VREDESKIND

Copyright © G/L PublicationsOorspronkelijke titel: Peace childCopyright ©Nederlandse vertaling: GideonVertaling: Wilma OffersUitgave en druk: Gideon, Hoornaar, Nederland

ISBN 9060670078

VREDESKINDDonRichardson

éGIDEON

INHOUD

Voorwoord van de schrijver

Deel één: De wereld van de Sawi's1. Afgezant naar Haenam2. Vetgemest met vriendschap3. Schaduw van de Toeans4. De komst van de Toeans5. De legendemaker

Deel twee: Ontmoeting van twee werelden6. Genesis van een missie7. Door het ijzerhouten gordijn8. Eind van een stenen tijdperk9. Goden uit de hemel

10. Per holle boomstam naar de eindbestemming11. Onderdompeling in een vreemde cultuur12. De patriarch van de Toemdoe13. Veldslag voor mijn huis14. De Toean eet hersenen15. Bijeenkomst in het mannenhuis16. Crisis aan de Kronkel17. Morgen koel water

Deel drie: Een veranderende wereld18. Stilte in het mannenhuis19. Kapseizen tussen de krokodillen20. Mijn lever siddert

7

1122374759

7995

112124135140148159168177193202

219230243

21. De levende dode22. De macht van Aoemamai23. Met rode ogen van het uitkijken24. Uit de voorouderlijke cocon

Naschrift van de auteurKaartjes

247253266277

285300

VOORWOORD VAN DE SCHRIJVER

De Sawi's in het voormalige Nederlands Nieuw-Guineavormen één van de naar schatting vierhonderd stam-men in het westelijk deel van Nieuw-Guinea, dat nuWest Irian wordt genoemd of Irian Jaya. Elk van dezestammen is speciaal en uniek, een kleine kosmos opzichzelf met een eigen wereldbeschouwing, een grootaantal eigen legenden en een eigen gevoel voor humor.In 1962 vestigden Carol en ik ons onder de Sawi's. Nabestudering van hun taal, legenden en tradities, kwa-men wij steeds meer tot het besef dat wij omringdwerden door mensen die verraad beschouwden als iets,dat de grootste bewondering verdient. De helden vande meeste verhalen, die de Sawi's hun kinderen vertel-len bij het kampvuur, zijn mannen die vriendschapsluiten met het vooropgestelde doel, verraad te plegenen hun nieuwe vrienden te doden en op te eten. Deuitdrukking die de Sawi's voor deze praktijken gebrui-ken is: „Vetmesten met vriendschap voor de slach-ting."Toen wij begrepen dat de verheerlijking van verraaddeel uitmaakt van de levensopvatting van de Sawi's,begon het ons duidelijk te worden, waarom wij eensoort cultuurschok hadden gevoeld, toen wij ons on-der hen vestigden. Toch waren wij daarheen gestuurddoor God, om de Sawi's voor het evangelie te winnenen zo gauw mogelijk deze verheerlijking van het ver-raad teniet te doen, die eeuwen en misschien zelfs

6

millennia lang deel had uitgemaakt van hun levenspa-troon.De sleutel die ons door God werd gegeven om hethart van de Sawi's open te stellen was het principevan verlossende analogie - het enten van een geeste-lijke waarheid op de heersende gewoonten. Al gauwmerkten wij dat God de weg al had geëffend voor deevangelisatie van dit volk door middel van bepaaldegewoonten van de Sawi's waarop wij het evangeliekonden baseren. En zo vonden wij een weg en een ge-heime ingang voor het evangelie om de Sawi-cultuurbinnen te gaan en van binnenuit een geestelijke en so-ciale ommekeer te bewerkstelligen.Als Carol en ik de Sawi's benaderden aan de hand vanhet „vredeskind" en andere symbolen uit hun eigencultuur, keken wij in spanning toe of Gods geest langsdeze weg dit kannibalistische koppensnellersvolk in-derdaad tot nieuwe gedachten zou brengen. En datdeed Hij!

