Embed Size (px)
Citation preview
188 Deel 4
1 U had een neushoorn besteld?2 Is dit een verzoek?3 Neem je mijn klacht ernstig?
Bekijk de strip van kabouter Wesley. Je vindt hem bij het onlinelesmateriaal. Beantwoord de vragen.
1 De communicatie loopt duidelijk mank. Leg uit.
2 Kabouter Wesley contacteert het restaurant een eerste keer. Hoe verloopt het gesprek?
3 Toch blijft het misverstand bestaan en kabouter Wesley telefoneert nogmaals naar het restaurant. Hoe ver-loopt het gesprek deze keer?
4 Welke aspecten van een (minder) goed telefoongesprek komen in dit clipje aan bod? Waarop moet je letten bij het telefoneren?
1 U had een neushoorn besteld?
Opdracht 1
De chef van het Italiaanse restaurant begrijpt
kabouter Wesley verkeerd: in plaats van pizza
calzone begrijpt hij neushoorn.
Het gesprek verloopt vriendelijk: de man van het restaurant excuseert zich,
belooft dat de bestelling eraan komt en kabouter Wesley bedankt de man.
Kabouter Wesley verheft zijn stem verschillende keren en de Italiaan veront-
schuldigt zich opnieuw, maar legt de schuld nu bij kabouter Wesley: hij moet
maar duidelijk genoeg articuleren.
1 Je moet duidelijk spreken en articuleren.
2 Je moet altijd vriendelijk blijven en niemand beledigen of beschuldigen.
3 Je mag je stem niet verheffen, maar je brengt je boodschap op een rustige
manier over.
Heb jij al meegemaakt dat je een inlichting nodig had, maar dat je niet wist hoe je eraan kon geraken? Was je niet tevreden over je laatste gsm, maar wist je niet wie je erover moest aanspreken? Of nog: had je graag bijles van je leraar wiskunde over dat moeilijke stuk meetkunde, en vroeg je je af hoe je hem het best zou aanspreken daarover? Met een brief of een e-mail, of zou een (telefoon)gesprek toch gemakkelijker gaan? In deze les leer je op een correcte manier omgaan met een inlichting, een verzoek of een klacht.
Vraag 26
Woordverklaring
mank lopen = gebrekkig, slecht verlopen
Wie heb je aan de lijn?
Over inlichtingen inwinnen, verzoek, klacht
189 Vraag 26 - Wie heb je aan de lijn?
Vervolledig de vragen over zakelijke telefoongesprekken.
1 Wat zijn de nadelen van een zakelijk telefoongesprek? Vergelijk met een gesprek onder vier ogen.
2 Hoe kun je je voorbereiden om het telefoongesprek vlot te laten verlopen en zo de nadelen te beperken?
Als je een zakelijk telefoongesprek voert, is het uiterst belangrijk dat je je grondig voorbereidt. Dat de lichaamstaal van je gespreks- partner ontbreekt, maakt het er immers niet eenvoudiger op.
Je wilt graag wat extra informatie voor een schoolwerk. Daarom stuur je een mail. Wat zijn de sterke punten van deze verzoekmail en wat liep er fout?
Beste,¶¶Voor · geschiedenis · moeten · we · een · werk · maken · over · de · geschiedenis · van · onze · gemeente.¶Kun · je · wat · documentatie · opsturen? · In · bijlage · vind · je · de · vragen · waarop · ik · een · antwoord · moet · geven.¶Mail · me · deze · week · terug · (of · ik · moet · de · burgemeester · op · de · hoogte · brengen · dat · jullie · niet · stipt · zijn!)¶¶Met · vriendelijke · groet,¶¶Bert · Deboer¶
vraagje
Opdracht 2
1 Lichaamstaal ontbreekt en dat bemoeilijkt een telefoongesprek.
2 Je vergeet snel de details van het gesprek.
3 Je moet onmiddellijk inspelen op vragen en antwoorden. Je hebt niet de tijd
om rustig na te denken.
1 Je zorgt ervoor dat je een potlood/pen en papier bij de hand hebt zodat je, als
dat nodig is, gegevens kunt noteren (naam contactpersoon, telefoonnummer …).
2 Je hebt de nodige papieren (factuur, formulier …) bij je liggen zodat je er
gemakkelijk naar kunt teruggrijpen.
3 Je maakt op voorhand een lijstje met zaken die je zeker niet mag vergeten
tijdens het gesprek. Je kunt ze dan één voor één aanvinken/schrappen.
2 Is dit een verzoek?
Opdracht 3
190 Deel 4
Goed
Fout
Schrijf hieronder de verbeterde mail.
Geachte
In 4 tso moeten we een werk maken over de geschiedenis van onze gemeente.
De onderwerpen die in het werk aan bod moeten komen zijn:
1 De betekenis van de naam van de gemeente,
2 De tijd waarin de gemeente ontstond,
3 De evolutie van de bevolking in de gemeente,
4 De werkgelegenheid in de gemeente.
Kunt u me zeggen waar ik de documentatie vind die me op weg kan helpen?
Ik kijk uit naar een (snelle) reactie.
Met vriendelijke groet
Bert Deboer
Gentweg 5
9506 Nieuwenhove
0477 65 32 89
vraag naar historische info over de gemeente
1 Maak het bondig en houd de zinnen kort.
2 Formuleer in de eerste zinnen duidelijk wat je wilt vragen.
3 Laat een witregel na de aanspreking, alinea’s, de slotgroet.
4 Gebruik geen emoticons of hoofdletters om woorden kracht bij te zetten.
1 Vermeld in de onderwerpregel zo duidelijk mogelijk wat je zoekt (bv. vraag naar his-torische info over de gemeente).
2 Onbekende mensen spreek je best aan met ‘Geachte’ en je sluit af met ‘Met vriende-lijke groet’.
3 Identificeer jezelf als de geadresseerde je niet kent.4 Kijk uit voor dreigementen of humor die verkeerd begrepen kan worden.
(… of ik breng de burgemeester op de hoogte)5 Gebruik ‘u’ als je voor het eerst naar een onbekende mailt.6 Vermijd bijlagen. (hier niet van toepassing)7 Vermeld alle relevante info (klas 4T, naam+adres+tel)
Opdracht 4
191 Vraag 26 - Wie heb je aan de lijn?
Een verzoek is een vraag of iemand iets wil doen. Je kunt een verzoek inwilligen. Dan doe je precies wat de persoon die je om iets verzoekt wil. Je kunt een verzoek ook weigeren. Een goed geschreven verzoekschrift verhoogt de kans op een positieve reactie.
Als je een klacht wilt formuleren, kun je er ook voor kiezen om een brief te schrijven in plaats van een telefoontje te plegen. Beantwoord deze vragen:
1 Waarom schrijf je een klachtenbrief?
2 Wat is het nut van een klachtenbrief? Wat zijn de voordelen ten opzichte van een telefoongesprek?
3 Hoe pak je een klachtenbrief aan? Wat moet er zeker in staan?
3 Neem je mijn klacht ernstig?
Opdracht 5
Je schrijft een klachtenbrief omdat je je benadeeld voelt. Je bent niet tevreden
over een bepaalde dienst of een bepaald product.
1 Een brief is formeler dan een telefoongesprek.
2 Je kunt rustig nadenken over welke argumenten je precies in de brief wilt
aanhalen om uit te leggen wat de klacht is. Bij een telefoontje moet je onmid-
dellijk inspelen op wat de ander zegt.
3 Als je de brief bewaart, heb je meteen ook een bewijsstuk in handen mocht
het bedrijf je klacht betwisten en het op een rechtszaak uitdraaien.
1 Wat is de klacht? Vergeet de details niet, bijvoorbeeld de naam van het pro-
duct, de prijs, de datum van de aankoop, de plaats waar je het gekocht hebt …
2 Waarom heb je een klacht?
3 Wat kan het bedrijf/… aan de klacht doen?
4 Wat gebeurt er als het bedrijf/… niet ingaat op je klacht?
192 Deel 4
Voorbeeldbrief
Busmaatschappij De Reisduif Uitkerke, 17 september 2014 Vluchtstraat 13 6530 BALEn H. Reiziger D.J. Schoolstraat 45 6413 UITKERKE Betreft: klacht over buslijn 43 Geachte heer, mevrouw Helaas moet ik u melden dat ik een klacht heb over een chauffeur van buslijn 43. Ik ben heel ontevreden over wat er gebeurd is. Vanmorgen om halfzeven stond ik in de regen te wachten bij de halte op de hoek van mijn straat. De bus kwam vijf minuten te laat aanrijden, dus de chauffeur had waarschijnlijk haast want de bus was half leeg en toch reed de chauffeur door. Doordat hij niet stopte, moest ik op de volgende bus wachten en kwam ik te laat op school. nu verdenken mijn ouders me van opzettelijk spijbelen en kreeg ik strafwerk op school. Hopelijk kunt u begrijpen hoe vervelend dat allemaal voor mij was. Ik verwacht op zijn minst een duidelijk excuus. Met beleefde groeten Hier uw handtekening/paraaf H. Reiziger
Een klacht spreek je uit of schrijf je op wanneer je je op de een of andere manier benadeeld voelt. Je kunt op een klacht reageren. In beide gevallen is het noodzakelijk dat je rustig blijft.
Schrijf een brief. Gebruik daarvoor een apart blad.De batterij van je nieuwe iPhone5 is heel snel leeg, terwijl die volgens de infobrochure wel 48 uur moet meegaan. Schrijf naar het hoofdkantoor van Fnac, want de plaatselijke verkoopster nam je klacht niet ernstig.Gebruik deze gegevens:Adres bestemmeling: hoofdkantoor Fnac, nieuwstraat 16, 1000 BrusselJe hebt je kassabon nog waarop staat dat je 2 jaar garantie hebt en die tijd is nog niet verstreken.
Opdracht 6
193 Vraag 26 - Wie heb je aan de lijn?
Oriënteren
Stap 1 Wat is je tekstdoel?Je wilt je publiek informeren / ontspannen / overtuigen / ontroeren.
Stap 2 Welke taal past bij deze schrijfopdracht?Je gebruikt formele / informele taal.
Voorbereiden
Je maakt een aantal afspraken met je leraar.
Waarover gaat je klacht?
Wat kan er aan de klacht gedaan worden.
Wat gebeurt er als niemand op de klacht ingaat.
Uitvoeren
naam zender:
naam ontvanger:
Mijn opdracht moet ten laatste op klaar zijn.
Reflecteren
Bekijk de checklist voor je start.
Taal
Je gebruikt Standaardnederlands.
Je let op spelling.
Je schrijft korte, duidelijke zinnen.
Je varieert je woordkeuze.
Je stemt je taal op de ontvanger af.
Persoonlijk antwoord
Checklist
194 Deel 4
Inhoud
Je brief bevat de IMS-structuur.
Je start met een aanspreking en je eindigt met een slotformule.
Je bent altijd vriendelijk.
Je houdt rekening met de w-vragen om zo volledig mogelijk te zijn.
Je verzoek/klacht komt duidelijk naar voren.
Ander
Je zet de leraar in cc.
Wat moet je kennen? Wat moet je kunnen?
Je weet wat een verzoek, een klacht en een inlichting inhouden.
Je kent tips om er op een correcte manier mee om te gaan.
Je kunt op een correcte manier omgaan met inlichtingen, verzoeken en klachten, zowel in gesproken als geschreven taal.
Je kunt een klacht en een verzoek formuleren.
Je kunt inlichtingen vragen.
195Vraag 26 - Wie heb je aan de lijn?
not
eer h
ier j
e ei
gen
vord
erin
gen.
Beg
inn
erG
evor
der
de
Exp
ert
Afs
tem
men
op
do
el D
e kl
acht
is n
iet o
vert
uige
nd g
enoe
g. D
e w
-vra
gen
kom
en in
de
klac
ht
nauw
elijk
s aa
n bo
d.
De
klac
ht o
vert
uigt
de
ontv
ange
r vo
ldoe
nde.
De
mee
ste
w-v
rage
n ko
men
in d
e kl
acht
aa
n bo
d, m
aar b
epaa
lde
info
rmat
ie
ontb
reek
t.
De
klac
ht is
hee
l vlo
t ges
chre
ven
en
over
tuig
t op
een
knap
pe m
anie
r. D
e w
-vra
gen
kom
en in
de
klac
ht a
an
bod.
/50
1 2
34
5
Afs
tem
men
op
si
tuat
ie/c
on
text
/ d
oel
pu
blie
k
Je
stem
t je
taal
nie
t op
de o
ntva
nger
af.
De
klac
ht h
eeft
gee
n of
gee
n du
idel
ijke
IMS-
stru
ctuu
r. D
e aa
nspr
ekin
g en
de
slot
form
ule
zijn
fout
of
ont
brek
en.
De
klac
ht is
rond
uit a
anva
llend
of
onbe
leef
d.
Je
stem
t je
taal
vol
doen
de o
p de
on
tvan
ger a
f. D
e kl
acht
bev
at in
gro
te li
jnen
de
IMS-
stru
ctuu
r. J
e st
art m
et d
e ju
iste
aan
spre
king
, maa
r ei
ndig
t met
een
fout
ieve
slo
tform
ule.
