40
VOCABULARIO DE LOS MONTES DE TOLEDO (Zona de los Navalucillos)  A MODO DE PRLO!O  LA COMARCA  Para que el lector tenga un punto de referencia, nuestro campo de estudio se centraliza en esta comarca de los Montes de Toledo. Dentro de los múltiples pueblos que componen los Montes de Toledo, liemos escogido uno que por sus remarcadas peculiaridades forma una comarca bien definida con el entorno de sus poblaciones anejas.  Nuestro estudio se ha fijado con preferencia en el pueblo de Los Naalucillos que, por sus dilatados l!mites jurisdiccionales "m#s de $%.&&& hect#reas" ' la e(istencia en este t)rmino de peque*as illas ' alquer!as conforman una comarca natural. De este modo, en el futuro, no haremos menci+n e(presa a la hora de ubicar el origen o igencia de tal o cual ocablo, sino que atribuiremos por sin)cdoque a Los Naalucillos- esta forma de hablar que juzgamos peculiar.  l #rea de todas las poblac iones comp rendi das en es te e studi o se encue ntra defini da po r Lo s Naalucillos como cabecera de comarca ' sus anejos de /obledo del 0u', Las 1lares ' 2aldeazores3 sin olidar otros núcleos de poblaci+n que son como el reborde de esta comarca3 tales como Naaltoril, Piedraescrita ' /obledo del Mazo, llegando incluso a estas otras poblaciones fronterizas que, pese a  pertenecer a distinta proincia 45iudad /eal, fueron siempre influenciadas por esta poblaci+n. 1s!, Naas de stena, 1nchuras de los Montes ' 6orcajo de los Montes, los cuales primitiamente pertenecieron al reino de Toledo.  n septiembre de 789% 'o era destinado a Los Naalucillos para el ejercicio de mi profesi+n. 2en!a de otras tierras bien distintas ' con una forma de hablar que tambi)n era distinta.  5on el paso de los d!as fui descubriendo el pueblo ', lo que es m#s, descubr! una forma original de e(presarse. Pese al bagaje cultural ' human!stico propio de mi carrera, jam#s hab!a o!do una serie de  palabras que, si ahora me son familiares, entonces 'o prejuzgaba como barbarismos. 1s!, la palabra zaborro-, ducha-, hiscal-, etc.  Tr as el descubrimiento del pu eblo, ino luego la búsqueda de amigos a los que no tard) en hallar . :no de ellos es el que ho' se asocia en este trabajo ' al que mucho me cost+ conencer de la riqueza del lenguaje que usaban sus paisanos. ;estos despreciatios, <0ah= ' iolentas arremetidas literarias fueron sus primeras respuestas tratando de poner en entredicho mi sostenida tesis. 2arias eces le ret) "en el sentido de que las palabras que o!amos al pueblo eran correctas" ' casi siempre sal! ictorioso. 5apitula ante sus múltiples derrotas, depone su incredulidad ' abjurando de su antigua posici+n, se hace admirador del l)(ico de su pueblo, )l que hasta entonces lo hab!a calificado de b#rbaro ' illano.  Lejos de c onfundirle, crea en )l una pasi+ n por el es tudio de las formas de e( presi+n de sus  paisanos ' el fruto de esas inquietudes ho' constitu'e una buena parte de nuestro modesto trabajo.  5ons eguido este marid aje cultu ral, cual herbo larios de l as p alabr as, f uimos recog iendo )stas sin otras miras que la simple erudici+n ' el cultio del esp!ritu.

Vocabulario de Los Montes de Toledo

Embed Size (px)

Citation preview

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 1/40

VOCABULARIO DE LOS MONTES DE TOLEDO (Zona de los Navalucillos)

 

A MODO DE PRLO!O

 

LA COMARCA

 

Para que el lector tenga un punto de referencia, nuestro campo de estudio se centraliza en esta

comarca de los Montes de Toledo. Dentro de los múltiples pueblos que componen los Montes de Toledo,

liemos escogido uno que por sus remarcadas peculiaridades forma una comarca bien definida con el 

entorno de sus poblaciones anejas.

  Nuestro estudio se ha fijado con preferencia en el pueblo de Los Naalucillos que, por sus dilatados

l!mites jurisdiccionales "m#s de $%.&&& hect#reas" ' la e(istencia en este t)rmino de peque*as illas ' 

alquer!as conforman una comarca natural. De este modo, en el futuro, no haremos menci+n e(presa a la

hora de ubicar el origen o igencia de tal o cual ocablo, sino que atribuiremos por sin)cdoque a Los

Naalucillos- esta forma de hablar que juzgamos peculiar.

  l #rea de todas las poblaciones comprendidas en este estudio se encuentra definida por Los

Naalucillos como cabecera de comarca ' sus anejos de /obledo del 0u', Las 1lares ' 2aldeazores3 sin

olidar otros núcleos de poblaci+n que son como el reborde de esta comarca3 tales como Naaltoril,

Piedraescrita ' /obledo del Mazo, llegando incluso a estas otras poblaciones fronterizas que, pese a

 pertenecer a distinta proincia 45iudad /eal, fueron siempre influenciadas por esta poblaci+n. 1s!, Naas

de stena, 1nchuras de los Montes ' 6orcajo de los Montes, los cuales primitiamente pertenecieron al 

reino de Toledo.

  n septiembre de 789% 'o era destinado a Los Naalucillos para el ejercicio de mi profesi+n. 2en!a

de otras tierras bien distintas ' con una forma de hablar que tambi)n era distinta.

  5on el paso de los d!as fui descubriendo el pueblo ', lo que es m#s, descubr! una forma original de

e(presarse. Pese al bagaje cultural ' human!stico propio de mi carrera, jam#s hab!a o!do una serie de

 palabras que, si ahora me son familiares, entonces 'o prejuzgaba como barbarismos. 1s!, la palabra

zaborro-, ducha-, hiscal-, etc.

  Tras el descubrimiento del pueblo, ino luego la búsqueda de amigos a los que no tard) en hallar.

:no de ellos es el que ho' se asocia en este trabajo ' al que mucho me cost+ conencer de la riqueza

del lenguaje que usaban sus paisanos. ;estos despreciatios, <0ah= ' iolentas arremetidas literarias

fueron sus primeras respuestas tratando de poner en entredicho mi sostenida tesis. 2arias eces le ret)

"en el sentido de que las palabras que o!amos al pueblo eran correctas" ' casi siempre sal! ictorioso.

5apitula ante sus múltiples derrotas, depone su incredulidad ' abjurando de su antigua posici+n, se hace

admirador del l)(ico de su pueblo, )l que hasta entonces lo hab!a calificado de b#rbaro ' illano.

  Lejos de confundirle, crea en )l una pasi+n por el estudio de las formas de e(presi+n de sus

 paisanos ' el fruto de esas inquietudes ho' constitu'e una buena parte de nuestro modesto trabajo.

  5onseguido este maridaje cultural, cual herbolarios de las palabras, fuimos recogiendo )stas sin

otras miras que la simple erudici+n ' el cultio del esp!ritu.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 2/40

  5on paciencia, d!a tras d!a, a*o tras a*o, llegamos a llenar nuestra troje con un cent+n de ocablos,

de frases, de refranes que, por si solos compensaban nuestra despeadura en la búsqueda de las

 palabras.

LA DIFICIL DIVISION

  5on este subt!tulo nos querernos referir a esa dificultad, no peque*a que ha supuesto para nosotros

"legos de estas lides" la colocaci+n de los cotos para saber hasta d+nde llegan los l!mites de un re f tan ' 

los linderos de una comparaci+n o frase que con el tiempo se hace proerbial. -1n#loga dificultad hemos

encontrado a la hora de la clasificaci+n de las distintas oces que no gozan ele una acepci+n mu' 

delimitada ' que s+lo con el liso io de las mismas adquieren su plenitud de significado.

  Nuestro criterio de selecci+n ha sido, 'o .dir!a que musical. Para colocar una frase en el refranero la

e(ig!amos eufon!a, a eces hasta rima, guiados quiz#s por el refranero espa*ol que con frecuencia

mezcla "como dec!a 6oracio" utile dulce-, lo útil con lo dulce.

OBJETIVOS DE ESTE. TRABAJO

  >?u) hacer@ /ecopilar todas las oces ser!a tanto como rehacer un diccionario. Anentariar 

e(clusiamente las oces que en el diccionario no figuran, ser!a dar entrada a e(cesios barbarismos.

 1nte este dilema nos propusimos un sistema ecl)cticoB por una parte, reflejar en nuestro trabajo aquellas

 palabras, refranes, comparaciones que juzg#bamos aut+ctonas3 por otra, dar entrada a aquellas palabras

que, si bien ' en gran ma'or!a de ellas se ocupa el diccionario, tiempo ha Ccreemos que ca'eron en

desuso en otros pagos.

  No hemos tenido a la ista unas tablas que nos sirieran para contrastar el alor de esas palabras

en cuanto a e(tensi+n, se refiere3 nos hemos guiado "quiz#s ingenuamente" por una simple percepci+n,

casi por un sentido instintio.

  i ha' algo que tenga alor en este, modesto trabajo "aparte de nuestra aportaci+n" ser#n esas

 palabras que parecen salidas de las p#ginas de la literatura cl#sica ' que uno, le'endo a 5erantes o a?ueedo, a eces, parece que est# o'endo a las gentes de este pueblo.

JUAN MARTIN-MAESTRO MEDRANO

Colaborador: JOSE ANTONIO GOMEZ LOPEZ-PINTOR

En Lo Na!al"#$llo %Tol&do'( &)*$&+br& ,/.

 

La sole"a del len#ua$e o la sa%idu"&a de los "e'"anes

 

 Aborda+o la r&#o)$la#$0n d& a1"&llo r&2ran& d& "o +3 #o+4n 1"& on #o+o &l "*ra*"+ d&ll&n5"a6& 7 &8)r&an -d& +odo &+$n&n*&- la 2$loo29a d& "n )"&blo.

  Al &r r&la*$!a+&n*& )o#o lo 1"& a n"&*ro 6"$#$o alla+o #o+o a"*0#*ono( #on$d&ra+o$nn&#&ar$a "na "l*&r$or "bd$!$$0n 7 o)*a+o )or la 2or+a d& ar*a.

,. PROCESIONES( SERMONES ; SOPAS... POCAS. %Var$an*&: SOPAS: LO MISMO DA MUC<AS =UEPOCAS'.-El &n*$do & ob!$o 7 al"d& a la $nan$+$dad d& *al& #oa. El o+br& r"ral d& $5"al +odo 1"&

d&#on29a d&l )od&r n"*r$*$!o d& la. So)a -)or &8*&n$0n- lo a)l$#a a #$&r*o a#*o r&l$5$oo.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 3/40

>. TARDE DE BANDA( A OTRO DIA NO <A; JORNAL.-La r$+a no & 2&l$?( &+)&ro &n#$&rra *odo "n)od&r d& ob&r!a#$0n 1"& ll&!a #on$5o +&d$da )r&#a"*or$a. El o+br& d& #a+)o !& &n &l +o!$+$&n*od& #$&r*a a!& "n$da &n bandada "n a"5"an$o d& llo!$?na 7 )or &nd& d& #ar&n#$a d& alar$o o 6ornal. An*& d& 1"& & no 2a#$l$*aran lo )ar*& +&*&orol05$#o( &l o+br& r"ral ab$a d&#"b$&r*o &*& $5no)r&+on$*or$o d& " &n#$llo #al&ndar$o laboral.

@. NO <ACE LA ZORRA EN UN AO( LO =UE PAGA EN UNA <ORA. El d$#o arran#a d& "n "#&o 7a 1"&dado #o+o r&2r3n. C$&r*o labran#&ro no*aba 1"& l& &ran "*ra9da )o#o a )o#o la 5all$na db "#orral. Mon*0 5"ard$a 7 al 2$n #on$5"$0 a*ra)ar a "na ?orra 1"& ab9a &#o d& " #orral *an "#"l&n*ad&)&na. Una !&? 1"& la *"!o &n " )od&r( )ron"n#$0 la &n*&n#$a d& +"&r*&: A7 ?orra( ?orr$*a.. Noa#& la ?orra &n "n ao( lo 1"& )a5a &n "na ora 7( d& &*& +odo( & d$)"o a r&+a*arla.

Gran l&##$0n )ara lo 1"& #on 2r&#"&n#$a -#"ando &*3n &n &l +andoo*$5an 7 ?a$&r&n #on " #ond"#*ad&)0*$#a & $n6"*a. A *odo &llo l& )"&d& ll&5ar la ora d& la !&n5an?a.

/. AL AMIGO <A; =UE =UERERLE( PERO NO ENTRETENERLE.-E*o "&l&n d&#$r la )&rona d&&*o )"&blo 1"& *$&n&n "na &)&#$& d& &n*$do $nna*o d& la #or*&9a 7 d& la "rban$dad. No ab"ar( no)aar& d& la ra7a( &r &n *odo +od&rado *odo &*o 1"$&r& d&#$r &*a 2ra&( 1"& ad1"$&r& " +3

#o+)l&*a d$+&n$0n #on o#a$0n d& &a !$$*a 1"& & a#&n $n*&r+$nabl&.

. PINTO MELON ; FUE CALABAZON.-="$?3 &l #o+&n*ar$o +3 &8)r&$!o lo )odr9a+o a#&r *ra7&ndoa #ola#$0n o*ra 2ra& $+$lar: ="$n lo d$r9a.. La 2ra& r&#o5& &l ao+bro an*& la #ond"#*a d& #$&r*a)&rona a 1"$&n& & l& #r&9a +"7 b"&na( 1"& )ro+&*9an( 7 l"&5o d&6aron +"#o 1"& d&&ar. En &l#on*orno d& &*a 2ra& )od&+o &n#on*rar "n #$&r*o +a*$? )ol9*$#o 7a 1"& lo 1"& *al d$#$)l$na )ro2&an"&l&n ab"ndar &n )ro+&a )ara l"&5o ol!$dar& d& lo 1"& l& a7"daron a *r$"n2ar.

H. LLEGA TARDE ; ENCIMA APEDREANDO-Fra& -1"& la ado)*a+o #o+o r&2r3n- 7 !al& d& #r9*$#a )aralo &8$5&n*&. Cr$*$#a la #ond"#*a d& +"#a )&rona 1"& )&& a )&#ar d& +oro$dad( & +"&*ranl"&5o &8$5&n*& no *&n$&ndo &n #"&n*a " *ardan?a.

. MANOS =UE NO DAIS( =UE ESPERISK-E8)r&$0n +"7 r&)&*$da &n &l )"&blo. S& a)l$#a #on)r&2&r&n#$a a a1"&lla 2a+$l$a o $nd$!$d"o 1"& &n #$r#"n*an#$a &)&#$al& "&l&n &r& olo od&a$*$do )or1"& " #ond"#*a an*&#&d&n*& a $do $nol$dar$a 7 &5o9*a. Lo ad!&r*$+o &n loa#o+)aa+$&n*o d& lo &n*$&rro( &n la boda 1"& on +$nor$*ar$a( &n la &n2&r+&dad& 1"& )aan &n&l $l&n#$o +3 abol"*o &n 2$n( &n && $nn4+&ro d& #oa 7 #ao 1"& ll&!a #on$5o la !$da d&l )"&blo 71"& on #o+o &l *&r+0+&*ro 1"& +ar#a &l 5rado d& )o)"lar$dad o $+)a*9a )or "na 2a+$l$a o $nd$!$d"o.

. DETRS DE LA MANGA( EL PENDN.-T$&n& "na #lara $n)$ra#$0n l$*4r5$#a. Era #o*"+br& 1"& &n la)ro#&$on& 7 &n*$&rro -#"ando &l d$2"n*o &ra #o2rad& d& al5"na &r+andad- 1"& al$&ra &l )&nd0n o

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 4/40

&*andar*&. El !"l5o ado)*0 &*a 2ra& )ara $nd$#ar la $n&8orab$l$dad &n la "#&$0n d& la #oa. La 2ra&*$&n& $dn*$#o &n*$do 1"& a1"&lla o*ra +3 d$!"l5ada 1"& d$#&: D&*r3 d& la o5a( &l #ald&ro.

. DESPUES DEL DIA DEL SEOR( LA CARGA DE JUNCIA.-La 6"n#$a & "na )lan*a +&d$#$nal 7 oloroa.E #o*"+br& 1"& &l d9a d&l Cor)" %&l d9a d&l S&or' & al2o+br&n la #all& #on la #aa *r$an5"lar&d& la 6"n#$a R$d$#"l$?a la #ond"#*a d& #$&r*a )&rona 1"& a)l$#an &l r&+&d$o( #"ando 7a no a7 l"5ar.

Fra& #on &n*$do $+$lar( on !ar$a la 1"& d$#"rr&n d& bo#a &n bo#a 7 )r&2&r$+o *a )or #on$d&rarla +3 a"*0#*ona. A9 )odr9a+o #$*ar: D&)" d&l b"rro +"&r*o( la #&bada al rabo.D&)" d& la l$&br& $da( )alo &n la +adr$5"&ra.

,. NO TEMAS EL DAO( SINO EL AO.-E &l #o+&n*ar$o ab$*"al 7 a )la?o 2$6o 1"& &l o+br& r"rala#& #"ando a "#&d$do al54n &*ra5o &n la a5r$#"l*"ra. R&!&la "n &n*$do #on2or+$*a 7a 1"& &llabrador d$#& 1"& no a7 1"& *&+&r &l dao( $ &l ao & b"&no. El )ar&ado $nd$#a 1"& #"ando &l ao& b"&no no $+)or*an lo #on*ra*$&+)o a"n1"& la )rd$da &an #"an*$oa.

,,. ALBOROOUE ; SANIDAD( MITAD POR MITAD.-An*& d& )ro#&d&r al #o+&n*ar$o d& &*& r&2r3n no#r&&rno &n la obl$5a#$0n d& r&#ordar 1"& &l 3r&a d& n"&*ro &*"d$o abar#a "na ?ona &+$n&n*&+&n*&5anad&ra no no &+o d& &8*raar( )"&( 1"& ab"nd&n #on )r&2&r&n#$a lo r&2ran& 7 #o+)ara#$on&

1"& & $n)$ran &n &*& +ar#o. El )"&blo a &l&!ado a #a*&5or9a d& a8$o+a *oda &*a #la& d& )ar&+$a 7&n 5ran )ar*& r$5&n la d&on*olo59a d& la *rana#$on&.

;a ab&+o 1"& a7 "na &r$& d& 5a*$llo 1"& on #o+o "na #on&#"&n#$a n&#&ar$a d& la #on*ra*a#$0na la ora d& a6"*ar #"&n*a( lo 5a*o d& bar 7 la an$dad %!&*&r$nar$o' on )a5ado )or )ar*& $5"al&.

,>. EL OUE DE JOVEN NO TRABAJA( DE VIEJO DUERME EN LA PAJA.-R&2r3n +oral$?an*& no$n#"l#a "n &n*$do d& labor$o$dad 7 )r&!$$0n. A " !&?( no *ran+$*& "na ab$a ad!&r*&n#$a 1"& noar3 no $n#$d$r &n #ao *an la*$+oo #o+o &l )aado d& al5"no no #"&n*a.

,@. NO SIRVEN SERMONES( AL =UE TIENE MALAS INCLINACIONES.-El )&na+$&n*o r&#o5& la$n"*$l$dad 1"& & da &n #$&r*o *raba6o( #on&6o( &*#.( #"ando & abla a )&rona r&#al#$*ran*&.

,/. EL OUE NO LE EC<A A LAS ONCE( TIENE E,- CORAZON DE BRONCE. E8)r&a 2or*al&?a(labor$o$dad. Era #o*"+br& -an*& d& la +&#an$?a#$0n- &l 1"& lo 5aan& & )ara&n a &#ar "n#$5arr$*o $n*&rr"+)$&ndo d& &*& +odo( " )&ada *ar&a. S$ al5"no( *ran#"rr$da la on#&( a4n no ab9a&#o "na )a"a( & l& #on$d&raba #o+o d& bron#& )or " 2or*al&?a.

,. UNA MADRE ; UNA <IJA( CABEN EN UNA MISMA CAMISA.-Un +odo $)&rb0l$#o 7 )l3*$#o d&&8)r&ar &a "n$0n & $n*&l$5&n#$a 1"& & da -d& ord$nar$o- &n*r& la +adr& 7 la $6a. P$&no 1"& &*& r&2r3n*$&n& "n or$5&n )or ")"&*o 2a+$l$ar( )&ro lo 1"& & )ro)on& no & *an*o d&*a#ar la )&r2&#*a $n*&l$5&n#$a&n*r& +adr& & $6a #o+o la $n#o+)r&n$0n 1"& "&l& r&$nar &n*r& "&5ra 7 n"&ra.

