Nixon ân xá vào ngày 2 tháng 4 năm sau. M t quy t đ nh ị ế ượ ộ ế ịh p lô-gic b i lẽ n u ng i ta l n ng c lên trên cho đ n nh ng ng i ch u trách nhi m th t s thì chính toàn b ợ ở ế ườ ầ ượ ế ữ ườ ị ệ ậ ự ộChính ph Mỹ đáng lẽ ph i đ a ra tòa xét x theo m t trình t nh tòa án Nuremberg xét x t i ph m phát-xít Hitlerủ ả ư ử ộ ự ư ử ộ ạ hay nh tòa án Roussel đòi h i. Ba tháng sau, vi c báo chí công b “h s m t”ư ỏ ệ ố ồ ơ ậ  c a L u Năm Góc đã gây ch n đ ng. ủ ầ ấ ộD lu n và qu c h i đòi ph i đ c thông tin. Cu c hành quân ch ng l i Campuchia mùa xuân 1970 đã ph i ng ng ư ậ ố ộ ả ượ ộ ố ạ ả ừl i ngày 30 tháng 6 vì v p ph i m t phong trào ph n đ i m nh mẽ. Tuy v y, nh ng cu c can thi p bí m t v n ti p ạ ấ ả ộ ả ố ạ ậ ữ ộ ệ ậ ẫ ết c ( Lào, CIA nuôi d ng đ i quân bí m t c a Vàng Pao). M t lo t các v tai ti ng nói trên đã gây nên s ph n đ i ụ ở ưỡ ộ ậ ủ ộ ạ ụ ế ự ả ốchính quy n Nixon, k t thúc b ng v Watergate và Nixon t ch c gi a nhi m kỳ T ng th ng vào mùa hè năm 1974, ề ế ằ ụ ừ ứ ữ ệ ổ ốph i bày tr c d lu n nh ng m u mô b n th u c a T ng th ng và CIA.ơ ướ ư ậ ữ ư ẩ ỉ ủ ổ ốĐ i v i L u Năm Góc, v i vi c bu c ph i rút quân kh i Nam Vi t Nam, cu c chi n tranh Vi t Nam đã tr thành m t ố ớ ầ ớ ệ ộ ả ỏ ệ ộ ế ệ ở ộcu c ch y tr n lên tr c, vô lý. Không th tìm ra gi i pháp Sài Gòn, vùng đ ng b ng và vùng cao nguyên, L u ộ ạ ố ướ ể ả ở ở ồ ằ ầNăm Góc ngoan c đi tìm m t l i thoát không th tìm ra trong vi c phá h y “đ t thánh” c a Vi t C ng trên lãnh th ố ộ ố ể ệ ủ ấ ủ ệ ộ ổCampuchia và Lào. Mùa thu năm 1970, Washington đ a Campuchia vào vòng chi n b ng cách ng h cu c đ o chínhư ế ằ ủ ộ ộ ả c a t ng Lon Nol ch ng l i Thái t Sihanouk. Quân đ i Sài Gòn mà ng i ta không ng t khoe khoang công tr ng đã ủ ướ ố ạ ử ộ ườ ớ ạv t biên gi i, theo sau là nh ng ng i lính Mỹ đi c u nguy. Vi c m r ng cu c xung đ t không nh ng không t o ượ ớ ữ ườ ứ ệ ở ộ ộ ộ ữ ạthu n l i cho tình hình mà còn nhanh chóng t o ra m t tình th quân s h t s c nguy hi m. Chính ph Lon Nol b ậ ợ ạ ộ ế ự ế ứ ể ủ ịvây ch t trong các thành ph và ch gi đ c nh s can thi p c a không quân Mỹ. Cu c hành quân l n c a quân đ iặ ố ỉ ữ ượ ờ ự ệ ủ ộ ớ ủ ộ Sài Gòn h ng v Tchépone H Lào ngày 8 tháng 2 năm 1971 đ ch ng t quân đ i c a t ng Nguy n Văn Thi u ướ ề ở ạ ể ứ ỏ ộ ủ ướ ễ ệvà vi c c t đ t con đ ng mòn H Chí Minh đã th t b i. Cu i tháng 3, các v trí ti n tiêu trên đ ng hành quân đ u ệ ắ ứ ườ ồ ấ ạ ố ị ề ườ ềrút b làm cho tình hình càng th m h i.ỏ ả ạNh m t sàn g b m t, mi n Nam Vi t Nam suy s p d i s c n ng c a chàng kh ng l Hoa Kỳ đè nát t t c trong ư ộ ỗ ị ọ ề ệ ụ ướ ứ ặ ủ ổ ồ ấ ảlúc l n ti ng mu n “giúp đ ”. Dòng đôla ch y t vào do m t tri u lính Mỹ l ng cao ng t ng ng tiêu xài Nam ớ ế ố ỡ ả ồ ạ ộ ệ ươ ấ ưở ởVi t Nam gây nên s phá s n c a các ngành ngh th công, s m t giá c a đ ng b c mi n Nam và s xu t hi n m t ệ ự ả ủ ề ủ ự ấ ủ ồ ạ ề ự ấ ệ ột ng l p “tinh hoa” c a nh ngầ ớ ủ ữ  k tr c l i chi n tranh trong cái x s mà nh ng nhà h c th c thanh liêm s ng nghèo ẻ ụ ợ ế ứ ở ữ ọ ứ ốtúng là nh ng nhân v t lý t ng. N n gái đi m, b o l c, ma túy đ o l n hoàn toàn l i s ng c a ng i dân. Nh ng ữ ậ ưở ạ ế ạ ự ả ộ ố ố ủ ườ ữcu c ném bom t làm nông thôn tr ng tr n, gây nên hi n t ng đô th hóa c ng b c. C dân thành ph , các ộ ồ ạ ố ơ ệ ượ ị ưỡ ứ ư ố ổchu t, các tr i t n n tăng t 15% dân s toàn mi n Nam đ nộ ạ ị ạ ừ ố ề ế  40% ho c 60% theo c tính. Trên b n tri u ng i ặ ướ ố ệ ườchen chúc Sài Gòn trong khi c s h t ng công nghi p ch ng khác tr c bao nhiêu. Toàn b kh i dân di t n này ở ơ ở ạ ầ ệ ẳ ướ ộ ố ảđ u b đ t d i s ki m soát ng t nghèo c a c nh sát. H s d ng k t h p các bi n pháp đ c thù c a t t c các chề ị ặ ướ ự ể ặ ủ ả ọ ử ụ ế ợ ệ ặ ủ ấ ả ế đ đ c tài c x a và các ph ng pháp tinh vi c a kỹ thu t đi n t . T i các vùng nông thôn, tràn ng p nh ng k sát ộ ộ ổ ư ươ ủ ậ ệ ử ạ ậ ữ ẻnhân c a “k ho ch Ph ng Hoàng” đ c giao trách nhi m đánh đ p, tra t n Vi t C ng, căn c vào cách cho đi m ủ ế ạ ượ ượ ệ ậ ấ ệ ộ ứ ểph c t p, đ c l p trình s n trong máy tính, các xóm p đ c x p thành năm lo i và đ c x lý m t cách thích ứ ạ ượ ậ ẵ ấ ượ ế ạ ượ ử ộđáng. M c đ ác li t c a các cu c ném bom cho phép th c hi n m t thành ph liên hi p vô chính ph mà ng i ta ứ ộ ệ ủ ộ ự ệ ộ ố ệ ủ ườtin r ng n n tham nhũng và tinh th n c a m t xã h i tiêu th đang làm thay đ i tâm tính c a ng i dân thành ph .ằ ạ ầ ủ ộ ộ ụ ổ ủ ườ ốV y có gì đáng ng c nhiên khi th y r ng trong các đi u ki n y, ch đ đ c tài c a t ng Nguy n Văn Thi u v p ậ ạ ấ ằ ề ệ ấ ế ộ ộ ủ ướ ễ ệ ấph i s ch ng đ i n i b ngày càng tăng. Quân Mỹ rút v n c t o ra m t c n kh ng ho ng th t s trong m t b ả ự ố ố ộ ộ ề ướ ạ ộ ơ ủ ả ậ ự ộ ộ

ph n quan tr ng c dân thành ph tr c đây chuyên ki m s ng nh cung c p d ch v cho quân đ i Mỹ b ng vô s ậ ọ ư ố ướ ế ố ờ ấ ị ụ ộ ằ ốngh . Ch đ quân d ch b t bu c gây tâm tr ng b t mãn gay g t trong dân chúng và phong trào đào ngũ th ng ề ế ộ ị ắ ộ ạ ấ ắ ườxuyên x y ra. Ph n l n các kho n vi n tr dân s đ u b vào túi b n tham nhũng.ả ầ ớ ả ệ ợ ự ề ỏ ọMu n ra kh i ngõ c t, Nixon tri t đ ch i con bài ngo i giao, tìm cách chia rẽ Vi t Nam và b n đ ng minh Trung ố ỏ ụ ệ ể ơ ạ ệ ạ ồQu c, Liên Xô trong khi hai n c ch ng đ i nhau k ch li t trên tr ng qu c t . Kissinger đi B c Kinh tháng 7 năm ố ướ ố ố ị ệ ườ ố ế ắ1971, sau đó Nixon đ n B c Kinh và Matxc va trong sáu tháng đ u năm 1972. Hà N i c g ng phi th ng đ gi hòaế ắ ơ ầ ộ ố ắ ườ ể ữ khí v i c hai ng i đ ng minhớ ả ườ ồ  xã h i ch nghĩa. Chính trong b i c nh qu c t đ y đe d a và nh ng quan h nh p ộ ủ ố ả ố ế ầ ọ ữ ệ ậnh ng đó mà ngày 30 tháng 3 năm 1972, nh ng ng i cách m ng Vi t Nam đã m cu c ti n công quy mô l n khi n ằ ữ ườ ạ ệ ở ộ ế ớ ếtoàn b s b trí l c l ng c a quân đ i Sài Gòn ph i ch u th thách gay go. L u Năm Góc ph i y m tr t i đa. ộ ự ố ự ượ ủ ộ ả ị ử ầ ả ể ợ ốTrong h n m t tháng, ba cánh quân hùng m nh, có xe b c thép y m tr đã t n công Hu , Kontum, L c Ninh, An L c ơ ộ ạ ọ ể ợ ấ ế ộ ộphía tây b c Sài Gòn. Sau đòn ph đ u, các tuy n phòng th c a Sài Gòn v tung và “vùng bình đ nh” tan v thành ắ ủ ầ ế ủ ủ ỡ ị ỡnhi u m ng. Không l c Hoa Kỳ ném bom mi n B c cũng nh mi n Nam và cu i cùng nh bom lade đã c u vãn đ c ề ả ự ề ắ ư ề ố ờ ứ ượtình th . Ngày 8 tháng 5, Nixon phong t a các c ng c a Vi t Nam Dân ch C ng hòa. Cu c can thi p t b ng không ế ỏ ả ủ ệ ủ ộ ộ ệ ồ ạ ằquân đã ch n đ c cu c t n công và c u ch đ Sài Gòn, nh ng không đ o ng c đ c tình th , làm t n h i đ n s ặ ượ ộ ấ ứ ế ộ ư ả ượ ượ ế ổ ạ ế ựb trí l c l ng c a nh ng ng i cách m ng.ố ự ượ ủ ữ ườ ạCu c b u c T ng th ng Hoa Kỳ đ n g n đã làm tình hình d u xu ng. Chính quy n Nixon b ng phát hi n ra nh ng ộ ầ ử ổ ố ế ầ ị ố ề ỗ ệ ữđi m m i trong nh ng đ ngh th ng l ng c a Hà N i và M t tr n dân t c gi i phóng. Các cu c đàm phán lâu nayể ớ ữ ề ị ươ ượ ủ ộ ặ ậ ộ ả ộ v n d m chân t i ch . Trên c s nh ng đ ngh m i đó, Kissinger ch nh lý m t b n hi p đ nh v i Lê Đ c Th . Ngàyẫ ẫ ạ ỗ ơ ở ữ ề ị ớ ỉ ộ ả ệ ị ớ ứ ọ 20 tháng 10, trong m t thông đi p g i th t ng Ph m Văn Đ ng, Nixon th a nh n văn b n hi p đ nh có th coi ộ ệ ử ủ ướ ạ ồ ừ ậ ả ệ ị ểnh hoàn thành.ưNgày 26 tháng 10, Kissinger tuyên b : “Hòa bình trong t m tay”. Nixon c n th i gian đ đánh b i MacGovern, ng c ố ầ ầ ờ ể ạ ứ ửviên t ng th ng duy nh t đã không đ t đi u ki n nào cho vi c ch m d t chi n tranh, gi ng đi u phát bi u đã thay ổ ố ấ ặ ề ệ ệ ấ ứ ế ọ ệ ểđ i t t c . M t vài s a đ i nh vào cu i tháng 10 tr thành 146 đi u s a đ i đ c p đ n nh ng v n đ c b n. Cu cổ ấ ả ộ ử ổ ỏ ố ở ề ử ổ ề ậ ế ữ ấ ề ơ ả ộ th ng l ng quay sang t i h u th và máy bay B.52 m t l n n a l i có ti ng nói c a mình.ươ ượ ố ậ ư ộ ầ ữ ạ ế ủTrong tu n l Giáng sinh năm 1972, phi đ i chi n l c c a Hoa Kỳ t n công Hà N i. W. Manchester vi t: “Đó là ầ ễ ộ ế ượ ủ ấ ộ ếch ng tàn ác nh t trong l ch s cu c dính líu c a Mỹ Vi t Nam. Ch riêng trong tu n đ u, m i m t máy bay kh ngươ ấ ị ử ộ ủ ở ệ ỉ ầ ầ ỗ ộ ổ l B.52 s n màu xanhồ ơ  nâu m i ngày ti n hành hai phi v ném bom. D lu n Mỹ s ng s . M y ngày tr c, m i ng i ỗ ế ụ ư ậ ữ ờ ấ ướ ọ ườđã t ng s p ch m d t đ n n i s dính líu c a Mỹ Đông D ng... Bây gi h đang đ i m t v i s đ o ng c làm ưở ắ ấ ứ ế ơ ự ủ ở ươ ờ ọ ố ặ ớ ự ả ượm i ng i ng ngác, còn T ng th ng Hoa Kỳ thì không đ a ra m t l i gi i thích nào... Trong b y năm tr c khi ti n ọ ườ ơ ổ ố ư ộ ờ ả ả ướ ếhành cu c ném bom bão hòa đó, máy bay B.52 đã xu t kích 100.000 l n và ch m t chi c b pháo cao x b n h . Bây ộ ấ ầ ỉ ộ ế ị ạ ắ ạgi Hà N i đã có l c l ng phòng không m nh nh t th gi i và trong hai tu n cu i năm 1972, các h ng pháo phòng ờ ộ ự ượ ạ ấ ế ớ ầ ố ọkhông và tên l a đã di t 16 máy bay B.52 tr giá 15 tri u đôla m t chi c. Nghiêm tr ng h n là Nixon đã đánh giá th pử ệ ị ệ ộ ế ọ ơ ấ s ph n n c a công chúng”. T đ u tháng 8, B T ng T l nh Vi t Nam đã d tính B.52 có th đánh mi n B c và đãự ẫ ộ ủ ừ ầ ộ ổ ư ệ ệ ự ể ề ắ ti n hành nh ng bi n pháp thích đáng. Theo thông cáo c a B T ng T l nh Vi t Nam, 34 máy bay B.52 đã b b n ế ữ ệ ủ ộ ổ ư ệ ệ ị ắh . M t quân nhân Mỹ đã tuyên b v i báo US News and World Report (Tin t c Hoa Kỳ và Th gi i) ngày 8 tháng 1 ạ ộ ố ớ ứ ế ớnăm 1973 nh sau: “N u Hà N i có th ti p t c b n h m i ngày m t hay hai máy bay B.52, c ng s n sẽ đánh b i ư ế ộ ể ế ụ ắ ạ ỗ ộ ộ ả ạđ c u th c a không l c Hoa Kỳ”. Th t b i n ng n c a nh ng cu c ném bom kh ng b và làn sóng ph n đ i ượ ư ế ủ ự ấ ạ ặ ề ủ ữ ộ ủ ố ả ốdâng cao đã khi n Th t ng Th y Đi n Olaf Palme so sánh chi n d ch ném bom nh vi c phát-xít Đ c h y di t ế ủ ướ ụ ể ế ị ư ệ ứ ủ ệng i Do Thái, đã d n đ n vi c n i l i các cu c th ng l ng. Ch trong m y ti ng đ ng h , hai bên đ t đ c th a ườ ẫ ế ệ ố ạ ộ ươ ượ ỉ ấ ế ồ ồ ạ ượ ỏthu n trên c s nh ng l p tr ng t ng t nh các l p tr ng đã nêu trong tháng 10. Ngày 27 tháng 1 năm 1973, ậ ơ ở ữ ậ ườ ươ ự ư ậ ườHi p đ nh đình chi n đã đ c ký k t t i Paris.ệ ị ế ượ ế ạTheo các đi u kho n trong Hi p đ nh, vi c rút quân Mỹ ph i ti n hành xong t nay đ n 27 tháng 3 (không m t đi u ề ả ệ ị ệ ả ế ừ ế ộ ềkho n nào nói đ n các l c l ng vũ trang c a Vi t Nam Dân ch C ng hòa) sẽ m đ ng cho m t gi i pháp chính trả ế ự ượ ủ ệ ủ ộ ở ườ ộ ả ị

mi n Nam, ng m công nh n mi n Nam có hai chính quy n (Chính quy n Sài Gòn và Chính ph Cách m ng lâm ở ề ầ ậ ở ề ề ề ủ ạth i), hai quân đ i và ba l c l ng chính tr . Tuy v y, các đi u kho n v phóng thích tù nhân đã không đ c ghi rõ ờ ộ ự ượ ị ậ ề ả ề ượràng r ng Chính quy n Sài Gòn ph iằ ề ả  tr t do cho toàn b nh ng ng i đ i l p hi n đang b giam gi trong các nhà ả ự ộ ữ ườ ố ậ ệ ị ữtù và tr i giam. Ti p đó “thành ph n th ba” thu c phái trung l p sẽ không đóng m t vai trò nào đáng ph i có trong ạ ế ầ ứ ộ ậ ộ ảvi c thành l p m t chính ph liên hi p lâm th i có trách nhi m chu n b các cu c b u c . T cu i năm 1972, L u ệ ậ ộ ủ ệ ờ ệ ẩ ị ộ ầ ử ừ ố ầNăm Góc đã đ y nhanh vi c tăng c ng s c m nh quân s cho ch đ Sài Gòn, v i trên 2.000 máy bay, là n c đ ng ẩ ệ ườ ứ ạ ự ế ộ ớ ướ ứth ba trên th gi i v không quân. Các sĩ quan Mỹ rũ b quân ph c, đ c tuy n d ng nh nh ng chuyên gia dân s .ứ ế ớ ề ỏ ụ ượ ể ụ ư ữ ự3. Chi n d ch H Chí Minhế ị ồSáng ngày 5 tháng 2 năm 1975, đoàn A.75 bí m t r i Hà N i. D i s ch huy c a Văn Ti n Dũng, đoàn có nhi m v ậ ờ ộ ướ ự ỉ ủ ế ệ ụch đ o m t chi n d ch m i d ki n di n ra vào tháng 3 mi n Nam. Đ không l t tin ra ngoài, ng i ta đã ti n ỉ ạ ộ ế ị ớ ự ế ễ ở ề ể ọ ườ ếhành nghi binh m t cách t m . T ng Dũng đã so n tr c thi p chúc T t. Ông ký tr c nh ng đi n g i các T ng ộ ỉ ỉ ướ ạ ướ ệ ế ướ ữ ệ ử ổ

tham m u tr ng Liên Xô và C ng hòa Dân ch Đ c vào tháng 2, Mông C vào tháng 3, nhân ngày thành l p quân ư ưở ộ ủ ứ ổ ậđ i. Sau khi ông lên đ ng, báo chí ti p t c có nh ng bài gây c m t ng r ng ông đang Hà N i và hàng ngày chi c ộ ườ ế ụ ữ ả ưở ằ ở ộ ếxe Volga v n đi t nhà riêng đ n n i ông làm vi c nh th ng l . M i bu i chi u nh tr c đây, anh em đ n v ẫ ừ ế ơ ệ ư ườ ệ ỗ ổ ề ư ướ ở ơ ịb o v v n đ n ch i bóng chuy n nhà ông b i lẽ đó là m t trong nh ng thói quen c a t ng Dũng. Không ai trong ả ệ ẫ ế ơ ề ở ở ộ ữ ủ ướđoàn đ c gói ghém hành lý t i nhà mình. T t c đ u ti n hành trong văn phòng B T ng tham m u đ gia đình các ượ ạ ấ ả ề ế ộ ổ ư ểthành viên trong đoàn không bi t ng i nhà mình đi đâu và không l bí m t chuy n đi.ế ườ ộ ậ ếVăn Ti n Dũng, quân ph c ch nh t , chính th c lên máy bay đi ki m tra các đ n v đóng Đ ng H i. M y ngày sau, ế ụ ỉ ề ứ ể ơ ị ở ồ ớ ấông đã đ n B.1, bí s c a b ch huy m t tr n Tây Nguyên. T đây các b c đi n trao đ i gi a Hà N i và đoàn A.75 ế ố ủ ộ ỉ ặ ậ ừ ứ ệ ổ ữ ộđ u ký tên Chi n (Giáp) g i cho Tu n (Văn Ti n Dũng). Chính nh nh ng bi n pháp đ phòng đó mà bí m t đã đ c ề ế ử ấ ế ờ ữ ệ ề ậ ượgi đ n phút chót.ữ ếCho đ n gi phút lên đ ng hôm đó, vi c ti n vào B.2 v n còn là m t b t tr c.ế ờ ườ ệ ế ẫ ộ ấ ắT năm 1973, Đ ng C ng s n Vi t Nam đã hi u r ng Hi p đ nh Paris v n là nh ng t tr ng r ng n u ng i ta ch ừ ả ộ ả ệ ể ằ ệ ị ẫ ữ ừ ố ỗ ế ườ ỉb ng lòng v i nh ng đòi h i suông và nh ng l i ph n đ i ngo i giao cu i cùng cũng v t vào s t gi y. C Washingtonằ ớ ữ ỏ ữ ờ ả ố ạ ố ứ ọ ấ ả và Sài Gòn đ u không mu n tôn tr ng ch ký c a h . Ti u ban đi u tra c a th ng ngh sĩ Edward Kennedy ti t l ề ố ọ ữ ủ ọ ể ề ủ ượ ị ế ộ71,4% ngân sách c a Sài Gòn dành cho quân s , c nh sát và “bình đ nh”. V y t i sao nh ng ng i cách m ng Vi t ủ ự ả ị ậ ạ ữ ườ ạ ệNam l i ng i im, súng đ d i chân? Mi n Nam v n s ng trong c nh chi n tranh mà không ai mu n nói rõ ra. Trong ạ ồ ể ướ ề ẫ ố ả ế ốcác thành ph do chính ph Nguy n Vănố ủ ễ  Thi u ki m soát không có m t bi n pháp nào đ c thi hành đ khôi ph c ệ ể ộ ệ ượ ể ụcác quy n t do. “Thành ph n th ba” luôn luôn b khóa mi ng, vai trò c a h ngày càng b lu m . nông thôn, các ề ự ầ ứ ị ệ ủ ọ ị ờ Ởcu c càn quét liên t c đã l y đi c a Chính ph Cách m ng lâm th i nhi u khu v c do h ki m soát lúc ng ng b n. Tộ ụ ấ ủ ủ ạ ờ ề ự ọ ể ừ ắ ừ tháng 2, quân đ i Sài Gòn đã l n chi m c ng Sa Huỳnh Qu ng Ngãi, n i đây có th tr thành lá ph i cho vùng ki m ộ ấ ế ả ở ả ơ ể ở ổ ểsoát c a Chính ph Cách m ng lâm th i. Ng i ta ch nói v ng ng b n chăng? Th c t , ch a lúc nào im ti ng súng.ủ ủ ạ ờ ườ ỉ ề ừ ắ ự ế ư ếVào cu i năm đó, quy t đ nh đánh tr đã đ c thông qua.ố ế ị ả ượ30.000 thanh niên mi n B c đã đ c phái vào mi n Nam đ m m t tuy n m i, phía đông c a đ ng Tr ng S nề ắ ượ ề ể ở ộ ế ớ ở ủ ườ ườ ơ đ ng th i đ gi m b t s c ép đ i v i vùng t do Liên khu V mà sau đó t đây có th làm bàn đ p ti n công xu ng ồ ờ ể ả ớ ứ ố ớ ự ừ ể ạ ế ốphía nam. Sau m t bu i h p vào tháng 3 năm 1974 c a Đ ng y Quân s Trung ng đ a ra kh u hi u “ph n kích ộ ổ ọ ủ ả ủ ự ươ ư ẩ ệ ảr i t n công”, tình hình đã nhanh chóng đ o ng c. Su t mùa hè, các căn c Ch Nghé và Dak Pet trên cao nguyên đã ồ ấ ả ượ ố ứ ưđ c xóa b kh i b n đ chi n s , l c l ng gi i phóng đã ch ng t h có kh năng gi v ng vùng gi i phóng ượ ỏ ỏ ả ồ ế ự ự ượ ả ứ ỏ ọ ả ữ ữ ảkhông nh ng mi n núi mà còn đ ng b ng và đôi khi các đô th khá quan tr ng. Tháng 10, Hà N i quy t đ nh ữ ở ề ở ồ ằ ở ị ọ ộ ế ịthành l p c p quân đoàn nh ng binh đoàn h p đ ng binh ch ng đ c trang b khí tài hi n đ i đúng tiêu chu n. ậ ở ấ ữ ợ ồ ủ ượ ị ệ ạ ẩĐ ng Tr ng S n Đông, g n b bi n đ c kéo dài. Đ u năm 1975, tuy n đ ng hoàn thành đã đ a t ng chi u dài ườ ườ ơ ầ ờ ể ượ ầ ế ườ ư ổ ềđ ng mòn H Chí Minh lên t i 20.000 kilômét, không k 5.000 kilômét đ ng ng d n xăng d u. Các xe b c thép vàườ ồ ớ ể ườ ố ẫ ầ ọ pháo binh c gi i h ng n ng đã đ n đ c các r ng cao su mi n Đông Nam B .ơ ớ ạ ặ ế ượ ừ ề ộT i Mỹ, v bê b i Watergate làm xói mòn Nhà Tr ng, cu i cùng khi n Nixon ph i t ch c T ng th ng, kéo theo s ạ ụ ố ắ ố ế ả ừ ứ ổ ố ựth t b i c a phái di u hâu đã không đ ngh đ c Qu c h i thông qua các ngân kho n c n thi t đ theo đu i s canấ ạ ủ ề ề ị ượ ố ộ ả ầ ế ể ổ ự thi p vào mi n Nam Vi t Nam. Vi n tr Mỹ cho Sài Gòn đã gi m t 1.026 tri u đôla năm 1972 - 1973 xu ng còn 700 ệ ề ệ ệ ợ ả ừ ệ ốtri u đôla cho năm tài chính 1974 - 1975. V i tính c đ ng gi m sút và h a l c b c t xén 60% do các kho n vi n tr ệ ớ ơ ộ ả ỏ ự ị ắ ả ệ ợc a Washington b c t gi m, quân đ i Sài Gòn ch còn đ s c gi đ c các v trí đã là c g ng l n l m. Các đ n v ủ ị ắ ả ộ ỉ ủ ứ ữ ượ ị ố ắ ớ ắ ơ ịs ng s đóng Hu và quanh Sài Gòn đã m t đi r t nhi u kh năng ng chi n. Nh n rõ nguy c c a m t ch đ ừ ỏ ở ế ấ ấ ề ả ứ ế ậ ơ ủ ộ ế ộth i nát đ n t n x ng t y mà cho đ n nay Giáo h i Vi t Nam r t ng h , năm 1974 Roma đã có b c ngo t trong ố ế ậ ươ ủ ế ộ ệ ấ ủ ộ ướ ặchính sách đ i v i ch đ Sài Gòn. Các linh m c lâu nay v n bám vào các c quan vi n tr Mỹ gi đã chuy n sang đi ố ớ ế ộ ụ ẫ ơ ệ ợ ờ ểv i các cha tuyênớ  úy c a JOC (Thanh niên Lao Đ ng Công giáo) ch ng đ i m nh mẽ n n tham nhũng ph bi n trong ủ ộ ố ố ạ ạ ổ ếgi i quan ch c Sài Gòn.ớ ứTrong hoàn c nh m i đó, tháng 10 năm 1974, B Chính tr và Quân y Trung ng đã quy t đ nh trong năm t i đánhả ớ ộ ị ủ ươ ế ị ớ đòn quy t đ nh trên cao nguyên mi n Trung, m t bàn đ p chi n l c đ tri n khai l c l ng xu ng phía nam b ng ế ị ề ộ ạ ế ượ ể ể ự ượ ố ằcon đ ng 14 và phía đông theo các con đ ng 19, 7 và 21 đi t i vùng ven bi n mi n Trung. Th b trí c a quân ườ ở ườ ớ ể ề ế ố ủSài Gòn là “n ng hai đ u”, chung quanh vùng Hu - Đà N ng (vùng chi n thu t I) và Sài Gòn (vùng chi n thu t III), ặ ở ầ ế ẵ ế ậ ế ậv y đòn đi m huy t sẽ là đánh vào “cái b ng m m” c a nó là vùng chi n thu t II, t i đây ch có hai s đoàn đ c ậ ể ệ ụ ề ủ ế ậ ạ ỉ ư ượlính th y đánh b y m tr , ki m soát m t vùng r ng l n.ủ ộ ể ợ ể ộ ộ ớNgày 18 tháng 12, các nhà lãnh đ o quân s và chính tr c a m t tr n cách m ng mi n Nam đã h p h i ngh m ạ ự ị ủ ặ ậ ạ ề ọ ộ ị ởr ng t i Hà N i, m t h i ngh mà sau này đã ch ng t có giá tr quy t đ nh c c di n chi n tranh. Trong khi đang ộ ạ ộ ộ ộ ị ứ ỏ ị ế ị ụ ệ ếh p, h đ c tin quân gi i phóng đã đánh chi m th tr n Ph c Long mi n Nam. L n đ u tiên m t th tr n b ọ ọ ượ ả ế ị ấ ướ ở ề ầ ầ ộ ị ấ ịđánh chi m đã d n đ n gi i phóng c m t t nh mà không gây ra s ph n ng m nh mẽ và có hi u qu c a Sài Gòn. ế ẫ ế ả ả ộ ỉ ự ả ứ ạ ệ ả ủĐúng là Washington đã phái tàu sân bay h t nhân Enterprise t Philippines đ n, đ c m t đ i đ c nhi m c a H m ạ ừ ế ượ ộ ộ ặ ệ ủ ạđ i 7 y m h , ra l nh báo đ ng s đoàn lính th y đánh b Okinawa nh ng s vi c cũng ch d ng l i t i đó. H i ộ ể ộ ệ ộ ư ủ ộ ở ư ự ệ ỉ ừ ạ ạ ộ

ngh ti p t c làm vi c đ n ngày 8 tháng 1, t c là su t ba tu n l . Sau nh ng cu c th o lu n dài ch ng t t m quan ị ế ụ ệ ế ứ ố ầ ễ ữ ộ ả ậ ứ ỏ ầtr ng và tính ph c t p c a nh ng v n đ đ c nêu lên, m c dù có nhi u quan đi m khác nhau, song h i ngh đã đi ọ ứ ạ ủ ữ ấ ề ượ ặ ề ể ộ ịđ n m t quy t đ nh nh t trí: Ti n hành gi i phóng mi n Nam trong hai năm ti p theo. T năm 1975 b ng m t đòn ế ộ ế ị ấ ế ả ề ế ừ ằ ộđánh vào Buôn Ma Thu t và Tuy Hòa, các l c l ng cách m ng sẽ đánh chi m Tây Nguyên và đ ng b ng mi n Trung,ộ ự ượ ạ ế ồ ằ ề b t đ u t Bình Đ nh cho đ n Đà N ng và Hu tr c mùa m a vào cu i tháng 5. Trong năm 1976, t bàn đ p lý ắ ầ ừ ị ế ẵ ế ướ ư ố ừ ạt ng này sẽ m cu c ti n công l n th hai, ch m d t s s p đ c a ch đ Sài Gòn, đ ng th i khai thác t i đa ưở ở ộ ế ầ ứ ấ ứ ự ụ ổ ủ ế ộ ồ ờ ốnh ng kh năng ho t đ ng quân s , chính tr và ngo i giao.ữ ả ạ ộ ự ị ạK t thúc công vi c, h i ngh đã tính đ n kh năng đ y nhanh quá trình này nh ng không đ t nó lên hàng đ u k ế ệ ộ ị ế ả ẩ ư ặ ầ ếho ch. Kh năng Mỹ quay tr l i can thi p m c dù đ c đánh giá là khó x y ra nh ng v n là m t n s .ạ ả ở ạ ệ ặ ượ ả ư ẫ ộ ẩ ốSau h i ngh , B Chính tr đã thông qua quy t đ nh m cu c t n công chi n l c b ng m t mũi ti n công vào th xã ộ ị ộ ị ế ị ở ộ ấ ế ượ ằ ộ ế ịBuôn Ma Thu t mà các th th c ti n công sẽ đ c n đ nh t i ch sau khi nghiên c u th c đ a. Sau khi phác qua các ộ ể ứ ế ượ ấ ị ạ ỗ ứ ự ịnhi m v tác chi n, t ng Giáp, Bí th Đ ng y Quân s Trung ng đã th o ra nh ng nguyên t c ch đ o chi n ệ ụ ế ướ ư ả ủ ự ươ ả ữ ắ ỉ ạ ếd ch: dũng c m, táo b o, b t ng b ng cách gi bí m t các cu c di chuy n, đi u đ ng; các đ n v ph i luôn luôn nghi ị ả ạ ấ ờ ằ ữ ậ ộ ể ề ộ ơ ị ảbinh đ đ ch chú ý đ n b c Tây Nguyên trong khi th c hi n đánh vào nam Tây Nguyên.ể ị ế ắ ự ệB ch huy chi n d ch s p m , ngoài Văn Ti n Dũng có Đinh Đ c Thi n, C c tr ng h u c n m t tr n, Tr ng đoàn ộ ỉ ế ị ắ ở ế ứ ệ ụ ưở ậ ầ ặ ậ ưở559, t tháng 5 năm 1959 đã thành l p m ng l i đ ng r ng l n đ c ph ng Tây bi t đ n v i tên g i “đ ng ừ ậ ạ ướ ườ ộ ớ ượ ươ ế ế ớ ọ ườmòn H Chí Minh”[4]. Ng i chi n sĩ già kho ng 60 tu i này, v a xông xáo v a kiên trì, sẽ đóng vai trò quy t đ nh ồ ườ ế ả ổ ừ ừ ế ịb ng cách đ m b o h u c n cho m t l c l ng xung kích b ng c gi i v t r t xa nh ng gì đã th c hi n đ c trong ằ ả ả ậ ầ ộ ự ượ ằ ơ ớ ượ ấ ữ ự ệ ượhai cu c kháng chi n cho đ n lúc đó. Ngoài ra còn có Lê Ng c Hi n - Tham m u tr ng m t tr n, ng i b n chi n ộ ế ế ọ ề ư ưở ặ ậ ườ ạ ếđ u lâu năm c a t ng Dũng, hai ng i luôn luôn sát cánh bên nhau t ngày T ng kh i nghĩa năm 1945. Ông bi t rõ ấ ủ ướ ườ ừ ổ ở ếđ a hình cao nguyên.ị[4] Trong chi n tranh th ng g i là đ ng Tr ng S n, tên g i dãy núi ngăn cách Vi t Nam và Lào (BT).ế ườ ọ ườ ườ ơ ọ ệTrên chi n tr ng, l c l ng cách m ng có ba s đoàn đã bám tr Tây Nguyên t lâu, đó là các s đoàn 320, 10 và ế ườ ự ượ ạ ư ụ ở ừ ư968 v a m i đ c tăng c ng, thêm s đoàn 316 m i hành quân vào t tháng 12 năm 1974. Phía đ i ph ng có s ừ ớ ượ ườ ư ớ ừ ố ươ ưđoàn 23, b y l đoàn lính th y đánh b (t ng đ ng 10 trung đoàn), b n l đoàn c gi i đóng r i trên năm t nh ả ữ ủ ộ ươ ươ ố ữ ơ ớ ả ỉmi n núi. Tình tr ng thi u h t quân s càng tr m tr ng thêm khi Sài Gòn phán đoán nh m hoàn toàn v ý đ c a ề ạ ế ụ ố ầ ọ ầ ề ồ ủđ i ph ng. Trong m t h i ngh quân số ươ ộ ộ ị ự h p tháng 12 năm 1974, t ng Nguy n Văn Thi u đã đánh giá r ng Vi t ọ ướ ễ ệ ằ ệC ng ch a đ s c đánh vào các thành ph l n, n u không ch là các th tr n cô l p nh Ph c Long hay Gia Nghĩa, ộ ư ủ ứ ố ớ ế ỉ ị ấ ậ ư ướh ng t n công ch y u c a Vi t C ng sẽ là trong vùng Tây Ninh. Thi u còn phán đoán, n u Vi t C ng đánh chi m ướ ấ ủ ế ủ ệ ộ ệ ế ệ ộ ếđ c m t thành ph l n thì ch c ch n không th gi đ c tr c các cu c ph n công. Phán đoán sai l m v h ng ượ ộ ố ớ ắ ắ ể ữ ượ ướ ộ ả ầ ề ướt n công, đánh giá sai v ti m l c và ý đ c a đ i ph ng, Sài Gòn v n tình tr ng nh d p T t 1968.ấ ề ề ự ồ ủ ố ươ ẫ ở ạ ư ị ếTrên n n b i c nh đó ph i k đ n nh ng sai l m trong nh n đ nh c a t ng Ph m Văn Phú, ch huy vùng chi n ề ố ả ả ể ế ữ ầ ậ ị ủ ướ ạ ỉ ếthu t III c a quân đ i Sài Gòn. Phú tin r ng Vi t C ng sẽ t n công t phía b c xu ng nên t p trung l c l ng phòng ậ ủ ộ ằ ệ ộ ấ ừ ắ ố ậ ự ượth Pleiku và Kontum. Trong lúc đó, b tham m u đ i ph ng l i h ng v Buôn Ma Thu t, m t th xã có 150.000 ủ ộ ư ố ươ ạ ướ ề ộ ộ ịdân, phía nam Tây Nguyên, n i đ t ch huy s s đoàn 23. L c l ng phòng th đây t ng đ i y u, ph n l n r i ơ ặ ỉ ở ư ự ượ ủ ở ươ ố ế ầ ớ ảmành mành đ b o v các c s đóng ngo i vi, trong khuôn kh m t th b trí l c l ng đã b c l nh c đi m ể ả ệ ơ ở ở ạ ổ ộ ế ố ự ượ ộ ộ ượ ểkhi ti n vào trung tâm th xã.ế ịChính trên s m t cân đ i v chi n l c và chi n thu t đó, hai t ng Giáp và Dũng sẽ khai thác tri t đ phép bi n ự ấ ố ề ế ượ ế ậ ướ ệ ể ệch ng ph ng Đông x a v “đ y-v i”, “đ c-r ng”. Trên toàn b các vùng đ t cao nguyên, quân đ i cách m ng đã ứ ươ ư ề ầ ơ ặ ỗ ộ ấ ộ ạkhông giành đ c th ng l i m t cách d t đi m vì quân s không đông và ph ng ti n không đ . Nh ng t p trung ượ ắ ợ ộ ứ ể ố ươ ệ ủ ư ậđánh vào m t đi m y u nh Buôn Ma Thu t thì u th quân cách m ng tr nên áp đ o. 5,5 ch i 1 đ i v i b binh, ộ ể ế ư ộ ư ế ạ ở ả ọ ố ớ ộ1,2 ch i 1 đ i v i xe b c thép, 2,1 ch i 1 đ i v i pháo binh h ng n ng.ọ ố ớ ọ ọ ố ớ ạ ặĐ t chân t i Tây Nguyên, Văn Ti n Dũng đã đ t s ch huy c a ông t i phía tây Buôn Ma Thu t, gi a m t cánh r ng ặ ớ ế ặ ở ỉ ủ ạ ộ ữ ộ ừgià, xum xuê cành lá, không xa r ng Khooc r t d bén l a.ừ ấ ễ ửT i ngày 25 tháng 2, trong khi pháo binh đ i ph ng b n c m canh vào góc r ng n i đ t ch huy s đ c ng y trangố ố ươ ắ ầ ừ ơ ặ ỉ ở ượ ụ kỹ, t ng Dũng đã ký quy t đ nh thông qua k ho ch t n công th xã Buôn Ma Thu t. T ng Dũng tuyên b : “ ướ ế ị ế ạ ấ ị ộ ướ ố ỞBuôn Ma Thu t,ộ  ta m nh h n đ ch. Chúng ta có g n ba s đoàn trong khi đ ch ch có m t trung đoàn chính quy thu c ạ ơ ị ầ ư ị ỉ ộ ộs đoàn 23 b binh và ba binh đoàn v binh. Chúng ta đánh th ng vào trung tâm và sau khi đánh chi m đ c hai sân ư ộ ệ ẳ ế ượbay và đánh s p b t l nh s đoàn ậ ộ ư ệ ư  23, chúng ta sẽ t a ra ti n công các v trí bên trong th xã. N u t t c đ u hi p ỏ ế ị ị ế ấ ả ề ệđ ng ch t chẽ và gi đ c bí m t thì đ ch sẽ s p đ r t nhanh ch không ph i t 7 đ n 10 ngày nh các đ ng chí dồ ặ ữ ượ ậ ị ụ ổ ấ ứ ả ừ ế ư ồ ự ki n lúc đ u. Chúng ta sẽ ch y đua v i th i gian”.ế ầ ạ ớ ờ  Ban ch huy đ ch có đánh h i th y nguy c đang rình r p không? Qua nghe đài ng i ta bi t Ph m Văn Phú ra l nh ỉ ị ơ ấ ơ ậ ườ ế ạ ệcho các thám báo c a ông ta ph i tìm cho đ c các v trí ém quân c a các s đoàn Vi t C ng nh ng không sao làm ủ ả ượ ị ủ ư ệ ộ ưđ c. Ch huy s m t tr n Tây Nguyên sẽ giúp y đi u đó b ng cách phao tin v l c l ng gi i phóng sẽ đánh Kontumượ ỉ ở ặ ậ ề ằ ề ự ượ ả