J
e ge
brui
kt e
en c
orre
cte
slot
form
ule,
maa
r ve
rkno
eit d
e aa
nspr
ekin
g.
De
klac
ht is
ove
r het
alg
emee
n co
rrec
t ge
form
ulee
rd.
De
taal
in d
e kl
acht
is d
uide
lijk
voor
de
ontv
ange
r. D
e IM
S-st
ruct
uur v
an d
e kl
acht
is
glas
held
er.
Je
star
t met
de
juis
te a
ansp
reki
ng e
n ei
ndig
t met
de
corr
ecte
slo
tform
ule.
D
e kl
acht
is c
orre
ct g
efor
mul
eerd
.
/10
0 1
2 3
4 5
6 7
89
10
Vo
rder
ing
sfich
e
196 Deel 4
Zorg
vo
or
taal
De
klac
ht b
evat
te v
eel t
aal-/
spel
fout
en.
Je
gebr
uikt
gee
n pa
ssen
de ta
al v
oor d
eze
opdr
acht
. J
e sc
hrijf
t te
lang
e, o
ndui
delij
ke z
inne
n. J
e he
rhaa
lt je
zelf
en m
aakt
de
klac
ht
bijg
evol
g m
inde
r aan
trek
kelij
k.
De
klac
ht is
gro
tend
eels
fout
loos
. Fou
ten
kom
en v
oora
l voo
r bij
moe
ilijk
ere
woo
rden
. J
e ge
brui
kt p
asse
nde
taal
voo
r dez
e op
drac
ht, m
aar l
aat z
o nu
en
dan
een
stee
kje
valle
n. J
e sc
hrijf
t mee
stal
kor
te, d
uide
lijke
zin
nen,
m
aar g
aat a
f en
toe
nog
in d
e fo
ut.
Je
verm
ijdt z
o ve
el m
ogel
ijk h
erha
linge
n en
let v
oldo
ende
op
je w
oord
keuz
e.
De
klac
ht b
evat
gee
n ta
al-/
spel
fout
en.
Je
gebr
uikt
pas
send
e ta
al v
oor d
eze
opdr
acht
. J
e sc
hrijf
t kor
te, d
uide
lijke
zin
nen,
m
aar o
ok la
nger
e di
e vo
or a
fwis
selin
g zo
rgen
. J
e va
lt ni
et in
her
halin
g en
var
ieer
t je
woo
rdke
uze
door
bijv
oorb
eeld
sy
noni
emen
te g
ebru
iken
.
/10
0 1
2 3
4 5
6 7
89
10
Att
itu
de
Je s
chre
ef d
e kl
acht
te la
at e
n ni
et n
etje
s. J
e sc
hree
f de
klac
ht n
etje
s m
aar
resp
ecte
erde
de
dead
line
niet
.Je
sch
reef
de
klac
ht n
etje
s en
re
spec
teer
de d
e de
adlin
e.
/50
1 2
34
5
TOTA
AL
/30
Je b
ent e
en b
egin
ner.
Je h
ebt n
og e
en a
anta
l w
erkp
unte
n:
Je b
ent g
oed
op w
eg.
Dit
heb
je u
itste
kend
ged
aan:
Mis
schi
en k
un je
de
volg
ende
kee
r op
dit
wer
kpun
tje le
tten
:
Knap
pe p
rest
atie
: je
bent
een
exp
ert.
197 Vraag 27 - Waarom mag Joost het weten en Piet niet?
1 Waar komt dat woord nu echt vandaan? 2 Daar zit een verhaaltje achter
1 Hoe kun je opzoeken waar bepaalde woorden vandaan komen?
2 Waar komen deze woorden vandaan? Ga in de bijgevoegde lijst uit het etymologisch woordenboek van het Nederlands op zoek en vat samen. Ga te werk zoals in dit voorbeeld.
EtymologieBetekenis en herkomst: studie van de herkomst der woorden. Grieks etumologíā à étumo = het ware + logie = studie
Pelgrim
Betekenis en herkomst:
Aardrijkskunde
Betekenis en herkomst:
1 Hietbrinks taalles1 Waar komt dat woord nu echt vandaan?
Opdracht 1
n
d
l
i
s
s
s
r
t
ww
w
D
Q
x
hv
z f
O
k
a
m
g
yF
Dat doe je door gebruik te maken van een etymolo-
gisch woordenboek. Er bestaat ook een onlineversie
van dat woordenboek: http://www.etymologie.nl/ en
http://www.etymologiebank.nl/.
bedevaartganger; Latijn peregrınus = vreemdeling
kennis van het rijk op
aarde, geografie; aardrijk + kunde = kennis
Als je de aftocht blaast, blaas je niet echt op een hoorn. Je kunt aan het eind van je Latijn zijn zonder Latijn te kennen. En als iemand zegt: ‘Joost mag het weten’, kan het goed zijn dat die persoon niet eens een Joost kent. Al die uitdrukkingen komen ergens vandaan. Als je de herkomst van woorden en uitdrukkingen verklaart, ben je met etymologie bezig. Je gebruikt daarvoor een gespecialiseerd woordenboek: het etymologisch woordenboek.
Vraag 27
Woordverklaring
de aftocht blazen = (het sein geven tot) vertrekken
aan het eind van je Latijn zijn = niet verder kunnen,
uitgeput zijn
Joost mag het weten = ik weet het niet, ik heb er geen
enkel idee van
etymologisch = komt van etymologie = studie van de
herkomst van woorden
Waarom mag Joost het weten en Piet niet?
Over de herkomst van woorden
198 Deel 4
aardrijkskunde zn. ‘geografie’
Neologisme, ingevoerd ter vertaling van Latijn geographie (uit geo- en -grafie). Het eerste lid is het zn. aardrijk (als tegenstelling tot hemelrijk), mnl. erderike ‘aardrijk’ [1494-1512; MNW], samengesteld uit aarde en rijk 1; het tweede lid is kunde ‘kennis’.
etymologie zn. ‘studie van de herkomst der woorden’ Misschien via Oudfrans ethimologie [1170-90; Rey], maar eerder direct ontleend aan Latijn etymologia < Grieks etumologíā, gevormd uit étumo- ‘het ware (van een woord)’ (eigenlijk het zelfstandig gebruikte étumos ‘waar’, van onbekende herkomst). Voor het achtervoegsel zie -logie. De oorspr. betekenis is dus ‘het zoeken naar de waarheid in de woorden’.
-logie achterv. Dit internationale wetenschappelijke achtervoegsel gaat terug, dikwijls via Neolatijn -logia, Frans -logie, Engels -logy enz., op Grieks -logíā ‘studie, onderzoek; expressie’, dat is afgeleid van -lógos ‘die zich met een bepaald onderwerp bezighoudt’, maar in bepaalde afleidingen ook kan teruggaan op het simplex lógos ‘woord, spraak, verhandeling, leer’ zoals in dialoog, monoloog, proloog. Lógos en -lógos zijn beide afgeleid van het werkwoord légein ‘spreken’, zie legende.Net als in het Grieks betekent -logie ook tegenwoordig zowel ‘wetenschap’ als ‘woord, expressie’. In de eerste betekenis is het achtervoegsel sinds de 19e eeuw zeer productief en is er ook altijd sprake van een afleiding op -loog ‘beoefenaar van de betreffende wetenschap’.
pelgrim zn. ‘bedevaartganger’ Ontleend, al dan niet via Frans peligrin, pelerin (Nieuwfrans pèlerin), aan Laatlatijn pelegrinus, door dissimilatie ontwikkeld uit klassiek Latijn peregrīnus (zn.) ‘vreemdeling’, (bn.) ‘uit vreemde oorden’; dit woord is een afleiding van peregrē ‘uit het buitenland’, gevormd uit per- in de betekenis ‘over … heen, voorbij’, zie per, en een verbogen vorm van ager ‘veld, land’, zie akker. De uitgang -im in veel Germaanse talen (o.a. Engels pilgrim, Zweeds pilgrim) is ontstaan onder invloed van Germaanse mannennamen op -grim.
Uit: www.etymologie.nl
3 Vond je dit een moeilijke opdracht? Waarom wel/niet? Waar ondervond je problemen?
4 Hoe goed waren je prestaties bij deze opdracht? Geef jezelf een cijfer op tien en motiveer dat.10 = perfect, 9 = bijna perfect, 8 = heel goed, 7 = goed, 6 = voldoende, 5 = matig, 4 = zwak, 3 = heel zwak, 2 of minder = bijzonder zwak
5 Als je zelf wilt weten waar een bepaald woord vandaan komt, zou je dan een etymologisch woordenboek raadplegen? Waarom wel/niet?
Persoonlijk antwoord
Persoonlijk antwoord
Persoonlijk antwoord
199 Vraag 27 - Waarom mag Joost het weten en Piet niet?
6 Zoek op www.etymologiebank.nl de oorsprong van volgende woorden.
1 accordeon
2 zakdoek
3 auto
Etymologie is de studie van de herkomst en verandering van woorden in een bepaalde taal.
Maak een verhaaltje met een uitdrukking.a Lees de omkaderde verhaaltjes en noteer de uitdrukking die je uit
de context kunt afleiden.b Verklaar de uitdrukking.c Gebruik de uitdrukking nu zelf in een kort verhaaltje zodat de
betekenis duidelijk wordt.
Een windei is een ei zonder kalkschaal. Zulke eieren kan de kippenboer niet verkopen, dus daar verdient hij niets mee. 1
a
b
c
accordeon < hd. akkordion, de naam is afgeleid van hd. akkord ‘samenklank der snaren’ accordeon < fr. accordéon < hd. akkordion, zo genoemd door Damian te We-nen in 1829 naar orchestrion
sakdoek s.nw. Doek om die neus in te blaas of sweet mee af te vee. Uit Ndl. zakdoek (1785), so genoem omdat die doek in die sak (1sak 2) gedra word. Eerste optekening in vroeë Afr. op 10 Januarie 1674 in die vorm sackneusdoeken
Het woord auto wordt algemeen geïnterpreteerd als verkorting van auto-mobiel; beide zijn echter ontleend aan het Frans. Frans automobile ‘zichzelf voortbewegend’ [1861; Rey] is een bn. en werd pas zelfstandig gebruikt als verkorting van voiture automobile, letterlijk ‘zichzelf voortbewegend voertuig’
2 Daar zit een verhaaltje achter
Opdracht 2
Dat heeft hem geen windeieren gelegd.
Het heeft hem veel (geld, goeds) opgeleverd.
Persoonlijk antwoord
200 Deel 4
In de tijd van de veldslagen, toen legers elkaar nog rechtstreeks troffen in een strijd van man tegen man, werden met een trompet signalen gegeven. Wanneer het signaal voor de aftocht geblazen werd, ruimde de verliezende partij het veld.
2
a
b
c
De bak was op een schip de plaats waar een groep matrozen gezamenlijk at. Aan de bak betekende dan ook ‘aan het eten’.3
a
b
c
De bierkaai, ofwel bierkade, was de kade waar het bier werd opgeslagen. De mannen die daar werkten, waren sterk en niet te beroerd om hun vuisten voor iets anders te gebruiken dan voor het zeulen met vaten. Tegen hen kon je dus beter niet vechten.
4
a
b
c
De aftocht blazen
Het opgeven als je een nederlaag hebt geleden, je uit de strijd terugtrekken
Persoonlijk antwoord
Niet aan de bak komen
Geen werk kunnen krijgen
Persoonlijk antwoord
Vechten tegen de bierkaai
Een strijd voeren die je niet kunt winnen
Persoonlijk antwoord
201 Vraag 27 - Waarom mag Joost het weten en Piet niet?
Sommige mensen kunnen hun schaamte slecht verbergen: ze worden rood of trekken bleek weg. ‘Rood worden’ heet natuurlijk blozen en blikken staat voor ‘bleek worden’. Het is een verbastering van bleken.
5
a
b
c
Deze uitdrukking heeft zijn bestaan aan kieskeurige vogeltjes te danken. Vogelzaad wordt gemengd uit verschillende soorten zaad. Vooral kanaries schijnen de lichte zaadjes lekkerder te vinden dan de donkere en pikken die er als eerste uit. Uiteindelijk blijft dan alleen het donkere zaad over.
6
a
b
c
Als iemand vroeger een middagdutje deed, had hij een excuus nodig. Hij was er even tussenuit en om zijn afwezigheid te verklaren, gaf hij als smoesje op dat hij een uil aan het vangen was. Uilen zijn nachtdieren, overdag slapen ze, dus de middag is een goede tijd om uilen te vangen. De uitdrukking komt al sinds de 17e eeuw voor.
7
a
b
c
Zonder blikken of blozen
Zonder je te schamen
Persoonlijk antwoord
Op zwart zaad zitten
Geen geld meer hebben
Persoonlijk antwoord
Een uiltje knappen
Een dutje doen
Persoonlijk antwoord
202 Deel 4
Heelmeester is de oude benaming voor arts. Een heelmeester die bang was de patiënt pijn te doen, greep niet doortastend genoeg in, waardoor de wond kon ontsteken en ging stinken. Het was dus in het belang van de patiënt om streng en hard te handelen, ook al was dat pijnlijk. Op langere termijn had de patiënt meer baat bij een harde hand.