,H. SEGUN SE PORTA EL AMO( ASQ VA EL RASTROJO.-El ra*ro6o & a1"&llo 1"& 2or+an lo r&$d"o

d& )a6a d& +$& 1"& 1"&d0 &n la *$&rra d&)" d& &5ar. El a2or$+o no ad!$&r*& 1"& la +a7or o +&nor d$l$5&n#$a &n la r&#o5$da( d&)&nd& d& la 5&n&ro$dad 7 #o+)or*a+$&n*o d&l a+o.

 A"n1"& la 2ra& *$&n& "n or$5&n r"ral 1"& al*a a la !$*a #"3n*a no &r9an la $*"a#$on& a la 1"& la)odr9a+o a)l$#ar

,. SEGN ES EL C<OZO( ASQ ES EL PASTOR.-R&2r3n d& &#aa or$5$nal$dad 7 1"& no n&#&$*a d&#o+&n*ar$o. E*a +$+a &8)r&$0n -a"n1"& #on l$5&ra !ar$an*&- lo &+o o9do )or o*ro )a5o. V& &l#o?oK a9 & &l 5"arda. A)l$#a& al a)&#*o &8*&rno d& "na )&rona o #oa 1"& d& ord$nar$o( "&l&#o$n#$d$r #on " $n*&r$or.

,. PRESUME DE TACN ; PISA CON EL. CONTRAFUERTE.-R$d$#"l$?a a la )&rona 1"& a#&n

alard& d& "na #oa -)r&nda o "*&n$l$o- & $5noran " !&rdad&ro &+)l&o. E6&+)lo: &l 1"& adorna "+"&#a #on )r&#$oo r&lo6 7 l"&5o no &n*$&nd& d& ora.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 5/40

,. POR DONDE SALTA LA CABRA( SALTA LA C<IVA O UN POOUITO MAS ARRIBA.-In)$rado &n la#o*"+br& d& &*o an$+al& " &n*$do *rala*$#$o no a#& !&r #$&r*o )aral&l$+o &n*r& &l#o+)or*a+$&n*o d& lo )adr& 7 &l d& lo $6o. S$n0n$+o d& &*& r&2r3n )"d$&ra &r a1"&l o*ro( +"#o+3 d$!"l5ado: En Torr$6o( &54n on lo )adr&( a9 on lo $6o.

La 2ra& *$&n& &n*r& noo*ro "n &n*$do )&7ora*$!o 7 & a)l$#a #on )r&2&r&n#$a a la $6a 1"& a *&n$do "nd&l$? )ara r&#ordarno 1"& *a+b$n " +adr& r&bal0n.

>. EL OUE EN MARZO VELO( TARDE ACORDO PERO LO =UE <IZO ALLI SE LO ENCONTRO.-No &+ar?o &l *$&+)o +3 a)*o )ara &+)&?ar a !&lar )or &*a 2&#a 7a & no*a &l alar5a+$&n*o d& lo d9a#on &l #on$5"$&n*& a#or*a+$&n*o d& la no#&. Al 2$nal( &l r&2r3n ad1"$&r& "n &n*$do #on2or+$*a )or a1"&llo d& 1"& +3 !al& *ard& 1"& n"n#a.

>,. DE PADRES A <IJOS( VA EL PARENTESCO FUERA-D"ra &8)r&$0n 1"& d&5ra#$ada+&n*& +"#a!&#& la &+o !$*o )"&*a &n )r3#*$#a. Lo $n*&r&& +a*&r$al& #on 2r&#"&n#$a d&*&r$oran la r&la#$on&&n*r& )adr& & $6o obr& *odo a la ora d& la )ar*$#$on& #"ando al5"no d& lo $6o & $&n*&)&r6"d$#ado. En &*a #$r#"n*an#$a --#on 2r&#"&n#$a- & ro+)&n la r&la#$on& +3 a5rada.

>>. DE SAN JUAN A NAVIDAD UN AO VA. %Var$an*&: DE SAN JUAN A NAVIDAD MEDIO AO VA'.-R&#&na+o &*& r&2r3n #on la o)&#a 1"& *&n5a +a7or &8*&n$0n 1"& la )"ra+&n*& lo#al. Por " #or*&7 )or " r$+a( #r&&+o 1"& &* $n#l"$do &n &l r&2ran&ro &)aol.

>@. SI <ACES OBRA EN LA PLAZA( UNOS DIRAN OUE ES ALTA OTROS( =UE ES BAJA.-En la !$dad&l )"&blo )r3#*$#a+&n*& no #ab& la $)o#r&9a. Todo " +orador& !$!&n "6&*o a "na $n)&##$0n 1"&a !&#& ll&5a a &r d$#*a*or$al )or lo #on*$n"a 7 +$n"#$oa. S$ 7a & d$29#$l d$$+"lar #"al1"$&r $n*&n#$0n 7

+"#o +3 "na a##$0n d& #$&r*a $+)or*an#$a( 1" d$r&+o d&l 1"& & )on& a #on*r"$r &n la )la?aKSobr& *&( r&#a&r3n la #&n"ra +3 d$)ar& 7 lo #on&6o bara*o )"&( "&l&n &r la )la?al"5ar& d& #$*a d& 5&n*& o#$oa 1"& $n!$&r*& 5ran )ar*& d& " *$&+)o &n la +"r+"ra#$0n.

>/. LA CARRERA =UE DA EL CABALLO( EN EL CUERPO LA TIENE.-E*o *a+b$n & )odr9a d&#$r d&o*ro an$+al. No *$&n&( )"&( "n &n*$do +a*&r$al( $no 2$5"rado. S& a)l$#a )ara d&$5nar a1"&lla$*"a#$on& 1"& d&*a#an &l *raba6o d"ro d& "na )&rona 7 #on 2r&#"&n#$a )ara r&#ordar !$!&n#$a d&l+3 !ar$ado $5no.

La 2ra& *$&n& #$&r*a analo59a #on a1"&lla o*ra +3 #ono#$da d&: 1"& +& 1"$*&n lo ba$lao. B$&n &!&rdad 1"& a1"9 0lo & r&2l&6a &l lado 2&*$!o d& "na #oa.

>. MAC<O FUERA ; DURO EN LA MONTERA.-Mon*&ra: )r&nda )ara abr$5o d& la #ab&?a 1"&5&n&ral+&n*& & a#& d& )ao.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 6/40

La 2ra& 1"& a 1"&dado #o+o r&2r3n & d&b& a #$&r*o #abr&ro a 1"$&n

"n a*"*o #al3n 1"$o &n5aar &n &l +o+&n*o d& la #on*ra*a#$0n. El #al3n $n$*9a an*& &l #abr&ro &n"na &n#$lla o)&ra#$0n d& +"l*$)l$#ar. Tan*o +a#o a d"ro( $5"al a *an*o. No &n*raba &n la r"da #ab&?ad&l #abr&ro &*a #o+)l&6$dad d& lo n4+&ro o)&#ando 1"& &l #al3n *ra*aba d& ab"ar d& "$5noran#$a. En !$*a d& la d$)ar$dad 7 d&a#"&rdo & ad&lan*0 &l #abr&ro 7 &n*&n#$0: d6&& d& &a

#"&n*a a1"9( +a#o 2"&ra 7 d$n&ro &n la +on*&ra.

 A)l9#a& la 2ra& )ara n&5ar #"al1"$&r +ora*or$a o 2or+a a)la?ada &n la !&n*a.

>H. AL BURRO VIEJO( POCO VERDE-A#on&6a "n &l&+&n*al &n*$do d& la d$&**$#a #on &*o an$+al&1"& 7a no *ol&ran &o al$+&n*o. La 2ra& *$&n& +"#a a#&)#$on& 7 la &+o o9do a)l$#ada a la)&rona )ara d&a#on&6arla #$&r*a #oa $+)ro)$a d& la &dad.

>. =UIEN TENGA <IJAS =UE CASAR( DEL SOL DE MARZO LAS TIENE =UE GUARDAR.-E "n#on&6o d& &**$#a. La 2ra& d&*a#a "n &*r&#o )aral&l$+o &n*r& la *&r"ra 7 b&ll&?a d&l #"*$ 7 &l 8$*oa+oroo. E 2r&#"&n*& !&r a la #$#a 1"& *an*o &n +ar?o #o+o &n *odo *$&+)o *$&n&n 1"& r&al$?ar *ar&a a la $n*&+)&r$&( )ro*&5&r& d& la #ara #on al54n !&lo )ara d& &*& +odo )r&&r!ar d&l a6a+$&n*o "

#"*$.

>. DECIA =UE ERA UN PALACIO ; NO LLEGABA A PASAERO.-Paa&ro: & "n )&1"&o #a+$?o&#o a ba& d& #aa &n #"7a #"b$&r*a & "&l&n d&6ar lo $5o al ol )ara 1"& & )a&n o +ad"r&n.

R$d$#"l$?a a la )&rona 2an2arrona 1"& )r&"+&n d& #oa b"&na %#aa( ro)a( 2or*"na' 7 l"&5o &d&#"br& " 2al*a d& #on*&n$do.

>. CARBONERO( CUANTO GANASK( SI ME DUERMO( NADA.-E labor$oo 7 #o+)l$#ado &*& o2$#$o.Para &n*&nd&r &n " *o*al$dad &*a 2ra& )ar&+$ol05$#a( 2or?oo & ab&r !$*o la 2or+a d& ob*&n&r &l#arb0n !&5&*al. Lo #arbon&ro a#&n 5ran a#o)$o d& *ron#o 7 ra+a 7 "na !&? a)$lado lo r&#"br&n#on "na #a)a d& *$&rra )ara 1"& &l a$r& no )&n&*r&( #"$dando d& d&6ar "n )&1"&o r&)$rad&ro )ara 1"&

& &2&#*4& la #o+b"*$0n. C"ando *odo &*3 )r&)arado & &n#$&nd& &l +on*0n 7 & &n*on#& #"ando &l#arbon&ro a d& )&r+an&#&r &n !$5$l$a *an*o #"an*o d"r& la #o+b"*$0n )"&( #"al1"$&r ab&r*"ra )"d$&rar&d"#$r a #&n$?a &l #on*&n$do d& a9( $ +& d"&r+o( nada.

@. COMO FABIAN EL DE <ORCAJO =UE FERIO EL GUARRO PARA MERCAR EL DORNAJO.-D&*a#a la &na*&? d& "na )&rona.

@,. MAS VALE NO PECAR =UE AMENUDO CONFESAR.-Cr&&+o 1"& no & $+)"5nabl& d&d& "n)"n*o d& !$*a *&ol05$#o. E+)&ro( la 2ra& *$&n& "n &n*$do o29*$#o 7 ar*&ro 7 la "&l&n &+)l&ar a1"&lla)&rona 1"& )r&*&nd&n &n#"br$r " a)a*9a r&l$5$oa.

@>. EL AIRE SOLANO( EL AGUA EN LA MANO.-R&2r3n +"7 "*$l$?ado )or lo labrador&. Ello ab&n +"7

b$&n 1"& #"ando o)la &l !$&n*o d& l&!an*&( la ll"!$a no & a#& &)&rar.

@@. RIEGO ;O( =UE MANDO ;O.-En la )&1"&a al1"&r9a d& Lo Alar& la +a7or )ar*& d& lo !&#$nod$2r"*aban d& "na )&1"&a )ar#&la d& "&r*o. Co+o 1"$&ra 1"& &l a5"a no &ra ab"ndan*&( *a &"+$n$*raba )or *"rno( lo 1"& &n lo )"&blo lla+an a *o#a. El al#ald& & &n#on*raba &n*r& lo+$n$2"nd$*a 7 l&6o d& ob&r!ar &l *"rno o la *o#a r&5aba a d$ar$o " )ar#&la. Coal$53ron& lo !&#$no)ara lla+ar la a*&n#$0n a la )r$+&ra a"*or$dad )or " ab"o &n &l "o d&l r$&5o( r&#on!$n$ndol& a 1"&ob&r!a& la nor+a d& *odo. Irr$*ado )or &*a a+on&*a#$0n( #on*&*0: R$&5o 7o( 1"& +ando 7o.

Ind$#a #orr")#$0n &n la a"*or$dad. C"ando &l +ando & *orna d&)0*$#o( 0lo 1"&da &l ar5"+&n*o d&a"*or$dad.

@/: SAN FRANCISCO TRAE LA VELA. ; SAN JOSE SE LA LLEVA.-Cr&&+o 1"& &l r&2r3n no )&r*&n&#&&n &8#l"$!a a la )ar&+$olo59a d& la #o+ar#a 7 l& da+o &n*rada )or " 2r&#"&n*& "o.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 7/40

Con &l lla+ado #ordona?o d& San Fran#$#o "&l& #o$n#$d$r &l alar5a+$&n*o d& la no#& 7 lan&#&$dad d& "na !&la )ara )od&r )rolon5ar la ora d& a#*$!$dad o lo 1"& & lo +$+o !&lar. Por #on*rar$o( )ara San Jo( la !&la & a#& +&no n&#&ar$a )or1"& 7a & no*an lo d9a. E #"r$oo 1"&&l &n*$do )o)"lar a7a #on*r"$do 5ran )ar*& d& lo r&2ran& #on la a)o7a*"ra d&l +ar*$rolo5$o.

@. MAS VALE CREERLO =UE NO IR A VERLO D&n"n#$a &*& r&2r3n la &8#&$!a #o+od$dad d&

+"#a )&rona 1"& )or no +ol&*ar& &n #o+)robar la r&al$dad d& la #oa )r&2$&r&n a#&)*arla&54n la r&#$b&n.

 

Una '"il i*a#inaci+n o la %"illane, en las co*-a"aciones

 

,. TENER LA BOCA COMO UNA C<ALIANA.- Cal$ana no &8$*&. S" no+br& !&rdad&ro & #alana( o&a( la +"6&r d&l #al3n. El !"l5o #orro+)$0 &l no+br& 7 lo "a *al 7 #o+o !a )"&*o.

La 2ra& $nd$#a lo#"a#$dad 7 d&)ar)a6o &n la 2or+a d& ablar d& "na )&rona. D&#$rl& a "no 1"& *$&n& labo#a #o+o "na #al$ana & $n0n$+o 1"& la "od$#a )&rona *$&n& 2a#$l$dad )ara la +&n*$ra 7 la#al"+n$a.

>. TENER LA BOCA COMO UNA SARRIETA.-Sarr$&*a: &)"&r*a onda 7 alar5ada &n 1"& & &#a &l)$&no )ara la b&*$a.

R$d$#"l$?a la d&2or+a#$0n d& la bo#a d& "na )&rona. E $+)l&+&n*& "na 2or+a $)&rb0l$#a d& &8a5&rar "n d&2&#*o $n 1"& la 2ra& al#an#& &n*$do +oral.

Par&#& 1"& anda )&rro +alo )or la #all&.

@. TENER LA CABEZA COMO UN PROCESO.-S& d$#& d& lo 1"& la *$&n&n ar*o !ol"+$noa. I5noro d&dond& & abr3 or$5$nado &*a &8)r&$0n. ="$?3 &l !"l5o a7a &n#on*rado al5"na )ar$dad &n*r& lo$n*&r+$nabl& d& "n )ro#&o. 7 la !ol"+$no$dad d& &+&6an*& #r3n&oK

/.-TENER MAS CARTERAS =UE AZAA.-Al"$0n al #l&br& )ol9*$#o 1"& )ara &l )4bl$#o *&n9a 2a+a d&a#a)arador. An*& 1"& $n!ad$&& n"&*ro l&n5"a6& la )alabra +"l*$&+)l&o o )l"r$&+)l&o( #o+o 1"&ra+od&#$r( *&n9a *oda " !$5&n#$a &*a &8)r&$0n 1"& $r!& )ara d&$5nar a a1"&lla )&rona 1"&d&&+)&an +"#o #ar5o 7 *odo #on r&+"n&ra#$0n.

. TENER EL CUERPO COMO UN ALBAAL.-Albaal: #anal d& d&a5& )ara la a5"a $n+"nda.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 8/40

E "na 2or+a #a$ 5r32$#a d& d&#$r 1"& & )ad&#& "na 2"&r*& #ol$*$ 7 la #o+)ara#$0n #on &l albaal $nd$#a#on*$n"$dad &n la &!a#"a#$on&. Uada +3 )or la 5&n*& d&l #a+)o 1"& )or lo 1"& !$!&n &n &l )"&blo.

H. TENER EL ALMA COMO UN CABALLO.-S& d$#& d& a1"&lla )&rona d& 5ran #a#a?a 7 1"&)r3#*$#a+&n*& on $n+"*abl&.

. PASARSE COMO LEA EN UMBRIA. %O *a+b$n: SE PASA COMO LEA EN UMBRIA.-A"n1"& la2ra& *$&n& +"#a a#&)#$on&( la &+o o9do #a$ $&+)r& a)l$#ada a la +o?a 1"& !& )aar " 6"!&n*"d$n )ro!&#o )ro)$o n$ a6&no.

. ANDAR COMO AROUILLA DE TURRONERO.-Ar1"$lla & "n +"&bl& )&1"&o )ar&#$do a "n #o2r& 1"&$r!& )ara #on*&n&r lo )rod"#*o d&l b"on&ro. Sol9an *o $r d& 2&r$a &n 2&r$a 7 d& )"&blo &n )"&blo. El!"l5o lo a)l$#a a a1"&lla )&rona 1"& +"&*ran &8#&$!a +o!$l$dad 7 +"7 &)&#$al+&n*& &n &l &n*$do)a$!o( #"ando "no & ol$#$*ado )or do1"$&r. La 2ra& *$&n& !ar$a #o+)ara#$on& $n0n$+a &n n"&*ror&2ran&ro &)aol 7 a9( )odr9a+o d&#$r: Andar #o+o "n do+$n5"$llo. Tra&rl& a "no #o+o 5&r$n5"$lla d&o)$*al( &*#.( &*#.

. <ACER MAS VIAJES OUE UN AGUADOR.-D&a)ar&#$0 *$&+)o a &n &*& )"&blo &l o2$#$o d& a5"ador 

7 *an 0lo no 1"&da &l r&#"&rdo #on&r!ado &n &*& a2or$+o. S" o2$#$o #on$*9a &n &l a#arr&o #on*9n"od& a5"a a "na 7 o*ra #aa. Eran $n#on*abl& lo !$a6& a*a !&r #o+)l&*ada " +$$0n 7 )or &llo no &d$29#$l 1"& &l )"&blo #on*r"7&ra &*a #o+)ara#$0n 2&l$?.

,. SER MAS GRANDE OUE EL PODER DE DIOS.-D$#o $)&rb0l$#o a *oda l"#& 1"& & d$#& #"ando& *ra*a d& d&*a#ar la &*a*"ra )o#o #o+4n d& "na )&rona *a+b$n al5"na !&? la &+o o9do &n&n*$do +oral( )&ro +&no.

,,. SER MAS LISTO =UE UNA CENDRA.-Por &l &n*$do d&l *r+$no d& la #o+)ara#$0n )ar&#& 1"&#&ndra & "n an$+al. La #o+)ara#$0n & "a )or $5"al #"ando & 1"$&r& d&*a#ar &l *al&n*o o lalabor$o$dad d& "na )&rona.

,>. SER MAS BRUTO =UE UN CERMEO-C&r+&o: &)&#$& d& )&ral( #"7o 2r"*o( aro+3*$#o 7 abroo& la #&r+&a. El d$##$onar$o *a+b$n lo r&5$*ra #o+o o+br& r4*$#o 7 n&#$o.

P&& a 1"& &l d$##$onar$o lo r&5$*ra &n &n*$do d& n&#&dad 7 r"*$#$dad a1"9 )r&!al&#& &l &n*$do d&br"*al$dad 7 a9 la &+o o9do d&#$r $n2$n$dad d& !&#&.

,@. ESTAR GORDA COMO UNA MULA DE TORNO.-<o7 1"& *an*o abla+o 7 o9+o ablar d& 5ord"rala 2ra& & +"7 o#orr$da. T$&n& "n &n*$do )r&2&r&n*&+&n*& 2&+&n$no. La +"la d& *orno &ra &l an$+al 1"&ol9an "ar lo )anad&ro )ara +o!&r la )&1"&a r"&da o ar*&. El *raba6o &ra br&!&( la *ar&a 23#$l 7 laal$+&n*a#$0n b"&na. S& &8)l$#a la 5ord"ra d& &*o an$+al& 1"& )aaron a la $*or$a &n &*o+&n&*&r& 7 aora & $n#or)oran al l&n5"a6& !$!o #"ando 1"&r&+o ablar d& la 5ord"ra d& "na)&rona.

