Upload
ngotuyen
View
215
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Vorle
sung
�Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
e�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
PD D
r. Vo
lker
Hoc
hsch
ild, S
S 20
03PD
Dr.
Volk
er H
ochs
child
, SS
2003
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eoin
form
atik
A�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
Vorle
sung
�Geo
info
rmat
ik A
�Vo
rlesu
ng �G
eoin
form
atik
A�
21.1
0.03
Was
ist e
in G
eogr
aphi
sche
s In
form
atio
nssy
stem
?
28.1
0.03
Met
hode
n un
d Ko
nzep
te rä
umlic
her D
iskr
etis
ieru
ng
04.1
1.03
Dat
ener
fass
ung
18.1
1.03
Vekt
orda
ten
25.1
1.03
Ras
terd
aten
02.1
2.03
Räu
mlic
he A
naly
seve
rfahr
en
09.1
2.03
Inte
rpol
atio
n, T
INs,
2,5
�3D
-Dat
enm
odel
le
16.1
2.03
Visu
alis
ieru
ng
13.0
1.04
GIS
-Anw
endu
ngen
: Sta
ndor
tfind
ung,
Ent
sche
idun
gsun
ters
t.
20.0
1.04
Geo
date
nbas
en, M
etad
aten
, Dat
enau
stau
sch,
etc
.
27.0
1.04
Zuku
nft v
on G
IS-S
yste
men
: Web
-GIS
, GIS
im In
tern
et, e
tc.
03.0
2.04
Klau
sur
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eoin
form
atik
A�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
Geo
info
rmat
ikG
eoin
form
atik
�neu
es in
terd
iszi
plin
äres
Fac
hgeb
iet
�Brü
cken
funk
tion
zwis
chen
:
�Inf
orm
atik
�Geo
wis
sens
chaf
ten
�und
raum
bezo
gene
n W
isse
nsch
afte
n
�eig
entli
ch m
ehr a
ls d
er �s
chille
rnde
� Beg
riff �
GIS
� (G
eogr
. Inf
orm
atio
nssy
stem
e)
�hän
gt a
ber m
it de
r ras
ante
n En
twic
klun
g im
GIS
-Ber
eich
zus
amm
en
imm
ense
Aus
wei
tung
der
GIS
-Nut
zung
Her
ausb
ildun
g ei
nes
kom
mer
ziel
len
GIS
-Die
nstle
istu
ngss
ekto
rs
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eoin
form
atik
A�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
Geo
info
rmat
ikG
eoin
form
atik
Rau
mbe
zoge
ne F
achd
iszi
plin
en
Agra
rwis
sens
chaf
ten
Öko
logi
e u.
Bio
geog
raph
ie
Geo
grap
hie
Geo
logi
e
Geo
phys
ik
Um
wel
twis
sens
chaf
ten
Geo
grap
hisc
he
Info
rmat
ions
tech
nolo
gien
Geo
däsi
e un
d Ve
rmes
sung
Karto
grap
hie
Fern
erku
ndun
g
Phot
ogra
mm
etrie
(L
uftb
ildau
swer
tung
)
Geo
stat
istik
Dig
itale
Tec
hnol
ogie
n
Info
rmat
ik
Prak
tisch
e In
form
atik
Bezi
ehun
g de
r Geo
info
rmat
ik z
u an
dere
n D
iszi
plin
en
Que
lle: v
erän
dert
nach
de
Lang
e (2
002)
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eoin
form
atik
A�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
Geo
info
rmat
ikG
eoin
form
atik
�Die
Geo
info
rmat
ik s
etzt
sic
h m
it de
m W
esen
und
der
Fun
ktio
n de
rG
eoin
form
atio
n, m
it ih
rer B
erei
tste
llung
in F
orm
von
Geo
date
n un
d m
it de
n da
rauf
au
fbau
ende
n An
wen
dung
en a
usei
nand
er. D
ie d
abei
gew
onne
nen
Erke
nntn
isse
m
ünde
n in
die
Tec
hnol
ogie
der
Geo
info
rmat
ions
syst
eme.
� (Ba
rtelm
e 20
00, S
. 1)
�Der
Beg
riff d
er G
eoin
form
atio
n (G
I) er
gibt
sic
h du
rch
Spez
ialis
ieru
ng a
uf
Info
rmat
ion,
die
orts
-, la
ge-b
zw. r
aum
bezo
gene
n C
hara
kter
hat
.� (B
arte
lme
2000
, S.
13)
Inte
grat
ive
Syst
eme:
Bi
ldve
rarb
eitu
ng
Dig
itale
Kar
togr
aphi
e
Dat
enba
nkm
anag
emen
tsys
tem
e
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eoin
form
atik
A�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
Geo
info
rmat
ik is
t meh
r als
GIS
Geo
info
rmat
ik is
t meh
r als
GIS
Geo
info
rmat
ions
syst
eme:
Dam
it w
erde
n ra
umbe
zoge
ne D
aten
dig
ital e
rfass
t, ge
spei
cher
t, ve
rwal
tet,
aktu
alis
iert,
ana
lysi
ert u
nd m
odel
liert
sow
ie a
lpha
num
eris
ch u
ndgr
aphi
sch
präs
entie
rt.
