Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgf@)^&–@)*&
Population Perspective Plan2010-2031
:jf:Yo tyf hg;ª\Vof dGqfno/fdzfxky, sf7df8f+}
g]kfn
@)^&
hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgf
@)^&–@)*&
Population Perspective Plan 2010-2031
:jf:Yo tyf hg;ª\Vof dGqfno /fdzfxky, sf7df8f+}
g]kfn @)^&
e"ldsf
e"ldsf
ljsf;sf nflu cTofjZos ;|f]tx¿ dWo] dxTjk"0f{ ;|f]tsf] ?kdf /x]sf] hgzlQmsf] plrt kl/rfng / Joj:yfkgaf6 dfq b]zsf] ;fdflhs, cfly{s / ;f+:s[lts ljsf; ;Dej 5 . g]kfnsf]] xfnsf] hg;ª\Vofsf] agf]6 / ;+/rgf ljZn]if0f ubf{ o'jf hg;ª\Vofsf] jfx'No /x]sf] b]lvG5 . of] cj:yf ljsf;sf nflu vfln r'gf}tL / ;d:of dfq geP/ plrt kl/rfng / Joj:yfkg ug{ ;s]df b]z ljsf;sfnflu cj;/ / dxTjk"0f{ ;|f]t klg aGb5 . hg;ª\Vofsf ljljw kIfx?nfO{ b]zsf] ;fdflhs, cfly{s, ;f+:s[lts tyf /fhg}lts ljsf;sf kIfx?;+u PsLs[tu/L o;sf] plrt Joj:yfkg ug{sf nflu hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg ;f]r / of]hgfsf] cfjZostf kb{5 . o; tYonfO{ ;g\ !(($ df sfo/f]df ;DkGg æhg;ª\Vof / ljsf; ;DjGwL cGt/f{li6«o ;Dd]ngÆ n] hf]8 lbO{ ;j} ;Da4 /fi6«x?nfO{ hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgf th'{df ug{ dfu{bz{g u/]sf] lyof] .
o;sf cltl/Qm gjf}+ / b;f+} of]hgf cjlwdf cGt/f{li6«o :t/df ;DkGg ePsf ljleGg dxTjk"0f{ ;Dd]ngx? -;g\ !((% df j]lhËdf ePsf] rf}yf] ljZj dlxnf ;Dd]ng, ;g\ !((^ df sf]kgx]ugdf ;DkGg Pl;of tyf k|zfGt If]qsf b]zx?sf] hg;ª\Vof ;DjGwL ;Dd]ng, ;g\ @))) df Go"of]s{df ;DkGg ;x;|fJbL ljsf; ;Dd]ng / ;g\ @))@ df a}+ssdf ;DkGg Pl;of tyf k|zfGt If]qsf /fi6«x?sf] hg;ª\Vof ;DjGwL ;Dd]ng_ df JoQm u/LPsf k|ltj4tfx¿nfO{ sfof{Gjogdf Nofpg g]kfn klg kIf /fi6« ePsf] gftfn] hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgf tof/ kfg'{ cTofjZos eof]] . tb\g'?k g]kfnn] gjf}+ of]hgf cjlw b]lv g} o; If]qdf ljz]if hf]8 lbb} cfPsf] 5 . csf]{lt/ b]zdf ljBdfg pRr hg;ª\Vof j[l4, cJojl:yt hg;ª\Vof;/fO{, b|"t ultdf e}/x]sf] zx/Ls/0f, Go"g cfly{s j[l4b/, u/LjL, hg;ª\Vof sf] c;dfg ljt/0f, 36\bf] t/ pRr dft[ tyf lzz' d[To'b/ / jblnFbf] /fhg}lts, ;fdflhs, cfly{s / ;f+:s[lts cj:yfnfO{ hg;ª\Vof / ljsf;df ;fdGh:oNofO{ ;do;fk]If u/fpgsf nflu klg hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgf tof/ ul/g' lgtfGt h?/L x'g uof] .
/fli6«o tyf cGt/f{li6«o kl/j]zx?nfO{ ;d]t dWogh/ u/L gjf}+ k~r jlif{o of]hgf -@)%$–@)%(_ df hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgf th'{df ug]{ sfo{qmd ;dfj]z ePsf]n] ;DdfggLo k|wfgdGqL cWoIf /x]sf] /fli6«o hg;ª\Vof ;ldltsf] ldlt @)%%.%.( sf] j}7sn] hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgf th'{df ug{ lgb]{lzt u/] jdf]lhd cjwf/0ffkq tof/ kf/L UNFPA sf] ;xof]udf lj:t[t b:tfj]h tof/ ug]{ lhDdf Go" P/f gfds ;+:yfnfO{ lbOPsf] lyof] . h;sf] g]t[Tj Go" P/fsf] tkm{jf6 :jlu{o 8f= xs{ u'?Ën] ug'{ ePsf] lyof] . ;f] ;+:yfaf6 tof/ kfl/Psf] hg;ª\Vof ;DjGwL of]hgfsf] k|f?kn]] d"t{?k kfpg afFsL /x]sf] cj:yfdf b;f+} k~rjlif{o of]hgfdf k"gM o; sfo{nfO{ ljz]if k|fyldstfdf /flvof] . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] lj:t[t d:of}bf b:tfj]hnfO{ ;do ;fk]If / ;fGble{s u/fpg] p2]Zon] /fli6«o hg;fª\lVos tyf :jf:Yo ;e]{If0f ;g\ @))^ jf6 k|fKt tYox?nfO{ ;d]t ;dfj]z u/L lj1x?jf6 kl/dfh{g u/fpg] sfo{ ;DkGg ul/of] . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] lj:t[t d:of}bf ;DjlGwt ;fem]bf/ lgsfo, ;+3;+:yfx? tyf ;/f]sf/jfnfx?sf] jLrdf ljleGg r/0fdf 5nkmn u/L clGtd ?k lbOof] . o;/L tof/ ePsf] b:tfj]hsf] ;+If]lks/0f u/L d=k=df k]z ul/Psf]df æhg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgf @)^&–@)*& -;g\@)!)–@)#!_Æ sf] ?kdf g]kfn ;/sf/ dlGqkl/ifbsf] ldlt @)^&.%.#! sf] j}7sjf6 :jLs[t ePsf] 5 . g]kfn ;/sf/jf6
:jLs[tL ePsf] o; hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgf ljZj hg;ª\Vof lbj; -!! h'nfO{ @)!!_ sfo{qmdsf k|d'v cltly ;DdfggLo k|wfgdGqLHo"jf6 ;fj{hlgsLs/0f ul/Psf] lyof] .
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] hg;ª\Vof / ljsf; ;DjGwL ;g\ !(($ df ;DkGg cGt/f{li6«o ;Dd]ngn] lglb{i6 u/]sf bL3{sfnLg nIo, ;x;|fJbL ljsf; nIosf k|ltj4tfx?nfO{ cfTdf;ft ug'{sf ;fy} cGo ;do;fdlos /fli6«o tyf cGt/f{li6«o :t/df ePsf k|ltj4tfx?nfO{ ;d]t Wofgdf /fvL hg;ª\Vofsf d'2fx?nfO{ ljsf;sf x/]s If]qdf PsLs[t ub}{ hg;ª\Vof kl/rfng / Joj:yfkgnfO{ ;xh / ;do ;fk]If agfpg] Wo]o /flvPsf] 5 . o; of]hgfn] hg;ª\Vofsf] cfsf/ / ;+/rgfnfO{ lgoldt ug]{ dfq geO{ hg;ª\Vof nfO{ ;Lko'Qm u/fO{ j9L pTkfbgzLn u/fpg] s'/fdf klg plQs} hf]8 lbPsf] 5 . xfn g]kfnsf] k|d'v ;d:ofsf] ?kdf /x]sf] u/LjLnfO{ Go"gLs/0f u/L u'0f:t/Lo hLjgsf] k|aw{g u/L g]kfnLx?sf] cfwf/e"t cfjZostfnfO{ kl/k"lt{ ub}{ pgLx?sf] Ifdtf / ;Lk ljsf; u/L pTkfbglzn dfgj ljsf;df ;d]t hf]8 lbOPsf] 5 . g]kfndf xfn ljBdfg /x]sf ;j} k|sf/sf c;dfgtf / lje]bx?nfO{ Go"gLs/0f ub}{ ;dfj]zL, ;dtfd'ns / ;dGoflos ;dfh lgdf{0f ug{ ;xof]u k'¥ofpg] p2]Zo o; of]hgfn] /fv]sf] 5 .
hg;ª\Vof jx'kIfLo, jx'cfoflds / ;j}sf] ;femf ;/f]sf/sf] ljifo ePsf]n] hg;ª\Vof ;DjGwL o; bL3{sfnLg of]hgfn] /fv]sf p2]Zo tyf nIox? xfl;n ug{sf nflu ljleGg ;/f]sf/jfnf lgsfox?sf] e"ldsf / lhDd]jf/L :ki6 lgwf{/0f u/L If]qut lj:t[t sfo{of]hgf tof/ kfl/Psf] 5 . ;j} If]qsf] ;femf k|of; / cfk;L ;xof]ujf6 dfq o; of]hgfn] /fv]sf] p2]Zo tyf nIo k|fKt x'g ;Sg] ePsf]n] ;j} If]qjf6 k|efjsf/L sfof{Gjogsf] kxn x'g]5 eGg] ljZjf; lnOPsf] 5 . o; of]hgfsf] th'{dfsf qmddf tof/ ePsf] lj:t[t d:of}bf b:tfj]h cu|]hL efiffdf tof/ ePsf] 5 . pQm b:tfj]h :jf:Yo tyf hg;ª\Vof dGqfnosf] j]e;fO6 www.mohp.gov.np df klg pknAw 5 . g]kfn ;/sf/jf6 :jLs[tL ePsf] hg;+ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfnfO{ o; k':tssf] ?kdf k|sfzg ul/Psf] 5 . of] bf];|f] k|sfzgdf k|yd k|sfzgdf x'g uPsf efiffut q'6Lx?nfO{ oyfzSo z'4 ug]{ k|of; ul/Psf] 5 .
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgf tof/ kfg]{ qmddf cfly{s ;xof]u ug]{ UNFPA, of]hgfsf] lj:t[t d:of}bf b:tfj]h tof/L ubf{ g]t[Tj k|bfg u/L dxTjk"0f{ of]ubfg k'¥ofpg' ePsf :j=8f= xs{ u'?Ë k|lt of] dGqfno s[t1 x'b} ;bf :d/0f ul//xg]5 . of] bL3{sfnLg of]hgf th'{df qmddf k|f/De b]lv xfnsf] l:yltdf cfOk'Ubf ;Dd ljleGg r/0fdf ljleGg sf]0fjf6 ;xof]u k'¥ofpg' x'g] ;Dk"0f{ dxfg'efjx?k|lt xflb{s cfef/ JoQm ub{5f}+ .
g]kfn ;/sf/ :jf:Yo tyf hg;ª\Vof DfGqfno
cflZjg, @)^* hg;ª\Vof dxfzfvf /fdzfxky, sf7df8f}+�
ljifo ;"rL
ljifo ;"rL efu M Ps ================================================================================================================================================= !
!= hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] ;Gbe{ (Context of Population Perspective Plan) ============== @
@= hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] p2]Zo (Objective of Population Perspective Plan) =========== $
#= hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] If]q (Scope of Population Perspective Plan) ==================== $
efu M b'O{ ================================================================================================================================================== &
@=! hg;fª\lVos ljZn]if0f (Demographic Analysis) ========================================================================= *
@=@ k|hgg\ :jf:Yo (Reproductive Health) ========================================================================================= !)
@=# ul/jL (Poverty) ========================================================================================================================= !@
@=$ cfly{s kIf (Economic Dimension) ========================================================================================== !$
@=% a;fO ;/fO tyf hg;ª\Vofsf] ef}uf]lns ljt/0f (Migration and Spatial Dimention) =================== !&
@=%=! a;fO ;/fO (Migration) ================================================================================================ !&
@=%=@ zxl/s/0f (Urbanization) =========================================================================================== !(
@=%=# hg;ª\Vof / jftfj/0f (Population and Evironment) ================================================== @)
@=^ n}lËs d"nk|jflxs/0f (Gender Mainstreaming) =========================================================================== @)
@=& ;fdflhs kIf (Social Dimension) ============================================================================================= @@
@=* las]]Gb|Ls/0f / ;+u7gfTds kIf (Decentralization and Institutional Aspects) ============================ @$
efu M tLg ================================================================================================================================================= @&
#= hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] sfo{of]hgf ========================================================================== @*
#=! hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] sfo{of]hgfsf p2]Zox? (Objectives of the Plan of Action of PPP) ================================================================================================================= @*
#=@ sfo{qmdsf] lgwf{l/t ;do ;Ldf ============================================================================================== @*
#=# cg'dfgx? (Assumptions) ==================================================================================================== @*
efu M rf/ =============================================================================================================================================== @(
@=@ k|hgg\ :jf:Yo ============================================================================================================================= #)
@=# ul/jL ======================================================================================================================================== $!
@=$ cfly{s kIf ================================================================================================================================ $^
@=% a;fO ;/fO tyf hg;ª\Vofsf] ef}uf]lns ljt/0f =========================================================================== %@
@=^ n}lËs d"nk|jflxs/0f ================================================================================================================== %^
@=& ;fdflhs If]q ============================================================================================================================= ^)
@=* las]Gb|Ls/0f =============================================================================================================================== &!
@=( ;+:yfut ;+oGq ============================================================================================================================ &#
efu M Ps
hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] ;Gbe{, hg;ª\Vof
;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] p2]Zo
/
hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] If]q
2
hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgf s] xf] <
� hg;ª\Vofsf] agfj6, ;+/rgf tyf ljt/0fnfO{ pknAw ;|f]tx?;fk]If Jojl:yt ug]{ dfu{ lgb]{zs b:tfj]h xf] .
� ljBdfg hg;ª\Vof gLltx?df /x]sf sdLsdhf]/Lx?sf] ljZn]if0f tyf pko'Qm ;'emfjx? ;dflji6 b:tfj]h xf] .
� cfufdL cfjlws of]hgfx?nfO{ dfu{ lgb]{z ug]{ tyf ;|f]tx?sf] plrt ljlgof]hgdf ;xof]u k'¥ofpg] b:tfj]h xf] .
� hg;ª\Vof sf ljljw kIfx?nfO{ /fli6«o ;dflhs, cfly{s tyf /fhgLlts ljsf;sf cfofdx?;+u PsLs[t u/L hg;ª\Vof Aoj:yfkgsf] p2]Zo xfln; ug]{ bL3{sfnLg of]hgf xf] .
!_ hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] ;Gbe{ (Context of Population Perspective Plan)
ljsf;sf] nflu rflxg] ;|f]tx? dWo]sf] dxTjk"0f{ ;|f]tsf] ?kdf /x]sf] hg;ª\Vof lasf;sf] kl/rfns tyf k|of]ustf{ b'a} xf] . hg;ª\Vof sf] ;+/rgf, jgf]6 tyf kl/rfngdf b]zsf] cfly{s, ;fdflhs, ;fF:s[lts lasf;sf] cfwf/ v8f x'G5 . xfn g]kfn hg;ª\Vof sf] jgf]6 tyf ;+/rgfsf] cfwf/df r'gf}tL tyf cj;/ b'a}sf] aLrdf 5 . hg;ª\Vof sf] plrt Aoj:yfkgn] lasf;sf] cj;/df pNn]Vo ;'wf/ ub{5 eg] ;xL Aoj:yfkgsf] cefjdf /fi6«nfO{ yk ef/ dfq kg{ hfG5 . hg;ª\Vof /fi6««sf] bfloTj dfq geO{ pTkfbgsf] nflu rflxg] cTofjZos ;|f]t klg xf] . hg;ª\Vofleq ljut, jt{dfg / eljio x'G5 . cg'ej tyf 1fgn] lgk"0f{ h]i7 gful/sÙ ;Lk, Ifdtf / b[9tfn] el/k"0f{ pTkfbgzLn o'jfzlQm / efjL /fli6«o bfloTj lgjf{x ug]{ /fi6«sf] ;DkQLsf] ?kdf afnaflnsfx?sf] plrt /]vb]v, kl/rfng tyf Joj:yfkgn] g} lasf;sf] /fli6«o nIo xfl;n x'g ;Sb5 .
hg;fª\lVos lx;fjn] g]kfn ;+qmd0fsf] t]>f] txdf cfOk'u]sf] 5 . of] cj:yfdf d[To'b/ 36]/ Go"g :t/df cfPsf] x'G5 / k|hggb/ tLj| ?kdf 3l6/x]sf] x'G5 . o;n] hg;ª\Vof sf] cfl>t b/ 36fO pTkfbgzLn pd]/ ;d"xsf] hg;ª\Vof sf] cg'kftdf j[l4 x'G5 . s'g} klg /fi6««sf] hg;+flVos Oltxf;df Ps k6s dfq cfpg] of] cj:yfnfO hg;+flVos nfef+z (Demographic Dividend) klg elgG5 . of] cj;/sf] plrt pkof]u af6 g} ;d'Ggt /fi6«sf] lasf; x'g ;S5 . o:tf] cj:yfdf /fi6«n] hg;ª\Vof sf] plrt kl/rfng / Joj:yfkg ug{ g;s] 7"nf] cj;/ u'Dg hfG5 . t;y{ o:tf] b'n{e cj;/nfO u'Dg glbg g]kfn h:tf] ;+qmd0fsf] t]>f] r/0fdf /x]sf] d'n'ssf] nflu hg;ª\Vof sf] bL3{sfnLg of]hgf cTofjZos x'G5 . o; k|sf/ hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] ablnbf] hg;+flVos ;+/rgf / o;n] lgDTofPsf ;fdflhs, cfly{s, ;fF:s[lts cfjZostfx?sf] plrt ;Daf]wg u/L ;Dk"0f{ g]kfnLx?sf] hLjg:t/ ;'wf/sf cltl/Qm dfgj ;+;fwgsf] plrt kl/rfng u/L cfly{s–;fdflhs lasf;nfO{ ;dofg's"n cu|ult k|bfg ug]{ lbzf lgb]{z ub{5 .
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] cjwf/0ff gjf} k~r jlif{o of]hgf ;g\ -!((&–@))@_ jf6 cfPsf] xf] . gjf} of]hgfdf k|hggb/nfO{ k|lt:yfkg tx;Dd k'¥ofpg] bL3{sfnLg nIo lnOPs]f lyof] . pQm of]hgfn] k|hggb/nfO{ k|lt:yfkg tx;Dd k'¥ofpg ;fdflhs cfly{s lasf;sf sfo{qmdx? ;+u hg;ª\Vof sf d'4fx?nfO{ ;dfj]z ug'{ kg]{ cfjZostf cf}NofPsf] lyof] . gjf} of]hgfsf] cjwf/0ffnfO{ kl/:s[t / ;do;fk]If kl/dfh{g ub}{ b;f}+ of]hgf ;g\ -@))@–@))&_ n] hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] cfjZostfnfO{ yk dha't agfof] . pQm of]hgfdf hg;ª\Vof sf] bL3{sfnLg of]hgf agfpg] cfjZostf dx;'; u/L cfjZos Joj:yf ug]{ pNn]v ul/of] / ;f]xL cg'?k pQm of]hgf cjlwdf hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgf lgdf{0fsf] cfwf/zLnf v8f eO{ s]xL dxTjk"0f{ k|f/lDes sfo{x? ;d]t eP . b;f}+ of]hgfdf u/LjL lgjf/0f /0fgLltx? cGt{utsf s]xL bL3{sfnLg gLltx?n] klg hg;ª\Vof sf] bL3{sfnLg of]hgf lgdf{0fdf ;xof]u k'¥ofof] .
3
hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgf s] xf] <
!_ hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] ;Gbe{ ( )
hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgf lsg<
� sfo/f] ;Dd]ng !(($, a]OlhË ;Dd]ng !((% tyf sf]kgx]ug ;Dd]ng !((^ n] cjnDag u/]sf] bL3{sfnLg hg;ª\Vof tyf ljsf;sf nIfx? xfl;n ug{ .
� ;x;|fAbL ljsf; nIf xfl;n ug{sf nflu of]ubfg lbg .
� gjf}, b;f}+ tyf rfn' cGtl/d of]hgfn] cjnDag u/]sf] hg;ª\Vof tyf ljsf;sf nIfx? xfl;n ug{ of]ubfg lbg .
� /fi6««sf] ablnbf] cfly{s, ;dflhs tyf /fhgLlts kl/j]zdf hg;ª\Vof Aoj:yfkgnfO{ ;do ;fk]If agfpg .
� ljleGg If]qdf lgdf{0f eO sfof{Gjog ePsf bL3{sfnLg of]hgfx?nfO{ ;xlhs/0f ug{ tyf hg;ª\Vof Aoj:yfkgdf tL of]hgfx?af6 of]ubfg k|fKt ug{ .
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgf lgdf0f{ ug{ ;g\ !(($ df OlhK6sf] /fhwfgL sfo/f]df æhg;ª\Vof / lasf;Æ ;Dd]ngn] dxTjk"0f{ dfu{lgb]{z u/]sf] 5 . pQm ;Dd]ngn] kfl/t u/]sf] sfo{gLltn] s]lx dxTjk"0f{ bL3{sfnLg nIfx? lgwf{/0f u/]sf] 5 . g]kfn klg pQm sfo{gLltsf] kIf /fi6« ePsf]n] ;f]xL cg'?k of]hgf lgdf0f{ ug{ gjf} / b;f}+ of]hgfdf hf]8 lbOPsf] lyof] .
gjf} / b;f}+ of]hgf lgdf0f{ / sfof{Gjogsf] ;dodf cGt/f{li6«o :t/df laleGg dxTjk"0f{ ;Dd]ngx? ;DkGg eP . ;g\ !((% df a]OlhËdf ;DkGg rf}yf] ljZj dlxnf ;Dd]ng, ;g\\ !((^ df sf]kgx]ugdf ;DkGg Pl;of tyf k|zfGt If]qsf b]zx?sf] hg;ª\Vof ;DjGwL ;Dd]ng, ;g\ @))) df Go"of]{sdf ;DkGg ;x;|fAbL ljsf; ;Dd]ng / ;g\ @))@ df a}+ssdf ;DkGg Plzof tyf k|zfGt If]q hg;ª\Vof tyf lasf; ;Dd]ngsf] g]kfn kIf /fi6« ePsf]n] tL ;Dd]ngdf JoQm k|ltj4tfnfO{ of]hgfdf ?kfGt/0f u/L sfof{Gjog ug{nfO{ hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] cfjZostf dxz'; ul/Psf] xf] . g]kfnsf] ablnbf] kl/j]zdf hftLo, If]qLo, eflifs, n}lËs ljljwtfo'Qm hg;ª\Vof sf] plrt Joj:yfkg, kl/rfng tyf :t/f]Gglt xfnsf] k|d'v cfjZostf ePsf] 5 . pRr hg;ª\Vof j[l4b/, cJojl:yt hg;ª\Vof;/fO{ / zx/Ls/0f, Go"g cfly{s j[l4b/, hg;ª\Vof sf] c;dfg ljt/0f, AofKt u/LjL tyf ablnbf] /fhg}lts, ;fdflhs tyf cfly{s ;+/rgfn] klg hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] cfjZostfnfO{ k'gM k'li6 ub{5 .
/fHosf] k'g{;+/rgfsf] dxTjk"0f{ ;dodf hg;ª\Vof gLltn] klg abnLbf] ;+/rgfnfO{ ;Djf]wg ug]{5 . To;} u/L /fHosf] k'g{;+/rgf ubf{ hg;ª\Vof sf] jgf]6, ;+/rgf tyf k|j[ltnfO{ ljz]if Wofg lbg' kg]{ x'G5 . hg;ª\Vof sf] ultzLntfnfO{ Wofg glbO{ agfOPsf ;+/rgfaf6 dflg;n] kfpg' kg]{ plrt ;]jf tyf ;'ljwf pknJw u/fpg cˆ7\of/f] x'G5 eg] dfgj ;|f]tsf] pRrtd kl/rfng klg k|efljt x'g hfG5 .
ljsf;sf x/]s lqmofsnfkx?n] dfgj sNof0fnfO{ s]Gb|df /fv]sf] x'G5 . hg;ª\Vof sf] jgf]6, ;+/rgf, ljt/0f tyf ultzLntfn] pQm lqmofsnfkx?nfO{ k|ToIf c;/ k'¥ofPsf] x'G5 . logLx?jLrsf] tfnd]n ePg eg] nlIft p2]Zodf k'Ug c;lhnf] x'G5 . pknAw ;|f]t / ;fwgx?sf] ;d'lrt k|of]u u/L /fi6«sf] ;jf{lË0f lasf; ug{sf] nflu hg;ª\Vof sf] ;+/rgfnfO{ ljz]if Wofg lbg' kb{5 . ljsf;sf k|ltkmn ;a} g]kfnL ;fd' k'¥ofpg, sfo{qmd tyf of]hgfx?af6 clwstd k|ltkmn lng / ljsf;sf x/]s lqmofsnfkdf hg;d'bfosf] pNn]Vo ;xeflutf u/fpg hg;ª\Vof sf] ljz]iftf, To;sf] cfjZostf / Ifdtfsf] n]vfhf]vf ug'{ clgjfo{ x'G5 . hg;ª\Vof sf ljz]iftfx?nfO{ Xbo+ud u/L g]kfnLx?sf] hLjgsf] u'0f:t/ a[l4 ug]{ / pgLx?sf] lzIff, :jf:Yo, /f]huf/L h:tf cfwf/e"t cfjZostfx?sf] kl/k"lt{ ub}{ pTkfbg Ifdtf a[l4 u/L
4
sfnfGt/df ;d[4 g]kfnsf] lgdf{0f ug{ hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] ckl/xfo{tf dxz'; ul/Psf] xf] .
@_ hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] p2]Zo (Objective of Population Perspective Plan)
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] …hg;ª\Vof / ljsf;Ú ;DaGwL ;g\ !(($ cGt/f{li6«o ;Dd]ngn] lglb{i6 u/]sf] bL3{sfnLg nIf / ;x;|fAbL ljsf; nIfsf k|lta4tfx?nfO{ cfTd;ft ub}{ / cGo ;d;fdlos /fli6«o / cGt/f{li6«o k|lta4tf ;d]tnfO{ dWogh/ ub}{ hg;ª\Vof sf d'2fx?nfO{ ljsf;sf x/]s If]qdf PsLs[t ub}{ n}hfg] / hg;ª\Vof sf] Aoj:yfkg / kl/rfngnfO{ ;xh / ;do;fk]If agfpg] p2]Zo lnPsf] 5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] hg;ª\Vof sf] cfsf/ / ;+/rgfnfO{ lgoldt tyf ck]lIft dfu{lgb]{z ug]{ dfq geO{ hg;ª\Vof nfO{ a9L pTkfbgzLn agfpg o;sf] Ifdtf tyf ;Lk lasf;df klg plQs} hf]8 lbPsf] 5 . g]kfnsf] k|d'v ;d:ofsf] ?kdf /x]sf] u/LjL Go"lgs/0f u/L u'0f:t/Lo hLjgsf] k|j4g{ ug'{, g]kfnLsf cfwf/e"t cfjZostfsf] kl/k"lt{ ub}{ pgLx?sf] Ifdtf lasf; u/L dfgj lasf;df hf]8 lbg', ;j} k|sf/sf lje]bx?sf] cGTo u/L ;dtfd'ns ;fdflhs, cfly{s tyf ;fF:s[lts ;+/rgf lgdf0f{df of]ubfg lbg' bL3{sfnLg of]hgfsf] k|d'v p4]Zo /x]sf] 5 . o;sf cGo p2]Zox? o; k|sf/ 5g\M
� hg;ª\Vofsf d'2fx?nfO{ ljsf;sf x/]s If]qx?df ;dfj]z ug]{ .
� hg;fª\lVos ;+qmd0fnfO{ lgDg dfWodaf6 ;xlhs/0f ug]{ . o u/Lj tyf hf]lvdk"0f{ cj:yfdf /x]sf ;d"xdf k|efjsf/L :jf:Yo ;]jfsf] lj:tf/ ug]{ . o k|hgg\ :jf:Yo ;]jfsf] lj:tf/ ug]{ . o b]zAofkL ?kdf u'0f:t/Lo :jf:Yo ;]jfsf] lj:tf/ ug]{ . o n}lËs ;dfgtf / dlxnf ;zlQms/0f k|j4{g ug]{ . o ljs]lGb|t /fHo ;+/rgf lgdf{0f ug]{ / hg;ª\Vof Aoj:yfkgsf sfo{qmdx?df ;d'bfosf]
;xeflutfdf hf]8 lbg] . o u/LjL lgjf/0fsf nflu ;Gt'lnt If]qLo cfly{s ljsf;nfO{ ;xlhs/0f ug]{ . o ;fgf] tyf u'0f:t/Lo kl/jf/sf] cjwf/0ffnfO{ k|j4{g ug]{ . o hg;ª\Vof ;+u ;DalGwt ;"rgf ;+sng, Aoj:yfkg, k|sfzg tyf ;fj{hlglss/0fnfO{
u'0f:t/Lo, Aofks / e/kbf]{ agfpg] . o hg;ª\Vof Aoj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] ljsf; u/L sfof{Gjog ug]{ .
� hg;ª\Vof ;DaGwL sfo{qmdx?sf] k|efjsf/L ;dGjo tyf cg'udgsf] nflu sfof{Gjog ;+oGq / ;+:yfut ;+/rgfsf] ;'emfj k|bfg ug]{ .
#_ hg;Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] If]q (Scope of Population Perspective Plan)
hg;ª\Vof ax'kILfo, ax'cfoflds P+j ;j}nfO{ ;/f]sf/ /xg] laifo ePsf]n] hg;ª\Vof ;DjGwL sfo{s|dnfO{ ;du| lasf; k|of;df cfj4 ul/g' jfG5gLo x'G5 . hg;ª\Vof sf d'2fx? ljsf;sf x/]s lqmofsnfkx?df k|d'v k|fyldstfdf /xG5g\ . o;sf d'4fx? Jofks ePsfn] o;n] ;d]6g] If]qx? klg Jofks 5g\ . tL dWo] k|d'v If]qx?nfO{ bL3{sfnLg of]hgfn] ;d]6]sf] 5 . h;df lgDg ljifox? kb{5g\M
� hg;fª\lVos ljZn]if0f
� k|hgg\ :jf:Yo
5
@_ hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] p2]Zo (
#_ hg;Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] If]q ( )
� u/LjL
� cfly{s If]q
� hg;ª\Vof;/fO{ tyf hg;ª\Vof sf] ef}uf]lns ljt/0f
� n}lËs d"nk|jflxs/0f
� ;fdflhs kIf
� las]Gb|Ls/0f
� ;+u7gfTds ;+oGq
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
efu M b'O{
@= If]qut ljZn]if0f
efu M b'O{
@= If]qut ljZn]if0f (Thematic Analysis)
8
@=! hg;fª\lVos ljZn]if0f (Demographic Analysis)
;g\ @))! sf] hgu0fgfcg';f/ g]kfnsf] hg;ª\Vof jflif{s @=@% k|ltztn] j[l4 eO{/x]sf] 5 . olx b/ sfod /xg] xf] eg] g]kfnsf] hg;ª\Vof #! jif{df bf]Aa/ x'G5 . pQm j[l4b/ g]kfnsf] cfly{s tyf ;fdflhs lasf;sf] t'ngfdf lgSs} a9L xf] . olx b/ sfod /lx /xg] xf] eg] g]kfnsf] hg;ª\Vof Joj:yfkg Pp6f 7"nf] r'gf}tL x'g]5 . hg;ª\Vof a[l4b/nfO{ 36fpg cfjZos sbdx? tTsfn rfNg' kg]{ cfjZostf /x]sf] 5 . t;y{ ljutdf rflnPsf sbdx?sf] ;dLIff ub}{ ltgLx?nfO{ k|efjsf/L jgfpg'sf ;fy} yk sbdx? rfNg' at{dfg r'gf}lt /x]sf] 5 .
g]kfnsf] hg;ª\Vof sf] tYof+ssf] k|d'v ;|f]t eg]sf] hgu0fgf xf] . of] k|To]s bz jif{df ul/G5 . hgu0fgfn] tTsfnLg cj:yfsf] hg;ª\Vof / To;sf ljif]ztfx?sf] ;"rgf ;+sng ub{5 . tL ;"rgfx? dfq of]hgf lgdf{0fsf] nflu ck'u x'g] ePsfn] cGo ;|f]tx? h:t} cfjlws ;j]{If0fx?sf] klg pkof]u ug'{ kb{5 . To;sf] cltl/Qm hg;ª\Vof sf] efjL :j?k, j[l4b/, ljt/0f tyf ;+/rgfsf] cj:yf s] s:tf] x'g] xf] egL hg;ª\Vof k|If]k0f ul/G5 . h;n] of]hgf lgdf{0fdf 7f]; of]ubfg k'¥ofpFb5 .
tflnsf !M g]kfnsf] hg;ª\Vof sf] cfsf/ tyf a[l4b/, !(!!–@)#!
hgu0fgf aif{ hg;ª\Vof sf] cfsf/
-…)))df_
af:tljs kl/jt{g
-�_
aflif{s a[l4b/ (%) bf]Aa/ x'g nfUg] ;do -aif{df_
hg3gTj -k|lt au{ lsnf]ld6/_
u0fgf ul/Psf] hg;ª\Vof !(!! %^#( #* !(@) %%&$ -–_!=@ -–_)=@ #* !(#) %%## -–_)=& -–_)=& #* !($! ^@*$ !#=^ !=!^ ^) $# !(%@–%$ *@%& #!=$ @=@* #! %^ !(^! ($!# !$=) !=^$ $# ^$ !(&! !!%%^ @@=* @=)% #$ &( !(*! !%)@# #)=) @=^@ @& !)@ !((! !*$(! @#=! @=)* #$ !@^ @))! @#!%! @%=@ @=@% #! !%&
k|If]k0f ul/Psf] hg;ª\Vof @))^ @%^** !)=(^ @=)* ## !&$ @)!! @*!#! (=%! !=*@ #* !(! @)!^ #)$(% *=$ !=^! $# @)& @)@! #@^#$ &=)! !=#^ %! @@! @)@^ #$&!& ^=#* !=@$ %^ @#^ @)#! #&&*& %=(^ !=!^ ^) @%)
tflnsf ! n] ;g\ @)#! sf] g]kfnsf] hg;ª\Vof sf] cfsf/ tyf a[l4nfO{ k|i6 kf/]sf] 5 . ;g\ @)#! ;Dddf g]kfnsf] hg;ª\Vof sl/j # s/f]8 ^* nfv k'Ug] tyf aflif{s a[l4b/ !=!^ k|ltztdf emg]{ cg'dfg ul/Psf] 5 . t/ hg;ª\Vof sf] of] cfsf/ tyf a[l4b/ If]qLo tyf ef}uf]lns lx;fjjf6 ;dfg ?kdf ljtl/t x'g]5}g . csf]{tkm{ hg3gTj lg/Gt/ a[l4 eP/ ;g\ @)#! df @%) JolQm k|lt au{ lsnf]ld6/ k'Ug] 5 . ;g\ @)#! ;Dddf jflif{s a[l4 b/ clxn] @=@% k|ltzt af6 36]/ !=!^ k|ltztdf cfP klg hg;ª\Vof a9\g] s|d eg] /f]lsg] 5}g . t/ hg;ª\Vof sf] agf]6, ;+/rgf tyf ljt/0fdf eg] pNn]Vo kl/jt{g x'g]5 . pQm kl/jl{t{t cj:yfdf hg;ª\Vof of]hgf klg ;do ;fk]If x'g' kb{5 . pbfx/0fsf] nflu ;g\ !(^), &) / *)
g]kfnsf] hg;ª\Vof sf k|d'v ljz]iftfx?
9
@=! hg;fª\lVos ljZn]if0f ( )
tflnsf !M g]kfnsf] hg;ª\Vof sf] cfsf/ tyf a[l4b/, !(!!–@)#!
u0fgf ul/Psf] hg;ª\Vof
k|If]k0f ul/Psf] hg;ª\Vof
g]kfnsf] hg;ª\Vof sf k|d'v ljz]iftfx?
� o'jfx?sf] afx'Notf
� 36\bf] d[To'b/
� 3\6bf] t/ pRr k|hgg\ b/
� 36\bf] t/ pRr dft[ tyf lzz' d[To'b/
� t'ngfTds ?kdf sd cf};t cfo'
� a9\bf] a[4 hg;ª\Vof
� hg;ª\Vof sf] c;dfg ef}uf]lns ljt/0f
� cAojl:yt cfGtl/s a;fO;/fO{
� n}lËs c;dfgtf
sf] bzsdf k|hgg\b/ lgoGq0f k|d'v nIo lyof] eg] xfn cfP/ hg;ª\Vof sf d'2fx?nfO{ ljsf;;+u PsLs/0f ub}{ hg;ª\Vof sf] Joj:yfkg ug'{ k|d'v nIo ePsf] 5 .