In een tijd waarin de hele mensheid over en weer opelkaar is aangewezen in één enkele wereldomvattendesamenleving, moet aan een betrouwbare communica-tie die elke culturele kloof overbrugt, de hoogste prio-riteit worden toegekend. VREDESKIND geeft een be-schrijving van de pijn en moeite — èn de uiteindelijketriomf — die wij doormaakten bij onze poging een van's werelds meest gewelddadige culturen tot op de bo-dem te doorgronden, teneinde een vruchtbaar contactop te bouwen met leden van die cultuur.Het eindresultaat geeft, naar wij hopen, een inzicht inhet boeiende vraagstuk van menselijke verhoudingenen de lezer meer begrip en mededogen voor de be-dreigde minderheden op deze aarde.

Don RichardsonRBMU, Sentani, Man Jaya, Indonesië 1974

7

DEEL EEN

DE WERELD VAN DE SAWI'S

1AFGEZANT NAAR HAENAM

Bij het eerste licht van de opgaande zon tuurde Yae,door de vloerlatten van zijn paalwoning in het Maoerodorp, naar het donkere wateroppervlak van de Kron-kelrivier, die twaalf meter onder hem voortstroomde.Zijn rustige zwarte ogen keken hoe de bladeren lang-zaam voorbijdreven op het rimpelloze oppervlak. Deblaadjes dreven stroomafwaarts, maar gingen steedslangzamer, een bewijs dat de opkomende vloed op deArafoera zee, vijfendertig kilometer naar het westen,de langzame stroom naar zee van de Kronkel begonaf te dammen.Binnenkort zou de rivier door de vloed de anderekant op gaan stromen. Enkele uren lang zou de zee dezwarte, door algen bezoedelde, Kronkel, terugdringenin de reusachtige baarmoeder van het zuidelijke moe-ras van Nieuw-Guinea, waaraan de rivier zijn ontstaante danken had. Yae had dit ogenblik afgewacht omzijn reis stroomopwaarts te beginnen, meegestuwddoor de stroom.De vrouw van Yae, Kaoetap, zat met gekruiste benenbij de kookplaats middenin de paalwoning. Haar jong-ste kind dat nog geen naam had, lag op haar schoot teslapen, ingebed in de dikke bossen gras waarvan haarrok was gemaakt. Voorovergeleund over haar baby,sprenkelde Kaoetap water uit een bamboefles overhet witte sagomeel, dat op een stuk boombast vóórhaar was uitgestrooid. Langzaam kneedde zij meel en

11

water tot een deeg, gehinderd door de rook van hetsmeulende vuur dat in haar ogen kwam.Haar oudste kind, de twee jaar oude Miri, zat tevre-den naast haar te spelen op een gevlochten mat. Zijnenige stuk speelgoed was een menselijke schedel mettrieste oogholten, die vaag omhoog staarden naar hetzwartberookte plafond. De schedel die al een mooieokergele glans had gekregen in de vele jaren dat hijliefderijk van hand tot hand was gegaan, werd be-waard als aandenken aan de reeds lang gestorven va-der van Yae en tevens als fetisj om boze geesten af teweren. Voor kleine Miri was hij alleen maar een glim-mend stuk speelgoed.Yae zei tegen Kaoetap zonder zich naar haar om tekeren: „Oevoer haramavi maken; doe famoed es! Hettij staat op het punt te keren. Maak meteen mijn sagoklaar!"Haar lenige, zwarte vingers kneedden het vochtige sa-godeeg tot een lange dunne rol en legde die in johom-bladeren gewikkeld tussen de gloeiende kooltjes. Yaedeed intussen zijn sieraden aan om klaar te zijn voorvertrek. Hij sloeg een kort grasrokje om zijn naaktelendenen, een rokje dat bij de Sawi's alleen gedragenmocht worden door mannen die in de strijd een vij-and hadden gedood . Hij had drie van zijn slachtoffershet hoofd afgehakt. Dat werd aangegeven door driearmbanden van glimmende wilde-zwijnen-slagtanden,die hij om zijn linker elleboog droeg.Zijn dapperheid op de jacht werd vervolgens aange-toond door zijn soedafen, een meter lange halskettingvan dierentanden die hij in twee lussen om zijn nekdeed. Elk wild zwijn, elke krokodil, hond of buidel-dier dat hij had gedood, had één tand bijgedragen aande halsketting. Repen fijn gevlochten rotan omslotenzijn beide armen onder en boven de spieren en zijn

