Voor mij hoeft het niet meer

Stemmingsstoornissen

Hans Bremmers

Inhoud

• De 10 stemmingstoornissen• Algemene kenmerken• Prevalentie• Ethiologie• Behandeling• 10 omgangstips

Stemmingsstoornissen

• Stemmingsstoornissen zijn stoornissen waarbij als belangrijkste kenmerk de stemming min of meer langdurig veranderd is: in de vorm van somberheid (depressie) of abnormaal verhoogde of geïrriteerde stemming (manie).

Volgens het boekStemmingsstoornissen in DSM-IV

Belangrijke DSM begrippen:

Depresieve episode• Minimaal twee weken: depressieve stemming; verlies interesse en plezier; moeite

taken te beginnen of af te maken; afname/toename gewicht; slaapklachten; remmingen of agitatie; moeheid/gebrek aan energie; waardeloos of schuldig voelen; doodsgedachten.

Manische episode• Minimaal een week: overdreven uitgelaten of prikkelbare stemming; opgeblazen

gevoel van eigenwaarde; minder behoefte aan slaap; spraakzamer dan normaal (spreekdrang); gedachtevlucht; verhoogde afleidbaarheid; toename doelgerichte activiteit.

Gemengde episode• Minimaal een week (bijna) elke dag: manische en depressieve episodes.

Hypomane episode• Minimaal vier dagen: constante uitgelatenheid of prikkelbare stemming; afwijkend

van gewone stemming; niet beantwoorden aan criteria voor manische episode (milder).

Drie clusters

• Depressieve stoornissen

• Bipolaire stoornissen

• Organische stemmingsstoornissen.

Tien stoornissen

Stemmingstoornissen

DepressieUnipolairestoornissen

Bipolaire stoornissen

Organischestemmingstoornis

EenmaligRecidi-verend

Dysthym Bipolair 1Bipolair 2 lichamelijk middelCyclothymNAO NAO

Depressieve stoornissen

Depressieve stoornis in engere zin• Een of meer depressieve episodes• Geen manische of hypomane episodes• Slechts één depressieve episode: “Depressieve

stoornis, eenmalige episode”

Depressieve stoornis recidiverend• Twee of meer DS in engere zin

Dysthymie• Minimaal twee jaar:• Depressieve stemming• Goede periode niet langer dan twee maanden• Minder ernstig dan 1, maar duurt langer

Bipolaire Stoornissen

Bipolaire-I stoornis• Depressieve episode(n) + 1 manische episode• 6 typen, afhankelijk van laatse episode (eenmalig manisch,

hypomaan, manisch, gemengd, depressief of niet gespecificeerd)

• Ook dus (vreemd, want technisch gezien uniepolair) eenmalige manische episode

Bipolaire-II stoornis• In heden of verleden:• Recidiverende depressieve en manische episoden

Cyclothyme stoornis• Minimaal twee jaar:• Talrijke episoden met hypomane kenmerken• Talrijke episoden met depressieve kenmerken• Niet beantwoordend aan criteria van manische of

depressieve episode• Nooit langer dan twee maanden symptoomvrij

Organische stemmingsstoornissen

Stemmingstoornissen door een som. aandoening• Hersenziekten (Parkinson, MS, Huntington)• Ziekten van hormoonvormende organen

(schildklier, bijschildklier, bijnierschors, hypofyse)• Gebrek aan vitaminen (B12) of mineralen• Kanker (alvleeskanker)

Stemmingstoornissen door een middel• Sommige hormoonpreparaten• Medicijnen tegen hoge bloeddruk en hartziekten• Drank en drugs (of het acuut stoppen hiermee)

En om het nog te verfijnen…

Specificaties

DSM-IV biedt twee specificatiecategorieën: Specificaties van de laatste stemmingsepisode • licht, matig, ernstig zonder psychotische kenmerken en ernstig met

(stemmingscongruente of incongruente) psychotische -kenmerken; • is er sprake van melancholische (vitale) kenmerken? Specificaties van het verloop • met of zonder herstel tussendoor• rapid cycling pattern• met of zonder seizoenspatroon.

Op die manier ontstaat een duidelijker beeld van de ernst en aard van individuele stemmingsstoornissen.

En dan los van het boek…

Wat zie je in de praktijk?