;Lldt ;fwg / ;|f]taf6 lg/Gt/ al9 /x]sf] hg;ª\Vof sf] cfjZostf k"lt{ ug'{ g]kfnsf nflu r'gf}lt ePsf] 5 . pQm r'gf}ltnfO{ 36\bf] t/ pRr hGdb/ / d[To'b/, dft[ tyf lzz' d[To'b/, kl/jf/ lgof]hgsf ;fwgx?sf] pRr ckl/k"t{b/, lszf]/ lszf]/L tyf o'jfx?sf] k|hgg\ :jf:Yo, Pr= cfO{eL÷P8\;sf] j9\bf] r'gf}lt, tLj| zx/Ls/0f / j;fO;/fO{, hg;ª\Vof sf] c;Gt'lnt ljt/0f, sd pd]/df ljjfx ug]{ k|rng, a'9\of}nLkg tyf lj:yflkt hg;ª\Vof n] cem hl6n agfPsf] 5 . u|fdL0f hg;ª\Vof df lo ;d:ofx? cem r'gf}ltk"0f{ aGb} uPsf 5g\ . lg/Gt/sf] k|of;n] l:yltdf ;'wf/sf nIf0fx? b]vf k/] klg ck]lIft pknlAw eg] xfl;n x'g ;s]sf] 5}g .
g]kfnsf] dfgj ljsf; ;"rfÍ ;'wf/f]Gd'v eP klg cem} Go"g tyf lrGtfhgs 5 . To;df klg hftLo, If]qLo / n}lËs lje]b cem} klg pRr 5 . ;g\ @)!% ;Dddf cf}ift cfo' &% jif{ eGbf j9L k'¥ofpg] cGt/f{li6«o k|ltj4tfdf g]kfnn] klg ;xdtL hgfPsf] 5 , t/ xfn ;Ddsf] k|ult d"NofÍg ubf{ ;f] nIo k|fKt ug{ ;Dej b]lvb}g . g]kfnLsf] cf}ift cfo"\' ;g\ @))* ;Dddf ^$ jif{ k'u]sf] 5 . h'g ;g\ @)#! df &) jif{ k'Ug] cg'dfg ul/Psf] 5 . hg;fª\lVos ;"rsx?df ;':t ;'wf/ b]lvPtf klg kl5Nnf] ;dosf] k|ult pT;fx hgs 5 . pbfx/0fsf] nflu ;g\ @))! eGbf cufl8 dlxnfsf] cf};t cfo' k'?ifsf] eGbf sd lyof] . h;nfO{ dlxnf dflysf] lje]bsf] sf/0fn] ePsf] dflgG5 . t/ xfn dlxnfsf] cf}ift cfo' k'?ifsf] eGbf s]lx a9L ePsf] 5 . h;n] dlxnf dflysf] lje]bsf] qmlds ?kdf Go"lgs/0f x'b} uPsf] :ki6 kfb{5 . o:t} kl5Nnf lbgx?df dft[ tyf lzz' :jf:Yodf ePsf] pNn]Vo k|ult, 3l6/x]sf] k|hgg\ b/ tyf cfd hg;d'bfodf cfPsf] r]tgfn] of]hgf lgdf{0f / sfof{Gjogdf pT;fx yk]sf] 5 .
To;}u/L kl/jf/sf] ;+/rgf / 5f]/f5f]/L k|lt cfdfa'jfsf] ck]Iffdf cfPsf] kl/jt{g klg hg;ª\Vof Joj:yfkgsf] nflu dxTjk"0f{ pknlAw x'g\ . dlxnf lzIff tyf /f]huf/Ldf ePsf] k|ult csf]{ pknlAw xf] . n}lËs ;dfgtfdf cfPsf] ;sf/fTds kl/jt{gn] l:ylt ;xh agfpg d2t k'¥ofPsf] 5 . n}lËs ;dfgtfsf] nfef+z (Gender Equality Dividend) nfO{ k|of]u ug{ ;lsPdf l:ylt cem nfebfos / ck]lIft x'g]5 . /fli6«o / cGt/f{li6«o k|ltj4tf, ;xof]u / ;dembf/L x'bfx'b} klg :ki6 /fli6«o gLlt / k|efjsf/L sfof{Gjogsf] cefjdf cemklg g]kfnL hgtfx? emf8fkvfnf, s'kf]if0f, :jf:Yo ;]jfsf] cefj, u/LjL, clzIff cflbsf sf/0fn] c:j:Yo hLjg jfrL/x]sf jf d[To'sf] zLsf/ eO/x]sf 5g\ .
g]kfnsf] hg;ª\Vof hftLo, eflifs, If]qLo, juL{o tyf n}lËs ljljwtfo'Qm 5 . tL ljljwtf leq cf–cfˆg} ljz]iftf / cfjZostfx? 5g\ . cfhsf] ablnbf] kl/j]zdf tL ljz]iftfx?nfO{ hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfdf km/s 9+uaf6 ;Daf]wg ul/g]5 . hg;ª\Vof sf ljifox?df ;a}sf] ;xeflutf tyf :jfldTj ;'lglZrt ul/g] 5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] xfn;Dd ePsf pknlAwx?sf] ;+/If0f ub}{ cfufdL lbgdf hg;ª\Vof Aoj:yfkgnfO{ ;do ;fk]If agfpg], hg;ª\Vof sf] c;dfg
10
ljt/0fnfO{ sd ug]{, gsf/fTds hg;fª\lVos;"rsx?nfO{ ;sf/fTds agfpg] / hg;ª\Vof nfO{ ljsf;sf] afws geO{ ljsf;sf] ;xof]uL agfpg] h:tf sfo{qmdx?nfO{ k|f]T;flxt ug]{5 .
@=@ k|hgg\ :jf:Yo (Reproductive Health) k|hgg\ :jf:YonfO{ ;fdflhs, cfly{s tyf ;f+:s[lts If]q cGt{ut a[xt cjwf/0ffdf /fVg' kb{5 . k|hgg\ :jf:Yon] k|hgg\ k|0ffnLnfO{ dfq geO{ dflg;sf pd]/ cg';f/sf of}g ljsf; / cfjZostf (Sexual Development and Needs), zf/Ll/s, dfgl;s tyf ;fdflhs ljsf; / ;DjGwsf ;fy} k|hgg\ k|lqmofaf6 kg]{ ;fdflhs tyf cfly{s c;/x?sf] ;dLIff / ;dfwfgnfO{ klg ;d]6\b5 .
;g\ !(($ sf] sfo/f] ;Dd]ngn] k|hgg\ :jf:YonfO{ clwsf/sf] ?kdf :yflkt u/L ljsf;sf x/]s kIf;+u ;dfof]hg ug'{ kg]{ dfGotf /fv]sf] 5 . pQm ;Dd]ngn] clËsf/ u/]sf] @) jif]{ sfo{of]hgfdf k|hgg\ :jf:YonfO{ cfly{s, ;fdflhs tyf ;f+:s[lts kIf;+u ;dflxt u/L n}hfg' kg]{ cfjZostf cf+}NofPsf] 5 .
;g\ @))^ sf] “g]kfn hg;fª\lVos tyf :jf:Yo ;j]{If0f” n] g]kfndf k|hgg\ :jf:Yodf pNn]Vo ;'wf/
ePsf] b]vfP tfklg cem} klg w]/} ;d:ofx? /x]sf 5g\ . pQm ;j]{If0fsf cg';f/ dft[ d[To' b/ @*! k|lt Psnfv hLljt hGddf cfPsf] 5, h'g Ps bzs cufl8 %#( lyof] . kl/jf/ lgof]hgsf cfw'lgs ;fwgx?sf] k|of]u b/ #%=$ -;g\ @))!_ k|ltztaf6 a9]/ $$=@ -;g\ @))^_ k|ltztdf k'u]tf klg s"n dfusf] sl/j ^^ k|ltztdfq k"/f ug{ ;lsPsf] 5 . lzz' d[To'b/df klg pNn]Vo ;'wf/ cfPsf] 5 . ;g\ @))! df k|lt xhf/ hLljt hGd dWo] ^$ /x]sf] lzz' d[To'b/ ;g\ @))^ df $* df em/]sf] 5 . t/ of] b/ lxdfn -((_, dWoklZrdf~rn ljsf; If]q -(&_, clzlIft cfdfx?af6 hlGdPsf lzz'x? -^(_ / u/Lj
kl/jf/sf lzz'x? -&!_ df cem} klg pRr 5 . ;fy} ;g\ @))^ sf] “g]kfn hg;fª\lVos tyf :jf:Yo
;j]{If0f” cg';f/ g]kfnL dlxnfx?sf] cf};t (Median) ljjfx pd]/ !&=@ aif{ /x]sf] 5 h'g cGo b]zx?sf]
t'ngfdf lgSs} sd /x]sf] 5 . ;fy} cflbjf;L tyf u|fdL0f e]sdf a:g] dlxnfx?sf] ljjfx ug]{ cf}ift pd]/ ;d]t sd /x]sf] kfOG5 .
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfdf k|hgg\ :jf:Yosf] k|d'v p2]Zo hg;ª\Vof sf] ;+qmd0fnfO{ ;xlhs/0f ug'{ x'g]5 . lszf]/lszf]/L tyf bDktLdf k|hgg\ :jf:Yosf] dxTjsf af/]df hfgsf/L lbnfO{ plrt pd]/df lajfx ug]{, aRrf hGdfpg], plrt hGdfGt/ /fvL yf]/} aRrf hGdfpg k|f]T;fxg ug]{, dft[ tyf lzz' :jf:Yodf laz]if Wofg lbg] h:tf sfo{qmdx? of]hgfn] ;d]6\5 . pQm p2]Zosf nflu dft[ tyf lzz' :jf:Yosf] la:tf/, kl/jf/ lgof]hg ;]jfsf] la:tf/, k|hgg\ :jf:Yo clwsf/sf] af/]df hgr]tgf tyf pRr hg;ª\Vof a[l4sf c;/sf af/]df ;j{;fwf/0fdf hfgsf/L u/fpg] sfo{qmdx? nfu" ul/g]5 .
k|hgg\ :jf:Yosf] ljsf; tyf k|j4{gn] k|hgg\ b/ 36fO{ k|lt:yfkg txdf k'¥ofpg ;xof]u k'¥ofpb5 . k|lt:yfkg txdf k|hgg\ b/nfO{ k'¥ofpg kl/jf/ lgof]hgsf sfo{qmdx?sf] lg/Gt/tf / lj:tf/, ckl/k"t{ dfunfO{ k"/f ug]{, :jf:Yo ;]jfsf] u'0f:t/Lotfdf a[l4 ug]{ tyf ;fGble{s ;"rgfx? ;d'bfo, kl/jf/ tyf AolQmut tx;Dd ;~rf/ ug]{ h:tf /0fgLltx? cfjZos x'G5g\ . aRrfsf] ;+VofeGbf aRrfsf] u'0f:t/ dxTjk"0f{ x'G5 eGg] ;Gb]zsf] ;~rf/df hf]8 lbOg]5 .
k|hgg\ :jf:Yo ;]jfsf] lj:tf/n] xfn klg pRr /x]sf] lzz' tyf jfn d[To' b/ 36fpg d2t k'¥ofpb5 . kmn:j?kM AolQmsf] cf};t cfo'df a[l4 x'g uO{ ;x;|fAbL ljsf; nIf k"/f ug{ ;xof]u x'G5 . o;sf nflu kf]if0f sfo{qmdsf] lj:tf/, k|hgg\ tyf jfn:jf:Yo ;]jfsf] lj:tf/, :jf:Yo ;]jf pknAw x'g] ;j} txdf u'0f:t/Lo ;]jfsf] lj:tf/ u/L lzz' tyf afnaflnsfsf] :jf:Yo hLjg ;'lglZrt ul/g]5 .
11
@=@ k|hgg\ :jf:Yo (
k|hgg\ b/ 36] klg s]xL ;do;Dd hg;ª\Vof a[l4 e}/xG5 . k|hgg\ :jf:Yosf] plrt ljsf; tyf lj:tf/n] pQm a[l4nfO{ lgoGq0f tyf sd ug{ dxTjk"0f{ e"ldsf v]Nb5 . ljjfx ug]{ pd]/ a9fO{ hGdb/nfO{ cem 36fpg k|hgg\ :jf:Yosf d'2fnfO{ lzIff, /f]huf/L, ;~rf/ tyf ljsf; lgdf{0f;+u cfj4 ul/g]5 . k|hgg\ :jf:Yo ;]jf pknAw gx'g' dfq xf]O{g pknAw ;]jfsf] k|efjsf/L pkof]u gx'g' klg g]kfnsf] nflu ljut b]lvsf] r'gf}tL xf] . t;y{ k|hgg\ :jf:Yo ;]jfsf] lj:tf/n] ;]jfx?sf] k|efjsf/L k|of]unfO{ b]xfo jdf]lhd ;xof]u ub{5 .
� u'0f:t/Lo k|hgg\ :jf:Yo ;]jfdf a[l4 x'g]5 . � k|hgg\ :jf:Yo ;]jfsf] dfudf a[l4 x'g]5 . � k|hgg\ :jf:Yo ;DaGwL sfo{qmdsf] Aoj:yfkgdf ;'wf/ x'g]5 . � dlxnfx?sf] cj:yfdf ;'wf/ x'g]5 .
aif]{gL g]kfndf xhf/f} dlxnfx? sd pd]/df ljjfx ug]{ tyf aRrf hGdfpg], w]/} aRrf hGdfpg], sd hGdfGt/ /fVg], ue{jtL tyf ;'Ts]/L ;dodf plrt :ofxf/ tyf :jf:Yo ;]jf k|fKt gx'g] h:tf sf/0fn] csfnd} Hofg u'dfpg tyf c:j:y hLjg hLpg afWo e} /x]sf 5g\ . dlxnfx?sf] :jf:Yosf] c;/ afnaflnsfsf] lzIff, :jf:Yo tyf cGo ;fdflhs, zf/Ll/s tyf dfgl;s ljsf;df kg{ hfG5 . dlxnfx?sf] k|hgg\ :jf:Yodf ;'wf/ ug{ k|hgg\ k|lqmofdfly pgLx?sf] clwsf/ :yflkt ug'{ kb{5 . dft[d[To'b/ pRr x'g'sf] k|d'v sf/0f dlxnfx?n] k|hgg\ :jf:Yo clwsf/sf] k|of]u ug{ gkfpg'' klg xf] . k|hgg\ :jf:Yo clwsf/ :yflkt x'Fbf ljjfx, ue{wf/0f, hGdfGt/ tyf aRrfx?sf] ;+Vof lgwf{/0f ug{ dlxnfx? :jtGq x'G5g . kmn:j?k pgLx?sf] :jf:Yodf cg's"n c;/ k'Ub5 . clglR5t ue{sf] ;+Vofdf sdL x'g uO{ k|hgg\ b/ 36\g''sf ;fy} cfdf tyf lzz'sf] :jf:Yodf ;'wf/ x'G5 eg] dft[ tyf lzz' d[To'b/ klg sd x'G5 . o;y{ klg dlxnfx?sf] k|hgg\ :jf:Yodflysf] clwsf/ :yflkt ug'{ ckl/xfo{ x'G5 . k|hgg\ :jf:Yo clwsf/nfO{ dlxnfx?sf] lzIff, :jf:Yo, /f]huf/L tyf AolQmut :jtGqtf;+u cfj4 ug{' kb{5 .
g]kfnn] k|hgg\ :jf:Yosf] ;'lglZrtfsf] nflu bL3{sfnLg of]hgf lgdf{0f u/] klg k|efjsf/L sfof{Gjog tyf cGo ;fdflhs–cfly{s kIf;+u ;dGjosf cefjn] ck]lIft k|ltkmn xfl;n x'g ;s]sf] 5}g . oBlk ljutsf] t'ngfdf l:ylt ;'wf/f]Gd'v b]lvPsf] 5 . hgdfg;df cfPsf] r]tgf, a9\bf] lzIffsf] kx'Fr, ;~rf/ tyf cGo ef}lts k"jf{wf/sf ljsf;n] k|hgg\ :jf:Yosf] cfufdL lbgdf ;'wf/sf 7"nf] ;Defjgf b]vfPsf 5g\ . l9nf] ljafx, yf]/} ;Gtfg tyf plrt hGdfGt/n] dlxnfx?nfO{ cfˆgf] JolQmTj ljsf;sf cj;/x? k|bfg ub{5 . g]kfndf dlxnfx?sf] ljafx cf}ift (Median) !&=@ jif{df x'G5 eg] @) jif{sf] pd]/df k'Ubf pgLx? cfdf e};s]sf x'G5g\ h;n] ubf{ pgLx?n] lzIff tyf /f]huf/Lsf] cj;/ k|fKt ug{ ;Sb}gg\ . lzIff / /f]huf/Lsf] cefjdf pgLx? cfly{s tyf cGo lx;fjn] cfl>t x'G5g\ . o;sf] c;/ pgLx?sf] :jf:Yodf kg{ hfG5 . t;y{, k|hgg\ :jf:Yosf] k|jw{g, kx'Fr tyf k|efjsf/L pkef]uaf6 hg;ª\Vof a[l4b/nfO{ lgoGq0f u/L dft[ tyf lzz' :jf:Yo cj:yfnfO{ ;'b[9 agfpg ;lsg]5 . k|hgg\ :jf:Yon] lgDg If]qx?nfO{ ;d]6\5 M
� kl/jf/ lgof]hg � ;'/lIft dft[Tj � gjhft lzz' :ofxf/ � lszf]/lszf]/L k|hgg\ :jf:Yo � lj:tfl/t ;'/lIft ue{ktg ;]jf � Pr=cfO{=le÷P8\;
12
� af+emf]kg � j[4j[4fx?sf] k|hgg\ :jf:Yo ;d:of � dlxnf lj?4sf] lx+;f
pNn]lvt k|hgg\ :jf:Yosf If]qx?nfO{ ;d]6\g] u/L g]kfn ;/sf/n] ljleGg ;dodf ljleGg of]hgfx? agfO{ sfof{Gjog u/]sf] 5 . pQm of]hgfx?nfO{ ;do ;fk]If agfO{ cGo ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;sf of]hgfx?;+u ;dfof]hg ub} ck]lIft k|ult xfl;n ug]{ hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] p2]Zo x'g]5 . bL3{sfnLg of]hgfn] of]hgf cjlwdf dlxnf tyf lszf]/lszf]/Lx?sf] k|hgg\ :jf:Yo clwsf/nfO{ :yflkt ug{ dxTjk"0f{ e"ldsf v]Ng]5 . k|hgg\ :jf:Yo ;]jfsf] lj:tf/ u/L kl/jf/ lgof]hgsf ;fwgx?sf] kx'Frdf a[l4 ug]{, dlxnfx?nfO{ ue{jtL ;]jf, k|;'lt ;]jf tyf kfZrk|;'lt ;]jf k|of]usf] nflu k|f]T;flxt u/L dft[ tyf lzz' :jf:Yo cj:yfdf ;'wf/ ug]{, k'?ifx?sf] k|hgg\ :jf:Yodf ;xeflutf (Male Involvement in Reproductive Health) df a[l4 ug]{, dlxnf tyf k'?if cf};t ljjfx pd]/df a[l4 ug]{ / tL sfo{qmdx?af6 hg;ª\Vof Aoj:yfkgnfO{ of]ubfg lbg] sfo{gLlt cjnDag ug]{5 .
@=# ul/jL (Poverty)
ul/jL g]kfnsf] nflu lg/Gt/sf] ;d:of xf] . s'n hg;ª\Vof sf] sl/j #! k|ltzt hg;ª\Vof ul/jLsf] /]vfd'lg /x]sf] cg'dfg ul/Psf] 5 . ul/jx? dWo] klg 7"nf] ;d"x clt ljkGg ju{ leq kb{5g hf] d'l:snn] cfˆgf] hLjgofkg ul//x]sf 5g\ . u/LjLsf] cj:yfdf ef}uf]lns, hftLo tyf n}lËs lje]b kfOG5 . pbfx/0fsf] nflu u|fdL0f If]qdf #% k|ltzt / zx/L If]qdf !) k|ltzt hg;ª\Vof u/LjLsf] /]vfd'lg /x]sf] cg'dfg ul/Psf] 5 . ;g\ !(() sf] bzsdf $) k|ltzteGbf a9L hg;ª\Vof u/LjLsf] /]vfd'lg /x]sf]df ;g\ @))) sf] bzsdf #) k|ltztsf] xf/fxf/Ldf em/]sf] 5 . kl/df0ffTds lx;fjn] u/LjLsf] cj:yfdf ;'wf/ cfPsf] b]lvP tfklg u'0ffTds lx;fjdf 7"nf] kl/jt{g cfPsf] b]lvb}g . clt ljkGg ju{df kg]{ u/Ljx? cfh klg p:t{} cj:yfdf 5g\ . aif]{gL vfBfGg tyf ;fdfGo :jf:Yo ;'ljwfsf] cefjaf6 ;of} afnaflnsf, dlxnf tyf k'?ifx? lj/fdL kg]{ jf dg]{ u/]sf 5g\ . clzIff tyf :jf:Yo ;]jfsf] cefjsf sf/0fn] ?U0ftf (Morbidity) b/ pRr /x]sf] 5 . r]tgfsf] cefj tyf kl/jf/ lgof]hgsf ;fwgdfly kx'Fr gx'bf k|hgg\ b/ klg pRr /x]sf] 5 . pRr k|hgg\ b/sf] kmn:j?kM u/LjLsf] rqm hl6n x'b} hfG5 . u/LjLsf] rqmsf] c;/ k':tf};Dd ;b}{ hfG5 . ul/jLsf] sf/0f kl/jf/n] ;b:ox?sf] dfgj ljsf;df ug'{kg]{ nufgL ug{ ;Sb}g . o;sf] c;/ /fi6«sf] ;du| ljsf;df kg{ hfG5 .
ljZj a}+ssf] ;j]{If0f @))% cg';f/ g]kfnsf] s"n hg;ª\Vof dWo] *% k|ltzt / s"n ul/jsf] (^ k|ltzt u|fdL0f If]qdf a;f]jf; ub{5g\ . u|fdL0f If]qsf ul/jx?sf] cj:yf hl6n / cToGt} bogLo 5 . ef}uf]lns If]qdWo] kxf8df ;j}eGbf a9L ul/j hg;ª\Vof /x]sf] 5 . To;kl5 t/fO{ / ;j}eGbf sd lxdfnL If]qdf /x]sf] 5 .
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfdf u/LjL lgjf/0f
tflnsf @M g]kfndf ul/jLsf] ljt/0f !((^–@))$ -�df_
If]q ul/j hg;ª\Vof sf] ljt/0f hg;Vofsf] ljt/0f!((^ @))$ !((^ @))$
tflnsf #M hfltut ?kdf ul/jLsf] ljt/0f, !((^–@))$ -�df_ hft÷hftLotf !((^ @))$
13
@=# ul/jL
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfdf u/LjL lgjf/0f
� u/LjLnfO{ dfgjLo b[li6sf]0ffaf6 ;Daf]wg ul/g]5 . � u/LjL lgjf/0fnfO{ hg;ª\Vof Aoj:yfkgsf] dxTjk"0f{
cjoj agfOg] 5 . � hg;ª\Vof Aoj:yfkgsf sfo{qmdx?nfO{ u/LjL
lgjf/0fsf sfo{qmdx?;+u PsLs[t ul/g]5 . � u/Lj hg;d'bfo / To;df klg dlxnf, blnt,
hghftL, dw];L / ;LdfGts[t ;d'bfonfO{ k|fyldstfdf /fvL sfo{qmdx? lgdf0f{ tyf ;+rfng ul/g]5 .
� sfo/f] tyf ;x;|fAbL ljsf; nIf xfl;nsf nflu pRr of]ubfg lbg] sfo{qmdx?sf] lgdf{0f ljz]if hf]8 lbg]5 .
tflnsf @M g]kfndf ul/jLsf] ljt/0f !((^–@))$ -�df_
If]q ul/j hg;ª\Vof sf] ljt/0f hg;Vofsf] ljt/0f�!((^ @))$ !((^ @))$
�u|fdL0f (^=$ (%=# (#=! *%=) zx/L #=^ $=& ^=( !%=) ef}uf]lns If]q lxdfn !)=& &=% &=( &=! �kxf8 $!=( $&=! $#=) $@=! �t/fO $&=$ $%=$ $(=@ %)=* ;|f]tM ljZj a}+s, @))%�
g]kfndf hft÷hftL cg';f/ u/LjLsf] ljt/0fdf leGgtf /x]sf] 5 . cGo hft÷hftLx?sf] t'ngfdf blntx? ;j}eGbf u/Lj /x]sf 5g\ . To;kl5 u/Ljsf] ;d"xdf kxf8sf hghftLx? kb{5g\ .
tflnsf #M hfltut ?kdf ul/jLsf] ljt/0f, !((^–@))$ -�df_ hft÷hftLotf� !((^ @))$
pRr hft -kxf8–t/fO{_� #$=! !*=$ ofbj -dWo t/fO{_� @*=& @!=# blnt -kxf8–t/fO{_� %&=* $%=% g]jf/� !(=# !$ hghftL– kxf8� $*=& $$ yf? -t/fO{ hghftL_� %#=$ #%=$ d'l:nd� $#=& $!=# cGo� $^=! #!=#
;|f]tM ljZj a}+s, @))%
ul/jLsf] ljt/0fnfO{ b]zsf] cfly{s, ;fdflhs, ;fF:s[lts, /fhgLlts tyf jftfj/0fLo ;+/rgfn] c;/ kfb{5 . k|lts"n cfly{s Aoj:yf / lje]bsf/L ;fdflhs ;+/rgf / To;}sf] w/ftndf plePsf] /fhgLlts k|0ffnL ul/jLnfO{ hl6n agfpg] sf/0fx? x'g\ . To;df tLa| hg;ª\Vof a[l4n] ;d:of cem a9fPsf] 5 . ul/jLnfO{ cfly{s kIf;+u dfq ;Lldt gu/L ;fdflhs, ;fF:s[lts tyf /fhgLlts kIf;+u ;Da4 u/L ljsf;sf lqmofsnfk;+u PsLs/0f ug'{ kb{5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] ul/jLsf] cj:yfnfO{ ;Daf]wg u/]sf] 5 . hg;ª\Vof a[l4b/nfO{ sd ug{ ul/jL 36fpg' cTofjZos x'G5 . lsgsL ul/jLnfO{ hg;ª\Vof a[l4sf] sf/0f tyf kl/0ffd b'j} dflgG5 .
cfly{s a[l4sf] ;Defjgf /x]] tfklg hg;ª\Vof a[l4sf] sf/0fn] kof{Kt nufgLsf] cefjdf cfly{s ljsf; ug{ ;lhnf] x'b}g . hg;ª\Vof sf] cfsf/eGbf klg o;sf] u'0f:t/n] cfly{s ljsf;nfO{ ;xof]u ug]{ tYo k"jL{ Pl;ofsf /fi6«x?n] u/]sf] cfly{s ljsf;n] klg :ki6 kf/]sf] 5 . u'0f:t/Lo
14
hg;ª\Vof lgdf{0fsf] nflu ul/jL 36fpg' klxnf] zt{ x'G5 . t;y{ hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] b]zdf JofKt ul/jL 36fO{ u'0f:t/Lo hg;ª\Vof lgdf{0f ub}{ cfly{s ljsf;df ;xof]u k'¥ofpg] / cfly{s ljifdtfnfO{ 36fpg] nIf lnPsf] 5 .
t'ngfTds ?kdf ul/j kl/jf/df k|hgg\ b/ tyf d[To' b/ pRr b]lvPsf] 5 . tL kl/jf/sf] cf};t cfo' klg sd /x]sf] 5 . pgLx?sf] kl/jf/ lgof]hgsf ;fwgx?sf] k|of]u b/ klg sd /x]sf]5 . pRr k|hgg\ b/sf sf/0f afnaflnsfsf] lzIff, :jf:Yo tyf cGo cfwf/e"t dfgj ljsf;sf lqmofsnfkx?df kof{Kt nufgL ug{ ufx|f] x'G5 . kmn:j?kM hg;ª\Vof sf] u'0f:t/df a[l4 x'b}g . o; cj:yfdf pQm ;d"xnfO{ ul/jLsf] rqmaf6 d'Qm u/L u'0f:t/Lo / pTkfbgzLn agfpg /fHosf] e"ldsf ckl/xfo{ x'G5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] ;j} g]kfnLsf] To;df klg ul/j kl/jf/sf] hLjgsf] u'0f:t/ a[l4 u/L ;fgf] tyf u'0f:t/Lo kl/jf/ lgdf{0f ub}{ hg;Vof Joj:yfkgnfO{ ;xh agfO{ ul/jL lgjf/0fdf ;xof]u k'¥ofpg] k|d'v nIo lnPsf] 5 .
k|If]lkt tYofÍn] g]kfndf ul/jL 36\bf] qmddf eP klg cem} nfdf] ;do;Dd JofKt /xg] b]vfPsf] 5 . ck]lIft ;kmntf xfl;n ePdf klg ;g\ @)@& ;Dddf ul/jL b/ sl/j !$ k|ltztdf emg]{ cg'dfg ul/Psf] 5 . o;/L x]bf{ klg ul/jL lj?4sf] ;3if{ cem} nfdf] ;do;Dd rNg] b]lvG5 . pQm ;+3if{nfO{ ;fdflhs / cfly{ssf ;fy} hg;ª\Vof of]hgfn] lg/Gt/ k|fyldstfdf /fvL ;Daf]wg ug]{{5 . ul/jL lj?4sf] ;3if{df ;kmn x'g ul/jLsf] d'2fnfO{ hfg;f+lVos b[li6sf]0faf6 ljZn]if0f ul/g' klg plQs} h?/L x'G5 hlt cfly{s tyf ;dflhs b[li6sf]0faf6 ljZn]if0f ul/G5 .
g]kfnn] ul/jL Go"gLs/0fnfO{ ljut nfdf] ;dob]lv d"n d'2f agfpb} cfPsf] 5 . g]kfnsf] b;f}+ of]hgfn]
ul/jL Go"gLs/0fnfO{ s]Gb|df /fvL gLlt tyf of]hgfx? lgdf{0f u/]sf] lyof] / rfn' lq-alif{o cGtl/d of]hgf
o;sf] lg/Gt/tf xf] . ul/jL Go"gLs/0fsf nflu k|z:t cGt/f{li6«o k|lta4tf cfPsf 5g\ . ul/jL xfn s'g} /fi6«, ;d'bfo, kl/jf/ jf JolQmsf] JolQmut ;d:ofdfq ge} ;Dk"0f{ ljZjsf] g} ;d:of ePsf] 5 . ;x;|fAbL ljsf; nIfdf ul/jLnfO{ pRr k|fyldstf lbg'n] klg pQm k|lta4tfnfO{ bzf{pFb5 . ul/jL Go"gLs/0fsf] nflu ;/sf/L tyf u}/;/sf/L kIfaf6 :yfgLo txdf sfo{qmdx? ;+rfng e}/x]sf 5g . t/ tL sfo{qmdx? aLr ;dGjo, kf/blz{tf, hkmfjb]lxtf tyf O{dfGbfl/tf gx'bf ck]lIft k|ltkmn xfl;n x'g ;s]sf] 5}g eg] nlIft ;d"xdf sfo{qmdx? k'Ug ;s]sf 5}gg\ .
hg;Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] g]kfnsf] ablnbf] ;fdflhs, cfly{s / /fhgLlts kl/j]zdf ul/jLsf] ljz]iftfnfO{ gofF 9u+af6 kl/eflift ug]{ k|of; u/]sf] 5 . /fHo k'g;{+/rgfsf] dxTjk"0f{ ;dodf hg;ª\Vof / ul/jLsf] d'2fnfO{ klg Wofgdf /fvL hgtfsf] hLjg:t/ psf:g cfjZos ljZn]if0f o; hg;Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] u/]sf] 5 . t;y{ ;fwg / ;|f]tsf] plrt afF8kmfF8 tyf /fHo kIfsf] lhDd]jf/LnfO{ cem ;zQm agfpg bL3{sfnLg hg;ª\Vof of]hgf dxTjk"0f{ b:tfj]h x'g]5 .
@=$ cfly{s kIf (Economic Dimension)
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] cfly{s ljsf;nfO{ hg;ª\Vof gLltn] clËsf/ u/]sf nIfx?df k'Ug rflxg] ;fwg tyf ;|f]tx?sf] Joj:yfkg ug]{ dfWodsf] ?kdf lnPsf] 5 . hg;fª\lVos;+qmd0fnfO{ ;xlhs/0f ug{ cfly{s ljsf;n] dxTjk"0f{ of]ubfg ub{5 . hg;ª\Vof / ljsf; aLrsf] ;DaGwnfO{ lgwf{/0f ug]{ Pp6f k|d'v kIf eg]sf] cy{gLlt xf] . cfly{s gLlt tyf sfo{qmdx?n] hg;flVos k|lqmofnfO{ k|efj kfb{5 . hg;ª\Vof a[l4n] k|fs[lts ;|f]t / ;fwgx?dfly bjfj a9\b5 . plrt cfly{s ljsf;n] dfq bjfjnfO{ sd ug'{sf ;fy} hg;ª\Vof a[l4nfO{ lgoGq0f ug{ cfjZos ;|f]tx?sf] Joj:yf ug{ ;Sb5 .
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfdf cfly{s gLlt
tflnsf $M k|fs[lts ;|f]tx?df hg;ª\Vof sf] bjfa !((! !((^ @))! @))^ @)!! @)!^ @)@! @)@^ @)#!
s"n hldgsf] If]q -AolQm÷x]S6/_ !=@^ !=$@ !=%& !=&^ !=($ @=!@ @=@( @=$$ @=%*
s"n s[lifof]Uo hldgsf] If]q -AolQm÷x]S6/_
s"n agIf]q If]q -AolQm÷x]S6/_s"n k'g{gljs/0fLo hn -So"= dL÷k|lt AolQm_
!@,!!$ !),&%# (,^&% *,^%# &,*#^ &,!^& ^,^$! ^,@$* %,()%
15
@=$ cfly{s kIf ( )
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfdf cfly{s gLlt
� cfly{s gLltn] hfg;f+lVos ;+qmd0fnfO{ ;xhLs/0f ug]{5 .
� cfly{s gLltn] hfg;f+lVos nfef+zsf] cj;/nfO{ pkof]u u/L cfly{s ljsf;nfO{ hf]8 lbg]5 .
� k|fs[lts >f]tx?dfly hg;ª\Vof sf] bjfjnfO{ sd ug{ hg;ª\Vof sf] ;fk]If ljt/0f tyf a}slNks >f]tx?sf] klxrfg ug]{ 5 .
� km/flsnf] tyf lbuf] cfly{s ljsf;sf nflu dfgj >f]tsf] plrt kl/rfng ug]{5 .
� u/Ljd'vL cfly{s ljsf;nfO{ dxTj lbO{ ;dftfd"ns cfly{s ljsf;df hf]8 lbg]5 .
tflnsf $M k|fs[lts ;|f]tx?df hg;ª\Vof sf] bjfa
�� !((! !((^ @))! @))^ @)!! @)!^ @)@! @)@^ @)#!
s"n hldgsf] If]q -AolQm÷x]S6/_� !=@^ !=$@ !=%& !=&^ !=($ @=!@ @=@( @=$$ @=%* lxdfn� )=@* )=#! )=## )=#^ )=#( )=$# )=$^ )=$( )=%! kxf8� !=#& !=%# !=^& !=*% @=)# @=@! @=#* @=%# @=^* t/fO{� @=%$ @=() #=#) #=&@ $=!$ $=%$ $=(! %=@% %=%% s"n s[lifof]Uo hldgsf] If]q -AolQm÷x]S6/_�
&=!@ *=)@ *=&@ (=&% !)=&& !!=&* !@=&! !#=%! !$=#)
lxdfn� ^=^) &=@% &=&@ *=$( (=@( !)=)( !)=*# !!=%) !@=!( kxf8� *=!! (=)$ (=*& !)=(# !@=)) !#=)& !$=)& !$=(% !%=*% t/fO{� ^=!* &=)^ *=)# (=)^ !)=)& !!=)^ !!=(& !@=&% !#=%@ s"n agIf]q If]q -AolQm÷x]S6/_�� #=^% $=$* %=$# ^=^! *=)) (=$& !!=!$ !@=() !$=*& s"n k'g{gljs/0fLo hn -So"= dL÷k|lt AolQm_�
!@,!!$ !),&%# (,^&% *,^%# &,*#^ &,!^& ^,^$! ^,@$* %,()%
g]kfnsf] cfly{s ljsf;sf] k|z:t ;Defjgf x'Fbfx'b} klg kl/0ffd pT;fxk|b 5}g . xfn;Ddsf] cfly{s Oltxf;df /fi6«sf] ;dl:6ut cfly{s a[l4b/ slxNo} klg ^ k|ltzt k'u]sf] 5}g . g]kfn xfn klg cltsd ljsl;t /fi6«x?sf] ;d"xdf kb{5 . ;g\ !(%) sf] bzsdf of]hgfa4 ljsf; z'? ePkl5 g]kfnsf] cfly{s a[l4b/ cf};t $ k|ltzt /x]sf] 5 . of] b/ hg;ª\Vof j[l4sf] cg'kftdf sd xf] . xfnsf] cfly{s j[l4b/n] a9\bf] hg;ª\Vof sf cfjZostfx? k"/f ug{ ;Sb}g . Psftkm{ cfly{s j[l4b/ cToGt sd 5 eg] csf]{ tkm{ cfosf] c;dfg ljt/0fn] wgL / u/Lj aLrsf] vf8n a9L /x]sf] 5 . cfly{s gLltn] a9\bf] hg;ª\Vof nfO{ pkof]u u/L cfly{s j[l4b/ a9fpg g;Sbf of] c;Gt'ng cfPsf] xf] . o; k|sf/sf c;Gt'ng sd ug{ ljz]if k|sf/sf sfo{s|d ;+rfng ug{ cfjZos b]lvG5 .