và Pleiku. Dân chúng quanh hai th xã này đ c đ ng viên t đ m đ ng m i hay s a đ ng và đ c yêu c u t ị ượ ộ ồ ạ ể ở ườ ớ ử ườ ượ ầ ổch c các cu c mít tinh đ hoan nghênh nh ng ng i s p “gi i phóng” Kontum và Pleiku. Ngàyứ ộ ể ữ ườ ắ ả  1 tháng 3, hai đ n ồ ởphía tây Pleiku b s đoàn 928 t n công đã th hi n m i đe d a này. M t đ t pháo b sung giúp s đoàn đ pháo ị ư ấ ể ệ ố ọ ộ ợ ổ ư ổbinh h ng n ng lên sân bay Cù Hanh. Ngày 4 tháng 3, t đ ng b ng ven bi n đ n Pleiku, xung quanh An Khê, m t ạ ặ ừ ồ ằ ể ế ộlo t đ n b t th t th . Càng ngày càng tin ch c m i nguy hi m n m phía b c, t ng Ph m Văn Phú đ a đ n đây ạ ồ ố ấ ủ ắ ố ể ằ ở ắ ướ ạ ư ếquân bi t kích và đi u l đoàn k binh s 2 đ n An Khê.ệ ề ữ ỵ ố ếTrong khi đó, s đoàn 320 bí m t gi u kín tung tích đ ng th i đ y m nh ho t đ ng nghi binh l a đ ch. M t trong cácư ậ ấ ồ ờ ẩ ạ ạ ộ ừ ị ộ ti u đoàn c a s đoàn 320 đ c bi t phái đi ho t đ ng đ c l p v phía tây, lu n r ng vòng quanh phòng tuy n đ ch ể ủ ư ượ ệ ạ ộ ộ ậ ề ồ ừ ế ịnh ng không đ đ ch phát hi n r i vào lúc thích h p sẽ đóng m t ch t trên đ ng 14. (Trong cu c tháo ch y kh i ư ể ị ệ ồ ợ ộ ố ườ ộ ạ ỏPleiku, chính ti u đoàn này đã đ n đ u tiên đ khóa ch t con đ ng đi ra bi n). Ngày 10, ti u đoàn này đã t p trung ể ế ầ ể ặ ườ ể ể ậcách Buôn Ma Thu t 50 kilômét v phía tây nam quanh Đ c L p.ộ ề ứ ậVào ngày 5 tháng 3, t t c các con đ ng n i mi n núi v iấ ả ườ ố ề ớ  đ ng b ng đ u b c t đ t, trong khi trên cao nguyên, xe cồ ằ ề ị ắ ứ ộ v nẫ  đi l i bình th ng. M i ngày t 60 đ n 80 xe dân s và quân s lăn bánh trên đ ng 14 n i li n các thành ph , ạ ườ ỗ ừ ế ự ự ườ ố ề ốth xã, th tr n trong vùng nh th ng l .ị ị ấ ư ườ ệTránh né quân bi t kích đang l n mò ch đóng quân c a mình b ng nh ng đ i tu n tra hay nh ng cu c hành quân ệ ầ ỗ ủ ằ ữ ộ ầ ữ ộnh b ng tr c thăng và ch ng tr các đ t pháo kích thăm dò c a đ ch, s đoàn 320 v n n kín trong r ng, s n sàng ỏ ằ ự ố ả ợ ủ ị ư ẫ ẩ ừ ẵch t ch n trên nh ng con đ ng xung y u.ố ặ ữ ườ ếNgày 5 tháng 3, trong m t l n đi trinh sát đ a hình quanh Buôn Ma Thu t, m t pháo th Vi t C ng b th ng và b ộ ầ ị ộ ộ ủ ệ ộ ị ươ ịđ ch b t. Trên ng i anh có cu n nh t ký đi đ ng. Ngay hôm sau, ngày 6 tháng 3, hai ti u đoàn và m t đ i đ i thi t ị ắ ườ ố ậ ườ ể ộ ạ ộ ếgiáp quân đ i Sài Gòn đ n tăng c ng cho m t v trí n m cách th xã Buôn Ma Thu t 11 kilômét v phía tây b c và ộ ế ườ ộ ị ằ ị ộ ề ắngay l p t c b t đ u lùng s c xung quanh. Nh ng đ n v đang chu n b đ a đi m xu t phát t n công ph i rút lui đ ậ ứ ắ ầ ụ ữ ơ ị ẩ ị ị ể ấ ấ ả ểtránh đ ch phát hi n. Đ t o thu n l i b trí l c l ng bao vây, b ch huy m t tr n Tây Nguyên l nh cho s đoàn ị ệ ể ạ ậ ợ ố ự ượ ộ ỉ ặ ậ ệ ư320 ph i đánh chi m Ch Xé trên đ ng 14 t ngày 7 tháng 3 đ thu hút m t b ph n đ ch đóng trong th xã và gi i ả ế ư ườ ừ ể ộ ộ ậ ị ị ảt a vùng đang b càn quét. Ngày 7 tháng 3, đ ch b di t g n sau ba m i phút nh ng v n ti p t c càn quét. Sáng ỏ ị ị ị ệ ọ ươ ư ẫ ế ụngày 8 tháng 3, s đoàn 320 ti n vào qu n l Thu n M n và c t đ t hoàn toàn đ ng 14. Đ n g n tr a, quân đ i Sàiư ế ậ ỵ ầ ẫ ắ ứ ườ ế ầ ư ộ Gòn đang lu n qu n trong r ng v i rút ngay v th xã.ẩ ẩ ừ ộ ề ịTrong ngày 9, trong lúc phía b c s uy hi p đ i v i Pleiku ngày càng rõ nét, m t lo t các cu c hành quân đã làm ở ắ ự ế ố ớ ộ ạ ộxong vi c cô l p Buôn Ma Thu t. Ch trong m t đêm không có m t tr ng i v n v t nào, 12 trung đoàn b binh h p ệ ậ ộ ỉ ộ ộ ở ạ ụ ặ ộ ợđ ng binh ch ng đ u đã vào v trí. L c l ng xung kích đã áp sát ngo i vi trong khi đ i b ph n l c l ng c gi i đã ồ ủ ề ị ự ượ ạ ạ ộ ậ ự ượ ơ ớđ n sát các v trí đ c chu n b bên c nh các tr c ti n công. Trong r ng khá xa, nhi u n i đ n b n ch c cây s cácế ị ượ ẩ ị ạ ụ ế ừ ở ề ơ ế ố ụ ố xe tăng n máy ch l nh đ ng sau các cây to đãổ ờ ệ ằ  c a đ c b n ph n năm thân cây, đ i đ n gi G m i h đ che kín ư ượ ố ầ ợ ế ờ ớ ạ ểđ ng xu t kích c a xe tăng.ườ ấ ủVùng cao nguyên v n đã b cô l p v i ph n còn l i c a mi n Nam nay l i b c t làm đôi. T ng Ph m Văn Phú ch có ố ị ậ ớ ầ ạ ủ ề ạ ị ắ ướ ạ ỉm t ý nghĩ trong đ u, tr c h t và trên h t, là b o v Pleiku. Dù Phú có mu n thay đ i th b trí l c l ng cũng ộ ầ ướ ế ế ả ệ ố ổ ế ố ự ượkhông k p n a. B ch t ch n kh p các h ng, các đ n v c a ông ta r i vào m t m ng nh n b ng dây thép sẽ b xi t ị ữ ị ố ặ ắ ướ ơ ị ủ ơ ộ ạ ệ ằ ị ếch t không th ng ti c.ặ ươ ếTh t v y, t ng Văn Ti n Dũng sẽ l p l i trên quy mô l n h n cách đánh đ c ông áp d ng năm 1952 Phát Di m ậ ậ ướ ế ặ ạ ớ ơ ượ ụ ở ệvà quân lính c a ông g i là chi n thu t “hoa sen n ”. L c l ng xung kích xông th ng vào trung tâm thành ph và chủ ọ ế ậ ở ự ượ ẳ ố ỉ sau khi đánh chi m hai sân bay và đánh s p B t l nh s đoàn 23, quân c a ông m i t a r ng ra d n đánh chi m ế ậ ộ ư ệ ư ủ ớ ỏ ộ ầ ến t nh ng v trí còn l i c a đ ch.ố ữ ị ạ ủ ị2 gi sáng ngày 10 tháng 3, tr n đánh ác li t h n khi l c l ng đ c công ti n vào trung tâm thành ph t n công hai ờ ậ ệ ơ ự ượ ặ ế ố ấsân bay và m t s v trí khác, còn tr ng pháo và h a ti n nã vào ch huy s s đoàn 23. Gi a ti ng n c a b c phá, ộ ố ị ọ ỏ ễ ỉ ở ư ữ ế ổ ủ ộtr ng pháo và h a ti n, các xe b c thép ch b binh ti n vào trung tâm th xã. Ti p đó là các pháo c gi i t hành, cácọ ỏ ễ ọ ở ộ ế ị ế ơ ớ ự giàn h a ti n t các v trí t p k t, đi theo các h ng ti n công, m m ti n vào th xã. Pháo binh c gi i v t sông ỏ ễ ừ ị ậ ế ướ ế ầ ầ ế ị ơ ớ ượSrepok trên các c u phà đ c l p nhanh chóng. Xe tăng chà nát các v trí ngo i vi. T 7 gi 15 phút, hai ti u đoàn b ầ ượ ắ ị ạ ừ ờ ể ộbinh đi đ u đã ki m soát các ngã ba trong th xã. Khi bóng đêm buông xu ng, t i ngày 10 tháng 3, nh ng ng i t n ầ ể ị ố ố ữ ườ ấcông b t ch p 80 phi v c a không quân đ ch v n gi v ng các v trí trong trung tâm th xã, tr ch huy s s đoàn ấ ấ ụ ủ ị ẫ ữ ữ ị ị ừ ỉ ở ư23, t i đây m t s tàn quân rút v c th ti p t c ch ng c đ n hôm sau, lúc 8 gi 30 phút m i ch u buông súng. Vàoạ ộ ố ề ố ủ ế ụ ố ự ế ờ ớ ị lúc đó, trong toàn t nh Đ k L k, nh t ng Dũng vi t: “đ ch ch còn nh m t con r n không đ u”.ỉ ắ ắ ư ướ ế ị ỉ ư ộ ắ ầT i Sài Gòn, ng i ta b ng nhiên nh r i t trên mây xu ng, nh ng còn bán tín bán nghi tin r ng m t cu c ph n ạ ườ ỗ ư ơ ừ ố ư ằ ộ ộ ảkích có không quân tr l c sẽ nhanh chóng l p l i tình hình nh h i T t 1968.ợ ự ậ ạ ư ồ ếTuy nhiên, đ i v i nh ng ng i cách m ng, đây v n còn là m t n s đáng lo ng i: li u Mỹ có quay l i can thi p ố ớ ữ ườ ạ ẫ ộ ẩ ố ạ ệ ạ ệkhông? Trong khi các đ n v đang l n l t tiêu di t h t v trí này đ n căn c khác còn l i trong t nh Đ k L k thì ơ ị ầ ượ ệ ế ị ế ứ ạ ỉ ắ ắT ng hành dinh Hà N i ch t l c t ng m u tin c a các đài phát thanh, các hãng thông t n... Tin t c nh ng sân bay ổ ở ộ ắ ọ ừ ẩ ủ ấ ứ ữ

t i Thái Lan có ho t đ ng khác th ng, nh m t đám mây đen đã có lúc làm u ám b u tr i song l i tan đi r t nhanh. ạ ạ ộ ườ ư ộ ầ ờ ạ ấKhông l c Hoa Kỳ không có đ ng tĩnh gì.ự ộNgày 12 tháng 3, t ng Giáp g i đ n B Ch huy m t tr n Tây Nguyên nh n đ nh c a B Chính tr và Quân y Trung ướ ử ế ộ ỉ ặ ậ ậ ị ủ ộ ị ủ

ng: Đi u l c l ng bao vây Pleiku, khóa ch t m i con đ ng và phong t a sân bay, phán đoán đ ch có th sẽ rút ươ ề ự ượ ặ ọ ườ ỏ ị ểlui chi n l c kh i Tây Nguyên. Ti p t c ti n quân. Ch a c n đ a tin gì ngay v tr n Buôn Ma Thu t trên báo đài ế ượ ỏ ế ụ ế ư ầ ư ề ậ ộc a ta, c đ cho đ ch ba hoa r i sau chúng sẽ càng ch t đ ng.ủ ứ ể ị ồ ế ứĐi n t Hà N i vào gi a lúc đang di n ra cu c ph n kích c a Sài Gòn. M t đ i tr c thăng hùng h u đ quân xu ng ệ ừ ộ ữ ễ ộ ả ủ ộ ộ ự ậ ổ ốPh c An, phía tây Buôn Ma Thu t, t i đây pháo cao x c a l c l ng cách m ng đã ch s n. T ng lo t đ n r t ướ ộ ạ ạ ủ ự ượ ạ ờ ẵ ừ ạ ạ ấđanh, nã vào đ i hình quân c u vi n. Nh ng tên lính có may m n ti p đ t đ c thì không còn thì gi t p h p thành ộ ứ ệ ữ ắ ế ấ ượ ờ ậ ợđ n v .ơ ịChi n th ng đ n quá nhanh khi n m t s đ n v quân cách m ng không bi t khai thác. Quá nhi u cu c h p bàn cãi ế ắ ế ế ộ ố ơ ị ạ ế ề ộ ọdài dòng, Văn Ti n Dũng phàn nàn: “Có máy vô tuy n đi n mà không dùng, c lách cách kéo đ ng dây đi n tho i; cóế ế ệ ứ ườ ệ ạ xe l y đ c c a đ ch, có tù binh bi t lái xe cũng không dám dùng đ c đ ng b đ i mà v n c lẽo đẽo đi b . Đ ch ấ ượ ủ ị ế ể ơ ộ ộ ộ ẫ ứ ộ ịđang r i lo n, tan rã không nh đ ch đã có t ch c, chu n b s n phòng ng đ i ta, nh ng khi đánh v n đòi đ bài ố ạ ư ị ổ ứ ẩ ị ẵ ự ợ ư ẫ ủb n... V n đ v ra to quá, nhanh quá, th i c đ giành th ng l i m i xu t hi n ngày càng nhi u”. T t c nh ng ai ả ấ ề ỡ ờ ơ ể ắ ợ ớ ấ ệ ề ấ ả ữtr c đây l n ch n tránh né, thì nay cũng ph i nghiêm ch nh nghĩ l i. Khai thác tình hình thu n l i m t cách táo b o ướ ầ ầ ả ỉ ạ ậ ợ ộ ạlà ch th c p bách lúc này.ỉ ị ấNgày 13 tháng 3, Nguy n Văn Thi u m t l n n a còn ra l nh c th Buôn Ma Thu t, trong khi toàn b l c l ng ễ ệ ộ ầ ữ ệ ố ủ ộ ộ ự ượphòng thủ tháo ch y t g n 48 ti ng r i. Nh ng ngay t hôm sau, 14 thángạ ừ ầ ế ồ ư ừ  3, Thi u đã đ n Nha Trang h p v i ệ ế ọ ớt ng Ph m Văn Phú và toàn b b tham m u t i đây, bàn b c tay đôi, gi ng đi u đã xu ng n c. Toàn b l c l ngướ ạ ộ ộ ư ạ ạ ọ ệ ố ướ ộ ự ượ phòng th Tây Nguyên sẽ rút v . Cu c h p ch a k t thúc, sẽ không báo cho chính quy n t nh đ tránh h t ho ng. ủ ề ộ ọ ư ế ề ỉ ể ố ảRút b ng đ ng nào? Ch còn đ ng s 7 xu ng Tuy Hòa. Con đ ng này không b đ i ph ng c t đ t và t nhi u ằ ườ ỉ ườ ố ố ườ ị ố ươ ắ ứ ừ ềnăm nay g n nh không ai đi l i.ầ ư ạT ng Văn Ti n Dũng v n đang chăm chú h ng v b n đướ ế ẫ ướ ề ả ồ Buôn Ma Thu t thì ngày 16 tháng 3 t Hà N i, t ng ộ ừ ộ ướGiáp cho bi t B T l nh quân đoàn II c a Sài Gòn v a di t n v Nhaế ộ ư ệ ủ ừ ả ề  Trang. Thành công chi n thu t đang tr thành ế ậ ởm t th ng l i có tính chi n l c? M i c p m t đ u h ng v b n đ vùng Pleiku mà ng i ta báo tin m i gi sau ộ ắ ợ ế ượ ọ ặ ắ ề ướ ề ả ồ ườ ườ ờđó có m t đoàn xe kh i hành đi v h ng Phú B n. Chu n b ph n kích chăng? Hay là t ng rút lui? M t cu c th o ộ ở ề ướ ổ ẩ ị ả ổ ộ ộ ảlu n náo nhi t t i s ch huy m t tr n Tây Nguyên di n ra vào đêm 16 r ng 17 tháng 3. Đ ch đang h t ho ng rút lui ậ ệ ạ ở ỉ ặ ậ ễ ạ ị ố ảchăng? Nh ng ý ki n trái chi u nhau kéo dài cho đ n 21 gi thì tin đ ch rút ch y toàn b kh i Tây Nguyên đã đ c ữ ế ề ế ờ ị ạ ộ ỏ ượxác nh n. Đ ch cho n kho đ n, nhi u đám cháy bùng lên trong th xã và đoàn xe v a lăn bánh đi vào đ ng 7 theo ậ ị ổ ạ ề ị ừ ườh ng đ ng b ng. L n đ u tiên trong 30 năm chi n tranh, c m t quân đoàn tháo ch y. D i ánh sáng c a nh ng ướ ồ ằ ầ ầ ế ả ộ ạ ướ ủ ữchi c đèn pin b túi, b tham m u xem xét kỹ l ng t m b n đ đ phát hi n các ch nút c chai nh m b trí ph c ế ỏ ộ ư ưỡ ấ ả ồ ể ệ ỗ ổ ằ ố ụkích đ c thu n l i, đ t k t qu t i đa. Văn Ti n Dũng không nói gì thêm n a. Sao l i có th th đ c nh ? Không lẽ ượ ậ ợ ạ ế ả ố ế ữ ạ ể ế ượ ỉđ ch rút ch y theo m t con đ ng đã b b quên không thăm dò và b o v ? Tuy nhiên, anh em đã kiên trì kh ng đ nhị ạ ộ ườ ị ỏ ả ệ ẳ ị r ng con đ ng này t lâu l m không có c u phà gì h t. T ng Dũng, nguyên t l nh s đoàn 320, t tay nh c máy ằ ườ ừ ắ ầ ế ướ ư ệ ư ự ấđi n tho i. Ông l nh cho s đoàn ph i xu t quân ngay trong đêm.ệ ạ ệ ư ả ấSáng s m ngày 17, các đ n v mũi nh n c a s đoàn đã khóa ch t đ ng 7 phía đông Phú B n, t o ra m t nút c ớ ơ ị ọ ủ ư ặ ườ ở ổ ạ ộ ổchai kh ng l kéo dài hàng kilômét đ n t n phía tây th xã Phú B n hoàn toàn ách t c. Trong đoàn quân b ch n l i, ổ ồ ế ậ ị ổ ắ ị ặ ạkhông khí tán lo n. Nhìn th y các sĩ quan trong b ch huy v i vã lên máy bay tháo ch y, các gia đình h t ho ng rút ạ ấ ộ ỉ ộ ạ ố ảlui v i quân đ i nh ng h đã làm v ng chân cu c hành quân. Trên đ ng ph nh h p trong th xã Phú B n, xe t i ớ ộ ư ọ ướ ộ ườ ố ỏ ẹ ị ổ ảđ ch t c đ ng đi, làm giao thông tê li t. L n x n kh p m i n i, xô đ y, ch i b i, đánh đ m và b n nhau n a. ỗ ậ ả ườ ệ ộ ộ ắ ọ ơ ẩ ử ớ ấ ắ ữNh ng l i than vãn rên r và c p bóc đã x y ra. Đ c b đ i đ a ph ng giúp đ , s đoàn 320 chuy n sang hành ữ ờ ỉ ướ ả ượ ộ ộ ị ươ ỡ ư ểđ ng t sáng ngày 17. Và 48 gi sau, toàn b quân đoàn II c a Sài Gòn b xóa s . Núi r ng lúc nhúc nh ng k ch y ộ ừ ờ ộ ủ ị ổ ừ ữ ẻ ạtr n. Sau c n s c ban đ u là s kinh hoàng chi m lĩnh t t c các c p t c p s đoàn đ n b ch huy t i cao. N n ố ơ ố ầ ự ế ấ ả ấ ừ ấ ư ế ộ ỉ ố ềt ng chi n l c c a mi n Nam s p đ .ả ế ượ ủ ề ụ ổTrên t t c các m t tr n, t ngày 10 tháng 3 đ n nay, cu c ti n công v i m t quy mô không ng nh m ch c th ng ấ ả ặ ậ ừ ế ộ ế ớ ộ ờ ằ ọ ủphòng tuy n đ ch di n ra kh p n i. Th b trí l c l ng quân đ i Sài Gòn v v n và co l i v i nh p đ ch a t ng có ế ị ễ ắ ơ ế ố ự ượ ộ ỡ ụ ạ ớ ị ộ ư ừ

mi n Trung cũng nh c c nam c a mi n Nam, n i phong trào du kích lan nhanh nh v t d u loang. Ch c n chút ở ề ư ở ự ủ ề ơ ư ế ầ ỉ ầc g ng n a là mi n Nam sẽ th t th hoàn toàn. Ngày 18, đèo H i Vân gi a Hu và Đà N ng b phong t a. Ngày hôm ố ắ ữ ề ấ ủ ả ữ ế ẵ ị ỏsau, Hu b các đ n v v a v t vĩ tuy nế ị ơ ị ừ ượ ế  17 t n công b ng m t cú đi ng ng i. Hai ngày sau, quân phòng th c đô ấ ằ ộ ế ườ ủ ốHu , hoàn toàn b bao vây ch y ng c ra c a bi n Thu n An, n i t ng ch ng ki n cu c đ b c a t ng De Courcy ế ị ạ ượ ử ể ậ ơ ừ ứ ế ộ ổ ộ ủ ước a Pháp 90 năm tr c. B l a g t ra bi n sẽ có tàu Mỹ đón, s đoàn 1 d n l i trên bãi bi n Thu n An, ch m t s ủ ướ ị ừ ạ ể ư ồ ứ ạ ể ậ ỉ ộ ốchen chúc xô đ y nhau k p nh y xu ng xà lan, xu ng, còn đ i b ph n tan rã b ch y tán lo n ho c đ u hàng. S ẩ ị ả ố ồ ạ ộ ậ ỏ ạ ạ ặ ầ ưđoàn 1 coi nh b xóa s , Hu đ c gi i phóng ngày 25 tháng 3.ư ị ổ ế ượ ả

khu V, t Bình Đ nh đ n Qu ng Ngãi, d i s c ép c a b đ i đ a ph ng do Chu Huy Mân và Võ Chí Công ch huy, Ở ừ ị ế ả ướ ứ ủ ộ ộ ị ươ ỉtoàn b h th ng bình đ nh tan ra t ng m nh. Đà N ng nh m t m ng da khô m i lúc m t co l i trong khi các đ n vộ ệ ố ị ừ ả ẵ ư ộ ả ỗ ộ ạ ơ ị tan rã d n v thành ph cùng v i gia đình binh sĩ càng làm không khí ho ng lo n tăng lên.ồ ề ố ớ ả ạT chi u ngày 11 tháng 3, T ng Bí th Lê Du n đã h i m t s cán b c quan B T ng tham m u: “Các đ ng chí hãy ừ ề ổ ư ẩ ỏ ộ ố ộ ơ ộ ổ ư ồsuy nghĩ xem tr n Buôn Ma Thu t có ph i là tr n m đ u cu c T ng ti n công l n c a ta không?”ậ ộ ả ậ ở ầ ộ ổ ế ớ ủT i ngày 18 tháng 3, câu tr l i ngày càng rõ. Ngày 20 tháng 3, B Chính tr chính th c n m b t b c ngo t c a ố ả ờ ộ ị ứ ắ ắ ướ ặ ủchi n cu c, đi n cho m t tr n phía nam th c hi n k ho ch gi i phóng Sài Gòn s m h n d ki n. M t tu n sau, Lê ế ộ ệ ặ ậ ự ệ ế ạ ả ớ ơ ự ế ộ ầĐ c Th đáp máy bay đi Đ ng H i, tri u t p t i B ch huy m t tr n Tây Nguyên t t c nh ng ng i ph trách ch ứ ọ ồ ớ ệ ậ ạ ộ ỉ ặ ậ ấ ả ữ ườ ụ ủch t các quân khu phía nam: Ph m Hùng, Tr n Văn Trà thay m t Nam B , Chu Huy Mân, Võ Chí Công thay m t Liên ố ạ ầ ặ ộ ặkhu V đ th o lu n và thông qua k ho ch m i.ể ả ậ ế ạ ớTh ng l i d n d p. Ngày 21 tháng 3, căn c Tu n D ng th t th càng làm tăng áp l c đ i v i Đà N ng. Ngay hôm ắ ợ ồ ậ ứ ầ ưỡ ấ ủ ự ố ớ ẵsau t ng Giáp nh n đ nh đ i ph ng ph i tính đ n vi c di t n kh i Đà N ng. Hai ngày sau, căn c kh ng l Chu Laiướ ậ ị ố ươ ả ế ệ ả ỏ ẵ ứ ổ ồ phía nam thành ph b tiêu di t càng làm cho Đà N ng b cô l p. Ngày 25, Hà N i đi n cho t ng Lê Tr ng T n cùng ố ị ệ ẵ ị ậ ộ ệ ướ ọ ấv i Chu Huy Mân thành l p B T l nh M t tr n Qu ng Đà. Dân s thành ph tăng g p đôi vì binh lính ch y tr n cácớ ậ ộ ư ệ ặ ậ ả ố ố ấ ạ ố n i d n v và dân di t n. L n x n nh t là sân bay Đà N ng, di n ra c nh ch y lo n, t ng tá, sĩ quan binh lính, dânơ ồ ề ả ộ ộ ấ ở ẵ ễ ả ạ ạ ướ th ng chen nhau ki m ch b ng m i giá trên máy bay Boeing 727 hay tàu, xu ng, xà lan ra tàu h i quân đang ch ườ ế ỗ ằ ọ ồ ả ờngoài kh i.ơB đ u đ c b i nh ng lu n đi u tuyên truy n c a chính h , l i thêm tình c nh “m nh ai n y ch y” làm tr m tr ng ị ầ ộ ở ữ ậ ệ ề ủ ọ ạ ả ạ ấ ạ ầ ọh n, toàn b mi n Nam Vi t Nam made in USA b c t c t h t chi này đ n chi khác nh đang lên c n s t điên cu ng, ơ ộ ề ệ ị ắ ụ ế ế ư ơ ố ồb ng nhiên n i h t lên m t cái ch ng khí c a ch đ .ỗ ổ ế ặ ướ ủ ế ộ

m t tr n B.2 (mi n Nam Trung B và Nam B ), Tr n Văn Trà v a nh n thêm xe b c thép, đã tung s đoàn 7 Ở ặ ậ ề ộ ộ ầ ừ ậ ọ ưchi m lĩnh đ ng 20 ti n v Lâm Đ ng và B o L c. Hai n i này b đánh chi m nhanh g n h u nh không ph i giao ế ườ ế ề ồ ả ộ ơ ị ế ọ ầ ư ảchi n.ếToàn b quân đ i v a chi n th ng cao nguyên nay đ c giao thêm nhi u nhi m v m i. B đ i đ a ph ng đ c ộ ộ ừ ế ắ ở ượ ề ệ ụ ớ ộ ộ ị ươ ượl nh đánh chi m các đ n l trong khu v c, Văn Ti n Dũng đi u đ ng ngay s đoàn 368 theo các đ ng 19, 7 và 21 ệ ế ồ ẻ ự ế ề ộ ư ườti n v Bình Đ nh, s đoàn 320 theo đ ng 7 và 21 ti n v Phú Yên và Nha Trang. T i Nha Trang, c nh h n lo n ế ề ị ư ườ ế ề ạ ả ỗ ạdi n ra r t đáng s , lính th y đánh b c p phá, gây u đ đ n m c hãm hi p c v con c a lính các đ n v khác. ễ ấ ợ ủ ộ ướ ẩ ả ế ứ ế ả ợ ủ ơ ịDân chúng b c x c quá ph i c ng i đ n g p quân cách m ng yêu c u đ n ngay đ gi i phóng h . Các đ n v mũi ứ ứ ả ử ườ ế ặ ạ ầ ế ể ả ọ ơ ịnh n ti n vào thành ph còn th y c m canh còn nóng c a t ng Ph m Văn Phú ch a k p ăn, ph i ch y v i v Phan ọ ế ố ấ ơ ủ ướ ạ ư ị ả ạ ộ ềThi t. Trung đoàn 198 đ c công, sau khi gi i phóng Đà L t, đ c l nh ti n ngay v Phan Rang. Nguy n Văn Thi u ế ặ ả ạ ượ ệ ế ề ễ ệph i th a nh n th t b iả ừ ậ ấ ạ  m i này b ng cách sáp nh p hai t nh cu i cùng còn ki m soát đ c mi n Trung (nh ng ớ ằ ậ ỉ ố ể ượ ở ề ưđ c bao lâu?) v i Sài Gòn đ l p phòng tuy n phòng th vòng ngoài cho Sài Gòn.ượ ớ ể ậ ế ủTình hình di n ra quá nhanh khi n Lê Đ c Th trên đ ng điễ ế ứ ọ ườ  đã ph i đi u ch nh nhi u l n k ho ch c a mình đ ả ề ỉ ề ầ ế ạ ủ ểđ y nhanhẩ  cu c ti n quân “th n t c” h n n a, nh t thi t ph i gi i phóng Sài Gòn trong vòng hai tháng. Cu i tháng 5,ộ ế ầ ố ơ ữ ấ ế ả ả ố gió mùa b t đ u th i, báo hi u mùa m a p đ n sẽ là tr ng i l n cho quân cách m ng, v n ch y u đ c ti p t ắ ầ ổ ệ ư ậ ế ở ạ ớ ạ ố ủ ế ượ ế ếb ng nh ng con đ ng đ t mà nh ng c n m a đ u mùa ch ng m y ch c sẽ khi n chúng bi n thành l y l i n c vàằ ữ ườ ấ ữ ơ ư ầ ẳ ấ ố ế ế ầ ộ ướ bùn không th đi l i đ c.ể ạ ượNgày 31 tháng 3, Lê Du n đi n vào ch th hoãn cu c h p d ki n Tây Nguyên. M i ng i sẽ h p t i Nam B , n i ẩ ệ ỉ ị ộ ọ ự ế ở ọ ườ ọ ạ ộ ơB ch huy c a t ng Dũng sẽ nhanh chóng thành l p. Tr c m t, đi u ch y u là tranh th th i c thu n l i, thay ộ ỉ ủ ướ ậ ướ ắ ề ủ ế ủ ờ ơ ậ ợđ i biên ch các đ n v , thành l p ngay các binh đoàn c đ ng h p đ ng binh ch ng m nh c p quân đoàn và sẽ t p ổ ế ơ ị ậ ơ ộ ợ ồ ủ ạ ấ ậtrung các h ng đánh vào Sài Gòn. Có c n g i ba s đoàn đang ti n v Cam Ranh và Nha Trang không? Theo đ ngh ướ ầ ọ ư ế ề ề ịc a t ng Dũng, nh ng đ n v đó tr c khi r i kh i Tây Nguyên đ ch n ch nh l i biên ch , nay v n ti p t c ti n ủ ướ ữ ơ ị ướ ờ ỏ ể ấ ỉ ạ ế ẫ ế ụ ếquân xu ng mi n đ ng b ng mi n Trung đ ti n vào Nam B b ng nhi u ng .ố ề ồ ằ ề ể ế ộ ằ ề ảTham m u tr ng h i quân Mỹ, t ng Weyand đ n Sài Gòn cu i tháng 3, đánh giá Vi t C ng ch có th đi u đ ng ư ưở ả ướ ế ố ệ ộ ỉ ể ề ộm t quân đoàn vào mi n Nam và trong tr ng h p thu n l i nh t cũng ph i m t hai tháng m i vào đ n Nam B .ộ ề ườ ợ ậ ợ ấ ả ấ ớ ế ộTh c t , trong vòng ba tu n s quân tham gia gi i phóng tăng g p b n l n so v i c tính c a Weyand. Ngày 25 ự ế ầ ố ả ấ ố ầ ớ ướ ủtháng 3, quân đoàn 1 đang đ p đê sông H ng Ninh Bình đ c l nh đi g p vào mi n Nam qua Pleiku và Phú B n. ắ ồ ở ượ ệ ấ ề ổTrong th i gian t hai đ n ba tu n, các đ n v quân đoàn 1 đã v t 1.900 kilômét vào v trí qui đ nh. Ngày 14 tháng ờ ừ ế ầ ơ ị ượ ị ị4, toàn b quân đã t p k t đ y đ . Quân đoàn 2 l y t các đ n v chi n th ng Hu , Đà N ng theo đ ng ven bi n ộ ậ ế ầ ủ ấ ừ ơ ị ế ắ ở ế ẵ ườ ểti n vào Nam B . Sau 18 ngày hành quân v t 900 kilômét, qua nhi u đo n sông su i, không có c u vì ph n l n c u ế ộ ượ ề ạ ố ầ ầ ớ ầđã b đánh s p khi đ ch rút ch y, quân đoàn 2 cũng đã vào t i Bà R a và Biên Hòa.ị ậ ị ạ ớ ịCánh quân th 4 đi theo s n phía tây c a dãy Tr ng S n ti n v Tây Ninh, B n Cát, Lai Khê và Xuân L c sau khi ứ ườ ủ ườ ơ ế ề ế ộngo t sang phía đông đ gi i phóng Di Linh.ặ ể ả