,/. ESTAR MAS MONTADO =UE EL GOBIERNO.-D9#&& d& la )&rona 1"& *$&n&n b"&na )o$#$0n&#on0+$#a. La 2ra& & no +"&*ra #o+o "n #a+$no abr&!$ado )ara &!$*ar &l #$r#"nlo1"$o d& la)alabra. A2$r+ar 1"& "na )&rona &*3 +3 +on*ada 1"& &l 5ob$&rno( lo d$#& *odo.

,. SER UNA CALLE MAS ESTREC<A OUE EL ARCO DE UN VIOLIN.-Al"$0n a &*& $n*r"+&n*o 7 2&l$?#o+)ara#$0n. D"do 1"& &l )"&blo -1"& n"n#a &*"!o 2a+$l$ar$?ado #on lo $n*r"+&n*o +"$#al&-#on*r"7&ra &*a #o+)ara#$0n )ara d&+o*rar la &*r&#&? d& "na #all& o d& #"al1"$&r o*ra #oa.

,H. ESTO ES COMO EL =UE VA A PEPINOS POR LA NOC<E ; SOLO COGE BADEA.-Bad&a: +&l0n()&)9no o and9a d& +ala #al$dad. La #o+)ara#$0n r$d$#"l$?a 7 a " !&? )on& d& +an$2$&*o la d$2$#"l*ad d&la &l&##$0n &n "na *ar&a 1"& & r&al$?a &n la no#*"rn$dad.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 9/40

E*ar &n &l "l*$+o la!$6&ro

,. =UEDARSE DORMIDO COMO UN DORNAJO.-Dorna6o: &)&#$& d& ar*&a )&1"&a 1"& $r!& )aradar d& #o+&r a lo #&rdo( " o*ro "o.

 Al #o+)arar a "na )&rona #on "n dorna6o $nd$#a+o la )ro2"nd$dad d& " "&o. D& $5"al +odo 1"& &ldorna6o no a)&r#$b& lo #on*9n"o +o!$+$&n*o a 1"& & o+&*$do( a9 *a+)o#o la )&rona 1"& & alla&n && "&o *an )ro2"ndo ad!$&r*& la #on!&ra#$0n( n$ $1"$&ra lo a#"a #"ando & l& dan $5a.

,. ANDAR COMO UN VILANO.-V$lano: a)nd$#& d& )&lo o 2$la+&n*o 1"& #orona &l 2r"*o d& +"#a)lan*a. Flor d&l #ardo.

 Ano*a+o &*a #o+)ara#$0n 1"& $r!& )ara d&*a#ar la &8#&$!a +o!$l$dad 1"& & da &n al5"na)&rona &n la 1"& &l !"l5o !$o #$&r*a )ar$dad #on &o a)nd$#& 1"& )or " $n5ra!9d&? $&+)r& andan

!a5ando.

,. A=UELLA <ABITACION ERA COMO UNA VILANERA.-Pon&+o a #on*$n"a#$0n &*a #o+)ara#$0n 7no aorra+o "l*&r$or& &8)l$#a#$on&. S& #o+)ara "na ab$*a#$0n #on "na !$lan&ra #"ando la #r"?an"na &r$& d& #orr$&n*& &n *oda la d$r&##$on& & $+)$d&n la 2$6&?a d& lo ob6&*o.

>. ANDAR COMO UNA JURRIA. TRAERLE A UNO COMO UNA JURRIA. Toda la 2"&r?a d& la#o+)ara#$0n &*r$ba &n &l !o#ablo J"rr$a. E*a )alabra )ro#&d& d& "n 6"&5o( 7a #a$ &n d&"o( &n &l1"& )ar*$#$)an do &1"$)o d& +"#a#o ar+ado d& !ara #"r!a #on la 1"& 5ol)&an $n #&ar a "nabola d& #or#o( lla+ada 6"rr$a.

El )"&blo la da "n &n*$do d& ab"o d& "na )&rona 1"& & *ra9da #on*$n"a+&n*& d& a#3 )ara all3.

>,. ERA UN <OMBRE COMO UN FILISTEO.-Fra& +"7 ""al 7 1"& #on or)r&a !&+o 1"& &ld$##$onar$o la r&5$*ra &n $dn*$#o &n*$do 1"& &l 1"& a1"9 & "a. Para &l )"&blo d&#$r 1"& &ra "n o+br&#o+o "n 2$l$*&o &1"$!al& a a2$r+ar 1"& &ra o+br& d& +"#a &*a*"ra 7 #or)"l&n#$a.

>>. ERA UN <OMBRE COMO UN <ASTIAL.-E8)r&$0n $n0n$+a &n #"an*o a " $5n$2$#ado. El !"l5o la"a )ara d&$5nar a la )&rona d& +"#a #or)"l&n#$a( )&ro &!$*ando $&+)r& &l &n*$do d&)&#*$!o 1"&*$&n& )ara &l d$##$onar$o. Para &l d$##$onar$o( a*$al & $n0n$+o d& o+br& *o#o 7 5ro&ro. Paranoo*ro & $n0n$+o d& o+br& 2"&r*& 7 d& &*a*"ra #or)"l&n*a. S& a)l$#a #on +3 2r&#"&n#$a al 6o!&n1"& al !$&6o.

>@. ESTAN TAN UNIDOS COMO CULOS CON CAMISA-D&+a$ado )l3*$#a la 2or+a d& ad!&r*$r la

a+$*ad 1"& r&$na &n*r& do )&rona. A !&#& ad1"$&r& "n &n*$do d&)&#*$!o #on #$&r*a #ar5a d&o#arron&r9a...

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 10/40

>/. IRSE COMO AGUA POR C<ORRERA-S& d$#& d&l d$n&ro 7 d& la #oa d& !alor 1"& & #on"+&n#on ra)$d&?.

>. ESTAR COMO UN CLAUDION.-El !"l5o a #orro+)$do &l "*an*$!o. No &8$*& #la"d90n( $noal#a"d0n( 1"& & )36aro #arn9!oro 1"& & "0 #o+o a!& d& #&*r&r9a.

I5nora+o la $+$l$*"d d& &*& )36aro #on la )o*"ra d&l o+br& #on la 1"& & l& 1"$&r& #o+)arar. S& &*3#o+o "n #la"d$0n #"ando & &*3 ab"rr$do #"ando & &)&ra a "na )&rona 7 "no no *$&n& &n 1"&&n*r&*&n&r& #"ando "no no *$&n& #on 1"$&n #on!&rar( &*#. El &n*$do $nna*o d& ob&r!a#$0n d&l o+br&r"ral( ad!$r*$0 1"& &l r&2&r$do )36aro & )aa la ora +"&r*a olo( $n #an*ar( $n )$ar 7 d& a9 #on*r"70&*a #o+)ara#$0n( la #"al no &*3 &8&n*a d& #$&r*o 5ra#&6o.

>H. TIRARSE COMO GATO A BOFE.-E #ono#$da la a2$#$0n d& lo 2&l$no )or la #arn& 7 #o+o 1"$&ra 1"&$&+)r& &* al&r*a d& la )o$bl& )r&a. &l )"&blo ado)*0 o a)l$#0 &*a 2ra& a lo 1"& #on ra)$d&? &lan?an )or "n ob6&*o #"al1"$&ra 7 )or &8*&n$0n a lo 1"& #on o#a$0n d& r&7&r*a & )r&#$)$*an #onra)$d&? a#$a " o)on&n*&.

>. ES COMO LA ROMANA DEL DIABLO... =UE SE VA CON TODAS.-S& d$#& d& a1"&lla )&rona 1"&

no *$&n&n #r$*&r$o )ro)$o 7 +"&*ran !&ra*$l$dad &n " !$da. A !&#& *a+b$n la &+o &#"#ado #on"n &n*$do +orboo r&2&r$do a a1"&lla +"6&r& 1"& & +"&*ran 23#$l& )ara *odo lo o+br&.

>.-PEDIR MAS =UE UN CLAMOREADOR.-En la n0+$na d& lo o2$#$o )ara-&#l&$3*$#o &8$*9a &l d&#la+or&ador 1"& &ra #o+o "n &)&#$al$*a &n &l dobl& d& la #a+)ana a +"&r*o. Traba6aba a "&ldo 70lo d&)&nd9a d& la !ol"n*ad d& lo all&5ado d&l d$2"n*o d& 1"$&n& ol$#$*aba la a7"da r&)&*$da !&#&)ara &l d&&+)&o d& " #o+&*$do. S" o2$#$o &ra a4n +3 !&6a*or$o #"ando & *&n9a 1"& doblar )or lod$2"n*o &n 5&n&ral %d9a d& *odo lo d$2"n*o' &n*on#&( & #on!&r*9a &n !&rdad&ro &r+ano +&nd$#an*&.

>. EL SOL DE MARZO =UEMA COMO UN ESCUARZO.-Pon&+o &n*r& #o+$lla &l *r+$no d& la#o+)ara#$0n. La &+o o9do d& !$!a !o? -#o+o #a$ *oda- 7 no ab&+o #0+o & abr3 !al$do &l )"&blo)ara #o+)on&r &*a #o+)ara#$0n.

So*&n&+o 1"& la )alabra &#"ar?o & "na #orr")#$0n d& #"ar?o. En*on#& 9 1"& ad1"$&r& &n*$do)l&no( )"& 7a ab&+o 1"& &l #"ar?o & "n +$n&ral 1"& d&6a )aar lo ra7o "l*ra!$ol&*a 1"& on lo 1"&*$&n&n +3 )od&r #alor92$#o.

@. SER ALGO COMO UNA GLORIA.-Por " "o b$&n +&r&#&r9a 1"& la "b$ra+o )"&*o &n l"5ar )r&2&r&n*&. No a7 &8)r&$0n +3 ""al 7 1"& ad1"$&ra +3 !ar$ada 2or+a 1"& la &8)r&$0n "od$#a.D& *odo lo 1"& & 1"$&r& &nal?ar & d$#& 1"& & #o+o "na 5lor$a.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 11/40

El *r+$no no *$&n& r&&r!a 7 & a)l$#a )ara *odo. T&n5o "na #aa #o+o "na 5lor$a. M& 2"n#$ona la#$+&n&a #o+o "na 5lor$a. A !&#& ad1"$&r& "na 2or+a abr&!$ada 7 &n*on#& d$#&n:

  A7 1"& 5lor$a

  Va+o a a#&r "n !$a6&: A7 1"& 5lor$a

  O #on!$do a #o+&r: A7 1"& 5lor$a

@,. =UEDAR PEOR =UE BASTERRA.-Lo 1"& &n*$&nd&n d& *a"ro+a1"$a abr3n 1"& Ba*&rra 2"& "n+a*ador d& *oro. A#*"0 #o+o )ro*a5on$*a &n la $na"5"ra#$0n d& la )la?a d& *oro d& Lo Na!al"#$llo &lao ,,( 7 " a#*"a#$0n 2"& d&l"#$da &n &8*r&+o.

="&dar )&or 1"& Ba*&rra & "&l& d&#$r d& a1"&lla )&rona &n 1"$&n& & *$&n&n d&)o$*ada 5rand&&)&ran?a 7 d&2ra"dan a la ora d& la )r"&ba.

 

Locuciones o e.-"esiones */s usuales

 

,. ESTAR AVIAITO-En *oda &*a #o+ar#a &l #"l*o a lo d$2"n*o & +"7 &8*&no. C"ando "#&d& &ld&#&o d& "na )&rona &r3n #on*ado lo 1"& d&6an d& #"+)l$r 7&ndo a la #aa d&l d$2"n*o. En &&a+b$&n*& d& $l&n#$o 7 d& dolor a7 1"& a#"d$r a "na 2ra& &#a 1"& no d la al$da. En !&? d& "naa2$r+a#$0n & #a$ "na $n*&rro5a#$0n. S"&l&n d&#$r #"ando a)&na an *ra)aado &l "+bral d& la #aa:="( 7a &*3 a!$a9*o &*& o+br&K

>. PARECE =UE ANDA PERRO MALO POR LA CALLE.-E8)r&$0n )ara &o d9a d& $n!$&rno 1"&

)ar&#& 1"& &l a$r& *& b"#a )or do1"$&r. La 5&n*& & r&2"5$a &n " #aa 7 la ol&dad d& la #all& &abol"*a #o+o $ &8$*$&ra &o( "n )&rro rab$oo.

@. PONER LA <ORCA ANTES DEL LUGAR.-La &8)r&$0n & $n0n$+a d& !&nd&r la )$&l d&l oo an*&d& #a?arl&. S& #"&n*a d& #$&r*o o+br& 1"& 1"$o 2"ndar "n )"&blo 7 lo )r$+&ro 1"& )&n0 2"& &n )on&r la )$#o*a " or#a( an*& d& #on*r"$r &l )"&blo. S& d$#& d& a1"&lla )&rona 1"& an*& d& r&al$?ar "na*ar&a &8$5&n lo onorar$o.

/. IR O ANDAR A JARAPO SACAO.- Jara)o no &8$*&. Por la a)$ra#$0n d& la &l )"&blo a#on&5"$do &*& !o#ablo. En *a #o+o &n o*ra )alabra !&r&+o r&+$n$#&n#$a d& "na $n2l"&n#$a&8*r&+&a. No no &+o d& &8*raar d& &*a $+$l$*"d( )"&( lo d$la*ado l9+$*& d& &*& )"&blo *o#an#on )"&blo d& E8*r&+ad"ra. A9( <&l&#oa d& lo Mon*&( Boonal d& lo Mon*&( &*#.

La a2$r+a#$0n $nd$#a )r$a( )r&o#")a#$0n( &8#&o d& #oa a r&al$?ar &n "n +$+o *$&+)o a*a &l )"n*od& $+)&d$r a "na )&rona !&*$r& #on #orr&##$0n.

. DAR IGUAL <AC<A =UE CALABOZO.-E!$d&n*& 1"& & *ra*a d& do $n*r"+&n*o b$&n d$*$n*o 7 #ond$!&ra a)l$#a#$on&. C"ando )r&d$#a+o d& "na )&rona &*a 2ra& a2$r+a+o la $n&na*&? d&lal"d$do.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 12/40

El 1"& no l& &#a a la on#&( *$&n& &l #ora?0n bron#&

H. ROMPER LA TROJE.- Tro6&: &)&#$& d& #3+ara 1"& d& ord$nar$o "&l& o#")ar la )ar*& ")&r$or d& la!$!$&nda. La )alabra a )aado a &r $n0n$+o d& ab"ndan#$a o )obr&?a 7a 1"& &n la *ro6& & al+a#&nanla #o&#a. C"ando d&#$+o d& "na )&rona 1"& !a (a ro+)&r la *ro6& 1"&r&+o $5n$2$#ar laab"ndan#$a d& " b$&n&.

. PASAR LA MANO POR EL LOMO. O *a+b$n: CUAL=UIERA LE PASA LA MANO POR EL LOMO E"n 5&*o 1"& & a#& #on la #aball&r9a )ara a+anarla. T$&n& &n*r& noo*ro "na dobl& a#&)#$0n. En&l &n*$do d& ad"la#$0n: )&rona 1"& n&#&$*a +"#o +$+o )ara #on#&d&r "na #oa 7 *a+b$n &n &l&n*$do d& )r&!&n#$0n: #"ando "na )&rona & 3)&ra 7 & +"&*ra d$29#$l )ara abordarla( #"al1"$&ra l&)aa la +ano )or &l lo+o

. COMERSE <ASTA LA CUSTODIA.-La #"*od$a " o*&nor$o & &l !ao a5rado 1"& $r!& )ara

&8)o$#$0n d&l San*9$+o. S"&l& &r d& 5ran +a5n$*"d 7 a"r&olada d& "na &)&#$& d& ra7o olar& 1"&a"+&n*an " rad$o. La &8)r&$0n -a"n1"& $)&rb0l$#a &n &8*r&+o- da a $nd$#ar la !ora#$dad d& "na)&rona.

. A=UELLO ERA UN DOS DE MA;O...-No *$&n& &n*$do bl$#o( $no d& #on2"$0n( bar"llo( a5lo+&ra#$0nd& 5&n*&.

,. A=UELLO ERA UNA GUINEA.-Idn*$#o &n*$do 1"& la an*&r$or. A"n1"& a2$r+a+o &l &n*$do $dn*$#o(#on!&ndr9a +a*$?ar 1"& &n &*a &5"nda & 1"$&r& r&al*ar +3 1"& &l bar"llo( &l &n*$do d& anar1"9a( d&al5o 1"& no 2"n#$ona b$&n. Par&#& 1"& "b7a#& la $d&a d& "na &+)r&a o #oa $+$lar dond& r&$na "n5ran d&#on#$&r*o. S&r3 "na al"$0n a && &*ado d& $n#"l*"ra 7 d& $n#$!$l$?a#$0n d& lo 5"$n&anoan*&r$or a n"&*ra o#")a#$0nK

,,. A COMER A LO MIO ; A <ACER EL NIDO A LO DE ROMAN.-C$&r*o labran#&ro & 1"&6aba d& la#o*"+br& d& al5"no )36aro 1"& $n&8orabl&+&n*& $ban a #o+&r &n " &+brado )ara d&)" an$dar &n la 2$n#a d& " !&#$no Ro+3n( d&6ando )ara *& la "*$l$dad.

S& a)l$#a &*a 2ra& 1"& *$&n& "n 5ran abor lo#al$*a )ara $l"*rar a1"&lla $*"a#$on& o#o+)or*a+$&n*o d& 1"$&n& & a)ro!&#an d& la bondad d& "na )&rona 7 #"ando )"&d&n r&)or*arl&al54n b&n&2$#$o no & a#"&rdan d& 1"$&n *an*o l& 2a!or&#$0.

,>. ESTO ES PEOR =UE LLAMARLE A UNO PRINGUE ZORRA.-En la &#ala d& lo $n"l*o & $n6"r$aad1"$&r& la +38$+a no*a#$0n &l lla+ar a "no )r$n5"& ?orra. Con2&a+o n"&*ra $5noran#$a al no )od&r d&#"br$r &l or$5&n d& &*a 2ra& 1"& r&"+& lo d&n"&*o 1"& & )"&d&n )ro2&r$r d& "na )&rona.

,@. SIENDO DE BALDE( CUESTE LO =UE CUESTE.-A9 5"*an d& d&#$r lo labran#&ro( &!$d&n#$ando#on &llo "n #$&r*o &n*$do $r0n$#o.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 13/40

,/. TENER MUC<AS <UEBRAS GANADAS.-<"&bra o 7"5ada: )ar d& +"la 7 +o?o 1"& & al1"$la )ara"n d9a &n*&ro.

El *&n&r +"#a "&bra 5anada( &54n &l d&#$r d& &*a 2ra&( no *$&n& "n &n*$do +a*&r$al d&r&*r$b"#$0n. Ad1"$&r& " )l&na $5n$2$#a#$0n &n &l &n*$do 2$5"rado 7 &ala a1"&lla $*"a#$on& 2a+$l$ar&o $nd$!$d"al& &n 1"& *o & +"&*ran ol$dar$o 7 +$&r$#ord& #on lo d&+3 #"ando a *o l& ll&5a

la o#a$0n( la 5&n*& "&l& #orr&)ond&r 7 a &a #orr&)ond&n#$a & l& lla+a *&n&r +"#a "&bra5anada.

,. TIRAR DE C<ARRASCA.-Carra#a: na!a6a d& +"&ll&.

En &n*$do 2$5"rado 1"& & #o+o a1"9 & la &+)l&a $r!& )ara d&+o*rar la d&#$$0n d& "na )&rona. M3b$&n & r&&r!a la 2ra& )ara $*"a#$on& d& #ar3#*&r !$ol&n*o.

,H. TIRAR DE ANGUARES.-An5"ar$na: 5ab3n $n +an5a. No &8$*& --o al +&no noo*ro no &+o&n#on*rado &l !o#ablo- An5"ar&. Co+o & !& )"&d& *&n&r la 2ra& "n &n*$do )ro)$o 7 o*ro 2$5"rado. En&n*$do )ro)$o & d$#& d& la )&rona 1"& al +3 +9n$+o #a+b$o d& *&+)&ra*"ra & d&)o6an d&al5"na )r&nda( o &a( *$ran d& An5"ar&. En &n*$do 2$5"rado( #"ando d& +odo 4b$*o "na )&rona

& d$)on& a la obra +&d$an*& la a)r&&n$0n d& lo $n*r"+&n*o n&#&ar$o.