Fern
erku
ndun
g:
Erfa
ssen
und
ste
llen
räum
liche
Dat
en o
der G
eoin
form
atio
nen
bere
it un
d an
alys
iere
n si
e im
Hin
blic
k au
f rau
mre
leva
nte
Frag
este
llung
en
Mod
ellie
rung
:
Phys
ikal
isch
bas
ierte
mat
hem
atis
che
Mod
elle
zur
pro
gnos
tisch
en M
odel
lieru
ng
und
plan
eris
chen
Ent
sche
idun
gsun
ters
tütz
ung
auf v
aria
blen
Zei
t-un
d R
aum
skal
en
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eoin
form
atik
A�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
Geo
info
rmat
ikG
eoin
form
atik
Info
rmat
ik
Teilb
erei
che
der G
eoin
form
atik
Que
lle: v
erän
dert
nach
de
Lang
e (2
002)
Mod
ellie
rung
vo
n G
eoob
jekt
en
Geo
date
nD
aten
bank
syst
eme
Geo
info
rmat
ions
-sy
stem
e
Dig
itale
Kar
togr
aphi
eVi
sual
isie
rung
Fern
erku
ndun
gD
igita
le B
ildve
rarb
eitu
ng
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eoin
form
atik
A�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
Geo
info
rmat
ikG
eoin
form
atik
�Die
Geo
info
rmat
ik w
idm
et s
ich
der E
ntw
ickl
ung
und
Anw
endu
ng v
onM
etho
den
und
Konz
epte
n de
r Inf
orm
atik
zur
Lös
ung
raum
bezo
gene
r Fra
gest
ellu
ngen
unt
er
beso
nder
er B
erüc
ksic
htig
ung
des
räum
liche
n Be
zugs
von
Info
rmat
ione
n. D
ie
Geo
info
rmat
ik b
esch
äftig
t sic
h m
it de
r Erh
ebun
g od
er B
esch
affu
ng, m
it de
r M
odel
lieru
ng, m
it de
r Auf
bere
itung
und
vor
alle
m m
it de
r Ana
lyse
sow
ie m
it de
r Pr
äsen
tatio
n un
d Ve
rarb
eitu
ng v
on G
eoda
ten.
� (de
Lan
ge 2
002,
S. 4
)
�als
Wis
sens
chaf
t zu
vers
tehe
n
Vorra
usse
tzun
gen:
�Ken
ntni
sse
der g
eom
etris
ch-to
polo
gisc
hen
Mod
ellie
rung
�Geo
dätis
che
Gru
ndla
gen
�Geo
date
n �
Dat
enba
nkm
anag
emen
tsys
tem
e
�Gru
ndla
gen
aus
der I
nfor
mat
ik
�Gru
ndke
nntn
isse
von
Com
pute
rsys
tem
en
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Geo
grap
hisc
he A
rbei
tsw
eise
Geo
grap
hisc
he A
rbei
tsw
eise
�bes
chre
iben
�qua
ntifi
zier
en
�mod
ellie
ren
Was
ist w
o ?
�Inf
orm
atio
nen
mit
geog
raph
isch
em B
ezug
�Ver
mes
sung
, Rau
mor
dnun
g, V
erke
hr, F
orst
, Lan
dwirt
scha
ft, S
tatis
tik, e
tc.
�80
% a
ller D
aten
hab
en R
aum
bezu
g !
�wic
htig
e En
tsch
eidu
ngsg
rund
lage
n
Cri
mes
dur
ing
1995
Dat
eL
ocat
ion
Type
1/22
123
Jam
es S
t.Ro
bber
y1/
2422
Sm
ith S
t.Bu
rgla
ry2/
109
Elm
St.
#4A
Ass
ault
2/13
12 F
ifth
Ave
nue
Brea
king
&
Ent
erin
g
Part
No.
Qua
nt. D
esc.
1034
161
5W
heel
spok
e10
5167
11
Ball
bear
ing
1047
623
6W
heel
rim
1021
413
2Ti
re10
1121
03
Han
dleb
ars
Figu
re 1
.1 T
wo d
atab
ases
. A d
atab
ase
cont
ains
col
umns
(att
ribut
es)
and
row
s (re
cord
s). T
he b
icyc
lepa
rts li
st o
n th
e le
ft is
not s
patia
l. Th
e pa
rts co
uld
be lo
cate
d an
ywhe
re. T
he li
st of
crim
es o
n th
e rig
htis spatial b
ecau
se o
ne o
f the
attri
bute
s, th
e str
eet a
ddre
ss, l
ocat
es th
e cr
imes
on
a m
ap. T
his l
ist c
ould
be u
sed
in a
GIS
.