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] hg;ª\Vof nfO{ /fi6«sf] bfloTjdfq ge} cfly{s ljsf;sf] d]?b08sf] ?kdf ljsf; ug]{ nIf /fv]sf] 5 / cfly{sgLltn] klg hg;ª\Vof sf] jt{dfg tyf eljiosf] ;+/rgf, ljt/0f tyf laz]iftf cg's"n x'g] ck]Iff /fVb5 . cfly{s ljsf;n] ul/jL 36fO{ hLjg:t/ ;'wfg{ d2t k'¥ofpFb5 . h;sf] kmn:j?kM k|hgg\ tyf d[To'b/df sdL cfO{ hg;fª\lVos;+qmd0fsf] Joj:yfkgdf ;xlhs/0f x'G5 .
cfly{s pbf/Ls/0f / ljZjJoflks/0fn] hg;fª\lVosk|lqmofdf kfg]{ c;/ / o;n] ul/j tyf ;LdfGts[t ;d'bfodf kfg]{ k|efj cy{gLltsf] csf]{ dxTjk"0f{ kIf xf] . ljZjJoflks/0fn] NofPsf gsf/fTds k|efjx?nfO{ /f]Sb} ;sf/fTds cj;/x?sf] bf]xg u/L ul/j tyf lk5l8Psf ;d'bfosf] hLjg:t/ psf:g hg;Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] cfly{sgLltnfO{ pkof]u tyf ;xof]u ug]{5 . /fli6«o cy{gLltnfO{ ;dfj]zL tyf u/Ljd'vL agfO{ hg;Vof Joj:yfkgsf] nIf xfl;n ug{' csf]{ dxTjk"0f p2]Zo xf] . cfly{s ljsf;n] /f]huf/Lsf cj;/x? lgdf{0f u/L 7"nf] cg'kftdf /x]sf] o'jfzlQmsf] pTkfbgzLntfnfO{ pkof]u ug]{5 .
16
h;n] ubf{ d'n'sdf x'g uPsf] cfGtl/s tyf jfx\o k|ltef knfog (Brain Drain) h:tf] ;d:ofaf6 b]znfO{ hf]ufpg ;lsg]5 . o;nfO{ Joj:yfkg ;+u ;dGjo u/]/ ;d]t x]g'{kg]{ b]lvG5 . ljutsf] cy{gLltn] hg;ª\Vof sf d'2fx?nfO{ k|ToIf ?kdf ;Daf]wg u/]sf] kfO{b}g . pbfx/0fsf] nflu b'O{ ;Gtfg ePsf kl/jf/nfO{ k|f]T;fxg ug{sf] nflu NofOPsf] s/ ;'ljwf gLltn] klg ck]lIft pknAwL xfl;n ug{ ;s]g . lsgsL To:tf gLltsf] k|efj u|fdL0f tx;Dd k'Ug ;s]g hxFf k|hgg\b/ pRr 5 . k|hgg\b/ pRr ePsf kl/jf/x? sdhf]/ cfly{s cj:yfsf sf/0f s/sf] bfo/f leq g} kb}{gg\ . To;sf/0f s/ ;'ljwf gLltn] klg s]jn zx/L / pRr ju{nfO{ dfq kmfO{bf k'u]sf] kfO{G5 . :jf:Yosf] nflu :yfgLotxdf ;+rflnt k/Dk/fut k|ljlw tyf ;|f]tnfO{ yk ljsf; ug'{ kg]{ b]lvG5 . g]kfnsf ljutsf cy{gLltx?n] hg;ª\Vof j[l4 lgoGq0f ug]{eGbf klg hg;ª\Vof sf] k'glj{t/0fnfO{ hf]8 lbPsf lyP . k|yd k~r jifL{o tyf bf]>f] tLg jifL{o of]hgfn] lxdfnL / kxf8L If]qaf6 t/fO{df k'gjf{; u/fpg] of]hgf NofPsf lyP . t/ Jojl:yt k|fjwfgsf] cefjdf tTsfnLg of]hgfn] xfnsf] hg;ª\Vof Joj:yfkgdf c;/ kf/]sf] 5 . cy{gLltn] Jojl:yt a;fO ;/fO / ;Gt'lnt If]qLo ljsf;nfO{ hf]8 lbg g;Sbf hg;ª\Vofsf] ljt/0f c;dfg ePsf] xf] . cy{gLlt u/Ljd'vL tyf u|fdL0f If]qnfO{ k|fyldstf lbg] vfnsf] geP;Dd hg;ª\Vof Joj:yfkgsf d'2fx?nfO{ ;d]6\g ;lsb}g . lsgsL hg;ª\Vof Joj:yfkgsf] s]Gb| eg]s} ul/j 3/kl/jf/ x'g / hf] u|fdL0f If]qdf a;f]jf; ub{5g\ . cfly{s ljsf;n] hg;ª\Vof Joj:yfkgdf k|ToIf ;/f]sf/ /fVg] ljifox? – lzIff, :jf:Yo, u|fdL0f k"jf{wf/, /f]huf/L, ;fd'bflos ;xeflutf, dlxnf ;zlQms/0f h:tf dxTjk"0f{ kIfx?nfO{ ;Daf]wg ug'{ kb{5 . hg;Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] cy{gLltnfO{ sNof0fsf/L tyf pTkfbgzLn b'a}sf] ;ld>0faf6 hg;fª\lVos;+qmd0fsf] ;xlhs/0fsf] nflu pkof]u ug]{5 . ;fy} cfly{s ljsf;sf] dfqfTds geO{ u'0ffTds j[l4df of]ubfg lbg]5 .
tflnsf %M cfl>t cg'kft, !((!–@)@^
� !((! @))! @))^ @)!! @)!^ @)@ ! @)@&
afn cfl>t cg'kft� )=&& )=^( )=^% )=%* )=%# )=$^ )=$ ! a[4 cfl>t cg'kft�� )=)^ )=)& )= !! )= !! )= !! )=!@ )= !# s"n cfl>t cg'kft�� )=*# )=&^ )=&^ )=^( )=^$ )=%* )=%$
hg;fª\lVos ;+qmd0fsf] ;dodf hg;ª\Vof sf] pd]/ agf}6df kl/j{tg cfpFb5 . ;qmd0fsf] kl5Nnf] r/0fdf sfd ug]{ pd]/ ;d"xsf] hg;ª\Vof df j[l4 x'G5 . ;f] ;dodf cfl>t cg'kft 36]sf] x'G5 . of] ;do eg]sf] hg;flVos nfe+fzsf] ;do xf] . cWoogx?n] g]kfndf of] cj;/ ;g\ @))) af6 ;'? eP/ ;g\ @)$) ;Dd /xg] b]vfPsf 5g\ . of] ;dodf /fi6«n] pko'Qm cfly{s tyf hg;ª\Vof gLlt agfPdf cfly{s ljsf;n] 7"nf] km8sf] dfg{ ;Sb5 . t;y{ hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] of] cj;/nfO{ ;b'kof]u u/L a[xt cfly{s ljsf; ug]{ / pQm cfly{s ljsf;n] ul/jL Go"lgs/0fdf ;xof]u k'¥ofO{ ;du| g]kfnLsf] hLjg:t/ psf:g] nIf /fv]sf] 5 .
cy{tGqnfO{ alnof] agfpg dlxnf, cflbjf;L hghflt, blnt, lk5l8Psf] If]q tyf dw]zL ;a}sf] ;dfg ;xeflutf cfjZos x'G5 . cy{qGq ;dfj]zL tyf alnof] ePdf cGo ljsf;sf sfo{qmdx? klg ;kmn x'G5g\ . /fHon] ;dflhs ;'/Iff tyf dfgj ljsf;df nufgL ug{ cfjZos ;|f]tsf] Joj:yf ug{ ;Sb5 . t/ cfly{s ljsf;;+u dfgj ljsf;sf cGo sfo{qmdx? klg ;+u;u} n}hfg' kg]{ x'G5 . cfly{s ljsf; ubf{ ;|f]t tyf cj;/x?sf] c;dfg ljt/0f 36fpg ljz]if hf]8 lbg' kb{5 . ;du|df hg;Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] cy{tGqnfO{ ;dfj]zL / u'0f:t/Lo agfO{ hg;fª\lVos ;+qmd0fnfO{ ;xlhs/0f ug{ ljz]if hf]8 lbPsf] 5 .
@=% a;fO ;/fO tyf hg;ª\Vofsf] ef}uf]lns ljt/0f ( )
@=%=! a;fO ;/fO ( )
tflnsf ^M g]kfndf a;fO ;/fOsf] k|a[lt, @))! -�df_ pb\d :yfg uGtAo :yfg s"n
s"n &!=& @*=# !))
17
tflnsf %M cfl>t cg'kft, !((!–@)@^ !((! @))! @))^ @)!! @)!^ @)@ ! @)@&
@=% a;fO ;/fO tyf hg;ª\Vofsf] ef}uf]lns ljt/0f (Migration and Spatial Dimension)
g]kfn ef}uf]lns tyf ;f+:s[lts ljljwtfn] el/k"0f{ b]z xf] . o;n] g]kfnsf] hg;ª\Vof sf] ljt/0fnfO{ klg ljlzi6 agfPsf] 5 . tL ljljwtfn] hg;fª\lVosk|lqmofx?nfO{ klg c;/ k'¥ofO{ /x]sf] x'G5 . ef}uf]lns ljljwtf cg';f/sf] hg;ª\Vof sf] ljz]iftfx?nfO{ dgg\ u/L agfO{Psf of]hgfx? oyfy{tfdf cfwfl/t x'G5g\ / ck]lIft k|ltkmn klg lbg ;Sb5g . hg;ª\Vof sf] ljt/0f tyf rl/qnfO{ cfwf/ dfg]/ agfOPsf of]hgfx?n] nlIft ju{df ;]jf tyf ;'ljwf k'¥ofpg] x'Fbf hg;ª\Vof sf] ljt/0fsf] ljZn]if0f x'g' h?/L x'G5 . a;fO;/fO, zx/Ls/0f / jftfj/0fLo ;|f]t Joj:yfkg cfk;df cGtlg{lxt x'G5g\ . logLx?n] Ps csf{nfO{ k|efljt kfl//x]sf x'G5g\ / ;fd'lxs?kdf logLx?n] If]q ljz]ifsf] ljsf;sf] cj:yfnfO{ klg emNsfpFb5g\ . a;FfO;/fOF, zx/Ls/0f tyf jftfj/0fLo kl/jt{g hg;flVos cj:yfaf6 k|efljt x'G5g\ / ltgLx?n] hg;ª\Vof sf] ljz]iftf tyf ljt/0fnfO{ plQs} c;/ kfl//x]sf x'G5g . pbfx/0fsf] nflu s]xL bzs cufl8;Dd w]/} Go"g ePsf] t/fO{sf] hg3gTj xfn cTolws a9\g'n] ;f]xL s'/fsf] k'li6 ub{5 . hg;ª\Vof sf] ef}uf]lns tyf k|fb]lzs ljt/0fdf d'VotM a;fO ;/fO, zx/Ls/0f / hg;ª\Vof / jftfj/0f aLrsf] ;DaGwnfO{ ljz]if hf]8 lbOG5 .
@=%=! a;fO ;/fO (Migration)
g]kfnsf] hg;ª\Vof Joj:yfkgsf] Pp6f k|d'v ;d:of eg]sf] cJojl:yt a;fFO ;/fOF xf] . a;fO ;/fOnfO{ /f]Sg jf aGb]h nufpg ;lsb}g . hg;ª\Vof;/fO{ :j]lR5s / jfWosf/L u/L b'O{ sf/0faf6 x'G5 . dflg;sf]
rfxgf jf :j-lg0f{oaf6 x'g] a;fO ;/fO :j]lR5s xf] . o:tf] a;fO ;/fO k|foM u/]/ sd ljsl;t If]qaf6
a9L ljsl;t If]qdf x'G5 . g]kfnsf] ;Gbe{df sd ljsl;t u|fdL0f If]qaf6 a9L ljsl;t u|fdL0f If]qdf x'g] a;fO ;/fO cToflws 5 . xfnsf lbgx?df u|fdL0f If]qaf6 zx/L If]qdf klg a;fO ;g]{ qmd tLa| ?kdf a9\bf] 5 . a9\bf] zx/Ls/0fn] of] k|j[ltsf] k'li6 ub{5 . To;}u/L lxdfnaf6 kxf8 / lxdfn / kxf8af6 t/fO{df klg a;fO{ ;g]{ qmd cToflws 5 . t/ of] qmd ljutdf eGbf s]xL sd ePsf] cg'dfg ul/Psf] 5 . o; k|sf/sf] c;Gt'lnt a;fO ;/fOn] ljsf; lgdf{0fdf klg c;Gt'ng Nofp5 . ;g\ @))! sf] hgu0fgf cg';f/ s"n cfGtl/s a;fO ;/fOdf sl/j ^* k|ltzt u|fdL0f If]qaf6 u|fdL0f If]qdf g} ePsf] b]lvG5 eg] sl/j ($ k|ltzt a;fO ;/fO stf{x?sf] pb\ud :yfg u|fdL0f If]q lyof] . To;}u/L, &!=& k|ltztsf] uGtAo :yfg u|fdL0f If]q /x]sf] lyof] eg] @*=# k|ltztsf] uGtAo :yfg zx/L If]q lyof] -tflnsf ^_ .
tflnsf ^M g]kfndf a;fO ;/fOsf] k|a[lt, @))! -�df_ pb\d :yfg� uGtAo :yfg s"n�
u|fdL0f If]q Zx/L If]q
u|fdL0f If]q� ^*=@ @%=% (#=& zx/L If]q� #=% @=* ^=# s"n &!=& @*=# !))
a;fO;/fO{sf] csf]{ k|sf/ eg]sf] jfWosf/L a;fO ;/fO xf] . o:tf] k|sf/sf] a;fO ;/fO dflg;sf] lgoGq0feGbf aflx/ x'G5 . s'g} of]hgf ljgf g} pgLx? a;fO{ ;g{ afWo x'G5g\ . k|fs[lts k|sf]k, cfGtl/s tyf afXo åGb cflbsf sf/0f xhf/f} dflg;x? jif]{gL a;fO{ ;g]{ ub{5g\ . g]kfnsf] ;Gbe{df ljutsf] ;z:q åGbsf sf/0f xhf/f} dflg;x? lj:yflkt eP . xfn zflGt k|lqmof cufl8 a9L /x]sf] ;Gbe{df w]/} lj:yflktx? kmls{P tfklg cem w]/} dflg;x? To;} cnkq k/]sf 5g\ . t/fO{df xfn klg ;z:q åGb hf/L /x]sfn] ToxFfaf6 lj:yflkt x'g] qmd hf/L 5 .
18
a;fO ;/fOsf laleGg sf/0fx? x'G5g\ . lzIff, :jf:Yo tyf ef}lts k"jf{wf/sf] cefj, /f]huf/Lsf] cj;/ gx'g', jftfj/0fLo k|lts"ntf / ef}uf]lns ljifdtf a;fO ;/fOsf k|d'v sf/0fx? x'g . /fHo tyf lghL If]qn] To:tf If]qx?df nufgL u/L u|fdL0f :t/;Dd ljsf; tyf cj;/x? >[hgf ug{ ;s] a;fO ;/fOnfO{ Jojl:yt ug{ ;lsg]5 . a;fO ;/fOsf] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts tyf hg;fª\lVos kl/0ffd klg x'G5 . a;fO ;/fOn] pb\ud :yfg / uGtAo :yfgdf km/s–km/s c;/ kfb{5 . a;fO ;/fOsf] b/ pRr eP pb\ud :yfgdf sfd ug]{ pd]/sf] tyf lzlIft hgzlQmsf] cefj x'G5 . h;n] ubf{ ljsf;sf sfo{qmdx?nfO{ g} gsf/fTds c;/ k'¥ofpFb5 . To:tf sf/0f tyf kl/0ffdx?sf] n]vfhf]vf u/L a;fO ;/fOsf] k|lqmofnfO{ Jojl:yt agfpg hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] cfjZostf kb{5 .
g]kfnsf] cfGtl/s a;fO ;/fO cfufdL lbgx?df cem a9\g] b]lvG5 . hg;ª\Vof a[l4b/df sdL cfP klg a;fO ;/fO b/df eg] sdL cfpg] 5}g . ;g\ @)!@ df s"n hg;ª\Vof sf] !)=@ k|ltzt hg;ª\Vof cfGtl/s a;fO ;/fO ug]{5g eg] @)@& df of] k|ltzt a9]/ !#=^ k'Ug] cg'dfg ul/Psf] 5 . xfns} cGt/k|fb]lzs hg;ª\Vof c'gkft / k|fb]lzs ;+/rgf sfod /x]df @)@& ;Dddf sl/j &) nfv dflg;x?n] a;fO ;/fO ug]{5g\ .
a;fO ;/fOsf] csf]{ dxTjk"0f{ kIf eg]sf] afXo a;fO ;/fO xf] . g]kfnaf6 b]zaflx/ hfg] / cGo b]zaf6 ljleGg sf/0fn] g]kfn lelqg] hg;ª\Vof of] ;d"xdf kb{5g\ . afXo a;fO ;/fOdf g]kfn / ef/t aLr g} w]/} x'G5 . v'nf ;Ldfgf / cfly{s, ;fdflhs tyf ;fF:s[lts ;dfgtfsf sf/0f g} oL b'O{ b]zaLr a;fO ;/fO a9L ePsf] xf] . xfnsf lbgx?df cfP/ >dsf] nflu ef/t afx]ssf t]>f] d'n'sx?df a;fO{ ;g]{ qmd tLa| ePsf] 5 . :jb]zdf /f]huf/Lsf cj;/x? gePsf sf/0f o'jfx? sfdsf] nflu vf8L nufotsf b]zx?df hfg] ub{5g\ . o;af6 k|fKt x'g] ljk|]if0fn] s]xL kmfO{bf k'¥ofP klg sfnfGt/df o;nfO{ lg?T;flxt ug'{ g} /fi6«sf nflu >]os/ x'g]5 . o:t} afXo a;fO ;/fOdf xfn b]lvPsf] goFf k|j[lt z}lIfs a;fO ;/fO xf] . ;of}+ dfqdf g]kfnL o'jfx? lzIffsf] nflu ljb]lzg] u/]sf 5g\ . Tof] ;d"xdf lzlIft / cfly{s?kn] ;Ifd o'jfx? g} kb{5g\ . tL o'jfzlQm lzIff k"/f u/]kl5 klg pt} sfd u/]/ a:g] x'gfn] b]zn] 7"nf] ;DklQ u'dfpg] u/]sf] 5 . To:tf o'jfx?nfO{ :jb]z kmls{g k|]l/t ug]{ / pgLx?sf] ;Lk / Ifdtf cg';f/ /f]huf/L cj;/x? k|bfg ul/Pdf k|ltef knfogsf] hl6n ;d:of xn x'g ;Sb5 .
a;fO ;/fOnfO{ k"0f{tM /f]s nufpg g;lsPtf klg o;nfO{{ Jojl:yt ug{ ;dodf g} k|efjsf/L of]hgf lgdf{0f gu/]df o;n] hg;ª\Vof ljt/0fdf c;Gt'ng a9fpF5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] a;fO ;/fOnfO{ ;fdflhs, cfly{s tyf /fhgLlts kIf;Fu hf]8]/ cfjZos sfo{gLltx? agfpg]5 . a;fO ;/fOsf ;sf/fTds kIfx?nfO{ ;d]6\b} gsf/fTds c;/x? sd ug{ pb\ud tyf uGtJo :yfg b'j}df ljz]if sfo{qmdx? ;+rfng ul/g]5 . ;fy} cJojl:yt a;fO ;/fOn] uGtJo :yfgsf ef}lts k"jf{wf/x?dfly cgfjZos bjfj yKg] ub{5 . t;y{, ljsf;sf k"jf{wf/x? lgdf{0f ubf{ a;fO ;/fOsf] b/ tyf k|j[ltnfO{ klg ljz]if Wofg lbg k|f]T;flxt ul/g]5 h;n] ubf{ tL k"jf{wf/x?n] nfdf] ;do;Dd sfd ug]{5g\ .
a;fO ;/fOnfO{ Jojl:yt ug{ k|foM rf/ k|sf/sf /0fgLltx? ckgfOg]5g\ –!_ a;fO ;/fOnfO{ /f]Sg] (Stop), @_ a;fO ;/fOsf] k|jfxnfO{ sd 3gTj ePsf / goFf zx/x? tkm{ df]8\g] (Redirect), #_ a;fO ;/fOstf{nfO{ pb\ud :yfg kmsf{pg] (Return) / $_ a;fO ;/fOstf{nfO{ uGtAo :yfgdf g} ;'ljwfx? pknAw u/fO{ Jojl:yt ug]{ (Accommodate) . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] pNn]lvt rf/j6f /0fgLltnfO{ cfˆgf] sfo{gLlt agfO{ a;fO ;/fOnfO{ Jojl:yt ug{ cfjZos sfo{gLlt lgdf0f{ ug]{{5 .
@=%=@ zx/Ls/0f ( )
19
@=%=@ zx/Ls/0f (Urbanization)
hg;ª\Vofsf] ljt/0fdf k|efj kfg]{ csf]{ kIf eg]sf] zx/Ls/0f xf] . g]kfnsf] casf] ofqf klg zx/Ls/0fsf] g} xf] . zx/Ls/0fnfO{ hg;ª\Vof j[l4 tyf a;fO ;/fOn] c;/ kf/]sf] x'G5 . To;df klg zx/Ls/0f / a;fO ;/fO aLr cGof]Gofl>t ;DaGw 5 . b'a} Pscsf{sf sf/0f tyf kl/0ffdx? x'g\ . cfly{s ljsf;sf] qmddf s[lif cy{tGqaf6 u}/–s[lif cy{tGq tkm{ hfFbf zx/Ls/0f klg a9\b} hfG5 . g]kfn zx/Ls/0fsf lx;fjn] lgs} k5fl8 5 .
g]kfndf zx/Ls/0fsf] kl/efiffdf Ps?ktf gx'Fbf zx/Ls/0fsf] ljZn]if0fdf g} ;d:of pTkGg ePsf]n] kl/efiffnfO{ Ps?k agfpg' kb{5 . zx/Ls/0f Pp6f k|lqmof xf] . o;n] zx/ x'gsf nflu ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;n] of]Uo ePsf :yfgx?sf] hg;ª\Vofsf] k|j[ltnfO{ hgfpFb5 . t;y{ zx/Ls/0fn] ;fdflhs, cfly{s tyf hg;fª\lVos dxTj af]s]sf] x'G5 . ;g\ @))! sf] hgu0fgf cg';f/ g]kfnsf] s"n hg;ª\Vof sf] !#=( k|ltzt hg;ª\Vof zx/L If]qdf a;f]af; ub{5g\ . of] cg'kft qmdzM a9\b} ;g\ @)!& df @# k|ltzt / @)@& df #! k|ltzt k'Ug] cg'dfg ul/Psf] 5 . hg;ª\Vofsf] a[l4b/ a;fO ;/fOsf sf/0fn] u|fdL0f If]qdf eGbf zx/L If]qdf w]/} a9L x'G5 .
g]kfnsf] zx/Ls/0f Jojl:yt x'g ;s]sf] 5}g . zx/ x'gnfO{ cfwf/e"t zt{x? k"/f gePsf :yfgx? klg ljljw sf/0fn] gu/kflnsf 3f]if0ff ul/Psf 5g\ eg] sof} zx/ x'gnfO{ of]Uo :yfgx?nfO{ u|fdL0f If]qdf /flvPsf] 5 . zx/Ls/0f Jojl:yt gx'Fbf zx/L hLjg si6k|b x'g'sf ;fy} zx/L–ul/jL (Urban Poverty) ;d:ofsf] ?kdf v8f e}/x]sf] 5 . zx/Ls/0fsf] b/nfO{ dWogh/ gu/L agfPsf ef}lts k"jf{wf/x?n] zx/L afl;GbfnfO{ ;]jf k'¥ofpg ;s]sf 5}g\ eg] k"jf{wf/x?sf] u|fdL0f tx;Dd lj:tf/ gx'bf u|fdL0f :yfgaf6 x'g] a;fO;/fO{ sd x'g'sf] ;§f emg al9/x]sf] 5 . zx/Ls/0fdf klg s]xL k|d'v zx/x?sf] cflwkTo 5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] zx/Ls/0fsf] kl/efiffnfO{ Ps?ktf lbb} Jojl:yt zx/Ls/0fdf hf]8 lbg] / T;;af6 hg;flVos k|lqmofx?df kg{ hfg] c;/x?nfO{ ;Daf]wg ug]{ /0fgLlt lnPsf] 5 .
k|hgg\ b/nfO{ 36fO{ k|lt:yfkg txdf Nofpg zx/Ls/0f cTofjZos 5 . zx/Ls/0fn] dflg;sf] hLjg:t/ psf:gsf ;fy} :jf:Yo, lzIff, /f]huf/L, ;~rf/ tyf kl/jf/ lgof]hgsf ;]jfx?sf] kx'Frdf j[l4 ub{5 . Psn tyf ;fgf] kl/jf/sf] cjwf/0ff ljsl;t x'b} uPsf] ;Gbe{df zx/Ls/0fn] To:tf] wf/0ffnfO{ k|f]T;fxg ub{5 . ljZjsf] hg;fª\lVos Oltxf;df klg k|hgg\ b/sf] lgoGq0fdf ;fdflhs tyf cfly{s ljsf; / a9\bf] zx/Ls/0fsf] 7"nf] e"ldsf /x]sf] hg;fª\lVos ;+qmd0fsf] l;4fGt (Demographic Transition Theory) n] JofVof u/]sf] 5 .
zx/Ls/0fnfO{ Jojl:yt ub}{ ;fgf tyf Jojl:yt zx/sf] ljsf; ug]{ nIf hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] /x]sf] 5 . zx/leqsf ul/j, dlxnf tyf lk5l8Psf ju{sf] hLjg:t/ psf:g] vfnsf sfo{qmdx?sf] lgdf{0f ug]{, u|fdL0f If]qx?nfO{ zx/f]Gd'v If]qsf] ?kdf ljsf; ug]{ / zx/L If]qdf cfjf;, vfg]kfgL, ;8s, lzIff, :jf:Yo tyf /f]huf/Lsf cj;/x? >[hgf ug]{ h:tf cfwf/e"t sfo{x?df of]hgfx? s]lGb|t x'g]5g\ . cfjZos k"jf{wf/ k"/f ePsf If]qx?nfO{ zx/L If]qsf] ?kdf ljsf; ug{ kxn ul/g]5 . zx/L If]qsf] ;+VofTds j[l4dfq geO{ u'0ffTds j[l4df ljz]if hf]8 lbO{g]5 . zx/Ls/0fnfO{ /fli6«o ljsf;sf] nIo;+u Pstfa4 ub}{ zx/L ;'ljwf tyf jftfj/0fsf] u'0f:t/df j[l4 ub}{ nlug]5 / pknAw k"jf{wf/x?sf] plrt Joj:yfkg ub}{ a9LeGbf a9L ;'ljwfx? lj:tf/ ul/g]5 . xfn;Ddsf] zx/Ls/0fn] s]xL k|d'v zx/x?sf] ar{:j :yflkt u/]sf] 5 . hg;ª\Vofsf] cfsf/nfO{ cfwf/ agfO{ ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;sf k"jf{wf/x?sf] ljsf; / hg;ª\Vofsf cGo ljz]iftfx?nfO{ cfwf/ agfO{ zx/L If]q 3f]if0ff ug]{ k|lqmofsf]
20
hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfdf n}lËs d"nk|jflxs/0f
� ;|f]t tyf cj;/x?sf] kx'Frdf n}lËs ;dftf tyf ;dfgtf ;'lglZrt ul/g]5 .
� d"nk|jflxs/0fsf] nflu cfjZos kg]{ ;+:yfut ;+oGqnfO{ ;jlns/0f ul/g]5 .
� ;/sf/L, u}/;/sf/L tyf gLlh If]qnfO{ cem n}lËs ;Da]bgzLn agfpg] lg/Gt/ k|of; ul/g]5 .
� /0fgLlts tyf gLltut txdf dlxnfx?sf] k|ltlglwTjnfO{ k}/jL ul/g]5 .
� dlxnfx?sf] lzIff, :jf:Yo, /f]huf/ tyf dfgj clwsf/sf] /Iffsf nflu ljz]if k|of;x? ul/g]5g\ .
� ljsf; lgdf{0fsf ;j} lqmofsnfkx?nfO{ ;dfj]zL agfOg]5 .
� ;+/rgfut c;dfgtfnfO{ ;Daf]wg ul/g]5 .
� ;'kl/j]If0f tyf d"NofÍg k|0ffnLnfO{ n}lËs ;Da]bgzLn agfO{g] 5 .
nflu hf]8 lbOg]5 . If]qLo ;Gt'ngdf of]ubfg lbg] ;fgf zx/sf] ljsf;df hf]8 lbOg]5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] zx/Ls/0f;+u hg;ª\Vofsf d'2fx?nfO{ PsLs[t u/L n}hfg] sfo{gLlt lgdf{0f ug]{5 .
@=%=# hg;ª\Vof / jftfj/0f (Population and Environment)
hg;ª\Vofn] jftfj/0fsf] ;'b[l9s/0f tyf ljgf; b'j}df e"ldsf v]Nb5 . jftfj/0f cGtu{t hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] jgh+un tyf hldgsf] cj:yfnfO{ ljz]if hf]8 lbg]5 . hg;ª\Vof j[l4;+u} hldg tyf jgh+unsf] k|of]udf j[l4 x'G5 . hg;ª\Vof j[l4, kl/jf/ ljefhg tyf a9\bf] zx/Ls/0fn] v]tLof]Uo hdLgnfO{ ljefhg ug'{sf ;fy} 3gf a:tLdf kl/0ft u/L /x]sf] 5 . o;n] s[lifdfly lge{/ /xg] kl/jf/nfO{ k|ToIf c;/ k'¥ofPsf] 5 . t;y{ hldgsf] pkof]unfO{ pTkfbgsf] nflu Jofj;flos/0f ug]{ / jf:tljs ls;fgsf] hldg dflysf] xs :yflkt ug{nfO{ hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] hf]8 lbg]5 . hnjfo' kl/jt{gsf] sf/0fn] hg;ª\Vof tyf ljsf;df kg]{ c;/x? Go"lgs/0f ug]{ sfo{s|dx? NofOg]5g\ .
s]xL ;do cufl8;Dd k|z:t ;Defjgf af]s]sf] jg;Dkbf a9\bf] hg;ª\Vof sf] rfFk, zxl/s/0f tyf t:s/Lsf sf/0f lbgk|ltlbg ljgf; e}/x]sf] 5 . jg;Dkfbfsf] cfly{s, Joj;flos tyf kof{j/0fLo dxTj /xG5 . o;n] ul/j kl/jf/nfO{ hLjg lgjf{xsf] alnof] ljsNk k|bfg ub{5 . hldg, h+un / hn;|f]tsf] ul/j 3/kl/jf/;+u ulx/f] ;DjGw x'G5 . lo ;|f]tx?sf] plrt kl/rfngaf6 ul/jL Go"lgs/0fdf 7f]; of]ubfg k'Ub5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] lo ;Dkfbfx?sf] ul/j tyf ;LdfGts[t ;d'bfosf] lxtdf k|of]u u/L ul/jL lgjf/0fdf ;xof]u k'¥ofO /fli6«o ljsf; ug]{ nIf /fv]sf] 5 .
@=^ n}lËs d"nk|jflxs/0f (Gender
Mainstreaming)
n}lËs d"nk|jflxs/0fn] ljsf;sf lqmofsnfkx?nfO{ Ps kIfLodfq geO a9L ;dfj]zL tyf n}lËsd}qL agfpFb5 . ljsf;sf lqmofsnfkx? xfn;Dd k'?if k|wfg lyP eg] dlxnfx?nfO{ nfef+z k|fKtstf{sf] ?kdf dfq ;Lldt ul/GYof] . t/ cj ljsf; lgdf{0fsf x/]s txdf dlxnfnfO{ klg ;dfg ;xeflu u/fOP dfq ljsf;n] plrt lbzf lng ;S5 eGg] cjwf/0ffdf ljZj g} ;xdt ePsf] 5 . o;} qmddf ;g\ !(($ sf] sfo/f] ;Dd]ng / ;g\ !((% a]OlhË ;Dd]ngn] n}lËs d"nk|jflxs/0fnfO{ ljz]if hf]8 lbg] sfo{gLlt kfl/t u/]sf] 5 . h;sf] g]kfn klg kIf /fi6« xf] . hg;ª\Vof of]hgfn] n}lËs d"nk|jflxs/0fsf] b[li6sf]0faf6 n}lËs c;dfgtf x6fpg dxTjk"0f{ e"ldsf v]Ng]5 . n}lËs cjwf/0ffn] dlxnfx? ljsf;sf
21
hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfdf n}lËs d"nk|jflxs/0f
@=%=# hg;ª\Vof / jftfj/0f ( )
@=^ n}lËs d"nk|jflxs/0f (
)
lg0f{ostf{ x'g\ k|ltkmn k|fKt ug]{ lglZqmo kfqdfq xf]Ogg\ eGg] dfGotf /fVb5 . d"nk|jflxs/0f eGgfn] ljsf; lgdf{0fsf gLltx?, sfo{qmd÷kl/of]hgfx? tyf p2]Zox?nfO{ n}lËs ;+j]bgzLn agfpg' xf] .
n}lËs d"nk|jflxs/0fn] ;fdflhs, cfly{s, /fhgLlts / kfl/jfl/s hLjgdf n}lËs d'2fx?nfO{ ;d]6\g'sf ;fy} n}lËs lx+;fsf] dfqf / k|j[ltnfO{ dWogh/ ub}{ lx+;f /lxt ;dfh lgdf{0f ug{ /fli6«o gLlt tyf sfo{qmdnfO{ n}lËsd}qL agfpg] / gLlt tyf sfo{qmdx?sf] sfo{fGjogsf] nflu ;+:yfut ;+oGqsf] ljsf; ug{ hf]8 lbG5 . n}lËs d'2fx? hg;ª\Vof ;d:ofsf] s]Gb|df /x]sf x'G5g\ . dlxnflj?4 x'g] sfg"gL, ;fdflhs–cfly{s, z}lIfs, :jf:Yo tyf ;|f]tx?sf] kx'Fr tyf kl/rfngdf x'g] lje]bx?nfO{ Go"lgs/0f u/L ;dtfd"ns ;dfhsf] lgdf{0fdf hf]8 lbg' hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] p2]Zo /x]sf] 5 .
g]kfnn] ljut s]xL jif{x?df lzIff tyf :jf:Yo If]qdf pNn]vgLo k|ult u/]sf] 5 . h;n] dlxnfx?sf] hLjg:t/ psf:gnfO{ lgs} d2t k'¥ofPsf] 5 . n}lËs ljsf; ;"rsfÍdf ePsf] j[l4n] dlxnf / k'?ifaLrsf] cfly{s tyf ;fdflhs leGgtfdf yf]/} ePklg sdL cfPsf] 5 . t/ lo pknlAwx? ;j} If]q, ju{ / hftLotfsf dlxnfx?df ;dfg ?kdf ljtl/t 5}gg\ . sd ljsl;t If]qx?df ;'wf/sf] qmd ;':t 5 eg] lje]b klg pRr /x]sf] 5 . dlxnfx?sf] ljsf; lgdf{0f, ;fdflhs tyf cfly{s If]qdf ;xeflutfdf j[l4 eP tfklg lg0f{fos txdf eg] x'g ;s]sf] 5}g .
g]kfnsf] s"n hg;ª\Vofsf] cfwfeGbf a9L lx:;f cf]u6]sf dlxnfx?sf] cfly{s, ;fdflhs tyf /fhgLlt ;xeflutf t'nfgfTds ?kdf lgs} sd 5 . dlxnfx?sf] cfly{s lqmofsnfkdf ;xeflutf j[l4 eP klg cfocfh{gsf] kl/rfngdf :jtGqtf 5}g . dlxnfx? ljz]iftM s[lif If]qdf ;Lldt 5g\ eg] u}/s[lif If]qdf cbIf tyf tNnf] txsf] sfddf dfq ;Lldt 5g\ . gLlt lgdf0f{sf] txdf dlxnfx?sf] ;xeflutfdf ljutsf] t'ngfdf j[l4 eP tfklg Tof] kof{Kt 5}g . dlxnfx? cfˆgf] AolQmut hLjg;+u ;DalGwt ljifox?df ;d]t lg0f{o lng :jtGq 5}gg\ . g]kfndf pTkfbg If]qsf /f]huf/ hgzlQmsf] sl/j $% k|ltzt dlxnfx? 5g\ eg] k|zf;sLo If]qdf !$ k|ltzt dfq dlxnfx? 5g\ . cfly{s ?kn] ;lqmo dlxnfx?sf] 7"nf] lx:;f :j/f]huf/ jf kfl/jfl/s >ddf /x]sf] 5 . dlxnfx?n] ;dfg sfdsf nflu k'?ifeGbf sd Hofnf kfpF5g\ . cfly{s lqmofsnfkdf dlxnfx?sf] ;xeflutdf j[l4 eP tfklg ;|f]tx?sf] kl/rfngdf pgLx?sf] clwsf/ :yflkt x'g ;s]sf] 5}g .
dlxnfx?sf] ;DklQdflysf] :jfldTj Hofb} sd 5 . ;g\ @))! sf] hgu0fgfdf !! k|ltzt 3/kl/jf/sf dlxnfsf] :jfldTjdf hUuf / %=% k|ltzt dlxnfsf] :jfldTjdf 3/ /x]sf] b]vfPsf] 5 . tYox?n] dlxnfx?nfO{ ul/jx?dWo]sf] klg ul/j b]vfPsf 5g\ . ul/jLsf] c;/ ;j}eGbf a9L dlxnfsf] :jf:Yo, lzIff, /f]huf/L tyf cGo j}olQms :jtGqtf dfly k/]sf] 5 . dlxnfx? :jtGq, ;zQm / ;Ifd eP eg] k|hgg\ k|lqmof dlxnfx?sf] lgoGq0fdf x'G5 . h'g k|hgg\ b/nfO{ k|lt:yfkg txdf Nofpg cTofjZos zt{ xf] . k|hgg\ b/df lgoGq0f ug{ dlxnfsf] ;j{kIfLo ljsf; ug'{ clgjfo{ x'G5 / h'g n}lËs d"nk|jflxs/0f ljgf ;Dej x'b}g . t;y{, hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] n}lËs d"nk|jflxs/0fnfO{ ljz]if hf]8 lbPsf] 5 . o;sf nflu of]hgfdf gLlt lgdf{0f txdf dlxnfx?sf] ;xeflutfdf j[l4 ug]{, ;|f]tx?sf] kl/rfngdf clwsf/ :yflkt ug]{, k|hgg\ :jf:Yodf clwsf/ :yflkt ug]{, ;fdflhs–cfly{s ljsf;df ePsf c;dfgtf x6fO{ lje]b /lxt ;dfh lgdf0f{ ug]{ h:tf /0fgLltx? lnPsf] 5 .
g]kfndf xfn;Dd n}lËs d"nk|jflxs/0fsf nflu ul/Psf k|of;x? ;x|fgLo eP klg :ki6 sfo{lbzf, k|lta4tf / ;+/rgfut ljsf;sf] cefjdf ck]lIft ;kmntf xfl;n x'g ;s]sf] 5}g . /fli6«o tyf cGt/f{li6«o jftfj/0f ;sf/fTds ePsf] cj:yfdf n}lËs ;jfnx?nfO{ ljsf;sf bL3{sfnLg gLltx?;+u
22
PsLs/0f ub}{ sfof{Gjog u/]df ;kmntf k|fKt x'g]5 . n}lËs d"nk|jflxs/0fnfO{ ;dli6ut cfly{s gLltn] ;d]6\g g;s]sf] cj:yfdf cfly{s gLltnfO{ n}lËsd}qL agfpg hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] e"ldsf v]Ng]5 . hg;ª\Vof Joj:yfkgsf gLlt lgdf{0f b]lv lnP/ txut sfof{Gjogsf lqmofsnfkdf dlxnf ;xeflutf ;'lglZrt u/fO{g]5 . dlxnfnfO{ k'?ifsf lg0f{ox?sf] cfjfhljxLg ;fIfL dfq gagfO{ ;fe]mbf/ tyf lg0f{ostf{ agfOg]5 . pgLx?sf] efjgfsf]] plrt ;Ddfg u/L Ifdtf j[l4sf cj;/x? k|bfg ul/g]5 .
dlxnfdfly nufgL clxn]sf] cfjZostf xf] . lzIff,:jf:Yo,s'kf]if0f cflbdf dlxnfdflysf] nufgLsf] k':tf};Dd u'0ffTds k|efj /xG5 . ;g\ @))( sf] ljZj hg;ª\Vof lbj;n] klg of] s'/fnfO{ ljz]if hf]8 lbPsf] 5 . xfnsf ;j]{If0fx?n] dlxnfsf] ;fIf/tf k|ltzt a9]/ %# k|ltzt k'u]sf] b]vfPsf] 5, h'g k'?ifsf] t'ngfdf @) k|ltzteGbf a9Ln] sdL xf] . of] Ps bzs cufl8 sl/j #) k|ltztsf] lyof] . o;n] klg l:yltdf qmlds ;'wf/ cfPsf] b]vfPsf] 5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] ;'wfl/Psf] l:yltsf] kmfO{bf p7fpb} ;fdflhs tyf cfly{s kIfaf6 dlxnfx?nfO{ :jfoQ / ;Ifd agfO{ n}lËs lae]b x6fpg] / hg;ª\Vof Joj:yfkgdf ;sf/fTds of]ubfg k'¥ofpg] nIo /fv]sf] 5 .