,. ESTAR DE CONTINO.-La 2ra& 1"& r&5$*ra+o no *$&n& 5ran $n*&r l$n59*$#o 7 9 &n #"an*o a2or+a d& &8)r&$0n. A *oda l"#& & !& 1"& & "na #orr")#$0n o +3 1"& nada "na 2or+a ar#a$#a d&ll&n5"a6&. E*ar d& #on*$no &1"$!al&n*& a &*ar 2$6o &n "na a#*$!$dad. <a7 obr&ro &!&n*"al& 7 obr&ro2$6o a7 1"$&n& &*3n &n la labran?a a *&+)orada 7 1"$&n& &*3n d& #on*$no.

,. EC<AR O APLICARLE A UNO LAS DECIMAS.-D#$+a: +on&da d& )la*a( d& A+r$#a( &1"$!al&n*&a +&d$a )&&*a.

 Al )r$n#$)$o no )r&*a+o $n*&r al5"no a &+&6an*& &8)r&$0n )&na+o 1"& &ra "na 2or+a d& ablar $n +3 *ra#&nd&n#$a. La r&#o5$+o d& lab$o #"l*$!ado 7 &llo no +o!$0 a $n!&*$5ar &l or$5&n d& &*a

2ra&( ll&5ando a la #on#l"$0n 1"& &a "n a)or*& d& lo &+$5ran*& 1"& &n la #&n*"r$a )aada $ban 7!&n9an d& A+r$#a.

S$ "na )&rona( )on5o )or #ao( a )&rd$do "n 6"$#$o 7 #on&#"&n*&+&n*& l& an )aado la #o*a 6"d$#$al&( l& d$#&n: l& an a)l$#ado la d#$+a.

,. METER( ENDOSAR( O CARGAR A UNO EL CONGRIO.-Con5r$o: )&? d& #arn& blan#a 7 #o+&*$bl&()&ro #on +"#a &)$na.

S& !& )or " $5n$2$#ado or$5$nal 1"& la 2ra& ad1"$&r& *odo " !alor #"ando & "a &n &n*$do 2$5"rado.Car5ar #on &l #on5r$o & d$#& d& a1"&lla #oa d&a5radabl& 7 1"& )or 2"&r?a "no *$&n& 1"& a#&)*ar.

>. EC<AR EL FALLO.-Val& #o+o 2or+a ar#a$#a d& &8)r&$0n. El d$##$onar$o la r&5$*ra #o+o 6"$#$od&#$$!o a#&r#a d& "na )&rona. 7 &l &n*$do d&l )"&blo #o$n#$d&.

>,( ME <E REMOVIO PERO NO ME <E ESCALECIO.-El 1"& )ron"n#$a d& l +$+o &*a )alabra noda a &n*&nd&r 1"& & a +ar&ado( )&ro $n ll&5ar a &n*&rar&. S& "a +3 )or la 5&n*& +a7or 1"& )or lo 60!&n&.

>>. CORRER LA NAPOLITANA.-C"ando "na )&rona a &*ado d& 6"&r5a o d& 6arana( "&l& d&#$r:V&n5o d& #orr&r la na)ol$*ana. O *a+b$n: E*3 #orr$&ndo la na)ol$*ana. I5nora+o &l or$5&n 7 *an olor&5$*ra+o " a)l$#a#$0n.

>@. DAR EL =UIEBRO.-Nad$& )$&n& &n "n *r+$no d&l ar5o* *a"r$no a1"9 & lla+a dar &l 1"$&bro al5&*o d& "*ra&r& &l 6o!&n 1"& 2or+a )ar*& d&l #orro )ara $r a !$$*ar a 2a no!$a.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 14/40

>/. IR EN PERNETAS.-M"7 ""al( obr& *odo &n !&rano 7 +38$+& aora &n &*o *$&+)o d& la+$n$2alda. Ma d& "na !&? &+o o9do d&#$r a lo !$&6o &alando a "na #a!ala: M$ra( !a &n )&rn&*a o&a( #on la )$&rna d&n"da.

>. ESTAR EN JUDEA-La &8)l$#a#$0n +3 ab"ndan*&( $&+)r& & 1"&dar3 #or*a )ara dar a &n*&nd&r la&8*&n$0n d& &*a &8)r&$0n. E*ar &n J"d&a !$&n& a &r al5o a9 #o+o &*ar a"&n*& d& *odo lo

a#on*&#$+$&n*o. No )od&r& )r&o#")ar d& nada. C"ando #$&r*a )&rona *$&n& 1"& )aar "na *&+)oradaa$lada( "&l& d&#$r: ;o &*o7 aora #o+o &n J"d&a.

>H. ESTAR EN EL BOLSILLO DEL CURA-A9 "&l&n d&#$r )ara $5n$2$#ar &dad a!an?ada d& "na )&rona.F"lanoK E& 7a &*3 #a$ &n &l bol$llo d&l #"ra. A !&#& on lo +$+o )ro*a5on$*a -*r$*&)ro*a5on$*a lo 1"& )ron"n#$an d& 9 2ra& 7 d$#&n: S$ 7o 7a &*o7 #a$ &n " bol$llo

>. LLEVAR AL CURA A CUESTAS A LA TORRE.-No )or 1" &l d&#$r "na +&n*$ra ll&!aba a)ar&6ada la)&na d& ll&!ar &l #"ra a #"&*a. Con +"#a 2r&#"&n#$a &+o o9do: No d$5a +&n*$ra( 1"& l"&5o *$&n&1"& ll&!ar &l #"ra a #"&*a. E!$d&n*& 1"& & *ra*a d& )"ra 2ab"la )&ro #o+o &8)r&$0n no r&"l*a5ra#$oa.

>. ESTAR EN TALAN=UERA.-C"ando )ron"n#$a+o d& al5"na )&rona &*a 2ra& 1"&r&+o ad!&r*$r an"&*ro #on*&r*"l$o d&l &n#"+bra+$&n*o -)r&2&r&n*&+&n*& &#on0+$#o- d& a1"&lla )&rona.

Talan1"&ra: &n &n*$do )ro)$o & !alla o )ar&d 1"& $r!& d& d&2&na o d& r&)aro. En &n*$do 2$5"rado:&5"r$dad o d&2&na. A1"9 & a)ro)$a &l d$#o a la )&rona o 2a+$l$a 1"& d& 4b$*o & &n#"+bran 7ad1"$&r&n "na 0l$da )o$#$0n &#on0+$#a.

>. ESTAR EN EL ULTIMO LAVIGERO.-El )"&blo d$#& la!$5&ro( )&ro $n d"da 1"& & #la!$6&ro( &*o &("na &r$& d& a5"6&ro oradado &n &l *$+0n 1"& $r!&n )ara a)ro8$+ar +3 o +&no &l *$ro d&l arado.

E*ar &n &l 4l*$+o la!$5&ro !$&n& a $5n$2$#ar lo +$+o 1"& &*ar 7a &n la 4l*$+a( )r08$+o a la +"&r*&.

@. BAILAR COMO UN TROMPI=UE.-No &8$*& &l !o#ablo *ro+)$1"& 7 *odo )"&d& &r "na #orr")#$0nd& la )alabra *ro+)a o )&on?a( 1"& & "n )&1"&o $n*r"+&n*o "ado )ara &l 6"&5o.

@,. MIRAR CONTRA EL GOBIERNO.-S& d$#& d& a1"&lla )&rona 1"& )ad&#&n al54n d&2&#*o o#"lar()r&2&r&n*&+&n*& )or lo 1"& on b$?#orn&*o.

@>. TENER TRAPOS OUE LAVAR.-D9#&& d& a1"&lla #$r#"n*an#$a &n la 1"& )or 1"&dar al5o $na#larar )"&d& &r #a"a d& &n2ado &n*r& 2a+$l$a o )&rona.

@@. ESTAR <EC<O BOCA TIESTO-La +a#&*a o *$&*o "&l& *&r+$nar &n "na 5ran ab&r*"ra d& la bo#ad&b$do a " *ron#o d& #ono. D&#$r d& "no 1"& &*3 &#o bo#a *$&*o $nd$#a &8#&$!a #"r$o$dad a la )ar 1"& )a$!$dad &n la #on!&ra#$0n.

@/. SER DE ESCOPETA ; PERRO-S& a)l$#a &*a 2ra& a la +"6&r. La &+o o9do &n +"7 d$!&ro&n*$do "na !&#& )ara $nd$#ar la a*"#$a d& la al"d$da( o*ra $5n$2$#ando " l$!$andad 7 a*a $n#l"o)ara d&*a#ar &l arro6o 7 d&#$$0n d& "na )&rona.

@. SER DE <ORCA ; CUC<ILLO.-Co$n#$d& &n )ar*& #on la &8)r&$0n an*&r$or a"n1"& a1"9 & da +3 laa)l$#a#$0n $nd$*$n*a+&n*& al o+br& 7 a la +"6&r. D&*a#a #on )r&2&r&n#$a &l #on#&)*o !&n5a*$!o d& "na)&rona.

@H. ESTAR UNA COSA CON TODOS SUS DARES ; TOMARES.-En 9( la 2ra& $nd$#a )&r2&##$0n & "ad& &lla #o+o d& "n *0)$#o #"ando & *$&n& 1"& d&*a#ar la $d&a d& al5o 1"& &*aba o a al$do b$&n.

 A7&r -& o7& d&#$r- no $n!$*aron a +&r&ndar a #aa d&l *9o Flor&n#$o. <ab9a #or$?o( 6a+0n( 1"&o(#ro1"&*a( !$no d& +ar#a( &*#.( &*#. &n 2$n( 1"& &*aba #on *odo " dar& 7 *o+ar&.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 15/40

D& d0nd& !&n9K V&n$+o d&l WW)&d$*or$o d& Car+&n. ;... 1" *alK F&no+&nal. T4 no !&a( ab9a d&*odo. Va+o( lo 1"& & "&l& d&#$r 1"& &*aba #on *odo " dar& 7 *o+ar&.

@. A OUE VERTER JUNCIA DONDE NO <A; POLEOK-La 6"n#$a & "na )lan*a 1"& $&+)r& a#o+)aaal )ol&o( )lan*a 1"& d&)$d& "n olor +"7 a5radabl&.

La 2ra& !$&n& a $5n$2$#ar &a $d&a d& #o+)l&+&n*ar$&dad &n la #oa. E $n4*$l r&#ar5ar "na #aa d&adorno #"ando *o &8$5&n d& "7o &n l"5ar d& la &n#$ll&? 7 "+$ldad d& a1"&llo +"ro( b"&no)ara+&n*o 7 b"&na #on*r"##$0n.

@. NO PERDER WWGARROTA .-Al"d& a && )&rona6& 1"& no $n*&r!$&n& &n la #on!&ra#$0n )&ro 1"&d& rond0n $5"& d& #&r#a *oda la $n#$d&n#$a d& la +$+a.

 

Co*ena"io de odos los voca%los 0ue 'i#u"an en ese "a%a$o

 

 ADVERTENCIA AL LECTOR

  Aborda+o la d&#r$)#$0n 7 #o+&n*ar$o d& *oda la !o#& 1"& an $do r&#&nada. Para 1"& noa7a l"5ar a #on2"$0n a#&+o &*a &r$& d& ad!&r*&n#$a 1"&( &*$+a+o n&#&ar$a )ara "na r&#*a$n*&r)r&*a#$0n.

  a' <&+o r&#&nado -*o+0 7a $#$+o +&n#$0n &n &l )r0lo5ola !o#& 1"& #on$d&ra+o +3a"*0#*ona:

  b' Pondr&+o $&+)r& -&n )r$+&r l"5ar- la )alabra *al 7 #o+o &l )"&blo la )ron"n#$a 7 a #on*$n"a#$0n

" 2or+a #orr&#*a #"ando *al )alabra la *"!$&r&.

  #' M"#a !o#& no ll&!an " #orr&)ond&n#$a #orr&#*a &llo & d&b& 3 1"& no &+o )od$do&n#on*rarla 7 &n #"7o #ao &*ar&+o an*& "n n&olo5$+o o ar#a9+o o barbar$+o.

  d' Al5"na )alabra on *o*al+&n*& #orr&#*a. El $n#l"$rla & d&b& a la d$2&r&n#$a d& &n*$do &n*r& &ld$##$onar$o 7 &l "o )o)"lar.

 ABREVIATURAS UTILIZADAS:

N. r. No r&5$*rada.

E6. E6&+)lo.

D$#. D$##$onar$o.

 

I1 VOCABLOS 2UE DESI!NAN LA 3ORMA DE SER O ESTAR DE UNA PERSONA 4 A VECES SUSACCIONES 4 MOVIMIENTOS

 

 ACISCAO %E*ar'. Ta+b$n: A#$#ar&. D$#: C$#ar.-T&n&r +"#o +$&do. E 2r&#"&n*& o9r &*& #o+&n*ar$o:

S& 1"&d0 a#$#ao( l& d&6 a#$#ao( !&n9a a#$#ao.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 16/40

 AGARBO %E*ar'.-A5a#ar&( &n#or!ar&( a5a?a)ar&. Tan ""al & &*& !o#ablo 1"& $n#l"o a "na2a+$l$a & la +o*&6a #on &l a)odo d& Lo A5arba X.

 AGRUDAO %E*ar'. %n. r.'.-A5a#ar&( a)la*ar& &n &l "&lo.

 ALEBRELAO. %n. r.'.-P&rona alo#ada( d&#on*rolada.

 AL SOGATO %E*ar'. %n. r.'.-E*ar al #alor d& la l"+br&( bra&ro( &*#.

 APARRANAO %E*ar'. %n. r.'.-A5a#ado( &n*ado &n &l "&lo. Ta+b$n & "*$l$?a )ara dar a &n*&nd&r 1"&"na )&rona & ba6a d& &*a*"ra 7 ob&a. V&ndr3( a#ao( d& a)anar o &a a#&r 1"& "n 3rbol &8*$&nda" ra+a &n &n*$do or$?on*alK

 ARRIPIAO %="&dar&'. %n. r.'.-M"&r*o d& 2or+a 2"l+$nan*&. L& d$o "n #ola)o 7 & 1"&d0 arr$)$aoYY.="&r$&ndo &n#on*rar la &*$+olo59a d& &*a )alabra "5&r$+o la )o$b$l$dad d& 1"& &l !&rbo & a7a2or+ado d& )on&r !o#al& al #onab$do &)$*a2$o R. I. P.

 ATASAJAO %E*ar o 1"&dar&'.-T&r#$ado( a*ra!&ado. Ta+b$n & d$#& d& la )&rona o #oa 1"& )or " #olo#a#$0n $+)$d&n &l )ao. E6. S& 1"&d0 a*aa6ado &l #a+$0n &n la #arr&*&ra 7 no ab9a 1"$&n )aara. AVILANAO %E*ar'. %n. r.'.-E*ar d$*ra9do( andar d& "n lado a o*ro.

 AZORRAGAO %="&dar&'. D$#: A?orrar&. ="&dar& dor+$do.

 AZORZOVILLAO. %n. r.'[<a#&r& "n l9o( no &n*&rar& d& al5o 1"& &*3 #laro. A7&r &*"!& )ara&8a+$nar+& d& #ond"#$r( +& a?or?o!$ll 7 no d$ )$& #on bola.

BOMBEAO %Pon&r&'. %n. r.'.-Mo6ar&( &+)a)ar&. V&n5o d& #a?a 7 d&)" d& no #a?ar nada no&+o )"&*o bo+b&ao #on la ll"!$a.

CORAJUDO.-Colr$#o( rab$oo.

C<ORRASCARSE. D$#: C"rr"#ar&.-="&+ar& &l )&lo o la )&*aa. Ma 0lo & "a &n &*& #ao($no &n *oda la o)&ra#$on& &n 1"& & a)l$#a &l 2"&5o( b$&n &a al #"&r)o "+ano o a o*ro an$+al. S&#orra#a &l #&rdo( &l )ollo( &*#.( &*#.

DESCONGRACIARSE. %n. r.'.-Ll&5ar a &n&+$*ar& do 2a+$l$a o do )&rona 1"& an $do an*& +"7a+$5a.

EMBAZARSE.-I+)r&$onar& #on al5o( 1"&dar& $n a##$0n. E*ado 29$#o d& "na )&rona #"ando &n*ra&n #on*a#*o #on &l a5"a 2r9a.

ENCALAPOTRARSE. D$#: En#alabr$nar.-E+)&#$nar& #on al5o( +o*rar& *&r#o.

ENERIZAO %E*ar': T&n&r +"#o 2r9o( &*ar )a+ado.

ENGOLONDRINAO %E*ar'.-Ena+or$#ar&( &na+orar& d& "na +an&ra a)a$onada.

ENGORRONAO %E*ar'.-Ena+orar& lo#a+&n*&.

ENGUILLOTARSE.-T&n&r *oda la a*&n#$0n aborb$da )or "na #oa. Ena+orar&.

ENSOTAO %E*ar'.-O#"l*ar&( +&*&r& &n al54n $*$o.

ENTELERIO.-Sobr&#o5$do d& 2r9o o d& *&+or. T&n5o la +ano &n*&l&r9aYY.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 17/40

ESCARAPELAO %Sal$r'.-Sal$r #on la )&or )ar*& &n "na r$a o &n "na d$#"$0n. E #o+o al$r #on &l rabo&n*r& )$&rna.

ESPARRANJARSE. D$o: E)arran#ar&.-Abr$r& d& )$&rna( &)ararla.

ESPEC<AO. D$#: D&)&#o.-S$n0n$+o d& ab"rr$+$&n*o( #anan#$o 7 d&&)&ra#$0n #"ando "no no

&n*$&nd& al5"na #oa o no lo5ra " )ro)0$*o.

ESPEC<ARRAO. D$#: D&)&#"5ado: Ir #on &l )&#o d&#"b$&r*o.

ESPLOMAO. %n. r:'.-D9#&& d&l 1"& !a a &8#&$!a !&lo#$dad. No )r&5"n*a+o $ &l #on#&)*o )"&d&)ro!&n$r )or la $+$l$*"d d&l 1"& #orr& $n #on*rol( 7 la #oa #"ando #a&n al )&rd&r &l )lo+o( o &a( la5ra!&dad.

ESTINARSE. %n. r.'.-D&or$&n*ar&( d&)$*ar&.

FLOREARSE. %n. r.'.-R&nd$r&( !ol!&r& a*r3 &n "na r$a o d$#"$0n.

GORUO %<a#&r& "n'. D$#: Gor"llo.-En#o5&r&( a#&r& "na )&lo*a. A#*$*"d d&2&n$!a 2r&n*& a la$n*&n$dad d&l 2r9o #"ando & 7a#& &n la #a+a.

JARINGARSE. %n. r.' -Ca&r al "&lo !&n#$do )or &l )&o d& la #ar5a.

MANCORNARSE-="&dar&( ador+$lado #on la #ab&?a a)o7ada &n la +ano. D$#: A*ar o "6&*ar la+ano 7 #"&rno d&l +$+o lado d& "na r& !a#"na )ara &!$*ar 1"& "7a o & l&!an*&.

PARI<UAS %<a#&r b"&na'. D$#: Par$"al.-I5"al o &+&6an*&. <a#&r b"&na )ar$"a & ll&!ar& +"7b$&n #on o*ra )&rona.

II. VOCABLOS ; FRASES =UE SE USAN PARA DESTACAR LA CUALIDAD FISICA O MORAL DE UNAPERSONA.

 ACEO. D$#: A#&do.-a' Z"+o a5r$o o 2r"*a a5r$a: E*a naran6a &*3 a#&a. b' P&rona 3)&ra o d&abr$da:E *an a#&o 1"& no a7 1"$&n l& abl&. El *9o F"lano *$&n& &l #"lo a#&o. E*o d$#&n )ara d&*a#ar la)o#a 2$6&?a d&l "od$#o.

 AFARGATON. D$#: Far5all0n.-S$n #"$dado )ara la l$+)$&?a. D&al$ado( "#$o. ="& a#& la #oa #on)r&#$)$*a#$0n 7 d& +odo $+)&r2&#*o. Mar9a & "na b"&na )&rona( )&ro a7 1"& r&#ono#&r 1"& & "n)o#o a2ar5a*ona.

 ALMORADU\.-Palabra 1"& &l )"&blo "*$l$?a )ara #al$2$#ar a "n o+br& d& br"*o. D$#: Al+orad"8 -[S3ndalo( )lan*a &rb3#&a.