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Räu
mlic
he u
nd n
icht
räum
liche
Dat
enR
äum
liche
und
nic
ht rä
umlic
he D
aten
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
eG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
Dig
itale
Sys
tem
e fü
r Kar
ten
und
Plän
e
�Dire
ktzu
griff
auf
akt
uelle
Ver
sion
�ver
schi
eden
en s
icht
en m
öglic
h
�dire
kt m
anip
ulie
rbar
Syst
eme
zur G
eoko
dier
ung
tabe
llaris
cher
Info
rmat
ion
�räu
mlic
he S
icht
auf
sta
tistis
che
Dat
en
�Zus
amm
enfü
hrun
g üb
er L
age
im R
aum
klas
sisc
he S
icht
Woh
er s
tam
men
sie
?
�G
IS is
t auf
dem
Fac
hwis
sen
aus
Geo
grap
hie,
Kar
togr
aphi
e, In
form
atik
und
Mat
hem
atik
aufg
ebau
t
�G
eoin
form
atik
ist e
in n
eues
inte
rdis
zipl
inär
es F
eld,
das
auf
der
The
orie
un
d Pr
axis
Geo
grap
hisc
herI
nfor
mat
ions
syst
eme
aufb
aut
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
eG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
7 w
esen
tlich
e Fr
agen
:7
wes
entli
che
Frag
en:
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
eG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
Begr
ifflic
hkei
ten:
�Kom
mun
ales
Info
rmat
ions
syst
em (K
IS)
�Lan
dinf
orm
atio
nssy
stem
(LIS
)
�Rau
min
form
atio
nssy
stem
(RIS
)
�Geo
-Info
rmat
ions
-Sys
tem
(GIS
)
�Geo
grap
hisc
hes
Info
rmat
ions
syst
em (G
IS)
�Bod
enin
form
atio
nssy
stem
(BIS
)
�Um
wel
tinfo
rmat
ions
syst
em (U
IS)
�Fac
hinf
orm
atio
nssy
stem
�au
s de
m V
erm
essu
ngsw
esen
�ex
akte
geo
met
risch
e Er
fass
ung
von
Gru
nd u
nd B
oden
�Li
egen
scha
ftska
tast
er, R
esso
urce
nkat
aste
r
�AL
K, A
TKIS
�Ü
berg
änge
zu
RIS
, wen
n kl
eine
re M
aßst
äbe
und
kein
e Pa
rzel
lens
chär
fe
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Land
info
rmat
ions
syst
eme
(LIS
)La
ndin
form
atio
nssy
stem
e (L
IS)
�fü
r Geo
grap
hen
und
Rau
mpl
aner
�di
enen
der
Rau
mor
dnun
g, a
mtl.
Sta
tistik
, Reg
iona
l-un
d La
ndes
plan
ung,
kom
mun
alen
Pla
nung
en
�z.
B. k
omm
unal
e G
IS, S
TABI
S,au
toR
OK
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Rau
min
form
atio
nssy
stem
e (R
IS)
Rau
min
form
atio
nssy
stem
e (R
IS)
�fü
r Um
wel
tress
orts
auf
Bun
des-
, Lan
des-
und
kom
mun
aler
Ebe
ne;
für U
mw
eltfo
rsch
ung
�G
IS n
ur e
in T
eil v
on U
IS; s
tark
er D
aten
bank
-Par
t (u.
a. w
g.
Zeitr
eihe
n)
�z.
B. U
MPL
IS, N
UM
IS, H
UIS
, ...
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Um
wel
tinfo
rmat
ions
syst
eme
(UIS
)U
mw
eltin
form
atio
nssy
stem
e (U
IS)
�fü
r Ver
-und
Ent
sorg
ungs
unte
rneh
men
(Stro
m, W
asse
r, Ab
was
ser,
Gas
)
�Ve
rarb
eitu
ng v
on B
etrie
bsm
ittel
date
n (v
.a.:
Leitu
ngsn
etz)
�nu
tzen
die
Geo
basi
sdat
en d
er L
IS
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Net
zinf
orm
atio
nssy
stem
e (N
IS)
Net
zinf
orm
atio
nssy
stem
e (N
IS)
�D
er g
roße
Res
t: gr
oße
Viel
falt
von
Anw
endu
ngen
�G
IS fü
r Stra
ßend
aten
bank
en (F
ahrz
eug-
navi
gatio
n)
�G
IS fü
r Nat
ursc
hutz
(LAN
IS, L
INFO
S)
�G
IS fü
r Sen
der-
und
Mob
ilfun
kpla
nung
�G
IS fü
r Geo
mar
ketin
g, F
orst
plan
ung,
Arc
häol
ogie
, Geo
logi
e,
Verte
idig
ung,
(auc
h An
griff
...)
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Fach
info
rmat
ions
syst
eme
(FIS
)Fa
chin
form
atio
nssy
stem
e (F
IS)
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
eG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
Begr
iff:
�Sof
twar
e-Ka
tego
rie
�Reg
iona
l-spe
zifis
che
Inst
alla
tion
eine
s G
IS:
-Org
anis
atio
n un
d St
rukt
urie
rung
zur
Ver
wal
tung
räum
liche
r Inf
orm
atio
n
-Rau
mbe
zoge
ne (g
eore
fere
nzie
rte) S
icht
auf
Info
rmat
ione
n
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ion
Stan
dortb
ezog
ene
Info
rmat
ion:
WO
?