@=& ;fdflhs kIf (Social Dimesion)
hg;ª\Vofsf] ;fdflhs kIfn] ;fdflhs ljljwtfn] hg;fª\lVos k|lqmofdf kfg]{ c;/ / hg;fª\lVos k|lqmofn] ;fdflhs ;+/rgfdf kfg{ ;Sg] c;/sf] af/]df ljZn]if0f u/L ;f]xL cg';f/sf] gLlt lgdf0f{df ;xof]u k'¥ofpFb5 . hg;ª\Vof sf] ;fdflhs kIf a[xt x'G5 . g]kfn ;fF:s[lts tyf ;fdflhs ;+/rfgsf] lx;fjn] ljljwtfn] el/k"0f{ ePsfn] klg ;dflhs kIf dxTjk"0f{ /x]sf] 5 . dlxnf, hghftL, blnt, dw];L, lk5l8Psf If]qsf] ;fdflhs ;dfj]zLs/0f clxn]sf] hNbf]aNbf] d'2f xf] . To:t} afnaflnsf, ckfË, h]i7 gful/s / lj:yflkt hg;ª\Vof klg ;dflhs ;'/Iffsf] bfo/fleq kb{5g\ . /fHosf] ;fdflhs ;'/Iff k|0ffnL / If]q bl/nf] / km/flsnf] x'g' h?/L 5 . h;n] ubf{ ;j} g]kfnLn] /fHosf] pkl:yltsf] dxz'; ug{ ;s'g\ .
;fdflhs ljsf;n] cfly{s, /fhgLlts tyf hg;fª\lVos ljsf;nfO{ ;+:yfut ub{5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] ;fdflhs kIfnfO{ hg;ª\Vof Joj:yfkgsf] nflu rflxg] cfwfe"t jftfj/0fsf] lgdf{0fsf nflu pkof]u ug]{ nIo lnPsf] 5 . ;LdfGts[t tyf lk5l8Psf / cfl>t hg;ª\Vof nfO{ ;fdflhs ;'/Iff gLltn] g;d]6\g] xf] eg] ;Dk"0f{ g]kfnLsf] hLjg:t/ psf:g] d"n nIf k"/f x'b}g . dlxnf, hghftL, blnt, dw];L / lk5l8Psf If]qsf afl;Gbfx? /fHosf] ;+:yfut c;dfj]zL ;+/rgfsf sf/0f aiff}{b]lv ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;df ;d]l6Psf 5}gg\ . ltgLx?nfO{ d"nwf/df Nofpg hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] of]ubfg lbg]5 .
tflnsf &M hfltut ;d"xcg';f/ hg;fª\lVos tyf ;fdflhs l:ylt, @))!
hft÷hftLotf s"n k|hgg\ b/ -@))!_
cf};t cfo' -@))!_
;fIf/tf k|ltzt -@))!_
blnt $=&# %&=@ ##=* cflbaf;L÷hghftL $=)! %*=&$ %#=^ g]kfn $=! ^)=$ %$=!
;|f]tM bL3{sfnLg hg;ª\Vof ;DjGwL of]hgfsf] lj:t[t d:of}bf b:tfj]h .
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfdf ;fdflhs kIf
23
@=& ;fdflhs kIf ( )
tflnsf &M hfltut ;d"xcg';f/ hg;fª\lVos tyf ;fdflhs l:ylt, @))!
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfdf ;fdflhs kIf
� hg;fª\lVos k|lqmofsf ;fdflhs ljljwtfnfO{ ;Daf]wg ul/g]5 .
� hg;ª\Vof Aj:yfkg ug{ ;LdfGts[t tyf lk5l8Psf ;d'bosf ljlzi6 cfjZostfx? k"/f ul/g]5 .
� ;fdflhs ;'/Iff ;~hfnnfO{ dha't tyf km/flsnf] agfOg]5 .
� hg;f+lVos, ;dflhs tyf cfly{s lqmofsnfksf ;fdflhs lje]b x6fpg 7f]; of]ubfg k'¥ofpg]5 .
� lk5l8Psf tyf ;LdfGts[t ;d'bfonfO{ ljsf;sf] d"nwf/df Nofpg ;xof]u ug]{5 .
pNn]lvt ;LdfGts[t ;d'bfosf] hg;fª\lVos ;"rfsfÍx? gsf/fTds 5g\ . pgLx?sf] k|hgg\ b/ pRr 5 . cf};t cfo' sd 5 . ul/jL AofKt 5 . z}lIfs cj:yf sdhf]/ 5 . ;fdflhs, cfly{s tyf /fhgLlts ;xeflutf sd 5 . k|hgg\ b/nfO{ k|lt:yfkg txdf k'¥ofpg, cf};t cfo' a9fpg, z}lIfs :t/ ;'wf/ ug{ tyf cfly{s cj:yf ;'wf/ ug{ hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] cfjZos /0fgLlt agfO{ sfof{Gjog ug]{5 . /0fgLltx?n] pQm ;d'bfoleqsf] cfGtl/s lje]bnfO{ klg ;Daf]wg ug'{ kg]{5 . To;}u/L afnaflnsf, ckfË tyf h]i7 gful/sx?sf] ;fdflhs ;'/Iffsf] nflu /fHosf] gLlt klg jfnd}qL, ckfËd}qL / h]i7 gful/sd}qL gLltx? lgdf{0f ug{' kb{5 . o:tf gLltx?n] klg ;Gtfgsf] ;+VofTds dxTj 36fO{ u'0ffTds dxTjnfO{ k|f]T;flxt ub{5 . h;sf] kl/0ffd :j?kM k|hgg\ b/df sld cfO{ hg;ª\Vof Joj:yfkgdf ;xof]u k'Ub5 .
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfdf ;fdflhs ljsf;n] ;fdflhs Gofosf] l;4fGtnfO{ clËsf/ ug]{5 . g]kfnsf xfnsf of]hgfx?n] ljutsf] t'ngfdf a9L ;fdflhs ;dfj]zLs/0fnfO{ dxTj lbPsf 5g\ . g]kfnLdf cfPsf] r]tgf, j9b} uPsf] z}lIfs :t/, ;~rf/sf] ljsf;, /fhgLlts kl/j{tg cflb sf/0fn] /fHonfO{ ;dfj]lzs/0f tyf ;fdflhs Gofodf k|lta4 x'g k|]l/t u/]sf] xf] . ;fdflhs ljsf; tyf ;'/Iffsf nflu g]kfnn] lzIff, :jf:Yo tyf /f]huf/Ldf lk5l8Psf tyf ;LdfGts[t ;d'bfosf nflu ;sf/fTds lje]bsf] gLlt ckgfpb} cfPsf] 5 . o:tf gLltx?nfO{ sfod /fVb} lk5l8Psf ;d'bfosf] Ifdtf j[l4df ljz]if hf]8 lbO{ k|lt:kwf{Tds Ifdtf a9fpg hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] e"ldsf v]Ng]5 . afnaflnsfx?sf] ;jf{ËL0f ljsf;df ljz]if of]hgfx? Nofpg] 5 . ;j} afnaflnsfnfO{ :j:y agfpg / ljBfno lzIffdf clgjfo{ ;xefuL u/fpg ljz]if sfo{qmdx?nfO{ k|f]T;flxt ul/g]5 .
ckfË, c;fxo, a[4a[4f tyf Psn dlxnfx?nfO{ /fHon] lbPsf] ;xof]u lg/Gt/tf lbb} pgLx?sf] ;Lk / IfdtfnfO{ ljz]if ;b'kof]u u/L /fi6« lgdf{0fdf ;xof]uL agfpg ;/sf/L, u}/;/sf/L tyf lghL If]qsf] bfloTjdf j[l4 ul/g]5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] ;fdflhs ljsf; tyf ;'/IffnfO{ clwsf/sf] ?kdf :yflkt u/L /fli6«o dxTjdf /fVg] / bDktLx?nfO{ x/]s k|sf/af6 ;'/lIft dxz'; u/fO{ ;Gtfg tyf kl/jf/sf] u'0f:t/ j[l4 ug{ ;xof]u ug]{ nIf /fv]sf] 5 . /fli6«o ckfË gLlt agfpg], hgu0fgf / cGo tYofÍsf ;|f]tx?nfO{ ckfË ;DaGwL ;"rgfx? ;+sng ug{ nufpg], ckfËx?nfO{ Ifdtf cg';f/sf] hLjgf]kof]uL tflnd lbO{ cfly{s ?kn] ;Ifd agfpg x/;Dej k|of; ug]{, pgLx?nfO{ lzIff, :jf:Yo, /f]huf/L tyf /fHo ;+oGqdf ljz]if ;'ljwfx? k|bfg ug]{ h:tf sfo{qmdx? tyf h]i7 gful/ssf] cg'ej, ;Lk / 1fgsf] pkof]u u/L k':tfGt/ sd ug]{ / pgLx?nfO{ ;Ddflgt hLjgofkgsf] cj;/ k|bfg ug]{ gLlt klg hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] lnPsf] 5 .
g]kfnsf] hg;ª\Vof a}jflxs d"NodfGotf, a;f]jf;, kfl/jfl/s ;DaGw, k|hgg\, ?U0ftf, d[To' tyf a;fFO ;/fOF k|ltsf] cjwf/0ff cflbdf Psbd} ljljwtfk"0f{ 5 . ljleGg ;d'bfo / ;d"xsf] ;fdflhs–cfly{s ljz]iftfx? ;dfg 5}gg\ . To;sf/0f hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] –!_ ljleGg ;d'bfosf]
24
;:s[lts 1fg, wf/0ff tyf Aojfxf/sf] ;+j]bgzLntf / @_ pgLx?sf] ;fdflhs–cfly{s tyf hg;fª\lVos cj:yfnfO{ Wofg lbO{ hg;ª\Vof ;d:ofsf] ;Daf]wg ug{]5 . o;sf ;fy} tYofÍnfO{ klg ljleGg ;d'bfosf] ;fdflhs, cfly{s / hfg;f+lVos cj:yf emNsg] lsl;dsf] agfO{g]5 .
@=* las]Gb|Ls/0f / ;+u7gfTds kIf (Decentralization and Institutional Aspects)
las]Gb|Ls/0f / ;+u7gfTds kIfn] hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgffsf] sfof{Gjogsf] nflu rflxg] ;+oGq lgdf{0fdf hf]8 lbg]5 . o;n] hg;ª\Vof Joj:yfkgsf] ;Gbe{df las]Gb|Ls/0f nfO{ ;jnLs/0f ug]{5 . bL3{sfnLg hg;Vof of]hgfn] /fHo ;+oGqnfO{ :yfgLo txdf lj:tf/ u/L clwsf/sf] ;d]t k|Tofof]hg ug]{ :yfgLo lgsfonfO{ :jtGq / :jfoQ agfpg e"ldsf v]Ng]5 . h;n] ubf{ sfo{qmd lgdf{0f / sfo{Gjogsf ;fy} ;|f]tx?sf] Aoj:yfkg / kl/rfng k|efjsf/L ?kdf x'g;Sb5 . o;/L :yfgLo:t/df of]hgfx?sf] lgdf{0f / sfo{Gjog ubf{ ;d'bfosf] j[xt ;xeflutfdf hf]8 lbOg]5 .
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfn] :yfgLo :t/df hfg;f+lVos tyf ;fdflhs tYofÍ ;+sng tyf Joj:yfkgnfO{ ;jn agfpg] / tL ;"rgfx?nfO{ of]hgf lgd{f0f, sfof{Gjog, ;'kl/j]If0f / d"NofÍgdf k|efjsf/L ?kdf k|of]u ug'{ kb{5 . hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgf sfof{Gjogsf] nflu :ki6, oyfy{k/s / sfo{Gjog of]Uo ;+:yfut ;+/rgfsf] lgdf{0f ul/g]5 . To:tf] ;+oGqn] pRr:t/df hg;ª\Vof ;+u ;DalGwt sfo{qmdx?sf] ;+of]hg tyf ;'kl/j]If0f ug]{5 . To;sf ;fy} cGo ;/f]sf/jfnfx?sf] e"ldsfnfO{ klg :ki6 kfl/g]5 . hg;ª\Vof of]hgf s'g} dGqfno jf ljefu ljz]ifsf] dfq geO{ ;Dk"0f{ lgsfosf] ;/f]sf/sf] ljifo ePsfn] ;j}n] o;sf] :jfldTj u|x0f ug'{ kb{5 . To;df klg k|d'v e"ldsf v]Ng] :jf:Yo tyf hg;ª\Vof dGqfnosf] hg;ª\Vof dxfzfvfsf] :t/f]Gglt u/L ;fwg, ;|f]t tyf hgzlQmsf] kof{Kt Joj:yf ul/g]5 .
las]Gb|Ls/0fn] :yfgLo lgsfosf] Ifdtf ljsf; tyf kl/rfngaf6 hg;ª\Vof Joj:yfkgnfO{ lgDg tl/sfaf6 ;xof]u ub{5M
� hg;ª\Vof Joj:yfkg :yfgLo of]hgf lgdf{0fdf k|efjsf/L 9+un] cfj4 x'g]5 . � kl~hs/0f k|0ffnL k|efjsf/L / ;'b[9 x'g]5 . � of]hgf lgdf{0fsf] nflu jf:tljs tYofÍ pknAw x'g]5 .
pNn]lvt p2]Zosf nflu ablnbf] kl/j]zdf :yfgLo lgsfosf] e"ldsfnfO{ k'gM kl/eflift ul/g]5 / ltgLx?nfO{ hg;ª\Vof Aoj:yfkgsf sfo{qmdx? ;+rfng ug{ / :yfgLo gLlt tyf of]hgfx?sf] d'Vo c+z agfpg lhDd]jf/ agfOg]5 .
hg;ª\Vof sf d'2fx?nfO{ k|efjsf/L ?kdf gLlt tyf sfo{qmdx?df ;dfj]z ug{ ;+:yfut ;+oGqsf] ljsf; u/L hg;ª\Vof ;+u ;DalGwt ljifox?sf] cWoog, cg';Gwfg tyf ;fj{hlglss/0fdf ljz]if hf]8 lbOg]5 . g]kfndf hg;ª\Vof ljifon] kfpg' kg]{ dxTj kfPsf] 5}g eg] ;/sf/L txdf klg o;nfO{ sd dxTjsf] If]qdf /flvG5 . hg;ª\Vof sf] plrt cWoog, cg';Gwfg / ljZn]if0f lagf hg;ª\Vof Aoj:yfkg ;lhnf] x'b}g . hg;ª\Vof Joj:yfkg lagf ;fdflhs–cfly{s pGglQ ;xh gx'g] oyfy{tf af]w u/L hg;ª\Vofsf ljifox?nfO{ Aofks, ;fGble{s / uxg agfpg /fli6«o :t/df ;zQm ;+oGqsf] lgdf{0fsf] cfjZostfnfO{ bL3{sfnLg hg;ª\Vof of]hgfn] p7fPsf] 5 .
25
@=* las]Gb|Ls/0f / ;+u7gfTds kIf ( )
a9\bf] hg;ª\Vofsf] sf/0fn] cfjZostfx? klg a9\g] / gofFgofF d'2fx? b]vf kg]{ x'gfn] To;nfO{ lg/Gt/ cg';Gwfg u/L ;dfwfgsf pkfox? l;kmfl/; ug{ e}/x]sf lgsfox?aLrsf] ;dGjo lgdf{0f ug{ klg pRr :t/b]lv :yfgLo :t/;Dd :yfoL ;+oGqsf] ljsf;df hf]8 lbOg]5 . pQm ;+oGqn] a9\bf] hg;ª\Vofsf] cfjZostf cg';f/ ;]jfx?sf] lj:tf/sf] nflu of]hgf lgdf{0fdf ;xof]u k'¥ofpg] 5 .
g]kfndf xfn hg;ª\Vof ;+u ;DjlGwt ljifox? :jf:Yo tyf hg;ª\Vof dGqfnon] x]b}{ cfPsf] 5 eg] tYofÍ ;+sng;+u ;DjlGwt sfo{x? s]Gb|Lo tYofÍ ljefu / kl~hs/0f ;DaGwL sfo{x? :yfgLo ljsf; dGqfno cGtu{tsf] kl~hs/0f /lh:6«f/sf] sfo{non] x]b{} cfPsf] 5 . ljZjljBfno nufotsf cGo cWoog cg';Gwfg ;+:yfgx? nufotsf ljleGg ;+:yfx? hg;ª\Vof Joj:yfkg sfo{df sfo{/t 5g\ eg] ;+o'Qm /fi6« hg;ª\Vof sf]if cGt/f{li6«o :t/sf] o; ;+u ;DlGwt k|d'v u}/;/sf/L ;:yf xf] . o;sf ;fy} hg;ª\Vof of]hgf;+u k|ToIf ;/f]sf/ /fVg] cGo w]/} /fli6«o / cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;:yfx? sfo{/t 5g\ . t/ tL ;+:yfx?aLr k|efjsf/L ;dGjo gx'Fbf sfo{qmdx?sf] sfof{Gjog k|efjsf/L x'g ;s]sf] 5}g . t;y{ tL ;+:yfx?sf ;fy} lghL If]qsf] klg hg;ª\Vof Joj:yfkgdf k|efjsf/L ;xeflutf j[l4 ug{ /fli6«o :t/sf] hg;ª\Vof cWoog, cg';Gwfg / Joj:yfkg ;+oGq ljsf; ug{df hf]8 lbO{g] 5 .
efu M tLg
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] sfo{of]hgf
@)^&–@)*&
-@)!) @)#!_
efu M tLg
hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] sfo{of]hgf
@)^&–@)*&
-@)!) - @)#!_
28
#_ hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] sfo{of]hgf
o; efudf hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] sfo{of]hgf k|:t't ul/Psf] 5 . o; of]hgfsf] d'n p2]Zo hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfdf pNn]v ul/Psf hg;ª\Vof ;DaGwL sfo{s|dx?nfO{ r/0f j¢ ?kdf nfu" ug]{ /x]sf] 5 . t;y{ o; of]hgfdf hg;ª\Vof ;DaGwL sfo{s|dx? / s[ofsnfkx?sf] klxrfg, k|fyldsLs/0f, d'Vo lhDd]jf/ lgsfo, ;xof]uL lgsfo, sfo{s|dsf] cjwL ;lxtsf] sfo{ of]hgf th{'df ul/Psf] 5 .
o; sfo{ of]hgfn] bL3{sflng of]hgfn] /fv]sf] ;f]rnfO{ jf:tljstfdf kl/0ft ug]{ 5 / ;Dk"0f{ g]kfnL hgtfsf] hLjg:t/ psf:g of]ubfg ug]{ ljZjf; lnOPsf] 5 . o; sfo{of]hgfnfO{ hg;ª\Vof ;DjGwL bL3{sflng of]hgfn] k|:t't u/]sf If]qut ljZn]if0fsf cfwf/df ;f]r tflnsf (Logical Frame Work) jgfO{ k|:t't ul/Psf] 5 .
#=! hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] sfo{of]hgfsf p2]Zox? (Objectives of the Plan of Action of PPP)
� hg;ª\Vof , k|hgg\ :jf:Yo / ul/jLnfO{ ljsf;sf lqmofsnfkx?df ;dfof]hg ug]{ sfo{qmdx?sf] klxrfg u/L sfo{FGjog ug'{ .
� bL3{sfnLg hg;ª\Vof of]hgfsf p2]Zox? xfl;n x'g] u/L sfo{s|dx? lgdf{0f ug'{ /
� sfo{qmdx?sf] sfof{Gjog ug]{ lhDd]jf/ lgsfosf] klxrfg u/L sfof{Gjogsf] k|lqmof :ki6 kfg'{ .
#=@ sfo{qmdsf] lgwf{l/t ;do ;Ldf
of] sfo{of]hgfdf sfo{s|dsf] sfof{Gjogsf] nflu lgDgfg';f/sf] ;do ;Ldf lgwf{/0f ul/Psf] 5M
� tTsfnLg– Ps aif{eGbf sd
� 5f]6f] cjlw–tLg aif{ leq
� dWod cjlw– $ b]lv !) aif{ ;Dd
� bL3{sfnLg –!) aif{eGbf a9L
#=# cg'dfgx? (Assumptions)
of] sfo{of]hgf tof/ ubf{ lgDg cg'dfgx? ul/Psf 5g\M .
� hg;ª\Vof sf d'2fx?nfO{ ;j{kIfLo d'2fsf] ?kdf klxrfg ul/g] 5 . To;sf/0fn] hg;ª\Vof sf d'2fx?nfO{ ljsf;sf If]qut gLltx?df ;dfj]z ug{ hf]8 lbOg]5 .
� ;/sf/L, u}/;/sf/L tyf lghL If]q;+usf] ;xsfo{df hf]8 lbOg] 5 .
� /fHosf] tkm{af6 of]hgf sfo{Gjogsf] nflu k"0f{ k|lta4tf hgfOg]5 / of]hgfnfO{ k"/f ug}{ kg]{ bfloTj dflgg]5 .
� lhDd]jf/ lgsfox?n] of] of]hgfsf] :jfldTj :jLsf/ u/L ;f]xL cg'?ksf] lj:t[t sfo{of]hgf lgdf{0f u/L tf]lsPsf];dodf sfof{Gjog ug]{5g\ .
efu M rf/
If]qut lj:t[t sfo{of]hgf
-efu b'O{df pNn]v ePsf If]qut ljZn]if0f ;DjGwL ljifox?sf] sfof{Gjog ;f]r tflnsf_
#_ hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] sfo{of]hgf
#=! hg;ª\Vof ;DaGwL bL3{sfnLg of]hgfsf] sfo{of]hgfsf p2]Zox? ()
#=@ sfo{qmdsf] lgwf{l/t ;do ;Ldf
#=# cg'dfgx? ( )
�
efu M rf/
If]qut lj:t[t sfo{of]hgf
-efu b'O{df pNn]v ePsf If]qut ljZn]if0f ;DjGwL ljifox?sf] sfof{Gjog ;f]r tflnsf_
30
2.2
k|hgg
\ :jf
:Yo
p2]Z
o @=@=!M h
g;ª\V
of a[l
bb/n
fO{ 3
6fpg]
. /0
fgLlt
@=@=@M d
ft[ t
yf lzz' :jf
:Yo, k
l/jf
/ lgof
]hgs
f ;]jf
h:t
f j[x
t k|h
gg\ :jf
:Yos
f sfo
{qmdx?
/ k
|hgg
\ :jf
:Yo
tyf hg;
ª\Vof
a[l4s
f kl/0
ffdx?
sf] af
/]df hgr
]tgf huf
pg]
sfo
{qmdx?
sfo
f{Gjog
ul/g]5
.
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
kl/j
f/ lgo
f]hgs
f] ;"rgf
tyf
;]jfx?
sf] lj:t
f/åf/f
dft
[ tyf
lzz'sf] :j
f:Yo
sf] nflu
hGd
fGt/
/ ue
{lg/f]wn
fO{ k
|j4{g
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?
/f=o
f]=cf=
/ lghL If]q
lg/Gt/
� k
l/jf/
lgof
]hgs
f ;fw
gx?s
f] k|o
f]u b
/
� hGd
fGt/d
f a[l4
� kl/jf/
lgof
]hgs
f] hfg
sf/L
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
@=
� dft
[ tyf
lzz' ;
]jsf] lj:t
f/å/
f ;'/lIft
dft
[Tj
/ :j
f:Yo
lzz' s
fo{qmd n
fu' t
yf ;
jlns/0
f ug
]{ .
� cfw
f/e"t
dft
[Tj ;]jfx?
, cTo
fjZo
s gj
hft
lz
z'
:ofxf/sf
;fy
} /f]uL
gj
hft
lz
z'sf
Joj:
yfkg
ug
{ :j
f:Yo
s]Gb
|x?sf]
Ifdtf
df
;'wf
/ ug
]{ .
:jf:Yo
ty
f hg;
ª\Vof
dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?
lh=lj
=;=,
gu/k
flnsf,
uf= lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lghL
If]q
lg/Gt/
� :
jf:Yo
;+:y
fdf
hGd
fPsf
aRrfx?s
f] k|ltz
t
� tfln
d
k|fKt
;'8]g
L /
:jf:Yo
sdL{n
] ;xo
f]u
u/]sf ;'Ts
]/Lsf] k|ltz
t
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
#=
� s
d
pd]/d
f aR
rf
hGd
fpg]
tyf
sd
hGd
fGt/s
f hGd
sf]
/f]syf
d ug
{ hgr
]tgfs
f sfo
{qmdx?
;+rfn
g ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj=
;=,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]q
lg/Gt/
� c
gOlR5t
hGd
x?sf]
;+Vo
f
� cf};
t hGd
fGt/
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
$=
� ;fg
f] kl/j
f/af
6 bD
ktLn
fO{
x'g]
kmfO{bfx?
sf]
af/]d
f hfg
sf/L
u/fO{ ;
fgf]
kl/j
f/nfO{ k
|j4{g
ug]{ .
� ljz]ifu
/L dlxnfx?n
fO{ k|h
gg\ pd]/s
f] ;'?d
f
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
ljZj
ljBfn
o, lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lghL If]q
lg/Gt/
� k
l/jf/s
f] cfs
f/
� s"n k
|hgg
\ b/
� hg;
ª\Vof
Jo
j:yf
kgdf
kf7\o
;fd
fu|L
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
/0fg
Llt @
=@=#M d
lxnfs
f] ljjf
x ug
]{ Go"g
td p
d]/
a[l4
u/L k|h
gg\ b
/nfO{ c
em sd u
g]{ /
hg;
ª\Vof
sf] lg/Gt/
a[l4sf] c;/n
fO{ s
d u
g]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
ck]lIft
pkn
lAwx?
M sf]/f hGd
b/ /
sf]/f d[To
'b/df sdL cfp
5 /
;fd
flhs–c
fly{s ljs
f;sf ;'rsx?
df ;'wf
/ cfp
5 .
h;n] u
bf{ h
g;ª\V
of
sf] lg/Gt/
a[l4sf] c;/
sd x
'G5 .
p2]Z
o @=@=$M s
"n k
|hgg
\ b/d
f lgoG
q0f u/
L cyj
f hg;
ª\Vof
sf] l:yl
/s/0
faf6 k
|hgg
\ b/n
fO{ k
|lt:y
fkg
txdf No
fpg]
/ dft
[ d[To
'b/nfO{
36fpg]
/0
fgLlt
@=@=%M k
l/jf
/ lgof
]hgs
f] ckl/k
"t{ dfu
nfO{ k
"/f u
g]{, ljt
/0f ;]jf
x?sf] u'0
f:t/
a[l4 u
g]{, p
kof]u
L ;"rgf
x? ;
~rf/ d
fWodaf
6 k|j
fx
ug]{ /
:yf
gLo
lgsfo
x?sf] Ifdtf
lj:
tf/
ug]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
31
jf
cGTod
f x'g
] ue
f{wf/0fsf
hl6ntf
x?sf]
af/]d
f lz
lIft
ug]{
. u};
; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, ;
~rf/
dfWo
fdx?
� hgr
]tgfs
f sfo
{qmdx?
sf] ;+Vo
f
/0fg
Llt @
=@=#M d
lxnfs
f] ljjf
x ug
]{ Go"g
td p
d]/
a[l4
u/L k|h
gg\ b
/nfO{ c
em sd u
g]{ /
hg;
ª\Vof
sf] lg/Gt/
a[l4sf] c;/n
fO{ s
d u
g]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� ljjfx
ug]{
pd]/
;Da
GwL
at{dfg
sfg
"gsf] k|e
fjsf/L sfo
f{Gjog
ug]{
.
� l9nf] ljjfx
ug]{ k
|rngn
fO{ k
|f]T;fxg
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lghL If]q
tTsfln
g lg/Gt/
� d
lxnf
/ k'?
ifsf]
ljjfx
ubf{s
f] cf};
t pd]/
� klxnf]
aRrf
hGd
fp“bf
cfd
fsf]
cf};
t pd]/
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
ck]lIft
pkn
lAwx?
M sf]/f hGd
b/ /
sf]/f d[To
'b/df sdL cfp
5 /
;fd
flhs–c
fly{s ljs
f;sf ;'rsx?
df ;'wf
/ cfp
5 .
h;n] u
bf{ h
g;ª\V
of
sf] lg/Gt/
a[l4sf] c;/
sd x
'G5 .
p2]Z
o @=@=$M s
"n k
|hgg
\ b/d
f lgoG
q0f u/
L cyj
f hg;
ª\Vof
sf] l:yl
/s/0
faf6 k
|hgg
\ b/n
fO{ k
|lt:y
fkg
txdf No
fpg]
/ dft
[ d[To
'b/nfO{
36fpg]
/0
fgLlt
@=@=%M k
l/jf
/ lgof
]hgs
f] ckl/k
"t{ dfu
nfO{ k
"/f u
g]{, ljt
/0f ;]jf
x?sf] u'0
f:t/
a[l4 u
g]{, p
kof]u
L ;"rgf
x? ;
~rf/ d
fWodaf
6 k|j
fx
ug]{ /
:yf
gLo
lgsfo
x?sf] Ifdtf
lj:
tf/
ug]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� ;'/lIft
dft
[Tj
tyf
gjhft
lz
z'
:ofxf/
nuf
otsf
k|hgg
\ :j
f:Yo
;]jfx?
k|b
fg
ug{
:yfg
Lo
txsf
:jf:Yo
s]Gb
|x?sf]
k"jf{w
f/,
hgz
lQm
tyf ;]jfx?
sf] u'0
f:t/
df a[l4
ug]{ .
� cfjZo
s ;dfu
|L, cf}iflw ty
f kl/j
f/
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno
/f= of
]= cf=
;fd
fGo k
|zf;
g dGq
fno
cy{
dGq
fno
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]q
lg/Gt/
� :
t/f]Gg
tL
ul/P
sf
pk:
jf:Yo
rf}s
Lx?
� tfln
d k
|fKt :jf:Yos
dL{
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
32
lgof
]hgs
f ;fw
gx?s
f] Jo
j:yf
;lxt
tfln
d
k|fKt
:j
f:Yo
sdL{s
f] Jo
j:yf
ug
]{ .
@=
� :y
fgLo
tx
df
refe
rral
oft
fots
f] ;'ljwd
f ;'wf
/ ug
]{ .
� cfkts
flng
tyf
cTo
fjZo
s
lrls
T;sLo
;]jf
rflx
g] lj/fdLs
f] of
tfot
sf]
;'ljwf
lbg
;d'bfod
f cfw
fl/t
;+:y
fx?n
fO{ P
Da'n]G;
;]jfsf]
Aoj:
yf u
g{ k|f]T;
flxt
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno, u
};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lghL If]q
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj= ;=,
cy{
dGq
fno
lg/Gt/
� ;
'wfl/sf]
k"j{fw
f/
ePs
f :j
f:Yo
;:y
fx?
� PDj
'n]G;
;]jfsf] ;+Vo
f
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
# �
kl/jf/
lgof
]hgs
f] ljsNk
sf]
?kdf
geO
sfg
"gL t
yf lrls
T;sLo
cfw
f/df
;'/lIft
ue{kt
g ;]jf p
knAw
u/fpg]
.
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
dlxnf af
naf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]q
lg/Gt/
� ;
'/lIft
ue{kt
g ;]jf
k|bfg
ug
]{ ;+:y
fx?s
f] ;+Vo
f
� ;'/lIft
ue{kt
g ;]jf
k|fKt
ug
]{ dlxnfx?s
f] ;Vo
f
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
$
� kl/j
f/ lgo
f]hg, v
f]k, k"j
{k|;'lt
, k|;
'lt
tyf
kfZr
k|;'lt
:j
f:Yo
k/
LIf0f
tyf
cGo
k|h
gg\ :j
f:Yo
;]jfx/
sf]
af/]d
f nlIft
;"rgf
, lz
Iff
tyf
;~r
f/
sfo
{qmd ;
+rfn
g ug
]{ .
� hGd
fGt/
a9fp
g, sd pd]/d
f aR
rf
hGd
fpg]
k|a[lt
nfO{
sd
ug{
/ kl/j
f/sf] cfs
f/ lgo
Gq0f u
g{ :t
gkfg
lz
Iff /
To;sf nflu
rflx
g] ;xo
f]u /
kl/j
f/ lgo
f]hgs
f] ;]jfdf hf]8
lbg
] .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
dlxnf af
naf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
;"rgf
tyf
;~r
f/ d
Gqfn
o,
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
lzIff dGq
fno, lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lghL If]q
rln
/x]sf]
lg/Gt/
� s
fo{qmdx?
sf] ;Vo
f
� k"j{k
|;'lt
, k|;
'lt
tyf
kfZr
k|;'lt
;]jf
k|fKt
dlxnfx?s
f] k|ltz
t
� :tg
kfgs
f] cf};
t ;dof
jlw
� cf};
t hGd
fGt/
� k|hgg
\ :jf:Yo
lzIff k|fKt
ug
]{ dlxnfx?s
f] ;+Vo
f
� ;'/lIft
ue{kt
g ;]jf
k|fKt
ug
]{ dlxnfx?s
f] ;Vo
f
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
%=
� :j
f:Yo
;]jf ljefu
dfkm{t
/fi6
«Aoflk
k|fyl
ds :j
f:Yo
x]/
rfx ;+~h
fn ty
f
refe
rral
;]jf lj:t
f/ u/
L of
}gfËs
f]
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
tTsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� :j]lR5
s
k/fd
z{
tyf
k/LIf0f s]Gb
|x?sf] ;+Vo
f
� s08
f]d
k|of]u
ug
]{
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
ck]lIft
pkn
AwLx?M s
"n k
|hgg
\ b/
/ v'b
k'gpTk
fbg
b/df sdL cfO{ k
|lt:y
fkg
txdf k'U
g'sf ;fy
} ;dflh
s–c
fly{s ;
"rsx?
df ;'wf
/ x'G
5 .
p2]Z
o @=@=^M ;
g\ @)
!% ;
Dddf lz
z' t
yf a
fn d
[Tob/
/ c
f};t
cfo
'sf] ;x;
|fAbL nIf k
|fKt u
g{ of
]ubfg
lbg
] .