8
a
b
c
Zachte heelmeesters maken stinkende wonden
Halve maatregelen verergeren het probleem en lossen het niet op.
Persoonlijk antwoord
Wat moet je kennen? Wat moet je kunnen?
Je weet wat etymologie is.
Je kent de spreekwoorden uit opdracht 3 en hun betekenis.
Je kunt informatie opzoeken in een lijst uit een etymologisch woordenboek.
Je kunt reflecteren op je zoekwerk.
Je kunt spreekwoorden uit opdracht 2 in een context gebruiken.
203 Vraag 28 - Hoe gemakkelijk ben jij te verleiden?
1 Reclame onder de loep2 Wat is reclame?3 Invloed reclame en media4 Waar of niet waar?5 Aan de slag!
Bekijk de advertenties en vul de tabel aan.
1 Reclame onder de loep
Opdracht 1
1
2
34
Heb jij de nieuwste tablet-pc al? Reclameadvertenties en affiches vertellen ons elke dag weer welke nieuwe, geweldige zaken er te koop zijn. Dat is precies waar het bij reclame om gaat: een product zo aanprijzen dat mensen het willen kopen. Overal om je heen zie en hoor je reclame. In dit hoofdstuk bekijk je reclameboodschappen.
Vraag 28 Hoe gemakkelijk ben jij te verleiden?
Over advertenties en affiches
204 Deel 4
Advertentie 1 2 3 4
Wie adverteert?
Gebruiken ze een illustratie?
Wat trekt je aandacht?
Geef de slogan die ze gebruiken.
Is het product afgebeeld?
Wordt er een prijs vermeld?
Staat er een logo rechtsonder?
Zeg met één woord wat jij ervan vindt.
56
7 8
Nivea Bic Nestlé Media Markt
Ja Ja Ja Ja
Haar van de
vrouw
Foto Foto Foto
Kracht, op haar mooist
Helping stu-dents cheat since 1945
Have a break, have a …
/
Ja Ja Ja Ja
Nee Nee Nee Ja
Nee (wel op de fles)
Ja Nee (wel op de KitKat zelf)
Nee
… … … …
205 Vraag 28 - Hoe gemakkelijk ben jij te verleiden?
Advertentie 5 6 7 8
Wie adverteert?
Gebruiken ze een foto?
Wat trekt je aandacht?
Geef de slogan die ze gebruiken.
Is het product afgebeeld?
Wordt er een prijs vermeld?
Staat er een logo rechtsonder?
Zeg met één woord wat jij ervan vindt.
1 Welke van de advertenties uit opdracht 1 vind jij de beste? Waarom? Denk aan wat je leerde in het tweede jaar.
2 Maak met behulp van de advertenties een lijstje met die elementen die typisch zijn voor een goede adver-tentie.
Lees deze definitie van reclame.
Reclame is een vorm van communicatie die potentiële klanten aanspoort of overhaalt om bepaalde producten en diensten aan te schaffen. Reclame wil consumptie bevorderen. Dat doet ze door een merkimago te creëren en getrouwheid aan een merk te versterken. Reclame promoot een product, dienst, bedrijf of idee.
Naar: www.wikipedia.com
Ben&Jerry’s Axe VW Kellogg’s
Ja Ja Ja Ja
Illustratie Illustratie Illustratie Illustratie
Like the ice cream, love the story
New Axe Anar-chy For him + for her …
Perfectly tuned
Ik wil alleen pap die krak zegt.
Nee Ja Nee (slechts een deel ervan)
Ja
Nee Nee Nee Nee
Nee Nee Ja Nee (wel links op de doos)
… … … …
Opdracht 2
Persoonlijk antwoord
Suggesties: Prijs
Een illustratie Merknaam
Een slogan Logo van firma
Afbeelding product …
2 Wat is reclame?
Opdracht 3
206 Deel 4
1 Verklaar deze woorden. Gebruik een gepaste woordstrategie.
Communicatie:
Consumptie:
Merkimago:
Promoten:
2 Stel aan de hand van het volgende schrijfkader en met behulp van je lijstje uit opdracht 2 zelf een definitie van reclame samen. Werk samen met je buur.
Reclame is een
Een kenmerk van
is
Dat betekent dat
Een ander belangrijk kenmerk is
Tot slot
Lees de tekst. Beantwoord de vragen. Kies de gepaste leesstrategie.
Jongeren zijn gevoelig voor reclameboodschappen. Ze willen er graag bij horen en gaan snel mee in trends en hypes. Alles om maar hip te zijn.Reclameboodschappen spelen daarop in. Sommige producenten richten zich speciaal tot jongeren. Een algemene marketingstrategie is het toekennen van positieve eigenschappen aan een product en de mensen die dat product gebruiken.
het overbrengen en ontvangen van een boodschap
het nuttigen van voedsel, het verbruiken van goederen
het beeld dat mensen hebben van een bepaald merk
reclame maken voor, verkoop bevorderen
3 Invloed reclame en media
Opdracht 4
Woordverklaring
hype = verschijnsel dat tijdelijk
bovenmatige media-aandacht krijgt
en daarvoor belangrijker lijkt dan het in
werkelijkheid is
207 Vraag 28 - Hoe gemakkelijk ben jij te verleiden?
Jongeren zijn gevoelig voor humoristische reclame of reclame die ‘gezellig’, ‘leuk’, ‘feest’ en ‘sociaal succesvol’ uitstraalt. Wanneer een product aan dat beeld beantwoordt, dan zullen jongeren het vaker kopen.
Drankreclames zetten jongeren aan tot drinken. Jongeren die nog niet drinken, kunnen er onder invloed van reclame mee beginnen. Jongeren die al drinken, kunnen door reclame meer gaan verbruiken. De tabaksindustrie werkt onder andere met hippe kleurtjes en aantrekkelijke kleding. Jongeren zijn (nog) gemakkelijker te beïnvloeden dan hun ouders. Daardoor hebben reclames een grote invloed op hun koopgedrag en schaffen ze producten aan die ze eigenlijk niet nodig hebben.
Films en televisieprogramma’s (soaps!) hebben een vergelijkbare invloed. Jongeren leren van wat ze op televisie of in films zien. Het gedrag dat acteurs vertonen, gaan ze normaal vinden en zelfs overnemen. Wanneer jongeren vaak naar films of televisieseries kijken waarin veel gerookt of gedronken wordt, dan zullen ze dat zelf ook eerder gaan doen. Vooral wanneer het er allemaal leuk en gezellig uitziet en het geen nare gevolgen heeft.
Naar: www.ouders.puberenco.nl
1 Geef twee strategieën die de reclamewereld gebruikt om je aan te zetten tot consumeren.
2 Welke gevaren schuilen er in reclameboodschappen voor tieners?
3 Welke invloed hebben films en televisieprogramma’s?
4 Kon je de vragen vlot beantwoorden? Waarom (niet)?
Gelukkig zijn er mensen die willen dat de waarheid zegeviert. In het praat- programma Volt test Kobe Ilsen elke week een ander product. Bekijk het fragment en beantwoord daarna de vragen. Gebruik de gepaste kijk- en luisterstrategie.
1 Welk product test Kobe?
– Positieve eigenschappen aan een product toekennen en aan de mensen die het product gebruiken
– Humor gebruiken en een beeld schetsen van gebruikers die sociaal succesvol zijn
Jongeren kunnen onder invloed van reclame dingen gaan doen die ze niet deden
of producten kopen die ze niet nodig hebben. Jongeren kunnen bv. beginnen te
drinken.
Als acteurs in films en op televisie producten consumeren of dingen doen zonder
dat hun gedrag nare gevolgen heeft, zullen tieners dat gedrag kopiëren.
4 Waar of niet waar?
Opdracht 5
Gillette scheergel
208 Deel 4
2 Wat belooft de reclame?
3 Wie is de ervaringsdeskundige in het filmpje?
4 Hoe test Kobe het product?
5 Wat is de conclusie van de test?
6 Kon je de vragen vlot beantwoorden? Waarom (niet)?
Nu ben jij aan de beurt.Je maakt op je computer zelf een advertentie voor een compleet nonsensproduct. Je bedenkt een product dat helemaal niet bestaat of dat spectaculaire eigenschappen heeft. Dat product promoot je in een advertentie die alle hoofden doet draaien.
Stap 1 Mijn product is:
Stap 2 Checklist:
Product
Slogan
Illustratie
Prijs
Kleuren en lettertypes
Logo
Merknaam
…
Stap 3 Voeg je advertentie toe aan je portfolio.
Dat het verschil duidelijk merkbaar is. Het gaat sneller en het resultaat is beter.
Een echte Turkse of Marokkaanse barbier
Door de reclame na te bootsen en te vergelijken met de realiteit
Er is geen verschil, beide producten werken niet.
5 Aan de slag
Opdracht 6
Wat moet je kennen? Wat moet je kunnen?
Je kent de delen van een reclame (advertentie).
Je kent de definitie van reclame.
Je kunt de elementen in een reclame (advertentie) herkennen en benoemen.
Je kunt een definitie formuleren van reclame.
Je kunt de gepaste lees- of luisterstrategie inzetten.
209Vraag 29 - Romantiek voor dummy’s?
1 Quiz romantisch2 Boekenromantiek3 Doekenromantiek 4 Gedaan met dromen
Open de PowerPointpresentatie over romantiek en realisme en beantwoord de vragen.
1 Hoe noem je de periode voor de romantiek?
2 Geef twee gevolgen van de vooruitgang en de industrialisatie.
3 Wat was de reactie van de romantici op de industrialisatie? Geef een voorbeeld.
4 Noteer twee verschillen tussen de romantiek en de vorige periode.
5 Welke twee nieuwe literaire genres ontstonden tijdens de romantiek?
6 Het bekendste ‘gothic’ verhaal werd geschreven door een vrouw. Wie was ze?
1 Quiz romantisch
Opdracht 1
de verlichting
– Mensen gaan op zoek naar werk in de steden die steeds groter worden.– Opkomst van de grote fabrieken – vervuiling van de steden– Ontstaan van een nieuwe klasse: de arbeiders
– De mens probeert te ontsnappen aan de alledaagse werkelijkheid. – De kunstenaars waren heel rebels en individualistisch.
Tijdens de verlichting heerste het rationalisme, het verstand. De mensen aanvaardden de werkelijkheid en volgden de regels (ratio). Tijdens de romantiek heerste de sentimentaliteit, gevoelens en verbeelding waren van belang en de romantici ontvlucht-ten de werkelijkheid. De nadruk lag op vrijheid en creativiteit (creatio).
de historische roman en de gothic novel
Mary Shelley schreef Frankenstein
Waaraan denk jij als je het woord ‘romantiek’ hoort? Kaarsjes en rozen en … Vergeet het maar. Dat heeft er deze keer niets mee te maken. Romantiek is de naam van een bepaalde periode uit de (kunst-)geschiedenis. In deze les kom je heel wat te weten over die periode. Je maakt ook tijd voor de realist in jezelf …
Vraag 29 Romantiek voor dummy’s?
La Belle Dame Sans Merci, 1893 (oil on canvas),
Waterhouse, John William (1849-1917) /
Hessisches Landesmuseum, Darmstadt,
Germany / The Bridgeman Art Library
Over romantiek en realisme
210 Deel 4
7 Wat is het doel van een ‘Femme Fatale’?
8 Wat doet ‘La belle dame sans merci’ met jonge ridders?
9 Hoe heet de periode na de romantiek?
De romantiek valt het best te omschrijven als een belangrijke manier van denken vanaf het einde van de 18e eeuw tot het midden van de 19e eeuw. Ze had een enorme invloed op beeldende kunst, muziek en literatuur. Het gevoelsleven staat centraal. Vaak gaat dat gepaard met een geïdealiseerd verleden, nationalisme, ver gelegen geromantiseerde oorden en een verlangen naar de eeuwigheid of de natuur.
Naar: www.kunstkennis.nl
Je weet nu al waarmee de romantische kunstenaars zich bezighielden. Ook boeken en gedichten vertelden over romantische onderwerpen.
Lees de gedichten die je van je leraar krijgt en duid de passende thema’s in deze tabel aan. Vaak kun je meer dan één kruisje plaatsen.
De
ong
erep
te
nat
uur
Het
ve
rled
en
Nat
ion
alis
me
Verr
e oo
rden
Het
g
eloo
f
De
lie
fde
Het
mys
te
rieu
ze,
de
doo
d
Het
gr
ieze
lige
en
gruw
elijk
e
1 ’T Hooft x x
2 Gezelle x x
3 Goethe x x
4 Conscience x x
5 Dumas x
Een van de belangrijkste werken uit de romantiek is het boek van Johann Wolfgang Goethe Die Leiden des jungen Werthers. Lees de tekst en beantwoord de vragen.