�Koo
rdin
aten
, Pos
tleitz
ahle
n, A
dres
sen,
etc
.
Eige
nsch
afts
bezo
gene
Info
rmat
ion:
WAS
?
�Nam
e, G
röße
, Pre
is, e
tc.
bein
halte
t Wis
sen
über
Orte
auf
der
Erd
ober
fläch
e un
d lie
fert
Kenn
tnis
se ü
ber
das
�wo�
von
Din
gen
und
über
das
�was
� an
vorg
egeb
enen
Sta
ndor
ten
also
�sta
ndor
tbez
ogen
e� u
nd �e
igen
scha
ftsbe
zoge
ne� D
aten
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Indi
rekt
er R
aum
bezu
gIn
dire
kter
Rau
mbe
zug
�Ver
wal
tung
sgeb
iete
�Per
sone
n / A
dres
sen
�Meß
stel
len-
Nr.
�Stra
ßen-
Nr.
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Viel
fälti
ge G
ISVi
elfä
ltige
GIS
-- Anw
endu
ngen
Anw
endu
ngen
�Orts
bezo
gene
s Au
skun
ftsw
esen
�Reg
iona
l-un
d Pr
ojek
tpla
nung
sgru
ndla
ge
�Ein
satz
leitu
ng u
nd K
atas
troph
envo
rsor
ge
�Um
wel
t-un
d N
atur
schu
tz
�Ver
kehr
spla
nung
und
�le
itung
�Ver
-und
Ent
sorg
ungs
einr
icht
unge
n
Kein
e te
chni
sche
Spe
zial
anw
endu
ng, s
onde
rn rä
umlic
he S
icht
für a
lle !
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
GIS
Ein
satz
GIS
Ein
satz
�Auf
bau
und
Betri
eb rä
umlic
her D
aten
bank
en (D
B-G
IS)
-Kom
mun
ale
Aufg
aben
-Lan
desp
lanu
ng
-Um
wel
tdok
umen
tatio
n
�Ein
satz
von
GIS
in P
roje
kten
(Pro
jekt
-GIS
)
-Sta
ndor
tsuc
he
-Um
wel
tver
trägl
ichk
eits
prüf
ung
-Erre
ichb
arke
itsst
udie
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
�Int
egra
tions
wer
kzeu
g m
it ei
nhei
tlich
def
inie
rter r
äum
liche
r Per
spek
tive
��U
mfa
ssen
des
Geo
-Info
rmat
ions
syst
em�
�GIS
ent
falte
n ih
r Pot
enzi
al a
uf a
llen
Einz
elar
beits
plät
zen
�GIS
als
räum
liche
sic
ht a
uf je
wei
lige
Dat
en
�Nic
ht n
ur a
ls z
entra
le D
iens
tleis
tung
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
eG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Sind
kei
ne:
�Gra
phis
che
Dat
enve
rarb
eitu
ng z
ur K
arte
ners
tellu
ng
�Dig
itale
Kar
ten
�Kar
teno
rient
ierte
Abf
rage
syst
eme
�Tec
hnis
che
EDV-
Lösu
ng fü
r sek
tora
le, s
pezi
elle
Anw
endu
ngen
��Au
tom
atis
ieru
ngs-
Tech
nolo
gie�
mit
zu e
rwar
tend
en R
atio
nalis
ieru
ngse
ffekt
en
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
eG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
�In
ver
schi
eden
en W
isse
nsch
afts
disz
iplin
en h
aben
sic
h v
ersc
hied
ene
Def
initi
onen
Geo
grap
hisc
her I
nfor
mat
ions
syst
eme
entw
icke
lt
�Al
len
Def
initi
onen
gem
eins
am is
t die
Erk
ennt
nis,
das
s rä
umlic
he D
aten
ei
nzig
artig
sin
d, d
a si
e m
it Ka
rten
verk
nüpf
t sin
d(S
pace
mat
ters
!)
�Ei
nG
IS-S
yste
m b
este
ht m
inde
sten
s au
s ei
ner D
aten
bank
, Ka
rteni
nfor
mat
ion
und
dem
bei
de v
erkn
üpfe
nden
dig
itale
n lin
k
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
eG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Def
initi
onen
:
��Ei
n re
chne
rges
tütz
tes
Syst
em a
us H
ardw
are,
Sof
twar
e, D
aten
und
Anw
endu
ngen
zur
Erfa
ssun
g, V
erw
altu
ng, A
naly
se u
nd P
räse
ntat
ion
von
raum
bezo
gene
n In
form
atio
nen�
(Bill
& Fr
itsch
199
9)
��G
ISs
are
sim
ulta
neou
sly
the
tele
scop
e, th
e m
icro
scop
e, th
e co
mpu
ter,
and
the
Xero
x m
achi
ne o
f reg
iona
l ana
lysi
s an
d sy
nthe
sis
of s
patia
l dat
a� (R
on A
bler
, 19
88)
��Sy
stem
to a
cqui
re, s
tore
, tra
nsfo
rm, a
naly
ze, d
ispl
ay, s
hare
and
arch
ive
geog
raph
ic in
form
atio
n�(M
ike
Goo
dchi
ld, 2
002)
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
eG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Def
initi
onen
:
�"a
pow
erfu
l set
of t
ools
for s
torin
g an
d re
triev
ing
at w
ill, tr
ansf
orm
ing
and
disp
layi
ng s
patia
l dat
a fro
m th
e re
al w
orld
for a
par
ticul
ar s
et o
f pur
pose
s"
(Bur
roug
h, 1
986,
p. 6
).