/0fg
Llt @
=@=&
M kf]if0
f sfo
{qmd, k|h
gg\ t
yf lzz' :jf
:Yo
;]jf
tyf
u'0f:t
/Lo
:jf:Yo
;]jfx?
nfO{ ;
alns/0
f u/
L lz
z', af
naf
lnsf ty
f ;j}s
f] bL3f{o
'sf]
;'lgZr
tf u
g]{ .
33
;+qmd0f,
of}g
k|;fl/
t /f]ux
? ty
f Pr
cfe
L÷P8
\; /
f]syf
dsf sfo
{qmdnfO{
;jn
Ls/0
f ug
]{ . �
lghL If]qx
? hg;
ª\Vof
sf] k|ltz
t cWo
og
^=
� ;]jfu|x
Lx?s
f] cfjZo
stf
nfO{ Wof
g lbO{
hGd
fGt/
tyf
hGd
lg/f]ws
f ;fw
gsf]
lj:t
f/
� ;/s
f/L,
u}/;/s
f/L
tyf
lghL
If]qs
f] ;]jf g
k'u]sf :y
fgdf ;x'lnot
kl/jf/
lgof
]hgs
f ;fw
g ty
f ;]jfx?
sf]
lj:t
f/
ug{
;fd
flhs
ahf/Ls
/0fs
f] sfo
{qmd lgd
f{0f u/
L nfu
" ug]{
.
� cfw
f/e"t
:jf:Yo
;]jfsf]
kx'“rsf]
;'lglZrt
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno,
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
lg/Gt/
� c
kl/k
"t{ dfu
sf] k|ltz
t
� kl/jf/
lgof
]hgs
f ;fw
gsf] k|o
f]u b
/
� :yf
gLo
:jf:Yo
;
;+:y
fx?d
f tf
lnd
k|FKt
hgz
lQm
� kl/jf/
lgof
]hgs
f ;fw
gx?s
f] ljtl
/t ;
+Vof
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
� k|z
f;lgs
tYof
Í
&=
� b]z
el/sf
dflg
;x?
nfO{
kl/j
f/
lgof
]hg
;]jf ty
f k/
fdz{ k|b
fg ug
{ ;'ljwf
;Dk
Gg
hGd
fGt/
;]jf
s]Gb
|, 3'Dt
L lz
lj/
tyf
u|fdL0f
:jf:Yo
:j
od;]js
f] ;+Vo
f a[l4
ug]{ .
� bD
ktLx?n
fO{ c
fkm" cg's
'nsf] ;fw
gx?
5gf
}6 ug
]{ cj;
/ k|b
fg u
g{ ;'/lIft
/ k|e
fjsf/L
kl/j
f/
lgof
]hgs
f ;fw
gx?s
f] lj:t
f/ u
g]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
rfn
' /x]s
f] � h
GdfGt
/ ;]jf lbg]
;]jf
s]Gb
|x?
� 3'Dt
L lz
lj/s
f] ;Vo
f
� ;]jfu|f
xLx?
sf] ;+Vo
f
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
� k|z
f;lgs
tYof
Í
ck]lIft
pkn
AwLx?M s
"n k
|hgg
\ b/
/ v'b
k'gpTk
fbg
b/df sdL cfO{ k
|lt:y
fkg
txdf k'U
g'sf ;fy
} ;dflh
s–c
fly{s ;
"rsx?
df ;'wf
/ x'G
5 .
p2]Z
o @=@=^M ;
g\ @)
!% ;
Dddf lz
z' t
yf a
fn d
[Tob/
/ c
f};t
cfo
'sf] ;x;
|fAbL nIf k
|fKt u
g{ of
]ubfg
lbg
] .
/0fg
Llt @
=@=&M kf]if0
f sfo
{qmd, k|h
gg\ t
yf lzz' :jf
:Yo
;]jf
tyf
u'0f:t
/Lo
:jf:Yo
;]jf
x?nfO{ ;
alns/0
f u/
L lz
z', af
naf
lnsf ty
f ;j}s
f] bL3f{o
'sf]
;'lgZr
tf u
g]{ .
34
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� k"j
{k|;'lt
, k|;
'lt ty
f kfZr
k|;
'lt
x]/rfxnfO{ ;dod
f g}
tyf
kof{Kt
lg/LIf0f
ug{
;d'bfod
f cfw
fl/t
;+:y
f ty
f :y
fgLo
:j
f:Yo
;:y
f+x?n
fO{ ;
xof]u
ug]{
.
� gj
hft
lz
z' :j
f:Yo
x]/
rfx,
kf]if0
f ty
f af
n/f]us
f] Ps
Ls[t
Aoj:
yfkg
df hf]8
lbg
] .
� gj
hft
lz
z'x?
sf]
/f]u
Joj:
yfkg
nuf
otsf
cfw
f/e"t
k|;'lt
;]jf,
cTo
fjZo
s gj
hft
lz
z' x]/
rfxsf]
nflu
:j
f:Yo
;+:y
fx?s
f] Ifdtf
df
a[l4
ug]{ .
� af
n
/f]us
f] Ps
Ls[t
Joj:
yfkg
sf]
nflu
:j
f:Yo
sdL{x?n
fO{
;r]t
agfp
g] ty
f tf
lnd lbg
] .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
cy{
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
lg/Gt/
� :
tf/f]Gt
Lsf
nflu
;xo
f]u ul
/Psf
:jf:Yo
;+:y
fx?
� tfln
d
k|fKt
:j
f:Yo
sdL{x?s
f] ;+Vo
f
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
@=
� hGd
btf{n
fO{ c
lgjfo{
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf=
lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?
lg/Gt/
� a
flif{s
hGd
btf{s
f] ;+Vo
f �
k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
#=
� :y
fgLo
:jf:Yo
;+:y
fx?d
f cfjZo
s
;dfu
|Lx?
;'lglZrt
u/L
cfd
fx?s
f] s"kf]if0
f, ?U
0ftf
ty
f d[To
' 36fpg]
;]jfx?
nfO{ ;
jnLs
/0f ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf=
lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?
lg/Gt/
� e
mf8fkvnfs
f] pkr
f/
kfPs
f ue
{jtL
cfd
fx?s
f] ;+Vo
f
� /f]u
sf
sf/0f x'g
] d[To
' b/
-emf8
fkvfn
f /
:jf;
k|:
jf; k
|0ffn
L ;+qmd0f_
� emf8
fkvfn
f /
:jf;
k|:
jf;
k|0ffn
L ;+qmd0fdf
;]jf
k|bfg
ug
]{ :jf:Yo
;+:y
fx?
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
ck]lIFt
pkn
AwLx?M lzz' t
yf %
aif{e
Gbf sd p
d]/s
f af
nd[To
'b/df pNn
]Vo s
dL cfp
g'sf ;fy
} kf]if
0fsf] cj:
yfdf ;'wf
/ x'g
]5 /
:jf
:Yo
;]jf
x?sf]
k|of]u
eO{
cf};
t cfo
'df a[l
4 x'g
]5 .
p2]Z
o @=@=*M k
|hgg
\ :jf
:Yo
;]jf
sf] pko
f]udf a[l4
ug{ -s_ u'0
f:t/
Lo k
|hgg
\ :jf
:Yo
;]jf
df kx
'“r a
[l4 u
g]{, -v_ k|h
gg\ :jf
:Yo
;]jf
sf]
dfu
df a[l4
ug]{, -u
_ sfo
{qmd Aoj
:yfkgd
f ;'wf
/ ug
]{ -k|e
fjsf/L ty
f ;jn
k|hgg
\ :jf
:Yo
sfo
{qmd Aoj
:yfkg
;'lglZrt
ug]{_ /
-3_
dlxnfs
f] cj:
yfdf ;'wf
/ ug
]{ .
35
� le6fld
g P,
cfO{/g
rSs
L ty
f kf]if0
f k/
fdz{
k|fKt
ug
]{ dlxnfx?s
f] ;+Vo
f $=
� l66fg;
/ b
fb'/f n
ufot
sf vf]kåf/f
/f]syf
d
ug{
;ls
g] ;j}
k|sf/sf
/f]ux
?sf nflu
Aof
ks v
f]k c
leof
g ;+rfn
g ug
]{ /
lgoldt
vf]k
sfo
{qmdnfO{ ;
'lglZrt
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
;"rgf
tyf
;~r
f/ d
Gqfn
o lh
= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf=
lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?
lg/Gt/
� v
f]k
nuf
Psf
afnaf
lnsf x?
sf] ;+Vo
f
� vf]k
nuf
Psf
dlxnfx?s
f] ;+Vo
f
� ljj
fx ty
f k|y
d aR
rf
x'“bf cfd
fsf] cf};
t pd]/
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
%=
� jftf
j/0fLo
:j
f:Yo
, Ao
lQmu
t ;/;
kmfO{,
:j:y
af
gL,
iff]if0
f lz
Iff
tyf
hg;
ª\Vof
lz
Iffd
f hf]8
lbO{
:jf:Yo
lzIffn
fO{ :
jf:Yo
sfo
{qmddf
k|efjsf/L 9+u
n] ;
dfo
f]hg
ug]{ .
� dflg
;nfO{
cfˆgf
] :j
f:yd
fly
lgoG
q0f
sfo
d ug
{ tyf
;'wf
/ ug
{ :j
f:Yo
tyf
kf]if0f /
;"rgf
, lz
Iff /
;~r
f/ s
fo{qmdnfO{ ;
jnLs
/0f ug
]{ .
� cfd
fsf]
pd]/
@! ai
f{ k'u
]kl5 dfq
klxn
f] aR
rf
hGd
fpg
k|j4{g
fTds
tyf sfo
{qmx?
nfO{ k
|f]T;flx
t ug
]{ .
� k|fyl
ds
:jf:Yo
;]jfx?
nfO{
;j}
hg;
ª\Vof
df
k'¥of
pg
kof{Kt
;fw
gsf] ljlgof
]hg
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno,
cy{
dGq
fno,
;"rgf
tyf
;~r
f/ d
Gqfn
o,
lzIff dGq
fno
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf= lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?
dWo
sfn
Lg
bL3{sfn
Lg
� hg;
ª\Vof
tyf
AolQ
mut
:jf:Yo
Ao
j:yf
kgdf
cf}krfl/
s
tyf cgf
}krfl/
s z
}lIfs
kf7\q
mdsf] lgdf{0f .
� hg;
ª\Vof
lzIff
/ :j
f:Yo
lz
Iff
k|fKt
ug
]{ hg;
ª\Vof
sf] k|ltz
t
� hg;
ª\Vof
/ :j
f:Yo
lz
Iffs
f nflu
tf
lnd
k|fKt
lzIfssf] ;+Vo
f .
� cf};
t cfo
' .
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
ck]lIFt
pkn
AwLx?M lzz' t
yf %
aif{e
Gbf sd p
d]/s
f af
nd[To
'b/df pNn
]Vo s
dL cfp
g'sf ;fy
} kf]if
0fsf] cj:
yfdf ;'wf
/ x'g
]5 /
:jf
:Yo
;]jf
x?sf]
k|of]u
eO{
cf};
t cfo
'df a[l4
x'g]5 .
p2]Z
o @=@=*M k
|hgg
\ :jf
:Yo
;]jf
sf] pko
f]udf a[l4
ug{ -s_ u'0
f:t/
Lo k
|hgg
\ :jf
:Yo
;]jf
df kx
'“r a
[l4 u
g]{, -v_ k|h
gg\ :jf
:Yo
;]jf
sf]
dfu
df a[l4
ug]{, -u
_ sfo
{qmd Aoj
:yfkgd
f ;'wf
/ ug
]{ -k|e
fjsf/L ty
f ;jn
k|hgg
\ :jf
:Yo
sfo
{qmd Aoj
:yfkg
;'lglZrt
ug]{_ /
-3_
dlxnfs
f] cj:
yfdf ;'wf
/ ug
]{ .
36
/0fg
Llt @
=@=(
M u'0
f:t/
Lo k
|hgg
\ :jf:Yo
;]jf
df kx
'“r a
[l4 u
g{ ;'/lIft
dft
[Tj :jf
:Yo
;]jf
nfO{ ;
jlns/0
f ug
]{, u}/
;sf/L ty
f lghL If]qn
fO{ k
|F]T;flx
t ug
]{, of
]hgf
lgd
f{0f ty
f ;'kl/j
]If0fnfO{ k
|efj
sf/L ag
fpg], lszf]/ls
zf]/Ld
}qL ;
]jfx?
sf] Ao
j :yf
ug]{
/ hGd
fGt/s
f ;fw
gx?s
f] k|j
4{g u
g]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� kl/j
f/
lgof
]hgs
f sfo
{qmdx?
nfO{
;d'bfo
:t/;
Dd lj:
tf/
ug]{
� sfo
{qmdx?
sf]
nflu
u}/
;/s
f/L
/ lghL If]q;
+u ;+of
]hg
ug]{ .
� ;~r
f/dfWo
d;+us
f] ;xs
fo{af
6 hgr
]tgf a[l
4 ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, c
y{ dGq
fno,
;"rgf
tyf
;~r
f/ d
Gqfn
o
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf=
lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
� k
l/jf/
lgof
]hgs
f ;fw
gsf] k|o
f]u b
/
� ckl/k
"t{ dfu
sf] k|ltz
t
� kl/jf/
lgof
]hgs
f ;fw
gx?s
f] go
f“ k|o
f]ustf
{
� c:y
foL
;fw
gsf]
pkn
Awtf
/ k
|of]u
� sfo
{qmddf
;xe
fuL
u}/;/s
f/L
tyf
lghL
If]qs
f] ;+Vo
f
� ul/j
tyf
;Ld
fGts[t
bDkt
Lx?d
f hGd
fGt/s
f ;fw
gx?s
f] kx
' “r
� kl/jf/
lgof
]hgs
f ;]jfu|f
xLx?
sf] ;+Vo
f
� aGWof
s/0
fsf] ;]jf k
|bfg
ug]{ c
:ktf
nx?
sf] ;+Vo
f
� 3'Dt
L lz
lj/x
?sf] ;+Vo
f
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
@=
� ls
zf]/ls
zf]/L
k|hgg
\ :jf:Yo
;]jf
sf]
lj:t
f/ u
g]{ .
� kl/j
f/
lgof
]hg
tyf
of}gf
Ësf]
;+qmd0fsf
;]jf
x?df
hf]8
lbO{
o'jfd
}qL s
fo{qmdx?
sf] ;'?j
ft u
g]{ .
� sfo
{qmdx?
sf]
nflu
u}/
;/s
f/L
/ lghL If]q;
+u ;+of
]hg
ug]{ .
� ;~r
f/dfWo
dsf]
;xs
fo{af
6
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, ;
"rgf
tyf
;~r
f/
dGq
fno,
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf=
lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
cNk
sfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� lszf]/ls
zf]/Ln
fO{
;]jf
k|bfg
ug
]{ ;+:y
fx?s
f] ;+Vo
f
� u}/;
/sf/L
/ lghL
If]qs
f] ;fe
m]bf/Ld
f ;+rfln
t sfo
{qmdx?
sf]
;+Vo
f
� lszf]/ls
zf]/Lx?s
f]
� k| lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
37
hgr
]tgf a[l
4 ug
]{ . k|h
gg\ :
jf:Yos
f] sfg
'gL
Aoj:
yf
� ;dflh
s
sfo
{df
o'jfx?s
f] ;xe
flutf
#=
� ;'/lIft
dft
[Tj
sfo
{qmdnfO{
;jlns/0
f ug
]{ .
� yk
/sd ljlgo
f]hg
ug]{ .
� pk:
jf:Yo
rf}s
LnfO{ :
jf:Yo
rf}s
Ldf
:t/f]Gg
lt u/
L k|;
'lt zfv
f :y
fkgf
ug
]{
� :y
fgLo
:t/
df g;
{x?sf] Ao
j:yf
u/L
;'/lIft
k|;'lt
;]jfsf]
nflu
;d'bfo;
+u ;fe
m]bf/L ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
;fd
fGo k
|zf;
g dGq
fno, c
y{ dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?
/ lghL If]qx
?
tTsfn
Lg
cNk
sfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� tfln
d
k|fKt
:j
f:Yo
sdL{d
f ;xo
f]u
k|fKt
k|;
'lt ;
]jfx?
� sDt
Ldf
$
k6s
k"j{k|;
'tL
;]jf
ln
g] ue
{jtL
dlxnfx?s
f] ;+Vo
f
� cfkts
fnLg
k|;'lt
;]jf
k|fKt
dlxnfx?s
f] ;+Vo
f
� l;hl/og
;]S;
g ;]jf
k|fKt
dlxnfx?s
f] ;+Vo
f
� cfO{/g
sf]
sdLn
] x'g
] /Q
mcNk
tf
ePs
f dlxnfx?s
f] k|ltz
t
� dft
[ d[To
' cg'k
ft
� k|fy
dls
ty
f a[x
t cfkts
fnLg
k|;
'lt
x]/rfx s
]Gb|df hlGd
Psf
aRrfx?s
f] ;+Vo
f
� sf/0f ljlzi6
d[To
' b/
� hl6n
k|;'lt
nIf0f
hfg
sf/L
ePs
f dlxnfx?s
f] ;+Vo
f
� b'O{k
6s
6L=
6L
vf]k
lng]
dlxnfx?s
f] k|ltz
t
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
$=
� ;d'bfod
f cfw
fl/t
gjhft
lz
z'
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
u};
; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?
/ tT
sfn
Lg
� gjh
ft lzz' d
[To'b/
�
k|lta
]bg
38
x]/rfx s
]Gb|x?
sf] :y
fkgf
ug]{
.
� ;j}
lhNn
fx?d
f gj
hft
lzz' x
]/rfx
sfo
{qmdsf] lj:t
f/ u
g]{ .
� l/km/n
;]jfnfO{ ;
xof]u
ug]{
.
dGq
fno,
lghL If]qx
? cNk
sfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� ;d'bfod
f gj
hft
lz
z'
d[To
'b/ -sf/0f ;
lxt_
� hGd
sf]
! 306
f le
q :t
gkfg
u/
fO{Ps
f gj
hft
lzz'sf] ;+Vo
f
� k|;'lt
tof
/L,
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
%=
� u'0
f:t/
Lo
;'/lIFt
ue{kt
g ;]jf
k|bfg
ug]{
.
� ;'/lIft
ue{kt
g ;]jfnfO{
k|fyl
ds
:jf:Yo
s]Gb
|;Dd
lj:
tf/
ug]{ .
� ;d'bfod
f cfw
fl/t
;+:y
f ty
f u};
;;+u
;dGj
o u/
L sfo
{qmd
;+rfn
g ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?
/ lghL If]qx
? tT
sfn
Lg
cNk
sfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� ue{kt
g x]/
rfx s]Gb
|sf]
;+Vo
f
� ;'/lIft
ue{kt
g ty
f ue
{ktgk
l5sf]
;]jf
k|fKt
ug
]{ dlxnfx?s
f] ;+Vo
f
� c;'/lIft
ue{kt
gaf6
x'g] d
ft[ d
[To'
� tfln
d
k|fKt
;]jf
k|bfo
sx?
sf] ;+Vo
f
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
^=
� of
}gk|;fl/
t ;+qmd0f
tyf
PrcfO{eL÷
P8\;;+u
;Da
lGwt
sfo
{qmx?
sf] ;jlns/0
f ug
]{ . o
;]jfx?
sf] lj:t
f/ u
g]{ o
PrcfO{eL÷
P8\;sf]
c;/
sd u
g]{
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, |
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?
/ lghL If]qx
?,
tTsfn
Lg
cNk
sfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� hf]lv
dk"0
f{ ;d"x
tyf
o'jfx?d
f Pr
cfO{eL ;g]{
dfWo
dx?
sf] hfg
sf/L
� s08
d
k|of]u
;lxt
;'/lIft
of}g
lqmo
fsnfk
ug]{ hf]lv
dk"0
f{ ;d"xs
f dlxnf
/ k'?
ifx?s
f] cg'k
ft
� Pcfe
L k|fKt
ug
]{ P8
\;
/f]uL
x?sf] ;+Vo
f
� :j]lR5
s
k/fd
z{
tyf
k/LIf0f
;]jf k|b
fg ug
]{ c:k
tfnsf] ;+Vo
f
� PM
TCT
;]jf
k|fKt
ug
]{ dlxnfx?s
f] ;+Vo
f
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
ck]lIft
pkn
lAwx?
M kl/j
f/ lgo
f]hgM
s= hGd
fGt/
tyf hGd
lg/f]ws
f ;fw
gx?s
f] kx
'“r t
yf k
|of]ud
f a[l
4 x'g
]5 .
v= ;Ld
fGts[t
hg;
ª\Vof
nuf
otdf s"n k
|hgg
\ b/
36\g
'sf ;fy
} kl/jf
/ lgof
]hgs
f ;fw
fgx?
sf] k|o
f]u b
/df a[l
4 x'g
]5 .
u= ;
]jfx?
sf] u'0
f:t/
df ;'wf
/ x'g
]5 .
ls
zf]/ls
zf]/L k|h
gg\ :jf
:YoM
s= ljjf
x pd]/
tyf klxn
f] aR
rf hGd
fpg]
pd]/d
f a[l
4 x
'g]5 .
v= k|h
gg\ :jf:Yos
f] 1fg
df a[l
4 x'g
]5 .
u=
;'/lIft
tyf :j
f:Yo
of}g
Aoj
xf/s
f] k|j
4{g x
'g]5 .
3= o'j
fx?s
f] ;fd
flhs s
fo{df ;xe
flutf
a9\g
] 5 .
ª=
c;'/lIft
of}g
Aojx
f/, nfu
' kbfy{
b'Ao{;
g ty
f ;fd
flhs c
k/fw
df nfu
]sf o'j
fx?s
f] ;+Vo
fdf sdL cfp
g]5 .
39
&=
� h]i7
gf
ul/s
sf]
k|hgg
\ :j
f:Yo
;]jfx?
sf] cfjZo
stf
nfO{ ;
alns/0
f ug
]{ .
� l/km/n
c:k
tfnx?
df
SofG;
/ ty
f cfË v
:g] /
f]usf] ;]jf k
|bfg
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?
/ lghL If]qx
?,
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
� h
]i7 gf
ul/s
sf]
k|hgg
\ :j
f:Yo
;d:o
fsf]
pkr
f/ /
x]/rfx k|b
fg
ug]{
s]Gb
|Lo
:t/s
f ;/s
f/L
tyf
lghL
c:k
tfnx?
sf] ;+Vo
f
� hgr
]tgf
sfo
{qmdx?
sf]
;+Vo
f
� h]i7
gf
ul/s
sf]
k|hgg
\ :j
f:Yo
d'2fx?
df
ul/P
sf
cg';
Gwfg
x?sf]
;+Vo
f
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
*=
� k"0
f{ af
emf]k
g ty
f cNk
afemf]k
gsf
nflu
;]jfx?
lj:
tf/
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?
/ lghL If]qx
?,
lg/Gt/
� a
femf]k
gsf]
;]jf
k|bfg
ug
]{ :j
f:Yo
;+:y
fx/s
f] ;+Vo
f � t
flnd
k|fKt
:j
f:Yo
sdL{x?s
f] ;+Vo
f � h
gr]tg
f sfo
{qmdx?
sf]
;+Vo
f
� k|lta
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
ck]lIft
pkn
lAwx?
M kl/j
f/ lgo
f]hgM
s= hGd
fGt/
tyf hGd
lg/f]ws
f ;fw
gx?s
f] kx
'“r t
yf k
|of]ud
f a[l
4 x'g
]5 .
v= ;Ld
fGts[t
hg;
ª\Vof
nuf
otdf s"n k
|hgg
\ b/
36\g
'sf ;fy
} kl/jf
/ lgof
]hgs
f ;fw
fgx?
sf] k|o
f]u b
/df a[l
4 x'g
]5 .
u= ;
]jfx?
sf] u'0
f:t/
df ;'wf
/ x'g
]5 .
ls
zf]/ls
zf]/L k|h
gg\ :jf:YoM
s= ljjf
x pd]/
tyf klxn
f] aR
rf hGd
fpg]
pd]/d
f a[l4
x'g]5
.
v= k|h
gg\ :
jf:Yos
f] 1fg
df a[l
4 x'g
]5 .
u=
;'/lIft
tyf :j
f:Yo
of}g
Aoj
xf/s
f] k|j
4{g x
'g]5 .
3= o'j
fx?s
f] ;fd
flhs s
fo{df ;xe
flutf
a9\g
] 5 .
ª=
c;'/lIft
of}g
Aojx
f/, nfu
' kbfy{
b'Ao{;
g ty
f ;fd
flhs c
k/fw
df nfu
]sf o'j
fx?s
f] ;+Vo
fdf sdL cfp
g]5 .
40
;'/lIft
dft
[TjM
s= dft
[ d[To
' tyf
?U0ft
fdf sdL cfp
g] 5 .
v= k"j
{k|;'lt
, k|;
'lt t
yf k
|;'lt
kl5sf] ;]jf
sf] kx
'“r t
yf k
|of]ud
f a[l4
x'g]5 .
u=
k"j{k
|;'lt
, k|;
'lt t
yf k
|;'lt
kl5sf] ;]jf
sf] lj:t
f/ x
'g]5 .
gj
hft
lzz' x
]/rfxM
s= gj
hft
tyf
To;
kl5sf] lz
z' d
[To'b/
df sdL cfp
g]5 .
v= k"j
{k|;'lt
, k|;
'lt t
yf k
|;'lt
kl5sf] ;]jf
sf] k|o
f]uåf/f g
jhft
lzz'sf] :j
f:Yo
df ;'wf
/ cfp
g]5 .
;'/lIft
ue{kt
gM
s= ;'/lIft
ue{kt
g ;]jf
k|bfg
ug]{ :jf
:Yo
;+:y
fx?s
f] lj:t
f/ x
'g]5 .
v= ;'/lIft
ue{kt
g ;]jf
sf ] k|o
f]uaf
6 dft
[ d[To
' tyf
?U0ft
fdf sdL cfp
g]5 .
of}gk
|;fl/
t ;+qm
d0f t
yf P
rcfO{eL÷
P8\;M
s= Pr
cfO{eLs
f] b/
df sdL cf p
g]5 .
v= Pr
cfO{eL÷
P8\; e
Psf dflg
;x?
lj?
4sf] nf~5gf
tyf
lje
]bsf] cGTo
x'g]5 .
u=
PrcfO{eL÷
P8\;sf] k|e
fj s
d x
'g] 5 .
h]i7
gfu
l/ssf] k|h
gg\ :jf:YoM
s= h]i7
gfu
l/ssf] d[To
' tyf
?U0ft
fdf sdL cfp
g]5 .
v= h]i7
gfu
l/snfO{ k
|hgg
\ :j f
:Yo
;]jf
sf] pkn
Aw x
'g]5 .
af
emf]k
gM
s= af
emf]k
g ePs
f bD
ktLx?s
f] nflu
;xo
f]uL ;]jf
x? ;
+rfn
g x'g
]5g\
.
v= af
emf] k
g;+u
;Da
lGwt
unt
wf/0
ffx?
x6\g]5
g\ .
2.3
ul/j
L
p2]Z
o @=#=!M n
lIft
sfo
{qmdx?
sf] lj:t
f/af
6 ul
/jx?
sf] cj:
yfdf ;'wf
/ ug
{ of]u
bfg
k'¥of
pg]
.
/0fg
Llt @
=#=@
M /f]h
uf/L t
yf c
fo c
fh{gs
f sfo
{qmdx?
, :j
f:Yo
tyf
lzIff /
cGo
;'ljwf
x? d
fly
cg';
f/ k
x'“rdf a[l4
ug]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
ck]lIft
pkn
lAwx?
M ul/j
tyf ;Ld
fGts[t
hg;
ª\Vof
sf] cfly
{s c
j:yf
df ;'wf
/ x'g
uO{
hLj
g:t/
df pNn
]Vo ;
'wf/
x'g]5 .
41
2.3
ul/j
L
p2]Z
o @=#=!M n
lIft
sfo
{qmdx?
sf] lj:t
f/af
6 ul
/jx?
sf] cj:
yfdf ;'wf
/ ug
{ of]u
bfg
k'¥of
pg]
.
/0fg
Llt @
=#=@
M /f]huf
/L t
yf c
fo c
fh{gs
f sfo
{qmdx?
, :j
f:Yo
tyf
lzIff /
cGo
;'ljwf
x? d
fly r
ight
-bas
ed a
ppro
ach
cg';
f/ k
x'“rdf a[l
4 ug
]{ . qm
=;=
sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� u/
Ljx?
sf]
hLjgo
fkgs
f] clwsf/
tyf
Ifdtf
lj:t
f/sf]
clwsf/
;'/lIft
ug{ g
of“ s
fg'g
nfu
" ug]{
. �
e"ld
xLg
u/Lj
x?nfO{
kl/r
o kq
;lxt
e"ld
ljt
/0f ug
]{ . �
k]zfu
t hft
L ty
f cNk
;+Vo
s
hft
Lx?s
f] k/
Dk/fut
k]zfn
fO{ ;
'wf/
tyf ;+/I
f0f ug
]{ . �
;'wf
l/Ps
f] k|ljlw
tyf
C0f
sfo
{qmdåf/f
:jb]z
L 1fg
;LknfO{
;xo
f]u u
g]{ .
� u/
Lj
3/k
l/jf/n
fO{
n3'
pBd
ljsf;
sf]
nflu
g/
d–C
0f
pkn
Aw
u/fp
g] .
� ul
/j
kl/j
f/sf]
cfw
f/e"t
cfjZo
stf
k"/f u
g{ nuf
gL u
g]{ .
� u/
LjL
lgjf/0
f sf]ifnfO{
:yfg
Lo
lgsfo
åf/f
:yfkgf
ty
f kl/r
fng
ug]{ .
cy{
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u, :y
fgLo
ljs
f;
dGq
fno, e
"ld;'wf
/ dGq
fno, u
l/jL lgj
f/0f
sf]if, dlxnf,
afnaf
lnsf
tyf ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
u};;, lghL If]qx
? tT
sfn
Lg
dWo
sfn
Lg
bL3{sfn
Lg
lg/Gt/
� kl/r
o kq
k|fKt
3/k
l/jf/s
f] cfly
{s
cj:
yf
� ul
/jLs
f] /]v
fd'lg
/x]sf]
hg;
ª\Vof
sf]
k|ltz
t �
;'wf
l/Ps
f] k|ljlwd
f kx
'“r
ePs
f blnt
tyf
cflb
af;Lx?s
f] k|ltz
t �
ul/j
L lgjf/0
f sf]if
ePs
f :y
fgLo
lgsfo
x?sf] ;+Vo
f
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
ck]lIft
pkn
lAwx?
M ul
/j t
yf ;
LdfGt
s[t
hg;
ª\Vof
sf] cfly
{s c
j:yf
df ;'wf
/ x'g
uO{
hLj
g:t/
df pNn
]Vo ;
'wf/
x'g]5 .
42
p2]Z
o @=#=#M u
l/j
hg;
ª\Vof
sf] :j
f:Yo
tyf
;/;
kmfO{ ;
'ljwf
dfly
sf] kx
'“rdf a[l
4 ug
]{ tyf
z}lIfs
cj:
yfdf ;'wf
/ ug
]{ . /0
fgLlt
@=#=$
M cfw
f/e"t
:jf:Yo
;]jfx?
tyf
lzIffd
flysf] kx
'“rnfO{ d
fgj
clwsf/sf] ?k
df :y
flkt
ul/g
]5 .
:jf:Yo
;Da
GwL hgr
]tgf a9
fOg]5
. ul
/j ljB
fyL{x?n
fO{ lgz
'Ns k
|fyld
s t
yf d
fWofld
s lzIff k|e
fjsf/L ?k
df sfo
{fGjog
ul/g]5
.
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
:jf:Yo
tyf
;/;
kmfO{
� uf
= lj= ;= :t
/df cfw
f/e"t
:jf:Yo
;]jf ;'lglZrt
ug{ :y
fgLo
:j
f:Yo
;+:y
fx?
-k|fy
lds
:jf:Yo
s]Gb
|, :j
f:Yo
rf}s
L ty
f pk:
jf:Yo
rF}s
L_ sf] ;jlns/0
f ug
]{ . �
:jf:Yo
;+:y
fx?d
f ;]jf
lng
cfp
g]x?n
fO{ h
g;ª\V
of
Aoj:
yfkg
;Da
GwL
k/fd
z{
lbg]
k|0ffn
Lsf]
Aoj:
yf u
g]{ .
� sd aR
rf
x'g]x?
sf
nflu
:j
f:Yo
;'ljwf
sf] Ao
j:yf
ug]{
. �
:yfg
Lo :t/
df ;Ld
fGts[t
;d'bfos
f] nflu
dft
[ ty
f lz
z' :j
f:Yo
;]jf
tyf kl/j
f/ lgo
f]hg
;]jfsf] lj:t
f/
ug]{ .
� lglZrt
dfkb0
8 k"/
f gx
'Gh]n d
lxnf,
blnt,
dw];
L ty
f hgh
ftLx?s
f] nflu
cf/If0f
k|0ffn
Lsf]
k|efj
sf/L
sfo
f{Gjog
ug]{
. �
hg:
jf:Yo
tyf
;/;
kmfO{sf
d'2fx?
df
hgr
]tgf
sfo
{qmd
;+~r
fng
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u, :y
fgLo
ljs
f;
dGq
fno
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf=
lj= ;=,
u} ;; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� :j
f:Yo
;]jfdf
kx'“r
k'u]sf]
hg;
ª\Vof
sf]
k|ltz
t �
ul/j
ty
f ;Ld
fGts[t
3/k
l/jf/d
f lz
z'
d[To
'b/, af
n d
[To' b
/ ty
f dft
[ d[To
' cg'k
ft
� lr
lsT;
f If]qd
f dlxnf,
dw];
L ty
f blntx
?sf] ;+Vo
f �
:yfg
Lo :
jf:Yo
;+:y
f ty
f To
;af
6 nfe
flGjt
x'g
]x?sf]
;+Vo
f
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
@=
lzIff
� ul
/j
3/k
l/jf/s
f aR
rfx?n
fO{
clgjfo{
ljBfn
o egf
{ sfo
{qmd
;~r
fng
ug]{ .
� ul
/j
ljBfy
L{x?n
fO{
k"0f{
5fqa[lt
lzIff dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, c
y{ dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
tTsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� ljleGg
hft
÷
hft
Lx?s
f] ;fIf/tf
b/
� k|fy
lds ty
f dfWo
lds
txdf ljBfy
L{ egf
{b/
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
�:y
nut
ck]lIft
pkn
AwLx?M u
l/j
tyf ;Ld
fGts[t
3/k
l/jf
/sf] :j
f:Yo
cj:
yfdf pNn
]Vo ;
'wf/
x'g]5 .
lzz' d
[To'b/
tyf
s"kf]lift
hg;
ª\Vof
sf] cg'k
ftdf sdL
cfp
g]5 .
ul/j
tyf
;Ld
fGts[t
;d'bfos
f] ;fIf/tf
b/d
f a[l
4 x'g
]5 .
:jf:Yo
tyf
lzIff cfw
f/e"t
dfg
j clwsf/sf] ?k
df :y
flkt
x'g]5g\
.
p2]Z
o @=#=%M s
[lifsf] k|j
4{g t
yf ljs
f;nfO{ u
l/jL
lgj
f/0fsf] ;fw
gsf] ?k
df lj:t
f/ u
g]{ .
/0fg
Llt @
=#=^M s
[lifsf] Ao
j;fo
Ls/0
fåf/f pTk
fbsTj
df a[l
4 ug
]{ / h
f]lvdk"0
f{ kl/j
f/x?
sf] vfB
;'/I
ff ;'lglZrt
ug]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
43
sfo
{qmdsf] lj:t
f/ u
g]{ .
� sd
aRrf
ePs
fx?n
fO{
z}lIfs
;'ljwf
lbg
] . �
ljBfn
o hfbfs
f] yk
vr{ sd ug
]{ sfo
qmd ;
+~rfn
g ug
]{ . �
cle
efjsnfO{ a
fn lzIffs
f] dxT
jsf]
af/]d
f ;r]t
u/fp
g] .