 ANDULERO. %n. r.'-Corr& #all&( #all&6&ro( andorr&ro.

 ARRASTRAO. D$#: Arra*rado.-P9#aro( br$b0n. P&ro 1" arra*rao( d$#&n &n6"$#$ar la +ala #ond"#*a d&"na )&rona.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 18/40

BARCINO:-El )"&blo la "a $nd$*$n*a+&n*& )ara d&$5nar a a1"&lla )&rona #on )&lo r"b$o o ro6$?o 1"&a1"9 no lo on *al&( $no #olorao. D$#: D9#&& d& lo *oro( )&rro 7 o*ro an$+al& d& )&lo blan#o 7)ardo 7 a !&#& ro6$?o.

BARUTO. %n. r.'.-Call&6&ro( andorr&ro 1"& no *$&n& "6&#$0n. No a7 1"$&n a5a #arr&ra d& l anda *odo&l d9a bar"*o.

BIZCORNETO. D$#: B$?#orn&*a.-B$?#o o b$o6o.

CAVILOSO %Andar'.-Pro)&no a #a!$lar.

CU=UIVANO. %n. r.'.-E*r$l 1"& no &n5&ndra.

C<UPON.-El !3*a5o d& "n 3rbol 1"& & ")r$+& )or1"& l& #")a la ab$a 7 a+&n5"a &l 2r"*o. S& "a#a$ #on &8#l"$!$dad )ara lo !3*a5o d&l ol$!o. Ta+b$n ad1"$&r& "n &n*$do 2$5"rado #"ando & a)l$#aa la )&rona 7 &n*on#& & $n0n$+o d& 5orr0n.

DROPE.-<o+br& d&)r&#$abl&. ="$&ro 1"& +$ $6o !a7a a la &#"&la )ara 1"& no &a "n dro)& #o+o7o.

EMBELECO.-P&rona $n$5n$2$#an*& 7 +ol&*a.

ENDINO.-N$o *ra!$&o 7 *ra*o.

ESCOTERO.-D9#&& d&l 1"& #a+$na $n ll&!ar #ar5a n$ &*orbo. V$n& d& la labran?a 7 ll&5" +"7 )ron*o)or1"& !&n9a d& &#o*&ro.

ESCUERZO.-P&rona d&+a$ado 2la#a 7 &+$rr$ada. Par&#& "n &#"&r?o.

ESPAC<AO. D$#: D&)a#ado.-D9#&& d&l 1"& *$&n& ab$l$dad 7 d&&n!ol*"ra )ara d&&+)&ar "n #ar5o.

ESPINGARDA.-M"6&r al*a 7 d&5arbada.

ESPUMAO. %n. r.'.-La &)"+a( la na*a( on #o+o la &&n#$a d& "na #oa. C"ando a)l$#a+o &*& *r+$noa "na )&rona( $nd$#a+o $d&a d& &l&##$0n( )&rona 1"& br$lla )or " #"al$dad&.

ESTANTIGUA.-P&rona +"7 al*a( 2la#a 7 !&*$da #on d&al$o.

<ASTIAL.-<o+br& *o#o 7 5rand0n. D& &*& #on#&)*o 7a no &+o o#")ado &n &l a)ar*ado d& la#o+)ara#$on&.

INDINO.-M"#a#o *ra!$&o. P&ro 1"& $nd$no & &*& +"#a#o.

JAROC<O.-P&lo &n*r&#ano. D$#: P&rona r4*$#a 7 d&#arada( d& +odal& br"#o 7 d&#o+)"&*o.

JETON.-a' Glo*0n( 5oloo. b' ="& l& 5"*a &n*&rar& d& *odo. D$#: J&*"do.

LABORINTON. D$#: d& lab&r$n*o.-L$oo( 1"& *odo lo &nr&da o lo r&!"&l!& 7 ar+a labor$n*o.

LACERIOSO.-S$ n0n$+o d& a!aro. D$#: ="& )ad&#& la#&r$a o +$&r$a.

LANTERILLO. %n. r.'.-D9#&& d& la )&rona 1"& &*3 &n*rada &n ao. LACIO.-So0n. P&ro 1" la#$o

&r& D$#: Mar#$*o( a6ado.

MANDILON.-<o+br& #obard&. E*aba &#o &l *ra*o( )&ro &l +and$l0n & !ol!$0 a*r3.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 19/40

MANOS DE NEVORA %T&n&r'. %n. r.'.-S&r "n d&*ro?0n ro+)&r *odo lo 1"& )$lla.

MAUFLAS. %n. r.'.-P&rona &8#&$!a+&n*& 5orda.

NABOLENA %Ana Bol&na'.-S$n d"da & "na al"$0n al #l&br& )&rona6& $*0r$#o. M"6&r- do+$nan*ona 7r&!ol*oa. M"#a#a $n1"$&*a 7 *ra!$&a.

PATACO.-A)odo )o)"lar. D$#: Pa*3n( o+br& *o#o 7 5ro&ro.

PATAS DE ABADEJO %T&n&r'.-S& d$#& d& lo 1"& *$&n&n la )$&rna +"7 d&l5ada. Abad&6o &54n &ld$##$onar$o & "n )36aro...

PIES DE TRULLO %T&n&r'.-T&n&r lo )$& +"7 5rand&. D$#: Tr"llo[a!& )al+9)&da.

PERDIS. D$#: P&rd$.-<o+br& )&rd$do( #ala!&ra. M"6&r l$5&ra 7 #a1"$!ana.

PERIGALLA. %n. r.'.-M"6&r al*a( 2la#a( d&5arbada 7 d& !$da d"doa.

PICOTERO.-C$!a*o 1"& *odo lo d$#&.

POTRILLA.--A)odo )o)"lar. D$#: V$&6o 1"& )r&"+& d& 6o!&n.

REPILFORA.-M"6&r )&r!&ra 7 d& +ala !$da.

REVALVON. %n. r.'.-P&rona o an$+al 6o!&n. D&#ono#&+o &l or$5&n d& &*a )alabra no ob*an*&( 7 a*9*"lo d& #"r$o$dad( da+o 2& 1"& l&7&ndo la #r0n$#a d& la <&r+andad d& N"&*ra S&ora d& <&rr&ra(d& Lo Na!al"#$llo( 1"& da*an d&l $5lo \VI( 7a & a#& +&n#$0n d& &*a )alabra al *&n&r 1"& r&#&nar *odo lo b$&n& d& la <&r+andad. Co+o &#o an&#d0*$#o a)"n*a+o 1"& "no d& lo *oro d& la !a#ada& l& lla+aba &l r&!al!o. Para +a7or ab"ndan#$a d& *odo lo an*&d$#o( a "na d& la 2a+$l$a d& +a7or 

ra$5a+br& &n Lo Na!al"#$llo & la a)oda Lo R&!al!o.

RONCERO. %n. r.'.-D9#&& d&l 1"& no *$&n& "n *raba6o 2$6o. No & &l !a5ab"ndo( )&ro *a+)o#o #o$n#$d&#on la $d&a d& obr&ro &!&n*"al. M3 b$&n &l #on#&)*o !$&n& a #o$n#$d$r )l&na+&n*& #on la )&rona 1"& a)&rd$do " )"&*o d& *raba6o 7 &*3 &n &)&ra d& #olo#a#$0n d&2$n$*$!a. RONCERO.-L&n*o 7 )&r&?oo &n&6&#"*ar a lo 1"& & +anda.

SABALETA. %n. r.'.-M"6&r l$5&ra( #a1"$!ana 1"& obra #on )r&#$)$*a#$0n.

SIN SOLEO. %n. r.'.-Fa+$l$ar+&n*&( o0n.

SOLAPON. D$#: Sola)ado.-D9#&& d& la )&rona *a$+ada 1"& obra #on $)o#r&9a.

SOLOC<O. D$#: Zolo#o.-Ton*o( $+)l&( bobo. Con 2r&#"&n#$a & a)l$#a a la +"6&r 1"& & d&#"$dada(*an*o &n " a&o )&ronal( #o+o &n &l d&l o5ar.

TALABARTE.-P&rona $n$5n$2$#an*& $n )&ronal$dad. A !&#& &l )"&blo l& da &l $5n$2$#ado d& al5o $n4*$l(d& &*orbo. D$#: C$n*"r0n d&l 1"& & ll&!a #ol5ada la &)ada o &l abl&.

TALANDANGO. %n. r.'.-Con*rol. S& d$#& 1"& no *$&n& *alandan5o la )&rona 1"& obra a la !&n*"ra( $n)&nar &n lo 1"& a#&.

TARANGALLO. D$#: Tara6allo.-P&ron3 al*a 7 d&5arbada.

TRAPACERO.-="& #on a*"#$a 7 +&n*$ra &d"#& a "na )&rona. S& a)l$#a &*& #al$2$#a*$!o a la )&rona1"& & r&$n#$d&n*& &n la 2al*a d& !&ra#$dad.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 20/40

TRAPALA.-P&rona 1"& abla +"#o 7 $n "*an#$a. A1"9 & #"+)l& lo d&l r&2r3n: El 1"& +"#o abla(+"#o 7&rra.

TRONC<AD. %n. r.'.-D9#&& d&l 1"& &*3 #or#o!ado o 6orobado.

VIROTE.-Mon*& +"7 &8*&nd$do &n &*a #o+ar#a 7 1"& !$&n& a #o$n#$d$r )l&na+&n*& #on &l &n*$do

2$5"rado 1"& r&5$*ra &l d$##$onar$o: Mo?o ol*&ro( o#$oo )&*$+&*r&.

ZABORRO-ON.-a' <o+br& o n$o +"7 5ordo. b' P&rona 1"& & *or)& d& d$#"ro. #' El 1"& & +"&*rar"2$3n &n " 2or+a.

ZAGALON.-Adol&#&n*& +"7 #r&#$do.

ZAMACUCO.-<o+br& br"*o. P&rona ola)ada( 1"& #on d$$+"lo 7 a*"#$a !a a lo "7o 7 a#& $&+)r&" !ol"n*ad.

ZAMPON.-="& #o+& +"#o *ra50n. E #orr$&n*& o9r &n &l )"&blo 1"& a F"lano d& Tal l& 5"*a +"#o la*ra5a.

ZANGON.-Jo!&n d&5arbado 7 o#$oo. ZARRIO.-<o+br& *o#o( d& +al 5"*o.

ZORROTROCO. D$#: Zorro#lo#o.-<o+br& d$$+"lado 7 a*"*o al 1"& & d$29#$l #ono#&r.

III. VOCABLOS =UE E\PRESAN CIERTOS GRADOS DE PARENTESCO

 ABUELORIO. D$#: Abolor$o-E*$r)&( abol&n5o. ="& !$&n& d& lo ab"&lo E*o +& !$&n& d& ab"&lor$oYY.D& ab"&lor$oYY( & "na &8)r&$0n *0)$#a )ara d&*a#ar "n !$#$o o "na !$r*"d.

 ANDAD. D$#: Alnado.-<$6a*ro. El *r+$no $6a*ro & #a$ d&#ono#$do 7 &l )"&blo & $r!& #on&8#l"$!$dad d&l !o#ablo andan )ara &8)r&ar la $d&a d& $6o ado)*$!o.

REDROJO.-<$6o *ard9o. S& a)l$#a #on )r&2&r&n#$a &*& &)9*&*o #"ando a7 !ar$o $6o &n la 2a+$l$a 7 &l4l*$+o -o &a &l r&dro6o- & &l 1"& &*3 #on#&)*"ado #o+o *al. No & a)l$#a &*& #al$2$#a*$!o #"ando la2a+$l$a 0lo *$&n& "n "n$5n$*o. D$#: Fr"*o 7 2lor *ard9a.

RESPONDON.-V3*a5o d& "n 3rbol. Por &8*&n$0n & d$#& d&l "n$5n$*o 1"& ad1"$&r& 5ran #or)"l&n#$a.

IV. VOCABLOS =UE INDICAN COSTUMBRES

 ALBORO=UE.-A5aa6o 1"& & a#& a lo 1"& +&d$an &n "na #on*ra*a#$0n. Co+o 7a d&#9a+o

#o+&n*ando &l r&2r3n d&l 1"& &*a )alabra 2or+a )ar*&( on +"#o lo alboro1"& 1"& & #&l&bran )or &r 2r&#"&n*& la #on*ra*a#$on& d& 5anado.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 21/40

CORROBLA. D$#: Corrobra.-Gr")o d& )&rona 1"& & 6"n*an )ara #&l&brar "n *ra*o o $+)l&+&n*& )ara#arlar 7 b&b&r. E #o*"+br& &n *oda &*a #o+ar#a 1"& al ano#&#&r lo o+br& & 6"n*&n &n la )la?a 7a5r")ado )or 2a+$l$a( o2$#$o( )ro2&$on& o a+$*ad& )a&n -#o+o &llo d$#&n- "n ra*$*o d& #orrobla.

GALDARRA. D$#: C&n#&rrada.-R"$do 1"& & a#& #on #&n#&rro 7 o*ra #oa )ara dar la +"r5a a lo!$"do la )r$+&ra no#& d& " &5"nda n")#$a. Ad1"$&r& *a+b$n " &n*$do 2$5"rado #"ando "na

)&rona a )rod"#$do "n &#3ndalo &n &l )"&blo 7 &n*on#& la 5&n*& #o+&n*a: M&n"da 5aldarr3

PEDITORIO. %n. r.'.-D$#: P&*$*or$o.-A#*o d& la )&*$#$0n d& +ano d& la 2a+$l$a d&l no!$o a la d& la no!$a.

RONDE. D$#: Ronda.-D$*r$b"#$0n d& #o)a d& !$no( #$5arro( &*#.( a )&rona r&"n$da &n #orro. M"7 &n"o &n la r&"n$on& d& *a#a 7 bar&.

V. VOCABLOS =UE ALUDEN A LA SALUD O ENFERMEDAD

 ABUTAGAO %E*ar'. D$#: Abo*a5ar&.-<$n#ar& &l #"&r)o o )ar*& d& l. No & 1"& &* 5orda( & 1"&&*3 ab"*a53. E &l #o+&n*ar$o ab$*"al 1"& & a#& an*& "n d$2"n*o 1"& )r&&n*a #$&r*a $n2la+a#$0n. A+$5o 7 2a+$llar& #o+&n*an: E*3 #o+o ab"*a5ao.

 ACIPITORRIO. %n. r.'.-Arr&#"#o( +al( &n2&r+&dad +o+&n*3n&a. L3*$+a a#$)$*orr$o 1"& *& d

 ANDAN CIO.-En2&r+&dad( &)$d&+$a l&!&. Vo#ablo &*& 1"& no *$&n& "n "o d$ar$o( $no 1"& la 5&n*& lor&&r!a )ara #al$2$#ar &o +al& &nd+$#o #o+o )"&d& &r la 5r$)&( an5$na( &*#.

BERCION. %n. r.'.-Ron#a( $n#a?0n d& la )$&l )rod"#$da )or la )$#ad"ra d& "n $n&#*o o )or 5ol)& d&l3*$5o( o $+)l&+&n*& )or a?o*& 1"& $n2l$n5&n la +adr& a " $6o. =" *& )aa &n la +anoK P"&+$ra( 1"& +& a al$do "n b&r#$0n.

BERRIA. %n. r.'.-La 2ra& #o+)l&*a & &*ar &n *oda " b&rr$a 7 #on &lla &l )"&blo 1"$&r& $nd$#ar &l b"&n&*ado d& al"d d& "na )&rona. S"b7a#& la $d&a d& "na al"$0n !$r*"al a la 2&#"nd$dad o rob"*&?&8"al. V&ndr3 d& b&rr&arK No )ron"n#$a+o )or la a2$n$dad &n*r& &*a $d&a 7 la bra+a o b&rr&a d&l#$&r!o.

CAGALERA RUCIANA.-E)9*&*o 1"& $nd$#a &l #olor )ardo( blan1"&#$no. D&#$r 1"& "n n$o *$&n& #a5al&rar"#$ana( no & o*ra #oa 1"& d&*a#ar &l #olor d& " &8#r&+&n*o.

CALAMOCANO.-D9#&& d&l 1"& &*3 al5o &br$o o b&b$do.

CANSUTO. D$#: Can$no.-P&rona o an$+al #anado )or lo &2"&r?o r&al$?ado. V&n5o d& la labran?a7 &*o7 #an"*o.

EJARRETAO. D$#: D&6arr&*ado.-D&b$l$*ado 1"&dar& $n 2"&r?a: E*a &n2&r+&dad +& a d&6aoa6arr&*ao. Ta+b$n ad1"$&r& "n &n*$do +oral #"ando "na )&rona !&n#& a o*ra ar5"+&n*al od$al#*$#a+&n*&. El !&n#&dor #o+&n*a: L& d&6 &6arr&*ao.

ENTORVISCAO %E*ar'. %n. r.'.-E*ar +ar&ado o a*on*ado. E*ar borra#o.

ENTREOUEDENTE. %n. r.'.-Db$l( &n2&r+$?o( 2lo6o.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 22/40

ESCACIO. D$#: D&#a&#$do.-Db$l( &n2&r+$?o( 2lo6o. Para d&#$r 1"& "na )&rona &*3 an+$#a a#"d&n a&*& !&rbo 7 #on 2r&#"&n#$a & l& o7& d&#$r: E*3 &#a#9o.

ESPERLUCIO. %n. r.'.-D9#&& d&l 1"& )r&&n*a b"&na a)ar$&n#$a d&)" d& ab&r )aado "na&n2&r+&dad.

ESTANGURRIA.-Mar&o( arr&#"#o. D$#: En2&r+&dad d& la !&6$5a #"ando 5o*&a la or$na 2r&#"&n*&+&n*&.

ESTOLAJE. %n. r.'.-E*ado 29$#o. S$ "na )&rona no & &n#"&n*ra b$&n( "&l& d&#$r: <o7 *&n5o +al&*ola6&.

ESTRANGIO. %n. r.'.-D9#&& d&l 1"& &*3 d&+a7ado )or ll&!ar +"#o *$&+)o $n #o+&r.

GORMAR.-Vo+$*ar.

IRSE DE VARETA.-T&n&r d$arr&a.

MACANC<E.-Mal"#o( &n#l&n1"&( &n2&r+$?o.

REG]ETRO. D$#: R&5&ldo.-Barbar$+o no +"7 &n "o &1"$!al&n*& a &r"#*o.

REMOTAO %E*ar'. %n. r.'.-Mar&ado( #on 5ana d& d&!ol!&r. Ad+$*& *a+b$n o*ro &n*$do 1"& #o$n#$d& #onla $d&a d& $do( d$*ra9do. No )r&5"n*a+o $ !&ndr3 d&l )ar*$#$)$o la*$no R&+o*" [ l&6ano.

TABARDILLO.-No+br& !"l5ar d& la 2$&br& *$2o$d&a. E*a &n2&r+&dad 2"& &n *$&+)o +"7 &8*&nd$da )or la#o+ar#a 7 &n #on#r&*o &n la al1"&r9a d& P$&dra&#r$*a.

TOLONDOSO. %n. r.'.-P&rona #on!al&#$&n*& 1"& a ")&rado 5ra!& &n2&r+&dad.

ZANCARRIANA.-En2&r+&dad l&!& 7 )aa6&ra 1"& r&)$*& #on 2r&#"&n#$a.

VI. AGRICULTURA ; CAMPO EN GENERAL

 ANDEVANOS. %n. r.'V&r$#"&*o( l"5ar& &#abroo. D0nd& &*3 " labran?aK <"7 M"7 l&6o. No& )"&d& $r #on #o#& )or1"& a7 1"& )aar +alo and!ano.

 ARRANCADERA. D$#: Arran#adora.-M"6&r 1"& & d&d$#a a arran#ar &n lo *raba6o d& r&#ol&##$0n.

 ATALANTO. %n. r.'.-P&1"&a &r&dad. Para &l )"&blo &l a*alan*& & +3 )&1"&o 1"& la labran?a 7 "&l&&r "n l"5ar )$n*or&#o 7 )o#o )rod"#*$!o.

BARZON.-An$llo )or dond& )aa #l *$+0n d&l arado &n &l 7"5o.

BORDOO. %n. r.'.-Corro ab"ndan*& d& a5"a. E+)&?a+o a a#&r &l )o?o 7 a +&no d& *r& +&*ro(al$0 "n bordoo d& a5"a( 1"& D$o.