Om haar eigen geluk te vergroten gebruikt ze haar schoonheid en seksualiteit om man-nen te verleiden en in het ongeluk te storten.
De mooie dame zonder genade lokt ridders de dood in, zonder reden.
realisme
2 Boekenromantiek
Opdracht 2
Opdracht 3
Woordverklaring
nationalisme = voorliefde voor het
eigen volk
211Vraag 29 - Romantiek voor dummy’s?
In 1774 verscheen in Leipzig, anoniem, Die Leiden des jungen Werthers. De naam van de schrijver bleef niet lang geheim: Johann Wolfgang Goethe. Het boek maakte die naam in de hele wereld bekend.
Een groot aantal, vooral jonge mensen, kon zich met de held identificeren. Die held was Werther, de intelligente, romantische jongeman, die in Lotte zijn grote liefde ontmoette, maar moest ervaren dat die liefde niet beantwoord werd. Zij had haar hart aan een ander geschonken. Toen Werther zich dat ten slotte realiseerde, maakte hij een eind aan zijn leven.
Naar: www.volkskrant.nl
1 De jonge Werther pleegt aan het einde van het boek zelfmoord. Geef duidelijke redenen waarom dat goed past in de romantische literatuur.
2 Het boek is een briefroman, eigenlijk een soort dagboek. Werther schrijft zijn hele geschiedenis in lange brieven naar zijn vriend Wilhelm. Beluister drie korte fragmenten uit het boek en beantwoord daarna de vragen. Bespreek vooraf met je buur hoe je de luisteropdracht zult aanpakken.
Fragment 11 Hoe klinkt Werther? Welke gevoelens gaan er door hem heen?
2 Heb je je zelf al eens zo gevoeld? Wanneer? Waarom?
Fragment 21 Wat doet Lotte met de kanarie?
2 Hoe voelt Werther zich daarbij? Waarom is dat moeilijk voor hem denk je?
Fragment 31 Wie is Albert?
Vlucht uit de werkelijkheid, gevoelsleven, verlangen naar eeuwigheid
Sentimenteel, over the top, vreselijk verliefd
Persoonlijk antwoord
Ze geeft hem kusjes en voedert hem met voedsel dat ze tussen haar eigen
lippen houdt.
Werther wil zelf zo dicht bij haar zijn, haar kussen. Hij wil alleen wel beleefd
blijven, wat moeilijk is als zij onbewust zulke uitdagende dingen doet.
Albert is de verloofde van Lotte.
212 Deel 4
2 Wat beweert Werther over Albert?
3 Wie vraagt Werther om hulp?
Kruip in je pen.Het personage van Werther kun je eigenlijk het best vergelijken met een verliefde puber in deze tijd.
Stel je voor, je bent reuzeverliefd en de jongen/het meisje van je dromen heeft vandaag naar je gelachen en ‘hey’ gezegd! Schrijf een dagboekfragment over die ontmoeting.Beeld je daarbij in dat je een groot romantisch kunstenaar bent. Je gevoelens overheersen. Je verwijst naar en vergelijkt met het verleden, je droomt van verre oorden. Je verwerkt zo veel mogelijk kenmerken van de romantiek in je fragment.
Enkele afspraken:– lengte: maximaal 100 woorden– taal: informele taal waarbij je je richt tot je dagboek, maar nog altijd Standaardnederlands.
Hij beweert dat Albert Lotte nooit zal kunnen beminnen zoals hij dat kan. Al-
bert houdt wel van haar, maar niet zoals Werther dat doet. Werther heeft iets
extra’s, een zekere fijngevoeligheid die Albert niet heeft.
Werther richt zich tot God. Hij smeekt of hij er niet voor kan zorgen dat Lotte
toch zijn vrouw wordt.
Opdracht 4
213Vraag 29 - Romantiek voor dummy’s?
Voor deze opdracht trek je op pad, reëel of virtueel, op zoek naar romantische doeken. Zoek enkele specifieke werken. Vul de fiche aan en gebruik de kenmerken die je in de tabel uit opdracht 2 vindt om je keuze te rechtvaardigen. Gebruik minstens twee kenmerken per kunstwerk.
Zoek een schilderij dat 'De Dood' in beeld brengt.
Titel:
Kunstenaar: Jaar:
Thema:
Kenmerken:
Zoek een kunstwerk dat de macht van de natuur uitbeeldt.
Titel:
Kunstenaar: Jaar:
Thema:
Kenmerken:
Zoek een romantisch schilderij dat je erg aanspreekt. Vertel ook waarom je voor dat schilderij kiest.
Titel:
Kunstenaar: Jaar:
Thema:
Kenmerken:
Verantwoording keuze:
Lees de tekst en beantwoord de vragen.
Aan het begin van de 19e eeuw was het kunstlandschap verdeeld in twee kampen. Er was de neoclassicistische stroming zoals die onderwezen werd op de academiën. Daarnaast waren er de kunstenaars uit de romantiek die de persoonlijke emotie als uitgangspunt namen. Waar de neoclassicisten een ideaalbeeld probeerden weer te geven en veel sterke lijnen en sobere kleuren kozen, gebruikten de romantici veel kleurverschillen en het contrast licht/donker om zo goed mogelijk een persoonlijke emotie over te brengen.
3 Doekenromantiek
Opdracht 5
4 Gedaan met dromen
Opdracht 6
214 Deel 4
In de loop van de 19e eeuw ontstond als reactie op de twee stromingen een derde stroming, het realisme. De realisten probeerden de wereld uit te beelden zoals hij is en niets mooier te maken dan de werkelijkheid. Dat zag je opnieuw in het kleurgebruik, dat veel somberder werd, maar ook in de keuze van het onderwerp. De realisten kozen veelal gewone burgers als onderwerp en ze beeldden die zo realistisch mogelijk af. Geen gespierde lichamen dus zoals bij de neoclassicisten, maar gedetailleerde gezichten met rimpels en wratten.
Naar: J. De Baaij www.kunstvensters.com
1 Som met behulp van de tekst de kenmerken van het realisme op.
2 Welke stroming spreekt jou het meest aan en waarom? Romantiek of realisme? Geef minstens twee argu-menten.
Realisme heeft aandacht voor de gewone burger. De werkelijkheid wordt weergegeven zoals ze is, zonder persoonlijke wijzigingen. Ook de minder mooie kanten van de maatschappij komen aan bod.
De creatieve curatorAls eindopdracht leid je je medeleerlingen virtueel rond in jouw museum. Je presenteert hen als een volleerde gids de twee mooiste, griezeligste of bijzonderste schilderijen in het museum.
1 Kies uit opdracht 5 twee schilderijen. Voeg daar een realistisch schilderij naar keuze aan toe. Zoek over alle drie zo veel mogelijk informatie. Vergeet je bronnen niet te vermelden.
2 Dit schema kan je helpen om je rondleiding voor te bereiden.
Wat zie je? Geef een korte beschrijving van de afbeelding:vermeld de kunstenaar, de titel, het jaartal en het formaat.
De werkelijkheid wordt zo goed mogelijk afgebeeld.
Er is aandacht voor de gewone burger.
De realisten proberen de wereld uit te beelden zoals hij is en niets mooier te
maken dan de werkelijkheid.
Persoonlijk antwoord
Opdracht 7
Woordverklaring
curator = de beheerder van een collectie, hij
heeft meestal een achtergrond of interesse in de
geschiedenis, archeologie en antropologie
215Vraag 29 - Romantiek voor dummy’s?
Kleur? Contrast: tegenstelling lichte/donkere kleurenSymbolisch kleurgebruik (kleurgebruik waarbij de kleuren een bepaalde betekenis hebben, bv. rood voor de liefde)
Wat is het thema? Geloof, natuur, het exotische … Waaraan merk je dat?
Doel? Wat zou de bedoeling van de kunstenaar zijn?Wat zou hij op de toeschouwer willen overbrengen?
3 Verwerk de informatie in een vloeiende tekst die je inoefent voor je virtuele rondleiding. Bij de presentatie mag je één spiekbriefje gebruiken waarop niet meer dan 15 woorden staan!Kijk zeker de checklist en je vorderingsfiche na.
In de inleiding vermeld je wat het onderwerp van deze rondleiding is.
Met je inleiding trek je meteen de aandacht van je publiek.
In de alinea’s geef je voldoende informatie over je onderwerp.
Je gebruikt het gepaste taalregister.
Je alinea vertrekt vanuit een kernzin.
Niet elke zin begint met het onderwerp.
In het slot herhaal je het hoofdonderwerp, maak je een samenvatting of een besluit of geef je een goede raad.
Je lichaamshouding en mimiek zijn gepast.
Je spreekt Standaardnederlands.
Je spreekt niet te stil of te luid.
Je spreekt niet te snel en articuleert goed.
Checklist
Wat moet je kennen? Wat moet je kunnen?
Je kent de kunststromingen romantiek en realisme bij naam.
Je kent de belangrijkste thema’s van die stromingen.
Je kunt die stromingen plaatsen binnen de kunstgeschiedenis.
Je kunt uit een tekst of beeld thema-elementen van romantiek/realisme halen.
Je kunt een tekst plaatsen onder het juiste thema binnen romantiek/realisme.
Je kunt wat je geleerd hebt op een gestructureerde manier vertellen.
216 Deel 4
Not
eer h
ier j
e vo
rder
inge
n. J
e w
ordt
beo
orde
eld
op z
es a
anda
chts
punt
en.
Beg
inn
erG
evor
der
de
Exp
ert
Afs
tem
men
op
do
elD
e lu
iste
raar
krij
gt o
nvol
doen
de in
form
atie
bi
j het
ond
erw
erp.
De
luis
tera
ar k
an d
e te
kst b
ij he
t ond
erw
erp
volg
en. D
it he
eft m
issc
hien
wat
mee
r uitl
eg
nodi
g:
De
luis
tera
ar b
evat
vol
doen
de in
form
atie
en
is d
uide
lijk
voor
de
luis
tera
ar.
/50
1 2
34
5
Afs
tem
men
op
si
tuat
ie/c
on
text
/ d
oel
pu
blie
k
De
stijl
is o
nvol
doen
de a
ange
past
aan
de
situ
atie
: te
plec
htig
/te
info
rmee
l/…D
e st
ijl p
ast b
ij de
situ
atie
. Een
enk
ele
keer
is
het
taal
gebr
uik
te p
lech
tig/t
e in
form
eel.
Bijv
oorb
eeld
:
De
stijl
is p
erfe
ct a
ange
past
aan
de
situ
atie
.
/50
1 2
34
5
Op
bo
uw
De
inde
ling
(inle
idin
g, m
idde
n en
slo
t) is
ni
et te
rug
te v
inde
n in
de
teks
t. D
e te
kst i
s ni
et lo
gisc
h op
gebo
uwd.
D
e in
leid
ing
trek
t de
aand
acht
van
het
pu
blie
k ni
et.
De
inde
ling
(inle
idin
g, m
idde
n en
slo
t) is
ge
deel
telij
k te
rug
te v
inde
n in
de
teks
t. D
e te
kst i
s ni
et a
ltijd
logi
sch
opge
bouw
d. D
e in
leid
ing
trek
t de
aand
acht
van
het
vo
lledi
ge p
ublie
k ni
et e
cht.
De
inde
ling
(inle
idin
g, m
idde
n en
slo
t) is
vo
lledi
g te
rug
te v
inde
n in
de
teks
t. D
e te
kst i
s lo
gisc
h op
gebo
uwd.
De
inle
idin
g tr
ekt o
nmid
delli
jk d
e aa
ndac
ht v
an h
et p
ublie
k.
/50
1 2
34
5
Zorg
vo
or
taal
Er i
s te
wei
nig
afw
isse
ling
in d
e zi
nsco
nstr
uctie
s. J
e sp
reek
t gee
n St
anda
ardn
eder
land
s.
Zin
scon
stru
ctie
s zi
jn v
oldo
ende
af
wis
sele
nd.
Je
spre
ekt n
iet a
ltijd
Sta
ndaa
rdne
derla
nds.
Zin
scon
stru
ctie
s zi
jn h
eel a
fwis
sele
nd.
Je
spre
ekt S
tand
aard
nede
rland
s.
/50
1 2
34
5
Vo
rder
ing
sfich
e vo
or
de
spre
eko
pd
rach
t
217Vraag 29 - Romantiek voor dummy’s?
Ho
ofd
lijn
en n
aar
vore
n b
ren
gen
De
rond
leid
ing
was
opp
ervl
akki
g: je
gaf
te
wei
nig
info
rmat
ie.
De
rond
leid
ing
was
rede
lijk
uitg
ewer
kt: j
e ga
f vol
doen
de in
form
atie
, maa
r moe
t nog
w
erke
n aa
n:
De
rond
leid
ing
was
hee
l gro
ndig
ui
tgew
erkt
: je
was
voo
rber
eid,
gaf
du
idel
ijke
en in
tere
ssan
te in
form
atie
.
/50
1 2
3 4
5
Evo
luti
eH
eb je
reke
ning
geh
oude
n m
et o
pmer
king
en b
ij vo
rige
spre
ekop
drac
hten
?