� z}lIfs
k|0
ffnLn
fO{
a9L
Aoj;
flos
tyf
;Lkd"ns
agfp
g laBdfg
z}lIfs
k|0ffn
LnfO{ ;
+;f]w
g ug
]{ . �
Aoj;
flos ty
f ;Lkd"ns lz
Iffd
f hf]8
lbg
] . �
ljBFn
o cg'b
fgnfO{ ljBfy
L{ egf
{b/
/ blnt,
dlxnf,
hgh
ftL,
dw];
L ty
f u/
Lj 3
/kl/jf/s
f ljBfy
L{x?s
f] ;+Vo
fsf cfw
f/df lgwf
{/0f ug
]{ . �
;fF:
s[lt
s ljljwt
fnfO{ ;Dd
fg ug
{ lz
Ifsx?
nfO{ t
flnd k
|bfg
ug]{ .
� ul
/j ty
f ;Ld
fGts[t
3/k
l/jf/s
f lz
lIft
;b:
ox?n
fO{
ljBfn
o lz
Ifsdf /f]huf
/Lsf] nflu
k|yl
dstf
lbg]
.
� ljB
fnox
?sf] ;+Vo
f � u
l/j
tyf
;Ld
fGts[t
3/k
l/jf/a
f6
lzIfsx?
sf] ;+Vo
f
cWo
og
ck]lIft
pkn
AwLx?M u
l/j
tyf ;Ld
fGts[t
3/k
l/jf
/sf] :j
f:Yo
cj:
yfdf pNn
]Vo ;
'wf/
x'g]5 .
lzz' d
[To'b/
tyf
s"kf]lift
hg;
ª\Vof
sf] cg'k
ftdf sdL
cfp
g]5 .
ul/j
tyf
;Ld
fGts[t
;d'bfos
f] ;fIf/tf
b/d
f a[l
4 x'g
]5 .
:jf:Yo
tyf
lzIff cfw
f/e"t
dfg
j clwsf/sf] ?k
df :y
flkt
x'g]5g\
.
p2]Z
o @=#=%M s
[lifsf] k|j
4{g t
yf ljs
f;nfO{ u
l/jL
lgj
f/0fsf] ;fw
gsf] ?k
df lj:t
f/ u
g]{ .
/0fg
Llt @
=#=^M s
[lifsf] Ao
j;fo
Ls/0
fåf/f pTk
fbsTj
df a[l
4 ug
]{ / h
f]lvdk"0
f{ kl/j
f/x?
sf] vfB
;'/I
ff ;'lglZrt
ug]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� pTk
fbsTj
a[l4s
f nflu
pko
'Qm
sd
nfu
tsf
k|ljlwx
? ty
f t'n
gfTd
s
nfe
sf af
nLx?s
f] k|r
f/ t
yf k
|f]T;flx
t ug
]{ .
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, s[lif
tyf ;xs
f/L dGq
fno,
sfg
'g ty
f Go
fo d
Gqfn
o,
ag t
yf e
";+/I
f0f dGq
fno,
ljZj
a}Í
tyf Pl;of
nL
ljsf;
a}Í, s
[lif ljs
f; a
}Í,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
tTsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� vfB
fGgsf]
kx'“r
ePs
f] hg;
ª\Vof
sf]
k|ltz
t �
vfB
fGgdf
:jfjnDa
L
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
�:y
nut
44
� ls
;fg
x?sf]
e"ld
dfly
sf]
:jfld
Tj
:yflk
t ug
{ a}1
flgs ty
f k|e
fjsf/L
e"ld
;'wf
/ sfo
{s|d n
fu" u
g]{ .
� k|e
fjsf/L s[lif a
hf/sf] Ao
j:yf
ug]{
/ s[lifdf
cfw
fl/t
pBf]u
x?sf]
k|j4{g
ug
]{ . �
s[lifsf]
Aoj;
foLs
/0f
ug{
;Ld
fTs[t
ls;fg
x?nfO{ t
flndsf] Ao
j:yf
ug]{
. �
e"ld
a}ssf] cjw
f/0f n
fu" u
g]{ .
� s[lif ;
xsf/Ld
f hf]8
lbg
] . �
pRr
pTk
fbsTj
lbg
] afn
Lx?s
f] k|j
4{g
ug]{ .
� :y
fgLo
s[lif k
|fljlwsx?
sf]
k|efjsf/L
kl/r
fng
ug]{ .
� k|e
fjsf/L
sfg
'gsf]
dfWo
daf
6 hld
gsf] ljefh
gnfO{ lg?
T;flx
t ug
]{ . �
pTk
fbgo
f]Uo h
ldgd
f lgdf{0fs
fo{ t
yf
a:tL
a:g]
k|lqmof
nfO{ lg?T
;flx
t ty
f lgoG
q0f ug
]{ . �
u}/vfB
pTk
fbgn
fO{ k
|j4{g
ug]{ .
� :y
fgLo
vfB
kb
fy{sf]
kmfO{bf
tyf
kf]if0
f dxT
jsf] k|r
f/ u
g]{ .
� hg;
ª\Vof
Ao
k:yf
kgsf
d'2fx?
nfO{
e"ld
;'wf
/sf
sfo
{qmdx?
;+u
PsLs
[t ug
]{ .
cy{
dGq
fno, p
Bf]u
dGq
fno,
e"ld
;'wf
/ dGq
fno,
ePs
f ul
/j
kl/j
f/sf] ;+Vo
f �
s[lif a
hf/sf] lj:t
f/
� ul
/j
3/k
l/jfsf]
hLj
g:t/
�
e"ld
laxLg
s[ifs
x?sf] ;+Vo
f
cWo
og
ck]lIft
pkn
AwLx?M u
l/j
3/k
l/jf
/sf] vfB
;'/I
ff ;'lglZrt
x'g]5 .
u/Lj
tyf
;Ld
fGts[t
3/k
l/jf
/sf] hLj
g:t/
df ;'wf
/ x'g
]5 .
s[lif ljs
f;n]
hg;
ª\Vof
Ao
a:yf
kgdf ;sf/fTd
s o
f]ubfg
ug]{5 .
p2]Z
o @=#=&M u
l/jx
?sf] hg;
ª\Vof
Ao
j:yf
kgdf ;xe
flutf
df a[l4
ug]{ .
/0fg
Llt @
=#=*
M ul
/j h
gtfd
f hg;
ª\Vof
Ao
j:yf
kgsf] ;r]tg
fdf a[l4
ug]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
ck]lIft
pkn
AwLx?M h
g;ª\V
of
Aoj:
yfkg
df ul
/j h
gtfx?s
f] pNn
]Vo ;
xeflu
tf x
'g]5 .
ul/j
hgt
fx?
;fg
f] kl/j
f/k|lt
cfs
lif{t
x'g]5g\
/ ljjf
xsf]
pd]/
@) a
if{ jf
;f] eGb
f dfly
a9L x
'g]5 .
45
p2]Z
o @=#=&M u
l/jx
?sf] hg;
ª\Vof
Ao
j:yf
kgdf ;xe
flutf
df a[l4
ug]{ .
/0fg
Llt @
=#=*
M ul
/j h
gtfd
f hg;
ª\Vof
Ao
j:yf
kgsf] ;r]tg
fdf a[l
4 ug
]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
! hg;
ª\Vof
Ao
j:yf
kg
� ul
/j 3/k
l/jf/s
f] ;"rgf
m
atrix
/fvL tY
ofÍs
f] u'0
f:t/
df ;'wf
/ ug
]{ . �
hg;
ª\Vof
Aoj:
yfkg
df
gful
/s
;dfh
nfO{ ;
xefu
L u/
fpg]
. �
ul/j
3/k
l/jf/n
fO{
nlIft
u/
L ljjfx
pd]/n
fO{ @)
ai
f{eGb
f dfly
k'¥
ofpg]
sfo
{qmdx?
;~r
fng
ug]{ .
� ;dfh
sf
ljle
Gg
cËx
? -w
fld{s
g]tf,
:yfg
Lo
g]tf,
3/d
"nL
tyf
;fF:
s[lt
s
;d"x_
dfkm{t
;fg
f] kl/j
f/sf
kmfO{bfx?
sf
af/]d
f ul
/j
3/k
l/jf/n
fO{ lzlIft
ug]{
. �
clje]bs
f/L
sfg
'gsf
af/]d
f :y
fgLo
ty
f ;Ld
fGts[t
hgt
fnfO{ lz
lIft
ug
]{ . �
7"nf]
kl/j
f/sf]
kmfO{bfx?
sf]
unt
k|rf/ x
6fpg]
. �
ul/j
tyf
;Ld
fGts[t
3/k
l/jf/n
fO{
5f]/f
/ 5f]/Ls
f] ;dfg
dxT
j af
/]df
lzlIft
ug]{
. �
bfO{h
f] k|y
fnfO{ lg?
T;flx
t ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, ;
"rgf
tyf
;~r
f/
dGq
fno, d
lxnf af
naf
lnsf
tyf ;dfh
sNo
0f d
Gqfn
o,
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o
ljBfn
o, S
ofDk
;, u};
; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� cle
ofgd
f ;xe
fuL
hgt
fsf] ;
Vof
� ul
/j
hgt
fsf]
3/k
l/jf/s
f] cfs
f/
� ;Ld
fGs[t
;d'bfos
f] cf};
t ljjfxs
f] pd]/
� hg;
ª\Vof
Aj
j:yf
kg
;Da
GwL
cjw
f/0ff
� 5f]/fs
f] rfxgf
k|lts
f] cjw
f/0ff .
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
ck]lIft
pkn
AwLx?M h
g;ª\V
of
Aoj:
yfkg
df ul
/j h
gtfx?s
f] pNn
]Vo ;
xeflu
tf x
'g]5 .
ul/j
hgt
fx?
;fg
f] kl/j
f/k|lt
cfs
lif{t
x'g]5g\
/ ljjfxs
f] pd]/
@) a
if{ jf
;f] eGb
f dfly
a9L x
'g]5 .
46
2.4
cfly
{s k
IF
p2]Z
o @=$=!M cfly
{s g
Lltx?
n] h
g;fª\lVos
;+qmd0fnfO{ ;
xlhs/0
f ug
{ ;'lglZrt
ug]{ .
/0fg
Llt @
=$=@
M ;Dk
"0f{ /
fli6«o
gLlt
x?sf] k/
LIf0f u/
L hg;
ª\Vof
gL
ltsf] /fli6
«o p2]Z
odf of
]ubfg
;'lglZrt
ug]{ .
p2]Z
o @=$=#M km/fls
nf] cfly
{s a
[l4nfO{ k
|j4{g
ug]{ .
/0fg
Llt @
=$=$
M s[lifdf nuf
gL a
9fpg]
. /0
fgLlt
@=$
=%M u}/
–s[lif /
f]huf
/LnfO{ k
|j4{g
ug]{ .
/0fg
Llt @
=$=^
M hgt
f s]lGb
|t cfly
{s a
[l4 u
g]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� cfly
{s
gLlt
lgdf{0fd
f lh
Dd]jf/
lgsfo
x?sf]
Ifdtf
a[l
4 ty
f k/
LIf0fs
f] ;+oG
q ty
f tl
/sfs
f] ljsf;
ug]{
.
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, cy{
dGq
fno
u};; /
lgh
L If]qx
? dWo
sfn
Lg
bL3{sfn
Lg
� k/LIf0f ;
+oGqs
f] ljsf;
jflif{s
k|ltj
]bg
@=
� s[lif t
yf ;
xsf/L dGq
fnos
f] cfly
{s
tyf
k|fljlws Ifdtf
sf]
;alns/0
f ug
]{ .
s[lif t
yf ;
xsf/L dGq
fno,
cy{
dGq
fno
ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno, u
};; /
lgh
L If]qx
? dWo
sfn
Lg
bL3{sfn
Lg
� s[lif
tyf
;xs
f/L
dGq
fnos
f] ah
]6 k|o
f]u
Ifdtf
� t
flnd
k|fKt
dfg
j ;+;fw
g
jflif{s
k|ltj
]bg
#=
� pTk
fbg
lj:t
f/
ug]{
k|ljlw,
;fg
f l;
rfO{, ah
f/ ;
+hfn
df ;'wf
/, p
ost-
harv
est
k|ljlw, e08
fl/s/0
f ty
f Ao
j;flo
s v
]tLsf] k|j
4{g u
g]{ .
s[lif t
yf ;
xsf/L dGq
fno
l;+rfO{ d
Gqfn
o, c
y{ dGq
fno,
ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u, u};
; /
lgh
L If]qx
?
dWo
sfn
Lg
� nfe
k|FKt
s[ifs
?sf]
;+Vo
f jflif{s
k|ltj
]bg
$=
� /f]huf
/L
tyf
:j/f]huf
/sf
cj;
/ ePs
f ;Lkx?
sf]
tfln
dsf]
cj;
/df
a[l4
ug]{ .
>d t
yf o
ftfo
t Ao
j:yf
dGq
fno, k
|fljlws lzIff
tyf Ao
j;flo
s t
flnd s
]Gb|
o'jf ty
f v]ns'b
dGq
fno,
cy{
dGq
fno, :yf
gLo
lgsfo
x?, u};
; /
lgh
L If]qx
?, 3
/]n' t
yf ;
fgf pBf]u
ljefu
tTsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� tfln
d
k|fKt
dfg
j ;+;fw
gsf] ;+Vo
f � :
j/f]h
uf/
3/k
l/jf/s
f] ;+Vo
f
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
%=
� ;fd
'bflos ag
;xo
f]u sfo
{qmdnfO{
;/f]sf/jfnfx?s
f] ;xe
flutf
df
;jlns/0
f ty
f lj:t
f/ u
g]{ .
� cfo
cfh
{gsf]
a}slNk
s
ag t
yf e
";+/I
f0f dGq
fno,
ag p
kef]Q
mf dxf;+3 g
]kfn
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, cy{
dGq
fno
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� ;
fd'bflos a
gsf] ;+Vo
f � h
Lljsf]kfh
{gsf]
nflu
ag
;Dk
bfdf
cfw
fl/t
hg;
ª\Vof
� jflif{s
k|ltj
]bg
ck]lIft
pkn
lAwx?
M cfly
{s g
Lltx?
n] h
fg;f+lV
os ;
+qmd0fnfO{ ;
xlhs/0
f ug
]{5 /
hg;
ª\Vof
sf p2]Z
ox?
k|fKt
ug{
km/fls
nf] cyt
Gqn] ;
xof]u
ug]{5
.
p2]Z
o @=$=&M ;
dtf
d"ns c
fly{s ljs
f;sf] nflu
;dflh
s I
f]qx?
sf] -:jf
:Yo, lzIff,
vfg
]kfgL
/ ;
/;kmfO{ t
yf ;
dflh
s ;
'/Iff_
u'0f:t
/ ty
f If]qd
f ;'wf
/ ty
f lj:t
f/ u
g]{ .
/0fg
Llt @
=$=*
M u/
Lj t
yf ;
LdfGt
s[t
;d'bfod
f ;]jf
lj:
tf/
ug{ ;
+:yfu
t ;+/r
gfnfO{ ;
jlns/0
f u/
L ;fj{hlgs n
ufgL
df -;
g\ @)
!% ;
Dddf /fli6
«o ah
]6sf] $)�
_ a[l
4 ug
]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
47
sfo
{qmdx?
sf]
dfWo
fdaf
6 hLlj
sf]kfh
{gsf] nflu
agh
+undf x'g
] cfl>
ttf 36fpg]
. �
;fd
'bflos
agsf]
lj:t
f/af
6 jg
ljgf
;nfO{ lgo
Gq0f u
g]{ .
� ;j]{I
f0f
^=
� sa'lnot
ag
sf]
nflu
ag
ljgf
;
ePs
f If]qx
?sf] klxr
fg u
g]{ /
pQm
ag
If]qs
f] Ao
j:yf
kgsf]
nflu
;Ld
fGts[t
;d'bfon
fO{
kl/r
fng
ug]{ .
ag t
yf e
";+/I
f0f dGq
fno,
:yfg
Lo lgs
fox?
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, u};
;,
laQLo
;+:y
fx?
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� s
a'lnot
ags
f] ;+Vo
f � s
a'lnot
ag
af6
nfe
lGjt
hg;
ª\Vof
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
ck]lIft
pkn
lAwx?
M cfly
{s g
Lltx?
n] h
fg;f+lV
os ;
+qmd0fnfO{ ;
xlhs/0
f ug
]{5 /
hg;
ª\Vof
sf p2]Z
ox?
k|fKt
ug{
km/fls
nf] cyt
Gqn] ;
xof]u
ug]{5
.
p2]Z
o @=$=&M ;dtf
d"ns c
fly{s ljs
f;sf] nflu
;dflh
s I
f]qx?
sf] -:jf
:Yo, lzIff,
vfg
]kfgL
/ ;
/;kmfO{ t
yf ;
dflh
s ;
'/Iff_
u'0f:t
/ ty
f If]qd
f ;'wf
/ ty
f lj:t
f/ u
g]{ .
/0fg
Llt @
=$=*
M u/
Lj t
yf ;
LdfGt
s[t
;d'bfod
f ;]jf
lj:
tf/
ug{ ;
+:yfu
t ;+/r
gfnfO{ ;
jlns/0
f u/
L ;fj{hlgs n
ufgL
df -;
g\ @)
!% ;
Dddf /fli6
«o ah
]6sf] $)�
_ a[l
4 ug
]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
:jf:Yo
�
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fnos
f] ah
]6 ;f]r
0f I
fdtf
;jlns/0
f ug
]{ . �
kof{Kt
dfg
j ty
f ljQLo
;|f]t
sf]
Aoj:
yf
ug]{
/ ;lqmo
l/km/n
k|0
ffnLs
f] Ao
j:yf
kg
ub}{
k|fyl
ds
:jf:Yo
x]/r
fx k
|0ffn
LnfO{ ;
jlns/0
f ug
]{ .
� :j
f:Yo
;]jfx?
sf]
Aoj:
yfkg
ug
{ :y
fgLo
lgsfo
x?nfO}
;jlns/0
f ug
]{ . �
dlxnf,
blnt,
pk]lIft
hgh
ftL,
ul/j
, h]i7
gf
ul/s
ty
f ckfËt
f ePs
fx?s
f] cfw
f/e"t
:jf:Yo
;]jfsf]
;'lgZr
t ug
{ sfo
{qmdx?
sf]
;jlns/0
f ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, c
y{ dGq
fno
lh= lj=;
=, gu
/kfln
sf,
uf=
lj= ;=,
u};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
� a
h]6s
f] pko
f]u
� Ifd
tf
ljsf;
ul
/Psf
:jf:Yo
;+:y
fx?s
f] ;+Vo
f � :
jf:Yo
sfo
{qmdx?
af6
neflGjt
;Ld
fGts[t
tyf
pk]lIft
;d'bfos
f] ;+ Vo
f
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
48
@=
lzIff
� ah
]6 ;f]r
0f ug
]{ Ifdtf
a[l4
ug{
z}lIfs
Ao
j:yf
kg
k|0ffn
LnfO{
;alns/0
f ug
]{ . �
:yfg
Lo
lgsfo
x?sf]
;fe
m]bf/Ld
f clgjfo{
k|fyl
ds lzIffn
fO{ lg/
Gt/t
f lbg]
. �
ljz]ift
M af
lnsf,
blnt
tyf pk]lIft
;d"xn
fO{ k|fyl
ds lz
Iff
;'lglZrt
ug{ n
lIft
sfo
{qmdx?
;+rfn
g ty
f lg/Gt/
tf lbg
] .
� dfWo
flds lz
Iff
;j}n
fO{ k|b
fg ug
{ cj;
/sf]
lj:t
f/ ug
]{, To
;df
klg
afln
sfx?s
f] laif]z
kx'“r
lj:
tf/
ug{
ljz]if
;xo
f]u
tyf
k|jt{s
sfo
{qmdx?
;+rfn
g ug
]{ . �
;d'bfos
f] Ifdtf
a9
fO{ ljBfn
onfO{
;d'bfod
f x:
tfGt
/0f ug
]{ sfo
{qmdsf]
ult
a9fp
g] .
� lg/I
f/t
36fpg
k|f}9
;fIf/tf
sfo
{qmdsf] lj:t
f/ u
g]{ .
� cgF
}krfl/
s
tyf
Mas
s sc
hool
ing
nfO{ lj:
tf/
ug]{ .
� hg;
ª\Vof
Aoj:
yfkg
sf]
ljBfn
o kf7\q
mdnfO{ ;
do;
fk]If k
l/dfh
{g ug
]{ ty
f k|e
fjsf/L sfo
f{Gjog
ug]{
. �
hg;
ª\Vof
Aoj:
yfkg
df
lzIfsx?
nfO{ t
flnd k
|bfg
ug]{ .
� lh
Nnf
lzIff
sfo
f{nos
f] Ifdtf
ljsf;
ug]{
.
lzIff dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, cy{
dGq
fno, :jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, u
};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lgh
L If]qx
?,
tTsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� a
h]6s
f] pko
f]u
� a[l4
tyf
k'g{ljt/
0f
ul/P
sf
ljBfn
ox?s
f] ;+Vo
f � h
g;ª\V
of
Aoj:
yfkg
df
tfln
d
k|fKt
lzIfsx?
sf] ;+Vo
f
� ;fIf/tf
b/
� cgf
}krfl/
s
tyf
Mas
s sc
hool
sf]
;+Vo
f
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
#=
vfg
]kfgL
tyf
;/;
kmfO
� ljBdfg
k|0
ffnLd
f vfg
]kfgL
sf]
u'0f:t/
;'wf
/ ug
]{ . �
zx/
sf]
vfg
]kfgL
;+s6
Aoj:
yfkg
ug
]{ --lj
z]ift
sfd
f08f
} pkT
osfd
f_ .
� pko
'Qm
k|ljlws
f] ljsf;
u/
L
ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, u
|fdL0f vfg
]kfgL
ty
f ;/;
kmfO{ s
f]if
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?,
tTsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
�
s"n
ah]6s
f] vfg
]kfgL
ty
f ;/;
kmfO{df
ljlgof
]lht
k|ltz
t �
wf/fsf]
vfg
]kfgL
df
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
ck]lIft
pkn
lAwx?
M ;dtf
d"ns c
fly{s ljs
f; /
u'0f:t
/ dfg
j ;+;fw
g lgdf{0Fs
f] nflu
;fd
flhs I
f]qsf] ljsf;
x'g]5
.
p2]Z
o @=$=(
M a9\b
f] hg;
ª\Vof
nfO{ ;
'ljwf
k|bfg
ug]{ u
/L h
g;ª\V
of
Joj:
yfkg
df of
]ubfg
ug{
e}lt
s k
"jf{wf
/x?s
f] lj:t
f/ u
g]{ .
/0fg
Llt @
=$=!)M
;|f]t
x?sf] kl/r
fng
u/L /fli6
«o ah
]6sf] cfs
f/df a[l
4 ug
]{, jt
{dfg
tyf
eljio
sf] hg;
ª\Vof
nfO{ x
'g] u/
L u|f
dL0f ty
f ;x/
L k"j
f{wf/
ljsf;
ug]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
49
vfg
]kfgL
sf
;fy
} ;/;
kmfO{ ;
'ljwf
sf]
;'wf
/ ug
]{ . �
zx/
L 9n
ty
f 7f];
kmf]xf]/
Aoj:
yfkg
k|0ffn
Ldf ;'wf
/ ug
]{ . �
u|fdL0f
hgt
fsf]
vfg
]kfgL
df
kx“'r
lj:t
f/ u
g]{ .
� hgt
fnfO{ k
fgL ;'l4s/0
f ug
]{ tl/sf
l;sfO{
kfgL
af6
x'g]
/f]ux
?sf]
lgoG
q0f ug
]{ .
kx'“r
ePs
f] hg;
ª\Vof
sf]
k|ltz
t �
;/;
kmfO{
sfo
{qmddf
kx'“r
ePs
f] hg;
ª\Vof
sf]
k|ltz
t �
kfgL
af6
;g]{
/f]ua
f6
k|eflj
t hg;
ª\Vof
sf] k|ltz
t
$=
;fd
flhs ;
'/Iff
� ljBdfg
a[4
eQf
sfo
{qmdnfO{
;jlns/0
f ug
]{ . �
;j}
a[4
tyf
Psndlxnfx?s
f] kx
'“rx'g
] u/L e
Qf ljt/
0f k
|0ffn
LnfO{
;xh
agf
pg]
. �
zf/Ll/
s ty
f dfg
l;s?k
df
czQm
hg;
ª\Vof
sf]
nflu
;d'bfod
f cfw
fl/t
k'g:y
f{kgf
sfo
{qmdnfO{
;jlns/0
f ug
]{ .
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
;dfh
sNo
f0f kl/ifb
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, cy{
dGq
fno, :jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, u
};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
tTsfn
Lg
lg/Gt/
�
;dflh
s ;
'/Iff
k|fKt
ug
]{ h]i7
gf
ul/s
x?sf] ;+Vo
f �
;dflh
s ;
'/Iff
k|fKt
ug
]{ Ps
n
dlxnfx?s
f] ;
+Vof
� ;dflh
s ;
'/Iff
k|fKt
ug
]{ zf/Ll/
s
tyf
dfg
l;s?k
df
czQmx?s
f] ;
+Vof
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
ck]lIft
pkn
lAwx?
M ;dtf
d"ns c
fly{s ljs
f; /
u'0f:t
/ dfg
j ;+;fw
g lgdf{0Fs
f] nflu
;fd
flhs I
f]qsf] ljsf;
x'g]5
.
p2]Z
o @=$=(
M a9
\bf] h
g;ª\V
ofnfO{ ;
'ljwf
k|bfg
ug]{ u
/L h
g;ª\V
of
Joj:
yfkg
df of
]ubfg
ug{
e}lt
s k
"jf{wf
/x?s
f] lj:t
f/ u
g]{ .
/0fg
Llt @
=$=!)M
;|f]t
x?sf] kl/r
fng
u/L /fli6
«o ah
]6sf] cfs
f/df a[l
4 ug
]{, jt
{dfg
tyf
eljio
sf] hg;
ª\Vof
nfO{ x
'g] u/
L u|f
dL0f ty
f ;x/
L k"j
f{wf/
ljsf;
ug]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
/fli6
««o ah
]6 �
d"No
cle
a[l4
s/
tyf
cfo
s/s
f] bfo/
f lj:t
f/ u
g]{ .
� go
f“ u}/
–s/
If]qx
? klxr
fg u
/L n
fu"
ug]{ .
�
;x;
|fAbL nIf x
fl;n u
g{ /fli6
«o ty
f
cy{
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u
dGq
fnox
? tT
sfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� s"n
u|fx:
y pTk
fbgs
f] cg'k
ftdf
s"n
/fli6
«o ah
]6sf] cfs
f/
� d"No
cle
a[l4
s/
tyf cfo
s/
b/
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
50
a}b]lz
s c
g'bfg
nfO{ k
l/rfn
g ug
]{ . �
dGq
fnox
?sf]
sfo
fGjog
Ifdtf
;'wf
/ ug
]{ .
@=
hnljB't
tyf ljB'lt
s/0
f �
hnljB'td
f lghL
nuf
gLsf
afws
sfg
'gL,
k|lqmof
ut
tyf
sd{rf/Lt
GqnfO{ ;
'wf/
ug]{ .
� gL
ltut
cˆ7
\of/fx?
nfO{ k
lxrfg
u/L
;Da
f]wg
ug]{ .
� ;fg
f ty
f n3' h
nlaB't
of]hgf
nfO{
k|j4{g
ug]{
. �
a}slNk
s
u|fdL0f
laB'lt
s/0
fnfO{
sfo
{Gjog
ug]{
. �
u|fdL0f
tyf
ul/j
hgt
fsf]
hLjg:
t/
psf:g
u|fdL0f
ljB'lt
s/0
fnfO{ k
|j4{g
ug]{ .
� hnljB't
cfo
f]hgf
sf]
lgdf{0f
tyf
Aoj:
yfkg
df
;d'bfon
fO{
;xe
fuL
u/fp
g] .
� jg
;Dk
bfdfly
sf]
bjfj
sd
ug{
ljB'tn
fO{
a}slNk
s
phf{s
f] ?k
df
ljsf;
ug]{
.
cy{
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u, phf{ dGq
fno,
sfg
'g dGq
fno, a
g ty
f e";+/I
f0f dGq
fno, e
f}lts
of]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, ljB't
k|flws/0
f
lghL If]q, a
x'/fli6«o
sDk
gLx?
dWo
sfn
Lg
bL3{sfn
Lg
lg/Gt/
�
k|To]s
ai
f{ pTk
flbt
yk ljB
't
� ljB't
;'ljwf
ePs
f 3/k
l/jf/s
f] ;+Vo
f �
n3'
hnljB't
cfo
f]hgf
sf] ;+Vo
f �
hnphf{d
f ;/s
f/L
tyf lghL nuf
gL
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
#=
oftf
oft
tyf ;~r
f/
� df]6/a
f6f]
gk'u]s
f lh
Nnfx?n
fO{
;8s
n] h
f]8\g]
. �
sfd
sf
nflu
vfB
fGg
h:t
f sfo
{qmdnfO{ b
'O{kIfLo
kmfO
{bfsf nflu
lg/Gt/
tf lbg
] .
� ljBdfg
;8s
sf] :t
/f]Gt
lt u
g]{ .
� :y
fgLo
;8s
lgdf{0fd
f ;d'bfon
fO{
k|f]T;
flxt
ug]{ .
� lgdf{0f
sfo
{df
:yfg
Lo af
l;Gb
f /
lghL If]qn
fO{ ;
xefu
L u/
fpg]
. �
b"/;~r
f/sf]
ljsf;
ty
f lj:t
f/df
lghL
If]qs
f] ;xe
flutf
nfO{ lj:t
f/
cy{
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u, ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgdf{0f dGq
fno
:yfg
Lo
ljsf;
dGq
fno, ;
"rgf
tyf
;rf/ d
Gqfn
o
u};;, lghL If]qx
? dWo
sfn
Lg
bL3{sfn
Lg
lg/Gt/
�
sfn
f]kq]
;8s
af6
hf]l8
Psf
lhNn
fx?s
f] ;+Vo
f �
k|lta
if{ yk
x'g] ;
8sf]
nDa
fO{
� b"/
;~r
f/
;'ljwf
k|fKt
hg;
ª\Vof
�
/]l8o
f], 6L=
eL,
kqklqs
f ty
f O{G
6/g]6
;'ljwf
k|fKt
hg;
ª\Vof
�
b"/;~r
f/
sDk
gL,
/]l8o
f] :6
];g, 6
L= eL
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
ck]lIft
pkn
lAwx?
M /fli6«o
cfly
{s g
Llt n
ufgL
d}qL x
'g]5, lghL If]qs
f] nuf
gL c
fsliF{t
x'g]5 /
k"jf
{wf/s
f] ljsf;
af6
hgt
fsf] hLj
g:t/
df ;'wf
/ x'g
]5 .
51
ug]{ .
� u|f
dL0f
hgt
fsf]
b"/;~r
f/
/ ;~r
f/sf cGo
;fw
gx?
-/]l8
of], 6L=
eL,
kqklqs
f ty
f OG
6/g]6
_ dfly
kx
'“r a
[l4 u
g]{ .
:6];g
tyf
kqklqs
fsf]
ljtl
/t
;+Vo
f
$=
a[xt
cfly
{s g
Llt
� ;/s
f/L
vr{nfO{
a9L
k|efj
sf/L
agfp
g ;fj{hlgs
vr{
k|0ffn
Lsf]
k'g/fjn
f]sg
ug]{ .
� :y
fgLo
;d'bfos
f] rfxgf
nfO{ ;
+/If0f
ub}{
k"jf{w
f/
lgd0f{sf
kl/o
f]hgf
df
lghL If]qs
f] nuf
gL k
|j4{g
ug]{ .
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, cy{
dGq
fno
cGo
dGq
fnox
? pBf]u
jfl0fHo
dxf;+3, lghL If]qx
?
dWo
sfn
Lg
bL3{sfn
Lg
lg/Gt/
�
a[xt
cfly
{s gL
ltdf
;'wf
/
� lghL
If]qs
f] ;xe
flutf
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
ck]lIft
pkn
lAwx?
M /fli6«o
cfly
{s g
Llt n
ufgL
d}qL x
'g]5, lghL If]qs
f] nuf
gL c
fsliF{t
x'g]5 /
k"jf
{wf/s
f] ljsf;
af6
hgt
fsf] hLj
g:t/
df ;'wf
/ x'g
]5 .
52
2.5
a;fO
;/fO
tyf
hg;
ª\Vo
fsf] e
f}uf]ln
s lj
t/0f
p2]Z
o @=%=
!M c
fGtl/s t
yf c
Gt/f{li6
«o a;
fO ;
/fOs
f] Ao
j:yf
gkgå
f/f hg;
ª\Vof
sf] k'g
lj{t/
0fdf of
]ubfg
lbg
] . /0
fgLlt
@=%
=@M cfGt
l/s a
;fO;/fOs
f sf/0fx?
klxrfg
u/L ;
Daf]w
g ug
]{ . cw{b
If t
yf b
If s
fdbf/s
f] ax
\oudg
(em
igra
tion)
k|j4
{g ug
]{ /
cGt
u{dg
(imm
igra
tion)
nfO{ g
]kfn–e
f/t
;Ld
fnfO{ lgo
ldt
u/L lgoG
q0f ug
]{ . qm
=;=
sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
cfGt
l/s a
;fO;/fO
� k"j
f{wf/sf]
lgdf{0f
tyf
/f]huf
/Lsf]
;[hgf
u/
L dflg
;x?
nfO{
pb\u
d
:yfg
df
g} j;
f]jf;
ug
{ k|f]T;
flxt
ug]{ .
� hg;
ª\Vof
sf]
sd
/ a9
L rfk
ePs
f If]qx
?sf]
klxr
fg
u/L
hg;
ª\Vof
nfO{
sd
rfk
ePs
f] If]qd
f cfs
lif{t
ug{ ljs
f; lgd
f{0fs
f sfd
x? u
g]{ .
� u/
LjLs
f] cfw
f/df
hf]lv
dk"0
f{ If]qx
?sf]
klxr
fg
u/L
ul/j
L lgjf/0
fsf
sfo
{qmdx?
sfo
f{Gjog
ug
]{ . �
dfg
j ljsf;
Go"g
/x]s
f If]qx
?nfO{
nlIft
u/
L ul
/jL
lgjf/0
fsf
sfo
{qmdx?
nfO{
ljsf;
lgdf{0fs
f sfo
{qmdx?
;+u
;dfo
f]hg
ug]{
/ a;
fO;/fOn
fO{ s
d u
g]{ .
� u|f
dL0f
If]qa
f6
zx/
L If]qd
f x'g
] a;
fO;/fOn
fO{ lg?
T;flx
t ug
]{ ;fg
f zx/
tyf
cfly
{s s
]Gb|sf] ;De
fAotf
ePs
f If]qx
?sf] klxr
fg u
g ]{ /
pQm
If]qx
?df
k"jf{w
f/sf]
ljsf;
ug
{ cfly
{s n
ufgL
ug]{
. �
Sate
llite
tow
n sf] cjw
f/0ffn
fO{
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, e
f}lts o
f]hgf
ty
f lgdf{0f dGq
fno, c
y{ dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u
:yfg
Lo lgs
fox?
, u};
; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� hg3
gTj
� go
f“ zx/
x?sf] ;+Vo
f �
cfk|jf
;g
tyf
pTk
|jf;g
b/
� ul
/jLs
f] /]v
fd'lg
/x]sf]
hg;
ª\Vof
sf]
k|ltz
t
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
53
k|j4{g
ug]{
. �
k|zf;
lgs
tyf
ef}lt
s
k"jf{w
f/x?
nfO{
las]Gb
|Ls/0
f
u/L
u|fdL0f
If]qa
f6
zx/
L If]qd
f x'g
] a;
fO;/fOn
fO{ lg?
:;flx
t ug
]{ .
@=
alxu
{dg
(Em
igra
tion)
�
a}b]lz
s
/f]huf
/Lsf
nflu
hfg
] ;De
fljt
hg;
ª\Vof
sf]
;Lk lj:t
f/
ug]{ .
� yk
/fi6
«x?df >d a
hf/sf] vf]h
L u/
L k|j
4{g u
g]{ .
� pko
'Qm
pBdzLn
jftf
j/0fsf]
lgdf{0f
u/L
a}b]lz
s
/f]huf
/Laf
6 k|FKt
ljk|]i
f0fn
fO{ p
Tkfbgz
Ln I
f]qdf
nuf
gL
ug]{ .
� ul
/j
3/k
l/jf/s
f ;b:
ox?n
fO{
a}b]lz
s
/f]huf
/Lsf
nflu
laQLo
;xo
f]u u
g]{ .
� u}/
sfg
'gL t
yf c
;'/lIft
afx\o
udgn
fO{
lg?T
;flx
t ug
]{ . �
ef/tL
o ;x/
x?df
x'g]
>d
a;fO;/fO{s
f] nut
/fVg
le
lqg]
/ af
lxl/g]
gfsfx?d
f nut
/fVg
] k|0
ffnLn
fO{
alnof
] ty
f k|e
fjsf/L
agfp
g] .
� a}b
]lzs /
f]huf
/Ldf uP
sfx?s
f] sfd
sf]
cj:
yf
tyf
cGo
;Dk
"0f{
cj:
yfsf]
hfg
sf/L
lng
cg'u
dg
tyf
lg/LIf0f
ug]{ .