Trên cao nguyên, t ng Phùng Th Tài, ng i đ c phân công ki m tra đôn đ c vi c chi vi n mà các chi n sĩ g i vui ướ ế ườ ượ ể ố ệ ệ ế ọlà “ông th n t c”, “ông đ c hành quân” đã đ m b o phân b và v n chuy n toàn b hàng hóa và khí tài b ng đ ng ầ ố ố ả ả ổ ậ ể ộ ằ ườmòn trên núi.Ngày 2 tháng 4, t ng Văn Ti n Dũng chuy n s ch huy ti n ph ng vào Nam B . Trên đ ng đi t i L c Ninh ch ướ ế ể ở ỉ ề ươ ộ ườ ớ ộ ỉm t g n m t ngày, ông đau xót nh l i nh ng cu c hành quân tìm và di t c a Mỹ tr c đây đã bi n vùng này thành ấ ầ ộ ớ ạ ữ ộ ệ ủ ướ ếm t đ a ng c. Ngày hôm sau, ông g p l i Ph m Hùng tây L c Ninh t i B ch huy quân s Mi n (B.2), trong m t ộ ị ụ ặ ạ ạ ở ộ ạ ộ ỉ ự ề ộcăn nhà tre l p lá m i đ c d ng v i đ đón nh ng ng i ch m i. Ng i ta đã d ng c l u b t d i các g c cây to ợ ớ ượ ự ộ ể ữ ườ ủ ớ ườ ự ả ề ạ ướ ốm i k p th i gian b trí ch làm vi c, ăn ng cho B ch huy m t tr n. Các xe thông tin th ng ho t đ ng vào ban ớ ị ờ ố ỗ ệ ủ ộ ỉ ặ ậ ườ ạ ộđêm nh ng đã kho ng cách thích h p đ tránh các con m t xoi mói b ng đi n t c a không quân đ i ph ng. Các ư ở ả ợ ể ắ ằ ệ ử ủ ố ươchi nế  sĩ liên l c đ u dùng xe g n máy Honda - m t ph ng ti n giao thông đ c đáo c a m t tr n Nam B - đi l i ạ ề ắ ộ ươ ệ ộ ủ ặ ậ ộ ạsu t đêm nh m c c i đ truy n đ t m nh l nh, t p h p báo cáo. Đêm sau, Tr n Văn Trà cũng có m t. Toàn b đ i ố ư ắ ử ể ề ạ ệ ệ ậ ợ ầ ặ ộ ộngũ m i g m c B c, Trung, Nam đã t p h p v đây trên m nh đ t Nam B . Cũng có ng i đã bám tr đây khá lâu ớ ồ ả ắ ậ ợ ề ả ấ ộ ườ ụ ởnh Nguy n Văn Linh. Hôm sau, cu c h p b t đ u đ xem xét l i toàn b công vi c chu n b , trong không khí tho i ư ễ ộ ọ ắ ầ ể ạ ộ ệ ẩ ị ảmái. Nhà “ngo i giao” Lê Đ c Th , ng i dong d ng cao, m c áo s mi màu xanh da tr i, qu n kaki, đ u đ i mũ c ngạ ứ ọ ườ ỏ ặ ơ ờ ầ ầ ộ ứ b đ i, vai đeo chi c xà c t to b ng da màu đen, đ n b ng xe g n máy vào cu i bu i chi u, nét m t r ng r . Ph m ộ ộ ế ộ ằ ế ằ ắ ố ổ ề ặ ạ ỡ ạHùng h i v tình hình đ n d c chu n b đ n đâu. Đinh Đ c Thi n k t thúc b n báo cáo b ng câu: “Đ n đ b n đ ỏ ề ạ ượ ẩ ị ế ứ ệ ế ả ằ ạ ủ ắ ểnó s đ n ba đ i”.ợ ế ờM i l n bàn đ n t ng th c n thi t chu n b cho chi n d ch, có cái đã g n đ , có cái còn thi u nhi u, thì Ph m Hùngỗ ầ ế ừ ứ ầ ế ẩ ị ế ị ầ ủ ế ề ạ l i ch th bi n pháp kh c ph c, th nh tho ng l i nh c câu nói c a Đinh Đ c Thi n: làm sao cho có, cho đ và cho ạ ỉ ị ệ ắ ụ ỉ ả ạ ắ ủ ứ ệ ủnhanh “đ đánh cho nó s đ n ba đ i” khi n m i ng i trong cu c h p c i r lên. K t thúc cu c h p là vi c thành ể ợ ế ờ ế ọ ườ ộ ọ ườ ộ ế ộ ọ ệl p B ch huy chi n d ch H Chí Minh gi i phóng Sài Gòn: Văn Ti n Dũng là T l nh chi n d ch, Ph m Hùng Chính ậ ộ ỉ ế ị ồ ả ế ư ệ ế ị ạ

y, Tr n Văn Trà, Lê Đ c Anh, Đinh Đ c Thi n và Bùi Phùng là Phó T l nh.ủ ầ ứ ứ ệ ư ệL n đ u tiên đ t chân lên đ t Nam B , nên cũng nh nhi u cán b khác, t ng Dũng quan tâm đ u tiên làm sao có ầ ầ ặ ấ ộ ư ề ộ ướ ầđ c các b n đ quân đ n trú Buôn Ma Thu t và nh t là kho b n đ thu c Nha đ a d Đà L t. Nhi u b n đ c ượ ả ồ ồ ở ộ ấ ở ả ồ ộ ị ư ạ ề ả ượin g p Hà N i đã đ c chuy n vào b ng máy bay. T khi r i kh i Tây Nguyên, v n đ đ a hình Sài Gòn luôn hi n ấ ở ộ ượ ể ằ ừ ờ ỏ ấ ề ị ệlên trong đ u óc ông và ông th ng h i các đ ng chí c a mình đ in d n vào trí nh vùng đ t và tên c a các viên ch ầ ườ ỏ ồ ủ ể ầ ớ ấ ủ ỉhuy đ ch mà ông sẽ đ i m t. Con sông này sâu bao nhiêu, chính xác v trí nào? S đoàn 25 ng y do tên t ng nào ị ố ặ ở ị ư ụ ướch huy?... “Sau kho ng 15 ngày “nghe nhi u, nhìn nhi u và sau nhi u ngày “dán m t” vào các t m b n đ Sài Gòn - ỉ ả ề ề ề ắ ấ ả ồGia Đ nh, trong đó có c nh ng t m in đ bán cho kháchị ả ữ ấ ể  du l ch, chúng tôi đã thu c đ c tên nhi u đ ng ph , tên ị ộ ượ ề ườ ốcác c u, các khu nhà nhi u t ng, kho tàng, b n c ng, tuy ch a bi t đ c c nh trí, màu s c, đ ng nét, ki n trúc c ầ ề ầ ế ả ư ế ượ ả ắ ườ ế ụth , nh ng l i nh đ c c ly, chi u r ng, di n tích, v.v... c a nh ng n i đó. Chúng tôi đã có th nói chuy n và làm ể ư ạ ớ ượ ự ề ộ ệ ủ ữ ơ ể ệvi c v i nhau v tình hình Sài Gòn mà không ph i tr i b n đ nh lúc m i đ n B.2 n a”, t ng Dũng vi t.ệ ớ ề ả ả ả ồ ư ớ ế ữ ướ ếNguy n Văn Linh và các c s đ ng thành ph Sài Gòn đã chi n đ u t i ch t ba m i năm nay, trong nh ng ngày ễ ơ ở ả ố ế ấ ạ ỗ ừ ươ ữnày là m t y u t then ch t. L c l ng chi n đ u anh hùng đó m c dù đã ch u nhi u t n th t đau th ng vì bàn tay ộ ế ố ố ự ượ ế ấ ặ ị ề ổ ấ ươkh ng b c a b n ác ôn trong k ho ch Ph ng Hoàng, v n là m t l c l ng quan tr ng, t o đi u ki n thu n l i ủ ố ủ ọ ế ạ ượ ẫ ộ ự ượ ọ ạ ề ệ ậ ợcho vi c đ a vào nh ng binh đoàn c gi i th c sâu c a ch l c vào Sài Gòn. Trong các khu ph sang tr ng và khu ệ ư ữ ơ ớ ọ ủ ủ ự ố ọtrung tâm dân c c a n i thành, c s còn nh y u n u không nói là c c nh , nh ng ngo i ô, nh t là Hóc Môn thì ư ủ ộ ơ ở ỏ ế ế ự ỏ ư ở ạ ấl i r t m nh. M t m ng l i 60 c s đ ng và ba trăm dânạ ấ ạ ộ ạ ướ ơ ở ả  quân vũ trang đã ti n hành xây d ng c s ng m trong ế ự ơ ở ầthành ph . B n ti u đoàn và nhi u đ i bi t đ ng đã bám ch c vào dân chúng vùng ven đô. Nh có h , các đ n v ố ố ể ề ộ ệ ộ ắ ở ờ ọ ơ ịđ c công m i có th đ t nh p không m y khó khăn đ n g n các đi m xung y u d n vào n i thành và cho phép đánhặ ớ ể ộ ậ ấ ế ầ ể ế ẫ ộ t a ra nh bông sen n .ỏ ư ởNg c l i v i Buôn Ma Thu t, n i vùng ngo i vi ch do l c l ng đ a ph ng ít ngoan c h n c a đ ch phòng gi , ượ ạ ớ ộ ơ ạ ỉ ự ượ ị ươ ố ơ ủ ị ữvùng ven Sài Gòn l i là đi m m nh trong th b trí l c l ng phòng th c a đ ch b o v trung tâm th c t là r ng. ạ ể ạ ế ố ự ượ ủ ủ ị ả ệ ự ế ỗNh ng đ n v s ng s nh t đ u đ c b trí trên các đ ng vành đai cách xa trung tâm t 30 đ n 50 kilômét. H n ữ ơ ị ừ ỏ ấ ề ượ ố ườ ừ ế ơn a, t t c đ u đang tri n khai và trong hoàn c nh này không còn y u t b t ng n a. N u ch dùng m t mũi th c ữ ấ ả ề ể ả ế ố ấ ờ ữ ế ỉ ộ ọsâu, làm sao c n đ c l c l ng đ ch t vành đai rút v trung tâm và giao chi n ngay trên đ ng ph ?ả ượ ự ượ ị ừ ề ế ườ ốCon đ ng tr ng chinh v n d m c a Vi t Nam sẽ k t thúc b ng m t chi n d ch ki u Pétrograd mà có lẽ Lênin l n ườ ườ ạ ặ ủ ệ ế ằ ộ ế ị ể ẫTrotski cũng không ch i b . Ph i tránh các cu c giao chi n đ ng ph đ gi m thi u máu ch y, tránh thi t h i cho ố ỏ ả ộ ế ườ ố ể ả ể ả ệ ạnhân dân thành phố mà ph n l n là n n nhân c a ch đ do Mỹ l p nên và ch u nh h ng n ng n c a Mỹ, đó là ầ ớ ạ ủ ế ộ ậ ị ả ưở ặ ề ủnh ng ph ng châm ch đ o chi n d ch, t ng Dũng vi t: “Chúng tôi mu n m m t l i thoát cho đông đ o binh sĩ ữ ươ ỉ ạ ế ị ướ ế ố ở ộ ố ảvà không mu n ph i đ nhi u máu”.ố ả ổ ềB ng cách cô l p các v trí và ch c th ng phòng tuy n đã b rò nhi u ch c a đ ch, các cánh quân sẽ chia nhau đ ng ằ ậ ị ọ ủ ế ị ề ỗ ủ ị ồth i ti n công vào năm m c tiêu then ch t: B t ng tham m u, Dinh Đ c l p, Bi t khu th đô, T ng nha c nh sát và ờ ế ụ ố ộ ổ ư ộ ậ ệ ủ ổ ảsân bay Tân S n Nh t.ơ ấ

Sau khi Phan Rang th t th , Xuân L c tr thành v trí tr ng y u trong h th ng phòng th Sài Gòn, cánh c a thép cheấ ủ ộ ở ị ọ ế ệ ố ủ ử ch con đ ng đi vào Sài Gòn.ở ườT ngày 9 tháng 4, quân đoàn 4 (g m s đoàn 7, s đoàn 341 và s đoàn 6) đ c b đ i quân khu 7 tr l c đã ti n ừ ồ ư ư ư ượ ộ ộ ợ ự ếcông làm nhi u đ t nh ng v n ch a d t đi m đ c. Đ ch kháng c r t quy t li t. Nguy n Văn Thi u ch i con bài ề ợ ư ẫ ư ứ ể ượ ị ự ấ ế ệ ễ ệ ơcu i cùng đã đ a s đoàn 18 phòng gi Xuân L c và đ c tăng c ng b ng l đoàn dù s 1 cùng t t c các đ n v ố ư ư ữ ộ ượ ườ ằ ữ ố ấ ả ơ ịs n có. L c l ng không quân còn l i t i Biên Hòa và Tân S n Nh t sẽ y m tr t i đa đ phòng th Xuân L c. Sau ẵ ự ượ ạ ạ ơ ấ ể ợ ố ể ủ ộnhi u đ t t n công, quân cách m ng ti n vào trung tâm th xã thì v p ph i s c kháng c c a t ng Lê Minh Đ o. ề ợ ấ ạ ế ị ấ ả ứ ự ủ ướ ảL c l ng ti n công ph i thêm c s đ n pháo đ mong d t đi m. Th y cu c ti n công Xuân L c không thành công, ự ượ ế ả ơ ố ạ ể ứ ể ấ ộ ế ộB ch huy chi n d ch đã c t ng Tr n Văn Trà đ n xem xét tình hình và quy t đ nh thay đ i h ng ti n công. ộ ỉ ế ị ử ướ ầ ế ế ị ổ ướ ếT ng Dũng vi t: “Khi đ ch đã d n quân vào đ c c u th xã Xuân L c thì ta không c n t p trung l c l ng ti p t c ướ ế ị ồ ể ố ứ ị ộ ầ ậ ự ượ ế ụđánh th ng vào đ y n a, mà chuy n l c l ng đánh các đ n v đ ch đ n ph n kích đ ng chân ch a v ng vòng ẳ ấ ữ ể ự ượ ơ ị ị ế ả ứ ư ữ ởngoài đang thi u công s , và thi u s hi p đ ng ch t chẽ v i nhau”. M t mũi ti n công h ng v qu c l 1 c t đ t ế ự ế ự ệ ồ ặ ớ ộ ế ướ ề ố ộ ắ ứcon đ ng n i Sài Gòn v i Xuân L c. Sau khi gi i phóng Phan Thi t, ngày 19, các b ph n đi đ u c a cánh quân phía ườ ố ớ ộ ả ế ộ ậ ầ ủđông hôm sau đã đ n c a ngõ th xã Xuân L c. Đêm sau n a, toàn b l c l ng phòng th Xuân L c ph i rút ch y ế ử ị ộ ữ ộ ự ượ ủ ộ ả ạtheo đ ng s 2 v Bà R a đ ra b bi n. D c đ ng b ch n đánh, chúng ph i b l iườ ố ề ị ể ờ ể ọ ườ ị ặ ả ỏ ạ  nhi u quân trang, quân d ng ề ụch y thoát thân. Cánh c a phía đông Sài Gòn đã m , quân đoàn 1 và quân đoàn 2 ti p t c ti n quân theo đ ng ven ạ ử ở ế ụ ế ườbi n, theo sau có s đoàn 3 c a Liên khu V và l đoàn 52 t Quy Nh n hành quân b ng xe buýt nhãn hi u Pullman ể ư ủ ữ ừ ơ ằ ệm i thu đ c.ớ ượPhnompenh th t th ngày 17 đã không thuy t ph c đ c Qu c h i Mỹ thông qua kho n vi n tr b sung 722 tri u ấ ủ ế ụ ượ ố ộ ả ệ ợ ổ ệđôla mà Nguy n Văn Thi u kêu gào m t i. T ngày 20, s quán quá d th a nhân viên (2.000 ng i) c a Mỹ t i Sài ễ ệ ỏ ỏ ừ ứ ư ừ ườ ủ ạGòn b t đ u đ t h t gi y t , trong khi hai tàu ch tr c thăng c a H m đ i 7 là Okinawa và Hancock và tàu sân bay ắ ầ ố ế ấ ờ ở ự ủ ạ ộMidway đã đ n c a sông Sài Gòn, h i quân v i tàu sân bay Enterprise và Coral Sea đã đ u s n đây đ y m tr m t ế ử ộ ớ ậ ẵ ở ể ể ợ ộk ho ch v n chuy n kh ng l b ng máy bay lên th ng đ gi i vây cho nh ng ng i Mỹ “th m l ng” b k t trong ế ạ ậ ể ổ ồ ằ ẳ ể ả ữ ườ ầ ặ ị ẹthành ph . Nh ng con chim ng kh ng l có ti ng đ ng c đinh tai nh c óc liên t c bay đ n, bay đi đ b c b ng h t ố ữ ư ổ ồ ế ộ ơ ứ ụ ế ể ố ằ ếnh ng ng i Mỹ đang đ ng ch trên 13 nóc nhà đ c Mỹ ch n làm sân đ máy bay.ữ ườ ứ ờ ượ ọ ỗB Washington b r i, v p ph i nh ng l i ch trích ngày càng gay g t c a nh ng ng i thân c n, Nguy n Văn Thi u ị ỏ ơ ấ ả ữ ờ ỉ ắ ủ ữ ườ ậ ễ ệph i náu mình su t ngày 20 trong căn h m cá nhân d i t ng h m trong Dinh T ng th ng đ hôm sau, ngày 21 ả ố ầ ướ ầ ầ ổ ố ểtháng 4 chuy n giao quy n hành cho ông b n già Tr n Văn H ng, ông này ch tr ng ti p t c chính sách nh cũ ể ề ạ ầ ươ ủ ươ ế ụ ưtrong khi ch đ i m t đi u th n di u. M t s ng i c c đoan c lên dây cót tinh th n ngày càng sa sút b ng cách ờ ợ ộ ề ầ ệ ộ ố ườ ự ố ầ ằkhoe khoang hi u l c c a lo i bom CBS, theo h ch riêng m t qu có th xóa s m t s đoàn đ i ph ng. M t s ệ ự ủ ạ ọ ỉ ộ ả ể ổ ộ ư ố ươ ộ ống i khác ch tr ng rút v đ ng b ng sông C u Long đ c th chung quanh C n Th và sân bay thành ph . ườ ủ ươ ề ồ ằ ử ể ố ủ ầ ơ ốNh ng không ai còn tin n a. T t c nh ng cu c đ u đá gay g t gi a các phe phái ganh đua nhau, m ng vào m t nhauư ữ ấ ả ữ ộ ấ ắ ữ ắ ặ đ quy trách nhi m v nh ng th t b i v a qua. Vi c các t ng lĩnh và sĩ quan cao c p b nhi m s v nhà chu n b ể ệ ề ữ ấ ạ ừ ệ ướ ấ ỏ ệ ở ề ẩ ịhành lý đ ra H m đ i 7 đã k t thúc quá trình s p đ c a nh ng nhà c m quy n Sài Gòn. T i Phan Thi t, nh ng ể ạ ộ ế ụ ổ ủ ữ ầ ề ạ ế ững i lính b b r i đã b i tung m m c a gia đình Nguy n Văn Thi u bi u th thái đ ph n n điên cu ng, b t l c.ườ ị ỏ ơ ớ ồ ả ủ ễ ệ ể ị ộ ẫ ộ ồ ấ ự Còn m t năm ngày th o lu n dài dòng đ làm sáng t v n đ v i nhau, Tr n Văn H ng cu i cùng m i ch u rút lui ấ ả ậ ể ỏ ấ ề ớ ầ ươ ố ớ ịkh i chính tr ng đ giao quy n cho D ng Văn Minh. L i thêm hai ngày n a th o lu n vô b trong hai vi n qu c ỏ ườ ể ề ươ ạ ữ ả ậ ổ ệ ốh i đ v T ng th ng m i nh m ch c vào ngày 28.ộ ể ị ổ ố ớ ậ ứTrong khi đó, sau khi nh n đ c đi n c a Lê Du n cho phép chuy n sang ti n công ngay không đ ch m, Văn Ti n ậ ượ ệ ủ ẩ ể ế ể ậ ếDũng và Ph m Hùng thông qua k ho ch chi n d ch cu i cùng gi i phóng Sài Gòn, mang tên chi n d ch H Chí Minh. ạ ế ạ ế ị ố ả ế ị ồB t đ u t ngày 28 tháng 4, năm cánh quân nh năm g ng kìm đ u nh t lo t đánh vào trung tâm thành ph v i s ắ ầ ừ ư ọ ề ấ ạ ố ớ ựgiúp đ c a các đ n v đ c công-bi t đ ng đã có m t trong thành ph . Có hai cánh ph i ch t v t m i qua đ c vòng ỡ ủ ơ ị ặ ệ ộ ặ ố ả ậ ậ ớ ượngoài. Cánh quân phía tây b c ph i v t qua hai con sông r ng là sông Bé và sông Vàm C r i ti n quân qua m t ắ ả ượ ộ ỏ ồ ế ộvùng đ m l y đ c t qu c l 4 n i li n Sài Gònầ ầ ể ắ ố ộ ố ề  v i đ ng b ng sông C u Long. Cánh quân phía đông di t căn c ớ ồ ằ ử ệ ứN c Trong đ đ t pháo t m xa 130 ly t i Nh n Tr ch, t đây b n vào sân bay Tân S n Nh t. phía tây, m t b ướ ể ặ ầ ạ ơ ạ ừ ắ ơ ấ Ở ộ ộph n sẽ ph i cô l p s đoàn 25, không cho co c m v Sài Gòn b ng cách ch n quanh Tây Ninh. Mũi nh n chính sẽ t ậ ả ậ ư ụ ề ằ ặ ọ ừphía b c và tây b c qua ng Biên Hòa và Th D u M t.ắ ắ ả ủ ầ ộCu c bao vây thành ph b t đ u trong ngày 27 tháng 4. phía đông, quân đoàn 2 v t qua các đ n đi n cao su đánhộ ố ắ ầ Ở ượ ồ ề chi m tr ng hu n luy n thi t giáp và m t ph n căn c N c Trong. T i đây quân đoàn 2 v p ph i s kháng c kháế ườ ấ ệ ế ộ ầ ứ ướ ạ ấ ả ự ự quy t li t c a lính đóng gi N c Trong và h c sinh Tr ng sĩ quan Th Đ c. phía b c, quân đoàn 3, sau khi đánh ế ệ ủ ữ ướ ọ ườ ủ ứ Ở ắchi m Tr ng Bom v p ph i các tuy n hào ch ng tăng - l n đ u tiên đ c s d ng trong chi n tranh Đông D ng - ế ả ấ ả ế ố ầ ầ ượ ử ụ ế ươquanh Biên Hòa. Nh ng b n ch huy căn c không quân Biên Hòa không ch u n i các đ t pháo kích c a quân gi i ư ọ ỉ ứ ị ổ ợ ủ ảphóng đã ph i rút ch y b ng máy bay còn nán l i đ n phút chót. M t mũi c a cánh quân này đ n cách Th Đ cả ạ ằ ạ ế ộ ủ ế ủ ứ  7 kilômét. V phía nam, vi c khóa ch t qu c l 4 đã c t đ t m i liên l c t Sài Gòn v đ ng b ng sông C u Long.ề ệ ặ ố ộ ắ ứ ọ ạ ừ ề ồ ằ ử

B đ i “đ c công” đ c l nh đ y m nh ho t đ ng trong vùng sau l ng đ ch, đã đánh chi m nhi u c u đi vào thành ộ ộ ặ ượ ệ ẩ ạ ạ ộ ư ị ế ề ầph , đ c bi t là c u xa l . H đã ki m soát m t ph n đ ng vành đai và m đ t phá kh u ch c th ng vào sân bay ố ặ ệ ầ ộ ọ ể ộ ầ ườ ở ộ ẩ ọ ẳTân S n Nh t. C b n nhi m v đ u đ c hoàn thành tr phía nam, n i vi c đ a c gi i n ng b ch m tr so v i ơ ấ ơ ả ệ ụ ề ượ ừ ơ ệ ư ơ ớ ặ ị ậ ễ ớth i gian qui đ nh, và nh t là phía đông, n i quân đ i Sài Gòn N c Trong và H Nai kháng c khá quy t li t ờ ị ấ ở ơ ộ ở ướ ố ự ế ệngăn c n vi c đ a pháo t m xa vào tr n đ a. Đ ng liên l c gi a Tây Ninh và Sài Gòn v n ch a hoàn toàn b c t đ t, ả ệ ư ầ ậ ị ườ ạ ữ ẫ ư ị ắ ứph n l n các căn c đ ch đ u b bao vây ho c b tiêu di t.ầ ớ ứ ị ề ị ặ ị ệNgày 28, căn c N c Trong th t th , pháo t m xa b t đ u nã đ n vào đ ng băng Tân S n Nh t. Vũng Tàu (Cap ứ ướ ấ ủ ầ ắ ầ ạ ườ ơ ấSaint- Jacques) án ng c a sông, đã đ c gi i phóng m t ph n. Cũng trong ngày, b đ i h i quân đã gi i phóng qu n ữ ử ượ ả ộ ầ ộ ộ ả ả ầđ o Tr ng Sa.ả ườNhi u cu c giao tranh ác li t di n ra t i Biên Hòa, m c dù ban ch huy căn c đã tan rã và b ch y tán lo n. Trong ề ộ ệ ễ ạ ặ ỉ ứ ỏ ạ ạđ n đi n cao su D u Giây, m t binh đoàn c a quân đoàn 3 đã xu t phát ti n v trung tâm Sài Gòn, lúc 15 gi .ồ ề ầ ộ ủ ấ ế ề ờB đ i “đ c công” đã m đ ng b ng cách đánh chi m hai c u trong đêm 28 r ng ngày 29, binh đoàn th c sâu c a ộ ộ ặ ở ườ ằ ế ầ ạ ọ ủquân đoàn 3 b binh nhanh chóng v t Hóc Môn, trên đ ng đi đã ti p nh n s đ u hàng c a tr i hu n luy n ộ ượ ườ ế ậ ự ầ ủ ạ ấ ệQuang Trung và ti n đ n Bà Qu o, c a ngõ thành ph . Phía tây nam, binh đoàn c gi i h ng n ng đã chi m c các v ế ế ẹ ử ố ơ ớ ạ ặ ế ứ ịtrí đ c giao. Quân đoàn 1 và quân đoàn 2 đ u đã ti n đ n Lái Thiêu và c u xa l trên sông Đ ng Nai. T t c các đ n ượ ề ế ế ầ ộ ồ ấ ả ơv c gi i đi đ u đã đ n cách trung tâm Sài Gòn t 10 đ n 20 kilômét, t i đây ch còn hai ti u đoàn dù c a ng y còn ị ơ ớ ầ ế ừ ế ạ ỉ ể ủ ụnguyên v n. T ng tham m u tr ng Cao Văn Viên đã cùng đ i b ph n B ch huy quân đ i Sài Gòn cao ch y xa bay ẹ ổ ư ưở ạ ộ ậ ộ ỉ ộ ạra ngoài kh i trên tàu chi n Mỹ sau khi đã tuyên b “c ng quy t t th ”. Đây đó, vùng ngo i vi, m t vài đ n v ơ ế ố ươ ế ử ủ ở ạ ộ ơ ịhoàn toàn b cô l p nh nh ng hòn đ o còn tìm cách kháng c l t .ị ậ ư ữ ả ự ẻ ẻNgày 28 tháng 4 vào lúc 13 gi 40 phút, đ ng băng Tân S n Nh t b ném bom b i m t phi đ i g m 7 máy bay Mỹ ờ ườ ơ ấ ị ở ộ ộ ồA.37 do m t phi công c a không quân Sài Gòn là Nguy n Thành Trung d n đ ng, ng i đã ném bom Dinh T ng ộ ủ ễ ẫ ườ ườ ổth ng đ u tháng, r i h cánh trong vùng gi i phóng. T i đây, anh đã hu n luy n các phi công Mig. Văn Ti n Dũng ố ầ ồ ạ ả ạ ấ ệ ếvi t: “M t tr n ph i h p tuy t đ p, m t tr n đánh hi p đ ng quân ch ng, binh ch ng đ y đ nh t t tr c đ n nayế ộ ậ ố ợ ệ ẹ ộ ậ ệ ồ ủ ủ ầ ủ ấ ừ ướ ế c a quân đ i ta”. Đ i v i ông, cu c ném bom hôm y ch có giá tr t ng tr ng.ủ ộ ố ớ ộ ấ ỉ ị ượ ưTrong gi i chính tr Sài Gòn, ng i ta t h i: Ph i chăng đó là Vi t C ng? Hay là thêm m t cu c đ o chính n a, hay ớ ị ườ ự ỏ ả ệ ộ ộ ộ ả ữm t hành đ ng ch y sang hàng ngũ đ i ph ng? Tr n ném bom đã gây hoang mang đ n đ nh đi m. Cũng trong ngàyộ ộ ạ ố ươ ậ ế ỉ ể hôm đó, Tr n Văn H ng cu i cùng đã thoái thác nhi m v và đ ngh giao quy n cho D ng Văn Minh. Ch đ ch ầ ươ ố ệ ụ ề ị ề ươ ế ộ ỉcòn m t hy v ng duy nh t: v t vát đ c nh ng gì còn l i đ ng th i ch p nh n ng ng b n.ộ ọ ấ ớ ượ ữ ạ ồ ờ ấ ậ ừ ắTrong không khí đ o l n long tr i l đ t đó, ba đ i bi u c a chính quy n m i đ n thăm dò đoàn đ i bi u quân s ả ộ ờ ở ấ ạ ể ủ ề ớ ế ạ ể ực a Vi t Nam Dân ch C ng hòa t i y ban liên h p đình chi n. y ban đã đào hào chi n đ u ngay trong tr s ủ ệ ủ ộ ạ Ủ ợ ế Ủ ế ấ ở ụ ởt i sân bay Tân S n Nh t n i ng i ta đã cô l p h t khi đ n đây, sau khi ký Hi p đ nh Paris tháng 1 năm 1973. ạ ơ ấ ơ ườ ậ ọ ừ ế ệ ịĐ c ch nhà gi l i đ b o đ m an toàn, các đ i bi u c a Dinh T ng th ng đã ch p nh n ng qua đêm t i đây. Sauượ ủ ữ ạ ể ả ả ạ ể ủ ổ ố ấ ậ ủ ạ đó, h g p b n phái viên n a đ n sau nh ng đã b k t l i t i căn c vì nh ng đ t pháo kích. Nh ng l i đ ngh ngo iọ ặ ố ữ ế ư ị ẹ ạ ạ ứ ữ ợ ữ ờ ề ị ạ giao c a đ i s Hoa Kỳ, Graham Martin, ng c l i b c tuy t hoàn toàn. T ba năm nay, trong cái góc khu t c a căn ủ ạ ứ ượ ạ ị ự ệ ừ ấ ủc không quân b vây kín chung quanh, các đ i bi u quân s mi n B c ch a bao gi đ c xin x và tán t nh ng t ứ ị ạ ể ự ề ắ ư ờ ượ ỏ ỉ ọngào đ n th . N u đ a ra s m h n, nh ng đ ngh đó có th có h i âm. Nh ng vào lúc này? V m t quân s , t ế ế ế ư ớ ơ ữ ề ị ể ồ ư ề ặ ự ừtháng 4, các ngón đòn đã làm h t c r i, bây gi không còn gì có th đi xa h n đ c n a. Nh ng ng i cách m ng ế ả ồ ờ ể ơ ượ ữ ữ ườ ạth y tr c m t h , đ i ph ng tr c đây không ch u chìa tay ra v i h , nay còn gì đ đ a ra n a, n u không ph i là ấ ướ ặ ọ ố ươ ướ ị ớ ọ ể ư ữ ế ảđ t c đi c a h m t chi n th ng mà h đã có trong t m tay sau khi đã ph i t n bao nhiêu x ng máu. T đêm 26, ể ướ ủ ọ ộ ế ắ ọ ầ ả ố ươ ừđài phát thanh c a Chính ph Cách m ng lâm th i đòi ph i gi i tán toàn b chính quy n Sài Gòn, phá h y b máy ủ ủ ạ ờ ả ả ộ ề ủ ộchi n tranh xem nh m t đi u ki n ng ng b n, nói m t cách khác là các l c l ng đ i ph ng ph i đ u hàng hoàn ế ư ộ ề ệ ừ ắ ộ ự ượ ố ươ ả ầtoàn.T đêm 29, các xe b c thép và c gi i c a cách m ng ti n vào thành ph nh vũ bão, đ p tan các đ kháng cu i ừ ọ ơ ớ ủ ạ ế ố ư ậ ổ ề ốcùng c a quân đ i Sài Gòn. Vào lúc 9 gi 25 phút, tr i b ng đ m a phùn, các v b tr ng t p h p t i Dinh T ng ủ ộ ờ ờ ỗ ổ ư ị ộ ưở ậ ợ ạ ổth ng đ c tin nh ng đ n v quân đ i cu i cùng c a h đã tan rã. Ngay l p t c, h đ a ra l i kêu g i các chi n sĩ ố ượ ữ ơ ị ộ ố ủ ọ ậ ứ ọ ư ờ ọ ếc a hai phe ng ng b n, nh ng l i kêu g i này đ c truy n đi ch m vì t ng Vanuxem đã t ý đ n không đúng lúc vàủ ừ ắ ư ờ ọ ượ ề ậ ướ ự ế đ ngh m t k ho ch c u vãn th n di u. Ch ít phút sau, vào bu i tr a, l c l ng cách m ng đã ti n vào Dinh T ng ề ị ộ ế ạ ứ ầ ệ ỉ ổ ư ự ượ ạ ế ổth ng làm ch t t c các đi m then ch t trong dinh. Kh cố ủ ấ ả ể ố ướ  t vi c bàn giao chính quy n, mà theo h , không còn ý ừ ệ ề ọnghĩa gì, l c l ng cách m ng ra l nh cho t ng D ng Văn Minh đi theo h . M y ngày sau, t ng Minh đ c tr t ự ượ ạ ệ ướ ươ ọ ấ ướ ượ ả ựdo.Trong toàn b vùng Sài Gòn, n i v a di n ra màn “thoát y” quân s l n nh t th i đ i: m t đ ng đ y r y các th t ộ ơ ừ ễ ự ớ ấ ờ ạ ặ ườ ầ ẫ ứ ừqu n áo, giày cao c , đ dùng đ c tháo ra v i vã (quân ph c, phù hi u và vũ khí các c ...). Trên đ ng ph Sài Gòn -ầ ổ ồ ượ ộ ụ ệ ỡ ườ ố v a đ c đ i tên thành Thành ph H Chí Minh - d n d n l i náo nhi t tr l i. Sau nh ng ngày c p bóc theo ki u ừ ượ ổ ố ồ ầ ầ ạ ệ ở ạ ữ ướ ểlu t r ng, m t b u không khí tho i mái h h i bao trùm kh p thành ph làm m i ng i ng c nhiên.ậ ừ ộ ầ ả ồ ở ắ ố ọ ườ ạ