Att
itu
de
Leve
rde
je d
e ta
ak ti
jdig
in?
Leve
rde
je d
e ta
ak n
etje
s in
?
TOTA
AL
/30
Je b
ent e
en b
egin
ner.
Je h
ebt n
og e
en
aant
al w
erkp
unte
n:
Je b
ent g
oed
op w
eg.
Dit
heb
je e
rg g
oed
geda
an:
Mis
schi
en k
un je
de
volg
ende
kee
r op
dit
wer
kpun
tje le
tten
:
Knap
pe p
rest
atie
: je
bent
een
exp
ert!
218 Deel 4
1 Wat is het betrekkelijk voornaamwoord?2 Die of dat?3 Wie of wat?4 Dat of wat?
Lees het artikel en beantwoord de vragen.
73-jarige vrouw bereikt top Mount Everest
Een Japanse die haar 73e verjaardag al voorbij is, heeft de Mount Everest beklommen. Dat is de hoogste berg op aarde die maar liefst 8848 meter hoog is. Ze is daarmee de oudste vrouw die ooit de top bereikte. Tamae Watanabe, die het goed maakt, kwam vandaag aan op het hoogste punt. Ze is zelfs al terug op weg naar beneden, aldus de organisatoren.
Watanabe verbrak haar eigen record dat ze in mei 2002 op 63-jarige leeftijd had gevestigd. De oudste man die de Mount Everest ooit heeft bedwongen, was 76.
Naar: www.hln.be
1 Schrijf de onderstreepte woorden onder elkaar op. Het zijn betrekkelijke voornaamwoorden.
2 Betrekkelijke voornaamwoorden verwijzen naar een ander woord dat eraan voorafgaat. Noteer naast elk betrekkelijk voornaamwoord naar welk woord het verwijst.
1 Wat is het betrekkelijk voornaamwoord?
Opdracht 1
die: Japanse
die: berg
die: vrouw
die: Tamae Watanabe
dat: record
die: man
Is een meisje altijd vrouwelijk? Dat is de vraag! In principe is een meisje altijd vrouwelijk, toch wat het natuurlijke geslacht betreft. Wat het genus aangaat, ligt het wel even anders. Je spreekt over ‘het’ meisje … onzijdig dus en dat heeft zo zijn gevolgen, ook voor het betrekkelijk voornaamwoord.
Vraag 30 Is een meisje altijd vrouwelijk?
Over het betrekkelijk voornaamwoord
219Vraag 30 - Is een meisje altijd vrouwelijk?
1 Markeer het woord waarnaar het betrekkelijk voornaamwoord verwijst, waarop het betrekking heeft.1 Londen is de stad die bekend staat om haar vele musicaltheaters.2 Aan de muur hangt een schilderij dat door Karel Appel geschilderd werd.3 Meer dan een maand heb ik moeten wachten op het pakje dat ik besteld had.4 Zag je de vleermuizen die net voorbij vlogen?5 Je moet de lepel die in de suikerpot zit, niet gebruiken om in je thee te roeren.6 De acteur die de hoofdrol vertolkte, vond ik geweldig.7 Heb jij de dvd’s die ik je uitleende nog?8 Zie je dat meisje met het rode T-shirt dat daar loopt? Zij is de vriendin van de jongen die onze
voetbalploeg komt versterken.
2 Wanneer gebruik je ‘dat’ en wanneer ‘die’? Leg uit met je eigen woorden.
Onderzoek het verschil tussen het gebruik van ‘wie’ en ‘wat’. In de zinnen staat een betrekkelijk voornaamwoord, maar het woord waarop het betrekking heeft, is niet te bespeuren. Je kunt het er zelf wel bij bedenken.
1 Onderstreep het betrekkelijk voornaamwoord en schrijf achter de zin een woord waarop het betrekking kan hebben.
1 Wie gelooft dat alles vanzelf gaat, is helemaal fout!
2 Wat jij doet, kan echt niet.
2 Vervang ‘wie’ door ‘wat’ en omgekeerd. Waarom lukt het wel/niet?
tip Als je ‘wie’ niet door ‘degene die’ en ‘wat’ niet door ‘dat wat’ kunt vervangen, zijn het GEEN betrekkelijke voornaamwoorden.
1 Lees de zinnen en onderzoek het verschil.1 De kinderen keken naar een tv-programma, wat wij goed vonden.2 De kinderen keken naar een tv-programma dat wij goed vonden.
2 Die of dat?
Opdracht 2
Voor de-woorden gebruiken we ‘die’ en voor het-woorden gebruiken we ‘dat’.
3 Wie of wat?
Opdracht 3
degene/hij/die …
Dat(gene) wat …
Dat kun je niet. Voor personen kun je enkel ‘wie’ gebruiken.
4 Dat of wat?
Opdracht 4
220 Deel 4
a Welk verschil in betekenis merk je tussen de twee zinnen? Leg uit.
Zin 1:
Zin 2:
b Daaruit kun je afleiden dat ‘dat’ gebruikt wordt voor
en ‘wat’ voor ?
2 Wat leid je af uit deze voorbeelden?
1 Dit is nou echt het stomste wat je kon doen!
2 Het mooiste wat ik ooit gezien heb, is de krater van een vulkaan.
3 Het laatste wat je doet, is de stoelen op de banken zetten.
Na vormen zoals het stomste – het mooiste – het laatste gebruik je .
Het betrekkelijk voornaamwoord verwijst naar: 1 een woord, 2 een woordgroep, 3 een hele zin die eraan voorafgaat.
Je gebruikt:– die of dat Naargelang het woord dat eraan voorafgaat een de-woord of een het-woord is, gebruik je
respectievelijk die of dat. Bv. De brug, die door de vrachtwagen aangereden werd, wordt afgebroken.
Het kindje dat weent, is het zusje van Anna.– wie Wie gebruik je enkel voor personen en na een voorzetsel.
Bv. Mama had voor mijn verjaardag een clown uitgenodigd om wie we hard moesten lachen. (want: om is een voorzetsel)
Bv. Ze gooiden een emmer water over Diederick, die er niet mee kon lachen. (want: geen voorzetsel en ook geen persoon)
– wat Wat gebruik je in deze gevallen: • na alles, iets, niets, veel, het enige
Bv. Alles wat hij wist, schreef hij op. • na vormen zoals het mooiste, het aardigste, het grootste
Bv. Het mooiste wat ik gelezen heb, zal ik je vertellen. • als je wat kunt vervangen door datgene wat
Bv. Wat ik onthouden heb, zal ik noteren.• na een zin
Bv. Hij zei toen iets totaal anders, wat me irriteerde. Zij fietste op haar blote voeten, wat niet verstandig is.
We vinden het goed dat de kinderen naar een tv-programma kijken. Wat
niet betekent dat we het programma zelf goed vinden.
We vinden het een goed programma.
iets bepaalds (dat programma)
een hele zin.
‘wat’
Woordverklaring
krater = uitbarstingsmond van een vulkaan
respectievelijk = in de genoemde volgorde
221Vraag 30 - Is een meisje altijd vrouwelijk?
Vul het gepaste betrekkelijk voornaamwoord in.Kies uit: die, dat, wie en wat.
1 rookt, leeft erg onverstandig.
2 Het schilderij je hebt opgehangen, hangt scheef.
3 ik niet begrijp, is dat je je daar druk om maakt.
4 Het slechte weer we verwachtten, bleef uit.
5 Ik zie jij niet ziet.
6 De gewonde hond ik vond, jankte heel zielig.
7 Is dat alles we nodig hebben?
8 Het eerste hij deed, was een douche nemen.
9 Hij kwam telkens te laat, me behoorlijk irriteerde.
10 De poster achter in het lokaal, mijn collega heeft opgehangen, is verdwenen.
Markeer de foutieve betrekkelijke voornaamwoorden in dit artikel en verbeter ze in de marge.
Opdracht 5
Wie
dat
Wat
dat
wat
die
wat
wat
wat
die
Opdracht 6
De nepmail of hoax
Een hoax (= grap) is een nepbericht die meestal als grap bedoeld is. Er zijn vele voorbeelden van en iedereen heeft ze al meermaals ontvangen en waarschijnlijk ook doorgestuurd. Soms zijn ze echt grappig en goed gemaakt.Zo was er een nepmail over bonsaikatjes in Japan dat in een kleine bokaal gestopt werden zodat ze niet konden groeien. Ze bleven daarom zo klein als een bonsaiplantje. De vele foto’s in de mail bevestigden de boze praktijken. Je kon een petitie ondertekenen tegen zoveel kwaadaardigheid … dat dan ook massaal gebeurde. Die hoax begon wellicht als een onschuldige studentengrap. Maar voor spammers was het een perfecte manier om zo veel mogelijk geldige e-mailadressen te verzamelen.
De gratis geschenkenDe berichten dat de naam van een bekend bedrijf in hun hoax gebruiken, zijn minder grappig. Een zogezegd bekend gsm-bedrijf stuurt je het nieuwste gsm-model die je bovendien gratis krijgt. Maar daarvoor moet je wel het bericht naar het gsm-bedrijf terugsturen en vervolgens naar ten minste tien personen verzenden. Zo kan de server van het gsm-bedrijf platgelegd worden, dat de bedoeling was. Het gaat zonder moeite doordat iedereen dat belust is op een gratis gsm, massaal berichtjes stuurt. En die gratis gsm? Wel, daar is niets van aan natuurlijk.
Hoe kun je een hoax herkennen?– Een hoax heeft nooit een datum.– Dikwijls worden er vertrouwde instanties aangehaald, bv. politiediensten, bekende
bedrijven, internetproviders, bekende intergouvernementele organisaties.– Meestal bespeelt de inhoud je gevoelens.– Er wordt geld of een geschenk in het vooruitzicht gesteld.– Dikwijls wordt er met ongeluk gedreigd wanneer je
de e-mail niet zou doorsturen.
dat
die
wat
diedat
watdie
Woordverklaring
nepbericht = bedrog, bedrieglijk bericht
bonsai = techniek om in miniatuur te kweken
petitie = verzoekschrift aan de overheid gericht
server = computer die in een netwerk een
ondersteunende taak vervult
belust op = verlangend naar
massaal = in grote hoeveelheden
instantie = overheidsorgaan
222 Deel 4
Naar: www.jongeren.ikbeslis.be
Je vertelt een verhaaltje met de hele klas. Om beurten voeg je een zin toe aan wat voorafging. Het mag leuk zijn, maar ook triestig of spannend. Let wel: je gebruikt in elke zin minstens één gepast betrekkelijk voornaamwoord. Zo begint het …
Er was eens een oud mannetje dat helemaal alleen in een groot herenhuis woonde.
Doorbreek de ketting– Je kunt ook naar Google surfen en kernwoorden van de e-mail intypen. Je krijgt
meestal onmiddellijk uitsluitsel of het om een hoax gaat. – Als je twijfels hebt over de herkomst van een e-mail, stuur die dan niet verder door
en delete de e-mail.– Maak niet zomaar jouw e-mail adres en dat van je vrienden bekend.– Je doet nooit verkeerd met de Blind Carbon Copy (bcc) te gebruiken als je je e-mail
naar veel mensen wilt versturen.– Zet in ieder geval nooit een adres die onbekend is in kopie.– Stuur liever een weblink dan foto’s of filmpjes.
dat
Opdracht 7
Wat moet je kennen? Wat moet je kunnen?
Je kent de betrekkelijke voornaamwoorden die, dat, wie, wat.
Je kent de regels om het correcte betrekkelijk voornaamwoord te gebruiken.
Je kunt het betrekkelijk voornaamwoord correct gebruiken.
Je kunt een foutief gebruikt betrekkelijk voornaamwoord vinden en verbeteren.
Je kunt het woord aanduiden waarnaar het betrekkelijk voornaamwoord verwijst.
223Vraag 31 - Vind jij taal ook ‘superformiweldigein defantakolosachtig’?
1 Afvallen? Daar ben ik vet mee!2 Een synoniem? Dat is zoals ‘ploeg’ en ‘team’! 3 Opdracht, oefening, opgave of taak? 4 Wat als Roos zich ergert aan je roos?
Geef drie antoniemen van zwaar.
Wanneer gebruik jij een antoniem? Waarom?
Verbind de woorden met een antoniem. Schrijf je antwoord in de tabel.1 definitief a kil2 abstract b afstotelijk 3 mals c voorlopig 4 praktisch d weigeren5 ontkennen e verzorgen 6 vastberaden f concreet 7 gezellig g intelligent8 invoeren h bevestigen 9 verwaarlozen i taai10 aantrekkelijk j afschaffen k weifelend l theoretisch m chronisch
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 Afvallen? Daar ben ik vet mee!
Opdracht 1
Persoonlijk antwoord, bijvoorbeeld: licht, mager, slank, spichtig, sprietig, uitgemergeld …
Opdracht 2
Persoonlijk antwoord
Opdracht 3
c f i l h k a j e b
Wanneer mensen communiceren, proberen ze hun woordenschat te variëren. Het is namelijk leuk om iets op verschillende manieren te kunnen zeggen. Kijk bijvoorbeeld naar het woord ‘superformiweldigeindefantakolosachtig’. Het bevat (het begin van) heel wat woorden die hetzelfde betekenen: super, formidabel, geweldig, het einde, fantastisch en kolossaal. Als dat niet origineel is.