CARGUIO.-Can*$dad d& 5n&ro " o*ra #oa 1"& #o+)on&n la #ar5a. CASCABILLO.-C4)"la d& lab&llo*a 1"& & )on&n &n la 7&+a d& lo d&do lo 1"& r&#o5&n la a#&$*"na.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 23/40

CASTILLEJO.-Mon*"ra alar5ada )ara $r do )&rona +on*ada &n "na #aball&r9a. D$#: Carr&*0n )ara1"& lo n$o a)r&ndan a andar.

CENCIO. D$#: C&n#$do.-D9#&& d& la $&rba o *&rr&no 1"& a4n no a $do )$ada.

COGENDERA. D$#: Co5&dora.-M"6&r 1"& &n la r&#ol&##$0n & d&d$#a a r&#o5&r lo 2r"*o.

COLA. D$#: Colada.-Fa6a d&. *&rr&no )or dond& )"&d&n *ran$*ar lo 5anado.

C<ORC<ALEJO. D$#: Cor*al&6o.-El no+br& &*3 d&2or+ado )&ro no &l &n*$do 1"& #o$n#$d& )l&na+&n*&#on &l d&l d$##$onar$o. Cor#al&6o & "n l"5ar #"7o +anan*$al 2or+a "na #ar#a d& )o#o 2ondo.

DE GAIRO. %n. r.'.-Por#$0n d& a#&$*"na 1"& *o+an lo r&b"#ador& d& lo ol$!ar& $n r&#ol&#*ar.

DUC<A.-Banda d& *$&rra 1"& $&5a #ada "no d& lo &5ador&.

ENTRECALLA. %n. r.'.-Ol$!o 1"& &*3 &n*r& do #all& o l$o.

ESCARZAR.-="$*ar d& la #ol+&na lo )anal& d&2&#*"oo o "#$o.

GANGO. %n. r.'.-So+bra6o &#o #on )alo 7 ra+a.

<ALDEAR.-Rod&ar la 2alda d&l *ron#o d& la ol$!a &n la 2a&na d& r&#ol&##$0n. D$#: Andar d& )r$a la)&rona 1"& ll&!an 2alda.

<ATERIA.-Pro!$$0n d& !9!&r& )ara al5"no d9a. Ro)a( a6"ar 7 !9!&r& 1"& ll&!an lo )a*or& 7*a+b$n lo 6ornal&ro.

<ISCAL.-C"&rda d& &)ar*o #on *r& ra+al& 1"& & "a )r&2&r&n*&+&n*& )ara a*ar la 5a!$lla d& la

+$&.

<ORMAZO.-Mon*0n d& )$&dra 1"& an $do r&#o5$da d& "na *$&rra )ara )&r+$*$r &l labor&o. Co+o )or &*o )ara6& ab"nda +"#o la )$&dra( la *$&rra )r08$+a a la $&rra d&*$nada a la a5r$#"l*"ra & !&n+o*&ada d& +on*on& d& #an*o 1"& on lo lla+ado or+a?o.

LABRANCERO. %n. r.'.-El 1"& *raba6a 7 !$!& &n "na labran?a.

MEAR.-Vol#ar la #&*a d& la r&#o5$da d& la a#&$*"na &n la +an*a.

MELGA O AMELGA.-Fa6a d& *&rr&no 1"& & &ala )ara &)ar#$r la $+$&n*&.

MONTANC<E. %n. r.'.-El 1"& &n la )o#a d& la a#&$*"na & "b& &n la #o)a d& la ol$!a )ara !ar&ar. A!&#& & l& lla+a *a+b$n &l an*o.

MORRERA. D$#: Morr&na .-Mon*0n d& #an*o.

REMATE.-F$&*a o a5aa6o 1"& & a#& #on lo obr&ro &l d9a 1"& & *&r+$na la r&#ol&##$0n d& laa#&$*"na.

REPUNTAR.-M&*&r &l 5anado &n "na $&+bra )ara 1"& & #o+a la )"n*a d& lo #&r&al& 1"& &*3nna#$&ndo. Ta+b$n & "a &*a )alabra )ara $5n$2$#ar &l #r&#$+$&n*o d& +anan*$al& )aado &l *$&+)o d&&*9o.

RICIAL O RIZAL.-S$&+bra o &rba?al 1"& $n*&n#$onada+&n*& & d&6a #r&#&r )ara 1"& $r!a d& )a*o al5anado.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 24/40

SAC<O.-E)&#$& d& a?ada )&1"&a )ara a#ar.

SANTO.-El 1"& & "b& a la #o)a d& la ol$!a )ara !ar&ar.

SOLA. %n. r.'.-Por#$0n d& a#&$*"na 1"& &*3n 6"n*o al *ron#a d& la ol$!a. S& a)l$#a $5"al+&n*& a la 2r"*a#a9da d& #"al1"$&r 3rbol 7 +"7 &n &)&#$al a la d&l #a*ao 1"& a d$ar$o d&)r&nd& " 2r"*o.

SOPLAO. D$#: So)lado.-<&nd&d"ra +"7 )ro2"nda o #a!$dad 5rand& &n &l *&rr&no 1"& da )ao a "na#orr$&n*& d& a5"a.

TABLA.-Fa6a d& *$&rra d& labor #o+)r&nd$da &n*r& do l$o. C"adro o )lan*&l d& *$&rra &n 1"& &$&+bran !&rd"ra. R&+ano 1"& 2or+an la a5"a d& "n r9o.

TALAN=UERA.-La 2ra& #o+)l&*a & &*ar &n *alan1"&ra 7 da a $nd$#ar $d&a d& )od&r9o o&n#"+bra+$&n*o 4b$*o d& "na )&rona o 2a+$l$a.

TANGO.-L"5ar &l&!ado dond& & #olo#a la )&rd$? &n6a"lada )ara 1"& a#*4& d& r&#la+o.

TARANGALLA. D$#: T$ra*r$llo.-Balan#9n d& +ad&ra #on "n an$llo &n &l #&n*ro )ara &n5an#ar &l *r$llo.

TRAN=UILLON.-M&?#la d& *r$5o #on #&n*&no &n la $&+bra 7 &n &l )an.

VENAJO.-Manan*$al( 2"&n*& d& lo r9o.

VERICOTALES. D$#: V&r$#"&*o.-L"5ar& &#abroo )or dond& & anda #on d$2$#"l*ad.

ZUMAJAL. %n. r.'.-L"5ar )an*anoo( no d& +odo )&r+an&n*& $no #"ando la a5"a & a#"+"lan )or laab"ndan#$a d& ll"!$a.

VII. GANADERIA ; VOCABLOS RELACIONADOS CON LA MISMA

BARBEAR.-a' Ll&5ar #on la barba a #$&r*a al*"ra. b' S& d$#& 1"& lo an$+al& barb&an #"ando "b&n &lo#$#o al *$&+)o 1"& & l& &#a la #o+$da &n &l )&&br&.

CAJONES. D$#: Ca5a6on&.-E8#r&+&n*o d& la #aball&r9a.

DORNAJO.-Parad06$#a+&n*& &*& !o#ablo no & "a 7 9 &n #a+b$o & 2r&#"&n*& &#ar +ano d& l )ara#o+)on&r &l r&2r3n 1"& d$#&: ="&dar& dor+$do #o+o "n dorna6o. D$#: E)&#$& d& ar*&a )&1"&a(r&donda 1"& $r!& )ara dar d& #o+&r a lo #&rdo 7 )ara o*ro "o.

ENJUGAR.-D9#&& d& lo an$+al& &+bra %#abra 7 !a#a' #"ando d&6an d& dar l&#&. S& +& a&n6"5ao la !a#a( la #abra &*3n &n6"5ada.

E\CUSA.-Cabra o !a#a 1"& *$&n& &l +a7oral 6"n*o #on la d&l a+o 7 1"& "&l&n &r ob6&*o d& )a#*o &n&l +o+&n*o d& r&al$?ar &l #on*ra*o.

GALDARRO. %n. r.'.-C&n#&rro.

JABARDILLO.-M"l*$*"d r"$doa d& a!& & $n&#*o.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 25/40

JALMA. D$#: En6al+a.-Albarda.

LAGARETA.-R&#$)$&n*& d& +ad&ra dond& #o+&n la #aball&r9a. D$#: La5ar&6o( la5ar( )o#$l5a )ara#&rdo.

POSTUERO. %n. r.'.-L"5ar dond& a#o*"+bra a &*&ar &l 5anado. El )o*"&ro & "n $*$o &*ra*5$#o

&#o5$do )ara &l r&2&r$do 2$n &n +&d$o d& la &)&"ra d&l +on*&.

RECUDIA. %n. r.'.-Palabra "ada )or lo )a*or& 7 #abr&ro )ara $5n$2$#ar la !"&l*a d&l 5anado al l"5ar d& dond& & al$0.

REGUDEAR. %n. r.'.-Dar 5r$*o o 5r"$do la #r9a d& lo an$+al& #"ando )r&$&n*&n la #&r#an9a d& la+adr&.

SARRIETA.-E)"&r*a onda 7 alar5ada &n 1"& & &#a &l )$&no a la b&*$a. D& &*a )alabra & d&r$!0la #o+)ara#$0n: T&n&r la bo#a #o+o "na arr$&*a.

TRASTESON.-Ab"ndan#$a d& l&#& &n la "br& d& "na r&. Ta+b$n & a)l$#a )ara d&*a#ar la&8#r&#&n#$a d& la +a+a d& "na +"6&r. M&n"do *ra*&0n *$&n& &a.

VERRIONDO.-A)l9#a& al #&rdo 7 a o*ro an$+al& #"ando &*3n &n #&lo.

VIII. NOMBRES DE ANIMALES

 ARDASCO. %n. r.'.-Ma#o #abr9o.

BORRA.-No+br& 1"& $nd$*$n*a+&n*& & da a la o!&6a. Cord&ra d& "n ao.

BUJARRO. D$#: B"6arr0n.-An$+al +a#o 1"& & &*r$l.

CAC<UELO.-P&? d& r9o d&-#arn& 2$na 7 a)r&#$ada.

CANDIL.-No+br& 1"& & da a la l$bl"la o #aball$*o d&l d$ablo.

CEGAJOa' Ma#o #abr9o d& do ao. b' Carn& d& #abr$*o 1"& )aa d& l&#al 7 no ll&5a a )a#"al.

CISNE.-P$o6$llo d& la a!&. No &n*r& &n lo 5all$n&ro 1"& *& ll&na d& #$n&. D$#: A!& )al+9)&da...

COJUDO.-D9#&& d&l an$+al no #a*rado.

COLORIN.-a' Color9n P$n*ao [ J$l5"&ro. b' Color9n V&rd&6o [ V&rd&#$llo.

CORAJUELO. %n. r.'.-<or+$5a ro6a 1"& #"ando & la +ol&*a & $rr$*a 7 a*a#a l&!an*ando &l abdo+&n.

C<IC<AIPAN. %n^ r.'.-No+br& 1"& & da al &rr&r$llo #o+4n 1"& an$da &n lo a5"6&ro d& la &n#$na 7& al$+&n*a d& $n&#*o.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 26/40

ENCRESTILLAO. %n. r.'.-Gallo 1"& *$&n& la #r&*a an#a #on +"#o )$#o. Por &8*&n$0n & a)l$#a &n&n*$do 2$5"rado a la )&rona 1"& & +"&*ran al*$!a " or5"lloa.

ESCOCEOR. %n. r.'.-P&1"&o $n&#*o #on ala 1"& !$!& &n*r& lo ra#$+o d& "!a 7 #"7a )$#ad"ra)rod"#& &#o?or.

ESCRIBANIA.-Todo ab&+o &l $5n$2$#ado 1"& &l d$##$onar$o da a &*& "*an*$!o +3($n#o+)r&n$bl&+&n*&( a1"9 & da &*& no+br& a #$&r*a a!& #anora.

ESPERROMALIN. %n. r.'.-C"l&bra d& #olor n&5ro 7 l$*a a+ar$lla.

MAESA.-a' Ab&6a +a&*ra o r&$na. b' J&2a o +andona d& "na 2a+$l$a.

MIELRA. %n. r.'.-No+br& 1"& &n &*a #o+ar#a & da al +$rlo.

MOLLEJA.-P36aro r&#$n na#$do al 1"& a4n no l& an al$do la )l"+a. D$#: E*0+a5o +"#"lar 1"&*$&n&n la a!&.

ORISCANO.-An$+al 1"& *$&n& la or&6a blan#a.

PICATEL. %n. r.'.-En &n*$do 5&n&ral( +o1"$*o. E*a no#& no & )od$do )&5ar &l o6o )or lo )$#a*&l&.

TABARRO.-T3bano( +o#a 5rand& 1"& )$#a a la #aball&r9a. Tr+$no d& #o+)ara#$0n )ara #"al$2$#ar la+al$#$a d& "na )&rona. T$&n& +3 +ala l&#& 1"& "n *abarro.

I\. VOCABLOS DE USO FRECUENTE EN LA CASA ; EL <OGAR

 AGUILON.-El d$##$onar$o ad+$*& !ar$a a#&)#$on& )&ro la 1"& noo*ro r&#&na+o #o$n#$d& #on la $d&ad& a*$al. T&n5o lo alba$l& &n #aa 1"& +& &*3n r&)arando &l a5"$l0n.

 ARRAMBEL. D$#: Ara+b&l.-Col5ad"ra. P&ro #"an*o arra+b&l *$&n& &*a +"6&r &n la #aa (I. La 2ra&a#& al"$0n a la ab"ndan#$a d& adorno d& &#ao !alor.

C<UJARDO. %n. r.'.-Caa )&1"&a( )obr& 7 r"$noa. El #"6ardo & #on*r"7& #on )ar&d& d& *a)$al 7 la*&#"+br& &*3 2or+ada )or *o#o +ad&ro #"b$&r*o #on ra+a 1"& a1"$ lla+an 6&r5"&ra.

DENTEL. D$#: D$n*&l.-Par*& $n2&r$or o &#al0n &n la )"&r*a o &n*rada d& "na #aa. Ob&r!a+o la#on2"$0n d&l )"&blo &n*r& d$n*&l 7 "+bral.

DESCUELGO. %n. r.'.-No &+o &n#on*rado &*& "*an*$!o 7 $n &+bar5o & "na !o? +"7 ""al.D&#"&l5o !$&n& a &r $n0n$+o d& #ob&r*$?o. La &d$2$#a#$0n d&l d&#"&l5o #on$*& &n la )rolon5a#$0n d&"n *&6ado )ara 2or+ar "na &)&#$& d& )or#&. S$ &*a #on*r"##$0n la &n#on*ra+o &n &l #a+)o( 7a no lalla+an d&#"&l5o( $no ENRAMADA.

FRAILE.-R&ba6o *r$an5"lar 1"& & a#& &n la )ar&d d& la #$+&n&a d& #a+)ana.

GAFA.-Ra$lla #on do a5"6&ro &n 2or+a d& an*&o6o.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 27/40

GUARDAPOLVOS.-N$#o $*"ado a a+bo lado d& la )ar*& ")&r$or d& la #a+)ana d& la #$+&n&a)ara 5"ardar *ra*o !$&6o.

JAROPE %E*ar d&'.-A#*o d& &n6alb&5ar la #aa. D$#: Jarab&.

MARRANO.-Cada "no d& lo l$*on& #on +"&#a 1"& & #olo#an &n &l $n*&r$or d& la #$+&n&a )ara

a)o7ar &n &llo la !ara d& la 1"& )&nd& la +a*an?a a 2$n d& 1"& & &1"&.

RAFA.-Ja+ba d& )"&r*a o !&n*ana. D$#: Ma#0n 1"& & $n5$&r&...

SOPIE. D$#: Roda)$.-So)l !$&n& a &r $5"al 1"& roda)$. Ta+b$n & lla+a o)l a la ra7a o #$n*a #on1"& "&l&n la &ora *&r+$nar &l &n#alado d& "na #aa.

TESTERO.-Mon*9#"lo. D$#: Trao5"&ro d& la #$+&n&a...

TOZA.-R&)$a )ara #olo#ar #a#arro &n la )ar*& $n2&r$or d& la #a+)ana d& la #$+&n&a. Ord$nar$a+&n*&&*3 2or+ada )or "na !$5a $n labrar. D$#: P&da?o d& #or*&?a d& 3rbol.

UMBRAL.-Par*& ")&r$or d& la )"&r*a( !&n*ana " o*ro "&#o. D$#: Par*& $n2&r$or o &#al0n &n la...

\. VOCABLOS =UE TIENEN RELACION CON LA FORMA DE VESTIR

 ANGARIPOLAS.-Adorno d& +al 5"*o 7 #arro.

 ARRETRANCANOS. %n. r.'.-A)&ro "#$o 7 ro*o 1"& ll&!a "na #aball&r9a. Por &8*&n$0n a)l9#a& a la2or+a &8*ra!a5an*& &n &l !&*$do d& la )&rona 1"& o*&n*an )r&nda $nn&#&ar$a. D$#: Corr&aan#a a +an&ra d&...

 ARRIPAPALOS. %n. r.'-Falda lar5a 7 an#a.

BAS=UIA.-a' Sa7a n&5ra. b' C"al1"$&r )r&nda o#"ra.

COBIJA.-Man*a 1"& & &#a &n la #a+a.

GUARDAPIES.-R&+a*& $n2&r$or d& "na 2alda.

JARAPO. D$#: <ara)o. :Por a)$ra#$0n d& la <" & a ll&5ado a 6ara)o. En &*a 7 &n o*ra )alabra 1"&&+)$&?an )or ( & no*a +"#o la )ro8$+$dad #on la *$&rra &8*r&+&a.

REBOLDUJO. %n. r.'.-E+bo?o &n!ol*or$o o l9o +al &#o( !&ndr3 d& r&b"6oK

REPULGO.-Doblad$llo #o*"ra doblada.

\I. VOCABLOS DE USO FRECUENTE EN LA GASTRONOMIA

 AJO<ARINA. %n. r.'.-Co+$da &#a a ba& d& a6o( )a*a*a 7 ar$na. Con*$*"70 d"ran*& +"#o *$&+)o la

al$+&n*a#$0n )r$n#$)al d& lo n$o.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 28/40

 ALMA.-Lla+an al+a a la +an*&#a d&l #&rdo a#r$2$#ado 7 )"&*a al or&o )&nd$&n*& d& la )a*a*ra&ra 7 2or+ando "na &)&#$& d& !&lo o r&d&#$lla.

 AVIO.-a' Co+$da 1"& ll&!an al #a+)o lo *raba6ador&. Pro!$$on& )ara la 1"$n#&na. b' A !&#& *a+b$n#o+)r&nd& *oda #la& d& "*&n$l$o 1"& & n&#&$*an )ara a#&r la !$da &n &l #a+)o.

BONDEJO. D$#: Mond&6o.-R&ll&no d& la )an?a d&l #&rdo. E*0+a5o d&l +$+o.

CAC<UELA.-G"$ado 1"& & a#& #on la aad"ra d&l #&rdo.

CAGAD DE GATO.-D"l#& &#o a ba& d& *r$5o *o*ado 7 +$&l. Lo )robabl& & 1"& &l no+br& d&r$!a&d&l )ar&#$do d& &*& d"l#& #on &l &8#r&+&n*o 2&l$no.

CERRUCO. D$#: Zor"llo.-P&da?o d& +aa 1"& 1"&da d&)" d& a#&r lo 1"&o al 1"& & l& da 2or+a&2r$#a. D$#: P&da?o #$l9ndr$#o. d& +a*&r$a blanda.

COCIDO ATERRAO.- N0+bra& a9 al #o#$do 1"& & a#& &n la labran?a 1"& )&r+an&#& +"#a ora&n #o##$0n o*&rrado d& )a6a.

GOBIERNO.-No+br& 1"& & da al #o#$do o a la #o+$da &n 5&n&ral.

GOLONDRO. %n. r.'.-Golondro on la 5olo$na %+an*&#ado( ro1"$Ila( &*#.'( 1"& &l a+a d& #aa a#&&n #$&r*a )o#a d&l ao.

LLEUDA. D$#: L&"da.-Por#$0n d& +aa 1"& & d&6a a5r$ar )ara &+)l&arla #o+o "*an*$!o d& la l&!ad"ra.

MONDONGO.-In*&*$no 7 )an?a d& la r&& d& +a*ad&ro.

MORAGA.-Ta6ada d&l lo+o d&l #&rdo *o*ada a la l"+br&.

PAPAS.-Pla*o a ba& d& +$5a d& )an( a#&$*&( an$& 7 +$&l.