�"au
tom
ated
sys
tem
s fo
r the
cap
ture
, sto
rage
, ret
rieva
l, an
alys
is, a
nd d
ispl
ay o
f sp
atia
l dat
a." (
Cla
rke,
199
5, p
. 13)
.
�"An
inf
orm
atio
n sy
stem
that
is d
esig
ned
to w
ork
with
dat
a re
fere
nced
by
spat
ial
or g
eogr
aphi
c co
ordi
nate
s. In
oth
er w
ords
, a G
IS is
bot
h a
data
base
sys
tem
with
sp
ecifi
c ca
pabi
litie
s fo
r spa
tially
-refe
renc
ed d
ata,
as
wel
l as
a se
t of o
pera
tions
for
wor
king
with
the
data
" (St
ar a
nd E
stes
, 199
0, p
. 2)
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
eG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Def
initi
onen
:
�"A
geog
raph
ic in
form
atio
n sy
stem
is a
spe
cial
cas
e of
info
rmat
ion
syst
ems
whe
re th
e da
taba
se c
onsi
sts
of o
bser
vatio
ns o
n sp
atia
lly d
istri
bute
d fe
atur
es,
activ
ities
or e
vent
s, w
hich
are
def
inab
le in
spa
ce a
s po
ints
, lin
es, o
r are
as. A
ge
ogra
phic
info
rmat
ion
syst
em m
anip
ulat
es d
ata
abou
t the
se p
oint
s, li
nes,
and
ar
eas
to re
triev
e da
ta fo
r ad
hoc
quer
ies
and
anal
yses
" (D
ueke
r, 19
79)
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
eG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
�Due
kers
Def
initi
on b
enut
ztda
s �fe
atur
e m
odel
� des
Geo
grap
hisc
hen
Rau
mes
�Das
Sta
ndar
d-�fe
atur
e m
odel
� unt
erte
ilt e
ine
karti
erte
Lan
dsch
aft i
n O
bjek
te d
ie
aus
Punk
ten,
Lin
ien
und
Fläc
hen
best
ehen
.
�Ein
GIS
zu
benu
tzen
bede
utet
die
räum
liche
Verte
ilung
einz
elne
rObj
ekte
auf
der E
rde
oder
aus
Kar
ten
zu m
esse
n.
�Fas
t alle
men
schl
iche
nAk
tivitä
ten
und
natü
rlich
enPh
änom
ene
sind
räum
lich
verte
iltun
d kö
nnen
dahe
rmit
eine
mG
IS u
nter
such
twer
den.
�E
inG
IS b
enut
ztKa
rteno
bjek
tezu
mD
aten
man
agem
ent
Das
�D
as � f
eatu
re m
odel
feat
ure
mod
el� �
BM
12
3
Ri
ve
r
L a
k
e
Fig
ure
1.2
Th
e F
eat
ure
Mo
de
l: E
xam
ple
s o
f a
poi
nt
feat
ure
(el
eva
tio
n b
enc
h m
ark
), a
lin
e fe
atu
re (
riv
-e
r) a
nd
an
are
a fe
atu
re (
lak
e).