Als je over een rijke woordenschat beschikt, ken je al heel wat woorden die hetzelfde of het tegenovergestelde betekenen of zelfs verschillende betekenissen hebben. In deze les leer je je taal verrijken door synoniemen, antoniemen en homoniemen te gebruiken.
Vraag 31Vind jij taal ook ‘superformiweldigein de- fantakolosachtig’?
Woordverklaring
communiceren = informatie uitwisselen
variëren = telkens wisselen, afwisselen
Over homoniemen, synoniemen en antoniemen
224 Deel 4
Doe een beroep op je voorkennis van het Nederlands en vind de antoniemen van deze karaktertrekken.
1 vrolijk 6 gemeen
2 introvert 7 kalm
3 gierig 8 luidruchtig
4 sociaal 9 spontaan
5 optimistisch 10 zelfverzekerd
Soms kun je het antoniem vormen door een voorvoegsel toe te voegen. Zo is het antoniem van gelijk, ongelijk. Vervolledig deze woorden met het correcte voorvoegsel.
1 niet populair 6 niet vriendelijk
2 niet legaal 7 niet gemotiveerd
3 niet valide 8 niet normaal
4 niet mobiel 9 niet reëel
5 niet compleet 10 niet consequent
Welke voorvoegsels heb je gebruikt in opdracht 5? Geef bij elk voorvoegsel nog één voorbeeld.
Een antoniem is een woord met een tegengestelde betekenis. Zo is mooi een antoniem van lelijk.
Vul het passende woord in. Het woord met dezelfde betekenis is onderstreept.
1 Mijn grootmoeder weet graag wat er zich in de buurt afspeelt. Ze is erg .
2 Mijn vriendje is stik : ik krijg al een afgunstige blik wanneer ik nog maar naar een andere
jongen kijk.
3 Wat een kerel: wanneer hij aan tafel moet, schreeuwt de onbeschofte vlegel dat het
hem geen barst kan schelen dat de tv uitgaat en dat hij z’n eten toch niet zal opeten.
4 Die leerling is wel erg : hij maakt ’s avonds extra taken om z’n inzicht in wiskunde te
verbeteren. Zo vlijtig heb ik ze nog niet veel gezien!
5 Mijn zusje is niet echt : als ze nog maar een klein spinnetje ziet, schreeuwt ze het hele
huis bij elkaar en loopt ze angstig weg. Moedig kun je dat zeker niet noemen.
Opdracht 4
droevig aardig, lief
extravert zenuwachtig
vrijgevig stil
asociaal berekend, verlegen
pessimistisch onzeker
Opdracht 5
impopulair onvriendelijk
illegaal ongemotiveerd
invalide abnormaal
immobiel irreëel
incompleet inconsequent
Opdracht 6
im (niet), il (niet), in (niet), on (niet), a(b) (niet), ir (niet)
2 Een synoniem? Dat is zoals ‘ploeg’ en ‘team’!
Opdracht 7
nieuwsgierig
jaloers
brutale
ijverig
dapper
Woordverklaring
introvert = in zichzelf, naar binnen, naar het
eigen innerlijk gekeerd, gesloten
225Vraag 31 - Vind jij taal ook ‘superformiweldigein defantakolosachtig’?
In groepjes speel je een spelletje Memory. De woorden die bij elkaar horen schrijf je op.
Een synoniem is een woord dat dezelfde betekenis heeft als of betekenisverwant is aan een ander woord. Zo is mooi een synoniem van knap. Soms heeft het synoniem een andere gevoelswaarde.
Voortdurende herhalingen maken een verhaal of zakelijke tekst soms vervelend. Daarom is het belangrijk dat je je woordgebruik afwisselt door synoniemen te gebruiken. Je kent er zelf veel en je vindt er ook heel wat in het woordenboek, een puzzelwoordenboek of op www.synoniemen.net.
Lees het fragment uit synoniemen.net en beantwoord de vragen.
1 Hoe wordt competent in het woordenboek omschreven?
2 Geef drie andere mogelijke synoniemen voor competent.
competentin het woordenboek is voor competent 1 omschrijving gevonden:
competent, bn. (-er, -st), bevoegd.
competent is 2 maal gevonden als trefwoord:
competent (bn): bekwaam, capabel, deskundig, kundig, ter zake kundig, vaardig, vakbekwaam, vakkundig
competent (bn): bevoegd, gerechtigd
Opdracht 8
imiteren nabootsen
kalm bedaard
ontvreemden stelen
offerte aanbieding
slopen afbreken
checken controleren
dik corpulent
risico gevaar
ongezond schadelijk
baby zuigeling
3 Opdracht, oefening, opgave of taak?
Opdracht 9
bevoegd
deskundig, bedreven, bekwaam
226 Deel 4
competent is 6 maal gevonden als synoniem van een ander trefwoord:
bekwaam (bn) : bedreven, bevoegd, capabel, competent, deskundig, doorgewinterd, doorkneed, geoefend, getraind, habiel, handelingsbekwaam, handig, knap, kundig, pienter, vaardig, vakbekwaam, vakkundig, volleerd
deskundig (bn) : bedreven, competent, oordeelkundig, ter zake kundig, vakbekwaam, vakkundig, volleerd, zaakkundig
bevoegd (bn) : bekwaam, bestemd, competent, erkend, gekwalificeerd, gemachtigd, gerechtigd, passend
capabel (bn) : bekwaam, competent, geschikt, handelingsbekwaam, kundig, vaardig
vakkundig (bn) : bedreven, bekwaam, competent, deskundig, vakbekwaam
handelingsbekwaam (bn) : capabel, competent, mondig
Ook Word op je computer is aangepast om op een eenvoudige manier synoniemen te vinden. Klik met je rechtermuisknop op een woord. Uit het snelmenu dat tevoorschijn komt, kies je de optie Synoniemen. Je krijgt een lijst met woorden. Klik op het synoniem om het woord in je document te vervangen. Soms vind je achter een voorgesteld woord de tekst (antoniem). Ook die woorden kun je gebruiken om je verhaal of tekst prettiger leesbaar te maken.
Zoek een antoniem en geef drie synoniemen voor ‘leuk’.
Antoniem:
Synoniemen:
Verduidelijk de titel waarin het woord ‘roos’ twee keer gebruikt wordt. Zoek het verschil.
1 Wat zou ‘Roos’ kunnen zijn? Waarom?
Opdracht 10
vervelend
grappig, aardig, vrolijk,…
4 Wat als Roos zich ergert aan je roos?
Opdracht 11
Roos: de naam van het meisje/het is met een hoofdletter
geschreven.
227Vraag 31 - Vind jij taal ook ‘superformiweldigein defantakolosachtig’?
2 Wat zou de tweede roos kunnen zijn?
3 Geef een viertal voorbeelden van woorden met twee of meer betekenissen.
Woorden die hetzelfde klinken, maar een verschillende betekenis hebben, noem je homoniemen.
Zoek de homoniemen voor deze omschrijvingen. Markeer de aanwijzingen.
1 Het is een financiële instelling en je kunt erop zitten.
2 Het is de pels van een dier en het is veelkleurig.
3 Je zet hem op je neus of je vindt hem in het toilet.
4 Het is van dun metaal of je kunt het op iemand werpen.
5 Het is een boom en een deel van je hand.
6 Het is een rond voorwerp en het is een dansfeest.
7 Je hebt het bij vriesweer en het is een heerser.
8 Het is een kasteel en het is ook het einde van iets.
9 Het hoort bij een computer en het is een dier.
10 Het is een weg en het is een dier.
Sommige homoniemen worden volledig hetzelfde geschreven: er is maar één woord.
Spel de homoniemen correct.
1 Mama ber in het weekend lekker eten.
2 Ze l al jaren aan een ongeneeslijke ziekte.
3 R vlees lust ik niet.
4 Het p van het water steeg door de hevige regen.
5 Mijn vriendin heeft n broer n zus.
6 De muur van Geraardsbergen is erg st .
7 Wie zal het gel betalen?
8 M slechte vrienden.
Sommige homoniemen klinken wel hetzelfde, maar hebben een andere spelling.
roos: een bloem of droge huidschilfertjes
Persoonlijk antwoord Bv: bank – pad – bal – blik – was – palm …
Opdracht 12
bank
bont
bril
blik
palm
bal
vorst
slot
muis
pad
Opdracht 13
eidt
ijdt
auw
eil
och och
eil
ag
ijd
228 Deel 4
Vul de homoniemen in en noteer daarna de betekenis van het woord met de andere spelling.
1 Bij overstroming laat de rivier vruchtbaar achter.
2 Met een worden we naar de overkant van de rivier gebracht.
3 Ze dat ze van niets afwist.
4 De lerares soms over actuele gebeurtenissen.
5 Wie doet een laatste op dit schilderij?
6 Die moet opnieuw geschilderd worden.
7 Het brood moet nog wat voor het klaar is.
8 Ik heb mail helaas niet ontvangen.
Lees het fragment. Met wat je leerde, kun je de tekst aantrekkelijker maken. Hoe doe je dat? Wat maakt de tekst aangenamer?
Een jonge muzikant moet heel veel oefenen om aan de top te geraken. Oefenen is immers de enige manier om beter te worden. Het is dan ook logisch dat zo iemand urenlang doorbrengt in de oefenruimte van de plaatselijke muziekschool. Een sportman oefent ook elke dag, toch?
Opdracht 14
slib
slip = onderbroek/uitschuiver
pont
pond = halve kilo // Britse munteenheid
zei
zij = persoonlijk voornaamwoord, bv. het meisje
weidt uit
wijd = breed, ruim
bod
bot = onderdeel van een skelet // onbeleefd // laars // niet scherp
wand
want = handschoen waarbij alle vingers, behalve de duim in een ruimte zitten
rijzen
reizen = op reis gaan
jouw
jou = persoonlijk voornaamwoord, bv. Ik geef iets aan jou.
Opdracht 15
Door een synoniem te gebruiken voor het woord ‘oefenen’ dat vaak herhaald
wordt. Suggesties: repeteren, trainen, instuderen, zich bekwamen
Wat moet je kennen? Wat moet je kunnen?
Je weet wat een antoniem, een synoniem en een homoniem is.
Je kunt een voorbeeld van een antoniem, een synoniem en een homoniem geven.
Je kunt antoniemen en synoniemen vormen.
Je kunt een tekst aantrekkelijker maken door synoniemen te gebruiken.
Je kunt een homoniem gebruiken in een zin.
Je kunt een homoniem correct spellen.
229 Vraag 32 - Heb jij je hulpkit bij de hand?
1 Heb je hulp nodig?2 Snelcursus hulpverlener 3 Praktijkervaring opdoen
Lees deze zinnen hardop zoals ze geschreven zijn en bespreek.1 Het snoepen achterwege laten is best lastig als je aan het dieten bent.2 Zoeven kwam Glenn voorbij zoeven in zijn nieuwe porche.3 Weet jij wat een koala eet?4 In een traditioneel tangoorkest spelen onder meer een viool, een cello, een contrabas en een piano.5 Heb je vandaag de eieren al geraapt?6 Leerlingen zijn meestal niet dol op dictees.7 Natuurrampen kunnen hele gebieden ruineren.8 Wie van jullie heeft een menuidee voor kerstavond?9 In de freestylezone oefende Ronaldos broer de hele dag saltos op skis.10 Dat lastige kind kreeg zijn zin en hield in een keer op met bleren.
1 Wat merk je op?
2 Hoe komt dat?
3 Schrijf de woorden hier correct.
4 Waarom deed je dat niet bij koala, eieren, dictees?
1 Heb je hulp nodig?
Opdracht 1
Sommige woorden klinken anders dan je gewoon bent.
Er is leesverwarring omdat de hulptekens weggelaten zijn.
diëten, zo-even, tango-orkest, ruïneren, Ronaldo’s, salto’s, ski’s, menu-idee,
blèren
In die woorden zijn geen hulptekens nodig omdat er geen leesverwarring is.
Met deze compacte en handige eerstehulpkit voor hulptekens kun je de meest voorkomende probleempjes snel en eenvoudig behandelen.
Vraag 32 Heb jij je hulpkit bij de hand?
Herhaling: hulptekens
230 Deel 4
5 Welke woorden schreef je met een trema?
6 Waar moet je het trema schrijven?
7 Welke woorden schreef je met een koppelteken?
8 Waar schrijf je het koppelteken?
9 Wat merk je op in zin 2? Wat lijkt daar vreemd?
10 Welke woorden schreef je met een apostrof?
11 Waarom schrijf je daar een apostrof?
12 Welk hulpteken heb je nodig in zin 10?
13 Waarom heb je dat teken daar nodig?
14 Lees ook deze zin hardop.Als we nu snel doorlopen, kunnen we onze tekst voor het toneelstuk nog eenmaal doorlopen.
Wat merk je op?