M y hôm sau, Lê Du n và Võ Nguyên Giáp cùng nhau ch đ o toàn b chi n d ch t Hà N i, đã đáp máy bay h cánh ấ ẩ ỉ ạ ộ ế ị ừ ộ ạxu ng Thành ph H Chí Minh.ố ố ồCu c chi n tranh dài nh t th k và cũng là cu c chi n b i đ u tiên c a n c Mỹ v a k t thúc. M t trang s đ m ộ ế ấ ế ỷ ộ ế ạ ầ ủ ướ ừ ế ộ ử ẫmáu đã đ c l t sang trang khác. Nh ng nh ng h u qu c a cu c xung đ t, do thi u thi n chí và s ngoan c mù ượ ậ ư ữ ậ ả ủ ộ ộ ế ệ ự ốquáng c a ph ng Tây gây ra t đ u đ n cu i, sẽ r t lâu m i có th kh c ph c đ c.ủ ươ ừ ầ ế ố ấ ớ ể ắ ụ ượT vài năm nay, t ng Giáp cũng đã quan tâm đ n nh ng v n đ khác. Nh ng v n đ quân s không còn là m i ừ ướ ế ữ ấ ề ữ ấ ề ự ốquan tâm hàng đ u trong ho t đ ng c a ông. Đ c giao ph trách công tác nghiên c u khoa h c và kỹ thu t, hi n ầ ạ ộ ủ ượ ụ ứ ọ ậ ệnay ông đóng vai trò hàng đ u trong lĩnh v c đ c coi nh m u ch t c a ba cu c các m ng mà Đ ng đang ti n hành ầ ự ượ ư ấ ố ủ ộ ạ ả ếđ ng th i trên lĩnh v c quan h s n xu t, khoa h c và kỹ thu t, t t ng và văn hóa. Ng i sáng l p quân đ i nhân ồ ờ ự ệ ả ấ ọ ậ ư ưở ườ ậ ộdân đã bàn đ n nh ng v n đ m i này t i Đ i h i IV Đ ng C ng s n Vi t Nam, h p tháng 12 năm 1976. M t cu c ế ữ ấ ề ớ ạ ạ ộ ả ộ ả ệ ọ ộ ộcách m ng r ng l n đã đ c th c hi n trong quân đ i, t i đây đã xu t hi n nh ng kỹ thu t hi n đ i (đi n t , t ạ ộ ớ ượ ự ệ ộ ạ ấ ệ ữ ậ ệ ạ ệ ử ựđ ng hóa, đi u khi n t xa, c khí chính xác) song song v i vi c phát tri nộ ề ể ừ ơ ớ ệ ể  sáng t o m t chi n l c quân s đ c đáo ạ ộ ế ượ ự ộtrong m t th i gian t ng đ i ng n... Cu c chi n cho n n đ c l p và th ng nh t v m t chính tr đã th ng l i, ngày ộ ờ ươ ố ắ ộ ế ề ộ ậ ố ấ ề ặ ị ắ ợhôm nay t ng Giáp l i đi ti p đ n m t thách th c m i: trong kho ng hai ch c năm, n c Vi t Nam ph i kh c ph c ướ ạ ế ế ộ ứ ớ ả ụ ướ ệ ả ắ ụtình tr ng l c h u hai trăm năm trong lĩnh v c kinh t và kỹ thu t...ạ ạ ậ ự ế ậ

Đi n Biên Phệ ủKhông nghi ng gì n a, ng i Vi t Nam là nh ng nhà phát minh ra cái mà ng i ta g i là... n u hai t này có th hòa ờ ữ ườ ệ ữ ườ ọ ế ừ ểh p v i nhau là “công s sinh thái” (fortification écologique), nói m t cách khác là nh ng công trình phòng th kiên ợ ớ ự ộ ữ ủc hoàn toàn phù h p v i môi tr ng xung quanhố ợ ớ ườ  đ n m c nó có th tr nên vô hình và không th xác đ nh đ c v ế ứ ể ở ể ị ượ ịtrí đâu đ ti n công.ở ể ếNăm 1886 quân đ i vi n chinh Pháp đã v p ph i m t tòa thành kiên c đ c xây d ng trên đ t ba làng g i là Ba ộ ễ ấ ả ộ ố ượ ự ấ ọĐình[1]. Du kích  quân đã b t m t con đê đ xây d ng chi n lũy toàn b ng ba hàng gi u tre ken ạ ộ ể ự ế ằ ậ  dày  không th xâmể nh p đ c, ậ ượ  t xa ừ  nhìn vào nh m t đ o nh . ư ộ ả ỏ  Bên  ngoài là nh ng th a ru ng b y chông,ữ ử ộ ẫ  bên trong lũy tre là các dãy h m hào đ c nghiên c u m t cách đáng khâm ph c, tuy t đ i vô hình đ n m c su t hai tháng đã khi n m t ầ ượ ứ ộ ụ ệ ố ế ứ ố ế ộđ o quân trên 2.000 ng i do m t sĩ quan, v sau là Th ng ch Joffre, đánh tr n m đ u cu c đ i binh nghi p c a ạ ườ ộ ề ố ế ậ ở ầ ộ ờ ệ ủmình. Sau này Gallen cũng ph i ng c nhiên tr c nh ng công s phòng th c a ch huy du kích Hoàng Hoa Thám, t cả ạ ướ ữ ự ủ ủ ỉ ứ Đ Thám, vì ông đã d ng nên nh ng đ n lũy kiên c đ c r ng cây che ph kín. Ng i ta ch phát hi n đ c nh ng ề ự ữ ồ ố ượ ừ ủ ườ ỉ ệ ượ ữđ n lũy này khi nh ng ti ng súng n vang c a nh ng ng i gi đ n bên trong b n ra.ồ ữ ế ổ ủ ữ ườ ữ ồ ở ắ[1] Là căn c c a nghĩa quân Đinh Công Tráng cách huy n l Nga S n t nh Thanh Hóa 4 kilômét d ng trên đ t ba ứ ủ ệ ỵ ơ ỉ ự ấlàng Th ng Th , M u Th nh và Mỹ Khê (ND).ượ ọ ậ ịCó lẽ ng i ta ph i bi t Đi n Biên Ph chính là tinh th n truy n th ng xa x a mà t năm 1947 đã tr i d y qua cu c ườ ả ế ệ ủ ầ ề ố ư ừ ỗ ậ ộchi n đ ng b ng B c B v i các làng phòng th . B i lẽ m t tr n Đi n Biên Ph có hai lo i hình t p đoàn c ế ở ồ ằ ắ ộ ớ ủ ở ở ặ ậ ệ ủ ạ ậ ứđi m giao tranh nhau. M t m t, đó là các c đi m c a ng i Pháp b bao vây đã thay đ i toàn b m t ru ng nh ng ể ộ ặ ứ ể ủ ườ ị ổ ộ ặ ộ ững n đ i xung quanh lòng ch o M ng Thanh b ng nh ng đ n đ t màu nâu vàng. Phía bên kia là Vi t Minh n p kín ọ ồ ả ườ ằ ữ ụ ấ ệ ấtrong r ng r m t ngàyừ ậ ừ  1 tháng Giêng năm 1954 bao vây đ i th b ng m t h th ng h m hào kiên c và hi u l c ố ủ ằ ộ ệ ố ầ ố ệ ựcao.Sau này đ i tá Langlais trong b ch huy t p đoàn c đi m Đi n Biên Ph đã vi t: “Nh ng v trí c a h đ c ng y ạ ộ ỉ ậ ứ ể ệ ủ ế ữ ị ủ ọ ượ ụtrang m t cách đáng khâm ph c trong các cánh r ng bao quanh Đi n Biên Ph . K đ ch bao gi cũng ch đ ng n ộ ụ ừ ệ ủ ẻ ị ờ ủ ộ ổsúng g n nh liên t c phát ra t nh ng công s vô hình, không th nào phát hi n vì không có m t d u hi u ch ng tầ ư ụ ừ ữ ự ể ệ ộ ấ ệ ứ ỏ đ i ph ng đào rãnh làm công s . Nh ng viên đ n cùng v i l u đ n đ c ném ra th p sát m t đ t”.ố ươ ự ữ ạ ớ ự ạ ượ ấ ặ ấNg i ta không th n m đ c ý nghĩa c a tr n chi n Đi n Biên Ph n u không đ t nó trong b i c nh chung c a ườ ể ắ ượ ủ ậ ế ệ ủ ế ặ ố ả ủnăm 1953. Vào tháng Giêng, Ban ch p hành Trung ng Đ ng C ng s n Vi t Nam [đúng ra là Đ ng Lao đ ng Vi t ấ ươ ả ộ ả ệ ả ộ ệNam - ND] đã đ ra nh ng ch tr ng quan tr ng v chính tr và quân s . Lu t c i cách ru ng đ t đã đ c Qu c h iề ữ ủ ươ ọ ề ị ự ậ ả ộ ấ ượ ố ộ Vi t Nam thông qua, nh đó đã đ ng viên s c ng i s c c a cho kháng chi n c a đông đ o qu n chúng nông dân, ệ ờ ộ ứ ườ ứ ủ ế ủ ả ầl c l ng ch bài có tính quy t đ nh trong vai trò h u c n cho các chi n d ch. “Tránh ch m nh, đánh ch y u c a ự ượ ủ ế ị ậ ầ ế ị ỗ ạ ỗ ế ủđ ch”. Đó là kh u hi u do H Chí Minh đ a ra. Khóa h p c a Ban ch p hành Trung ng đã thông qua ph ng ị ẩ ệ ồ ư ọ ủ ấ ươ ươh ng chi n l c này và còn quy t đ nh đ yướ ế ượ ế ị ẩ  m nh công tác tham m u, h u c n và pháo binh. Mu n t o thu n l i ạ ư ậ ầ ố ạ ậ ợcho vi c gi i phóng hoàn toàn mi n B c, quân đ i nhân dân Vi t Nam mi n núi cũng nh đ ng b ng ph i s n ệ ả ề ắ ộ ệ ở ề ư ở ồ ằ ả ẵsàng đánh các t p đoàn c đi m ngày càng m nh c a đ ch. Hai khóa hu n luy n chính tr và quân s đ c t ch c ậ ứ ể ạ ủ ị ấ ệ ị ự ượ ổ ứt i kh p các đ n v đ tăng c ng kh năng ti n hành tr n đ a chi n... và v n đ ng chi n và có th chuy n sang ạ ắ ơ ị ể ườ ả ế ậ ị ế ậ ộ ế ể ểđánh c ban ngày và ban đêm ch ng l i m t k đ ch c th trong công s kiên c đ c không quân và pháo binh ả ố ạ ộ ẻ ị ố ủ ự ố ượy m h . T ng đoàn s n pháo dã chi n 75 mm đ c t ch c l i, m t binh đoàn pháo 105 đã qua m t khóa hu n ể ộ ừ ơ ế ượ ổ ứ ạ ộ ộ ấluy n và m t ti u đoàn cao x 37 mm đ u tiên đ c hình thành. Binh ch ng thông tin liên l c đ c tăng c ng. Văn ệ ộ ể ạ ầ ượ ủ ạ ượ ườTi n Dũng đ c b nhi m T ng tham m u tr ng và Hoàng Văn Thái làm Phó T ng tham m u tr ng.ế ượ ổ ệ ổ ư ưở ổ ư ưởCh ng trình đang đ c ti n hành thì k ho ch Navarre đ c thông qua vào tháng 7 năm 1953 v i m c tiêu là giànhươ ượ ế ế ạ ượ ớ ụ l i quy n ch đ ng b ng cách c ng c các binh đoàn c đ ng đ ng b ng sông H ng. Tháng 9 năm 1953, Võ ạ ề ủ ộ ằ ủ ố ơ ộ ở ồ ằ ồNguyên Giáp và B Chính trộ ị đ ng tr c hai s l a ch n[2], t p trung kh i ch l c đ ng b ng trong m t hành ứ ướ ự ự ọ ậ ố ủ ự ở ồ ằ ộđ ng t ng đ i phân tán, ho c ng c l i, cho r ng chi n tr ng đ ng b ng đ c bi t thu n l i cho quân vi n chinh ộ ươ ố ặ ượ ạ ằ ế ườ ồ ằ ặ ệ ậ ợ ễPháp ti n quân lên Tây B c và Lào, nh v y t o thu n l i cho vi c gi i phóng đ ng b ng B c B . Trong s l a ch n ế ắ ư ậ ạ ậ ợ ệ ả ồ ằ ắ ộ ự ự ọth hai này, B T ng t l nh Quân đ i nhân dân Vi t Nam đã quy t đ nh m ba h ng ti n công: 1) ti n v Phong ứ ộ ổ ư ệ ộ ệ ế ị ở ướ ế ế ềSa Lỳ và Lào, 2) ti n xu ng Trung và H Lào sát biên gi i Campuchia, uy hi p h u ph ng vùng Sài Gòn và m ra ế ố ạ ớ ế ậ ươ ởm t mũi ti n công chi n l c t B c xu ng Nam Đông D ng,ộ ế ế ượ ừ ắ ố ươ  3) đ y m nh chi n tranh du kích trên m t tr n sau ẩ ạ ế ặ ậl ng đ ch b ng cách phát tri n công d ng t i đa các lo i súng không gi t SKZ. Trong tr ng h p Pháp li u lĩnh ti n ư ị ằ ể ụ ố ạ ậ ườ ợ ề ếcông lên Vi t B c ho c các vùng t do Liên khu V, sẽ s d ng binh l c thích h p ti n vào vùng đ ph i h p v i quân ệ ắ ặ ự ử ụ ự ợ ế ể ố ợ ớdân đ a ph ng tiêu di t đ ch nh ng không vì th mà đi ch ch m c tiêu ti n công.ị ươ ệ ị ư ế ệ ụ ế[2] Đúng ra là đ u tháng 10/1953 h p t i T n Keo (xem Võ Nguyên Giáp, Đi n Biên Ph , đi m h n l ch s . Nxb. Quânầ ọ ạ ỉ ệ ủ ể ẹ ị ử đ i nhân dân, 2000, tr. 26).ộ

Trong lúc cu c hành binhộ  Mouette (H i âu) vào Thanhả  Hóa b b đ i đ a ph ng[3] đánh b i thì đ i đoàn 316 t ị ộ ộ ị ươ ạ ạ ừtháng 10 năm 1953 ti p t c ti n lên Lai Châu theo h ng Tây B c và m t s đ n v đ i đoàn 325 và đ i đoàn 304 ế ụ ế ướ ắ ộ ố ơ ị ạ ạchu n b lên đ ng theo h ng Trung và H Lào, nh m vào các m c tiêu Luang Prabang, Thakket và Savanakhet. ẩ ị ườ ướ ạ ằ ụPhát hi n th y nh ng d u hi u c a mũi ti n công này, B ch huy Pháp quy t đ nh giành l i vi c ki m soát vùng ệ ấ ữ ấ ệ ủ ế ộ ỉ ế ị ạ ệ ểlòng ch o Đi n Biên Ph . Th c ra, hành đ ng này không n m trong k ho ch Navarre nh ng cu i cùng Đi n Biên ả ệ ủ ự ộ ằ ế ạ ư ố ệPh l i tr thành đi m quy t chi n chi n l c gi a Vi t Nam và Pháp. Ngày 20 và 21 tháng 11,ủ ạ ở ể ế ế ế ượ ữ ệ  5.000 quân dù Pháp đ c ném xu ng M ng Thanh do t ng Gilles và các trung tá Bigeard, Langlais và Bréchignac ch huy. H không ượ ố ườ ướ ỉ ọm t nhi u công s c l m đ chi m đ c Đi n Biên Ph trong lúc t i đây có m t đ n v c a Trung đoàn 48 đang ấ ề ứ ắ ể ế ượ ệ ủ ạ ộ ơ ị ủluy n t p[4].ệ ậ[3] Đúng ra là có m t b ph n c a Đ i đoàn 304 và 320 đang ém quân t i vùng Nho Quan ph i h p v i b đ i đ a ộ ộ ậ ủ ạ ạ ố ợ ớ ộ ộ ịph ng. Xem thêm Võ Nguyên Giáp, Đi n Biên Ph , đi m h n l ch s , sđd.ươ ệ ủ ể ẹ ị ử[4] Xem thêm Võ Nguyên Giáp, Đi n Biên Ph , đi m h n l ch s , sđd, tr.41.ệ ủ ể ẹ ị ửCu c hành binh không có trong d ki n mang l i cho Giáp c h i đang mong đ i: giam chân Pháp t i Đi n Biên Ph ộ ự ế ạ ơ ộ ợ ạ ệ ủđ tiêu di t, đ ng th i v n theo đu i các m c tiêu đã đ ra. Chính B ch huy Pháp l i t o thu n l i cho phía Vi t ể ệ ồ ờ ẫ ổ ụ ề ộ ỉ ạ ạ ậ ợ ệNam th c hi n ý đ này: ngày 3 tháng 12 nămự ệ ồ  1953 ch p nh n cu c chi n b ng cách bi n Đi n Biên Ph thành m t ấ ậ ộ ế ằ ế ệ ủ ộcăn c l c quân và ph i gi b ng m i giá.ứ ụ ả ữ ằ ọBa ngày sau khi Pháp nh y dù xu ng Đi n Biên Ph , B Chính tr và Quân y Trung ng quy t đ nh tung vào m t ả ố ệ ủ ộ ị ủ ươ ế ị ặtr n này 9 trung đoàn b binh, toàn b l c l ng pháo binh, công binh và pháo cao x , t ng c ng 35.000 ng i và dậ ộ ộ ự ượ ạ ổ ộ ườ ự đ nh sẽ đánh tiêu di t trong kho ng 45 ngày. Đ i đoàn 316 đ c l nh hành quân g p lên Lai Châu trong lúc đ i đoàn ị ệ ả ạ ượ ệ ấ ạ308 cũng t Thái Nguyên ti n lên Tây B c ti p s c cho đ i đoàn 316, sau đó cùng đ i đoàn 312 và đ i đoàn công ừ ế ắ ế ứ ạ ạ ạpháo 351 ti n lên Đi n Biên Ph . Trong lúc ch a n m đ c ý đ c a B ch huy Pháp, đ i đoàn 316 đ c l nh ti n ế ệ ủ ư ắ ượ ồ ủ ộ ỉ ạ ượ ệ ếv Lai Châu, Phong Sa Lỳ, Luang Prabang theo k ho ch cũ, đ ng th i theo dõi sát đ ng thái c a đ ch đ nghiên c u ề ế ạ ồ ờ ộ ủ ị ể ứkh năng bao vây tiêu di t đ ch Đi n Biên Ph v n đ c m nhả ệ ị ở ệ ủ ố ượ ệ  danh là “con nhím” thay th vai trò c a căn c Nà ế ủ ứS n rút t tháng 8 năm 1953.ả ừKhi ti n đánh Lai Châu ngàyế  10 tháng 12 d i s ch huy c a Lê Qu ng Ba và Chu Huy Mân, đ i đoàn 316 đóng vai ướ ự ỉ ủ ả ạtrò tiên phong. T i Lai Châu, các đ n v ch ch t cùng B ch huy đ ch đã ch y thoát b ng máy bay. M i l c l ng ạ ơ ị ủ ố ộ ỉ ị ạ ằ ọ ự ượng i Vi t Lai Châu theo đ ng b rút v Đi n Biên Ph đã b tiêu di t t i M ng P n ngày 12 tháng 12 năm ườ ệ ở ườ ộ ề ệ ủ ị ệ ạ ườ ồ1953. Các đ n v Pháp đ c ti p t c ch b ng máy bay lên tăng c ng cho Đi n Biên Ph theo lý thuy t ph i ngăn ơ ị ượ ế ụ ở ằ ườ ệ ủ ế ảch n Vi t Minh, b o v kinh đô Lào và tăng c ng cho các l c l ng “bi t kích” c a đ i tá Tringuier đang g p khó ặ ệ ả ệ ườ ự ượ ệ ủ ạ ặkhăn.Vi c b nhi m m t lính k binh, đ i tá De Castries, làm ch huy căn c b binh - không quân, vào ngày 7 tháng 12 ệ ổ ệ ộ ỵ ạ ỉ ứ ộnăm 1953, minh ch ng cho ý đ nh ban đ u này. De Castries đ a theo đ i tá Langlais, ng i cũng mu n ti n hành ứ ị ầ ư ạ ườ ố ếcu c hành quân nh ng nhanh chóng nh n ra đó ch là o t ng. T ngày 14 tháng 12, hai ti u đoàn dù c a Pháp b ộ ư ậ ỉ ả ưở ừ ể ủ ịtiêu di t cách s ch huy 15 kilômét càng cho th y tính đúng đ n và nh ng khích l ngày càng m nh đ i v i các vùng ệ ở ỉ ấ ắ ữ ệ ạ ố ớxung quanh lòng ch o. Đ iả ạ  tá Langlais cho r ng “t ngàyằ ừ  1 tháng 1, m i s rút lui v c đi m Đi n Biên Ph b ng ọ ự ề ứ ể ệ ủ ằđ ng b đ u không th th c hi n đ c”. V y là t p đoàn c đi m Đi n Biên Ph “không th công phá” đ c thànhườ ộ ề ể ự ệ ượ ậ ậ ứ ể ệ ủ ể ượ l p đ đè b p quân đoàn tác chi n c a Giáp. Trong khi quân đ n trú đang t chôn mình thì các quan ch c Pháp và ậ ể ẹ ế ủ ồ ự ứMỹ l n l t đ n vi ng thăm và th hi n thái đ l c quan. H ch đ i m t tr n t n công đ “tiêu di t” Vi t Minh. ầ ượ ế ế ể ệ ộ ạ ọ ờ ợ ộ ậ ấ ể ệ ệĐi n Biên Ph sẽ là Verdun trong chi n tranh Đông D ng[5].ệ ủ ế ươ[5] Verdun là n i x y ra tr n quy t chi n chi n l c gi a Pháp và Đ c trong Chi n tranh Th gi i I (ND).ơ ả ậ ế ế ế ượ ữ ứ ế ế ớNh ng lúc này t ng Giáp t ra quan tâm đ n các chi n tr ng khác h n. Ngày 21 thángư ướ ỏ ế ế ườ ơ  12, d i s ch huy c a ướ ự ỉ ủHoàng Sâm (t l nh đ i đoàn 304) và Tr n Quý Hai (t l nh đ i đoànư ệ ạ ầ ư ệ ạ  325), b đ i Vi t Minh h p s c v i Pathet Lào ộ ộ ệ ợ ứ ớ

Trung Lào m r ng ho t đ ng Trung Lào và h đã ti n sát đ n b sông Mêkông. Ngày 25 tháng 12, Thaket đ c ở ở ộ ạ ộ ở ọ ế ế ờ ượgi i phóng và ti p đó vùng ngo i vi Savanakhet. B ch huy Pháp v i tăng c ng cho căn c Séno t i H Lào. Ti u ả ế ạ ộ ỉ ộ ườ ứ ạ ạ ểđoàn 436 c a trung đoàn 101, đ i đoàn 325 ti n g p xu ng phía nam len l i qua các đ ng mòn r t khó phát hi n ủ ạ ế ấ ố ỏ ườ ấ ệtrong r ng r m.ừ ậL C L NG HAIỰ ƯỢ

BÊN THAM CHI NẾ

Sau khi hành quân v t trên 300 kilômét trong r ng, l c l ng c a ti u đoàn 436 đã b t ng ti n công Attopeu. M tượ ừ ự ượ ủ ể ấ ờ ế ộ tháng sau đó, h l i cho m t mũi ti n xu ng phía nam uy hi p Xaravan và gi i phóng toàn b cao nguyên Boloven. ọ ạ ộ ế ố ế ả ộĐ i đoàn 325 đã ti n vào lãnh th Campuchia và ph i h p v i b đ i Itxar c b t ng h đ n Vuon Sai và Xiemphangạ ế ổ ố ợ ớ ộ ộ ắ ấ ờ ạ ồ uy hi p Stungtreng và b t liên l c ngay v i các căn c t i Kongpongcham.ế ắ ạ ớ ứ ạ

G n nh cùng m t lúc, 7 ngày sau khi Pháp m cu c hành binh Atlante nh m vào Tuy Hòa thu c Trung B Vi t Nam, ầ ư ộ ở ộ ằ ộ ộ ệcác l c l ng Liên khu V đã dũng c m ti n lên Tây Nguyên và h đã chi m Kontumự ượ ả ế ọ ế  vào ngày 5 tháng 2 năm 1954, uy hi p Pleiku và An Khê. Đ i đoàn 320 xâm nh p đ ng b ng B c B đã ti n công tiêu di t hàng lo t đ n b t và m ế ạ ậ ồ ằ ắ ộ ế ệ ạ ồ ố ởr ng các khu du kích. 14 ti u đoàn có nhi m v b o v tr c Hà N i - H i Phòng đã g p khó khăn đ đ m b o cho cácộ ể ệ ụ ả ệ ụ ộ ả ặ ể ả ả đoàn quân qua l i trên con đ ng huy t m ch này. Tháng 3 năm 1954, các đ n v bi t đ ng dũng c m ti n công căn ạ ườ ế ạ ơ ị ệ ộ ả ếc không quân Gia Lâm và Cát Bi ngo i ô Hà N i và H i Phòng.ứ ở ạ ộ ảTrong lúc B ch huy Pháp d c toàn b quân d b đ tăng c ng cho các căn c c a mình Lào và mi n Trung Vi t ộ ỉ ố ộ ự ị ể ườ ứ ủ ở ề ệNam, thì t ng Giáp đang khép ch t vòng vây xung quanh Đi n Biênướ ặ ệ  Ph . T i đây toàn b l c l ng c a ông đã đ củ ạ ộ ự ượ ủ ượ chu n b đ ti n công Đi n Biên Ph t ngày 25 tháng 1 năm 1954. B ng s n l c ch a t ng có, m t tr c đ ng bẩ ị ể ế ệ ủ ừ ằ ự ỗ ự ư ừ ộ ụ ườ ộ dài 100 kilômét đã đ c m trong vài tu n gi a Tu n Giáo và Đi n Biên Ph đ đ a Pháo vào tr n đ a. Chung quanhượ ở ầ ữ ầ ệ ủ ể ư ậ ị t p đoàn c đi m, sau chín đêm kéo pháo vào tr n đ a theo 12 kilômét đ ng mòn xuyên qua r ng r m đ n t n ậ ứ ể ậ ị ườ ừ ậ ế ậđ nh núi, các c pháo đã s n sàng nh đ n thì đ c l nh kéo pháo xu ng núi rút v v trí an toàn. T ng Giáp và B ỉ ỗ ẵ ả ạ ượ ệ ố ề ị ướ ộChính tr quy t đ nh hoãn l nh ti n công đ chuy n sang ph ng châm “đánh ch c”[6] b ng m t lo t tr n ti n ị ế ị ệ ế ể ể ươ ắ ằ ộ ạ ậ ếcông t ng b c, ch m h n nh ng liên t c, ch c th ng h n m t cu c ti n công nhanh và t. Trong lúc l c l ng ừ ướ ậ ơ ư ụ ắ ắ ơ ộ ộ ế ồ ạ ự ượpháo binh m năm tuy n m i đ đ t pháo nh ng v trí khác, đ i đoàn 308 đ c l nh th c sâu 200 kilômét qua ở ế ớ ể ặ ở ữ ị ạ ượ ệ ọnh ng cánh r ng b t ngàn dày đ c đ n sát Luang Prabang, gi i phóng Phong Sa Lỳ, r i tr v Đi n Biên Ph , sau khiữ ừ ạ ặ ế ả ồ ở ề ệ ủ bu c B ch huy Pháp ph i tăng thêm l c l ng d b .ộ ộ ỉ ả ự ượ ự ị[6] Xem Võ Nguyên Giáp, Đi n Biên Ph , đi m h n l ch s , Nxb. Quân đ i nhân dân, 2000, tr. 111.ệ ủ ể ẹ ị ử ộT p đoàn c đi m lúc này có 10.871 quân và quân s b o v c đi m sẽ đ c tăng thêm t i 16.000 ng i, ch y u ậ ứ ể ố ả ệ ứ ể ượ ớ ườ ủ ếb ng quân dù trong quá trình b bao vây. Toàn b quân Pháp Đi n Biên Ph đ c phân chia trênằ ị ộ ở ệ ủ ượ  49 c đi m, hình ứ ểthành 7 trung tâm đ kháng đ c đ t tên b ng nh ng tên ph n theo th t t A đ n H. B ch huy t pề ượ ặ ằ ữ ụ ữ ứ ự ừ ế ộ ỉ ậ  đoàn c ứđi m đ t ngay sát sân bay đ c coi nh dây r n ti p t cho toàn b l c l ng chi m đóng Đi n Biên Ph . Hai trung ể ặ ượ ư ố ế ế ộ ự ượ ế ệ ủtâm đ kháng bi t l p và m t c đi m m i n i có m t ti u đoàn b o v . Đó là Gabrielle (Đ i Đ c L p), Béatrice ề ệ ậ ộ ứ ể ỗ ơ ộ ể ả ệ ồ ộ ậ(Him Lam) và Dominique 2 (D1) phía b c và phía đông, ki m soát đ ng mòn Pavie và con đ ng đi t Tu n Giáo, ở ắ ể ườ ườ ừ ầĐi n Biên t i đ ng b ng. Đi sâu h n n a v phía nam 5 kilômét là căn c Isabelle (H ng Cúm), m t v trí bi t l p có ệ ớ ồ ằ ơ ữ ề ứ ồ ộ ị ệ ậhai ti u đoàn b o v . Isabelle có nhi m v b n pháo t m ng n đ ngăn ch n các cu c ti n công c a b đ i Vi t ể ả ệ ệ ụ ắ ầ ắ ể ặ ộ ế ủ ộ ộ ệMinh. L c l ng pháo binh đ t t i Issabelle g m ba kh u đ i 105 và m t sân bay d phòng. V i 24 kh u 105, 4 kh uự ượ ặ ạ ồ ẩ ộ ộ ự ớ ẩ ẩ 155, 32 súng c i 120, 2 đ i liên 4 nòng 12,7 ly đã th l a Tri u Tiên, thêm 10 xe tăng Chaffee 18 t n (trang b m t ố ạ ử ử ở ề ấ ị ộpháo 75 và 2 đ i liên), t p đoàn c đi m Đi n Biên Ph có s c m nh h a l c đáng g m mà các t ng Pháp đ n thămạ ậ ứ ể ệ ủ ứ ạ ỏ ự ờ ướ ế đ u nh t trí cho r ng Vi t Minh không th đánh th ng đ c. Đó là không k có m t l c l ng không quân y m tr ề ấ ằ ệ ể ắ ượ ể ộ ự ượ ể ợkhi n Vi t Minh hoàn toàn b b t ng .ế ệ ị ấ ờTin r ng mình có th và l c h n h n đ i ph ng, B ch huy Pháp đã không làm gì đ ng yằ ế ự ơ ẳ ố ươ ộ ỉ ể ụ  trang các v trí c a mình ị ủđang hi n rõ nh ban ngày; không có m t đ ng hào nào n i li n các đi m t a v i nhau và các h m trú n c a quânệ ư ộ ườ ố ề ể ự ớ ầ ẩ ủ Pháp không th tr v ng v i các c đ n pháo 105 b i lẽ không ai tin đ i ph ng có h a l c m nh đ n th . Ph n ể ụ ữ ớ ỡ ạ ở ố ươ ỏ ự ạ ế ế ảpháo và không l c c a Pháp sẽ tiêu di t ngay l p t c các c pháo c a Vi t Minh. Đ i v i h th ng phòng ng ki u ự ủ ệ ậ ứ ỡ ủ ệ ố ớ ệ ố ự ể“con nhím” m nh h n nhi u so v i Nà S n tr c đây, trong vòng vài tháng t ng Giáp đã đ a đ n đây các đ i đoàn ạ ơ ề ớ ả ướ ướ ư ế ạ308, 312, 316 và 304 (t c 11 trung đoàn), đ i đoàn công pháo 351 (bao g m 24 kh u 105, 20 kh u s n pháo 75,ứ ạ ồ ẩ ẩ ơ  16 súng c i c 120 ly), m t ti u đoàn pháo cao x (12 pháo cao x 37 ly) và 2 ti u đoàn tr ng liên cao x 12,7 ly. Vi c ố ỡ ộ ể ạ ạ ể ọ ạ ệti p t cho m t tr n do 628 xe v n t i ch y thâu đêm trên nh ng con đ ng mòn dù th ng xuyên b máy bay Pháp ế ế ặ ậ ậ ả ạ ữ ườ ườ ịoanh t c nh ng không đ đ ch phát hi n. Ngoài ra còn có 11.000 thuy n bè và h n 20.000 xe đ p cung c p g o cho ạ ư ể ị ệ ề ơ ạ ấ ạm t tr n, t ng c ng 27.400 t n g o đã đ c 260.000 dân công chuyên ch t kh p n i lên m t tr n Đi n Biên Ph . ặ ậ ổ ộ ấ ạ ượ ở ừ ắ ơ ặ ậ ệ ủTrên nh ng chi c xe đ p, ng i ta đã tháo yên và thay vào đó m t khúc tre ng n làm tay v n, tay lái đ c n i dài ữ ế ạ ườ ộ ắ ị ượ ốb ng m t khúcằ ộ  tre đ đi u khi n d dàng. Nh ng chi c xe đ p th này ch t 160 đ n 250 kilôgam g o. các ể ề ể ễ ữ ế ạ ồ ở ừ ế ạ Ởquãng đ ng đèo, d c th ng đ ng, c n ph i có 6 ng i cùng đ y chi c xe th kỳ l không th tin đ c này. T gi a ườ ố ẳ ứ ầ ả ườ ẩ ế ồ ạ ể ượ ừ ữtháng 4 năm 1954, m t ph n ba s dù ch hàng ti p t cho quân Pháp t i t p đoàn c đi m Đi n Biên Ph r i ộ ầ ố ở ế ế ạ ậ ứ ể ệ ủ ơxu ng tr n đ a c a Vi t Minh, tr thành ngu n ti p t tăng c ng cho l c l ng c a t ng Giáp, có th nói là ch a ố ậ ị ủ ệ ở ồ ế ế ườ ự ượ ủ ướ ể ưt ng có đ i v i h th ng ti p t c a Tr n Đăng Ninh[7].ừ ố ớ ệ ố ế ế ủ ầ[7] Ng i ph trách làm đ ng giao thông ti p t cho m t tr n (ND).ườ ụ ườ ế ế ặ ậĐi u c quan tìnhề ơ  báo Pháp bi t khá rõ và các m t báo cũng nói rõ t lâu, nh ng v n có tâm lý hoài nghi, tinh th n ế ậ ừ ư ố ầch nh m ng, l i thêm tính ch quan, coi th ng, luôn cho mình h n h n đ i ph ng nên quân Pháp t ch i không ể ả ạ ủ ườ ơ ẳ ố ươ ừ ốtin vào nh ng tin tình báo thu th p đ c và b ng nhiên b b t ng . Ngày 13 tháng 3, vào 17 gi 30 phút, đ a ng c b tữ ậ ượ ỗ ị ấ ờ ờ ị ụ ắ đ u m c a. Sau m t lo t pháo khai h a r tầ ở ử ộ ạ ỏ ấ  m nh, các h m trú n b b t tung, trong đó có c các ch huy s c ạ ầ ẩ ị ậ ả ỉ ở ứđi m, ngay c các máy bay đang đ u trên đ ng băng cũng không th c t cánh đ c và c nhi u kh u pháo cũng ể ả ậ ườ ể ấ ượ ả ề ẩph i im l ng không k p ph n pháo, các đ n v c a đ i đoàn 312ả ặ ị ả ơ ị ủ ạ  Vi t Minh đã t n công c đi m Béatrice (Him Lam) ệ ấ ứ ể