PASTILLA.-V"l5ar+&n*& #ara+&lo. E #o*"+br& $n!&*&rada &n *oda &*a #o+ar#a 1"& al a+an&#&r !a7an lo o+br& al bar a *o+ar &l #ara6$llo 7 al 1"& no b&b& & l& da "n #ara+&lo( o &a "na )a*$lla.

PESTOREJO.-P$&l d& la #ara d&l #&rdo. D$#: C&r!$?( #o5o*&.

RODRIGON.-P&da?o 5rand& d& )an. D$#: Vara o #aa 1"& & #la!a...

ROZAO.-No+br& 1"& & da al l$+0n 5ran$?ado.

SALMOREJO.-G"$o o o)a &#a )r$n#$)al+&n*& #on la aad"ra d&l #&rdo.

SOPETON.-Pan *o*ado #on ?"+o d& naran6a 7 a?4#ar 1"& & +o6a &n a#&$*&. No #on*$*"7& al$+&n*oab$*$"al 7 & r&&r!a " "o a la *&+)orada d& la +ol$&nda d& a#&$*"na. S"&l& &r &l &l&+&n*o #&n*ral d&lo )&1"&o 35a)& 1"& & #&l&bran &n la al+a?ara &n*r& obr&ro 7 )a*rono.

SORDA.-La +aa ad&r&?ada an*& d& &r &+b"*$da )ara a#&r #or$?o o +or#$lla.

TASAJO.-P&da?o d& #arn&.

ZALE=UE. D$#: Zo1"&*&.-M&ndr"5o d& )&da?o d& )an.

ZURRIAGO.-Cara+&lo lar5o 7 5r"&o 1"& !&nd9an lo b"on&ro &l do+$n5o d& <&rr&ra. D$#: L3*$5o #on&l 1"& & #a*$5a...

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 29/40

\II. FRUTOS COMESTIBLES

 AZENORIA.-Zanaor$a.

BADEA.-Sand9a( +&l0n o )&)$no d& +ala #al$dad.

CERMEA.-Fr"*o d&l #&r+&o. S& "a +"#o &n &n*$do 2$5"rado 7 #o+o *r+$no d& #o+)ara#$0n )arad&*a#ar la br"*"al$dad d& "na )&rona. Er& +3( br"*o 1"& "n #&r+&o.

<IGO.-a' Blan1"$llo( )or la 2or+a dorada d& " )$&l. b' C"&llo d& da+a( )ar&#$do a la )&ra d&l +$+ono+br&. #' Lon5ar( lla+ado a9 )or " 2or+a alar5ada. d' M&lar( 1"& & )r&&n*a #oronado )or "na 5o*$*a

d& +$&l. &' P&lo*0n( 1"& no &*3 +ad"ro. 2' Para#o#&ro( d&#ono#&+o la ra?0n d& &*& no+br&. 5'Sa7"&lo( &l 2r"*o d& la $5"&ra a7"&la +"7 ab"ndan*& &n &*a *$&rra. ' Tro+)a d& b"rro( lla+ado a9)or " +a5n$*"d.

\III. NOMBRES DE PLANTAS

 ALVERJANA. D$#: Ar!&6ana.-G"$an*& $l!&*r&.

 ARROMANZA. D$#: Ro+a?a.-<$&rba )&r&nn& d& la )ol$5on3#&a.

ESPILISTRA. D$#: A)$d$*ra.-Plan*a &+$l3#&a( a#a"l&( 1"& & #"l*$!a )ara adorno &n la ab$*a#$on&.

JUNCIA.-Plan*a &rb3#&a( !$!a?( ron #aa *r$an5"lar& 7 2r"*o &n 5rano &#o d& alb"+&n ar$noo. E+&d$#$nal 7 oloroa. D$o )$& a la 2or+a#$0n d&l r&2r3n: D&)" d&l d9a d&l S&or( la #ar5a d& 6"n#$a.

MAMON. D$#: Ra+0n.-Ra+a6& 1"& r&"l*a d& la )oda d&l ol$!o.

MOSILLA. %n. r.'.-M"5o. L91"&n 1"& & 2or+a &n lo *ron#o d& lo 3rbol& 7 &n 5&n&ral &n la )ar*&"+br9a d&l #a+)o.

REBOLLO.-A9 & lla+a al )$+)ollo o r&bro*& d&l robl&. Pr3#*$#a+&n*& & l& no+bra r&bollo a*a 1"&ad1"$&r& la al*"ra d& "n *allar.

REPION. %n. r.'.-S&+$lla d& la 6ara. Palabra +"7 "ada &n*r& lo #abr&ro 1"& +"#a !&#& #ond"#&n &la*o al +on*& )ara 1"& & #o+a &l r&)$0n.

RESPONDON.-R&n"&!o d& "n 3rbol. Por &8*&n$0n & d$#& d&l "n$5n$*o 1"& ad1"$&r& 5ran #or)"l&n#$a.

ULAGA. D$#: A"la5a.-P&1"&a )lan*a #on +"#a &)$na.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 30/40

\IV OBJETOS ; UTENSILIOS

 ALCATEJAS. %n .r.'.-Gan#o +4l*$)l& 1"& & &+)l&a )ara a#ar lo 1"& & #a70 &n "n )o?o.

 ALMADANA. D$#: Al+3dana.-Ma?o d& $&rro #on +an5o lar5o.

 AZAFATE.-F"&n*& 5rand& )ara &r!$r la #o+$da.

BARANDA. D$#: Zaranda.-Cr$ba o #&da?o.

CALABOZO.-In*r"+&n*o #or*an*& d& o6a an#a 7 2"&r*& )ara )odar. Lo "*$l$?an lo #a?ador& )araabr$r& )ao &n*r& &l +on*&.

CASTAA.-Garra2a d& !$dr$o.

C<AMORRA.--C"#ara #"r!a d& +ad&ra. D$#: Cab&?a &1"$lada.

C<INFLATA. %n. r.'.-Fla"*a d& #aa 1"& & !&nd9a &n la 2&r$a.

C<INFLONIA. D$#: C$n2on9a.-Para &l )"&blo( $5"al 1"& &l an*&r$or.

C<ISOUERO.-En &n*$do 5&n&ral( +&#&ro. D$#: R&#ado )ara &n#&nd&r( #o+)"&*o d&...

ESCAO.-Ban#o #on r&)aldo( #a)a? )ara &n*ar& !ar$a )&rona.

ESTRALEJ.A. D$#: D&*ral&6a.-<a#a )&1"&a.

GALAPAGO.- R&#$)$&n*& d& barro d& 2or+a )ar&#$da a "na *or*"5a dond& ll&!an &l a5"a lo )a*or& 7#abr&ro.

LEGON.-E)&#$& d& a?ada d& )ala r&donda +"7 "ado &n alba$l&r9a )ara &l a+aado d&l +or*&ro.

LEGRA.-S& lla+a l&5ra a "n $n*r"+&n*o +"7 )ar&#$do a la na!a6a 1"& "&l&n "ar lo labran#&ro)ara a#&r #"#ara d& +ad&ra.

PIMPORRO. D$#: P$)orro.-Bo*$6o.

RE<ILERO. D$#: Mol$n&*&.-J"5"&*& d& n$o 2or+ado )or "na #r"? o "na &*r&lla d& )a)&l 1"& 5$raa##$onada )or &l !$&n*o.

RIOSTRE. %n. r.'.-Tra*o +"&bl& $n&r!$bl& 7 &n 5&n&ral #"al1"$&r #oa 1"& &*orba.

SAC<O.-E)&#$& d& a?ada )&1"&a )ara a#ar.

TALA.-Pala #on la 1"& & a#& al*ar &n &l 6"&5o d&l #$r$o a "n *ar"5o &n 2or+a d& "$llo.

TAJO. D$#: Ta6"&lo.-A$&n*o ba6o d& #or#o. S& a#&n d& ar*&an9a 7 &n 5&n&ral *$&n&n 2or+a d& )anal )or la &)ara#$0n d& " )ar&d&.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 31/40

TANGANILLO. D$#: Tran5allo.-Palo 1"& & #"&l5a d&l #"&llo d& lo )&rro &n )o#a d& !&da. D$#: Ob6&*o1"& & )on& )ara o*&n&r "na #oa 1"& !a a #a&r&.

TROMPIOUE. %n. r.'.-a' Tro+)a )&1"&a. b' Por &8*&n$0n( )&rona )&1"&a 7 ob&a. #' Tr+$no d&#o+)ara#$0n )ara $5n$2$#ar la #ond$#$0n d& ba$lar9n d& "na )&rona. -Ba$la +a 1"& "n *ro+)$1"&.

ZAOUE.-Odr& )&1"&o. S& "&l& 2abr$#ar #on "na )$&l d& #abr$*o $n!&r*$da.

\V. NOMBRES DE OFICIOS

CACERO. D$#: Ca?ador.-No+br& 1"& &n &*a #o+ar#a &da al #a?ador. Tan a#r$olada &*3 &*a )alabra

1"& da no+br& a "n bar lla+ado: Bar El Ca#&ro.

CURRUCANERO. %n. r.'.-V&nd&dor a+b"lan*&. Ta+b$n. !&nd&dor d& an$+al& %*ra*an*&'.

RECOVERO.-P&rona 1"& & d&d$#a a la r&#o!a. o &a( a la #o+)ra 7 !&n*a d& "&!o( 5all$na(#on&6o( &*#.

SALUDAOR. D$#: Sal"dador.-P&rona 1"& *$&n& )od&r& &)&#$al& &n lo #on#&rn$&n*& a )&rro rab$oo.D$#: E+ba"#ador 1"& & d&d$#a a #"rar.

\VI. VERBOS =UE E\PRESAN IDEA DE DESTRUCCION O DESPERFECTO

 AC<ORC<AR. %n. r.'.-Abollar( a)la*ar al5"na #oa. En &l a##$d&n*&( &l #o#& 1"&d0 a#or#ao.YY

DAR MULE.-A#abar #on al5o. Ro+)&rlo. D$#: Ma*ar. A&$nar.

ESCONC<AVILLAR. %n. r.'.-Ro+)&r( d&ar+ar( d&arr&5lar al5o.

ESC<ANGAR. D$#: E5an#ar.-Ro+)&r( d&arr&5lar.

FARATAR. D$#: D&bara*ar .-E*ro)&ar o a6ar al54n ob6&*o.

FORONAR. %n. r.'.-Ro+)&r( d&*r"$r( d&+oronar.

MAC<UCAR.-Ma#a#ar( &r$r( 5ol)&ar.

\VII. VERBOS =UE INDICAN IDEA DE TRABAJO

 ABARANDAR. D$#: Zarandar.-L$+)$ar &l 5rano #on la #r$ba o ?aranda.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 32/40

 AFORGIAR. %n. r.'.-Traba6ar #on &2"&r?o. Traba6ar &n al5o d$2$#"l*oo. V&ndr3 d& 2or#&6&ar o 2or#&6arKO" a#&K M$ra( &*o7 a1"9 a2or5$ando. A9 r&)ond& &l 1"& & o#")a &n al5o d$2$#"l*oo.

 ALEGAR. D$#: Al$5ar-A*ar la )a*a a lo #ord&ro o a la o!&6a )ara &1"$larla.

 AASCAR.-a' Traba6ar( a2anar +"#o &n #oa d& )o#a $+)or*an#$a. b' Z"rrar( )&5ar. D$#: J"n*ar o

r&#o5&r )o#o a )o#o #oa...

 APANCAR. D$#: A)andar.-P$ 2$ar( *o+ar )ara 9 al5"na #oa. T& *o#a a *9 a)an#ar #on *odo &l *raba6o.(YY

BANDEARSE.-Val&r& )or 9 +$+o )ara a#&r "n *raba6o o 5anar& la !$da.

BORNEAR.-Mo!&r "na #oa d3ndol& la !"&l*a.

EMPENDOLAR. %n. r.'-a' E+)&?ar "na *or+&n*a. Va7a "na n"b& 1"& & &*3 &+)&ndolando. b'E+)r&nd&rla #on al5"$&n. La &+)&ndol0 #on l a 5ol)&. #' E+)&?ar "n *raba6o d$29#$l. M&n"do *raba6o*$&n& &+)&ndolao.

ENDILGAR.-D$r$5$r( &n!$ar "na #oa. End$l5ar a al5"$&n al54n 1"&a#&r. ENJARETAR.-Tra?ar al5"na#oa &n 5&n&ral( $n$#$ar al5o $n )r&)ara#$0n. D$#: <a#&r o d&#$r al5o #on )r&#$)$*a#$0n.

ENTANGAR. %n. r.'.-Pr&)arar "n *raba6o.

ENTOLIGAR. %n. r.'.-Endoar a al5"$&n "n *raba6o o 1"&a#&r( 5&n&ral+&n*& d&a5radabl&.

ENZOS=UILAR. %n. r.'.-a' Endoar a o*ra )&rona al54n *raba6o o a"n*o &n5orroo. b' E*ar +&*$do%&n?o1"$lao' &n al54n $*$o.

ESCAVILLAR. D$#: D&#ad$ar-A"&#ar la lana. L$+)$ar la lana d& #ad$llo( )a6$lla.

ESTRIBAJEAR. %n. r.'-Traba6ar #on a23n &n "na #oa.

GUALDRAPEAR.-Pon&r do #oa d& !"&l*a &n#on*rada. E6. Pon&r do al2$l&r& )"n*a #on #ab&?a.

JARBAR. D$#: E#arbar.-S"&l& d&#$r&: Vo7 a #o+&r al5o 1"& +& &*3 6arbando &l &*0+a5o( o 1"& *&n5o"na 6arba&ra d& &*0+a5o.

JONDEAR. %n. r:'-D&r$!ado( )robabl&+&n*& d&l "*an*$!o onda. D&*a#a la a##$0n d& +o!&r &l bra?o)ara lan?ar )$&dra o )ara bland$r "n )alo o &*a#a. E "n &6&+)lo &n*r& +"#o d& la *&nd&n#$a a laa)$ra#$0n. (

R_CENTAR.-A5r&5ar a la +aa la l&!ad"ra )ara 1"& 2&r+&n*&.

\VIII. SUSTANTIVOS ; ADJETIVOS SUSTANTIVADOS DE DIVERSA SIGNIFICACION

 ACEA.--Mol$no ar$n&ro $*"ado &n &l #a"#& d& "n r9o. E8$*&n !ar$o &n lo r9o d& &*a #o+ar#a d& a9

1"& " no+br& & a7a #on&r!ado.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 33/40

 ADILGO. %n. r.'.-S& "a &n &l &n*$do d& +al arr&5lo o +ala ad+$n$*ra#$0n. =" ad$l5o d& #aa( "&l&d&#$r& #"ando la +"6&r no & b"&na ad+$n$*radora o #"ando #ada +$&+bro d& la 2a+$l$a !a )or " lado.

 AGUAZO.-Ll"!$a ab"ndan*& 7 2"&r*&. C"ando r&5r&3ba+o d&l #a+)o( no )$ll0 "n a5"a?o 1"& no)"o bo+b&ao.

 AG]ELITO.-En &l 6"&5o d&l #$r$o( 5ol)& 1"& & da #on la *ala al )alo &n 2or+a d& "$llo. Fa+$l$ar+&n*& &"a #o+o $n0n$+o d& bo*&20n( *or*a?o. L& d$o "n a5&l$*o( 1"& l& d&rr$b0.

 ALDRAPA. %n. r.'.-I+)l9#$*a+&n*&( )or la 5&*$#"la#$0n #on 1"& a#o+)aan &l )ron"n#$a+$&n*o d& &*a)alabra $n#l"7& la $d&a d& #an*$dad 1"& & ll&!ada #on$5o b$&n &n la +ano o &n &l +and$l.

 ALFANGIA. D$#: Al2ar59a.-Mad&ro d& $&rra 1"& & &+)l&a )ara a#&r #&r#o d& )"&r*a o !&n*ana.

 ALGARRA. %n. r.'.-a' Can*o d& la )&rd$? &n la 6a"la. b' Vo#& o 5r$*o 1"& da "na )&rona #"ando #an*a.V&ndr3 d& al5ar&arK

 ANDROMINA.-E+b"*&( &nr&do( &n5ao. No +& !&n5a( #on &a andr0+$na.

 ANGARILLON.-M&n*$ra( *rola 1"& & 1"$&r& a#&r #r&&r a al5"$&n. An5ar$llon&ro( & $n0n$+o d&&+b"*&ro. D& d0nd& !$&n&K V&n5o d& la )la?a( &+o &*ao "no #"an*o #on &l *9o Flor&n#$o 7#o+o &l )obr& & *an $no#&n*& l& &+o +&*9o #ada an5ar$ll0n

 APAUSCO. %n. r.'.-Coa +al &#a o +al arr&5lada. =" a)a"#o *$&n&n &n &a #aa.

 ARDIL. %n. r.'.-A)&#*o &8*&rno. Gra#$a o ol*"ra. Ta+b$n & "a &n &n*$do d&)&#*$!o. O" ard$lll&!a &*a +aana.

 ARRUFAO.-E*a )alabra n"n#a la &+o o9do &n &n*$do )ro)$o 7 9 &n " &n*$do 2$5"rado )ara

#o+&n*ar &l &*ado 1"& )r&&n*a &l #$&lo #"ando &n l ab"ndan lo #$rro. El #o+&n*ar$o & $&+)r& &l+$+o: El #$&lo &*3 arr"2ao. D$#: En#o5&r( ar1"&ar...

 AVECERRIO. %n. r.'.-Vo? d&*&+)lada( 5r$*o.

BASCA.-Arr&#"#o o 9+)&*" d& $ra.

BURRIAGAS. %n. r.'.-Man#a o &al &n &l ro*ro. S"#$&dad alr&d&dor d& la bo#a.

BUTAGOS. %n. r.'.-E8)r&$0n 1"& & d$#& #"ando al5"$&n & $n*rod"#& o & #la!a al5o #on )ro2"nd$dad.S& +&*$0 la #"#ara a*a lo b4*a5o.

BUTRACOS. %n. r.'.-A5"6&ro 5rand&( 5r$&*a. E*a )ar&d *$&n& +"#o b"*ra#o.

CABRIO.-Mad&ro d& #on*r"##$0n d& #$&r*o lar5o 7 &#"adr9a.

CANTICIO.-Can*o 2r&#"&n*& 7 +ol&*o.

CARAMILLO.-C$+&( &nr&do. A1"9 a la )r$+&ra( *& l&!an*an "n #ara+$llo.

CIRIO. %J"&5o d&l'. D$#: J"&5o d& la Tala.-J"&5o 1"& #on$*& &n a#&r al*ar( #on "na )ala( "n *ar"5"$*od& +ad&ra &n 2or+a d& "$llo.

CORC<UDO. %n .r.'.-Co+o &l #or#o. Pon&r& la )$&l arr"5ada d& )&r+an&#&r +"#o *$&+)o &n &l a5"a.Palabra +"7 &n "o &n*r& la &ora #"ando an &#o "na lar5a #olada.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 34/40

COSCARRUDO. %n. r.'.-D&r$!ado d& #o#"rro. Al5o d"ro o d&+a$ado #o#$do o r&*o*ado.

C<ANGARRO.-D9#&& d& al5o 1"& &*3 !$&6o o 2"n#$ona +al. E*& #o#& &*3 &#o "n #an5arro.D$#: C&n#&rro.

C<IRRION. D$#: C&rr$0n.-Car3+bano. Tro?o d& $&lo 1"& 1"&da )&nd$&n*& al #on5&lar& &l a5"a 1"&

5o*&a. S& +& 1"&d0 la nar$? #o+o "n #$rr$0n.

C<ORRA. %n. r.'-S$n0n$+o d& #a+ba( "&r*&. Podr9a &r a)0#o)& d& #orradaK Corrada & la )or#$0nd& l91"$do 1"& & &#a d& r&5alo #ao +"7 2r&#"&n*& &n la !&n*a d& la l&#& 7 &l !$no.

C<ORROBORRO.-a' Al"!$0n. b' M&ar& a #orroborro. Sal$r& al54n l91"$do a #orroborro.

EJALDO. %n. r.'.-Ga*o &8a5&rado( d&)$l2arro. Dar &6aldo al d$n&ro( &1"$!al& a 5a*arlo #on )rod$5al$dad.

ENTRIPLICUADRAO. %n. r.'.-Al5o( 1"& no &*3 #olo#ado &n " $*$o. For+a $rr&5"lar &n la d$*r$b"#$0n d&*$&rra( 1"& da l"5ar a la 2or+a#$0n d& &n#la!&.

ESA<UMERIO. D$#: Sa"+&r$o.-Ab"ndan#$a d& "+o "+o aro+3*$#o. ESCAC<UFAO. %n. r.'. D$#:E#a#$2ollan-Ro*o( d&arr&5lado. D$#: D&6ar a "no "+$llado 7 #on2"o.