Om leesverwarring in klinkercombinaties te vermijden, gebruik je een hulpteken.In je vademecum vind je de regels over het gebruik van trema, koppelteken, apostrof en accentteken op een rijtje.
diëten, ruïneren
Op de letter waarmee een nieuwe klank begint
zo-even, tango-orkest, menu-idee
Tussen de verschillende woorddelen van de samenstelling
Zoeven en zo-even komen samen voor. De context en de woordbetekenis bepalen
er de schrijfwijze.
Ronaldo’s, salto’s, ski’s
De woorden salto, ski en Ronaldo eindigen op een enkele klinker die je lang uit-
spreekt. In het mv en in de bezitsvorm moet je een -s toevoegen, maar als je die
aan het woord schrijft, ontstaat er een uitspraakprobleem.
Het accentteken
Omdat er leesverwarring mogelijk is
Er is leesverwarring mogelijk, omdat de uitspraak verschillend is
naargelang de betekenis. Je kunt een accent schrijven om te vermijden dat le-
zers de verkeerde klemtoon leggen.
Dóórlopen: snel verdergaan – doorlópen: volledig doorlezen
231 Vraag 32 - Heb jij je hulpkit bij de hand?
Markeer de woorden die een hulpteken moeten krijgen. Schrijf het woord correct onder de zin en noteer erbij waarom je dat woord zo schrijft. Gebruik daarvoor je vademecum.
1 Voor een ontspannen dagje aan zee moet je toch heel wat fileellende trotseren.
2 Bij een volwassen mens bestaat de darmflora uit 10 biljoen bacterien.
3 Stanislas tvtje staat op zijn boekenrek, naast zijn verzameling cds.
4 Als het s nachts gesneeuwd heeft, ziet de wereld er s morgens sprookjesachtig mooi uit.
5 Mijn zus studeert vertalertolk.
6 Deze trein stopt in Brussel Zuid, Brussel Centraal en Brussel Noord.
7 Aan mijn oudleraar geschiedenis heb ik de beste herinneringen.
8 Een sintbernardshond zie je vaak op kaartjes uit de Alpen.
9 De Westeuropese industrielanden werken aan de verlaging van de CO2uitstoot.
10 Het #teken op het toetsenbord van je telefoon heet ‘hekje’.
2 Snelcursus hulpverlener
Opdracht 2
file-ellende: koppelteken wegens klinkerbotsing
bacteriën: trema wegens leesverwarring binnen het woord
Stanislas’: apostrof om de genitief aan te duiden (geen bezits-s omdat het woord al op een sisklank eindigt!)tv’tje: apostrof bij afleiding van letterwoordcd’s: apostrof bij meervoud van letterwoord
’s nachts, ’s morgens: apostrof om aan te duiden dat er letters weggelaten zijn
(> des nachts, des morgens)
vertaler-tolk: koppelteken in een samenstelling met gelijkwaardige delen
Brussel-Zuid, Brussel-Centraal, Brussel-Noord: koppelteken in samengestelde
aardrijkskundige namen
oud-leraar: koppelteken in een samenstelling met non-, ex-, niet-, oud-, bijna-,
leerling-, meester-
sint-bernardshond: koppelteken in samenstellingen met Sint(e) of sint(e)
West-Europese: koppelteken in afleidingen van samengestelde aardrijkskundige namen
CO2-uitstoot: koppelteken in samenstellingen waarvan het linkerdeel eindigt op een cijfer
#-teken: koppelteken in samenstellingen waarvan het linkerdeel eindigt op een
symbool of teken
232 Deel 4
11 Er is nog altijd geen afdoend middel gevonden om het hivvirus te bestrijden; het gebruik van aidsremmers is wel efficient.
12 Na drie wodkaoranges en een volauvent met frietjes werd hij kotsmisselijk.
13 De politie controleerde alle in en uitgangen van het gebouw in de hoop de dief te vatten.
14 Bij buiig weer moet je op je hoede zijn voor autoongevallen.
15 Annas oma en Tines zus zijn jarig op tweeentwintig maart en Jens mama op drieentwintig maart.
tip Bij twijfel raadpleeg je je vademecum, het Groene boekje, een woordenboek of de website taalunieversum.org.
Meer oefeningen rond hulptekens vind je op www.knooppunt.net.
hiv-virus: koppelteken in samenstellingen met initiaalwoorden (aidsremmers: aaneen, omdat aids een letterwoord is!)efficiënt: trema om leesverwarring te vermijden binnen een woord
wodka-orange: koppelteken in een ingeburgerde samenstelling uit het Engels
vol-au-vent: koppeltekens in een samenstelling uit het Frans
in- en uitgangen: koppelteken bij samentrekkingen (ingangen en uitgangen)
auto-ongevallen: koppelteken bij klinkerbotsing in samenstellingen
(buiig: geen trema na –i bij een combinatie van meer dan twee klinkerletters)
tweeëntwintig en drieëntwintig: samengestelde telwoorden met twee en drie krijgen een tremaAnna’s: apostrof in de genitief omdat de enkele klinker lang moet klinkenTines: bezitsvorm: -s aan het woord omdat er geen uitspraakverwarring mogelijk isJens’: bezitsvorm: apostrof zonder -s, omdat het woord zelf al op een sisklank eindigt
3 Praktijkervaring opdoen
Opdracht 3-4-5
Wat moet je kennen? Wat moet je kunnen?
Je kent de functie van hulptekens.
Je kent de spellingregels voor het gebruik van de hulptekens.
Je kunt uitleggen wat de functie is van hulptekens.
Je kunt de spellingregels voor het gebruik van hulptekens correct toepassen.
Je reflecteert op spellingvormen: je kunt je eigen antwoorden nakijken als je beschikt over de spellingregels.
233Buitenspel 2
Buitenspel 2
In deze les oefen je dertig woorden die voorkomen in deel 3 en 4. Het zijn woorden waarvan de spelling moeilijkheden kan geven.
1 Wanneer je op een assertieve manier reageert, voelen beide partijen zich achteraf goed.
2 Het is een exclusieve editie en moet dus aardig wat geld gekost hebben.
3 De drie laatst ingevulde tekenende woorden in de tabel verraden de mening van de recensent.
4 Wat zal je doelpubliek interessant vinden?
5 Voeg daar nog een vleugje magie of een beetje technisch vernuft aan toe en je hebt de perfecte ingrediënten voor een boeiend sciencefiction- of fantasyverhaal.
6 Bovendien is de hond erg intelligent.
7 De regels voor het gebruik van hoofdletters vind je terug in het vademecum.
8 Bekijk ook de andere miljonairsspeeltjes op onze website.
9 De spanwijdte van de vleugels varieert van enkele millimeters tot wel 25 centimeter, zoals bij de atlasvlinder, een Aziatische soort.
10 De spanwijdte van de vleugels varieert van enkele millimeters tot wel 25 centimeter, zoals bij de atlasvlinder, een Aziatische soort.
11 Schooltaalwoorden zijn typisch voor de schoolse context.
12 Omcirkel de kernwoorden in de proefwerkvragen uit opdracht 6.
13 Het zijn deze woorden in de tekst die je moeten helpen om de leerstof te memoriseren en te reproduceren op het proefwerk.
14 Ga op zoek in de lijst uit het etymologisch woordenboek van het Nederlands en vat samen.
15 Reclameadvertenties en affiches vertellen ons elke dag weer welke nieuwe, geweldige zaken er te koop zijn.
16 Je bedenkt een product dat helemaal niet bestaat of dat spectaculaire eigenschappen heeft en je promoot het in een advertentie die alle hoofden zal doen draaien.
17 Wanneer mensen communiceren, proberen ze hun woordenschat te variëren.
18 Met deze compacte en handige eerstehulpkit kun je de meest voorkomende ongevalletjes snel en eenvoudig behandelen.
19 Alle delen uit de eerstehulpkit kunnen gemakkelijk aangevuld worden, zodat je nooit voor verrassingen komt te staan!
20 In je vademecum vind je alle regels over het gebruik van trema, koppelteken, apostrof en accentteken op een rijtje.
Spelbrekers
234 Deel 4
Memory! Hoe goed werkt jouw kortetermijngeheugen? Draai in groep om de beurt twee kaartjes om. Heb je twee identieke kaartjes? Dan mag je ze houden. Verzamel er zoveel mogelijk.
Gebruik de woorden uit het memoryspel om deze krantenkoppen aan te vullen. Er ontbreken enkele letters. Noteer telkens het woord onder de krantenkop.
Opdracht 1
Opdracht 2
Mi.j…..r koopt e..l.s…e helikopterMiljonair koopt exclusieve helikopter
1
.om.a.t ..t…i…. computersysteem re…d….r. menselijke geluiden
Compact intelligent computersysteem reproduceert menselijke geluiden2
Spe..a..l..r ongeval: chauffeur mist op enkele .i..i….r. na een gevaarlijk reservoirSpectaculair ongeval: chauffeur mist op enkele millimeters na een gevaarlijk reservoir
3
..c..s… geeft kritiek op het ..d…c.. ‘…ma,
koppelteken of apostrof’
Recensent geeft kritiek op het vademecum ‘trema, koppelteken
of apostrof’
4
Nieuwe ….e…n… blijken ..t…s…. voor de Europese keukenNieuwe ingrediënten blijken interessant voor de Europese keuken
5
Buurtbewoners klagen over de .i..t. van de ….c...s op het voetbalveldBuurtbewoners klagen over de wijdte van de affiches op het voetbalveld
6
Restaurantbezoekers profiteren,
behalve van het lekkere eten, ook
van de gezellige …t..tRestaurantbezoekers profiteren behalve van
het lekkere eten ook van de gezellige context
7
235Buitenspel 2
Vervang de vlekken in de zinnen door woorden, door de letters in de juiste volgorde te zetten.
1 Quizvraag… Hoe oud is je leraar wiskunde? het juiste antwoord: 33 jaar - 38 jaar - 43 jaar.
2 Agressieve leerlingen bereiken veel minder bij hun leraren dan hun
a s e
e v i r
e s t
collega’s.
3 Eigenaardig genoeg
a e r
ë i r
v n
de prijzen van leidingwater heel sterk van streek tot streek.
4 De herkomst van het woord holografie kun je opzoeken in een
l e i h
m c o g y
t o s
woordenboek.
5 Iemand die niet houdt van
i s e s
n v n g
e r a r
kun je geen plezier doen met een onverwacht verjaar-dagsfeest.
Kies nog drie woorden uit de spelbrekerslijst. Maak drie zinnen en dicteer die aan je buur.
Jouw zinnen:
Gedicteerde zinnen van je buur:
Je problemen waren:
Opdracht 3
c o r
l i k
e mOmcirkel
assertieve
variëren
etymologisch
verrassingen
Opdracht 4
Memory! Hoe goed werkt jouw kortetermijngeheugen? Draai in groep om de beurt twee kaartjes om. Heb je twee identieke kaartjes? Dan mag je ze houden. Verzamel er zoveel mogelijk.
Gebruik de woorden uit het memoryspel om deze krantenkoppen aan te vullen. Er ontbreken enkele letters. Noteer telkens het woord onder de krantenkop.
Opdracht 1
Opdracht 2
Mi.j…..r koopt e..l.s…e helikopterMiljonair koopt exclusieve helikopter
1
.om.a.t ..t…i…. computersysteem re…d….r. menselijke geluiden
Compact intelligent computersysteem reproduceert menselijke geluiden2
Spe..a..l..r ongeval: chauffeur mist op enkele .i..i….r. na een gevaarlijk reservoirSpectaculair ongeval: chauffeur mist op enkele millimeters na een gevaarlijk reservoir
3
..c..s… geeft kritiek op het ..d…c.. ‘…ma,
koppelteken of apostrof’
Recensent geeft kritiek op het vademecum ‘trema, koppelteken
of apostrof’
4
Nieuwe ….e…n… blijken ..t…s…. voor de Europese keukenNieuwe ingrediënten blijken interessant voor de Europese keuken
5
Buurtbewoners klagen over de .i..t. van de ….c...s op het voetbalveldBuurtbewoners klagen over de wijdte van de affiches op het voetbalveld
6
Restaurantbezoekers profiteren,
behalve van het lekkere eten, ook
van de gezellige …t..tRestaurantbezoekers profiteren behalve van
het lekkere eten ook van de gezellige context
7
236 Deel 4
Woordencocktail 4
Woorden heb je dagelijks nodig. Om een gesprek te kunnen aanknopen, om iets te begrijpen … In de voorbije lessen leerde je weer heel wat nieuwe woorden. Hier herhaal je ze nog eens.
1 Quiz je slim2 Bingo
Om de quiz te spelen, heb je twee of meer partners nodig. Je neemt het tegen elkaar op! Wie verovert de meeste vakjes op het speelveld?
Tegen wie neem jij het op?
Wie is de quizmaster?
Hoeveel vakjes veroverde jij op het speelveld?