PO
INT
LIN
EA
RE
A
FEATURES
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Def
initi
onen
, ebe
nfal
ls v
onD
ueke
r:
�A G
IS is
flex
ible
eno
ugh
to b
e us
ed fo
r ad
hoc
quer
y an
d an
alys
is (i
n sp
ace,
ab
out p
lace
)
�A G
IS c
an d
o an
alys
is, m
odel
ing
and
pred
ictio
n
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
eG
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
wei
tere
Def
initi
onen
:
��G
IS is
an
appr
oach
to s
cien
ce�
��G
IS is
a m
ulti-
billio
n do
llar b
usin
ess�
��G
IS p
lays
a ro
le in
soc
iety
�
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nsve
rarb
eitu
ng
�CAD
��D
eskt
op-M
appi
ng�
�Com
pute
rgra
phik
�Geo
-Sta
tistik
�Geo
-Dat
enba
nken
�Com
pute
rkar
togr
aphi
e
�Fer
nerk
undu
ng /
Bild
vera
rbei
tung
�Geo
däsi
e -P
rimär
date
nerfa
ssun
g
Um
feld
Geo
grap
hisc
her I
nfor
mat
ions
syst
eme
Um
feld
Geo
grap
hisc
her I
nfor
mat
ions
syst
eme
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
�GIS
: di
gita
le S
peic
heru
nd A
naly
serä
umlic
herI
nfor
mat
ion
�Kar
ten:
in
tera
ktiv
e Ko
mm
unik
atio
n rä
umlic
her I
nfor
mat
ion
�Heu
te:
Karte
als
Sic
ht
�Frü
her:
Spei
cher
und
Kom
mun
ikat
ion
Karte
n un
d G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
im V
ergl
eich
Karte
n un
d G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
im V
ergl
eich
Punk
te, L
inie
n un
d Fl
äche
n im
C
ompu
ter g
espe
iche
rt al
s R
aste
rzel
len
(Pix
el) o
der
Koo
rdin
aten
paar
e; A
ttrib
utta
belle
n m
it de
m L
ageb
ezug
ver
knüp
ft;
Abf
rage
erf
orde
rt ef
fizie
nte
Such
algo
rithm
en
Punk
te, L
inie
n un
d Fl
äche
n al
s Si
gnat
uren
auf
Pap
ier
geze
ichn
et;
Abf
rage
= K
arte
nles
en,
Kar
teni
nter
pret
atio
n
Spei
cher
ung
und
Abf
rage
Die
Kar
te is
t nur
eine
Form
des
G
IS-O
utpu
ts (n
eben
Tab
elle
n,
Dia
gram
men
Foto
setc
)
Kar
teng
rafik
auf
Pap
ier
Präs
enta
tion
Neu
bere
chnu
ng, A
ggre
gatio
n un
d R
ekla
ssifi
katio
n m
öglic
hbe
gren
zt a
uf d
en
Gen
eral
isie
rung
sgra
d de
r Kar
teA
naly
se
vers
chlü
ssel
te E
inga
be in
den
C
ompu
ter
Auf
zeic
hnun
g au
f Pap
ier
Inpu
t
GIS
Papi
erka
rte
1.) P
apie
rkar
te v
ersu
s GIS
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Sele
ktio
n vo
n G
eoob
jekt
en so
woh
l übe
r R
aum
bezu
g al
s auc
h üb
er A
ttri
bute
Sele
ktio
n vo
n O
bjek
ten
nur
über
A
ttri
bute
mög
lich
Vis
ualis
ieru
ng k
arto
grap
hisc
h so
wie
mit
Tab
elle
n, B
ilder
n un
d D
iagr
amm
enV
isua
lisie
rung
dur
ch T
abel
len
und
Bus
ines
s-G
rafik
Dat
enan
alys
e so
woh
l int
erak
tiv u
nd
graf
isch
als
auc
h nu
mer
isch
und
st
atis
tisch
Dat
enan
alys
e v.
a. m
it H
ilfe
stat
istis
cher
M
etho
den
Geo
obje
kte
mit
expl
izite
m R
aum
bezu
g un
d da
mit
verk
nüpf
ten
Sach
date
nR
aum
bezu
g de
r O
bjek
te (f
alls
vo
rhan
den)
nur
als
Att
ribu
t
GIS
Dat
enba
nk
2.) D
aten
bank
ver
susG
IS
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Geo
obje
kte
im V
ekto
r-un
d im
R
aste
rmod
ell a
bbild
bar
Geo
met
rie
der
Obj
ekte
nur
vek
tori
ell
sinn
voll
Unt
erst
ützt
die
2D
-ode
r 3-
D-
Mod
ellie
rung
von
Aus
schn
itten
der
E
db
fläh
Unt
erst
ützt
inte
rakt
iv-g
eom
etri
sche
s K
onst
ruie
ren
(Mas
chin
enba
u, A
utos
, A
hit
kt)
Räu
mlic
he A
naly
sefu
nktio
nen
sind
für
GIS
ess
entie
llR
äum
liche
Ana
lyse
funk
tione
n of
t kau
m
vorh
ande
n
Geo
met
rie
und
The
mat
ik (S
achd
aten
) de
r O
bjek
te si
nd g
ekop
pelt
Oft
kei
ne S
achd
aten
verw
altu
ng b
zw.