� ef/tL
o zx/
x?df
a;fO
;g] {x
?nfO{
of}g
k|;fl/
t /f]ux
? ty
f Pr
cfO{eL÷
P8\;sf]
af/]d
f ;De
j eP;
Dd af
lxl/g]
gfsfx?d
f hfg
sf/L
lbg]
. �
a}b]lz
s
/f]huf
/Ldf
hfg
]x?nfO{
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, c
y{ dGq
fno, >
d
tyf of
tfot
Aoj
:yf
dGq
fno, k
//fi6
« dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
tTsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� g]k
fnL
>ld
s
:jLs
f/
ug]{ /
fi6«x?
sf] ;+Vo
f �
a}b]lz
s
/f]huf
/Ldf
hfg
]x?sf]
;Lksf]
cj:
yf
� of
}g k|;
fl/t
/f]ux
? ty
f Pr
cfO{eL÷
P8\;sf]
hfg
sf/L
� ljk|]i
f0fs
f] dfqf
� >ld
sx?
sf]
sfd
sf]
cj:
yf
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
54
cGt
/f{li6
«o efif
f -c
+u|]hL_
jf uG
tAo
:yfg
sf] :y
fgLo
efiffs
f] 1fg
clgjfo{
ug]{ .
#=
cWo
fudg
(Im
mig
ratio
n)
� ef/tL
o cfk|jf
;Lx?n
fO{
kl/r
o kq
af
]Sg k
|f]T;flx
t ug
]{ / T
o;sf] Ao
j:yf
ld
nfp
g] .
� ;Ld
fx?d
f kl~h
s/0
f k|0
ffnLn
fO{
k|efjsf/L ag
fpg]
. �
cGt
/f{li6
«o ;Ld
faf6 lglZrt
b"/Lle
q nfu
" x'g]
u/L ljb]z
L gf
ul/s
x?nfO{ a
x' k|j
]z
k|j]zf1
F (M
ultip
le
entry
pe
rmit)
k|0ffn
L nfu
" ug]{
. �
ko{6g
a;fO;/fOn
fO{ k
|j4{g
ug]{ .
� ;Ld
f If]qd
f x'g
] ck/
fw lgoG
q0f
ug
;Ld
f ;'/I
ffnfO{ k
|efjsf/L ag
fpg]
.
k//fi6
« dGq
fno, u
[x dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno,:j
f:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
tTsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� g]k
fn lelqg]x
?sf] nut
�
;Ld
fdfx'g]
ck/
fwx?
sf] ;+Vo
f
� jflif{s
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
ck]lIft
pkn
AwLx?M I
f]qLo
ljs
f;sf] dfWo
daf
6 cfGt
l/s a
;fO;/fO
lgoldt
x'g]5 .
pko
'Qm ;+oG
qsf] ljsf;
af6
cWo
fudg
tyf alxu
{dg
Aojl:y
t x'g
]5 .
p2]Z
o @=%=
#M z
x/Ls
/0fn
fO{
If]qLo
ljsf;
sf] dfWo
dsf] ?k
df k|j
4{g u
g]{ .
/0fg
Llt @
=%=$
M zx/
L If]qs
f] a;
f]jf;
sf] cj:
yfdf ;'wf
/ u/
L ty
f Ao
jl:y
t go
f“ zx/
x?sf] ljsf;
u/L Aoj
l:yt
zx/
L ljsf;
ug]{
tyf u|f
dL0f If]q
/ zx/
L If]qa
Lrsf] ;Dk
s{nfO{ ;
jlns/0
f ug
]{ . qm
=;=
sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� u}/
s[lifdf
cfw
fl/t
hg;
ª\Vof
sf]
cfw
f/df
zx/
L If]qs
f] k'g
Mkl/eflift
ug
]{ .
zx/
L If]qn
fO{
–leqL
;x/
, cw{z
x/, ljsf;
f]Gd'v z
x/df au
L{s/0
f ug
]{ / ;
f]xL cg';
f/sf dfkg
;"rsx?
pNn
]v u
g]{ .
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno,:j
f:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno,
cNk
sfn
Lg
� zx/
L If]qs
f] dfkb0
8 k|ltj
]bg
@=
� hyf
efjL
zx/
sf]
lj:t
f/
tyf
lgdf{0fn
fO{ lgo
Gq0f u
g]{ .
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno, g
u/kfln
sf
tTsfn
Lg
lg/Gt/
�
gof“
lgdf{0f
ul/P
sf
3/x
?sf] nut
k|ltj
]bg
ck]lIft
pkn
lAwx?
M zx/
L If]q
Aojl:y
t x'g
]5 /
zx/
L hg;
ª\Vof
sf] u'0
f:t/
Lo h
Ljgd
f ;'wf
/ x'g
]5 .
55
#=
� If]qLo
c;Gt
'ng
36fpg
zx/
L If]qs
f] lj:t
f/ u
g]{ .
� Sa
telli
te t
own
sf]
wf/0
ffnfO{ n
fu"
ug]{ .
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
? tT
sfn
Lg
lg/Gt/
�
zxl/s
/0fs
f] tx
�
gof“
zx/
L If]qx
?sf]
;+Vo
f
k|ltj
]bg
$=
� R
esid
entia
l co
lony
x?s
f] k|j
4{g
ug]{
� ;x/
L ;'ljwf
x?sf]
Aoj:
yfkg
ug
]{ -
vfg
]kfgL
, ;8s
, ljB't,
;~r
f/ c
flb_
� 9n
tyf
lgs
f;sf] Ao
j:yf
ug]{
.
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
? tT
sfn
Lg
lg/Gt/
�
Res
iden
tial
colo
ny x?
sf] ;+Vo
f �
;x/
L ;'ljwf
sf]
pnAw
tf
k|ltj
]bg
%=
� ;/s
f/L
sfo
f{nox
?nfO{
/fhwf
gLaf
6 cGo
zx/
L If]qx
?df
:yfGt
/0f
ug]{
;De
fAotf
sf] vf]h
L ug
]{ .
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
? tT
sfn
Lg
lg/Gt/
�
/fhwf
gLaf
lx/
ePs
f ;/s
f/L
sfo
f{nox
?sf] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
^=
� zx/
L ck/
fw lgoG
q0f
k|x/L an
nfO{
k|efjsf/L
kl/r
fng
u/L
zx/
L ck/
fwdf lgoG
q0f ug
]{ .
u[x d
Gqfn
o :y
fgLo
ljs
f; d
Gqfn
o,
dxfgu
/Lo
ck/
fw lgo
Gq0f
zfv
f
tTsfn
Lg
lg/Gt/
�
ck/
fw b
/ k|ltj
]bg
&=
� /S
;Lh
Go
tyf
;'tL
{hGo
kb
fy{x?
sf]
cAo
jl:y
t ljlqm
ljt/
0fnfO{ lgoG
q0f
ug]{ .
u[x d
Gqfn
o :y
fgLo
ljs
f; d
Gqfn
o,
dxfgu
/Lo
ck/
fw lgo
Gq0f
zfv
f
tTsfn
Lg
lg/Gt/
�
ljlqm
cg'd
lt
k|fKt
k;
nx?
k|ltj
]bg
*=
� o'j
fx?n
fO{
dBkfg
/ w'd
kfgs
f gs
f/fTd
s
c;/x
?sf]
af/]d
f ;r]t
u/fp
g] .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, ;
"rgf
tyf
;~r
f/
dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
? tT
sfn
Lg
lg/Gt/
�
sfo
{qmdx?
sf] ;+Vo
f k|ltj
]bg
(=
� zx/
L If]qd
f af
tfj/
0f
k|b"if0
f -h
n,
jfo', Wjg
L ty
f e"ld
_ sd u
g]{ .
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
jftf
j/0f d
Gqfn
o :j
f:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, u
};; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
�
aftf
j.0f
k|b"if0
fsf]
dfqf
� jftf
j/0f
;+/I
f0fs
f nflu
;+rfn
g ul
/Psf sfo
{qmdx?
k|ltj
]bg
ck]lIft
pkn
lAwx?
M zx/
L If]q
Aojl:y
t x'g
]5 /
zx/
L hg;
ª\Vof
sf] u'0
f:t/
Lo h
Ljgd
f ;'wf
/ x'g
]5 .
56
2.6
n}l·
s d
"nk|jf
lxs
/0f
p2]Z
o @=^=!M g
Lltut
txd
f n}lÍs d
"nk|j
flxs/0
f ug
]{ . /0
fgLlt
@=^=@
M gL
lt lgd
ftf{x?n
fO{ n
}lÍs d
"nk|j
flxs/0
fdf cle
d'lv
s/0
f ug
]{ . qm
=;=
sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� dlxnf
;zlQ
ms/0
fsf]
nflu
/fli6
«o :t
/sf] ;+of
]hg
;ld
lt lgd
f{0f ug
]{ . dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u
cNk
sfn
Lg
� ;ld
ltsf] u7
g k|ltj
]bg÷
;ld
ltsf]
k|lta
]bg
@=
� gL
lt
lgdf{t
fx?n
fO{
n}lÍs
d"nk|j
flxs/0
fdf cle
d'lv
s/0
f ug
]{ . dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, :y
fgLo
ljsf;
dGq
fno, g
ful/s
;dfh
tTsfn
Lg
� sfo
{zfn
fsf] ;+Vo
f �
a}7s t
yf 5
nkmnsf]
;+Vo
f �
;fjh{lgs c
leof
gsf]
;+Vo
f
k|ltj
]bg
#=
� n}lËs k/
LIf0fn
fO
(Gen
der
Aud
it)
;j}
dGq
fno
tyf
;/s
f/L
sfo
f{nox
?df clgjfo{
ug]{ .
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
;dfGo
k|zf;
g dGq
fno
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, :y
fgLo
ljsf;
dGq
fno, u
};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
�
n}lËs
k/LIf0f
nfu
' ug
]{ ;+:y
fx?
k|ltj
]bg
$=
� /fli6
«o dlxnf
cfo
f]unfO{
;alns/0
f ug
]{ . dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno, c
y{ dGq
fno,
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, :y
fgLo
ljsf;
dGq
fno, ;
dfGo
k|z
f;g
dGq
fno
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
cNk
sfn
Lg
� /fli6
«o dlxnf
cfo
f]usf] Ifdtf
a[l4
k|ltj
]bg
ck]lIFt
pkn
lAwx?
M n}lËs d
'2fx?
gLlt
ut t
xdf d"nk|j
flxs/0
f x'g
]5g\
.
p2]Z
o @=^=#M n
}lËs d
'2fx?
nfO{ ljs
f; lgd
f{0fs
f lqmo
fsnfkdf ;dfo
f]hg
ug{ o
f]ubfg
k'¥of
pg]
. /0
fgLlt
x?M n
}lËs d
'2fx?
nfO{ ljs
f;sf ljle
Gg k
Ifx?
df -lz
Iff,:
jf:Yo
tyf /f]huf
/L_ cGt
/;Da
lGwt
d'2fx?
sf] ?k
df ;dfo
f]hg
ul/g
]5 .
qm
=;=
sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� n}lËs
d'2fx?
nfO{
cros
s-cu
tting
d'2fsf] ?k
df ;j}
dGq
fno
tyf ;/s
f/L
;+:y
fx?d
f nfu
" ug]{
.
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u, :y
fgLo
ljs
f;
dGq
fno, u
};; /
;fd
'bflos
tTsfn
Lg
cNk
sfn
Lg
� n}lËs
gLlt
ty
f /f0fgL
ltx?
ePs
f ;+:y
fx?
k|ltj
]bg
57
� ;j}
If]qu
t ;+:y
fx?d
f n}lÍs
d"nk|j
flxs/0
f Ifdtf
sf] lgdf{0f ug
]{ . �
hg;
ª\Vof
;+u
;Da
lGwt
sfo
{qmdx?
ePs
f k|d
'v I
f]qx?
df
gend
er fo
cal
poin
ts
sf]
k|efjsf/L
sfo
{sf]
;'lglZrt
ug]{ .
� lghL If]q
tyf u};
;x?
nfO{ o
f]hgf
tyf
kl/o
f]hgf
x?df
n}lËs
d'2fx?
nfO{
PsLs
[t ty
f k|fyl
dstf
lbg
k|f]T;
fxfg
ug
]{
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
@=
� lz
Iffd
f ;j}s
f] kx
“'rsf]
lj:t
f/
ug]{,
To;df ljz]ifu
/L ;
LdfGt
s[t
;d'bfos
f af
lnsfx?n
fO{ k
|f]T;flx
t ug
]{ .
� ul
/j
tyf
;Ld
fGts[t
;d'bfos
f af
naf
lnsf] ljBfn
o egf
{b/df a[l4
ug{
tyf
ljBfn
o 5f]8
\g] b/
sd
ug{
5fqa[lt
tyf
cGo
k|j
t{s sfo
{qmdx?
;+rfn
g ug
]{ . �
ljBfn
o ty
f z}lIfs
;+:y
fx?n
fO{
n}lËsd}qL a
gfpg]
.
lzIff dGq
fno
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, cy{
dGq
fno, :yf
gLo
lgsfo
x?,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
tTsfn
Lg
cNk
sfn
Lg
� k|y
lds
txdf
afln
sf egf
{b/
k|ltj
]bg
#=
� G
ende
r fo
cal
Uni
t/Per
son
sf]
;jlns/0
f ug
]{ . dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
If]qu
t dGq
fno
tyf
cfo
f]ux?
tT
sfn
Lg
�
Gen
der
foca
l U
nit/
Pers
on s
f] u7
g ty
f ;jlns/0
f �
Foca
l Uni
t sf] Ifdtf
ljsf;
k|ltj
]bg
$=
� :j
f:Yo
sdL{x?n
fO{
n}lËsd}qL
agfp
g n}lËs t
flnd lbg
] . �
ul/j
kl/jf/s
f ;Ld
fGts[t
dlxnfx?s
f] cfw
f/e"t
:jf:Yo
;]jfdf
kx'“r
k'¥of
pg]
. �
u|fdL0f
tyf
;Ld
fGts[t
dlxnfx?n
fO{
nlIft
u/
L k|h
gg\ :j
f:Yo
clwsf/sf]
;r]tg
fdf a[l4
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno,
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, cy{
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, :yf
gLo
lgsfo
x?,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
�
n}lËs
tfln
d
k|fKt
:j
f:Yo
sdL{x?s
f] ;+Vo
f �
:jf:Yo
;]jf k
|fKt u
l/j
kl/j
f/sf
;Ld
fGts[t
dlxnfx?s
f] k|ltz
t �
k|hgg
\ :j
f:Yo
;r]tg
f cle
ofgs
f] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
%=
� dlxnfx?s
f] nflu
/f]huf
/Lsf
cj;
/x?s
f] k|j
4{g ug
]{ -c
fGtl/s /
a}b]lz
s /
f]huf
/L_
>d t
yf o
ftfo
t Ao
j:yf
dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
/fli6
«o dlxnf cfo
f]u, ul
/jL
lgjf/0
f sf]if
tTsfn
Lg
lg/Gt/
�
a}b]lz
s /f]huf
/L ePs
f dlxnfs
f] ;+Vo
f �
k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
58
� u|f
dL0f
dlxnfx?n
fO{ ;
fgf
pBf]u
tyf
u}/
–s[lif
cfly
{s
lqmo
fsnfkdf
k|f]T;
flxt
ug]{ .
� dlxnfx?n
fO{ k
|fljlws t
yf A
oj;flo
s
tfln
d k
|bfg
ug]{ .
� n3'pBd s
fo{qmdnfO{ k
|j4{g
ug]{ .
� dlxnfx?n
fO{ ;/s
f/L,
u}/;/s
f/L
tyf
lghL
;+:y
fsf]
;]jf If]qd
f k|j
]z ug
{ k|f]T;
flxt
ug]{ .
� ;+:y
fx?n
fO{
sfd
ug
]{ jftf
j/0f
n}lËsd}qL a
gfpg
k|f]T;
flxt
ug]{ .
� Ps
n t
yf c
kfËt
f ePs
f dlxnfx?s
f] Ao
j;flo
s ;
Lksf] ljsf;
ug]{
sNo
f0f dGq
fno, c
y{ dGq
fno, s
[lif t
yf ;
xsf/L
dGq
fno, p
Bf]u
dGq
fno,
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u
� u}/
–s[lifdf
;+nUg
dlxnfx?s
f] ;+Vo
f �
;/s
f/L,
u}/;/s
f/L ty
f lghL
;+:y
fx?d
f dlxnf
sd{rf/Ls
f] ;+Vo
f �
;Lk
ljsf;
tf
lndsf]
;+Vo
f �
n3'pBd sfo
{qmd nfu
' ul
/Psf If]qx
?
� :y
nut
cWo
og
^=
� r]nLa
]6L a
]rljvgs
f hf]lv
dk"0
f{ If]qx
? kQ
f nuf
pg]
. �
r]nLa
]6L
a]rljvg
hf]lv
d
sd
ug{
ljz]if
hgr
]tgfd
"ns ty
f /f]syf
dsf
sfo
{qmdx?
;+rfn
g ug
]{ . �
r]nLa
]6L a]r
ljvg
/f]Sg
g]k
fn–e
f/t
;Ld
f k|e
fjsf/L lg/LIf0f u
g]{ .
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
/fli6
«o dlxnf cfo
f]u
/fli6
«o dfg
jclwsf/ c
fof]u
, u[x
dGq
fno
:yfg
Lo
lgsfo
x?, gf
ul/s
;dfh
, u}=
;=;
tTsfn
Lg
lg/Gt/
�
r]nLa
]6L
a]rljvg
lgoG
q0f
ug{
;+rfn
g ul
/Psf
sfo
{qmdx?
sf]
;Vo
f
� k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
&=
� ljsf;
cfo
f]hgf
x?sf]
clGt
d
lg0f{o
ug'{ c
l3 n
}lËs ljZ
n]if0
f ug
]{ . �
n}lËs
d'2fx?
nfO{
:yfg
Lo
ljsf;
sf
of]hgf
x?df ;dfj]z u
g]{ .
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno, /
fli6«o
of
]hgf
cfo
f]u, :y
fgLo
ljsf;
dGq
fno
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :yf
gLo
lgsfo
x?,
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
�
kl/o
f]hgf
lgdf{0fd
f n}lËs
ljZn
]if0fs
f] sfo
f{Gjog
� k|ltj
]bg
� ;j]{I
f0f
� :y
nut
cWo
og
ck]lIft
pkn
lAwx?
M ljs
f; s
fo{qmdsf ;j}
kIfx?d
f n}lËs d
'2fx?
PsLs
[t x'g
]5g\
.
p2]Z
o @=^=$M g
Llt lgd
f{0f tx
df dlxnfx?s
f] ;xe
flutf
a[l4 u
g]{ /
lg/LIf0f t
yf d
"NofÍg
k|0ffn
LnfO{ n
}lËs ;
Da]bg
zLn
agf
pg]
. /0
fgLlt
@=^=%
M /f]h
ufl/df dlxnfx?n
fO{ ;
sf/fTd
s lje
]b ckg
fO{g]
5 .
n}lËs ;
Da]bg
zLn
cg'u
dg
k|0ffn
LnfO{ ;
j} ;/s
f/L ty
f lghL ;+:y
fx?d
f nfu
" ul
/g]5 .
qm
=;=
sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
ck]lIft
pkn
lAwx?
M
s_ lg0f{o
txdf dlxnfx?s
f] ;xe
flutf
df a[l4
x'g]5 .
v_ n}lËs ;
Da]bg
zLn
cg'u
dg
tyf d"No
fÍg
k|0ffn
L nfu
" x'g]5
/
tYo
fÍ t
of/
kfl/g]5
.
59 55
p2]Z
o @=^=$M g
Llt lgd
f{0f tx
df dlxnfx?s
f] ;xe
flutf
a[l4 u
g]{ /
lg/LIf0f t
yf d
"NofÍg
k|0ffn
LnfO{ n
}lËs ;
Da]bg
zLn
agf
pg]
. / 0
fgLlt
@=^=%
M /f]huf
l/df dlxnfx?n
fO{ ;
sf/fTd
s lje
]b ckg
fO{g]
5 .
n}lËs ;
Da]bg
zLn
cg'u
dg
k|0ffn
LnfO{ ;
j} ;/s
f/L ty
f lghL ;+:y
fx?d
f nfu
" ul
/g]5 .
qm
=;=
sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
dlxnfx?n
fO{ g
Llt lgd
f{0f tx
df ;xe
fuL
u/fp
g] �
;fd
'bflos
ljsf;
sf]
lg0f{o
txdf
dlxnf ;xe
flutf
df k|f]T;
flxt
ug]{ .
� :y
fgLo
kl/of
]hgf
lgd
f{0f,
sfo
f{Gjog
ty
f Ak
j:yf
kgdf
dlxnfs
f] k|ltl
glwT
j clgjfo{
ug]{ .
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o
:yfg
Lo lgs
fox?
, u};
; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lgh
L If]qx
?
cNk
sfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� ;fj{hlgs
If]qd
f dlxnfx?s
f] ;xe
flutf
�
lg0f{o
k|lqmod
f dlxnfx?s
f] k|ltl
glwT
j
k|ltj
]bg
@=
cg'u
dg
tyf d"No
fÍg
�
/fli6
«o, lh
Nnf
tyf
:yfg
Lo :t
/df
n}lËs ;
Da]bg
zLn
sfo
{qmd c
g'udg
k|0ffn
L ;'?j
ft u
g]{ .
� ;/s
f/L,
u}/;/s
f/L
tyf
lghL
;+:y
fx?d
f n}lËu
k/LIf0f
nfu
" ug
{ k|f]T;
flxt
ug]{ .
� ;j}
;+:y
fx?n
fO{
gend
er
disa
ggre
gate
d tY
ofË
;+sng,
ljZn
]if0f
tyf
;fj{hlgs
ug{
k|f]T;
flxt
ug]{ .
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u,
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o
cy{
dGq
fno, :jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, s
]Gb|Lo
tY
ofÍ
ljefu
, :y
fgLo
lgsfo
x?, u};
; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
� n}lËs
;Da
]bgzLn
cg'u
dg
k|0ffn
L nfu
" ug
]{ ;+:y
fx?s
f] ;+Vo
f �
Gen
der
disa
ggre
gate
d tY
ofÍs
f] pkn
Awtf
k|ltj
]bg
ck]lIft
pkn
lAwx?
M
s_ lg0f{o
txdf dlxnfx?s
f] ;xe
flutf
df a[l4
x'g]5 .
v_ n}lËs ;
Da]bg
zLn
cg'u
dg
tyf d"No
fÍg
k|0ffn
L nfu
" x'g]5
/ G
ende
r di
sagg
rega
ted
tYof
Í to
f/ k
fl/g]5
.
60
2.7
;fdf
lhs
If]q
p2]Z
o @=&=!M d
lxnf,
blnt,
hgh
ftL,
dw];
L ty
f ;Ld
fTs[t
hg;
ª\Vof
sf] ;dflh
s–c
fly{s ;
'wf/d
f of
]ubfg
lbg
] tyf
hft
Lo lje
]bsf] cGTo
ug]{ .
/0fg
Llt @
=&=@
M ;Ld
fGts[t
tyf pk]lIft
hg;
ª\Vof
sf] klxr
fg u
g]{ ty
f nf]s
sNo
f0fs
f/L s
fo{qmdx?
sf] nuf
gL u
g]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
lzIffd
f cf/If0f k
|0ffn
L �
;fd
flhs
lj1fg
, k|fs[lt
s
lj1fg
, Ao
fkf/,
lrls
T;f
lj1fg
ty
f OlGh
lgol/ª
df
Go"gt
d
txdf
gk'u];
Dd s
f]6f
k|0ffn
Lsf]
k|efjsf/L
sfo
f{Gjog
ug]{
. �
blnt,
nf]kf]Gd
'v t
yf c
lt;Ld
fGts[t
cflb
jf;L
hgh
ftL
;d"x
tyf
ckfËt
f ePs
fx?s
f] z}lIfs
:t
/df
;'wf
/ ug
]{ .
� blnt,
nf]kf]Gd
'v t
yf c
lt;Ld
fGts[t
cflb
jf;L
hgh
ftL
;d"x
tyf
ckfËt
f ePs
f dlxnfx?s
f] z}lIfs
:t
/df ;'wf
/ ug
{ ljz
]if hf]8
lbg
] .
� ljBfn
o 5f]8
\g] pRr
b/
nfO{
Go"lgs/0
f ug
]{ .
lzIff dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
ljZj
ljBfn
ox?
cy{
dGq
fno, :jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno,:y
fgLo
lgsfo
x?, u};
; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
cNk
sfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� k|T
o]s
;+sfo
df
;Ld
fGts[t
;d'bfos
f ljBfy
L{x?s
f] ;+Vo
f �
;Ld
fGts[t
;d'bfos
f ljBfy
L{x?s
f] ljBfn
o 5f]8
\g] b/
�
;Ld
fGts[t
;d'bfos
f] ;fIf/tf
b/
� dft
[efiff
lzIff
lbg]
ljBfn
ox?s
f] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
@=
hft
Lo lje
]b �
hft
Lo lje
]b cGTo
ug{ b
lnt
;+u7
g ty
f gf
ul/s
;dfh
sf]
kl/r
fng
ug]{ .
� blntx
? -kxf8
/ t/
fO{_
aLrsf]
cfGt
l/s lje]b
cGTo
ug{ ;r]tg
f sfo
{qmdx?
;+rfn
g ug
]{ . �
lje]blj?
4sf
sfg
"gx?s
f] k|e
fjsf/L
sfo
f{Gjog
ug]{
. �
hft
Lo lje]b
Go"lgs/0
f ug
{ wf
ld{s
tyf
;d'bfos
f cu'j
fx?n
fO{ tf
lnd
lzIff dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, b
lnt
cfo
f]u
cy{
dGq
fno, :jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, /
fli6«o
of
]hgf
cfo
f]u, :y
fgLo
lgsfo
x?, u};
; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
tTnsfn
Lg
lg/Gt/
� ;r]tg
f cle
ofgs
f] ;+Vo
f �
tfln
d k|fKt
wf
ld{s
tyf
;fd
'bflos
cu'j
fx?s
f] ;+Vo
f �
;fd
lhs–c
fly{s
ljsf;
sf
;"rs?x
df
hft
Lo
lje]bs
f] cj:
yf
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
61
lbg]
tyf kl/r
fng
ug]{ .
#=
Soci
ally
dis
aggr
egat
ed t
YofÍ
� blnt,
cflb
af;L÷
hgh
ftL ty
f zx/
L ul
/jdf
hf]lv
dk"0
f{ cj:
yfdf
/x]sf
;d"xx
?sf] klxr
fg u
g]{ .
� ;dflh
s?k
df
pk]lIft
;d"xx
?sf]
jf/]d
f cg';
Gwfg
ug]{
. �
lnË,
If]q
tyf
cGo
cfw
f/df
hgh
ftL,
blnt,
dw];
L, ;Ld
fGts[t
tyf
pk]lIft
hft
÷hft
Lx?s
f] ;dflh
scfly
{s ljz
]iftf emlN
sg]
u/L
tYof
Í a}s
tof
/ kfg]{
.
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, s
]Gb|Lo
tYo
fÍ
ljefu
÷/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u
cy{
dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno, ;
dfh
sNo
f0f kl/ifb, :y
fgLo
lgsfo
x?, u};
; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
tTnsfn
Lg
lg/Gt/
� tY
ofÍ
a}s e
Psf]
� hf]lv
k"0f{
cj:
yfdf
/x]sf ;d"x?
sf] nut
�
;Ld
fGts[t
hg;
ª\Vof
ul
/Psf
cg';
Gwfg
x?
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
$=
� gu
b ty
f cGo
;'ljwf
x?dfkm{t
nf]kf]Gd
'v
hft
Lx?s
f] k|h
gg\
b/
a9fp
g] .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, /
fli6«o
cflb
jf;L
tyf hgh
ftL dxf;+3
:yfg
Lo lgs
fox?
, u};
; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lgh
L If]qx
?
dWo
sfn
Lg
� nf]kf]Gd
'v
hft
Lx?s
f] s"n k
|hgg
\ b/
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
%=
� hf]lv
ddf
/x]sf
hft
Lx?s
f] sf]/f
d[To
'b/,
lzz'
d[To
'b/
tyf
dft
[ d[To
'b/ s
d u
g]{ .
� nlIft
;d"x?
df
vf]ksf]
bfo/
f a9
fpg]
. �
hf]lv
ddf
/x]sf
hft
Lx?
cf};
t cfo
'df
a[l4
ug{ ;dflh
s,
cfly
{s
tyf
;fF:
s[lt
s
;'wf
/ u/
L hLjg:
t/df ;'wf
/ ug
]{ . �
?U0ftf
nfO{ s
d u
g{ nlIft
;d"xx
?df
/x]sf ljle
Gg /
f]ux?
kQf nuf
pg]
/ lt
gLx?
sf]
pkr
f/sf]
tl/s
f kQ
f nuf
pg]
. �
nlIft
;d"xd
f :j
f:Yo
tyf
/f]u
x?sf]
af/]d
f hgr
]tgf
cle
ofg
;+rfn
g ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
:yfg
Lo lgs
fox?
, u};
; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lgh
L If]qx
?
tTnsfn
Lg
lg/Gt/
�
sf]/f
d[To
'b/,
lzz'
d[To
'b/
tyf
dft
[ d[To
'b/
� cf} ;
t cfo
' �
:jf:Yo
;]jf
x?sf]
lj:t
f/
� ?U
0ftf
sf] cj:
yf
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
^=
� Pr
cfO{eL÷
P8\;sf]
hf]lv
dk"0
f{ ;d"x
kQf nuf
pg]
. �
hf]lv
dk"0
f{ ;d"xn
fO{ ;'/lIft
of}gs
f af
/]df cle
d'v u
/fpg]
.
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno,
:yfg
Lo lgs
fox?
, u};
; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lgh
L If]qx
?
tTnsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
� hgr
]tgf
cle
ofgs
f] ;+Vo
f �
PrcfO{eL÷
P8\;af
6 ;+qmld
tx?s
f] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
62 5
&=
� ;Ld
fGts[t
;d'bfos
f o"j
fx?n
fO{
cfGt
l/s
tyf
a}b]lz
s
/f]huf
/Lsf
nflu
k|f]T;
flxt
ug]{ .
� Go
"gtd t
xdf
gk'u];
Dd ;
LdfGt
s[t
;d'bfon
fO{
;/s
f/L
tyf
lghL
;+:y
fx?s
f] /f]huf
/Ldf
sf]6f
k|0ffn
L nfu
' ug]{
.
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
pBf]u
dGq
fno, :jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno,
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
>d t
yf o
ftfo
t Ao
j:yf
dGq
fno, lzIff dGq
fno
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, :y
fgLo
lgsfo
x?, u};
; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
tTnsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
� /f]huf
/ k|fKt
;Ld
fGts[t
;d'bfos
f] hg;
ª\Vof
�
u}/s[lif
If]qd
f /f]huf
/Lsf] b/
�
ljk|]i
f0fs
f] dfqf
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
*=
� kl~h
s/0
f k|0
ffnLn
fO{ k|f]T;
fxg
tyf
clgjfo{
ug]{ .
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
pBf]u
dGq
fno, :jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, s
]Gb|Lo
tY
ofÍ
ljefu
, :y
fgLo
lgsfo
x?, u};
; /
gfu
l/s
;dfh
tTnsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
� kl~h
s/0
f k|0
ffnLn
] ;d]6]s
f] If]q
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
(=
� em'kl8
tyf
;'s'Da
f;L a:
tLdf /x
]sf]
hg;
ª\Vof
nfO{ u
};; /
lgh
L If]qs
f] kl/r
fng
u/L
k|hgg
\ :j
f:Yo
ty
f z}lIfs
;'ljwf
pkn
Aw u
/fpg]
.
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
pBf]u
dGq
fno, :jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno,
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o
s]Gb
|Lo t
YofÍ lje
fu
u};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
tTnsfn
Lg
dWo
sfn
Lg
� :j
f:Yo
;]jf pkn
Aw
u/fp
g] ;+:y
fx/s
f] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
ck]lIft
pkn
AwLx?M ;
LdfGt
s[t,
pk]lIft
tyf nf]kf]Gd
'v ;
d'bfox
? ;+/lIFt
tyf k|j
l4{t
x'g]5g\
.
p2]Z
o @=&=#M h
]i7 g
ful/sx?
sf] 1fg
, ;Lk t
yf c
g'ejx
?nfO{ /
fli6«o
ljs
f;df k|o
f]u u
/L p
gLx?
sf] hLj
gnfO{ ;
/n, ;'/lIft
tyf ;Dd
flgt
agfp
g] .
/f0fgL
lt @
=&=$
M a'9
\of}nLkgn
fO{ g
]kfnsf] hNb
f]aNb
f] ;df:of
sf] ?k
df klxr
fg u
g]{ /
a9\bf] a
'9fa'9
Lsf] hg;
ª\Vof
nfO{ c
fjZo
s ;
'ljwf
k"/f u
g]{ ;+oG
qsf]
lgdf{0f ug
]{ . h]i7
gfu
l/ssf] ;/;
'ljwf
nfO{ Wof
g lbg]
. qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
cfly
{s k
If
� a[4
eQf
ljt/
0f
k|0ffn
L ;/n
/
k|efjsf/L ag
fpg]
. �
:yfg
Lo t
xdf of
]hgf
x? lgd
f{0f ub
f{ :y
fgLo
;|f]t
af6
yk
eQf
lbg]
Aoj:
yf ldnfp
g] .
� ;dflh
s
jLdf
k|0ffn
L;+u
;dGj
o
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno, c
y{ dGq
fno
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u, s]Gb
|Lo t
YofÍ lje
fu,
pBf]u
dGq
fno, :yf
gLo
lgsfo
x?, u};
; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
cNk
sfn
Lg
dWo
sfn
Lg
lg/Gt/
� eQf
kfpg]
h]i7
gf
ul/s
x?sf] ;+Vo
f �
eQf ljt/
0f k
|0ffn
L �
tYof
Ísf] pkn
Awtf
�
h]i7
gfu
l/s ;
DaGw
L cg';
Gwfg
sf] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
63 59
u/L k]G
;g
k|0ffn
LnfO{ s
fo{Gj
og u
g]{ of
]hgf
lgd
f{0f ug
]{ . �
h]i7
gf
ul/s
x?sf]
disa
ggre
gate
d tY
ofÍ
tof/ u
g]{ ty
f cBfjlws u
g]{ .
� C
ondi
tiona
l ca
sh t
rans
fer
;'?j
ft
ug{ c
Woog
ug]{
. �
h]i7
gfu
l/sf] rfxgf
, ;Lk /
cg'e
j cg';
f/sf]
cfo
cfh
{g lqmo
fsnfkdf
;xe
fuL
u/fp
g] ;De
fAotf
sf]
cWo
og u
g]{ .
@=
;dflh
s ;
'/Iff
� h]i7
gfu
l/s k
/fdz{ s
]Gb|sf] :y
fkgf
ug
]{ / h
]i7 g
ful/s t
yf p
gLx?
sf]
kl/j
f/nfO{ k
/fdz{ lbg
] . �
åGb
tyf
cGo
cfkts
fnLg
;d:o
fx?a
f6
k|eflj
t h]i7
gf
ul/s
nfO{
;dfo
f]hg
tyf
k'g:y
fkgf
ug]{
. �
gd"gf
kl/o
f]hgf
sf]
?kdf
ljle
Gg
lhNn
fx?d
f a[4
f>dsf] lgdf{0f ug
]{ . �
gd"gf
kl/o
f]hgf
sf]
kl/0
ffd cg';
f/
a[4f>
dx?
nfO{ ;jlns/0
f ug
]{ ty
f lg/Gt/
tf lbg
] . �
h]i7
gfu
l/snfO{ ;
]jf k
|bfg
ug{ lbj
f x]/
rfx s
]Gb|sf] :y
fkgf
ug]{
. �
ul/j
, clt
a[4
tyf ckfËt
f ePs
f h]i7
gf
ul/s
nfO{ 3/b
}nf]
k|0ffn
Ldf
cfw
fl/t
:jf:Yo
tyf
cGo
;'ljwf
x?
k|bfg
ug]{
. �
a[4
tyf
c;fxox
?nfO{
lgz'Ns
sfg
'gL ;
]jf t
yf k
/fdz{ k
|bfg
ug]{ .
� h]i7
gf
ul/s
f] ;dflh
s
;'/I
ff ;'lglZrt
ug{ /fli6
«o :t
/df
h]i7
gf
ul/s
sNo
f0f
sf]ifsf]
:yfkgf
ug
]{ .
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, >
d t
yf o
ftfo
t Ao
j:yf
dGq
fno
cy{
dGq
fno, :yf
gLo
lgsfo
x?, u};
; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
� ;]jf s
]Gb|x?
sf] ;+Vo
f �
k/fd
z{
k|fKt
ug
]{ h]i7
gfu
l/sf] ;+Vo
f �
;dfo
f]hg
/ k'g
{:yfkg
ul/P
sf
h]i7
gfu
l/ssf] ;+Vo
f �
a[4f>
dsf] ;+Vo
f �
hgr
]tgf
sfo
{qmdsf]
;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
64
� u};
;
tyf
lghL
If]qn
fO{
;z'Ns
a[4
f>d :y
fkgf
ty
f ;+rfn
g ug
{ k|f]T;
flxt
ug]{ .
� cGt
/k':t
f ;dembf/L
a[l4
ug{
sfo
{qmdx?
;+rfn
g ug
]{ . �
h]i7
gfu
l/s k
|lt ;
sf/fTd
s w
f/0ff
/fVg
ty
f ;fd
'lxs lh
Dd]jf/L ax
g ug
{ hgr
]tgf cle
ofg
tyf >Ao
b[Zo
sfo
{qmdaf
6 hg;
d'bfon
fO{
;r]t
u/fp
g] .