do m t ti u đoàn lê d ng chi m gi ch cách S ch huy c a De Castries cóộ ể ươ ế ữ ỉ ở ỉ ủ  2,5 kilômét. Vào 23 gi 30 phút, Pháp ờm t Béatrice. Ph n pháo t ra hoàn toàn vô hi u. Sáng s m hôm sau đ i tá Piroth, chấ ả ỏ ệ ớ ạ ỉ huy pháo binh Đi n Biên Ph , ệ ủt t . B ng nh ng ph ng pháp linh ho t, không gi ng ai, pháo th c a t ng Giáp t ra có s c m nh vô song. H ự ử ằ ữ ươ ạ ố ủ ủ ướ ỏ ứ ạ ọch ng v n d ng b t c cách nào theo nh ng quy t c đã d y và h c trong nh ng tr ng hu n luy n chuyên pháo ẳ ậ ụ ấ ứ ữ ắ ạ ọ ữ ườ ấ ệbinh. Ngay c cách gi u pháo, cách b trí h a l c và c chi n thu t b n pháo c a h cũng không gi ng v i nh ng bàiả ấ ố ỏ ự ả ế ậ ắ ủ ọ ố ớ ữ gi ng. Sau này trong H i ký, đ i tá Langlais vi t: “Các đ n pháo c a Vi t Minh đ c r i chính xác và h p lý đ n m c ả ồ ạ ế ạ ủ ệ ượ ả ợ ế ứnh ng binh sĩ Pháp c đi m nào cũng có c m giác mình sẽ b tiêu di t đ n n i, t p trung vào m t m c tiêu t n ữ ở ứ ể ả ị ệ ế ơ ậ ộ ụ ấcông, qu y r i các s ch huy các c đi m xung quanh, ngăn ch n các tr c ti p t và thay quân c a chúng ta, ch n ấ ố ở ỉ ở ứ ể ặ ụ ế ế ủ ặđ ng ph n pháo”. M c dù tr i m a đã làm ch m b c di chuy n, song pháo binhứ ả ặ ờ ư ậ ướ ể  c a t ng Giáp v n di chuy n ngayủ ướ ẫ ể trong ngày hôm sau và đ n 3 gi 30 phút sáng ngày 15 tháng 3, trung tâm Gabrielle (Đ c L p) ch cách s ch huy ế ờ ộ ậ ỉ ở ỉtrung tâm 700 mét đã b t n công, dù có m t ti u đoàn lính Algerie n m gi . Gabrielle th t th ngay trong đêm.ị ấ ộ ể ắ ữ ấ ủTrong nh ng ngày sau, lính Thái c a c đi m Anne Marie (B n Kéo) đào ngũ hàng lo t đ tr v gia đình ho c ti p ữ ủ ứ ể ả ạ ể ở ề ặ ết c chi n đ u trong hàng ngũ Vi t Minh. Trong kho ng th i gian t ngàyụ ế ấ ệ ả ờ ừ  13 đ n 17 tháng 3, ba trung tâm đ kháng ế ềl n đã b xóa s trên b n đ . Toàn b h th ng phòng ng phía b c t p đoàn c đi m Đi n Biên Ph đ u l t vào tay ớ ị ổ ả ồ ộ ệ ố ự ắ ậ ứ ể ệ ủ ề ọVi t Minh và t lúc này t ng Giáp b t đ u cho quân đào h th ng h m hào nh nh ng vòi b ch tu c ti n vào ệ ừ ướ ắ ầ ệ ố ầ ư ữ ạ ộ ếnh ng v trí trung tâm và cô l p Isabelle (H ng Cúm). Nh ng đ ng hào ti n t trên núi cao bao quanh xu ng chia ữ ị ậ ồ ữ ườ ế ừ ốc t lòng ch o M ng Thanh, t o nên nh ng vùng song song đ u đ n nh nh ng lu ng cày. Nh ng h m hào này t a ắ ả ườ ạ ữ ề ặ ư ữ ố ữ ầ ỏra r i ch m l i, t o nên vòng vây nghi t ngã S ch huy trung tâm ch ng khác nào chi c kìm th hai c đ ng h n ồ ụ ạ ạ ệ ở ỉ ẳ ế ứ ơ ộ ơ ởth ti n công đang bóp ngh t chi c th nh t. Đ ng hào “tr c” nh t ng Giáp sau này vi t trongế ế ẹ ế ứ ấ ườ ụ ư ướ ế  H i ký và vô vàn ồđ ng nhánh ti n d n xu ng thung lũng, tách khu trung tâm kh i khu nam (Isabelle). Lính Pháp ra s c ch ng tr ườ ế ầ ố ỏ ứ ố ảnh ng vô ích. H b t kín các đ ng hào ban ngày thì đêm b đ i Vi t Minh l i đào, và c th tr n đ a chi n hào c a ư ọ ị ườ ộ ộ ệ ạ ứ ế ậ ị ế ủb đ i Vi t Minh gi ng nh cái dây thòng l ng m i ngày l i thít ch t vào c quân Pháp đ n trú Đi n Biên Ph . Choộ ộ ệ ố ư ọ ỗ ạ ặ ổ ồ ở ệ ủ t i ngàyớ  27 tháng 3, m t vài máy bay còn c h cánh xu ng đ ng băng mang theo đ ti p t g m th c ph m, thu cộ ố ạ ố ườ ồ ế ế ồ ự ẩ ố men, và không lo i tr c đ n d c. Nh ng t ngày này, ngu n ti p t đ ng không b ch t đ t hoàn toàn. M t vài ạ ừ ả ạ ượ ư ừ ồ ế ế ườ ị ặ ứ ộchi c dù th t m th p đã r i vào tr n đ a c a Vi t Minh.ế ả ở ầ ấ ơ ậ ị ủ ệTrong t p đoàn c đi m, ng i ta đã tính đ n vi c m con đ ng rút ch y kh i Đi n Biên Ph b ng m t h th ng ậ ứ ể ườ ế ệ ở ườ ạ ỏ ệ ủ ằ ộ ệ ốgiao thông hào nh ng không có n p che, không có rãnh thoát nên sau nh ng tr n m a, quân đ n trú l i bì bõm trongư ắ ữ ậ ư ồ ộ n c và bùn loãng. Ngày 14 tháng 3, ti u đoàn dù do Bigeard ch huy nh y xu ng M ng Thanh tăng c ng cho l c ướ ể ỉ ả ố ườ ườ ựl ng đ n trú và b t đ u t ch c các tr n ph n công và góp ph n lên dây cót tinh th n cho h đang t t xu ng m c ượ ồ ắ ầ ổ ứ ậ ả ầ ầ ọ ụ ố ứth p nh t. Nay ch còn lính Pháp và lính lê d ng là còn tinh th nấ ấ ỉ ươ ầ  chi n đ u. Nh ng đ n v lính Thái và Maroc đã ế ấ ữ ơ ịm t h t nhu khí. M t ti u đoàn đã đào ngũ ngay trong t p đoàn c đi m và s ng chui l i trong các h m ch đào ấ ế ệ ộ ể ậ ứ ể ố ủ ầ ếv i vàng trên nh ng v t d c ven sông N m R m. Trong t ng s 13 v trí đi m t a b m t t ngày 13 tháng 3 đ n ộ ữ ạ ố ậ ố ổ ố ị ể ự ị ấ ừ ếngày 1 tháng 5, có đ n 8 v trí m t vào tay đ i ph ng vì lý do “đào ngũ c a l c l ng ph tr ng i Thái mà Vi t ế ị ấ ố ươ ủ ự ượ ụ ợ ườ ệMinh không ph i m t m t ng i nào” nh Langlais sau này đã vi t trong H i ký c a ông.ả ấ ộ ườ ư ế ồ ủ17 gi ngày 30 tháng 3, t ng Giáp chuy n sang đ t 2 c a tr n chi n Đi n Biên Ph nh mờ ướ ể ợ ủ ậ ế ệ ủ ằ  vào các ng n đ i phía ọ ồđông và nh ng c đi m phía tây. Ti ng súng m màn đ t ti n công v a n , Pháp m t ngay Dominiqueữ ứ ể ở ế ở ợ ế ừ ổ ấ  1 (E) và Dominique 2 (D1). T i đây quân đ n trú ng i Algerie và Maroc tháo ch y tán lo n. Ti p đó đ n l t Dominique 6 ạ ồ ườ ạ ạ ế ế ượ(D2) và m t n a ph n đông c a Eliane 2 (A1). Căn c Eliane 2 đ c xây d ng trên ng n đ i duy nh t b ng đ t l n ộ ử ầ ủ ứ ượ ự ọ ồ ấ ằ ấ ẫđá trong lòng ch o M ng Thanh. Trên các s n d c g n nh không th nào đánh chi m đ c, quân Pháp xây d ng ả ườ ườ ố ầ ư ể ế ượ ựnhi u lô c t và h m ng m, đây là dinh th cũ c a viên ch s ng i Pháp Đi n Biên Ph . Trong nhi u ngày, nhi u ề ố ầ ầ ự ủ ủ ự ườ ở ệ ủ ề ềtr n giáp lá cà đã di n ra trên ng n đ i Eliane 2 (A1). Hai bên l n l t ti n công và ph n công r t ác li t. Vào đ u ậ ễ ọ ồ ầ ượ ế ả ấ ệ ầtháng 4, ti u đoàn tr ng Nguy n Qu c Tr đ c l nh m m t đ ng hào có nhi m v “c t d dày” c a t p đoàn cể ưở ễ ố ị ượ ệ ở ộ ườ ệ ụ ắ ạ ủ ậ ứ đi m Đi n Biên Ph , t c là khu v c sân bay M ng Thanh. Di chuy n theo các đ ng hào m i đào, các đ n v c a ể ệ ủ ứ ự ườ ể ườ ớ ơ ị ủti u đoàn Nguy n Qu c Tr lu n qua các v trí c a Pháp xung quanh và đã đ n sát đ ng băng lúc 11 gi đêm. Vào ể ễ ố ị ồ ị ủ ế ườ ờkho ng 4 gi sáng, m t trung đ i đã ti n sâu vào sân bay d i làn đ n dày đ c c a pháo binh. R ng đông, trong khi ả ờ ộ ộ ế ướ ạ ặ ủ ạba đi mể  t a nh đ n thì nh ng ng i lính c a Tr m m t cu c ph n công v i s h tr c a xe tăng. Trên v trí xungự ả ạ ữ ườ ủ ị ở ộ ộ ả ớ ự ỗ ợ ủ ị kích do m t trung đ i chi m gi , nh ng tr n giao tranh ác li t di n ra su t c ngày. Khi đêm đ n, quân Vi t Minh l iộ ộ ế ữ ữ ậ ệ ễ ố ả ế ệ ạ chi n đ u, đ n ngàyế ấ ế  15, Tr đi n báo: “Con đ ng đã b c t đ t”.ị ệ ườ ị ắ ứGi a lúc đó, đ c tăng vi n m t ti u đoàn dù trong ngày 10 tháng 4, Bigeard dùng h a l c t n công và chi m l i ữ ượ ệ ộ ể ỏ ự ấ ế ạEliane 1 (C1). Đây là th ng l i duy nh t c a Pháp. V i nh ng c g ng không m t m i, quân Vi t Minh khép ch t ắ ợ ấ ủ ớ ữ ố ắ ệ ỏ ệ ặvòng vây phía tây và phía đông. phía đông, h đã chi m 4 trên 5 đ i, và nã pháo th ng vào các đi m t a c a ở Ở ọ ế ồ ẳ ể ự ủtrung tâm, nh ng v n không chi m đ c các đ i Eliane. Sau này, trong L ch s Quân đ i nhân dân Vi t Nam có vi t: ư ẫ ế ượ ồ ị ử ộ ệ ế“Do thi u kinh nghi m và thi t b , và sau n l c kéo dài, s m t m i b t đ u xu t hi n, các công vi c đào h m hào ế ệ ế ị ỗ ự ự ệ ỏ ắ ầ ấ ệ ệ ầch m l i”. Nh ng ng i lính ph i c m x ng t 14 đ n 18 ti ng m t ngày. Tính ác li t c a nh ng đ t ph n công ậ ạ ữ ườ ả ầ ẻ ừ ế ế ộ ệ ủ ữ ợ ả

khi n m t s cán b b t ng , nh ng c n m a khi n cu c s ng n i chi n hào tr nên vô cùng khó khăn, l ng th c ế ộ ố ộ ấ ờ ữ ơ ư ế ộ ố ơ ế ở ươ ựkhó ti p t và m t s sai l m v chi n thu t gây ra nh ng thi tế ế ộ ố ầ ề ế ậ ữ ệ  h i vô ích. Giáp cho r ng nh ng tr n đánh kéo dài, ạ ằ ữ ậnh t là sau giai đo n hai c a chi n d ch, khi nh ng tr n đánh chi m ch t ác li t h n, đã làm n y sinh t t ng h u ấ ạ ủ ế ị ữ ậ ế ố ệ ơ ả ư ưở ữkhuynh tiêu c c, ng i hy sinh gian kh .ự ạ ổT ngày 19 tháng 4, m t chi n d ch t t ng đ c m trên cùng m t m t tr n, đây là “m t trong nh ng thành công ừ ộ ế ị ư ưở ượ ở ộ ặ ậ ộ ữl n c a công tác chính tr trong l ch s chi n đ u c a quân đ i ta”. Nhi u ch th đ c đ a ra đ “bình th ng hóa” ớ ủ ị ị ử ế ấ ủ ộ ề ỉ ị ượ ư ể ườđ i s ng chi n hào, c i thi n h m trú n cá nhân, cung c p n c s ch và rau xanh. T i các đ n v n i lên phong trào ờ ố ế ả ệ ầ ẩ ấ ướ ạ ạ ơ ị ổ“săn Tây, b n t a” đ giam chân đ ch trong công s . Chi n thu t đánh l n c a trung đoàn 36 r t thành công và đ c ắ ỉ ể ị ự ế ậ ấ ủ ấ ượph bi n r ng trên toàn m t tr n. M i khi đ ng hào t i g n, đó là d u hi u c a cái ch t đã t i. Quân đ i vi n ổ ế ộ ặ ậ ỗ ườ ớ ầ ấ ệ ủ ế ớ ộ ễchinh h t quân d b đã sa vào tình c nh ph i tung ra nh ng binh lính m i tinh.ế ự ị ả ả ữ ớLún sâu vào chi n tranh Đông D ng, chính ph Mỹ nh n th y th t b i s p t i là m t th t b i v chính sách c a ế ươ ủ ậ ấ ấ ạ ắ ớ ộ ấ ạ ề ủMỹ. K ho ch Navarre đ c Mỹ giúp đ r t nhi u. H i đ u năm, t ng O’Daniel đã ca ng i Đi n Biên Ph là m t ế ạ ượ ỡ ấ ề ồ ầ ướ ợ ệ ủ ộpháo đài không th công phá, và đ n t n ngàyể ế ậ  13 tháng 3, ba sĩ quan Mỹ v n còn trong c đi m đ quan sát vi c ẫ ở ứ ể ể ệchu n b . Vi c ti p t m t l ng hàng kh ng l b ng th dù (m t 60.000 chi c dù) ch đ c th c hi n nh m t c u ẩ ị ệ ế ế ộ ượ ổ ồ ằ ả ấ ế ỉ ượ ự ệ ờ ộ ầhàng không “Globe Masters” đ a đ n t Nh t B n và Mỹ. Cu i cùng, vi c ch đ ti p t do lính đánh thuê c a đ i ư ế ừ ậ ả ố ệ ở ồ ế ế ủ ộ“C p bay” do Claire Chennault đ m nhi m. H đã th c hi n h n 500 nhi m v vùng th ng du, v i kho ngọ ả ệ ọ ự ệ ơ ệ ụ ở ượ ớ ả  20 chi c C119 có kh năng v n chuy n nhi u g p đôi so v i máy bay Dakota c a Pháp. T ngày 20 tháng 3, Foster ế ả ậ ể ề ấ ớ ủ ừDulles và đô đ c Radford d đ nh m m t cu c ném bom t xu ng các tuy n đ ng c a Vi t Nam, v i m t phi đ i ố ự ị ở ộ ộ ồ ạ ố ế ườ ủ ệ ớ ộ ộ98 siêu pháo đài bay B.29. K ho ch này mangế ạ  tên “Vautour” (Chim k n k n) đ c trình bày cho t ng Ely t i ề ề ượ ướ ạWashington vào ngày 18, song v p ph i s ph n đ i c a ng i Mỹ và Anthony Eden. Trong m t cu c trao đ i v i ấ ả ự ả ố ủ ườ ộ ộ ổ ớGeorges Bidault, Dulles th m chí còn đ ngh t ng hai qu bom nguyên t đ th i bay Đi n Biên Ph . Nh ng th vũ ậ ề ị ặ ả ử ể ổ ệ ủ ư ứkhí này không phân bi t đ c ng i phòng ng cũng nh ng i ti n công. Vì th , k ho ch Vautour không th th c ệ ượ ườ ự ư ườ ế ế ế ạ ể ựhi n đ c. Ai cũng bi t m i ý đ nh rút lui theo đ ng b v phía Lào đ u sẽ th t b i.ệ ượ ế ọ ị ườ ộ ề ề ấ ạVài ngày tr c khi khai m c H i ngh Genève bàn v chi n tranh Đông D ng, ngày 1 tháng 5, Giáp m đ t t n công ướ ạ ộ ị ề ế ươ ở ợ ấcu i cùng. Ch trong m y ti ng, Eliane 1 (C1) và Dominique 3 (các c đi m 505 và 505A) b tiêu di t, Huguette 5 (c ố ỉ ấ ế ứ ể ị ệ ứđi mể  811A) th t th lúc bình minh, r i Huguette 4 (311B) th t th vào ngày 5 tháng 5. B đ i Vi t Nam ch còn cáchấ ủ ồ ấ ủ ộ ộ ệ ỉ S ch huy ch a đ y 300 mét. Ngày mùngở ỉ ư ầ  6, h i 21 gi , ti ng n c a kh i b c phá trên đ i Eliane 2 (A1) đ c ch n ồ ờ ế ổ ủ ố ộ ồ ượ ọlàm hi u l nh t ng t n công. Trong t p đoàn c đi m, kh p n i b t n công, b n s ch huy th t th trong đêm. Vào ệ ệ ổ ấ ậ ứ ể ắ ơ ị ấ ố ở ỉ ấ ủlúc r ng đông ngày 7 thángạ  5, quân Pháp còn ti p t c kháng c nh ng đ n kho ng 14 gi ,ế ụ ự ư ế ả ờ  nh ng lá c tr ng đ u tiênữ ờ ắ ầ xu t hi n và đ n 17 gi 30 phút, lá c đ sao vàng đã ph p ph i trên nóc S ch huy c a t ng De Castries và ti p ấ ệ ế ờ ờ ỏ ấ ớ ở ỉ ủ ướ ếđó De Castries cùng toàn b ban tham m u c a ông b b t làm tù binh. Căn c Isabelle (H ng Cúm) phía nam còn ộ ư ủ ị ắ ứ ồ ởti p t c kháng c và c tìm đ ng ch y sang Lào nh ng t t c ban ch huy đã b b t s ng. Quân đ i nhân dân Vi t ế ụ ự ố ườ ạ ư ấ ả ỉ ị ắ ố ộ ệNam v a giành đ c m t chi n th ng nh ti ng chuông báo t c a đ qu c Pháp và toàn b h th ng thu c đ a.ừ ượ ộ ế ắ ư ế ử ủ ế ố ộ ệ ố ộ ịTrong ph n k t lu n v tr n chi n Đi n Biên Ph , ng i ta nói nhi u v vi c Liên Xô, Trung Qu c vi n tr cho ầ ế ậ ề ậ ế ệ ủ ườ ề ề ệ ố ệ ợt ng Giáp.ướĐ i tá Langlais đã vi t trong H i ký: “Trong b y năm, k thù c a chúng ta đã đ i t b qu n áo rách c a nông dân ạ ế ồ ả ẻ ủ ổ ừ ộ ầ ủl y b quân ph c dã chi n, t nh ng trái l u đ n t ch đ i l y vũ khí Nga hay Ti p Kh c đ n m c có th ngang ấ ộ ụ ế ừ ữ ự ạ ự ế ổ ấ ệ ắ ế ứ ểng a v i vũ khí Mỹ c a chúng ta. Nh ng v tông đ c a ch nghĩa th c dân cũng ph i ph n n đ i nh ng lu n đi m ử ớ ủ ữ ị ồ ủ ủ ự ả ẫ ộ ố ữ ậ ểtrên. Vi n tr c a Trung Qu c ? Ng i ta đã quá n ào v chuy n này. Ch ng lẽ c mong giao chi n v i nông dân ệ ợ ủ ố ư ườ ồ ề ệ ẳ ứ ế ớc m g y g c hay sao? Th t đáng bu n c i. Gi a các đ ng minh v i nhau, s giúp đ cũng là chuy n đ ng nhiên. ầ ậ ộ ậ ồ ườ ữ ồ ớ ự ỡ ệ ươHãy nhìn th ng vào s v t tr c m t! S giúp đ c a Trung Qu cẳ ự ậ ướ ắ ự ỡ ủ ố  cho Vi t Minh ch là gi t n c bên c nh kh i ệ ỉ ọ ướ ạ ốl ng kh ng l v v t li u chi n tranh c a Mỹ đ nh thác cho quân đ i chúng ta”.ượ ổ ồ ề ậ ệ ế ủ ổ ư ộNh ng ng i ch u trách nhi m v th t b i c a Đi n Biên Ph đã làm t n khá nhi u gi y m c đ lý gi i nguyên ữ ườ ị ệ ề ấ ạ ủ ệ ủ ố ề ấ ự ể ảnhân th t b i, t o nên m t cu c bút chi n căng th ng gi a các t ng Navarre và Cogny là nh ng ng i đã ch ấ ạ ạ ộ ộ ế ẳ ữ ướ ữ ườ ủtr ng ngay t đ u m cu c hành quân không v n lên thung lũng Đi n Biên Ph . Còn t ng Giáp nghĩ sao v cu c ươ ừ ầ ở ộ ậ ệ ủ ướ ề ộhành quân này? Tr l i Ban biên t p Etudes Vietnamiennes (T p chíả ờ ậ ạNghiên c u Vi t Nam), ông nói: “V th c ch t, cũng nh t t c các t ng lĩnh Pháp, t ng Navarre đã ph m sai l m ứ ệ ề ự ấ ư ấ ả ướ ướ ạ ầl n v chi n l c đi đôi v i sai l m v nh n đ nh tình hình, hoàn toàn không hi u đ i th . Navarre không hi u đ cớ ề ế ượ ớ ầ ề ậ ị ể ố ủ ể ượ r ng tr c m t ông ta là c m t dân t c, m t quân đ i nhân dân đang ti n hành m t cu c chi n tranh toàn dân. Nói ằ ướ ặ ả ộ ộ ộ ộ ế ộ ộ ếđúng ra, Navarre cũng nh các t ng lĩnh t s n khác không hi u gì v nhân dân và quân đ i chúng tôi. Tr c h t, ư ướ ư ả ể ề ộ ướ ếh tin t ng vào vũ khí c a h , vào các ph ng ti n chi n tranh c a h . Sai l m c a Navarre cũng nh c a t t c ọ ưở ủ ọ ươ ệ ế ủ ọ ầ ủ ư ủ ấ ảcác t ng lĩnh đ qu c là không tin vào nh ng ng i nông dân nghèo, th ng không bi t ch l i có th tr thành ướ ế ố ữ ườ ườ ế ữ ạ ể ởnh ng pháo th , r ng nh ng cán b c a chúng tôi không bao gi đ c h c tr ng võ b Saint-Cyr hay West Point ữ ủ ằ ữ ộ ủ ờ ượ ọ ở ườ ị

l i có th đi đ n gi i quy t các v n đ chi n l c, chi n thu t tác chi n, h u c n, t ng nh đó là đ c quy n c a ạ ể ế ả ế ấ ề ế ượ ế ậ ế ậ ầ ưở ư ộ ề ủquân nhân t s n”.ư ảV i vi c sai l m Đi n Biên Ph có th tránh đ c không, t ng Giáp nói: “Chuy n x y ra r i m i nh n đ nh bao gi ớ ệ ầ ệ ủ ể ượ ướ ệ ả ồ ớ ậ ị ờch ng d . N u nh ng “chuyên gia” quân s khác ph i ch huy quân đ i vi n chinh năm 1953 - 1954 thì ch c h đã ẳ ễ ế ữ ự ả ỉ ộ ễ ắ ọkhông đi tìm m t gi i pháp chi n l c Đi n Biên Ph . Dù sao, n u h đ a quân đánh chúng tôi n i khác và dù kộ ả ế ượ ở ệ ủ ế ọ ư ở ơ ế ho ch chi n l c c a h nh th nào thì có lẽ h cũng không có gi i pháp nào khác. Chúng tôi cũng sẽ có cách đ i ạ ế ượ ủ ọ ư ế ọ ả ốphó thích h p. Nh ng k đã phung phí xe tăng, máy bay và nh ng c pháo khó mà t ng t ng r ng nh ng ng i ợ ữ ẻ ữ ỗ ưở ượ ằ ữ ườnông dân đ c trang b s sài có th ch ng l i đ c h . Leclerc khi đ b Sài Gòn mu n “bình đ nh” Nam B trong ượ ị ơ ể ố ạ ượ ọ ổ ộ ở ố ị ộba tu n. De Lattre de Tassigny nghĩ r ng có th l t ng c th cầ ằ ể ậ ượ ế ờ và bi n chúng tôi thành tro b i. B y t ng ch huy ế ụ ả ổ ỉquân đ i vi n chinh Pháp k ti p nhau, h t th y đ u ph m sai l m v nh n đ nh tình hình, đánh giá đ i th . Ch ng ộ ễ ế ế ế ả ề ạ ầ ề ậ ị ố ủ ức t t nh t là n u các t ng lĩnh t s n t đ t mình trong hoàn c nh c a Navarre thì h cũng sẽ ph m nh ng sai ứ ố ấ ế ướ ư ả ự ặ ả ủ ọ ạ ữl m t ng t . Đó là vi c b n th c dân đ qu c đã phát đ ng chi n tranh Algerie ngay sau khi ch m d t chi n s ầ ươ ự ệ ọ ự ế ố ộ ế ấ ứ ế ự ởĐông D ng và b n đ qu c Mỹ đã k t c th c dân Pháp mi n Nam Vi t Nam đ làm l i nh ng vi c hoàn toàn ươ ọ ế ố ế ụ ự ở ề ệ ể ạ ữ ệgi ng nh th ”.ố ư ếĐó là câu tr l i c a t ng Giáp năm 1965. Nh ng s ki n x y ra t đó đ n nay đã xác nh n rõ ràng nh ng lu n ả ờ ủ ướ ữ ự ệ ả ừ ế ậ ữ ậđi m c a ông, đó là “m i cu c chi n tranh xâm chi m hay tái chi m thu c đ a đ u sẽ th t b i”.ể ủ ọ ộ ế ế ế ộ ị ề ấ ạ

Nh ng công s ki u Vi t Namữ ự ể ệBa Đình (1886 - 1887)Ngày 21 tháng Giêng năm 1887, m t đ o quân Pháp g mộ ạ ồ  2.250 lính đ c trang b 25 đ i bác, 4 pháo h m và 5.000 ượ ị ạ ạ“dân phu” y m h đã chi m đ c căn c Ba Đình sau 2 tháng bao vây c c kỳ ng t nghèo. Ch t l ng các công trình ể ộ ế ượ ứ ự ặ ấ ượphòng th khi n phe ti n công ph i ng c nhiên.ủ ế ế ả ạThám sát bên trong căn cứ Ba Đình, chúng tôi th t s ng cậ ự ạ  nhiên tr c kỹ thu t xây d ng công s phòng ng c a ướ ậ ự ự ự ủng i Vi t Nam. Công trình phòng ng g m ba làng n i lên m t n c ru ng nh ba hòn đ o nh . Đ sâu c a ru ng ườ ệ ự ồ ổ ặ ướ ộ ư ả ỏ ộ ủ ộn c đ n vài mét do con ng i có cách d n n c vào ru ng. Chung quanh m i “đ o nh ” là nh ng đ ng hào sâu 3 ướ ế ườ ẫ ướ ộ ỗ ả ỏ ữ ườmét, r ng 4 mét, đào lên đ p phía trong t o thành t ng lũy, c ng c các n p b n c a quân phòng th . Các ộ ắ ạ ườ ủ ố ụ ấ ắ ủ ủ ụn pấ  b n này đ u đ p b ng đ t có s n trong vùng, dày t 8 đ n 9 mét. Trong các n p l i tr ng tre có g c l n, có ắ ề ắ ằ ấ ẵ ừ ế ụ ấ ạ ồ ố ớkho ng cách v a đ gi ng nh nh ng l châu mai các pháo đài, quân phòng th có th n p b n khá chính xác m i ả ừ ủ ố ư ữ ỗ ở ủ ể ấ ắ ỗkhi phát hi n t xa nh ng k đ n t n công vào.ệ ừ ữ ẻ ế ấLàm th nào đ b o v cánh s n? M i làng trong ba làng nói trên đ u đ c b trí h p lý đ có th y m tr l n ế ể ả ệ ườ ỗ ề ượ ố ợ ể ể ể ợ ẫnhau khi m t làng bên c nh b t n công và đ c xây d ng công s kiên c đ tr thành nh ng v trí c th n u hai ộ ạ ị ấ ượ ự ự ố ể ở ữ ị ố ủ ếlàng kia b đánh chi m. Trên nóc các b lũy c a n p b n tr ng nhi u l p c c vót nh n đ ngăn ch n k ti n công ị ế ờ ủ ụ ấ ắ ồ ề ớ ọ ọ ể ặ ẻ ếđ t nh p và trèo vào bên trong công s . Chân t ng thành dàyộ ậ ự ườ  50 mét là c m t bãi c c tre chôn ngang m t n c ả ộ ọ ặ ướkhi n bên ti n công không th nào v t hào ti n vào đ c. R i tr c hàng c c l i có m t gi u tre đ c tr ng chéo ế ế ể ượ ế ượ ồ ướ ọ ạ ộ ậ ượ ồcánh s khá v ng ch c. Cu i cùng, cách 50 mét phía tr c còn b trí nh ng cây b đ n tr l i g c và dãy c c nh ẻ ữ ắ ố ở ướ ố ữ ị ố ơ ạ ố ọ ỏcó gai nh n và s c nh mũi tên. T t c t o nên l p h n đ n nh ng lũy tre ph kín thành lũy. Chính vì v y, khi m i ọ ắ ư ấ ả ạ ớ ỗ ộ ữ ủ ậ ớb t đ u ti n hành bao vây căn c , lũy tre còn mang màu xanh t i. Chúng tôi c đ n gi n t ng r ng ch là ắ ầ ế ứ ươ ứ ơ ả ưở ằ ỉđ ngụ  ph i m t thôn làng kiên c theo ki u An Nam.ả ộ ố ểChúng tôi cũng r t ng c nhiên th y nh ng kh u pháo c a chúng tôi h u nh không gây đ c thi t h i v t ch t nào ấ ạ ấ ữ ẩ ủ ầ ư ượ ệ ạ ậ ấcho đ i ph ng do nh ng ng i b bao vây đã đ phòng c n th n, che ch n nh ng v t li u d cháy cũng nh t b oố ươ ữ ườ ị ề ẩ ậ ắ ữ ậ ệ ễ ư ự ả v mình b ng con đ ng ng m, trong đó h đã đào nh ng kho quân nhu đ n d c và ch trú n.ệ ằ ườ ầ ọ ữ ạ ượ ỗ ẩĐ i úy J. Massonạ  Ký c v Trung Kỳ và B c Kỳ, 1903, tr. 223 và 224ứ ề ắNam H ng (1950 - 1954)ồSau năm 1950, xã Nam H ng bi n thành m t hang chu t chũi:ồ ế ộ ộ  460 h m bí m t, 2.700 mét h m hào, 3.200 mét hào ầ ậ ầgiao thông, 3.470 mét đ ng ng m, 800 mét t ng đ t.ườ ầ ườ ấNh ng căn h m bí m t d n d n tr thành n i n náu th t s . Cu i cùng ng i ta nghĩ ra cách làm c a đ khóa l i ữ ầ ậ ầ ầ ở ơ ẩ ậ ự ố ườ ử ể ốvào trong h m. H m bí m t đ c đào nh ng ch khó l t nh đào d i n c, mu n vào ph i l n xu ng n c ầ ầ ậ ượ ở ữ ỗ ọ ư ở ướ ướ ố ả ặ ố ướm i tìm đ c l i vào. Có m t s h m bí m t khá r ng, ng i ta có th n mớ ượ ố ộ ố ầ ậ ộ ườ ể ằng bên trong, có ng thông h i. Các h m cá nhân đ u n i v i nhau b ng nh ng đ ng h m nh h p, t ng quãng ủ ố ơ ầ ề ố ớ ằ ữ ườ ầ ỏ ẹ ừm t l i có l thông h i và có c c ng ng m tiêu n c. N m bên d i các cánh đ ng, h m bí m t ăn thông v i các ộ ạ ỗ ơ ả ố ầ ướ ằ ướ ồ ầ ậ ớlàng xung quanh. Khi đ i ph ng v t qua hàng rào đ vào bên trong căn c , các chi n sĩ du kích c a chúng ta sẽ ố ươ ượ ể ứ ế ủgiành th ch đ ng nh nh ng h th ng đ a đ o đ ch ng l i k đ ch.ế ủ ộ ờ ữ ệ ố ị ạ ể ố ạ ẻ ịTheo Ph m C ng Báo Quân đ i, tháng 6-8 năm 1969, tr. 17-18ạ ườ ộVĩnh M c, năm 1970ốÔng H Gi i tay c m đèn bão h ng d n chúng tôi đi tham quan đ a đ o Vĩnh M c và khi b t đ u b c xu ng đ a ồ ớ ầ ướ ẫ ị ạ ố ắ ầ ướ ố ịđ o, m t công trình th t s kh ng l hi n ra. Tôi nghĩ đ n câu chuy n c a Jules Verne v i nhan đ Cu c du hành ạ ộ ậ ự ổ ồ ệ ế ệ ủ ớ ề ộvào lòng đ t. Ng i ta có th đi vào h m trú n t p th kh ng l này b ng nhi u l i cách xa nhau, m i l i xu ng đ a ấ ườ ể ầ ẩ ậ ể ổ ồ ằ ề ố ỗ ố ố ịđ o đ u có mái che m a và dĩ nhiên đ c ng y trang khá kỹ. Tr c chính c a đ a đ o n m s n trong lòng đ t. Đ ngạ ề ư ượ ụ ụ ủ ị ạ ằ ẵ ấ ườ tr c chính kéo dài t i nhi u cây s d i m t tr n hình vòm khá caoụ ớ ề ố ướ ộ ầ  đ c ch ng đ khá ch c ch n. Nh ng ng i có ượ ố ỡ ắ ắ ữ ườt m cao trung bình đi theo hàng d c có th di chuy n d dàng ngay c khi h cáng th ng binh. T ch xu ng chính,ầ ọ ể ể ễ ả ọ ươ ừ ỗ ố có nh ng nhánh nh v y cá, m i nhánh d n đ n m t h m trú n cho gia đình có ba, th m chí năm, b y thành viên. ữ ư ả ỗ ẫ ế ộ ầ ẩ ậ ảCó nhi u “h m” làm ch h p ch a đ c đ n 120 ng i. Có c nhà tr , m t tr m xá-h sinh và bên c nh gi ng n c ề ầ ỗ ọ ứ ượ ế ườ ả ẻ ộ ạ ộ ạ ế ướlà m t dãy nhà t m. Ng i ta không quên làm c nh ng h xí. M t h th ng thông h i thô s nh ng hi u qu có th ộ ắ ườ ả ữ ố ộ ệ ố ơ ơ ư ệ ả ểlàm thay đ i không khí và ch ng m.ổ ố ẩTheo Vũ C n ậ Cu c s ng kháng chi n hàng ngàyộ ố ế [1] (Résistance quotidienne), tr. 15-16[1] Tác gi Boudarel tr c đây làm vi c t i t p chí Etudes Vietnamiennes c a Nhà xu t b n Ngo i văn nay là Nhà ả ướ ệ ạ ạ ủ ấ ả ạxu t b n Th gi i, đã d ch hai bài miêu t v đ a đ o Nam H ng và Vĩnh M c c a hai tác gi Ph m C ng và Vũ C n ấ ả ế ớ ị ả ề ị ạ ồ ố ủ ả ạ ườ ậsang ti ng Pháp. Đo n trích d n trên đây đ c d ch l i t ti ng Pháp, có th không chính xác hoàn toàn nh nguyên ế ạ ẫ ượ ị ạ ừ ế ể ưvăn b n ti ng Vi t c a hai tác gi Vi t Nam (ND).ả ế ệ ủ ả ệ