Sach
date
nkop
plun
g an
Geo
obje
kte
GIS
CA
D-S
yste
m
3.) C
AD-S
yste
m*)
vers
usG
IS*)
CAD
: Com
pute
r Aid
ed D
rafti
ng, C
ompu
ter A
ided
Des
ign
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
rech
nerg
estü
tzte
s Sy
stem
zur
inte
rakt
iven
geo
met
risch
en M
odel
lieru
ng in
2 o
der 3
D
imen
sion
en m
it fu
nktio
nale
n Ko
mpo
nent
en fü
r Kon
stru
ktio
n un
d Vi
sual
isie
rung
vo
n ve
rsch
. Phä
nom
enen
Erfa
ssun
g, V
erw
altu
ng, (
Anal
yse)
und
Prä
sent
atio
n:
2 od
er 3
-dim
ensi
onal
: hoc
hgra
dig
inte
rakt
iv
Kons
trukt
ion
als
wes
entli
che
Aufg
abe
fortg
esch
ritte
ne V
isua
lisie
rung
stec
hnik
en
stam
mt a
us d
em B
auin
geni
eurw
esen
und
dem
Mas
chin
enba
u
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
CAD
CAD
-- Sys
tem
Syst
em
Que
lle: B
ill &
Frits
ch (1
999)
CAD
und
Geo
grap
hisc
he In
form
atio
nssy
stem
e im
Ver
glei
chC
AD u
nd G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme
im V
ergl
eich
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Vis
ualis
ieru
ng is
t nur
ein
e vo
n vi
elen
Fu
nktio
nen
Hau
ptzw
eck:
Erz
eugu
ng th
emat
isch
er
oder
topo
grap
hisc
her
Kar
ten
Ana
lyse
funk
tione
n bi
lden
den
Sc
hwer
punk
t der
GIS
-Fun
ktio
nalit
ätA
naly
sefu
nktio
nen
sind
nic
ht
vorh
ande
n od
er n
ur sc
hwac
h en
twic
kelt
Alle
Kom
pone
nten
des
E V
A P
-K
onze
pts w
erde
n un
ters
tütz
tSc
hwer
punk
t lie
gt a
uf E
rfas
sung
und
Pr
äsen
tatio
n (E
+ P
aus
E V
A P
)
GIS
Map
ping
-Sys
tem
4.) K
arto
grap
hie-
Syste
m*)
vers
usG
IS*)
oft a
uch
�Map
ping
Syste
m�
gena
nnt
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
�Fr
ank
Dic
kman
n &
Klau
s Ze
hner
(199
9):
Com
pute
rkar
togr
aphi
e un
d G
IS. B
raun
schw
eig,
248
S.
(+ C
D-R
OM
)
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Lite
ratu
rtipp
zum
Ein
stie
gLi
tera
turti
pp z
um E
inst
ieg
�Sa
urer
, H. &
Beh
r, F.
-J. (
1997
): G
eogr
aphi
sche
In
form
atio
nssy
stem
e. E
ine
Einf
ühru
ng. D
arm
stad
t, 23
5 S.
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Wei
tere
Ein
führ
ungs
liter
atur
Wei
tere
Ein
führ
ungs
liter
atur
�Bi
ll, R
. & F
ritsc
h, D
. (19
99):
Gru
ndla
gen
der G
eo-In
form
atio
nssy
stem
e.Bd
1.
Har
dwar
e, S
oftw
are
und
Dat
en.
Hei
delb
erg.
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Stan
dard
wer
kSt
anda
rdw
erk
�Ba
rtelm
e, N
. (19
95):
Geo
info
rmat
ik: M
odel
le, S
trukt
uren
, Fu
nktio
nen.
Hei
delb
erg.
�
Bill,
R. &
Frit
sch,
D. (
1999
): G
rund
lage
n de
r Geo
-In
form
atio
nssy
stem
e.Bd
1. H
ardw
are,
Sof
twar
e un
d D
aten
. H
eide
lber
g.
�Bu
hman
n, E
.,Ba
chhu
ber,
R. &
Sch
alle
r, J.
(199
6):A
rcVi
ew. G
IS-
Arbe
itsbu
ch. W
ichm
ann-
Verla
g, H
eide
lber
g, 2
50 S
.�
Buhm
ann,
E. &
Wie
sel,
J. (1
999)
: GIS
-Rep
ort ´
99. H
arze
r-Ver
lag,
Ka
rlsru
he.
�Bu
rroug
h, P
. & M
cDon
nell,
R. (
1998
): Pr
inci
ples
of G
eogr
aphi
cal
Info
rmat
ion
Syst
ems.
2. A
ufl.,
Oxf
ord
Uni
vers
ity P
ress
, 333
S.
�C
lark
e, K
. (19
97):
Get
ting
Star
ted
with
Geo
grap
hic
Info
rmat
ion
Syst
ems.
Pre
ntic
e H
all,
353
S.�
DeM
ers,
M. (
1996
): Fu
ndam
enta
ls o
f Geo
grap
hic
Info
rmat
ion
Syst
ems.
Joh
n W
iley
& So
ns, 5
04 S
., N
ew Y
ork
Bill,
R. &
Frit
sch,
D.
(199
9): G
rund
lage
n de
r Geo
-Info
rmat
ions
syst
eme.
Bd1.
Har
dwar
e, S
oftw
are
und
Dat
en. H
eide
lber
g.
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Lite
ratu
rhin
wei
se I
Lite
ratu
rhin
wei
se I
�D
ickm
ann,
F. &
Zeh
ner,
K. (1
999)
:Com
pute
rkar
togr
aphi
e un
d G
IS.
Wes
term
ann:
Bra
unsc
hwei
g, 2
48 S
. + 1
CD
-RO
M�
ESR
I (19
96):
Und
erst
andi
ng G
IS: T
he A
RC
/INFO
Met
hod.
G
eoIn
form
atio
nIn
tern
atio
nal,
Cam
brid
ge.