� ;j}
k|sf/sf
oftf
otsf
;fw
gdf
cf/If0f t
yf ;
x'lnot
ef8
f b/
nfu
' ug
]{ . #=
:jf:Yo
tyf
kf]if
0f
� ul
/j kl/j
f/sf
h]i7
gf
ul/s
x?nfO{
;x'lnot
df :j
f:Yo
;]jf k
|bfg
ug]{ .
� h]i7
gf
ul/s
sf]
:jf:Yo
ty
f kf]if0
fsf]
cj:
yfsf] af
/]df cg';
Gwfg
ug
]{ . �
c:k
tfnx?
df
a[4
sIfsf]
:yfkgf
ug
]{ /
:jf:Yo
sdL{x?n
fO{ a[4
a[4fs
f] ljifo
x?df tf
lnd lbg
] . �
h]i7
gf
ul/s
df
:jf:Yo
Ao
jxf/sf]
ljsf;
ug{
:jf:Yo
Aoj
xf/
;r]tg
f sfo
{qmd ;
+rfn
g ug
]{ . �
lgz'Ns
3'Dt
L lz
lj/s
f] cfo
f]hgf
ug
]{ . �
aGbf]a:
tLsf
;dfg
x?
lgz'Ns
pkn
Aw u
/fpg]
. �
a[4f>
d ty
f lbjf x]/
rfx s]Gb
|sf
x]/rfxstf
{x?nfO{ t
flnd lbg
] . �
:jf:Yo
ljd
f cjw
f/0ff to
f/ u
g]{ /
h]i7
gf
ul/s
ljdf
sfo
{qmd
nfu
' ug
]{ . �
h]i7
dlxnfx?n
fO{
:jf:Yo
ty
f kf]if0
fsf
ljz]if
sfo
{qmdx?
;+rfn
g
:jf:Yo
tyf
hg;
ª \Vof
dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
cy{
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, ;
dfh
sNo
f0f
kl/ifb, :y
fgLo
lgs
fox?
, u};
; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?,
lghL If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
� :j
f:Yo
;]jf
k|FKt
ug]{
h]i7
gfu
l/ssf]
;+Vo
f �
c:k
tfndf
h]i7
gf
ul/s
sf]
nflu
cf/lIft
;}of
sf] ;+Vo
f �
tfln
d
k|fKt
:j
f:Yo
sdL{s
f] ;+Vo
f �
:jf:Yo
ljdf
k|0ffn
L
� :j
f:Yo
ty
f kf]if0
f ;xfot
f k|fKt
ug
]{ h]i7
dlxnfx?s
f] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
65 61
ug]{ .
$=
;fe
m]bf/L ty
f ;xe
flutf
�
h]i7
gf
ul/s
sf
d'2fx?
nfO{
;j}
txdf ;dfo
f]hg
ug]{ .
� h]i7
gf
ul/s
sf]
rfxgf
/
Ifdtf
sf]
cfw
f/df
;d'bfos
f] ljsf;
df
;xe
fuL ag
fpg
sfo
{qmdx?
;+rfn
g ug
]{ . �
;]jfsf]
u'0f:t/
;'lglZrt
ug{ h]i7
gf
ul/s
sf nflu
sfd
ug]{
;:y
fx?s
f] cg'u
dg
tyf d"No
fÍg
ug]{ .
� h]i7
gfu
l/ssf] cg's
"n x
'g] u/
L sfo
{ ;do
ldnfp
g] .
� h]i7
gf
ul/s
af6
;Lk
x:tf
/0fs
f ;De
fAo I
f]qx?
df cg';
Gwfg
ug]{
. �
h]i7
gf
ul/s
sf]
;Lk,
Ifdtf
ty
f cg'e
jsf
;"rgf
sf]
;+sng,
;+u|x
ty
f ;fj{hlgs u
g]{ .
� h]i7
gfu
l/ssf] tY
ofÍ
ePs
f] j]j
k]h
lgdf{0f ug
]{ . �
a[4f>
d
tyf
lbjf
x]/rfx
s]Gb
|df
h]i7
gf
ul/s
sf]
rfxgf
/
Ifdtf
cg';
f/sf]
cfo
cfh
{gsf
sfo
{qmdx?
;+rfn
g ug
]{ . �
o"jfx?n
fO{
h]i7
gf
ul/s
sf]
:jod
;]jf
df pTk
|]l/t
ug]{ .
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, >
d t
yf o
ftfo
t Ao
j:yf
dGq
fno, p
Bf]u
dGq
fno
lzIff dGq
fno, ;
fdfGo
k|z
f;g
dGq
fno, p
Bf]u
jfl0fHo
dxf;+3, ;dfh
sNo
f0f kl/ifb, :y
fgLo
lgsfo
x?, u};
; /
;fd
'bflos
;+:y
fx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
� nfe
flGjt
h]i7
gf
ul/s
sf] ;+Vo
f �
h]i7
gf
ul/s
sf
nflu
sfd
ug]{
;+:y
fx?s
f] ;+Vo
f �
sfo
{qmdx?
sf]
;+Vo
f �
;dflh
s s
fo{df
;xe
fuL
h]i7
gf
ul/s
sf]
;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
%=
lzIff ty
f dg]/
~hg
� dg]/
~hg
;]jfk|b
fosx?
nfO{
;x'lnot
df h]i7
gfu
l/sx?
nfO{ ;
]jf
k|bfg
ug{
k|f]T;
flxt
ug]{ .
� h]i7
gfu
l/s S
njs
f] :y
fkgf
ug]{
/ To
;nfO{
5nkmn,
dgf
]/~hg
tyf
cWo
og s
]Gb|sf] ?k
df ljsl;
t ug
]{ . �
ljZj
ljBfn
o ty
f ljBfn
o tx
df
a'9\of
}nLkg;
+u ;Da
lGwt
kf7\o
qmd
;"rgf
tyf
;~r
f/ d
Gqfn
o,
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
lzIff dGq
fno
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
z}lIfs
;+:y
fx?, u
};; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
� ;x'lnot
sf] k|fjw
fg
� h]i7
gfu
l/s S
njs
f] ;+Vo
f �
sfo
{qmdx?
sf] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
66
lgdf{0f u/
L nfu
" ug]{
^=
sfg
'gL k
|fjwf
g ty
f ;'wf
/ �
h]i7
gf
ul/s
x?nfO{
a9L
;'ljwf
k|b
fg
ug{
h]i7
gf
ul/s
x?;+u
;Da
lGwt
sfg
'gL
k|fjw
fgx?
df
k'g/fjn
f]sg
tyf ;+;f]w
g ug
]{ . �
h]i7
gf
ul/s
x?sf]
dfg
j clwsf/
;+/I
f0f ug
{ sfg
'g ag
fO{ n
fu' u
g]{ .
� aG
bL
h]i7
gf
ul/s
x?nfO{
ljz]if
;'ljwf
x? k
|bfg
ug]{ .
sfg
'g dGq
fno, :jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno,
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o, >
d
tyf of
tfot
Aoj
:yf
dGq
fno, /
fli6«o
dfg
j clwsf/ c
fof]u
, u};
; /
;fd
'bflos ;
+:yfx?, lgh
L If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
� h]i7
gf
ul/s
;Da
GwL
sfg
"gL k
|fjwf
g �
;'ljwf
k|fKt
ug]{
h]i7
gf
ul/s
sf] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
&=
ljljw
� If]qu
t bL3{sfn
Lg of
]hgf
ag
fpbf
h]i7
gf
ul/s
x? ;Da
GwL
d'2fx?
nfO{
;dfj]z u
g]{ .
� h]i7
gf
ul/s
x?sf
nflu
sfd
ug
]{ ;+:y
fx?s
f] Ifdtf
df
;'wf
/ ty
f ;jlns/0
f ug
]{ . �
a'9\of
}nLkgs
f af
/]df
;d'bfod
f r]tg
f cle
a[l4
ug]{ .
� h]i7
gf
ul/s
x?sf]
lxt
a[l4
ug{sf
nflu
u};; /
gfu
l/s ;
dfh
, lghL
If]qx
?sf] kl/r
fng
ug]{ .
� ;/s
f/L ty
f u}/
;/s
f/L ;+:y
fx?n
fO{
h]i7
gf
ul/s
gL
lt
lgdf{0f
ug{
k|f]T;
flxt
ug]{ .
� h]i7
gf
ul/s
sf
nflu
sfd
ug
]{ cGt
/f{li6
«o ;+:y
fx?;
+u ;+hfn
lj:t
f/ u
g]{ .
� ;fj{hlgs
:yfg
ty
f of
tfot
df
h]i7
gf
ul/s
d}qL
k"jf{w
f/x?
sf]
ljsf;
ug]{
.
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :y
fgLo
ljs
f;
dGq
fno, e
f}lts o
f]hgf
ty
f lgdf{0f dGq
fno, /
fli6«o
of
]hgf
cfo
f] u
cy{
dGq
fno, u
};;, g
ful/s
;dfh
, lghL If]qx
?
tTsfn
Lg
lg/Gt/
� h]i7
gf
ul/s
d}qL
of]hgf
ty
f kl/o
f]hgf
x?
� h]i7
gfu
l/ssf nflu
sfd
ug
]{ ;+:y
x?sf]
;+Vo
f �
h]i7
gf
ul/s
d}qL
k"jf{w
f/x?
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
ck]lIft
pkn
lAwx?
M h]i7
gfu
l/ssf] hLj
g ;/n
, ;'lIft
tyf
;Dd
flgt
x'g]5 .
p2]Z
o @=&=%M c
kfËt
f ePs
f hg;
ª\Vof
sf] lz
IFF,
:jf:Yo
, ;dflh
s t
yf c
fly{s k
Ifx?
sf] clwsf/sf] k|j
4{g t
yf ;
+/If0fd
f of
]ubfg
k'¥o
fpg]
. /0
fgLlt
@=&=^M c
kfËt
f ePs
f hg;
ª\Vof
sf d'2fx?
nfO{ k
|fyld
stf
lbg
], /fli6
«o ckfË
gLlt
lgd
f{0f ug
]{, ckfËt
f ePs
f hg;
ª\Vof
sf] lxts
f] nflu
sfo
{qmd ;
+rfn
g ug
]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
67
p2]Z
o @=&=%M c
kfËt
f ePs
f hg;
ª\Vof
sf] lz
IFF,
:jf:Yo
, ;dflh
s t
yf c
fly{s k
Ifx?
sf] clwsf/sf] k|j
4{g t
yf ;
+/If0fd
f of
]ubfg
k'¥o
fpg]
. /0
fgLlt
@=&=^M c
kfËt
f ePs
f hg;
ª\Vof
sf d'2fx?
nfO{ k
|fyld
stf
lbg
], /fli6
«o ckfË
gLlt
lgd
f{0f ug
]{, ckfËt
f ePs
f hg;
ª\Vof
sf] lxts
f] nflu
sfo
{qmd ;
+rfn
g ug
]{ .
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� ckfËt
f ePs
f hg;
ª\Vof
sf]
lbuf
] ljsf;
sf
nflu
;/s
f/L,
u}/;/s
f/L,
;d'bfod
f cfw
fl/t
;+:y
f ty
f gf
ul/s
;dfh
;+u
;dGj
o ug
]{ . �
/fli6
«o ckfË
;+of
]hg
;ld
ltdf
ckfËt
f ePs
f hg;
ª\Vof
sf]
%!%
k|ltl
glwT
j x'g
] u/L k
'gu{7g
ug]{
.
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
u};;, g
ful/s ;
dfh
, lghL
If]qx
? tT
sfn
Lg
lg/Gt/
�
;/f]sf/jfnfx?;
+u ;dGj
o �
;+of
]hg
;ld
ltsf]
u7g
k|ltj
]bg
@=
� ckfËt
f ePs
f hg;
ª\Vof
nfO{
k|eflj
t ug
]{ sfg
'gdf ;+;f]w
g ug
]{ . �
;':t
dgl:y
lt
ePs
f Ao
lQmx?s
f] Ifdtf
ljsf;
ty
f ;+/I
f0fs
f] nflu
ljz]if
sfg
'gL k
|fjwf
g ag
fpg]
.
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
sfg
'g dGq
fno
u};;, g
ful/s ;
dfh
, lghL
If]qx
? cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
ckfËt
fsf] kl/e
fiff
� ;':t
dgl:y
ltePs
f Ao
lQmx?s
f] ;+/I
f0fs
f] nflu
sfg
'gL k
|fjwf
g
k|ltj
]bg
#=
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?;
+u ;Da
lGwt
cg';
Gwfg
x?
ug]{
-lzIff,
:jf:Yo
, tf
lnd,
/f]huf
/L
tyf
ckfËt
fsf
sf/0fx?
_ �
ckfËt
f;Da
GwL
PsLs
[t ;"rgf
k|0
ffnLs
f] ljsf;
ug]{
. �
ckfËt
f;Da
GwL
tYof
Í to
f/
kfg]{
tyf lg/Gt/
cBfjlws u
g]{
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, s
]Gb|Lo
tYo
fÍ
ljefu
u};;, g
ful/s ;
dfh
, lghL
If]qx
? cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
cg';
Gwfg
sf] ;+Vo
f �
;"rgf
k|0ffn
L
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
$=
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?
af/]d
f ;j}
txdf
;sf/fTd
s cjw
f/0ff
ljsf;
ug
{ ;r]tg
f sfo
{qmd c
fof]h
gf u
g]{ .
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?n
fO{
;fd
'bflos
ljsf;
sf
sfo
{x?df
;dfj]z u
/fpg]
. �
ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] tf
lndsf]
dfWo
fdaf
6 g]t
[TjbfoL
ty
f k}/
jL
Ifdtf
ljs
f; u
g]{ .
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, ;
"rgf
tyf
;~r
f/
dGq
fno
u};;, g
ful/s ;
dfh
, lghL
If]qx
? cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
;r]tg
f sfo
{qmdx?
sf] ;+Vo
f �
ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?n
fO{
;fd
'bflos
ljsf;
sf
sfo
{x?df ;dfj]z
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?n
fO{
k|bfg
ul
/Psf] tf
lnd
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
68
%=
� cfo
cfh
{gsf nflu
tfln
d lbg
] tyf
;Lk ljs
f; u
g]{ .
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] nflu
/f]huf
/Lsf cj;
/ k|b
fg u
g]{ .
� :j
/f]huf
/Lsf] nflu
k|f]T;
flxt
ug]{ .
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] Ifdtf
klxr
fg u/
L To
;} cg'?
ksf]
tfln
d
k|bfg
ug]{
.
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, p
Bf]u
dGq
fno,
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o
u};;, g
ful/s ;
dfh
, lghL
If]qx
? cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
;Lk
lj:t
f/
tfln
d
k|fKt
ug]{x
?sf] ;+Vo
f �
ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] /f]huf
/Lsf] b/
�
cf};
t cfo
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
^=
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] kx
'“r a
[l4
ug{
;fj{hlgs
k"jf{w
f/x?
nfO{
ckfËd
}qL a
gfpg]
. �
cfjf;
lgd
f{0fn
fO{ c
kfËd
}qL a
gfpg
k|f]T;
fxg
ug]{ .
ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno, >
d t
yf o
ftfo
t Ao
j:yf
dGq
fno, :jf:Yo
tyf hg;
ª\Vof
dGq
fno
u};;, g
ful/s ;
dfh
, lghL
If]qx
? cNk
sfn
Lg
bL3{sfn
Lg
lg/Gt/
� ckfËd
}qL
;fj{hlgs
k"jf{w
f/x?
k|ltj
]bg
&=
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] ;~r
f/
tyf ;~r
f/ d
fWodf kx
'“r a
[l4 u
g]{ .
� ljB'tL
o ;~r
f/
dfWo
dx?
af6
ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?;
DaGw
L sfo
{qmdx?
lgd
f{0f u/
L k|;
f/0f u
g]{ .
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] ;j}
;"rgf
ePs
f] j]j
k]h lgd
f{0f ug
]{ .
;"rgf
tyf
;~r
f/ d
Gqfn
o,
dlxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, lzIff dGq
fno
u};;, g
ful/s ;
dfh
, lghL
If]qx
? cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
;~r
f/
dfWo
daf
6 k|;
fl/t
sfo
{qmdx?
sf] ;+Vo
f �
;~r
f/
dfWo
fd
sfo
{/t
ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
*=
� of
tfot
df
cf/If0f t
yf ;
x'lnot
sf]
Aoj:
yf u
g]{ .
>d t
yf o
ftfo
t Ao
j:yf
dGq
fno
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, k
o{6g
tyf gf
ul/s
p8\o
g dGq
fno, u
};;,
gful
/s ;
dfh
, lghL If]qx
?
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
;fj{hlgs o
ftfo
tdf
sf]6f
k|0ffn
L nfu
' ePs
f] .
� of
tfot
df
ef8
fdf
;x'lnot
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
(=
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] lz
Iffd
f kx
'“r a
[l4 u
g]{ .
� ljBfn
osf
k"jf{w
f/x?
ckfËd
}qL
agfp
g] .
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?n
fO{ l
gz'Ns
lz
Iffs
f] Ao
j:yf
ug]{
. �
ckfË
;+j]b
gzLn
ag
fpg
lzIfsx?
nfO{ t
flnd k
|bfg
ug]{
lzIff dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
ljBfn
o , So
fDk;
, u};
;,
gful
/s ;
dfh
, lghL If]qx
? cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] ljBfn
o egf
{ b/
�
ckfËd
}qL
k"jf{w
f/x?
ePs
f ljBfn
ox?s
f] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
!)=
� ckfËt
f cg'k
ft 3
6fpg
sfo
{qmdx?
;+rfn
g ug
]{ . :j
f:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, d
lxnf,
u};;, g
ful/s ;
dfh
, lghL
If]qx
? cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
sfo
{qmdx?
sf] ;+Vo
f �
ckfËt
f b/
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
69
� dft
[ ty
f lz
z' :j
f:Yo
ty
f kf]if0
f sfo
{qmdsf] lj:t
f/ u
g]{ .
� /f]syf
d u
g]{ ;ls
g] ckfËt
fsf af
/]df
hgr
]tgf huf
pg]
.
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
!!=
� u|f
dL0f
If]qs
f ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?n
fO{
;d]6\g
:j
f:Yo
sfo
{qmdsf] lj:t
f/ u
g]{ .
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?n
fO{
;j}
txdf
lgz'Ns
:j
f:Yo
;]jf
pkn
Aw
u/fp
g] .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
u};;, g
ful/s ;
dfh
, lghL
If]qx
? cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
:jf:Yo
;]jf
k|fKt
ug
]{ ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] k|ltz
t
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
!@=
� k'g
:yf{kgf
sfo
{qmd ;
+rfn
g ug
]{ . �
ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?n
fO{
;zlQ
ms/0
f ug
]{ sfo
{qmdx?
;+rfn
g ug
]{ . �
ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?n
fO{ A
oj;fo
ug
{ g/d
C0f p
knAw
u/fpg]
. �
ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] nflu
/fli6
«o sf]ifsf]
:yfkgf
u/
L ;jlns/0
f ug
]{
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno, pBf]u
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno
cy{
dGq
fno, u
}=;=;
,
gful
/s ;
dfh
, lghL If]qx
? cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
k'g:y
f{kgf
sfo
{qmdsf] ;+Vo
f �
ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] /f]huf
/L
b/
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
!#=
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] hLjg
;xh
kfg{
assi
stiv
e de
vice
k|b
fg u
g]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
cy{
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u u
}=;=;
, g
ful/s
;dfh
, lghL If]qx
?
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
Ass
istiv
e de
vice
k|fKt
ug
]{ ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
!$=
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] d'2fnfO{
;Da
f]wg
ug{
self-
help
or
gani
zatio
n x?
nfO{ ;jlns/0
f ty
f kl/r
fng
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno
cy{
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u u
}=;=;
, g
ful/s
;dfh
, lghL If]qx
?
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f] nflu
sfd
ug]{
self-
help
or
gani
zatio
n x?
sf] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
!%=
� ckfËt
f ePs
f dlxnf
tyf
afnjfln
sfx?n
fO{
k|eflj
t ug
]{ sfg
"gsf] ;+;f]w
g ug
]{ . �
ckfËt
f ePs
f dlxnfn
fO{
g]t[Tj
ljsf;
tfln
d k
|bfg
ug]{ .
� ckfËt
f ePs
f dlxnfn
fO{ /f]huf
/L
tyf tf
lndf hf]8
lbg
] .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno, pBf]u
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u
cy{
dGq
fno, u
};;, g
ful/s
;dfh
, lghL If]qx
? cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
sfg
'gdf ;+;f]w
g �
tfln
d k
|fKt c
kfËt
f ePs
f dlxnfx?s
f] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
70
!^=
� ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f nflu
sfd
ug
]{ ;+:y
fx?;
+u cGt
/f{li6
«o ty
f If]qLo
;xs
fo{ t
yf ;
+of]hgn
fO{
;jn
Ls/0
f ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, d
lxnf,
afnaf
lnsf ty
f ;dfh
sNo
f0f dGq
fno,
k//fi6
« dGq
fon, /fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u u
}=;=;
,
gful
/s ;
dfh
, lghL If]qx
?
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
;xs
fo{
ePs
f cGt
/f{li6
«o ;+:y
fx?s
f] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
ck]lIft
pkn
lAwx?
M ckfËt
f ePs
f Ao
lQmx?s
f d'2fx?
d"nk|j
flxs/0
f x'g
]5g\
/ lt
gLx?
sf] hLj
g :t
/df pNn
]Vof ;'wf
/ cfp
g]5 .
2.8
las
]GbL|s
/0f
p2]Z
o @=*=!M h
g;ª\V
of
Joj:
yfkg
sf] nflu
:yf
gLo
lgsfo
x?sf] Ifdtf
ljs
f; u
g{ ty
f lt
gLx?
sf] kl/r
fng
ug{ o
f]ubfg
k'¥of
pg]
. /0
fgLlt
x?M ab
lnbf] k
l/l:yl
tdf :y
fgLo
lgs
fox?
sf] e"ld
sfn
fO{ k
'gkl/eflift
ug]{
/ lt
gLx?
nfO{ h
g;ª\V
of
Aoj:
yfkg
sf lqmo
fsnfkx?
nfO{ c
fˆgf
] gLlt
ty
f of
]hgf
x?sf] d'Vo
c+z a
gfO{
sfo
f{Gjog
df lh
Dd]jf
/ ag
fpg]
.
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
71
2.8
las
]GbL|s
/0f
p2]Z
o @=*=!M h
g;ª\V
of
Joj:
yfkg
sf] nflu
:yf
gLo
lgsfo
x?sf] Ifdtf
ljs
f; u
g{ ty
f lt
gLx?
sf] kl/r
fng
ug{ o
f]ubfg
k'¥of
pg]
. /0
fgLlt
x?M a
blnbf] k
l/l:yl
tdf :y
fgLo
lgs
fox?
sf] e"ld
sfn
fO{ k
'gkl/eflift
ug]{
/ lt
gLx?
nfO{ h
g;ª\V
of
Aoj:
yfkg
sf lqmo
fsnfkx?
nfO{ c
fˆgf
] gLlt
ty
f of
]hgf
x?sf] d'Vo
c+z a
gfO{
sfo
f{Gjog
df lh
Dd]jf
/ ag
fpg]
.
qm=;
= sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� ljeGg
tx
sf
k|;fz
lgs Ps
fO{x?
df
zlQ
msf] lgIf]k0
f ug
]{ . �
las]Gb
|Ls/0
f sf
l;4fGt
x?
tyf
Aoj:
yfkg
sf]
af/]d
f ;Da
lGwt
clwsf/Lx?n
fO{ c
led'lv
s/0
f tf
lnd
k|bfg
ug]{
. �
;j}
;/s
f/L
tyf
lghL
;+:y
fx?d
f hg;
ª\Vof
tyf
tYof
Í zfv
fsf]
:yfkgf
ug]{
.
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o /fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, dGq
L kl/ifb
lhNn
f ljsf;
;ld
lt,
gu/k
flnsf,
uf=lj
= ;= u};
;,
gful
/s ;
dfh
, lghL If]qx
?
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
:yfg
Lo
lgsfo
n]
k|of]u
u/]s
f] clwsf/
k|ltj
]bg
@=
tYof
Í ;+sng
tyf Ao
j:yf
kg
� lh
=lj=;
tyf
uf=lj=
;= x?
df pko
'Qm
tyf
kof{Kt
dfg
j ;|f]t
sf]
Aoj:
yf
ug]{ .
� hg;
ª\Vof
;+u
;Da
lGwt
tYof
Í ;+sng
tyf
Aoj:
yfkg
sf]
nflu
laQLo
tyf
ljz
]if1sf] Aj
o:yf
ug]{
. �
lhNn
f ;"rgf
8]:
s
:yfkgf
u/
L k|e
fjsf/L Ao
:yfkg
ug]{ .
� lh
=lj=;
ty
f uf
=lj=;
= x?
nfO{
sDKo"6
/ k|0
ffnLn
] ;lHht
ug]{ .
� kl~h
s/0
fsf
tYof
Íx?s
f] k|o
f]u
;Da
GwL
lh=lj
=;=
tyf
uf=lj
=;=
x?sf] e"ld
tyf
bflo
Tj :ki
6 kfg]{
. �
k|efjsf/L
kl~h
s/0
fsf]
nflu
sd{rf/Ln
fO{
tfln
d
lbO{
Ifdtf
cle
a[l4
ug]{ .
� kl~h
s/0
fsf]
dxT
jsf]
af/]d
f k}/
jL
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o /fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u,
s]Gb
|Lo t
YofÍ lje
fu
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
u};;, g
ful/s
;dfh
, lghL If]qx
?
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
� kl~h
s/0
fn]
;d]6]s
f] If]q
� tY
ofÍs
f] u'0
f:t/
�
tfln
d
k|fKt
sd{rf/Ls
f] ;+Vo
f �
sfo
{qmdx?
sf] ;+Vo
f �
lh=lj
=;=,
gu/k
flnsf
tyf
uf=lj
=;=
sf]
tYof
Í Ao
j:yf
kg k
|0ffn
L
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
72
sfo
{qmd ;
+rfn
g ug
]{ . �
nut
Ao
j:yf
kg
k|0ffn
Lsf]
;'wf
/ ug
]{ . �
kl~h
s/0
fsf]
nflu
z}lIfs
;fd
fu|L
tof/ k
fg]{ .
#=
hg;
ª\Vof
Ao
j:yf
kg
� :y
fgLo
of
]hgf
lgdf{0f
k|0ffn
Ldf
hg;
ª\Vof
Ao
j:yf
kgsf d'2fx?
nfO{
PsLs
[t ug
]{ . �
ljsf;
lgdf{0fs
f sfo
{x?
ubf{
hg;
ª\Vof
Ao
j:yf
kgsf d'2fx?
nfO{
k|fyl
dstf
df /fVg
] . �
k|To]s
lh
=lj=;
= Ps
hgf
hg;
ª\Vof
lab
lgo'Q
m ug
]{
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
ef}lt
s o
f]hgf
tyf
lgd
f{0f
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u, s]Gb
|Lo t
YofÍ
ljefu
lhNn
f ljsf;
;ld
lt,
gu/k
flnsf,
uf=lj
= ;= u};
;,
gful
/s ;
dfh
, lghL If]qx
?
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
� hg;
ª\Vof
Ao
j:yf
kg
;j]b
gzLn
of]h
gf
� hg;
ª\Vof
ljbx
?sf]
;+Vo
f
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
$=
:yfg
Lo t
YofÍsf] k|o
f]u
� :y
fgLo
tY
ofÍx
? k|T
o]s
txdf
lgoldt
?kn] ;
fj{hlgs u
g]{ .
� lh
Nnf
:t/Lo
of]hgf
x?
:yfg
Lo
tYof
Ídf cfw
fl/t
x'g] ;
'lglZrt
ug{
;+oG
qsf] lgdf{0f ug
]{ . �
kl~h
s/0
fsf
tYof
ÍnfO{ sDKo"6
/s[t
ug]{
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u,
s]Gb
|Lo t
YofÍ lje
fu
;j}
dGq
fnox
?, lhNn
f ljsf;
;ld
lt, gu
/kfln
sf,
uf=lj
= ;= u};
;, g
ful/s ;
dfh
, lghL If]qx
?
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
� tY
ofÍ
;fj{hlgls
/0f
k|0ffn
L �
jf:t
ljs
tYof
Ídf
cfw
fl/t
of]hgf
x?
k|ltj
]bg
;j]{I
f0f
%=
� ;j}
lhNn
fx?d
f hg;
ª\Vof
Ao
j:yf
kg
sfo
{qmdnfO{
;jlns/0
f ty
f sfo
f{Gjog
ug]{
. �
uf=
lj=
;=
:t/;
Dd
lgoldt
cGt
/fndf
k|f]kmfO{n
lgdf{0f
tyf
;fj{hlgs u
g]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno
lhNn
f ljsf;
;ld
lt,
gu/k
flnsf,
uf=lj
= ;= u};
;,
gful
/s ;
dfh
, lghL If]qx
?
lg/Gt/
�
cBfjlws
ul/P
sf
k|f]kmfO{n
ePs
f uf
= lj= ;= x?
sf] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
^=
� :y
fgLo
ljs
f; d
Gqfn
osf] kl~h
s/0
f zfv
fnfO{ :
t/f]Gg
tL t
yf ;
jlns/0
f ug
]{ .
:yfg
Lo ljs
f; d
Gqfn
o,
;dfGo
k|zf;
g dGq
fno,
cy{
dGq
fno
s]Gb
|Lo t
YofÍ lje
fu, :j
f:Yo
ty
f hg;
ª\Vof
dGq
fno,
:yfg
Lo lgs
fox?
tTsfn
Lg
� kl~h
s/0
f k|0
ffnLs
f] :t
/f]Gg
tL
tyf
;jlns/0
f ePs
f]
k|ltj
]bg
ck]lIft
pkn
lAwx?
M
s_ hg;
ª\Vof
Jo
j:yf
kg :yf
gLo
txsf] of
]hgf
lgd
f{0fd
f Ps
Ls[t
x'g]5 .
v_ kl~h
s/0
f k|0
ffnL k|e
fjsf/L ty
f ;jn
x'g]5
.
u_
of]h
gf lgd
f{0fs
f nflu
;xL t
YofÍ p
knAw
x'g]5
. 2.9
;+:yf
ut ;
+oGq
p2]Z
o @=(=
!M ;
+:yfu
t ;+oG
qnfO{ h
g;ª\V
of
Aoj:
yfkg
df of
]ubfg
lbg
] u/L ;
'wf/
tyf k'g
;+/r
gf u
g]{ .
/0fg
Llt @
=(=@
M hg;
ª\Vof
Jo
j:yf
kg, lz
IFF ty
f cg';
Gwfg
sf nflu
;+:y
fut
ljsf;
nfO{ h
f]8 lbg
] . qm
=;=
sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
73
2.9
;+:yf
ut ;
+oGq
p2]Z
o @=(=
!M ;
+:yfu
t ;+oG
qnfO{ h
g;ª\V
of
Aoj:
yfkg
df of
]ubfg
lbg
] u/L ;
'wf/
tyf k'g
;+/r
gf u
g]{ .
/0fg
Llt @
=(=@
M hg;
ª\Vof
Jo
j:yf
kg, lz
IFF ty
f cg';
Gwfg
sf nflu
;+:y
fut
ljsf;
nfO{ h
f]8 lbg
] . qm
=;=
sfo
{qmd÷lqmo
fsnfkx?
lh
Dd]jf
/ lgsfo
;xo
f]uL lgsfo
;dof
jlw
;"rsx?
k|d
fl0fs
/0f
!=
� :j
f:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fnod
f ePs
f] hg;
ª\Vof
dxfzfv
fnfO{
k|fljlws
;xo
f]u
ug]{
tyf
Ifdtf
ljsf;
ul/ y
k ;'b[l9s
/0f u
g]{
� :j
f:Yo
ty
f hg;
ª\Vof
dGq
fno
cGt
{ut
/fli6
«o hg;
ª\Vof
cg';
Gwfg
s]Gb
| :yf
kgf ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u, dlGq
kl/ifb
cy{
dGq
fno, u
};; t
yf lgh
L If]q,
cNk
sfn
Lg
� ;'b[9
/
;jn
hg;
ª\Vof
dxfzfv
f �
/fli6
«o hg;
ª\Vof
cg';
Gwfg
s]Gb
| :y
fkgf
k|ltj
]bg
@=
� lh
Nnf hg:
jf:Yo
sfo
f{non
fO{ lhNn
f ljsf;
;ld
lt
dft
xt
sfd
ug
]{ Ao
j:yf
ldnfp
g] .
� lh
Nnf
hg:
jf:Yo
sfo
f{non
fO{
lhNn
fsf]
cfw
f/e"t
:jf:Yo
of
]hgf
lgdf{0fd
f lh
Dd]jf
/ ag
fpg]
.
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u, :y
fgLo
ljs
f;
dGq
fno
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
lhNn
f hg:
jf:Yo
sfo
f{no
/ lh
Nnf
ljsf;
;ld
ltsf]
:jf:Yo
of
]hgf
lgdf{0fd
f e"ld
sf
k|ltj
]bg
#=
� /fli6
«o of
]hgf
cfo
f]udf
/fli6
«o hg;
ª\Vof
sfo
{qmd
;+of
]hg
;ld
ltsf] :y
fkgf
ug]{
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, /
fli6«o
of]h
gf
cfo
f]u
dlGq
kl/ifb
cNk
sfn
Lg
lg/Gt/
�
;ld
ltsf] :y
fkgf
k|ltj
]bg
$=
� ;fs
{ :t
/Lo
hg;
ª\Vof
cg';
Gwfg
s]Gb
|sf] :y
fkgf
ug]{
:j
f:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
cy{
dGq
fno, k
//fi6
« dGq
fno,
;fd
fGo k
|zf;
g dGq
fno
cNk
sfn
Lg
�
s]Gb
|sf] :y
fkgf
k|ltj
]bg
%=
�
:jf:Yo
ty
f hg;
ª\Vof
sfo
{qmdx?
sf]
of]hgf
lgdf{0f
tyf
sfo
f{Gjog
sf]
nflu
cfd
f ;d"xn
fO{
cfw
f/e"t
PsfO{sf]
?kdf
kl/r
fng
ug]{ .
� dlxnf
;fd
'bflos
:jf:Yo
:j
od\;]jL
x?nfO{
gub
k|j{ts
(C
ash
Ince
ntiv
e) k
|bfg
ug]{ .
� pk:
jf:Yo
rf}s
Lx?s
f] Ao
j:yf
kgsf]
nflu
cfd
f ;d"xn
fO{ k
l/rfn
g ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno
:yfg
Lo lgs
fox?
, u};
;,
gful
/s ;
dfh
, lghL If]qx
? lg/Gt/
�
of]hgf
lgdf{0fd
f :y
fgLo
lgsfo
x?sf]
;xe
flutf
k|ltj
]bg
74
� of
]hgf
lgd
f{0fd
f pk:
jf:Yo
rf}s
Lsf]
lhDd
]jf/LnfO{ lj:
tf/
ug]{ .
� cfd
f ;d"x
tyf pk:
jf:Yo
rf}s
LnfO{
;xo
f]u u
g{ uf
= lj=;
= sf] e"ld
sfd
f a[l4
ug]{ .
^=
� &%
a6}
lhNn
fdf hg;
ª\Vof
;"rgf
8]:
s(P
opul
atio
n In
form
atio
n D
esk)
sf] :y
fkgf
ug]{
.
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno, :yf
gLo
ljsf;
dGq
fno
;fd
fGo k
|zf;
g dGq
fno,:y
fgLo
lgs
fox?
lg/Gt/
�
hg;
ª\Vof
;"rgf
8]:
ssf] ;+Vo
f k|ltj
]bg
&=
� If]qLo
:jf:Yo
lgb]{z
gfnod
f hg;
ª\Vof
zfv
fsf]
:yfkgf
ug
]{ /
hg;
ª\Vof
sf d'2fx?
df tf
lnd k
|bfg
ug]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno,
tT
sfn
Lg
� tf
lnd
k|fKt
Ao
lQmx?s
f] ;+Vo
f k|ltj
]bg
*=
� hg;
ª\Vof
Ao
j:yf
kgdf sfo
{/t ;
j} ;+:y
fx?;
+u ;dGj
o ug
{ pRr
:t/
Lo
;+:y
fut
;+oG
q -lg
b]{zs ;ld
lt_s
f] lgdf{0f ug
]{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
tT
sfn
Lg
� ;dGj
o ;ld
ltsf]
:yfkgf
k|ltj
]bg
(=
� lhNn
f hg:
jf:Yo
sfo
f{noa
f6
;+rfn
g e}
/x]sf]
:yfg
Lo
:t/d
f hg;
ª\Vof
Jo
j:yf
kg sfo
{qmdnfO{
;'b[l9s
/0f ty
f la:t
f/ u
g]{{ .
:jf:Yo
tyf
hg;
ª\Vof
dGq
fno
/fli6
«o of
]hgf
cfo
f]u, cy{
dGq
fno
lg/Gt/
�
:yfg
Lo
:t/d
f hg;
ª\Vof
Jo
j:yf
kg
sfo
{qmdsf] ;+Vo
f
k|ltj
]bg
ck]lIft
pkn
lAwx?
M ;+:y
fut
;+oG
qsf] ljsf;
n] h
g;ª\V
of
Aoj:
yfkg
df k|e
fjsf/L of
]ubfg
lbg
]5 .