Gia đình, đ ng chí và nh ng ng i nh h ng đ n Võ ồ ữ ườ ả ưở ếNguyên GiápNguy n T t Thành - Nguy n Ái Qu c - H Chí Mình (1890 - 1969)ễ ấ ễ ố ồNg i thành l p Đ ng C ng s n và Quân đ i Vi t Namườ ậ ả ộ ả ộ ệM c dù ông có vai trò quy t đ nh nh ng khi ph i x lý các v n đ liên quan đ n quân đ i cách m ng Vi t Nam, ặ ế ị ư ả ử ấ ề ế ộ ạ ệng i ta không nghĩ đ n H Chí Minh.ườ ế ồTuy nhiên, khi t i Qu ngớ ả  Châu cùng v i Borodine (nămớ  1924), m t trong nh ng đi u quan tâm c a ông H là, song ộ ữ ề ủ ồsong v i vi c l p ra m t t ch c chính tr , ph i đào t o m t s cán b quân s có th sau này đ m nhi m các nhi m ớ ệ ậ ộ ổ ứ ị ả ạ ộ ố ộ ự ể ả ệ ệv riêng bi t khi ti n hành kh i nghĩa vũ trang. Ông H g i m t s anh em có kh năng nh t đi h c tr ng võ b ụ ệ ế ở ồ ử ộ ố ả ấ ọ ườ ịHoàng Ph .ốNăm 1928 ông vi t cho Qu c t C ng s n m t bài báo nhan đ Công tác quân s c a Đ ng trong nông dân. M t bài ế ố ế ộ ả ộ ề ự ủ ả ộbáo mác-xit c a Vi t Nam v chi n tranh du kích nông thôn và kh i nghĩa đăng trong tuy n t p c a t p chí ủ ệ ề ế ở ở ể ậ ủ ạKomintern (Togliatti, Bucher- Gallen và Toukhatchevski đã tham gia biên t p bài báo nói trên), đ c l u hành v i bútậ ượ ư ớ danh t p th Neuberg, có nhan đ Insurrection armée (Kh i nghĩa vũ trang). Trong toàn b các bài nghiên c u đ ậ ể ề ở ộ ứ ềc p t i kh i nghĩa đô th , H Chí Minh là ng i duy nh t ch tr ng kh i nghĩa vũ trang nông thôn nh ng không ậ ớ ở ị ồ ườ ấ ủ ươ ở ở ưph i vì th mà tả ế ừ b cu c đ u tranh đô th . Tỏ ộ ấ ở ị ừ đó đ ng l i c a H Chí Minh đ c xem nh b n t ng h p c a ườ ố ủ ồ ượ ư ả ổ ợ ủđi u sau này g i là ch nghĩa Mao và các ph ng pháp kh i nghĩa c a Marx, Engels và Lênin. Ông vi t: cu c cách ề ọ ủ ươ ở ủ ế ộm ng vô s n không th th ng l i các n c nông nghi p và n a nông nghi p n u không chú ý đ n công tác tuyên ạ ả ể ắ ợ ở ướ ệ ử ệ ế ếtruy n chính tr , t ch c và quân s trong nông dân, đ c bi t là công tác quân s c a Đ ng trong nông dân. Đ ng ề ị ổ ứ ự ặ ệ ự ủ ả ể ủh lu n đi m c a mình, ông nói lên nh ng kh năng đã đ c khai thác trong cu c kh i nghĩa nông thôn c a Bungari ộ ậ ể ủ ữ ả ượ ộ ở ủnăm 1923 và cu c kh i nghĩa c a nông dân Trung Hoa t i H Nam năm 1926. Đ i v i ông H cũng nh đ i v i Qu c ộ ở ủ ạ ồ ố ớ ồ ư ố ớ ốt III, phong trào nông dân ph i có “trung tâm” t i m t hay nhi u t nh. Quan ni m v th i c , ông không nh n m nh ế ả ạ ộ ề ỉ ệ ề ờ ơ ấ ạđ n “tr ng kỳ” nh Mao Tr ch Đông mà nh n m nh đ n th i c thu n l i c a cu c kh i nghĩa. Ông H nh n ế ườ ư ạ ấ ạ ế ờ ơ ậ ợ ủ ộ ở ồ ấm nh cu c ti n công ti n hành trong m t th i gian r t ng n nh “hành đ ng k t h p”, s ph i h p và tính b t ng ạ ộ ế ế ộ ờ ấ ắ ờ ộ ế ợ ự ố ợ ấ ờvào th i đi m thu n l i và “s l a ch n đúng đ n th i c phát đ ng kh i nghĩa” c a ban lãnh đ o.ờ ể ậ ợ ự ự ọ ắ ờ ơ ộ ở ủ ạ[1] Cu n sách đ c xu t b n năm 1977, nên thông tin v các nhân v t l ch số ượ ấ ả ề ậ ị ử trong ph n này ch gi i h n đ n th i ầ ỉ ớ ạ ế ờđi m đó (BT).ểSau này, ông H luôn quan tâm đ n v n đ ho t đ ng vũ trang cách m ng. Trong các khóa hu n luy n t ch c ồ ế ấ ề ạ ộ ạ ấ ệ ổ ứ ởbiên gi i Qu ng Tây và ti p đó Cao B ng trong các năm 1940 - 1941, ông H đ u nh n m nh hai m t chính tr và ớ ả ế ở ằ ồ ề ấ ạ ặ ịquân s trong công tác cách m ng. Trong nh ng năm 40, ông biên so n m t tài li u ng n Cách đánh du kích, Kinh ự ạ ữ ạ ộ ệ ắnghi m du kích Tàu (Trung Hoa ngày nay). Ông còn d ch m t ph n các bài vi t c a Tôn T , m t chi n l c gia đ i ệ ị ộ ầ ế ủ ử ộ ế ượ ạtài th i c đ i và t p h p trong m t tài li u nhan đ Cách đào t o cán b quân s . Trong nh ng năm chi n tranh ờ ổ ạ ậ ợ ộ ệ ề ạ ộ ự ữ ế1947 - 1954, ông H còn d ch tóm t t cu n T nh y bí m t c a Fedorov, nói v nh ng kinh nghi m c a du kích Nga ồ ị ắ ố ỉ ủ ậ ủ ề ữ ệ ủ

Ukraina sau năm 1941.ởNh ng h n c các tác ph m chuyên môn đã vi t, b ng s nghi p c a mình, H Chí Minh đã góp ph n quy t đ nh vàoư ơ ả ẩ ế ằ ự ệ ủ ồ ầ ế ị s hình thành t t ng chi n l c c a các nhà cách m ng Vi t Nam. Ông ít chú ý đ n lý thuy t và là nhà ho t đ ng ự ư ưở ế ượ ủ ạ ệ ế ế ạ ộth c ti n thiên tài, ông c g ng su t đ i đ bi n nh ng t t ng c a Clausewitz (nhà lý lu n quân s kinh đi n ự ễ ố ắ ố ờ ể ế ữ ư ưở ủ ậ ự ểng i Đ c) r t g n v i quan đi m c a Lênin: “Chi n tranh là s ti p n i các quan h chính tr b ng nh ng ph ng ườ ứ ấ ầ ớ ể ủ ế ự ế ố ệ ị ằ ữ ươti n khác, chi n tranh là m t công c c a chính tr ”. Ph ng châm chính tr tr ng h n quân s là kim ch nam trong ệ ế ộ ụ ủ ị ươ ị ọ ơ ự ỉtoàn b ho t đ ng c a Hộ ạ ộ ủ ồ Chí Minh t năm 1940 đ n nămừ ế  1945. B ng cách đi sâu, đi sát c s c a phong trào trong ằ ơ ở ủvùng th ng du B c Kỳ, ông đã xây d ng đ c c s bí m t, sau đó thành nh ng t ch c công khai c a cách m ng. ượ ắ ự ượ ơ ở ậ ữ ổ ứ ủ ạB ng ho t đ ng ngo i giao v i Trung Hoa Qu c dân Đ ng và nh ng ph n t qu c gia đang s ng l u vong Trung ằ ạ ộ ạ ớ ố ả ữ ầ ử ố ố ư ởQu c, ti p đó là v i O.S.S Côn Minh, ông H đã t o đi u ki n thu n l i đ tranh th th i c ngay sau khi Nh t đ u ố ế ớ ở ồ ạ ề ệ ậ ợ ể ủ ờ ơ ậ ầhàng Đ ng minh v i m t s c m nh quân s không đáng k . Dù l c l ng còn kém xa l c l ng qu c gia có th đ cồ ớ ộ ứ ạ ự ể ự ượ ự ượ ố ể ượ Trung Hoa Qu c dân Đ ng ng h , ông H v n d a vào đó. D i nhi u hình th c khác nhau, H Chí Minh cũng x số ả ủ ộ ồ ẫ ự ướ ề ứ ồ ử ự m t cách t ng t nh v y đ i v i quân đ i vi n chinh Pháp trong nh ng nămộ ươ ự ư ậ ố ớ ộ ễ ữ  1947 - 1954 và sau đó ch ng l i s ố ạ ựcan thi p c a Mỹ. Trongệ ủ  m i tr ng h p, ông đ u khéo léo s d ng t i đa nh ng nhân t kỹ thu t đ c thù trong b i ỗ ườ ợ ề ử ụ ố ữ ố ậ ặ ốc nh chính tr qu c gia và qu c t . Không câu n hay c ch p, ông đã t o nên m t êkíp bi t x lý các v n đ phù ả ị ố ố ế ệ ố ấ ạ ộ ế ử ấ ềh p v i tình th chi n l c tr c m t trong quá trình ti n hành chi n tranh lâu dài. Nh H Chí Minh, trong th c ợ ớ ế ế ượ ướ ắ ế ế ờ ồ ựti n cách m ng Vi t Nam, các công th c giáo đi u x c ng nh g cũng bi t, khi c n, t ra m m d o nh tre. Chính ễ ạ ệ ứ ề ơ ứ ư ỗ ế ầ ỏ ề ẻ ưnh s m m d o đó và đ u óc th c t trong vi c phân tích tình hình, cu i cùng đã khi n L u Năm Góc và Nhà Tr ng ờ ự ề ẻ ầ ự ế ệ ố ế ầ ắph i b cu c.ả ỏ ộ

Võ Nguyên Giáp vi t: Đ i v i H Chí Minh, chân lý cách m ng là c th . Rõ ràng t t ng H Chí Minh cũng là quan ế ố ớ ồ ạ ụ ể ư ưở ồđi m c a Lênin. “Cái phong phú nh t là cái c th và khách quan nh t”.ể ủ ấ ụ ể ấHoàng Văn Th (1908 - 1944)ụ- Dân t c Tày - ng i ch p m i liên l c gi a Qu ng Tây (Trung Qu c) và đ ng b ng Vi t Namộ ườ ắ ố ạ ữ ả ố ồ ằ ệ- Ph trách công tác binh v nụ ậ- B Pháp x b n năm 1944ị ử ắSinh tr ng trong m t gia đình khá gi L ng S n, Hoàng Văn Th theo h c t i Tr ng Trung h c t nh L ng S n. ưở ộ ả ở ạ ơ ụ ọ ạ ườ ọ ỉ ạ ơT iạ  đây ông đã thành l p m t nhóm cách m ng vào d p đ tang Phan Chu Trinh. Năm 1929, Hoàng Văn Th sang ậ ộ ạ ị ể ụQu ng Châu (Trung Qu c) theo l p h c c a t ch c Thanh niên cách m ng đ ng chí h i. Đ c và nói th o ti ng ả ố ớ ọ ủ ổ ứ ạ ồ ộ ọ ạ ếTrung, ông ch u trách nhi m t ch c đ ng dây liên l c t Trung Qu c v n c, do ông thành th o th ng quê ị ệ ổ ứ ườ ạ ừ ố ề ướ ạ ổ ữ ởh ng mình. Ông có vai trò then ch t khi Lê H ng Phong t Liên Xô v n c năm 1932 - th i đi m cách m ng đang ươ ố ồ ừ ề ướ ờ ể ạthoái trào.Năm 1934, Lê H ng Phong c Hoàng Văn Th lên B c S n, Vũ Nhai. T i đây, ông gây d ng c s cách m ng, đ t n n ồ ử ụ ắ ơ ạ ự ơ ở ạ ặ ềt ng cho chi n tranh du kích Vi t Nam vào tháng 9 năm 1940.ả ế ệNăm 1935, ông d H i ngh Ma Cao[2], sau đó đ c đi u đ ng v ho t đ ng t i Cao B ng. Sau m t th i gian ng n ự ộ ị ượ ề ộ ề ạ ộ ạ ằ ộ ờ ắ

n náu t i H ng Kông vào tháng 6 nămẩ ạ ồ  1937, Hoàng Văn Th tr v n c năm 1938, đ c b u là Bí th X y B c ụ ở ề ướ ượ ầ ư ứ ủ ắKỳ. Sau m t th i gian ng n, ông đ c đi u v Hà N i ho t đ ng. Năm 1939, ông rút vào ho t đ ng bí m t. Chính ôngộ ờ ắ ượ ề ề ộ ạ ộ ạ ộ ậ là ng i ch n đ a đi m cho các cu c h p c a Trung ng và ch n các gia đình c s đ che gi u các nhà lãnh đ o ườ ọ ị ể ộ ọ ủ ươ ọ ơ ở ể ấ ạc a Đ ng C ng s n Đông D ng.ủ ả ộ ả ươ[2] Đ i h i đ i bi u toàn qu c l n th nh t c a Đ ng C ng s n Đông D ng, t ngày 27 đ n ngày 31 tháng 3 năm ạ ộ ạ ể ố ầ ứ ấ ủ ả ộ ả ươ ừ ế1935 t i Ma Cao (BT).ạĐ u năm 1940, Hoàng Văn Th c ng i đi g p Nguy n Ái Qu c Hoa Nam đ t ch c cho Ng i tr v n c b ngầ ụ ử ườ ặ ễ ố ở ể ổ ứ ườ ở ề ướ ằ xe l a tuy n Vân Nam - H i Phòng nh ng không thành. Sau đó ông t ch c chuy n đi bí m t sang Trung Qu c cho Võử ế ả ư ổ ứ ế ậ ố Nguyên Giáp và Ph m Văn Đ ng. Thángạ ồ  11 năm 1940, ông t ch c cu c h p th VII c a Ban ch p hành Trung ng ổ ứ ộ ọ ứ ủ ấ ươĐ ng t i Yên Viên (ngo i thành Hà N i) và đ c b u vào Ban th ng v . Thángả ạ ạ ộ ượ ầ ườ ụ  12 năm đó, ông đi Tĩnh Tây (Trung Qu c) d n đ u đoàn đ i bi u c a M t tr n ph n đ . T i đây Hoàng Văn Th đã g pố ẫ ầ ạ ể ủ ặ ậ ả ế ạ ụ ặ  Nguy n Ái Qu c r i tr v ễ ố ồ ở ền c ti p t c ho t đ ng vùng đ ng b ng B c B . Kho ng tháng 4 năm 1941, ông d n đ u đoàn đ i bi u đ ng ướ ế ụ ạ ộ ở ồ ằ ắ ộ ả ẫ ầ ạ ể ồb ng B c B tham d H i ngh Trung ng VIII h p t i P c Pó (Cao B ng). T i h i ngh này, M t tr n ph n đ đ i ằ ắ ộ ự ộ ị ươ ọ ạ ắ ằ ạ ộ ị ặ ậ ả ế ổtên thành Vi t Nam đ c l p đ ng minh h i, g i t t là Vi t Minh.ệ ộ ậ ồ ộ ọ ắ ệÍt lâu sau, Hoàng Văn Th đ t c quan Th ng v Trung ng Đ ng t i vùng ngo i vi Hà N i (xã Phú Th ng - nay ụ ặ ơ ườ ụ ươ ả ạ ạ ộ ượthu c qu n Tây H ), t i đây ông s ng và ho t đ ng bí m t cùng v i Tr ng Chinh.ộ ậ ồ ạ ố ạ ộ ậ ớ ườĐ c phân công ph trách binh v n, Hoàng Văn Th có nhi u nhân m i trong các đ n v lính lê d ng c a quân đ i ượ ụ ậ ụ ề ố ơ ị ươ ủ ộthu c đ a. Các nhân m i đó ph n đông là ng i Đ c ch ng phát- xít, sau khi b b t làm tù binh m t tr n phía b c ộ ị ố ầ ườ ứ ố ị ắ ở ặ ậ ắPháp b xung vào đ n v lê d ng và đ y sang Đông D ng. Ngoài nh ng ng i lính lê d ng, ông còn gây đ c c ị ơ ị ươ ẩ ươ ữ ườ ươ ượ ơs trong m t s binh sĩ ng i Vi t (lính kh đ ). Có th căn c vào l i cung khai c a Hoàng Văn Th , s m t thám ở ộ ố ườ ệ ố ỏ ể ứ ờ ủ ụ ở ậPháp th y đây là m t nhân v t quan tr ng nên ông b tra t n h t s c dã man. B tuyên án t hình, ông b x b n t i ấ ộ ậ ọ ị ấ ế ứ ị ử ị ử ắ ạtr ng b n B ch Mai vào sáng ngày 24 tháng 5 năm 1944.ườ ắ ạNguy n Th Minh Khaiễ ị  (1910 - 1941)- X y viên Nam Kỳ Đ ng C ng s n Đông D ng. B x b n nămứ ủ ả ộ ả ươ ị ử ắ  1941, sau kh i nghĩa Nam Kỳở- Ch v Võ Nguyên Giápị ợNguy n Th Minh Khai và ng i em Nguy n Th Quang Thái đ u là con gái c a m t viên ch c làm vi c t i nhà ga ễ ị ườ ễ ị ề ủ ộ ứ ệ ạVinh. Tháng 3 năm 1926, m i 16 tu i, Minh Khai tr thành chi n sĩ cách m ng khi tham gia l tang chí sĩ Phan Chu ớ ổ ở ế ạ ễTrinh. Khi còn là n sinh Tr ng Trung h c Cao Xuân D c th xã Vinh, cô là h c trò c a Tr n Phú, ng i sau này là ữ ườ ọ ụ ở ị ọ ủ ầ ườT ng bí th Đ ng C ng s n Đông D ng.ổ ư ả ộ ả ươĐ c giác ng lý t ng cách m ng, Nguy n Th Minh Khai tham gia đ ng Tân Vi t và nhanh chóng đ c b u vào Banượ ộ ưở ạ ễ ị ả ệ ượ ầ ch p hành t nh y Ngh An c a Đ ng này, sau đó bà tr thành m t trong s nh ng sáng l p viên c a nhóm mac-xit ấ ỉ ủ ệ ủ ả ở ộ ố ữ ậ ủtrong Đ ng. Năm 1929, Minh Khai thoát ly gia đình rút vào ho t đ ng bí m t và hoàn toàn c ng hi n cho cách m ng. ả ạ ộ ậ ố ế ạMùa hè năm 1930, Minh Khai đáp tàu th y đi H ng Kông và t i đây bà làm vi c cho Văn phòng B Ph ng Đông c a ủ ồ ạ ệ ộ ươ ủQu c t C ng s n.ố ế ộ ảCh i các môn th thao, nh t là h c võ, h c b i, Minh Khai là m t ng i đ c bi t trong s các thi u n Vi t Nam th i ơ ể ấ ọ ọ ơ ộ ườ ặ ệ ố ế ữ ệ ờb y gi . B c nh sát H ng Kông b t gi , bà b nhà đ ng c c Anh trao cho chính quy n Qu ng Châu c m tù đ n nămấ ờ ị ả ồ ắ ữ ị ươ ụ ề ả ầ ế 1934 thì đ c tha do s can thi p c a Qu c t C u t Đ (b ng cách thuê ti n lính gác).ượ ự ệ ủ ố ế ứ ế ỏ ằ ềSau khi ra kh i nhà tù Qu ng Châu, Nguy n Th Minh Khai đ c c đi Liên Xô h c Tr ng Đ i h c Ph ng Đông. ỏ ả ễ ị ượ ử ọ ườ ạ ọ ươTháng 7 năm 1935, bà tham gia đoàn đ i bi u Đ ng C ng s n Đông D ng tham d Đ i h i l n th VII c a Qu c t ạ ể ả ộ ả ươ ự ạ ộ ầ ứ ủ ố ế

C ng s n h p t i Matxc va. T i đây,ộ ả ọ ạ ơ ạ  Nguy n Th Minh Khai g p Lê H ng Phong và sau Đ i h i hai ng i làm l ễ ị ặ ồ ạ ộ ườ ễthành hôn[3]. Năm 1937 c hai v ch ng cùng tr v n c ho t đ ng và s ng t i Sài Gòn. Mùa hè 1938, Lê H ng ả ợ ồ ở ề ướ ạ ộ ố ạ ồPhong b b t. Năm 1939 Minh Khai sinh con gái đ t tên Lê Th H ng Minh. Cùng v i em gái là Nguy n Th Quang Tháiị ắ ặ ị ồ ớ ễ ị (v đ u c a Võ Nguyên Giáp), Minh Khai đ m b o đ ng dây liên l c v i mi n B c. Năm 1939 bà rút vào ho t đ ng ợ ầ ủ ả ả ườ ạ ớ ề ắ ạ ộbí m t.ậ[3] Xem Đ ng chí H Chí Minh, E. Côbêlep, Nxb. Thanh niên, Hà N i, tr. 190.ồ ồ ộTháng 7 năm 1940, Nguy n Th Minh Khai b b t sau khi tham d H i ngh X y Nam Kỳ quy t đ nh ch p th i c ễ ị ị ắ ự ộ ị ứ ủ ế ị ớ ờ ơPháp b Đ c xâm l c và chi m đóng đ phát đ ng kh i nghĩa. Cu c kh i nghĩa Nam Kỳ n ra tháng 11 năm 1940. ị ứ ượ ế ể ộ ở ộ ở ổMinh Khai b tra t n dã man và b đ a ra tòa đ i ch t v i Lê H ng Phong, nh ng bà đã không nh n là v c a ông ị ấ ị ư ố ấ ớ ồ ư ậ ợ ủtr c m t k thù. Mùa xuân 1941, Minh Khai b k t án t hình trong m t phiên x kín. Ngày 25 tháng 4, bà b đ a ra ướ ặ ẻ ị ế ử ộ ử ị ưtr ng b n. Không ch u đ b t m t, Minh Khai còn hô l n: “Đ ng C ng s n Đông D ng muôn năm! Cách m ng Vi t ườ ắ ị ể ị ắ ớ ả ộ ả ươ ạ ệNam th ng l i muôn năm!”ắ ợCùng năm đó, ng i em Nguy n Th Quang Thái cũng m t trong nhà tù H a Lò, Hà N i.ườ ễ ị ấ ỏ ộPhùng Chí Kiên (1905 - 1941)Gia nh p Đ ng C ng s n t r t s m. Tham gia du kích Trung Hoa. Ch huy C u qu c quân. Hy sinh trong m t tr n ậ ả ộ ả ừ ấ ớ ỉ ứ ố ộ ậph c kích năm 1941.ụPhùng Chí Kiên tên th t là Nguy n Vỹ, sinh tr ng trong m t gia đình nông dân huy n Di n Châu (Ngh An). ậ ễ ưở ộ ở ệ ễ ệNăm 1920, ông v t dãy Tr ng S n đ liên l c v i các chí sĩ cách m ng Vi t Nam đang n náu t i Phichit c a Thái ượ ườ ơ ể ạ ớ ạ ệ ẩ ạ ủLan. Ông đ c c đi d l p hu n luy n c a Vi t Nam thanh niên cách m ng đ ng chí h i do Nguy n Ái Qu c m t i ượ ử ự ớ ấ ệ ủ ệ ạ ồ ộ ễ ố ở ạQu ng Châu, sau đó đ c gi i thi u h c t i Tr ng võ b Hoàng Ph cùng lúc v i vi c gia nh p Thanh niên cách ả ượ ớ ệ ọ ạ ườ ị ố ớ ệ ậm ng đ ng chí h i và ti u t c ng s n trong Đoàn thanh niên. Nămạ ồ ộ ể ổ ộ ả  1927 Phùng Chí Kiên cùng m tộ  s thanh niên ốVi t Nam khácệ   Qu ng Châu tham gia Côngở ả  xã Qu ng Châu. B T ng Gi i Th ch đàn áp, Công xã Qu ng Châu tan rã,ả ị ưở ớ ạ ả ông rút lui v căn c H i L c Phong phía b c t nh Qu ng Đông và ch huy m t đ nề ứ ả ụ ở ắ ỉ ả ỉ ộ ơ  v H ng quân Trung Hoa. Sau ị ồkhi căn c này b Trung Hoa Qu c dân Đ ng chi m, Phùng Chí Kiên rút vào ho t đ ng bí m t r i đi Matxc va h c ứ ị ố ả ế ạ ộ ậ ồ ơ ọquân s t i Đ i h c Ph ng Đông.ự ạ ạ ọ ươNăm 1934, Qu c t C ng s n c ông v c ng c Ban h i ngo i c a Đ ng C ng s n Đông D ng thành l p H ng ố ế ộ ả ử ề ủ ố ả ạ ủ ả ộ ả ươ ậ ở ồKông và trong lúc Lê H ng Phong đi Liên Xô, Phùng Chí Kiên cùng v i Hà Huy T p chu n b Đ i h i l n th I Đ ng ồ ớ ậ ẩ ị ạ ộ ầ ứ ảC ng s n Đông D ng h p Ma Cao t 27 đ n 31 tháng 3 năm 1935. Sau h i ngh , Ban ch p hành Trung ng Đ ngộ ả ươ ọ ở ừ ế ộ ị ấ ươ ả tr v Đông D ng, còn Phùng Chí Kiên l i Ma Cao đ liên l c v i Qu c t C ng s n.ở ề ươ ở ạ ể ạ ớ ố ế ộ ảT năm 1936 đ n 1938, ông ho t đ ng nh con thoi t i H ng Kông và Qu ng Châu, t ch c các l p hu n luy n ừ ế ạ ộ ư ạ ồ ả ổ ứ ớ ấ ệchính tr và quân s . Cu i năm 1938, ông c m t s h c viên, trong đó có Cao H ng Lãnh[4] đi h c t i c s c a ị ự ố ử ộ ố ọ ồ ọ ạ ơ ở ủĐ ng C ng s n Trung Qu c.ả ộ ả ở ốB c nh sát Anh t i H ngị ả ạ ồ  Kông truy lùng, Phùng Chí Kiên đ t quan h v i Đ ng C ng s n Trung Qu c vùng Sán Đ u, ặ ệ ớ ả ộ ả ố ầđ c giao công tác hu n luy n quân s cho các đ ng viên c ng s n Trung Qu c t i đ a ph ng.ượ ấ ệ ự ả ộ ả ố ạ ị ươ[4] V sau Cao H ng Lãnh ho t đ ng trong phong trào cách m ng t i Vi t B c, sau đó t i mi n Nam, Thái Lan r i ề ồ ạ ộ ạ ạ ệ ắ ạ ề ồcu i cùng tr v Hà N i làm Phó ban liên l c đ i ngo i Trung ng Đ ng. Ông m t năm 2004 (ND).ố ở ề ộ ạ ố ạ ươ ả ấGi a năm 1939, ông đ c giao trách nhi m chu n b cho Nguy n Ái Qu c tr v n c lãnh đ o cách m ng. Lúc này ữ ượ ệ ẩ ị ễ ố ở ề ướ ạ ạNguy n Ái Qu c đang Diên An. Phùng Chí Kiên đi kh p Qu ng Đông, Qu ng Tây và H Nam mà không b t đ c liênễ ố ở ắ ả ả ồ ắ ượ l c v i Đ ng C ng s n Đông D ng. Cu i cùng ông v Côn Minh - th ph t nh Vân Nam và cùng v i Hoàng Văn ạ ớ ả ộ ả ươ ố ề ủ ủ ỉ ớHoan l p ban liên l c ngoài n c c a Đ ng C ng s n Đông D ng vàậ ạ ướ ủ ả ộ ả ươ  ra báo. Năm 1940, sau khi m t phái viên c a ộ ủHoàng Văn Th t trong n c ra đ n Côn Minh, Phùng Chí Kiên đ nh tr v n c cùng Nguy n Ái Qu c và Hoàng ụ ừ ướ ế ị ở ề ướ ễ ốVăn Hoan, nh ng đ ng dây liên l c b ch t đ t vì phát-xít Nh t ném bom, c nhóm quay v Côn Minh.ư ườ ạ ị ặ ứ ậ ả ềTháng 11 năm 1940, Phùng Chí Kiên cùng Nguy n Ái Qu c v Li u Châu, t đây Nguy n Ái Qu c đ i tên là H Chí ễ ố ề ễ ừ ễ ố ổ ồMinh[5]. Theo ch th c a Ng i, Phùng Chí Kiên t ch c m t cu c h p đ cho ra đ i m t “ban ngoài n c”ỉ ị ủ ườ ổ ứ ộ ộ ọ ể ờ ộ ướ  c a Vi t ủ ệNam Đ c l p Đ ng minh g i là Bi n s x . Cu c h p này đ c tri u t p t i Qu Lâmộ ậ ồ ọ ệ ự ứ ộ ọ ượ ệ ậ ạ ế  - n i đây tr thành th ph ơ ở ủ ủt nh Qu ng Tây sau khi Nh t B n chi m đóng Nam Ninh. Trong cu c h p này, H H c Lãm, tr c đây ho t đ ng ỉ ả ậ ả ế ộ ọ ồ ọ ướ ạ ộtrong phong trào Đông Du năm 1908 lúc này là sĩ quan cao c p c a quân đ i T ng Gi i Th ch đ c b u làm Ch ấ ủ ộ ưở ớ ạ ượ ầ ủnhi m c quan, còn Lâm Bá Ki t (t c Ph m Văn Đ ng) làm Phó ch nhi m.ệ ơ ệ ứ ạ ồ ủ ệ[5] Boudarel nh m, đ n tháng 8/1942ầ ế  Nguy n Ái Qu c m i l y tên là H Chí Minh đ sang Trung Qu c(BT)ễ ố ớ ấ ồ ể ốTháng 11 năm 1940, Phùng Chí Kiên và m t nhóm đ ng viên ho t đ ng n c ngoài cùng H Chí Minh v Tĩnh Tây.ộ ả ạ ộ ở ướ ồ ềT i đây nhóm g p Hoàng Văn Th , d n đ u đoàn đ i bi u M t tr n Đông D ng Ph n đ t trong n c ra đ thànhạ ặ ụ ẫ ầ ạ ể ặ ậ ươ ả ế ừ ướ ể l p M t tr n Vi t Minh. Cùng v i Ph m Văn Đ ng và Võ Nguyên Giáp, Phùng Chí Kiên d i s ch đ o c a H Chí ậ ặ ậ ệ ớ ạ ồ ướ ự ỉ ạ ủ ồMinh t ch c m t khóa hu n luy n chính tr và quân s cho 40 thanh niên Cao B ng.ổ ứ ộ ấ ệ ị ự ằ

Ngày 28 tháng 2 năm 1941, Phùng Chí Kiên đi cùng v i H Chí Minh và m t s thanh niên yêu n c v t biên gi i vớ ồ ộ ố ướ ượ ớ ề n c c t m c 108 và l p căn c t i hang C c Pó, huy n Hòa An, t nh Cao B ng[6]. Đ c giao trách nhi m hu n ướ ở ộ ố ậ ứ ạ ố ệ ỉ ằ ượ ệ ấluy n quân s cho Vi t Minh, ông vi t cu n Con đ ng cách m ng c u n c.ệ ự ệ ế ố ườ ạ ứ ướTháng 5 năm 1941, Phùng Chí Kiên tham d H i ngh l n th VIII Ban ch p hành Trung ng Đ ng h p t i P c Bó ự ộ ị ầ ứ ấ ươ ả ọ ạ ắ(lán Nà L a). T i h i ngh này, M t tr n Vi t Minh đ c quy t đ nh thành l p thay th cho M t tr n Đông D ng ừ ạ ộ ị ặ ậ ệ ượ ế ị ậ ế ặ ậ ươph n đ . Đ c giao ph trách quân s , Phùng Chí Kiên đ c phái v B c S n tả ế ượ ụ ự ượ ề ắ ơ ổ ch c phong trào du kích vùng B c ứ ở ắS n, sau m t cu c kh i nghĩa t phát vào tháng 9 nămơ ộ ộ ở ự  1940, khi quân Nh t ti n vàoậ ế  L ng S n.ạ ơ[6] Xem thêm Nguy n Ái Qu c trên đ ng v n c, Hoàng Thanh Đ m, Nxb. Lý lu n và Chính tr , 2005. Xem Ti u s ễ ố ườ ề ướ ạ ậ ị ể ửH Chí Minh, B o tàng H Chí Minh xu t b n, sđd, và T nhân dân mà ra, H i ký Võ Nguyên Giáp, sđd.ồ ả ồ ấ ả ừ ồSau m t tháng băng r ng l i su i, ông tr l i B c S n cùng các y viên th ng tr c Ban ch p hành Trung ng. ộ ừ ộ ố ở ạ ắ ơ ủ ườ ự ấ ươTr c khi v xuôi, Ban ch p hành Trung ng quy t đ nh công nh n Trung đ i C u qu c quân I do Phùng Chí Kiên ướ ề ấ ươ ế ị ậ ộ ứ ốch huy cùng v i hai phó là L ng Văn Chi (t c Huy còm) và Chu Văn T n.ỉ ớ ươ ứ ấPháp tăng c ng đàn áp phong trào, du kích B c S n, Vũ Nhai g p khó khăn. Trung đ i C u qu c quân I ph i chia ườ ắ ơ ặ ộ ứ ố ảthành ba ti u đ i, m i ti u đ i trên d i 10 ng i. M t ti u đ i do Chu Văn T n ch huy b o v các đ ng chí trong ể ộ ỗ ể ộ ướ ườ ộ ể ộ ấ ỉ ả ệ ồBan Th ng v Trung ng tr v xuôi qua ng B c S n. M t ti u đ i khác lên phía B c đi Tĩnh Tây, m t làng giáp ườ ụ ươ ở ề ả ắ ơ ộ ể ộ ắ ộbiên gi i Vi t - Trung. Ti u đ i th ba do L ng Văn Chi và Phùng Chí Kiên ch huy ti n v Ngân S n t nh B c C n ớ ệ ể ộ ứ ươ ỉ ế ề ơ ỉ ắ ạđ đi v Nguyên Bình, thu c t nh Cao B ng. Cu i tháng 7 năm 1941, trên đ ng hành quân, Phùng Chí Kiên v a v ể ề ộ ỉ ằ ố ườ ừ ềlàng xin ti p t l ng th c thì không may r i vào ph c kích c a đ ch. Trong nh ng phút giao chi n đ u tiên,ế ế ươ ự ơ ổ ụ ủ ị ữ ế ầ  ông không may trúng đ n và hy sinh. Ti p đó L ng Văn Chi, phó ch huy cũng b b t và ch t trong nhà tù Cao B ng.ạ ế ươ ỉ ị ắ ế ằVăn Ti n DũngếLà ng i t ch c chi n khu Hà- Ninh-Thanh (giáp gi i ba t nh Ninh Bình, Hà Nam và Thanh Hóa) năm 1945. Đ i đoànườ ổ ứ ế ớ ỉ ạ tr ng đ i đoàn 320, chi n đ u vùng đ ch h u đ ng b ng B c B t năm 1950, T l nh Chi n d ch H Chí Minh.ưở ạ ế ấ ở ị ậ ồ ằ ắ ộ ừ ư ệ ế ị ồSinh năm 1907, là công nhân d t t i vùng ngo i ô Hà N i, Văn Ti n Dũng tham gia ho t đ ng cách m ng t năm ệ ạ ạ ộ ế ạ ộ ạ ừ1936. Năm sau ông gia nh p Đ ng C ng s n Đông D ng. Ch sau m t th i gian ng n, ông đ c b u vào Thành y ậ ả ộ ả ươ ỉ ộ ờ ắ ượ ầ ủHà N i.ộNăm 1939 ông b đ ch b t hai l n và k t án hai năm tù kh sai, ông v t ng c trên đ ng b gi i lên S n La và ho t ị ị ắ ầ ế ổ ượ ụ ườ ị ả ơ ạđ ng trong vùng châu th . Sau khi Hoàng Văn Th b b t, thángộ ổ ụ ị ắ  8 năm 1944 Văn Ti n Dũng cũng b b t và l n này l iế ị ắ ầ ạ v t ng c tr n thoát. Mùa hè nămượ ụ ố  1945, ông tham gia l p chi n khu Hà-Ninh-Thanh và lãnh đ o kh i nghĩa t i đ a ậ ế ạ ở ạ ịph ng trong nh ng ngày h tu n tháng 8 năm 1945. Ti p đó, Vănươ ữ ạ ầ ếTi n Dũng đ c đ b t làm C c tr ng C c Chính tr và t đ u năm 1950 ch huy đ i đoàn 320 ho t đ ng vùng sau ế ượ ề ạ ụ ưở ụ ị ừ ầ ỉ ạ ạ ộl ng đ ch t i đ ng b ng B c B . Nămư ị ạ ồ ằ ắ ộ  1952 ông ch huy cu c t n công b t ng vào Phát Di m đánh s p S ch huy ỉ ộ ấ ấ ờ ệ ậ ở ỉkhu Phát Di m. Ki u chi n thu t này đ c đ t tên là “nh y dù” ho c “hoa sen n ”. Năm 1951 ông đ c đ b t làm ệ ể ế ậ ượ ặ ả ặ ở ượ ề ạT ng tham m u tr ng và nămổ ư ưở  1953 tr thành cánh tay ph i c a t ng Giáp.ở ả ủ ướSau khi ch huy nhi u chi n d ch t i ch mi n Nam, Vănỉ ề ế ị ạ ỗ ở ề  Ti n Dũng l i v n d ng chi n thu t “hoa sen n ” trong ế ạ ậ ụ ế ậ ởChi n d ch H Chí Minh. Ông đã ch huy tr n t n công Buôn Ma Thu t tháng 3 năm 1975 và sau đó gi i phóng Sài ế ị ồ ỉ ậ ấ ộ ảGòn ngày 30 tháng 4 năm 1975.Là y viên d khuy t B Chính tr t năm 1960, t i Đ i h i Đ ng l n th IV năm 1976, Văn Ti n Dũng đ c b u Ủ ự ế ộ ị ừ ạ ạ ộ ả ầ ứ ế ượ ầvào B Chính tr , y viên Ban Th ng v Ban ch p hành Trung ng Đ ng C ng s n Đông D ng (sau đ i tên là ộ ị Ủ ườ ụ ấ ươ ả ộ ả ươ ổĐ ng Lao đ ng Vi t Nam t năm 1951).ả ộ ệ ừ