�ES
RI (
1997
): G
ettin
g to
Kno
w A
rcVi
ewG
IS. G
eoIn
form
atio
nIn
tern
atio
nal,
Cam
brid
ge, 6
75 S
.�
Goo
dchi
ld, M
.F. &
Kem
p, K
.K. (
1990
): N
CG
IA G
IS C
ore
Cur
ricul
um.
Nat
iona
l Cen
terf
or G
eogr
aphi
c In
form
atio
n an
d An
alys
is, U
niv.
of.
Sout
h. C
alifo
rnia
, San
ta B
arba
ra.
�Li
ebig
, W. (
1999
): D
eskt
op-G
IS m
itAr
cVie
w. L
eitfa
den
für
Anw
ende
r. 2.
Auf
l., W
ichm
ann-
Verla
g, H
eide
lber
g. (1
. Auf
l.: 1
997:
34
0 S.
)�
Long
ley,
P.A
., G
oodc
hild
, M.F
., M
agui
re, D
.J. &
Rhi
nd, D
.W. (
1999
): G
eogr
aphi
cal I
nfor
mat
ion
Syst
ems.
Vol
1: P
rinci
ples
and
Te
chni
ques
; Vol
2: M
anag
emen
t and
App
licat
ions
. Joh
n W
iley
& So
ns,
New
Yor
k.
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Lite
ratu
rhin
wei
se II
Lite
ratu
rhin
wei
se II
�M
cDon
nell,
R. &
Kem
p, K
. (19
95):
Inte
rnat
iona
l GIS
Dic
tiona
ry.
Geo
Info
rmat
ion
Inte
rnat
iona
l, 11
1 S.
, Cam
brid
ge.
�O
lbric
ht, G
., Q
uick
, M.
& Sc
hwei
kart,
J. (
1994
): C
ompu
terk
arto
grap
hie.
Ein
e Ei
nfüh
rung
in d
as D
eskt
opM
appi
ngam
PC
. Spr
inge
r-Ver
lag,
268
S.,
Berli
n.�
Peuq
uet,
D.J
. &M
arbl
e, D
.F. (
Hrs
g.) (
1993
): In
trodu
ctor
y re
adin
gs in
G
eogr
aphi
c In
form
atio
n Sy
stem
s. L
ondo
n u.
a.
�Sa
urer
, H. &
Beh
r, F.
-J. (
1997
): G
eogr
aphi
sche
In
form
atio
nssy
stem
e. E
ine
Einf
ühru
ng. D
arm
stad
t, 23
5 S.
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
Lite
ratu
rhin
wei
se II
ILi
tera
turh
inw
eise
III
Geo
-Info
rmat
ions
-Sys
tem
e. Z
eits
chrif
t für
raum
bezo
gene
Info
rmat
ione
n un
d En
tsch
eidu
ngen
(mon
atlic
h, W
ichm
ann-
Verla
g, H
eide
lber
g)G
IS E
urop
e (p
rodu
kt-u
. anw
endu
ngso
rient
iert,
10 H
efte
pro
Jah
r, G
eoin
form
atio
n In
tern
atio
nal,
Cam
brid
ge, U
nite
d Ki
ngdo
m)
GIS
Wor
ld (p
rodu
kt-u
nd a
nwen
dung
sorie
ntie
rt, m
onat
lich,
GIS
Wor
ld
Inc.
, For
t Col
lins,
Col
orad
o)In
tern
atio
nal J
ourn
al o
fGeo
grap
hic
Info
rmat
ion
Syst
ems
(Aus
richt
ung:
w
iss.
-met
hod.
Ent
wic
klun
gen,
Tay
lor &
Fra
ncis
, Lon
don)
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
GIS
GIS
-- Zei
tsch
rifte
nZe
itsch
rifte
n
http
://w
ww
.ncg
ia.u
csb.
edu
(Nat
iona
l Cen
terf
or G
eogr
aphi
cIn
form
atio
n an
d An
alys
is, U
niv.
of
Sout
hern
Cal
iforn
ia, S
anta
Bar
bara
: Zen
trum
für F
orsc
hung
und
Au
sbild
ung
für G
IS in
USA
, Her
ausg
eber
des
GIS
-Cor
e-C
urru
icul
um)
http
://w
ww
.esr
i.com
/libr
ary/
gis/
inde
x.ht
ml
GIS
-Ein
führ
ung
bei E
SRI
http
://w
ww
.akg
is.d
e(In
st. f
. Geo
grap
hie
und
Geo
ökol
ogie
II, U
niv.
Kar
lsru
he: H
omep
age
und
Dis
kuss
ions
foru
m d
es A
rbei
tskr
eise
s G
IS in
der
Geo
grap
hie)
Volk
er H
ochs
child
�Vo
rlesu
ng �G
eogr
aphi
sche
Info
rmat
ions
syst
eme�
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
____
_
ww
ww
ww
-- Adr
esse
nAd
ress
en
GIS
GIS
-- Tut
oria
lTu
toria
l http
://13
1.22
0.12
5.17
5/