1 Quiz je slim
Opdracht 1
237Woordencocktail 4
Vul het bingoformulier in met een aantal woorden of uitdrukkingen uit de woordenschatlijst. Daarna leest je leraar een aantal definities van die woorden voor. Als je één van jouw woorden hoort, doorstreep je het. Heb je een lijn vol? Dan roep je ‘Bingo!’ Je leraar controleert. Daarna speel je tot je volledige kaart vol is.
Woordenschatlijst
aan het eind van je Latijn zijn belust zijn opcuratorde aftocht blazen etymologischextravert het gelag betalen
hypeinconsequent instantie introvert invalide Joost mag het weten krater
mank lopen massaalnepberichtpetitieserver
2 Bingo
Opdracht 2
238 Deel 4
Zelftoets 4
Wat heb je geleerd en wat weet je daar nog van?
Werk samen met een partner. Maak elke opdracht eerst afzonderlijk. Vergelijk daarna jullie oplossingen en bespreek de verschillen. Als je twijfelt, kun je je leraar om hulp vragen.
1 Lees het gedicht en beantwoord de vragen. /4
a Waarover gaat het gedicht volgens jou?
b De auteur praat over zichzelf. Hoe voelt hij zich?
2 Lees de tekst over Jotie T’Hooft. /3
Jotie T’Hooft
Hij wordt wel eens het wonderkind van de jaren zeventig genoemd. Vlaanderens grootste ‘zeer treurige prins’ en ‘icoon van de zwarte romantiek’ zijn enkele van de namen die men hem geeft. Johan (roepnaam Jotie) werd geboren in Oudenaarde (Oost-Vlaanderen) als zoon van een leraar.
Zakelijk lezen – Literatuur – Poëzie
Liefde en ellendeBrood van weken oud heb ik geweekt in water en opgegeten, terwijl de kou aan mijn tenen knaagde. Met naalden heb ik in mijn bloed gewoeld en gezocht. En niets gevonden. Ik heb op straatstenen geslapen met honger
die door niets nog gestild kon worden leek het wel.In nachten, nat en donker, was ik alleen en mijn stem hoorde niemand. Ziektes hebben mij bezocht in de jaren, ik wou vluchten in de dood.
Maar niets was erger dan nu, ik wou dat je bij me kwam en in mijn ogen keek.Jotie T’Hooft
Uit: Poezebeest
239Zelftoets 4
Als kleuter was hij al taalvaardig en al heel jong begon hij te schrijven, op 12- of 13-jarige leeftijd. Hij hield van lezen en zijn lievelingsauteurs waren Hesse en Kafka. Door zijn druggebruik en rebelse karakter deed hij bijna alle scholen van Oost-Vlaanderen aan en kwam tussendoor zelfs een aantal weken in een heropvoedingsinstelling terecht. Niets baatte, hij bleef eindeloos experimenteren met allerhande drugs.
In 1975 trouwde hij in het geheim met Ingrid, de dochter van Julien Weverbergh, directeur bij de uitgeverij Manteau. In dezelfde periode verscheen zijn eerste bundel Schreeuwlandschap. Voor zijn tweede bundel Junkieverdriet kreeg hij de prestigieuze Reina Prinsen Geerligsprijs.
Popmuziek, drugs en de dood waren de thema’s die hem fascineerden. De neerslag van zijn heroïneverslaving vind je in Junkieverdriet. Zijn buitensporig druggebruik leidde tot geldgebrek en gesjoemel en toen dat werd ontdekt, volgde zijn tweede zelfmoordpoging. Samen met zijn vrouw vertrok hij uiteindelijk naar Brussel waar drugs volledig hun leven domineerden. De zwarte gedachten die Joties leven doordrenkten, zag je terug in zijn kamer die volledig zwart was geschilderd. Toen hij onder invloed van speed zijn vrouw begon te slaan, verliet ze hem.
In de nacht van vijf op zes oktober 1977 overleed Jotie T’Hooft aan een overdosis in een klein huisje van een drugsvriend in Brugge. Op de muur liet hij een boodschap achter voor Ingrid: ‘Dag kleine meid. Veel geluk.’
Uit: www.poezie-leestafel.info
a Begrijp je nu beter waar het gedicht Liefde en ellende over gaat? Ja/nee b Waarom zou je Jotie T’Hooft een romantische dichter noemen? Haal minstens drie redenen uit zijn bio-
grafie.
1 Vul in met: die, dat, wie of wat. /6
a Er zijn er steeds meer Vlaamse baby’s niet meer kruipen, maar meteen gaan stappen.
b Het uitgangspunt was gezonde voeding niet alleen goed is voor topsporters, maar ook voor de ‘gewone’ man.
c Vanuit het vliegtuig werd de passagier, samen met zijn echtgenote reisde, overgebracht naar het ziekenhuis.
d De brand, in alle hevigheid woedde, kon moeilijk geblust worden.
e ‘Het is een toernooi mij de grootste triomfen heeft gebracht, vandaar dat het toch iets speciaals voor mij betekent,’ verklaarde ze.
f Die ene zijn hart veroverd heeft, wil hij aan de rest van de wereld tonen.
Taalbeschouwing: taalsysteem
die
die
die
die
dat
die
240 Deel 4
2 Breng in deze rare weetjes hulptekens aan waar dat nodig is.
Wist je dat … /6
a alle wereldzeeen bij elkaar ongeveer 1,365 miljard kubieke kilometer (zout) water bevatten?
b dalmatiers bij hun geboorte helemaal wit zijn en dat de typische vlekjes er pas na twee dagen door
komen?
c de QWERTY indeling van toetsenborden ervoor moest zorgen dat typistes niet te snel typten?
d de zeespiegel in de prehistorie zo n 100 meter hoger was dan tegenwoordig?
e een echte vegetarier officieel geen vlees en geen vis eet?
f een eend niet kan echoen met haar gekwaak?
Naar: www.digiden.nl – www.dier-en-natuur.infonu.nl – www.vogelbescherming.be – www.waterkennis.vitensnatuurlijk.nl –
www.mysterie-wetenschapsforum.nl
3 Breng de nodige hulptekens aan in deze krantenkoppen. /7
a Concierge steelt voor 25 ton aan bureaumateriaal
b Verstopte wc afvoer op Schiphol leidt tot vondst van bolletjes cocaine
c Patient steelt gsm van ambulancier
d Stelende pinguin loopt tegen de lamp
e Wraaklustige vrouw beschuldigt ex minnaar van terrorisme
f Pokeraars kijken dwars door kaarten en lichten casino s op
Naar: www.hln.be
1 Waar komen deze woorden vandaan? Ga op zoek in de lijst uit het etymologisch woordenboek van het Nederlands en vat samen. Geef betekenis en herkomst. /3
Lidmaat
Betekenis en herkomst:
Boodschap
Betekenis en herkomst:
Pistool
Betekenis en herkomst:
..
..
-
'..
..
..
-..
..
..
-
'
Taalbeschouwing: taalgebruik
arm of been; lid + maat = lichaamsdeel + hoeveelheid
opdracht; bode + schap = gezant of boodschapper +
achtervoegsel gebaseerd op scheppen.
vuurwapen; Oudtsjechisch píscala, píšt’ala = bepaald licht vuur-
wapen of fluit (genoemd naar het lichte geluid bij het afvuren van het wapen).
241Zelftoets 4
bode zn. ‘boodschapper’ Bode behoort als nultrap bij de wortel van bieden, een werkwoord met als grondbetekenis ‘laten weten, aanzeggen’.De overgang van de intervocalische d naar /j/ leidde tot vormen als booi, booien, die met name in de betekenis ‘huisbediende(n)’ zeer algemeen werden: booijen ‘huispersoneel, dienstmeiden’ [1769; WNT naloopen], booy ‘knecht, meid’ [1784-85; WNT baas], booi ‘bode van het gemeentehuis’ [1925; WNT schouw III]. Dat bleven ze totdat in de tweede helft van de 20e eeuw het verschijnsel van huispersoneel vrijwel verdwijnt.
boodschap zn. ‘opdracht’ Mnl. bodescap ‘zending, opdracht’ [1200; CG II, Servas], ‘het gezondene, bericht, tijding’ [1220-40; CG II, Aiol]. Al vanaf het Middelnederlands vaak in combinatie met doen. De vaste verbinding boodschappen doen in de huidige specifieke betekenis ‘inkopen doen’ eerst in: De ziekte geeft mij veel werk: er moeten boodschappen gedaan worden [1867-79; WNT].Samenstelling uit bode ‘gezant’ en -schap.Os. bodskepi; ohd. botascaf(t) ‘mededeling’ (mhd. bot(e)schaft ‘mededeling’, ook ‘gezant’ > ‘groep van gezanten’ > nhd. Botschaft ‘ambassade’); ofri. bod(i)skip (nfri. boadskip); oe. bodscipe; on. boðskapr.
lidmaat zn. ‘arm of been’ Samenstelling van lid 1 ‘lichaamsdeel’ en een tweede lid dat wrsch. hetzelfde woord is als maat 1 ‘hoeveelheid’ en dus een afleiding van meten. De oorspr. betekenis was dan misschien (NEW) ‘lichaamsdelen die als lengtemaat werden gebruikt’; veel namen van ledematen verschijnen als lengte-eenheid, bijv. duim, el, voet. Blijkens de betekenis ‘lichaamsbouw, lichaamsvorm’ bij Kiliaan kan men ook uitgaan van maat in de betekenis ‘uitgestrektheid, het afgemetene’ (Vercoullie).
pistool zn. ‘vuurwapen’ Dit woord is via Duitsland overgenomen uit Oudtsjechisch písčala, píšťala ‘bepaald licht vuurwapen’, eigenlijk ‘fluit’ en zo genoemd naar het lichte geluid bij het afvuren van het wapen. Het Tsjechische woord is een afleiding van het werkwoord pískat ‘fluiten’ < Proto-Slavisch *piskati, dat is afgeleid van een klanknabootsende wortel *pi-. Het Frans ontleende aan het Duits de vorm pistole; dát woord, inmiddels horend bij een verder ontwikkeld klein vuurwapen, werd vervolgens door vele talen ontleend, onder andere door het Nederlands, maar ook door het Duits (Pistole [eind 16e eeuw; Pfeifer]) en het Tsjechisch zelf: in het modern Tsjechisch als pistole, pistolka ‘pistool’, naast píšťala dat alleen nog ‘fluit’ betekent.
-schap achtervoegselOorspr. een vrouwelijk nomen actionis bij de wortel van scheppen 1 ‘creëren’. Zie ook schappelijk. De betekenis ‘schepping’ zal al vroeg vervaagd zijn tot ‘gestalte, vorm, geaardheid, toestand’, waardoor het woord geschikt werd als achtervoegsel voor abstracte en collectieve zelfstandige naamwoorden.
2 Wat doen de personen op de afbeeldingen? Antwoord met een spreekwoord/uitdrukking. Wat betekenen de spreekwoorden/uitdrukkingen? /3
Betekenis:
Een uiltje knappen
een dutje doen
242 Deel 4
Betekenis:
Betekenis:
3 Ga op de website www.synoniemen.net op zoek naar een synoniem voor de onderstreepte woorden. /5
1 Als je de vloer wilt nivelleren, kun je een waterpas goed gebruiken.
2 Het is niet opportuun om tijdens de proefwerkperiode laat uit te gaan.
3 Hoe zal zij zich uit deze penibele situatie redden?
4 De patiënt stierf aan de complicaties van de operatie.
5 Ze kwam met een origineel idee op de proppen.
4 Gebruik het snelmenu synoniemen in Word om voor deze woorden een synoniem te vinden. /5
synoniem (zn)
larderen
genre
grandioos
obscuur
Vechten tegen de bierkaai
een strijd voeren die je niet kunt winnen
Op zwart zaad zitten
geen geld meer hebben
effenen, gelijkmaken
bevorderlijk, gunstig
moeilijke
verwikkelingen, problemen nadien
nieuw, zelf bedacht
keuzemogelijkheid
doorspekken
soort, categorie, stijl
groots, schitterend, magnifiek
donker, duister
243Zelftoets 4
5 Gebruik twee synoniemen uit oefening 4 in een betekenisvolle zin. /2Bv. De western is een filmgenre dat me niet erg bekoort.
6 Vul de ontbrekende woorden in.
De atleet had zin in een nieuwe uitdaging en ging lopen rond de
van de vulkaan. Het was niet gevaarlijk, want de vulkaan stond zeker niet op uitbarsten.
Het was echter wel heel vermoeiend en toen hij er bijna rond had gelopen, was hij aan
het . Hij had nood aan rust en eten en hij wou naar huis. Daarom
besloot hij om snel de en niet meer te genieten van het prachtige
uitzicht. Eenmaal thuis vond hij het jammer dat hij had opgegeven. Hij was aan de uitdaging begonnen
omdat hij was media-aandacht.
Hij besefte dat hij nu niet meer in de belangstelling zou staan. Dat wilde hij vermijden. Daarom verstuurde
hij een via het internet waarin hij vertelde over zijn helse tocht rond
de vulkaan. Ergens hoopte hij dat zijn leugen nooit zou uitkomen.
krater
einde van zijn Latijn
aftocht te blazen
belust op
nepbericht