Ghi nhanh vè T ng Giáp và chi n thu t c a ôngướ ế ậ ủT i Vi t Nam m t đ i quân đ c trang b vũ khí t i tân đã không th đánh b i m t dân t c nh ch di chuy n b ng ạ ệ ộ ộ ượ ị ố ể ạ ộ ộ ỏ ỉ ể ằt c đ xe đ p.ố ộ ạ  Ivan Illich, “Năng l ng, t c đ và công b ng xã h i”, Báo Le Monde, ngày 7 tháng 7 năm 1963.ượ ố ộ ằ ộCác quân nhân Hoa Kỳ có đ c tác ph m c a Võ Nguyên Giáp không?ọ ẩ ủBình lu n c a t ng Giáp v th t b i c a Pháp t i Đi n Biên Ph đã kh ng đ nh chi n thu t tác chi n này (áp d ng ậ ủ ướ ề ấ ạ ủ ạ ệ ủ ẳ ị ế ậ ế ụtrong ti n công T t M u Thân 1968).ế ế ậĐ ch g p mâu thu n không gi i quy t đ c. N u không phân tán l c l ng thì không th chi m đóng vùng đ t đã ị ặ ẫ ả ế ượ ế ự ượ ể ế ấchi m, nh ng n u phân tán, chúng sẽ g p nh ng khó khăn nghiêm tr ng và sẽ b tiêu di t.ế ư ế ặ ữ ọ ị ệCó th các t ng lĩnh Hoa Kỳ không ai đ c tác ph m c a Võ Nguyên Giáp. Đi u ch c ch n h n là ý chí rõ r t c a B ể ướ ọ ẩ ủ ề ắ ắ ơ ệ ủ ột ng ch huy quân đ i Mỹ đã không đ ý đ n các báo cáo c a các nhân viên tình báo n m vùng ph n ánh m t tình ổ ỉ ộ ể ế ủ ằ ả ộtr ng x a nay v nạ ư ẫ  th : không tin vào các thông tin do nh ng ng i không đáng tin cung c p. th i đ i chúng ta, ế ữ ườ ấ Ở ờ ạmáy móc phát tri n ghê g m nên nhà ch huy quân s th y tin h n vào nh ng tin tình báo thu l m đ c b ng các ể ớ ỉ ự ấ ơ ữ ượ ượ ằph ng ti n đi n t , t c là do các “công c siêu c i ti n” cung c p.ươ ệ ệ ử ứ ụ ả ế ấAndrew Tully, Les super espions (Siêu gián đi p),ệ  T p chí ạ Stock, 1969.N c Mỹ có lẽ b l a chăng?ướ ị ừM t tháng sau khi b n báo cáo c a Taylor v tình hình mi n Nam Vi t Nam đ c công b , Joseph Zasloff, m t nghiênộ ả ủ ề ề ệ ượ ố ộ c u viên c a RAND báo cáo lên L u Năm Góc k t qu c a d án v “đ ng c và tinh th n chi n đ u c a Vi t C ng”. ứ ủ ầ ế ả ủ ự ề ộ ơ ầ ế ấ ủ ệ ộSau sáu tháng nghiên c u d a trên nh ng cu c trao đ i bàn lu n v i tù binh Vi t C ng trong khuôn kh m t cu c ứ ự ữ ộ ổ ậ ớ ệ ộ ổ ộ ộph ng v n dài và c i m , nh ng phát hi n c a Zasloff gi i thích sâu s c tinh th n “cao” c a Vi t C ng khi n ỏ ấ ở ở ữ ệ ủ ả ắ ầ ủ ệ ộ ếEisenhower, White và Taylor r t lúng túng. Tôi nh rõ b n báo cáo c a anhấ ớ ả ủ  ta đ a ra cu i bu i chi u m t ngày thángư ố ổ ề ộ Ch p năm 1964 và trình bày v i th tr ng c a tôi là Th tr ng Qu c phòng Hoa Kỳ McNaughton. Khi nghe xong, ạ ớ ủ ưở ủ ứ ưở ốông y nói: “N u nh ng đi u anh nói là đúng s th t thì có nghĩa là chúng ta đã đánh không đúng đ i th r i”.ấ ế ữ ề ự ậ ố ủ ồDaniel Ellsberg, Paper on the War (H s chi n tranh), Simon and Schuster, New York, 1972.ồ ơ ếH s v t ng Giáp c a Westmorelandồ ơ ề ướ ủT ng Westmoreland mang theo mình m t b n ghi, trong đó ông nêu ra b y nguyên nhân khi n cu i cùng Hoa Kỳ ướ ộ ả ả ế ốkhông th th ng đ c trong cu c chi n tranh này nh t ng B c Vi t Võ Nguyên Giáp đã k ra. Viên t ng Mỹ tin ể ắ ượ ộ ế ư ướ ắ ệ ể ướr ng nh ng lý do đó đã kh c ph c đ c hai nguyên nhân: d lu n Mỹ và d lu n th gi i. Ông ta tr v Mỹ đ ằ ữ ắ ụ ượ ư ậ ư ậ ế ớ ở ề ểthuy t ph c nh ng ph n t hoài nghi và c ng c tinh th n nh ng ai đã ng h chính quy n Mỹ. Ông ta tuyên b khi ế ụ ữ ầ ử ủ ố ầ ữ ủ ộ ề ốnói tr c công chúng: ý đ c a tôi là gi i thích tình hình và làm ng i Mỹ hi u rõ tình hình h n.ướ ồ ủ ả ườ ể ơNh ng k t qu trái l i, đáng lẽ ph i t o nên s đ ng thu nư ế ả ạ ả ạ ự ồ ậ  thì l i phát bi u c a ông ta ch làm tăng thêm nh ng ý ờ ể ủ ỉ ữki n b t đ ng v cu c chi n, khi n phái B Câu càng đ a ra nh ng tiên đoán bi quan nh t. Kh ng đ nh c a t ng ế ấ ồ ề ộ ế ế ồ ư ữ ấ ẳ ị ủ ướWestmoreland là n c Mỹ đang ti n đ n th ng l i v i đi u ki n m t tr n bên trong, t c n i tình n c Mỹ ph i ướ ế ế ắ ợ ớ ề ệ ặ ậ ứ ộ ướ ảv ng vàng. Đ i ph ng c a chúng ta tin r ng gót chân Achille c a chúng ta là quy t tâm c a nhân dân Mỹ. Nói nh ữ ố ươ ủ ằ ủ ế ủ ưông Westmoreland là không tr l i vào nh ng th c m c c b n làm m i ng i quan tâm nh t? Ném bom thì Hà N i ả ờ ữ ắ ắ ơ ả ọ ườ ấ ộsẽ ng i vào bàn th ng l ng v i chúng ta? V y tuy t đ i không có kh năng nào ra kh i cái vòng kh ng khi p c a ồ ươ ượ ớ ậ ệ ố ả ỏ ủ ế ủvi c leo thang.ệNewsweek (Tin hàng tu n), ngày 8 tháng 5 năm 1967.ầCon ng i c a "m c tiêu"ườ ủ ụHôm Ch nh t, m t chuyên gia Mỹ nh n xét: T ng Giáp là ng i khách quan. Cách đây hai năm ông đòi Mỹ ph i rút ủ ậ ộ ậ ướ ườ ảquân kh i mi n Nam. Nay quân Mỹ đã rút. T 18 năm nay m c đích c a ông là b o v căn c “đ t thánh” và nh ng ỏ ề ừ ụ ủ ả ệ ứ ấ ữtuy n đ ng giao thông c a c ng s n. Đi u đó gi i thích tính b n b c a ng i B c Vi t trên đ ng mònế ườ ủ ộ ả ề ả ề ỉ ủ ườ ắ ệ ườH Chí Minh. Bây gi chúng ta rút kh i Lào và sẽ không tr l i ngay. N u t ng Giáp m t l n n a đ t m c tiêu đã đồ ờ ỏ ở ạ ế ướ ộ ầ ữ ạ ụ ề ra, thì c n ph i xem ông ta sẽ còn đ ra m c tiêu nào cho l n l a ch n ti p, nghĩa là cho t i năm 1972 và năm 1973, ầ ả ề ụ ầ ự ọ ế ớkhi ph n l n quân đ i Mỹ đã r i kh i mi n Nam Vi t Nam.ầ ớ ộ ờ ỏ ề ệJean Claude Pomonti, Les Sud-vietnamiens quittent le Bas Laos plus rapidement que prévu (Quân Nam Vi t Nam rút ệkh i H Lào tr c th i h n), Báo Le Monde (Th gi i), ngày 23 tháng 3 năm 1971.ỏ ạ ướ ờ ạ ế ớS h p nh t c a hai lĩnh v c khác nhau trong quân đ i các n c ph ng Tâyự ợ ấ ủ ự ộ ướ ươMùa hè năm 1945, t ng Giáp đ c xem nh m t sĩ quan cao c p, v i trình đ đ i úy, có nghĩa v th c hi n công ướ ượ ư ộ ấ ớ ộ ạ ụ ự ệvi c c a m t đ i t ng. Cùng lúc y trình đ chính tr và tr ng trách c a ông v t khá xa trình đ chính tr và trách ệ ủ ộ ạ ướ ấ ộ ị ọ ủ ượ ộ ịnhi m c a m t đ iệ ủ ộ ạ  t ng. Nh v y, nh ng năng l c c a ông đ i v i ki u chi n tranh mà ông đang ti n hành đã đ t ướ ư ậ ữ ự ủ ố ớ ể ế ế ạt i trình đ cao h n h n công vi c mà ng i ta ng m hi u th ng đ c ông nh c đi nh c l i r ng ông đã t ng là ớ ộ ơ ẳ ệ ườ ầ ể ườ ượ ắ ắ ạ ằ ừm t c u giáo viên...ộ ự

Trong t t c các bài h c có th rút ra v cu c đ i c a con ng i y, bài h c có ý nghĩa nh t h n là s h p nh t hai ấ ả ọ ể ề ộ ờ ủ ườ ấ ọ ấ ẳ ự ợ ấlĩnh v c khác nhau trong lúc xã h i th ng tách bi t chúng ra. S tách bi t chính tr v i quân s là đ c đi m ch y uự ộ ườ ệ ự ệ ị ớ ự ặ ể ủ ế c a m t h th ng chính ph t do, nh ng khi có m t chính quy n nh v y phái các quân nhân c a mình đi đánh ủ ộ ệ ố ủ ự ư ộ ề ư ậ ủm t đ i th nh t ng Giáp thì rõ ràng nh ng ng i lính y sẽ chuy n sang hành đ ng v i tr ng i ban đ u đ n ộ ố ủ ư ướ ữ ườ ấ ể ộ ớ ở ạ ầ ếm c có ít k s ng sót lâu dài.ứ ẻ ốRobert O’Neil, General Giap: Politican and strategist (T ng Giáp: nhà chính tr và nhà chi n l c), Cassell ướ ị ế ượMelbourne, 1969.

Nh ng b c chân dung s ng đ ngữ ứ ố ộCu c g p g gi a Võ Nguyên Giáp và Pontich t i Ch Rã tháng 3 năm 1945ộ ặ ỡ ữ ạ ợNgay sau khi Nh t đ o chính Pháp vào ngày 9 tháng 3 năm 1945, Pierre de Pontich - Giám binh Kh xanh t nh B c ậ ả ố ỉ ắK n, ng i ch huy nh ng cu c hành quân c nh sát ch ng l i Vi t Minh t i vùng th ng du B c Kỳ trong b n năm ạ ườ ỉ ữ ộ ả ố ạ ệ ạ ượ ắ ốg n đây - đã quy t đ nh t ch c đánh du kích ch ng Nh t. Vì v y, ông ta đã b t liên l c v i Võ Nguyên Giáp.ầ ế ị ổ ứ ố ậ ậ ắ ạ ớNgày 21 tháng 3, hai phái viên c a Võ Nguyên Giáp đ n g p Pontich, mang theo m t thông báo g i đ n các nhà ch c ủ ế ặ ộ ử ế ứtrách Pháp v i m c đích kêu g i c ng tác “ch ng Nh t đ b o v uy tín và quy n l i c a Pháp Đông D ng”.ớ ụ ọ ộ ố ậ ể ả ệ ề ợ ủ ở ươHai ngày sau, đ ng chí Văn đ n Ch Rã. Ông t gi i thi u là đ i bi u c a Vi t Minh t i năm t nh vùng th ng du[1], ồ ế ợ ự ớ ệ ạ ể ủ ệ ạ ỉ ượđ n g p đ bàn chuy n liên minh v i Pháp cùng nhau ch ng Nh t.ế ặ ể ệ ớ ố ậ[1] L ng S n, Cao B ng, Hà Giang, B c C n và Thái Nguyên (TG).ạ ơ ằ ắ ạSau khi gi i thi u v i đoàn tùy tùng kho ng 40 nam n [2] du kích đ c trang b vũ khí không th ng nh t, đáng k ớ ệ ớ ả ữ ượ ị ố ấ ểch có m t ti u liên Thomson và ba kh u súng ng n gi ng vũ khí c a Mỹ, ng i sĩ quan Pháp quê t nh Catalogne ỉ ộ ể ẩ ắ ố ủ ườ ở ỉ(Tây Ban Nha) h i đàm tay đôi v i Giáp.ộ ớ[2] Chia thành 7 nhóm, chuyên th tiêu các ch c d ch ph n đ ng đ a ph ng (TG).ủ ứ ị ả ộ ở ị ươNgay t đ u, ng i đàn ông nh bé v i cái nhìn s c nét ch bàn đ n cu c kháng chi n ch ng Nh t, tránh không đ ừ ầ ườ ỏ ớ ắ ỉ ế ộ ế ố ậ ềc p đ n các v n đ chính tr . Bàn đ n vi c trao đ i vũ khí, hai bên nh t trí đ i 165 kh u súng tr ng Remington và ậ ế ấ ề ị ế ệ ổ ấ ổ ẩ ườ40 kh u súng musqueton và ch m d t vi c đàn áp phong trào, không t p trung c i t o nh ng ng i yêu n c ch ngẩ ấ ứ ệ ậ ả ạ ữ ườ ướ ố Nh t. Võ Nguyên Giáp cam k t cung c p quân trinh sát và thông tin cho Pontich. Ông Giáp còn tuyên b không yêu ậ ế ấ ốc u phía Pháp vi n tr v ti n b c. Qu th t đó là m t s vô t gây hoang mang cho gi i quân s ... Nh ng Võ ầ ệ ợ ề ề ạ ả ậ ộ ự ư ớ ự ưNguyên Giáp yêu c u cung c p súng l c và l u đ n. Bu i làm vi c không thành công, Võ Nguyênầ ấ ụ ự ạ ổ ệGiáp quy t đ nh so n m t lá th dài yêu c u đ c g p đ i tá Seguin[3]ế ị ạ ộ ư ầ ượ ặ ạ  đ bàn vi c ký k t m t th a c v liên ể ệ ế ộ ỏ ướ ềminh quân s .ự[3] Đ i tá Seguin, ng i ch huy cánh quân sông Lô (TG).ạ ườ ỉRa ngoài, Võ Nguyên Giáp và viên đ i kh xanh ng i Pháp đi t n b trên con đ ng chính c a th tr n và đi ra ch ...ộ ố ườ ả ộ ườ ủ ị ấ ợ- Th t vui khi tôi có th công khai nói v s nghi p gi i phóng c a đ t n c chúng tôi - ông Giáp, c i r ng r , nói ậ ể ề ự ệ ả ủ ấ ướ ườ ạ ỡti p - và v n đ này đã giành đ c s thông c m c a m t ng i v n là k thù cũ. T lâu ông đi theo chúng tôi r i ế ấ ề ượ ự ả ủ ộ ườ ố ẻ ừ ồph i không? Th t là vui...ả ậVà ông c i. B ng nhiên, ông sa s m nét m t...ườ ỗ ầ ặ- Ông đã b t Tan, c u ch c d ch trong làng... m t quan l i cũ ph i không?ắ ự ứ ị ộ ạ ả- R i. H n đang tìm cách t p h p nh ng ph n t thân Nh t đồ ắ ậ ợ ữ ầ ử ậ ể ch ng l i chúng tôi...ố ạ- Tôi bi t. Ông đã làm gì chúng?...ế- B n b . Vi c này sẽ đánh d u s th a thu n c a chúng ta trong hành đ ng chung ch ng Nh t, đ ai cũng nhìn ắ ỏ ệ ấ ự ỏ ậ ủ ộ ố ậ ểth y...ấM t lúc sau, trong đ i thi hành l nh x b n có sáu ng i: ba lính kh xanh c a Pontich và ba n du kích trong đ i đi ộ ộ ệ ử ắ ườ ố ủ ữ ộcùng v i đ ng chí Văn - đã đ c t p h p trên m t bãi c r ng trong làng. Viên quan ngã xu ng, b b n vào ng i...ớ ồ ượ ậ ợ ộ ỏ ộ ố ị ắ ườ- T nay chúng ta g i nhau m t cách thân m t nhé2[4], đ ng chí Văn nói v i Pontich, dù v n còn 48 gi đ chuy n ừ ọ ộ ậ ồ ớ ẫ ờ ể ểsang v n đ khác...ấ ề[4] Nguyên văn g i nhau b ng mày tao: tutoyons-nous (ND).ọ ằDù v n còn 48 ti ng đ th o lu n và đi đi l i l i trong làng, nh ng th c t Văn ch nóng lòng ch đ i vi c thay th ẫ ế ể ả ậ ạ ạ ư ự ế ỉ ờ ợ ệ ếs ch p thu n l i nói b ng m t văn b n chính th c đ c đ i tá ký.ự ấ ậ ờ ằ ộ ả ứ ượ ạ- Tôi có m i liên k t ch t chẽ v i nh ng ng i Hoa Kỳ t i Trung Qu c... - ông nói. B t ch p các m ng l i c a Pháp ố ế ặ ớ ữ ườ ạ ố ấ ấ ạ ướ ủvà Nh t B n nh ng tôi đã đ a đ c nhi u phi công quân Đ ng minh b b n r i v t biên gi i.ậ ả ư ư ượ ề ồ ị ắ ơ ượ ớÔng ta tin ch c ch n vào cu c đ b c a Hoa Kỳ s p x y ra đ n n i r i - và rõ ràng là ông lo ng i mình b v t m t. ắ ắ ộ ổ ộ ủ ắ ả ế ơ ồ ạ ị ượ ặChi n th ng c a phe Đ ng minh di n ra quá nhanh không cho ông chút th i gian nào đ c ng c s du nh p chính ế ắ ủ ồ ễ ờ ể ủ ố ự ậtr c a mình m t cách v ng ch c. Và có th ông mu n đ cao m t s ch p thu n v i Pháp. Và đó là cu c chi n đ u ị ủ ộ ữ ắ ể ố ề ộ ự ấ ậ ớ ộ ế ấch ng Nh t...ố ậ- Ông có bi t trung úy Tudy Bernier và ba h sĩ quan Pháp c a Nguy n Bình đã thoát kh i cu c tàn sát và đang lôi ế ạ ủ ễ ỏ ộkéo m t trong nh ng l c l ng đ c nhi m c a tôi...ộ ữ ự ượ ặ ệ ủ- Tôi bi t.ế- H ch mong tr thù, “cãi c đ m đá nhau” - nh ông, - nh ng nên th n tr ng. Và tôi sẽ ngăn c n h ... Tôi không ọ ỉ ả ọ ấ ư ư ậ ọ ả ọmu n h r i kh i hàng ngũ chúng tôi...ố ọ ờ ỏViên sĩ quan Pháp quê x Catalogne hi u đi u này. Hi n có m t s th a thu n ng m gi a Vi t Minh và Nh t. M t ứ ể ề ệ ộ ự ỏ ậ ầ ữ ệ ậ ộm t Vi t Minh không có nh ng đ i quân du kích có kh năng gây nên m t cao trào ch ng Nh t và v n ph i ch u s ặ ệ ữ ộ ả ộ ố ậ ẫ ả ị ự

tr thù tàn kh c c a Nh t. M t khác, không có nh ng hành đ ng d phòng đ ch ng l i m t đ i th quá th n ả ố ủ ậ ặ ữ ộ ự ể ố ạ ộ ố ủ ư ậtr ng và ch bi t nói suông.ọ ỉ ếVì th , ch nh ng ho t đ ng chính tr m i làm cho đ ng chí Văn h ng thú. Pontich trách ông đã thiêu h y nh ng tài ế ỉ ữ ạ ộ ị ớ ồ ứ ủ ữli u l u tr , con d u c a nh ng ng i có đ a v , văn b ng c a Pháp, nh ng ch c v , nh ng c p b c, huân, huy ệ ư ữ ấ ủ ữ ườ ị ị ằ ủ ữ ứ ụ ữ ấ ậch ng... Tuy nhiên, ông không quá nh n m nh b i vì ng i khác bi t r ng ông cung c p, trong m i tr ng h p, ươ ấ ạ ở ườ ế ằ ấ ọ ườ ợnh ng b n sao h p pháp c a nh ng văn b n đã b thiêu h y.ữ ả ợ ủ ữ ả ị ủCu i cùng, hai ng i đàn ông chia tay nhau, c hai đ u làm hài lòng l n nhau, đó là minh ch ng c a m t tình b n ố ườ ả ề ẫ ứ ủ ộ ạb n ch t mãi mãi.ề ặT ng J. J. Fondeướ , “Giáp và vùng du kích Ch Rã”ợ , T p chí ạ L ch s quân sị ử ự - 1976, s 2ốNhà chính khách (tháng 2 năm 1946)Tôi đã thoáng th y ông ngày hôm tr c khi ông kêu g i 20.000 đ ng bào c a mình, b ng nh ng l i lẽ đ y nhi t ấ ướ ọ ồ ủ ằ ữ ờ ầ ệhuy t, ph i ch p nh n chi n đ u hi sinh.ế ả ấ ậ ế ấVà đây, ông thong th b c vào phòng, ng i m nh kh nh, h i gù. M t n c i g n nh r t rè trên khuôn m t sáng ả ướ ườ ả ả ơ ộ ụ ườ ầ ư ụ ặs a tròn trĩnh v i gò má cao và c p môi dày. V ng trán r ng h i h t ra phía sau, mái tóc cũng h t v phía sau, đôi ủ ớ ặ ầ ộ ơ ớ ấ ềm t c ng quy t nh ng d u dàng, gi ng nói g n nh hát; nh ng câu nói có âm s c đem đ n m t khía c nh m i, d n ắ ươ ế ư ị ọ ầ ư ữ ắ ế ộ ạ ớ ằt ng ti ng m t th hi n m t t duy rõ ràng, d t khoát...ừ ế ộ ể ệ ộ ư ứÔng còn tr , l ch s , l p lu n chính xác. Nh ng c p m t t ra chăm chú nghe tôi nêu nh ng câu h i, ng i ta th y ẻ ị ự ậ ậ ư ặ ắ ỏ ữ ỏ ườ ấông có m t c m cháy b ng và luôn theo đu i c m y.ộ ướ ơ ỏ ổ ướ ơ ấNgay l p t c tôi ch t n y ra ý mu n h i ông v cu c h i ki n m i đây gi a Ch t ch H Chí Minh và ông Jean ậ ứ ợ ả ố ỏ ề ộ ộ ế ớ ữ ủ ị ồSainteny: “Có ph i nhân danh chính ph Vi t Nam mà H Ch t ch đã ti p phái viên c a Chính ph Pháp?”ả ủ ệ ồ ủ ị ế ủ ủKhuôn m t ông r t nh y c m, t ra ti p nh n nh ng câu h i đó, đôi m t lim dim... nh c a m t chuyên gia v r u ặ ấ ạ ả ỏ ế ậ ữ ỏ ắ ư ủ ộ ề ượvang đang n m th r u...ế ử ượ“Ch t ch c a chúng tôi ti p t t c nh ng ai đ n thăm. Tôi nghĩ có th nói v i ông r ng trong tr ng h p y chính ủ ị ủ ế ấ ả ữ ế ể ớ ằ ườ ợ ấ“Ông (Monsieur) H Chí Minh đã ti p ông Sainteny.”” Ch “s” trong t “Monsieur” đ c nh n r t m nh. Nh ng gi ngồ ế ữ ừ ượ ấ ấ ạ ư ọ thì khá tinh t và ng t ngào d ng nh đang mu n ch đ i đi u gì đó.ế ọ ườ ư ố ờ ợ ề“Ông có tin r ng vi c n c Pháp quay tr l i B c Kỳ mà tôi không dám h i - li u ông có ch p thu n vi c đó không, sẽằ ệ ướ ở ạ ắ ỏ ệ ấ ậ ệ đ c ti n hành mà không đ máu?”ượ ế ổĐôi m t khép l i m t l n n a. Và b ng nhiên: “Hãy tin r ng chúng tôi sẽ làm t t c đ tránh kh i th m h a này.”ắ ạ ộ ầ ữ ỗ ằ ấ ả ể ỏ ả ọTh i gian trôi đi... Ông nhìn v cõi xa xăm, nhìn b c tranh th y m c treo trên t ng tr c m t ông. “Nh ng n u ờ ề ứ ủ ạ ườ ướ ắ ư ếchúng ta không th th a hi p nh ng đi u ki n mà tôi có th tóm t t trong hai t : đ c l p và liên minh, không đ c ể ỏ ệ ữ ề ệ ể ắ ừ ộ ậ ượch p nh n, n u n c Pháp khá là... cho phép tôi đ c nói t này ch ?” “Xin m i ông...”. N c i n trên khuôn m t ấ ậ ế ướ ượ ừ ứ ờ ụ ườ ở ặông. Tôi nghĩ đó là m t mũi tên t m thu c đ c... “N u n c Pháp có h i... thi n c n đ gây xung đ t, các ông nên bi tộ ẩ ố ộ ế ướ ơ ể ậ ể ộ ế r ng chúng tôi sẽ chi n đ u cho đ n ng i cu i cùng.” Và tôi bi t r t rõ đ n m t ngày nào đ y, gi ng nói nh nh ằ ế ấ ế ườ ố ế ấ ế ộ ấ ọ ỏ ẹnày có th đ a đ n nh ng quy t đ nh thay đ i s ph n c m t dân t c.ể ư ế ữ ế ị ổ ố ậ ả ộ ộ“Th a ngài B tr ng, Ngài có tính đ n vi c tham gia vào m t chính ph mu n h p tác v i chính ph Pháp?”ư ộ ưở ế ệ ộ ủ ố ợ ớ ủÔng ta li c nhìn tôi, và có chút gì đó ng c nhiên...ế ạ“S có m t c a tôi ch ng quan tr ng gì l m đ i v i chính ph . Ch đ n gi n là cu c trò chuy n c a chúng ta v ự ặ ủ ẳ ọ ắ ố ớ ủ ỉ ơ ả ộ ệ ủ ềđ ng l i chính tr và đ i v i đi u này tôi có m t ni m tin sâu s c vào Ch t ch c a chúng tôi. V l i, nh ng ng i ườ ố ị ố ớ ề ộ ề ắ ủ ị ủ ả ạ ữ ườtham gia chính ph ch quan tr ng ch hủ ỉ ọ ở ỗ ọ th hi n ý chí c a nhân dân và ông bi t đ y, Ch t ch H Chí Minh c a ể ệ ủ ế ấ ủ ị ồ ủchúng tôi đã đ c tuy t đ i đa s nhân dân tín nhi m nh th nào. Riêng tôi - ông ng ng nói trong giây lát - b n thânượ ệ ạ ố ệ ư ế ừ ả tôi - ông t m ngh : ng p ng ng nh l i m t thành công c a cá nhân hay ao c đ t n h ng nó t t h n?... B n thân ạ ỉ ậ ừ ớ ạ ộ ủ ướ ể ậ ưở ố ơ ảtôi đã giành đ c 97% s phi u...” Ông nhìn tôi, và có th b n thân ông cũng c m th y m t s ti n l đã gi m t m ượ ố ế ể ả ả ấ ộ ố ề ệ ả ầquan tr ng c a lý lẽ này.ọ ủLúc này, chúng tôi không nh n m nh, mà ch nói v ch nghĩa Mác và ch đ dân ch , ch nghĩa c ng s n và ch ấ ạ ỉ ề ủ ế ộ ủ ủ ộ ả ủnghĩa qu c gia; ông y tr l i tôi m t cách khéo léo r ng cái này là con đ ng c a cái kia. Ông không t ra khó ch u vìố ấ ả ờ ộ ằ ườ ủ ỏ ị có th trong đó có đi u gì trái l th ng.ể ề ệ ườVà chúng tôi nói v l ch s , v v n m nh c a n c Pháp.ề ị ử ề ậ ệ ủ ướ“N c Pháp vĩ đ i vì có m t l ch s vĩ đ i - ông nói - và tôi không tin r ng vai trò và nh h ng c a n c Pháp trên ướ ạ ộ ị ử ạ ằ ả ưở ủ ướth gi i l i có th b thu h p trong t ng lai. V trí c a nó luôn luôn v ng m nh...” Im l ng. Đôi m t nhè nh khép ế ớ ạ ể ị ẹ ươ ị ủ ữ ạ ặ ắ ẹl i, ng i đàn ông nh bé v i chi c veston màu xanh da tr i đang tìm nh ng t thích h p đ tr lòi.ạ ườ ỏ ớ ế ờ ữ ừ ợ ể ả“Nh ng n c Pháp vĩ đ i còn t n t i mãi, nh ng t bây gi n c Pháp ph i duy trì nh ng nguyên t c vĩ đ i mà n cư ướ ạ ồ ạ ư ừ ờ ướ ả ữ ắ ạ ướ Pháp đã gieo r c kh p n i trên th gi i.”ắ ắ ơ ế ớN c trà trong chén đang ngu i d n. Trong t t c nh ng câu nói c a ông, đâu là s m a mai chua chát, đâu là ni m ướ ộ ầ ấ ả ữ ủ ự ỉ ềtin?

Ông Giáp luôn m m c i. Ông không mu n b c l nh ng m i oán thù nào hay mu n có liên minh nào?ỉ ườ ố ộ ộ ữ ố ốJean Lacouture, Paris-Saigon, s 6 - 27 tháng 2 năm 1946ố  In l i trong ạ Tradition et révolution au Viet Nam (Truy n th ng và cách m ng Vi t Nam), công trình t p th do J. ề ố ạ ở ệ ậ ểChesneaux và G. Boudarel, D. Hemery ch biên, Anthropos, 1971.ủM t sáng S ch huy Chi n d ch Đi n Biên Phộ ở ở ỉ ế ị ệ ủC c phó C c Tác chi n nh chân b c lên nh ng b c đánh b ng cu c đã mòn v t trên s n đ i S ch huy c a M t ụ ụ ế ẹ ướ ữ ậ ằ ố ẹ ườ ồ ở ỉ ủ ặtr n. Ng i cán b đ a m t nhìn v ngôi nhà tranh, đúng h n là m t túp l u mái và vách đ u k t b ng c gianh, c a ậ ườ ộ ư ắ ề ơ ộ ề ề ế ằ ỏ ủđ ng chí T ng t l nh. Đêm hôm qua, anh đã hai l n cho ng i đ n báo cáo v i Đ i t ng tin t c v chi n tr ng ồ ổ ư ệ ầ ườ ế ớ ạ ướ ứ ề ế ườđ ng b ng và Liên khu V. Anh r t không mu n làm cái vi c đánh th c đ ng chí trong đêm khuya. Có l n, nh n đ c ồ ằ ấ ố ệ ứ ồ ầ ậ ượtin t i ban đêm, anh ra l nh cho ng i chuy n đ t đ nán l i hôm sau. Khi ng i chuy n đ t đ n đ a tin, đ ng chí ớ ệ ườ ể ạ ể ạ ườ ể ạ ế ư ồh i ngay tin t i vào lúc nào, và l n đó anh b phê bình.ỏ ớ ầ ịĐ i t ng đã quy đ nh r t nghiêm ng t, ph i báo cáo m i tin t c m i có liên quan đ n vi c chi n đ u ngay sau khi ạ ướ ị ấ ặ ả ọ ứ ớ ế ệ ế ấnh n đ c. Nhi u đêm, ng i cán b chuy n đ t đ ng ng p ng ng bên chi c màn tuyn cũ, không bi t có nên đánh ậ ượ ề ườ ộ ể ạ ứ ậ ừ ế ếth c đ ng chí vì m t cái tin mà anh cho là không l y gì làm quan tr ng hay không... Cu i cùng anh v n ph i đánh ứ ồ ộ ấ ọ ố ẫ ảth c. Nhi u l n anh th y đ ng chí choàng th c d y, nghe anh báo cáo xong không h i l i, ch nói nh nhàng: “Đ c ứ ề ầ ấ ồ ứ ậ ỏ ạ ỉ ẹ ượr i”. Rõ ràng, đi u anh mang đ n không làm đ ng chí ph i quan tâm. Anh bi t khi mình đi kh i, đ ng chí khó mà tìm ồ ề ế ồ ả ế ỏ ồl i ngay đ c gi c ng ngon đã b m t. Nh ng ch ng bao gi anh th y đ ng chí t v khó ch u vì b th c gi c b i cái ạ ượ ấ ủ ị ấ ư ẳ ờ ấ ồ ỏ ẻ ị ị ứ ấ ởtin không quan tr ng c a mình.ọ ủC c phó đoán s m nay ch c đ ng chí ng mu n. Tr i còn r t s m. Anh đ nh ti p t c nhè nh lê đôi dép cao su đ n ụ ớ ắ ồ ủ ộ ờ ấ ớ ị ế ụ ẹ ếđ u h i nhà, r i rẽ vào căn h m tác chi n. Nh ng t trong căn l u c v ng ra nh ng ti ng nói mi n Trung âm m:ầ ồ ồ ầ ế ư ừ ề ỏ ẳ ữ ế ề ấ- Đ ng chí Th nh, vào đây đã!ồ ịĐ i t ng đã ng i tr c chi c bàn tre, trên cái gh dài làm b ng nh ng thanh v u b đôi ghép l i. Thoáng nhìn, ạ ướ ồ ướ ế ế ằ ữ ầ ổ ạng i cán b nh n ra ngay đ ng chí đang tính toán, suy nghĩ đi u gì đó. Bao công vi c anh đang s p x p đ làm khi ườ ộ ậ ồ ề ệ ắ ế ểvào phòng tác chi n v t bi n đi nh ng ch cho m t câu h i l n: “Không bi t đ ng chí sẽ h i mình v n đ gì?”.ế ụ ế ườ ỗ ộ ỏ ớ ế ồ ỏ ấ ềAnh nh nhàng lách mình vào c nh chi c bàn, ng i xu ng ghẹ ạ ế ồ ố ế ch đ i.ờ ợĐ i t ng h i:ạ ướ ỏ- Đ ng chí h n đ ng chí Đông m y gi lên g p tôi?ồ ẹ ồ ấ ờ ặ- Báo cáo anh, tám gi sáng nay.ờ- T i hôm qua, đã ki m tra l i b n tù binh v cái h m ng m ch a? C c phó b t đ u yên tâm h n. Anh đã bi t đ ng ố ể ạ ọ ề ầ ầ ư ụ ắ ầ ơ ế ồchí c n h i mìnhầ ỏ  v n đ gì. Và chuy n này anh đã n m đ c.ấ ề ệ ắ ượ- Tôi đã l n l t h i l i t ng đ a, chúng đ u khai nh v y.ầ ượ ỏ ạ ừ ứ ề ư ậ- Chúng nó nói cái h m này không ph i là m t h m t ch c đầ ả ộ ầ ổ ứ ể chi n đ u à?ế ấ- Vâng.- V kích th c chúng nó có nói gi ng nh bác th n không?ề ướ ố ư ợ ề- Chúng nói t ng t nh v y.ươ ự ư ậ- T ng t là th nào? Chúng nói t ng xây m y hàng g ch?ươ ự ế ườ ấ ạC c phó h i lúng túng. Sau tr n đánh A1, Đ i t ng r t quan tâm đ n cái h m ng m khi n cho đ n v đánh qu đ i ụ ơ ậ ạ ướ ấ ế ầ ầ ế ơ ị ả ồnày không hoàn thành nhi m v . C quan quân báo đã b t tù binh đ n này lên khai thác. Chúng đ u nói: Đây là hai ệ ụ ơ ắ ở ồ ềcăn h m xây b ng g ch khá dày d n gi ng nh nh ng căn h m đ r u, trên có đ đ t cao đ s c ch u đ ng lo i ầ ằ ạ ặ ố ư ữ ầ ể ượ ổ ấ ủ ứ ị ự ạpháo 155 ly. Nh ng căn h m này ch là m t lo i công s đ trú n khi b đ i bác b n, ch không ph i là lo i h m ữ ầ ỉ ộ ạ ự ể ẩ ị ạ ắ ứ ả ạ ầng m c u trúc đ chi n đ u. L i khai c a chúng kh p v i l i nói c a nhân dân đ a ph ng. Tr c cách m ng, t i ầ ấ ể ế ấ ờ ủ ớ ớ ờ ủ ị ươ ướ ạ ụPháp xây trên đ nh qu đ i này nh ng căn h m đ giam gi nh ng ng i ho t đ ng chính tr . H i Nh t đây, chúngỉ ả ồ ữ ầ ể ữ ữ ườ ạ ộ ị ồ ậ ở c ng c thêm đ ch ng máy bay Mỹ. Ngày nay, Pháp tr l i đã ti p t c l i d ng nh ng căn h m này. Nh ng Đ i ủ ố ể ố ở ạ ế ụ ợ ụ ữ ầ ư ạt ng v n ch a tin h n, vì căn c vào nh ng ng i đã chi n đ u A1, thì đó là m t chi c h m ng m kiên c , có t ướ ẫ ư ẳ ứ ữ ườ ế ấ ở ộ ế ầ ầ ố ổch c chi n đ u h n hoi. Đ ng chí b t đi tìm b ng đ c nh ng ng i th n đ a ph ng chính tay đ t nh ng viên ứ ế ấ ẳ ồ ắ ằ ượ ữ ườ ợ ề ở ị ươ ặ ữg ch xây nh ng căn h m. Ng i th n đã d ng h n mô hình c a chi c h m cho đ ng chí xem. Hôm qua, t l nh đ iạ ữ ầ ườ ợ ề ự ẳ ủ ế ầ ồ ư ệ ạ đoàn Tr ng S n đ ngh đào m t con đ ng h m vào chân h m ng m, đ a thu c b c phá đ t bên d i đ bóc c ườ ơ ề ị ộ ườ ầ ầ ầ ư ố ộ ặ ướ ể ảnó đi... Đ i t ng l i b o C c phó C c Tác chi n đi ki m tra thêm m t s tù binh n a v kích th c căn h m, chi u ạ ướ ạ ả ụ ụ ế ể ộ ố ữ ề ướ ầ ềdày c a các b c t ng cùng cách t ch c chi n đ u c a nó.ủ ứ ườ ổ ứ ế ấ ủĐ ng chí m m c i. Cái c i c a đ ng chí r t t i và h n nhiên, c i m , khác h n v i v ng trán r ng ch a đ ng ồ ỉ ườ ườ ủ ồ ấ ươ ồ ở ở ẳ ớ ừ ộ ứ ựnhi u suy nghĩ.ề- Nh v y có th t m coi h m này không ph i lo i h m c u trúc theo ki u chi n đ u?ư ậ ể ạ ầ ả ạ ầ ấ ể ế ấ- Vâng.