Algemene kenmerken depressie

• Geen interesse en of plezier (anhedonie)• Gebrek aan eetlust (vermageren) of net andersom• Slapeloosheid• Angstig geagiteerd, gejaagd of net geremd• Alle energie en activiteit ontbreekt• Schuldgevoel en zelfverwijt• Niet meer op een taak kunnen concentreren, besluiteloos• Gedachten over de dood, suïcide overweging• Wanhopig, lijden (sociaal functioneren)• Melancholische (vitale) kenmerken• Psychotische kenmerken (Hypochondrische waan,

nihilistenwaan)• Katatone kenmerken

Algemene kenmerken manie

• Abnormaal druk en opgewonden, uitbundig• Zelfoverschatting• Verminderde behoefte aan slaap• Denken snel, praten snel en veel• Snel afgeleid• Té opgewekte stemming• Waanbelevingen en hallucinaties• Katatone stuportoestand

Prevalentie

http://www.rivm.nl/vtv/object_document/o1275n17537.html

Ethiologie

Ethiologie 1Psychoanalytische opvattingen• Depressie is het gevolg van een onverwerkt verlies in de eerste levensjaren. Verlies leidt

tot agressie. Agressie wordt geïnternaliseerd: depressie. Als op latere leeftijd situaties ontstaan waarin echo’s van dit verlies te vinden zijn wordt de depressie geactualiseerd.

Leertheoretische opvattingen• Depressies ontstaan als mensen niet hebben geleerd voldoende bekrachtigers aan de

omgeving te ontlokken of als de omgeving te weinig bekrachtigers aanbiedt. Hierdoor ontstaat somberheid etc. De somberheid wordt (aanvankelijk) wél positief bekrachtigd en kan zich zo stabiliseren.

Cognitieve visie• Beck: De (denk)schema’s die depressieve mensen gebruiken om de wereld betekenis te

geven zijn negatief geladen (Ik deug niet, de ander houdt niet van mij).• Seligman (aangeleerde hulpeloosheidstheorie): personen die ooit hebben ervaren dat hun

acties en inspanningen niet leiden tot verbeteringen ontwikkelen negatieve causale attributies (denkbeelden over oorzaak en gevolg) die tot (verschillende vormen van) depressie kunnen leiden.

Ethiologie 2

Systeemtheoretische benadering• Depressie wordt veroorzaakt en in stand gehouden door interacties

tussen cliënt en sociale omgeving (cultuur, vrienden, familie etc. maar vooral gezin).

Biologische benadering• Genetische factoren; verstoring neurotransmitters en hormonen;

ontregeling van de biologische klok.

Life-eventbenadering• Stressvolle momenten uit het leven in een vroege fase (verlies van

een ouder, trauma op jeugdige leeftijd) maakt mensen vatbaar voor depressies op latere leeftijd. Onderzoek: niet op zichzelf, altijd in combinatie met iets anders (sociale en fysieke omgeving, biologie, etc.). Dus: wel samenhang, geen oorzaak.

Ethiologie 3

• Voor geen van de theorieën bestaat (voldoende) empirische onderbouwing. Oorzaak multicausaal: aanleg, psychologische factoren, situationele factoren en de somatische toestand van een persoon spelen allemaal een rol.

Behandeling

Behandeling depressie• Medicatie

– Tricyclisch (klassiek) of modern– Werken allemaal op neurotransmissie (serotonine)

• Psychotherapie– Inzicht in achterliggende factoren– Verwerking ingehouden emoties

• Gedragstherapie– Meestal positieve bekrachtiging– Opdrachten om plezierige dingen te doen– Ontdekken dat het “toch wel lukt” (Lewinsohn)

• Cognitieve therapie– Afleren van negatieve, onlogische denkpatronen– Vervangen van negatieve door positieve denkpatronen

• Biologische therapie– Lichttherapie– Slaapdeprivatie– ECT

Behandeling manieMedicatie

– Lithium (stabiliseren)– Jarenlang gebruik is vaak nodig – Soms (bij manische fase in begin) in combinatie met anti-psychoticum

(hierdoor sneller effect)– Carbamazepine (anti-epilepticum)

Opname in een kliniek– Bieden van structuur– Beschermen tegen negatieve aspecten van de manie– Ontlasting van systeem

Psychosociale begeleiding– Training (van cliënt en systeem)– Psychotherapie– Gezins- en/of relatietherapie

Tien tips voor de omgang

1. Laat je niet meeslepen in de depressie;2. Blijf aandacht geven ook al treedt geen verbetering op;3. Geef geen actieve adviezen (“Kop op “, ”Blijf vechten”);4. Laat je eigen onmacht zien, geef aan het ook niet te

weten; 5. Neem geen zaken over; laat de cliënt zelf bepalen;6. Onderzoek je gevoelens ten opzichte van de cliënt en

onderzoek hoe ze ontstaan;7. Bespreek negatieve gevoelens in het team en maak

een plan hoe je hiermee om wil gaan;8. Bij manie: stel grenzen, kap af, dam in, voorkom

uitputting en overprikkeling;9. Praat langzaam, blijf rustig, beweeg afgemeten;10. Houd afstand.