ESCORCINAO. %n. r.'.-P"*r&2a#*o( #orro+)$do( al5o &#ado a )&rd&r.

ESPOLIOUE.-Dar &)ol$1"& al d$n&ro & 5a*arlo #on ra)$d&?. D$#: Cr$ado 1"& #a+$na a )$& d&lan*& d&la...

ESTURBIO. D$#: D$*"rb$o.-P&r*"rba#$0n d&l ord&n o )ro5ra+a a &5"$r 1"& "no *&n9a *ra?ado.

E\PLI=UE. %n. r.'-D9#&& 1"& *$&n&n &8)l$1"& a1"&lla )&rona 1"& ablan b$&n.

FALAGAERO. %n. r.'.-L"5ar ll&no d& barro o "#$&dad 1"& & +"7 *ran$*ado.

FARDEL-Con6"n*o d& ro)a &n d&ord&n. C"ando la &ora !an al r9o a la!ar( d$#&n: M&n"do 2ard&l1"& ll&!o.

GARRON.-E)ol0n d& la a!&.

GORGOLLON. D$#: Borboll0n.-A5$*a#$0n d&l a5"a 1"& #"&#&.

GORRON.-P$&dra 5rand&( 5"$6arro. rr+9no d& #o+)ara#$0n #"ando & *ra*a d& d&*a#ar la ord&ra d&"na )&rona. E*3 +3 ordo 1"& "n 5orr0n.

GORRONAZO.- P&drada. Gol)& 1"& & da #on "n 5orr0n.

<IIO. %n. r.'.-<&$r & "n !&rbo 1"& $5n$2$#a la a##$0n d& obar 2"&r *&+&n*& la +aa 1"& l"&5o &r3)an. M"#a !&#& &+o !$*o a lo )anad&ro &n &*a *ar&a 7 "&l&n dar !&rdad&ra )"ada &n la+aa. Para &l !"l5o "n $9o & al5o a9 #o+o "na )"ada.

JABEGA.-E)&#$& d& r&d +"7 5rand& & "a +3 )ara &8)r&ar &l #on*&n$do 1"& &l #on*$n&n*&.

JAIRAO. %n. r.'.-A*ra!&ado( *&r#$ado.

JERGO.- -B"#&( !$&n*r& ab"l*ado. D$#: J&r50n [ P&rona 5r"&a 7 )&ada.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 35/40

JONC<E. %n. r.'-<o7o( a5"6&ro &n &l "&lo. No r&2&r$+o &8)r&a+&n*& a &o )&1"&o o7o)ra#*$#ado )or lo n$o 1"& 2or+an )ar*& d& " 6"&5o.

JONGO. %n. r.':-<"&#o.

JOPO. D$#: <o)o.-Rabo d& la ?orra. P&rd&r3 la ?orra &l 6o)o( )&ro no la +aa.

JURRIA. %n. r.'.-J"&5o &n d&"o #on$*&n*& &n "na bola d& #or#o a la 1"& lo 6"5ador&( d$!$d$do &ndo &1"$)o a#9an rodar 5ol)&3ndola #on !ara #"r!ada. M& *ra& #o+o "na 6"rr$a. S"&l& d&#$r a1"&lla )&rona a la 1"& & l& +anda #on ab"o.

LAGAREJO.-Car#o d& a5"a 1"& & )$a 7 & &8*$&nd& )or &l "&lo. D$#: La5ar )&1"&o.

LAMPAZO.-Can*$dad d& a5"a o d& #"al1"$&r o*ro l91"$do. Car#o 5rand&. Con la ll"!$a & a &#o "nla+)a?o &n &l #orral. D$#: Plan*a d& la #o+)"&*a...

LIGUE. D$#: E)ol$1"&.-Talona?o 1"& &n &l 6"&5o d&l Nada %2$l o )$dola' da &l 1"& al*a al 1"& &*3a5a#ado.

MAC<ACAERA. D$#: Ma#a#on&r9a.-R&)&*$#$0n $n$*&n*& & $+)or*"na. MAC<ACANDERO. %n. r.'.-In*r"+&n*o )ara +a#a#ar &n &l +or*&ro.

MARRAC<E. D$#: Moarra#&.-P&rona r$d9#"la+&n*& d$2ra?ada 1" $n*&r!&n9a &n al5"na 2$&*a)o)"lar&. C"ando "na )&rona & &n"#$a o & *$?na la #ara( & d$#&: T& a )"&*o #o+o "n+arra#&.

MOSTAC<AS. D$#: Mo*a#o.-Man#a o #a2arr$nada &n &l ro*ro.

PAGACIA. %n. r.'.-I+)"&*o( *r$b"*o. E*& A7"n*a+$&n*o no 2r9& a )a5a#9a.

PATE. %n. r.'.-Sal$&n*& d& "na )ar&d o ro#a 1"& .$r!& d& a$d&ro al &#alador.

PIEDRA MOLIZA. %n. r.'.-Ll3+a& a9 a la ro#a d&.5ran$*o( $n d"da )or1"& la +"&la d&l +ol$no &ran d&&*& +a*&r$al.

PINREL.-S$n0n$+o d& )$&. XIr a )$nr&l.

PONTOCAZO. D$#: Pon*o#0n.-E+)&ll0n( 5ol)&( &+)"60n.

=UIMERA.-R$a o #on*$&nda.

REVOLUTE. %n. r.'.-Mal #"&r)o. Gana d& !o+$*ar.

REDREL. %n. r.'.-Ab"ndan#$a( #an*$dad d& )&rona o an$+al&.

REPILO. D$#: R&)&lo.-El )&lo 1"& no & )"&d& )&$nar )or1"& & 1"&da l&!an*ado.

RESISTERO.-Calor #a"ado )or la r&!&rb&ra#$0n d&l ol.

RESTENDIJO. %n. r.'.-a' Coa &8*&nd$da )or &l "&lo. b' L"5ar #on +"#a a+)l$*"d.

REVESINO.-I+)&d$r a "no &l d&$5n$o 1"& ll&!aba. C"al1"$&ra l& 1"$*a &l r&!&$no.

REBULICIO. D$#: R&b"ll$#$o.-B"ll$#$o 5rand&( alboro*o.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 36/40

RINGLA.--<9l&ra d& )&rona o #oa )"&*a &n ord&n.

ROIJO. %n. r:'.-a' Co+$da. T&n&r al5o 1"& #o+&r. XA +9 no +& 2al*a ro96o.YY b' En &n*$do +oral)r&o#")a#$0n( $n1"$&*"d.

SACALIAS. D$#: So#al$a.-En5ao o ar*$2$#$o #on 1"& & a#a.a "no lo 1"& no &*3 obl$5ado a dar.

SOBELLON. %n. r.'.-A5"6a 5rand&.

SOMBARBA. D$#: Sobarbada.-R&)r&$0n 3)&ra. Mala #on*&*a#$0n.

SONRUEDO. %n. r.'`Alr&d&dor. S& d$#& +"#o -andar al onr"&do.

TAITABONES %Dar'. %n. r.' --Va#$lar *ro)&?ar al andar.

TENAZON. %Ca?ar a'.-For+a d& #a?ar *odo lo #on*rar$o d& la &)&ra. Con$*& &n d$)arar obr& la )$&?a$n n$n5"na )r&)ara#$0n.

TESTINA. %n. r.'.-Ll&na?o. Abarro*a+$&n*o d& "n l"5ar.

TRANGULLON. %n. r.'.-C$r#"n*an#$a d$29#$l 1"& r&#a& obr& "na )&rona.

TROMPICON.-Cada "no d& lo *ro)&?on& 1"& da &l 1"& *ro+)$#a.

TROVO.-D$)ara*&. No & )"&d& ablar #on &l *9o Pa#o )or1"& no d$#& +3 1"& *ro!o. D$#:Co+)o$#$0n )o*$#a...

VARDASCAZO.-Gol)& dado #on "na !ara o ra+o d&l5ado( ord$nar$a+&n*& !&rd&.

VECERO.-Parro1"$ano( #l$&n*&. E 2r&#"&n*& !&r r&$r a lo #$#o 1"& !&nd&n #"rro #"ando & 1"$*an"no a o*ro la !&#&ra.

VERRIC<ONC<O. D$#: V&rr$ondo.--C"al$dad d& lo 2r"*o $n +ad"rar o d& la #o+$da $n a#&r. E*a+an?ana &*3 !&rr$#on#a:.

ZALEA.-C"&ro d& o!&6a o #arn&ro #"r*$do d& +odo 1"& #on&r!& la lana.

ZARAMALLA. D$#: Fara+allaB"ll$#$o b"lla 1"& ar+an do o +3 )&rona #"ando ablan o d$#"*&n$n &n*&nd&r&. D$#: Carla ar*$2$#$oa #on 1"& & $n*&n*a...

ZARPINA. %n. r.'.-Pon&r& #o+o "na ?ar)$na #on$*& &n +an#ar& la +ano #on barro o "*an#$a)&5a6oa.

ZOCOZON. %n. r.'.-Gol)& 1"& & da &n &l #"&llo. T& #alla o *& do7 "n ?o#o?0n.

ZUAJO. %n. r.'.-Graa( "#$&dad.

ZURRIAGA.-a' Gol)& d& a5"a. b' M"6&r l$!$ana.

ZUTEO.-a' A$r& 2"&r*&. b' A##$0n d& andar "no +"7 d& )r$a.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 37/40

\I\. VERBOS =UE DESIGNAN ACCIONES EN GENERAL

 ACLICAR. %n. r.'.-M$+ar( ala5ar. D$#& 1"& &*3 &n2&r+o )ara 1"& lo a#l$1"&n.

 AC<ISCAR. %n. r.'.En#&nd&r( )r&nd&r 2"&5o. A#$#a+& &l #$5arro.

 AC<UZAR. D$#: A?"?ar. a' $n#$*ar a lo )&rro )ara 1"& &+b$*an. b' In#$*ar a lo #$#o )ara 1"& &)&l&&n.

 AGRAMAR.Palabra #orr&#*a 1"& &l )"&blo "*$l$?a &n &l &n*$do d& #o+&r. S& a5ra+0 *r& )la*o d& 6"d9a. Ta+b$n & "a )ara d&$5nar a la )&rona $n*&r&ada 7 &5o9*a 1"& b"#a $&+)r& " "*$l$dad.D$#: Ma#a#ar &l #3a+o o &l no )ara...

 AMAC<AMBRAR. D$#: Ma#$&+brar.-a' T&n&r al5o %$n*r"+&n*o( #ar5o' a$do 2"&r*&+&n*& o #on&5"r$dad. b' I5"al+&n*& & "*$l$?a )ara d&*a#ar la #ond$#$0n d& "na )&rona 1"& d& *odo & a)ro!&#a.=" *al don F"lanoK <"7... a+a#a+bra b$&n. D$#: Ena+blar do )$&?a d& +ad&ra 1"& &n#a6&n"na #on o*ra.

 APERCOLLAR.-Co5&r )or &l #"&llo a al5"no. Con 2r&#"&n#$a & "a &n &n*$do 2$5"rado o &8*&n$!o. E6.S"6*a+& a !&r $ )"&do a)&r#ollar && $5o d& la #o)a.

 APIOLAR.-A*ar la do )a*a d& "n an$+al +"&r*o )ara #ol5arlo.

 APONTOCAR -a' Pa5ar l$1"$dar "na #"&n*a 1"& & *&n9a )&nd$&n*&. Pr$+&ro a)on*o#a lo 1"& d&b&( 7l"&5o ablar&+o. b' Pr&&n*ar& &n "n $*$o dond& no & l& &)&raba. S& a)on*o#0 all9 7 l& )$ll0 &nr&n"n#$o. #' Dar& "n 5ol)& #on*ra al5o. A)on*o#0 #on*ra la )"&r*a. D$#: So*&n&r "na #oa o darl&a)o7o #on o*ra.

 AR=UEAR.-D&!$ar& d&l #a+$no dando "n rod&o. <& *&n$do 1"& ar1"&ar )ara no &n#on*rar+& #on +$"&5ro. D$#: Dar 2$5"ra d& ar#o.

 ATARAZAR.-D9#&& d&l a5"a +"7 2r9a 1"& )ar&#& 1"& #or*a. D$#: Mord&r o ra5ar #on lo d$&n*&.

BAZU=UEAR. D$#: Ba?"#ar.-Mo!&r &8#&$!a+&n*& "n l91"$do. D$#: A5$*ar o r&!0l!&r "na #oa l91"$da+o!$&ndo la !a$6a &n 1"& &*3.

BEBER A BUZAS. D$#: Ab"?ar&.-T&nd&r& d& br"#& )ara b&b&r.

BEBER A GALRO. %n. r.'.-B&b&r a #orro &n &l bo*$6o.

BISOJEAR.-Mo!&r &8#&$!a+&n*& la !$*a. S$ la +adr& ad!$&r*& la &8#&- $!a +o!$l$dad &n lo o6o d&ln$o( l& r&)r&nd& d$#$&ndo: <a? &l 2a!or d& no b$o6&ar.YY D$#: B$o6o [ B$?#o( )&rona 1"& *"&r#& la ...

BOSAR.-a' D&!ol!&r lo n$o )&1"&o &l )&#o. b' Con2&$0n d& "na )&rona #"ando & l& o+&*& a#$&r*a #$r#"n*an#$a 7 d$#& lo 1"& no $n*&r&a $n 1"& l )&r#$ba n"&*ra $n*&n#$0n.

DAR LA CALDA.-Canar( dar la la*a "na )&rona.

DAR TORTOLAS. %n. r.' -Dar *ra)$. P&rd&r &l &1"$l$br$o & $r dando *ra)$ d"ran*& "n ra*o.

DESENZOLARSE. %n. rJ.-D&&n*&nd&r&. L$brar& d& al5"na #oa &no6oa.

EMBORRILLAR. %n. r.'.-Tra5ar( #o+&r o b&b&r +"#o. S& &+borr$ll0 "n l$*ro d& !$no.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 38/40

ENDOMINIAR. %n. r.'.-So+&*&r( r&d"#$r( do+$nar.

ENFURRUNC<ARSE. %n. r.'.-In2&#*ar& o $n#ar& "na &r$da. En &n*$do 2$5"rado al"d& a la )&rona1"& & &n2adan #on 2a#$l$dad 7 $n &r$o +o*$!o. No l& d$5a nada 1"& && &n &5"$da &&n2"rr"n#a.

ENGLORAR. D$#: En5orar.-a' E*ar la 5all$na &n "&!o. b' A*$nar o a#&r*ar. No 2"$ #a)a? d& &n5lorar la)$&dra &n &l a5"6&ro.

ENTRAMPILLAR. %n. r.'.-Cr&&+o 1"& &l !&rbo )"&d& ab&r& d&r$!ado d& &a 2or+a )ar*$da 1"& *$&n&nla )"&r*a d& la #aa( dond& & +"7 23#$l &r )$llado )or la *ra+)$lla.

ESPELOTAR. D$#: D&)&lo*ar.-D&5r&ar &l )&lo( d&)&$nar.

ESTEZAR. %n. r.'.-D&5a*ar "na #oa )or &l ro?a+$&n*o.

ESTURDEAR. %n. r.'.-a' A"7&n*ar( &#ar d& "n l"5ar. XE*"rd&a a &o )36aro 1"& & &*3n #o+$&ndolo $5o. b' R&ab$ar. E*o )&#& no )$#an )or1"& &*3n &*"rd&ao.

E\POSITARSE. %n. r.'.-Pr&&n*ar& "na )&rona &n "n $*$o dond& no & la &)&ra.

FARAR. D$#: R&balar.-R&balar. T&n #"$dado 1"& &*3 &l "&lo: &lado 7 *& )"&d& 2arar.

FRAVAR.-D&bra!ar.

IR A CALDERETAS. %n. r.'.-Ir "b$do obr& lo o+bro d& o*ra )&rona.

IR A ESPARRANJONES. %n. r.'.-Ir "b$do &n "na #aball&r9a o !&9#"lo. #on "na )$&rna )or #ada lado.

IR A VACAS. %n. r.'.-Ir a +&d$a #on o*ro &n "n 6"&5o o &n "n n&5o#$o.

IR DE CANDANGA. D$#: Candon5o-a.-D&6ar &l *raba6o )ara $r& d& 6"&r5a o d& )$#o )ardo. C"ando "na)&rona & +"&r&( & "&l& o9r #on +"#a $ron9a: ;a & a $do d& #andan5a.

JARRAR. D$#: D&5arrar.-Ro+)&r( ra5ar.

JONJABEAR. D$#: Jon6abar.-Z"rrar( dar "na )al$?a. D$#: En5a*"ar( l$on6&ar.

JOPEAR. D$#: <o)&ar.-M&n&ar la #ola lo an$+al&. Ta+b$n( a##$0n d& +o!&r &l bra?o )ara ?"rrar aal5"$&n.

JUC<EAR. D$#: <"#&ar.-R&ab$ar. E*o )&#& no )$#an( )or1"& &*3n +"7 6"#&ao. D$#: Lla+ar(5r$*ar.

LAMPRAR. D$#: Ala+)ar.-T&n&r an$a o d&&o !&&+&n*& d& al5"na #oa.

MANGAR.-Robar( "r*ar. D$#: P&d$r( +&nd$5ar.

MARMULLEAR. D$#: Mar"llar.-Co+&r o +a#ar #o+o 1"$&n +a+a.

PELIC<AR. %n. r.'.-En lo 6"&5o $n2an*$l&( *raba6ar +"#o &l 1"& & 1"&da.

PETAR.-A5radar( #o+)la#&r. S$ +& )&*a( lo ar.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 39/40

POTREAR.-Mol&*ar( +or*$2$#ar a "na )&rona. En &n*$do 2$5"rado: +on*ar& obr& "na )&rona($n"bord$nar&.

RABIAR.[Mor$r&. ; 2"lanoK A.. Rab$0 #o+o "n *r$1"$ *ra1"&.

ROBOTILLAR. %n. r.'.-D&rra+ar& "n l91"$do d& "n r&#$)$&n*& )or " r&d"ndan#$a. Ab"ndar #on &8#&o

"na #oa. C"ando & #o+& #on &8#&o ad1"$&r& "n &n*$do )&ronal 7 la 5&n*& d$#&: No #o+o +3( 1"&+& r&bo*$llo.

RECUTIR. %n. r.'.-D&5a*ar al5o )or ro?a+$&n*o.

TRASMINAR.-D&*a#ar al5"na )&rona )or " $n*&l$5&n#$a. C"ando & *ra*a d& )ond&rar a "na )&rona& a#"d& a &*& !&rbo 7 d$#&n: E 1"& & *an l$*o 1"& *ra+$na. D$#: Abr$r #a+$no...

VAGAR.-E*ar o#$oo o *&n&r *$&+)o l$br& )ara a#&r "na #oa. S$n *&+or a $)&rbol$?ar( a2$r+a+o 1"&& la )alabra +3 &n "o 7 2or+a )ar*& d& +4l*$)l& 5$ro 7 &8)r&$on&. S$ +& !a5a( lo ar. Aora1"& !o7 a *&n&r "n )o#o !a5ar( +& o#")ar d& &llo. C0+o no !$n$*& a7&rK Por1"& no +& !a50.

In#l"$+o &n n"&*ro *raba6o &*a #o)l$lla 1"& #on$d&ra+o d& $n*&r 7a 1"& 2"& &#r$*a &n,H>( >@ ao an*& d& la d&2$n$#$0n d&l do5+a d& la In+a#"lada Con#&)#$0n. S" a"*or & J"an d&Ro8a( a#r$*3n d& la I5l&$a Parro1"$al d& lo Na!al"#$llo.

 

COPLILLA A LA INMACULADA CONCEPCION

Todo &l +"ndo &n 5&n&ral

a bo#& rr&7na &#o6$da

d$5a 1"& o$ #on#&b$da

$n )&#ado or$5$nal.

En la Tr$n$dad Sa5rada

al$0 )or A"*o R&al

1"& 2"&d& )r&&rbada

7 d& a )r$+$#$o #r$ada

$n )&#ado or$5$nal.

Todo &l +"ndo &n 5&n&ral

a bo#& rr&7na &#o6$da

d$5a 1"& o$ #on#&b$da

$n )&#ado or$5$nal.

7/26/2019 Vocabulario de Los Montes de Toledo

http://slidepdf.com/reader/full/vocabulario-de-los-montes-de-toledo 40/40

5UAN DE RO5AS