- Nh ng trong chi n đ u thì nó cũng nguy hi m... n u đ ch c ti p t c t t vào h m, dùng pháo b n lên m t đ i đ ư ế ấ ể ế ị ứ ế ụ ụ ầ ắ ặ ồ ểtiêu hao b binh ta khi xung phong, xong l i t trong đó xông ra ph n kích.ộ ạ ừ ả- Báo cáo anh, l n tr c đánh ch a xong, theo ý ki n tôi, không ph i hoàn toàn là vì chi c h m này, mà còn vì m t s ầ ướ ư ế ả ế ầ ộ ốkhó khăn khác n a... N u l n này ta kh c ph c đ c nh ng khó khăn đó, thì v i m t căn h m nh th , không ph i ữ ế ầ ắ ụ ượ ữ ớ ộ ầ ư ế ảb đ i ta không có kh năng tiêu di t.ộ ộ ả ệ- Ý ki n c a công binh th nào? Anh em nói có th đào đ ng h m vào đúng d i căn h m hay không?ế ủ ế ể ườ ầ ướ ầ- Báo cáo anh, tôi đã h i công binh, anh em nói cũng khó.ỏĐ i t ng l v suy nghĩ. C c phó không nói gì thêm. Anh bi t khi làm vi c v i đ ng chí không nên v i vàng.ạ ướ ộ ẻ ụ ế ệ ớ ồ ộHai ng i im l ng. R i Đ i t ng l i h i:ườ ặ ồ ạ ướ ạ ỏ- Ý ki n đ ng chí nh th nào?ế ồ ư ếCh ng th y ng i cán b còn phân vân, đ ng chí nói ý ki n c a mình tr c:ừ ấ ườ ộ ồ ế ủ ướ- Nh v y thì... đúng là b đ i ta có kh năng tiêu di t cái h m này. Nó không ghê g m l m. L n tr c, ch a hoàn ư ậ ộ ộ ả ệ ầ ớ ắ ầ ướ ưthành nhi m v vì còn g p nh ng khó khăn khác. Nh ng ta c n chú tr ng đ n đ ngh c a nh ng ng i tr c ti p ệ ụ ặ ữ ư ầ ọ ế ề ị ủ ữ ườ ự ếchi n đ u đ y. Nên đ ng ý v i đ ngh c a đ n v và tìm m i cách giúp đ h th c hi n. Các đ ng chí công binh ế ấ ở ấ ồ ớ ề ị ủ ơ ị ọ ỡ ọ ự ệ ồkhông tin là có th đào đ c đúng đ n châm h m ph i không?ể ượ ế ầ ả- Báo cáo anh, anh em nói nh v y.ư ậ- C n giao nhi m v cho công binh là ph i ti n hành vi c đào đ ng h m. Ph i đ ng viên công binh c a B xu ng ầ ệ ụ ả ế ệ ườ ầ ả ộ ủ ộ ốcùng công binh đ i đoàn c g ng kh c ph c khó khăn đ đào cho đúng đ n chân h m.ạ ố ắ ắ ụ ể ế ầIm l ng m t lát, đ ng chí nói ti p:ặ ộ ồ ế- V n nh t n u không trúng h n, khi n có b ch ch đi đôi chút thì cũng v n có tác d ng giúp đ n v hoàn thành ạ ấ ế ẳ ổ ị ệ ẫ ụ ơ ịnhi m v . Trong khi đó, ph i làm t t m i công tác chu n b chi n đ u khác, đ c bi t là vi c đào tr n đ a cho đúng ệ ụ ả ố ọ ẩ ị ế ấ ặ ệ ệ ậ ịtiêu chu n kích th c. Ph i c t r i nó ra kh i trung tâm mà tiêu di t.ẩ ướ ả ắ ờ ỏ ệC c phó c m th y đ u óc mình nh nhàng h n đi. Anh nói:ụ ả ấ ầ ẹ ẳ- Vâng. Chúng tôi sẽ tr c ti p đ ng viên các cán b công binh.ự ế ộ ộ- Đúng! Tr c khi h đi xu ng đ n v , b o h lên g p tôi.ướ ọ ố ơ ị ả ọ ặNg i c n v mang lên m t ca cháo nóng còn đang b c h i. C c phó đ nh đ ng d y, Đ i t ng nói:ườ ầ ụ ộ ố ơ ụ ị ứ ậ ạ ướ- Hãy ng i l i đây đã.ồ ạĐ ng chí quay đ u ra ngoài, b o ng i c n v :ồ ầ ả ườ ầ ụ- Đ ng chí cho m n thêm cái bát n a!ồ ượ ữNg i c n v đi vào, nh c chi c bát s t cài trên vách li p đ a l i.ườ ầ ụ ấ ế ắ ế ư ạĐ ng chí s ca cháo làm đôi.ồ ẻ- Ng i đây, ăn cháo đã.ồC c phó đ nh t ch i đ ra v thì đ ng chí nói ti p:ụ ị ừ ố ể ề ồ ế- Đ ng chí h n đ ng chí Đông tám gi ph i không? Còn có th i gian, ta trao đ i thêm vài chuy n.ồ ẹ ồ ờ ả ờ ổ ệC c phó ng i l i, tay c m chi c thìa nh ng anh h u nh quên c bát cháo đ tr c m t. Anh đã làm vi c nhi u năm ụ ồ ạ ầ ế ư ầ ư ả ể ướ ặ ệ ềg n Đ i t ng nên anh thu c cách làm vi c c a đ ng chí. B óc c a đ ng chí không khi nào ch u ng ng suy nghĩ. ầ ạ ướ ộ ệ ủ ồ ộ ủ ồ ị ừNhi u vi c đã thành m nh l nh, ch th , k ho ch g i xu ng d i r i, ch ng nào vi c ch a xong, đ ng chí v n ti p ề ệ ệ ệ ỉ ị ế ạ ử ố ướ ồ ừ ệ ư ồ ẫ ết c tính toán, cân nh c. Cách suy nghĩ c a đ ng chí là luôn luôn l t đi l t l i v n đ , tìm ra nh ng mâu thu n, nh ng ụ ắ ủ ồ ậ ậ ạ ấ ề ữ ẫ ữm c míu, nh ng tình hu ng khó khăn nh t không nh t thi t sẽ x y ra..., và tính cách gi i quy t. M t thói quen c a ắ ữ ố ấ ấ ế ả ả ế ộ ủđ ng chí là làm cho nh ng ng i chung quanh cùng suy nghĩ v i mình. Nh ng cán b g n đ ng chí hay nh n ồ ữ ườ ở ớ ữ ộ ở ầ ồ ậđ c nh ng câu h i b t ch t. Đ i t ng r t chú ý nghe ý ki n c a h , nh t là khi h nói nh ng đi u trái ng c v i ượ ữ ỏ ấ ợ ạ ướ ấ ế ủ ọ ấ ọ ữ ề ượ ớmình. Đ ng chí thích nghe c nh ng th c m c, nh ng câu h i c a h , vì hình nh đ ng chí mu n l y vi c gi i đáp ồ ả ữ ắ ắ ữ ỏ ủ ọ ư ồ ố ấ ệ ảnh ng đi u đó đ hoàn ch nh thêm ý ki n c a mình. Đ ng chí thích làm vi c theo cách th o lu n. Đ ng chí không ữ ề ể ỉ ế ủ ồ ệ ả ậ ồb ng lòng trong tr ng h p nh n th y cán b c a mình ít suy nghĩ. Cán b thích g n đ ng chí, vì v i cách làm vi c ằ ườ ợ ậ ấ ộ ủ ộ ầ ồ ớ ệc a đ ng chí, h luôn luôn đ c b i d ng. Nh ng m t khác, cách làm vi c này đôi lúc cũng khi n h ng i, vì nó b t ủ ồ ọ ượ ồ ưỡ ư ặ ệ ế ọ ạ ắh ph i luôn luôn đ ng não, và th ng th ng là m t s đ ng não r t k ch li t.ọ ả ộ ườ ườ ộ ự ộ ấ ị ệĐ i t ng húp m t thìa cháo xong, ng c m t nhìn ng i cán bạ ướ ộ ướ ắ ườ ộ và gi c anh:ụ- Ăn đi cho nóng!C c phó ch m nh cái thìa vào chi c bát s t, xúc m t thìa cháo. B m t c a anh lúc này có nh ng nét gi ng nh b ụ ạ ẹ ế ắ ộ ộ ặ ủ ữ ố ư ộm t c a m t ng i trinh sát t p trung nghe ti ng đ ng trong đêm khuya.ặ ủ ộ ườ ậ ế ộ- G n đây các đ ng chí khai thác b n tù binh có nh n th y chúng có thái đ gì đáng chú ý không? Đ i t ng l i h i.ầ ồ ọ ậ ấ ộ ạ ướ ạ ỏC c phó c m th y mình ch a n m ch c đ c câu h i c a c p trên...ụ ả ấ ư ắ ắ ượ ỏ ủ ấĐ i t ng gác chi c thìa trên ca cháo, r i nói ti p:ạ ướ ế ồ ế

- Có m t viên t ng... khi đánh nhau h n có m t thói quen là luôn luôn đ t m t chi c nh m i nh t c a viên ch huy ộ ướ ắ ộ ặ ộ ế ả ớ ấ ủ ỉquân đ i đ i ph ng tr c m t. Có lẽ đây không ph i là m t thích thú riêng hay m t trò ch i vô ích. H n mu n ộ ố ươ ở ướ ặ ả ộ ộ ơ ắ ốqua chi c nh đó phán đoán m t ph n tâm tr ng đ ch th c a mình đ đ nh ch tr ng tác chi n... Ta không nên ế ả ộ ầ ạ ị ủ ủ ể ị ủ ươ ếch tìm hi u tâm lý k đ ch qua nh ng t m nh. Trong chi n đ u, c n ph i theo dõi th t sát, th t t m nh ng di n ỉ ể ẻ ị ữ ấ ả ế ấ ầ ả ậ ậ ỉ ỉ ữ ễbi n t t ng c a k đ ch. Có m t cách t t là nên chú ý đ n b n tù binh. Tìm hi u chúng qua m t tên thì khó th y, ế ư ưở ủ ẻ ị ộ ố ế ọ ể ộ ấnh ng qua nhi u tên, ch c sẽ rút ra đ c m t v n đ , m t đ c đi m gì c a đ ch trong t ng th i kỳ... Ý tôi đ nh h i làư ề ắ ượ ộ ấ ề ộ ặ ể ủ ị ừ ờ ị ỏ nh v y.ư ậ- Xin phép anh suy nghĩ m t chút đã.ộ- Tôi nói cho rõ thêm. Đ ng chí th xem đây hi n nay, th ng đ ch còn có th làm gì...? Đã tính khá nhi u chuy n r i.ồ ử ở ệ ằ ị ể ề ệ ồ Nó sẽ tăng c ng thêm quân đ c th . Đi u đó tính r i. Nó có th ném thêm quân xu ng Đi n Biên, nh ng không ườ ể ố ủ ề ồ ể ố ệ ưth là nhi u l m. Navare còn bao nhiêu ti u đoàn d tr trong tay, ta n m đ c r i. Nó sẽ nh y dù phía sau đ ể ề ắ ể ự ữ ắ ượ ồ ả ở ểđánh vào l ng ta, c t r i chúng ta đây v i h u ph ng. Đi u đó cũng có th . Nh ng làm vi c này, đ ch l i v p ph i ư ắ ờ ở ớ ậ ươ ề ể ư ệ ị ạ ấ ảkhó khăn v quân s . Nó có th rút sang Lào...? Đi u này cũng tính r i. Đ ch ra kh i công s , ta sẽ có đi u ki n tiêu ề ố ể ề ồ ị ỏ ự ề ệdi t chúng d dàng h n và s m h n. V y thì còn đi u gì n a?... Các đ ng chí có đem v n đ này ra h i b n tù binh ệ ễ ơ ớ ơ ậ ề ữ ồ ấ ề ỏ ọxem chúng nói sao không? Các đ ng chí th đ t mình vào đ a v c a chúng xem chúng có th làm gì n a?ồ ử ặ ị ị ủ ể ữĐ i t ng ng ng nói, thong th ti p t c ăn cháo. Đ ng chí đã nhìn th y s t p trung suy nghĩ cao đ qua c p m t ạ ướ ừ ả ế ụ ồ ấ ự ậ ộ ặ ắlinh l i c a ng i cán b . Đ ng chí v n r t coi tr ng nh ng gi phút suy nghĩ đó.ợ ủ ườ ộ ồ ố ấ ọ ữ ờM t lo t nh ng tên tù binh, nh ng l i khai c a chúng, s c thái c a chúng l n l t hi n ra r t nhanh trong óc đ ng ộ ạ ữ ữ ờ ủ ắ ủ ầ ượ ệ ấ ồchí C c phó... Anh đã nh n th y có m t đi u nên nói.ụ ậ ấ ộ ề- Báo cáo anh, g n đây, đôi l n tôi nghe b n chúng nói chuy n sẽ có m t cu c ném bom l n vào chung quanh Đi n ầ ầ ọ ệ ộ ộ ớ ệBiên Ph . Không bi t chúng có đ nh làm gì khác n a không... ch còn ném bom thìủ ế ị ữ ứ  ngày nào chúng ch làm. Chúng có ảt th bom nào chúng hi n có mà không đem trút xu ng đây đâu?ừ ứ ệ ốĐ i t ng ng i nghe chăm chú. R i đ ng chí h i:ạ ướ ồ ồ ồ ỏ- Có nhi u đ a nói đ n chuy n đó không? Khi các đ ng chí h i chúng thì chúng nói hay t nhiên chúng nói ra?ề ứ ế ệ ồ ỏ ự- M t hai đ a t ý nói ra. M t hai đ a khác thì ta h i bi t chuy nộ ứ ự ộ ứ ỏ ế ệ  đó không, chúng tr l i có nghe nói m t chuy n ả ờ ộ ệnh v y.ư ậĐ i t ng g t gù r i l m b m: “Chuy n này có liên quan đ n âm m u c a Mỹ đây...”. Hình nh đ ng chí đ nh nói gì ạ ướ ậ ồ ẩ ẩ ế ế ư ủ ư ồ ịn a nh ng l i thôi.ữ ư ạĐ ng chí quay đ u l đãng nhìn ra c a s . Sau nh ng hàng cây cao vút c a qu đ i này là m t s n núi, d i s ng ồ ầ ơ ử ổ ữ ủ ả ồ ộ ườ ả ươtr ng bu i s m đang vén d n lên đ l d n ra r ng cây r m r t.ắ ổ ớ ầ ể ộ ầ ừ ậ ịH u Maiữ , trích Cao đi m cu i cùngể ố"T ng chính tr " đ i m t v i Hoa Kỳướ ị ố ặ ớÔng ng i m p, tròn, t i c i, nhã nh n, t tin. T i Hà N i, trong phòng làm vi c c a mình, ông theo dõi các tr n ườ ậ ươ ườ ặ ự ạ ộ ệ ủ ậđánh mi n Nam nh đang ch đ o t m t h m ng m trong r ng r m. Ông đã “làm nên” m t Đi n Biên Ph ch n ở ề ư ỉ ạ ừ ộ ầ ầ ừ ậ ộ ệ ủ ấđ ng đ a c u. Ông luôn luôn tin ch c sẽ chi n th ng đ qu c Mỹ (Hung nô c a th k XX nh ông nói). Ông d n ộ ị ầ ắ ế ắ ế ố ủ ế ỷ ư ằgi ng t v gi n d khi nói lên nh n đ nh c a mình v k thù. Ông nói th o ti ng Pháp và m i m t t ông th t ra ọ ỏ ẻ ậ ữ ậ ị ủ ề ẻ ạ ế ỗ ộ ừ ốnh m t viên đ n. Ông là Võ Nguyên Giáp, y viên B Chính tr c a Đ ng Lao đ ng Vi t Nam, Phó Th t ng, B ư ộ ạ Ủ ộ ị ủ ả ộ ệ ủ ướ ộtr ng Qu c phòng, T ng t l nh Quân đ i nhân dân Vi t Nam. Gi a hai câu nói c a Ph m Văn Đ ng (Th t ng), ưở ố ổ ư ệ ộ ệ ữ ủ ạ ồ ủ ướkhách đ n thăm đ c u ng trà hay ăn bánh ng t. V i ông Giáp, “ăn u ng” không là v n đ quan tr ng. Gi ng nh ế ượ ố ọ ớ ố ấ ề ọ ố ưông ph i v a ch y trên đ ng đua v a ghi chép nh ng v n đ đ a ra h i ngh . Khi tôi g p ông cu i năm 1966, tôi ả ừ ạ ườ ừ ữ ấ ề ư ộ ị ặ ốv a g p Westmoreland t i Sài Gòn; hai v t ng, hai ý th c h và nh t là m t bên là m t ng i n c ngoài, ít hi u ừ ặ ạ ị ướ ứ ệ ấ ộ ộ ườ ướ ểbi t v Vi t Nam và bên kia là m t ng i Vi t Nam nhà mình.ế ề ệ ộ ườ ệ ởT ng Giáp nói nh m i ng i Vi t Nam đã nói, nh ng có đi m khác là ông l i là m t nhà s h c, h n n a ông đã ướ ư ọ ườ ệ ư ể ạ ộ ử ọ ơ ữd y môn L ch s .ạ ị ửV t ng quân s n i ti ng này, có th m i ng i ch a tin, còn là m t nhà chính tr lão luy n. Cách m ng tháng Tám ị ướ ự ổ ế ể ọ ườ ư ộ ị ệ ạ1945 đã đào t o ông tr thành B tr ng N i v .ạ ở ộ ưở ộ ụTrong các cu c th ng l ng c a H Chí Minh v i ng i Pháp - k t thúc b ng cu c chi n tranh nh m i ng i đã ộ ươ ượ ủ ồ ớ ườ ế ằ ộ ế ư ọ ườbi t - ông luôn đ t lên hàng đ u tinh th n hòa gi i. Paris đã t ch i nh ng b . V i t cách là B tr ng Qu c ế ặ ầ ầ ả ừ ố ượ ộ ớ ư ộ ưở ốphòng, T ng ch huy, t ng Giáp đã ch huy cu c kháng chi n. H i đó, ông bi t nh ng nguyên t c chi n thu t c a ổ ỉ ướ ỉ ộ ế ồ ế ữ ắ ế ậ ủMao nh ng ông đã hoàn ch nh cu c chi n tranh toàn dân c a mình, đã bi t ph i h p trong đông đ o qu n chúng ư ỉ ộ ế ủ ế ố ợ ả ầnông dân nh ng ho t đ ng chính tr , ho t đ ng du kích c a b đ i đ a ph ng, b đ i ch l c c a t ng khu và liên ữ ạ ộ ị ạ ộ ủ ộ ộ ị ươ ộ ộ ủ ự ủ ừkhu v i ch l c c a B . Cũng nh các đ ng chí c a ông (H Chí Minh, Tr ng Chinh, Ph m Văn Đ ng và nhi u ng iớ ủ ự ủ ộ ư ồ ủ ồ ườ ạ ồ ề ườ khác n a), ông bi t trong cu c chi n tranh lâu dài c n đ ng viên m i l c l ng c a dân t c “trong m t quá trình liênữ ế ộ ế ầ ộ ọ ự ượ ủ ộ ộ t c, giáo d c và t ch c đông đ o qu n chúng”. Ông cũng bi t r ng dù nh ng h chông thô s đào trong r ng sâu ụ ụ ổ ứ ả ầ ế ằ ữ ố ơ ừ

đ u h u hi u, nh ng cũng ph i h c t p đ bi t s d ng nh ng ph ng ti n chi n đ u hi n đ i. Đi n Biên Ph là ề ữ ệ ư ả ọ ậ ể ế ử ụ ữ ươ ệ ế ấ ệ ạ ệ ủm t minh h a c a s k t h p hi n đ i v i thô s có s tham gia c a binh sĩ và qu n chúng nông dân. Cũng ph i k ộ ọ ủ ự ế ợ ệ ạ ớ ơ ự ủ ầ ả ểđ n chi n th ng c a Nh t B n c ng L Thu n đ i v i h m đ i Nga năm 1905, th t b i đ u tiên c a th gi i ế ế ắ ủ ậ ả ở ả ữ ậ ố ớ ạ ộ ấ ạ ầ ủ ế ớph ng Tây t i chi n tr ng châu Á.ươ ạ ế ườCu i nh ng năm 1950, Võ Nguyên Giáp tr l i v trí ch huy quân đ i khi cu c chi n mi n Nam b t đ u. Là t ng ố ữ ở ạ ị ỉ ộ ộ ế ở ề ắ ầ ướmi n B c, nh ng cũng là ng i Vi t Nam, năm 1964 t ng Giáp công b m t công trình nghiên c u nhan đ “Nhân ề ắ ư ườ ệ ướ ố ộ ứ ềdân Nam Vi t Nam sẽ th ng l i”. M i năm sau Hi p ngh Genève và tr c khi Mỹ ti n hành leo thang ném bom và ệ ắ ợ ườ ệ ị ướ ếđánh phá mi n B c, ông kh ng đ nh: “Không m t th l c ph n đ ng nào trên th gi i ngày nay có th ngăn c n 30 ề ắ ẳ ị ộ ế ự ả ộ ế ớ ể ảtri u ng i Vi t Nam th c hi n nguy n v ng thiêng liêng c a h : xây d ng m t n c Vi t Nam hòa bình, th ng ệ ườ ệ ự ệ ệ ọ ủ ọ ự ộ ướ ệ ốnh t, đ c l p, dân ch và giàu m nh”. T ng Giáp cũng nh các nhà lãnh đ o c ng s n khác trong n c luôn luôn dấ ộ ậ ủ ạ ướ ư ạ ộ ả ướ ự ki n cho nh ng tình hu ng x u nh t, tích tr v t t chi n tranh nhi u h n, chu n b đ i phó v i s xâm l c c a ế ữ ố ấ ấ ữ ậ ư ế ề ơ ẩ ị ố ớ ự ượ ủph ng Tây, vi c phá ho i hoàn toàn đê đi u, s d ng bom nguyên t . Trong nh ng đi u ki n y, nh ng quy t đ nhươ ệ ạ ề ử ụ ử ữ ề ệ ấ ữ ế ị c a Mỹ nh phong t a đã đ c d tính tr c và nh ng đòn giáng tr đã đ c đ ra. Chúng ta đã th y, năm 1966, ủ ư ỏ ượ ự ướ ữ ả ượ ề ấdân quân đ a ph ng đã “b o v ” t ng khu nhà H i Phòng ch ng l i m t k thù, m t ngày kia, có th đ b ...ị ươ ả ệ ừ ở ả ố ạ ộ ẻ ộ ể ổ ộĐ ti n hành kháng chi n, t ng Giáp đã nh n đ c s vi n tr kh ng l t bên ngoài: xăng d u, xe v n t i, đ i ể ế ế ướ ậ ượ ự ệ ợ ổ ồ ừ ầ ậ ả ạbác, tr ng pháo, tên l a r c ket, súng AK 47, h th ng thông tin liên l c. Ông đã bi t v n d ng nh ng kỹ thu t hi n ọ ử ố ệ ố ạ ế ậ ụ ữ ậ ệđ i đó thích h p v i cu c đ u tranh do nông dân ti n hành, ít hi u bi t v đi n t , v máy bay. Ch c ch n ông đã ạ ợ ớ ộ ấ ế ể ế ề ệ ử ề ắ ắph i tìm tòi, bi t thích nghi, bi t ng bi n, nh ng tr c h t ông đã tham kh o truy n th ng kinh nghi m Vi t Nam, ả ế ế ứ ế ư ướ ế ả ề ố ệ ệkhông có gì là bí m t. Gi a cu c chi n tranh đang di n ra, nh ng lu n đi m c a ông đã đ c trình bày, đ c gi i ậ ữ ộ ế ễ ữ ậ ể ủ ượ ượ ảthích hàng nghìn l n: t n d ng th i c , k t h p đ u tranh chính tr v i đ u tranh vũ trang. N u quên r ng v t ng ầ ậ ụ ờ ơ ế ợ ấ ị ớ ấ ế ằ ị ướlĩnh quân s cũng là t ng lĩnh chính tr thì ta sẽ không hi u gì v chi n l c c a ông. T ng Giáp không ph i là ch ự ướ ị ể ề ế ượ ủ ướ ả ỉhuy m t đ i quân l n ph c tùng chính quy n mà là m t ng i ch u trách nhi m nh bao nhiêu ng i khác c p ộ ộ ớ ụ ề ộ ườ ị ệ ư ườ ở ấb c c a mình, tham gia m i quy t đ nh.ậ ủ ọ ế ịÔng cũng nh nh ng ng i khác và là m t trong s h , ph c vư ữ ườ ộ ố ọ ụ ụ m t lý t ng, m t s nghi p.ộ ưở ộ ự ệJacques Decorroy, Báo Le Monde, 25 tháng 1 năm 1973

B NG TRA C UẢ ỨAbrams (t ng Creighton) 145ướArgenlieu (đô đ c Thierry d’)ố  69, 62Armbruster (Frank) 144Auriol (Vincent) 88

p B c 124Ấ ắBa Đình 187, 214Ball (George) 144B o Đ i (Vĩnh Th y) 61, 63, 71,ả ạ ụ  84, 88, 89, 96, 99, 104, 114Bastiani (đ i tá) 104, 188ạBa T (kh i nghĩa) 57ơ ởBattet (đô đ c) 79ốB c S n 38, 39, 41, 42 , 46, 48,ắ ơ  49, 220, 225, 226Bidault (Georges) 106, 210Bigeard (ch huy) 100, 190, 196,ỉ  207, 209Bình Giã 128Bình Xuyên 114Blucher Gallen 191, 217Blum (Léon) 80Borodine 29, 217Botella (ch huy) 196ỉBréchignac (ch huy) 193ỉBùi Phùng 173Calley (trung úy) 148Canac (André) 74Cao H ng Lãnh 223ồCao Văn Viên 180Castries (đ i tá) 106, 112, 186,ạ  194, 196, 205, 211Castro (Fidel) 45Chaffard (Georges) 125Charton (đ i tá) 91, 93ạChe Guevara 45Chennault (t ng Claire) 59,ướ  196, 210Chu Ân Lai 37Chu Đ c 47ứChu Huy Mân 168, 169, 194Chu Văn T n 48, 58, 226ấCogny (t ng) 103, 104, 186,ướ  212Constant (đ i tá) 93ạCourcy (t ng) 168ướCrépin (đ i tá) 78, 79ạDèbes (đ i tá) 79ạDecornoy (Jacques) 118Decoux (đô đ c) 38, 40, 54ốDevillers (Philippe) 73Dulles (Foster) 106, 210D ng Văn Minh 117, 123, 178,ươ  180, 183Đ i Vi t (đ ng) 39, 53, 76ạ ệ ảĐào Duy T 25ừĐ Thám (Hoàng Hoa Thám)ề  49, 191Đi n Biên Ph 33, 69, 91, 100,ệ ủ  104-106, 108, 138, 143, 191- 195, 203-213, 228, 242-244Đinh Đ c Thi n 159, 173ứ ệĐ ng minh (h i) 53, 59, 68, 70,ồ ộ  71, 72, 75, 76

Đ c L p 161ứ ậĐ ng H Chí Minh 146, 148,ườ ồ  149, 157, 159, 231Eden (Anthony) 106, 115, 210Eisenhower (Dwight) 228Ellsberg (Daniel) 230Ely (t ng Paul) 111, 210ướFall (Bernard) 100Fedorov 218Ford (Gerald) 147Gallieni 100Gandhi 43, 65Garnier (Francis) 61Gaucher (trung tá) 196Gaulle (t ng Charles de) 69ướG.C.M.A 105Gilles (t ng) 193ướGoldwater (Barry) 123Guiraud (ch huy) 196ỉHà Huy T p 223ậH i L c Phong 223ả ụHàm Nghi 26Harkins (t ng Paul) 122, 125ướHeinl (R.) 146Hervouet (đ i úy) 196ạHoàng Hoa Thám (xem m cụ  Đ Thám)ềHoàng Minh Giám 31, 36Hoàng Minh Th o 197ảHoàng Qu c Vi t 42ố ệHoàng Ph 36, 43, 217, 223ốHoàng Văn Hoan 41, 46, 224Hoàng Văn Thái 23, 42, 54, 192, 197Hoàng Văn Th 34, 219, 220,ụ  221, 224, 225, 226H Chí Minh (Nguy n Ái Qu c)ồ ễ ố  24, 27, 29, 33, 34, 36-49, 52-54, 59-61, 65, 66, 68, 70, 72-75, 79, 81, 86, 88, 118, 192, 217- 222, 224, 225, 235, 236, 244, Hudson (vi n) 144ệHuỳnh T t Phát 117ấHuỳnh Thúc Kháng 29, 66, 75H u Mai 243ữIllich (Ivan) 228Joffre 191Johnson (Lyndon B.) 147Kahn (Herman) 144Kennedy (Edward) 155Kennedy (John F.) 122, 147, 148Kh i Đ nh 27ả ịKhe Sanh 141, 143Khmers Issaraks 101Kissinger (Henry) 150, 151, 175Komintern 217Lacouture (Jean) 236Lalande (trung tá) 196Langlais (đ i tá) 190, 192-195,ạ  206, 208, 211Laniel (Joseph) 108Lao B o (nhà tù) 30, 31ảLao Đ ng (đ ng) 95, 146, 192,ộ ả  227, 243

Lattre de Tassigny (t ng) 82,ướ  93, 95, 96, 125, 213Leclerc (t ng) 55, 62, 69, 73,ướ  74, 213Leister (đ i tá) 117ạLepage (đ i tá) 91, 93ạLê Đ c Anh 173ứLê Đ c Th 32, 151, 168, 170,ứ ọ  173Lê H ng Phong 33, 34, 220,ồ  222, 223Lê L i 33, 49, 101ợLê Minh Đ o 176ảLê Ng c Hi n 159ọ ềLênin 175, 218, 219Lê Du n 116, 168, 171, 178,ẩ  183Lê Quang Đ o 32ạLê Qu ng Ba 39, 41, 46, 194,ả  197Lê Thanh Ngh 58ịLê Tr ng T n 169, 197ọ ấLê Thi t Hùng 48ếLê Văn T 116ỵLong (Maurice) 27Lon Nol 149L Hán 69, 70ưM.A.A.G 111MacGovern (George) 45, 106, 151Malraux (André) 28Manchester (William) 151Mao Tr ch Đông 37, 83, 218ạMartin (Graham) 181Marty (Louis) 31Masson (đ i tr ng Joseph) 215ộ ưởMassu (t ng) 69ướMcNamara (Robert) 120, 125, 140, 144, 145, 146McNaughton (John) 230Mecquenem (ch huy) 196ỉMendès-France (Pierre) 108, 115Merlin (Martial) 27, 28Morlière (t ng) 79ướMoutet (Marius) 79, 80Mỹ Lai - S n Mỹ 148ơNam H ng 99, 139, 215, 216ồNavarre (T ng Henri) 101, 103,ướ  104, 105, 186, 198, 212, 213Nà S n 100, 101, 103, 104, 194,ả  204Neuberg 217Ngh Tĩnh (Xô vi t) 26ệ ếNgô Đình Di m 117, 124,ệ  126, 127Ngô Đình Nhu 124Ngô Gia Kh m 86ảNguyên H ng 66ồNguy n Ái Qu c (xem m cễ ố ụH Chí Minh) Nguy n An Ninh 28ồ ễNguy n Cao Kỳ 153ễNguy n Chí Thanh 58, 130ễNguy n H i Th n 46, 53, 72ễ ả ầNguy n H u Th 111ễ ữ ọNguy n Lam 32ễ

Nguy n Qu c Tr 208ễ ố ịNguy n Sĩ Sách 31ễNguy n T t Thành (xem m cễ ấ ụH Chí Minh)ồNguy n Thành Trung 108ễNguy n Th Đ nh 118ễ ị ịNguy n Th Minh Khai 34,ễ ị  221, 222Nguy n Th Quang Thái 34,ễ ị  221-223Nguy n T ng Tam 72, 74ễ ườNguy n Văn C 42ễ ừNguy n Văn Linh 173, 174ễNguy n Văn Thi u 149, 150,ễ ệ  156, 160, 165, 169, 176-178Nguy n Văn T 65ễ ốNguy n Vỹ (xem m cễ ụPhùng Chí Kiên)Nixon (Richard) 145, 146, 148-152, 155, 157O’Daniel (t ng John W.) 111,ướ  209O’Neil (Robert) 231O.S.S 59, 219Palme (Olof) 152Pathet Lào 195Patti 64Ph m C ng 216ạ ườPh m H ng Thái 28ạ ồPh m Hùng 168, 172, 173, 178ạPh m Ng c Th ch 28, 54ạ ọ ạPh m Văn Đ ng 33, 34, 41, 46,ạ ồ  47, 53, 67, 74, 106, 115, 151, 220, 225, 243, 244Ph m Văn Phú 160, 161, 164,ạ  166, 169Phan B i Châu 29ộPhan Chu Trinh 29, 220, 221Phan Đình Phùng 26, 49Phan K To i 61, 63ế ạPhan Văn Tr ng 28ườPh ng Hoàng (k ho ch) 150,ượ ế ạ  174Phú L i (nhà tù) 117ợPhùng Chí Kiên (Nguy n Vỹ)ễ  36, 37, 39, 42, 43, 46, 48, 223-226Phùng Th Tài 172ếPiroth (đ i tá) 196, 206ạPirou (Gaetan) 32Pleven (René) 112Pomonti (Jean Claude) 231Pontich (Pierre de) 55, 232, 233, 234Radford (đô đ c Arthur) 89, 210ốReul (ch huy) 57ỉRevers (t ng) 89ướRheault (đ i tá Robert) 148ạRivière (Henri) 61Rolling Thunder (S m r n)128ấ ềRostow (Water) 125Sainteny (Jean) 72, 235Sarraut (Albert) 27, 31Seguin (đ i tá) 57, 233ạShaw (trung úy) 59Sihanouk 104, 149, 172

S n La (nhà tù) 57, 61, 226ơStaley 121T Quang B u 84ạ ửTân Trào 59, 60, 65Tân Vi t (đ ng) 29, 30, 221ệ ảTiêu Văn 53, 70Thanh niên (đ ng) 29, 30,ả  220, 223Thích Qu ng Đ c 144ả ứThi n Thu t 21, 45, 49ệ ậThimonnier (ch huy) 196ỉThomas (ch huy) 196ỉThu S n 17, 20, 21ơTogliatti (Palmiro) 217Toukhatchevski 217Tourret (ch huy) 196ỉT H u 58ố ữTôn T 9, 218ửTôn D t Tiên 30ậTrân Châu C ng 46ảTr n Đ i Nghĩa 86ầ ạTr n Đăng Ninh 33, 58, 205ầTr n H ng Đ o 49ầ ư ạTr n Phú 221ầTr n Qu c Hoàn 81ầ ốTr n Quý Hai 195ầTr n Tr ng Kim 61ầ ọTr n Văn H ng 178, 180ầ ươTr n Văn Trà 118, 168, 169,ầ  173, 176Trinquier (đ i tá Roger) 105ạTrotski 175Tr ng B i Công 39ươ ộTr ng Phát Khuê 38, 53,ươ  54, 70Tr ng Chinh 33, 42, 47, 58,ườ  64, 68, 83, 84, 175, 221, 244Tudy Bernier (trung tá) 234Tully (Anderew) 228Vadot (trung tá) 196Vaillant (trung tá) 196Vann (John Paul) 125Vanuxem (t ng) 181ướVarenne (Alexandre) 29Vautour (hành quân) 106, 210Vàng Pao 149Văn Ti n Dũng 58, 60, 99, 154,ế  159, 160, 164-167, 169, 172, 173, 178, 180, 192Vi t Minh (m t tr n) 17, 21, 23,ệ ặ ậ  24, 39, 42, 46, 47, 49, 51-53, 55, 57-59, 61-64, 69, 70, 77, 80, 84, 89, 91, 93, 95, 97, 100, 101, 105, 106, 191, 194, 195, 204-209, 212, 221, 225, 232, 234Vi t Nam Qu c dân Đ ngệ ố ả  (đ ng) 30, 37, 53, 68, 70-72,ả  75, 76Vĩnh Th y (xem m c B o Đ i) Võ Chí Công 118, 168ụ ụ ả ạVũ C n 216ậVũ Hi n 197ểVũ H ng Khanh 53, 72, 73ồVũng Tàu 125, 179V ng Th a Vũ 61, 64, 81,ươ ừ  108, 197Watergate 149, 157Westmoreland (t ng William)ướ  125, 129, 143, 145, 220, 230, 243

Weyand (t ng) 171ướWhampoaWhite (Theodore) 228Xuân L c 171, 176ộYên Bái (kh i nghĩa) 30ởZasloff (Josehp) 228