12

benen vlak onder zijn knieën. In het doorboorde tus-senschot van zijn neus stak hij trots een hol botje vantwaalf centimeter lengte, met aan weerskanten eenscherpe punt. Het was gemaakt van het dijbeen vaneen varken.Als hij op reis was gegaan om een nachtelijk dansfeestbij te wonen, zou hij nog andere sieraden hebben aan-getrokken: een vuurrode pluim van paradijsvogelveren,een hoofdband van goud en bruin bont van een buidel-dier, een bos witte kakatoeveren, en tevens witte enrode lichaamsverf, gemaakt van fijngestampte schel-pen en rode aarde. Maar Yae's zending was zuiver di-plomatiek en niet feestelijk. Hij vond het dus wel vol-doende zich op te tuigen met het wit en goud vanglimmende beenderen en gevlochten rotan.Kaoetan nam een tang, haalde het sagobrood uit dekooltjes, wreef de verkoolde bladeren eraf en gaf hetdampende „moerasbrood" aan haar man. Yae at er dehelft van op en deed de andere helft in zijn sago-draag-tas van gevlochten vezels, samen met een stuk varkens-vlees dat Kaoetap al eerder boven het vuur had ge-rookt. Hij hing de draagtas over zijn schouder en haal-de zijn twee meter lange boog van zwart palmhout uithet wapenrek boven zijn hoofd. Aan het ene uiteindevan de boog zat een punt, gemaakt van de naaldscher-pe klauw van een casuaris, waardoor het wapen in eengevecht van man tegen man als speer kon worden ge-bruikt. Yae pakte ook een handjevol bamboepijlenmet vlijmscherpe punten. Hij nam boog en pijlen inde ene hand en pakte tenslotte zijn pagaai die, samenmet zijn oorlogsschild, trommel, stenen bijl, speer,kano en boog, de belangrijkste onderdelen van zijnaardse bezit waren.

De pagaai was een mooi voorbeeld van het kunstge-voel van de Sawi's. Hij was gemaakt uit een enkel stuk

13

roodbruin ijzerhout van twee en een halve meter leng-te en had een breed rechthoekig blad, versierd methoutsnijwerk van exotische figuren, terwijl de steelaan de bovenkant uitliep in een mooi uitgesnedenvoorouderfiguur. Boven deze voorouder waarschuw-den de typische houten weerhaken en casuaris-klauwdat Yae's pagaai, evenals zijn boog, tevens dienst kondoen als speer.Yae stapte op de voorgalerij van zijn paalwoning. Ron-dom hem leken de zes andere paalwoningen van hetdorp Maoero, met hun primitieve bochelige brood-vorm, te zweven in het gouden waas van de morgen.De huizen waren zowat vijftien meter lang en varieer-den van tien tot vijftien meter hoogte boven de grond,waardoor zij op hun lange spichtige boombenen hooguitstaken boven het dichte struikgewas. Bovendienstonden er nog vier grote huizen op een hoogte vanminder dan zes meter.Niet alle Sawi-gezinnen hadden lust en energie ompaalwoningen te bouwen. Velen gaven er de voorkeuraan iets minder veilig te zijn voor onverwachte aanval-len dan de bewoners van de paalwoningen, die een vrijuitzicht over de hele omtrek hadden. In een hoge paal-woning konden vrouwen en kinderen betrekkelijk vei-lig bijeenhokken, terwijl hun mannen, vaders en broerspijlen lieten neerregenen op een aanrukkende vijand,of zelfs afdaalden naar de grond om de vijand te lijf tegaan in waroe min, „speer-spel".Toen Yae de hoge met lianen bevestigde ladder begonaf te dalen, verhief Kaoetap op klagende toon haarstem. „Waarom ga je zo vaak naar Haenam? Krijg jegeen koude rillingen als je daarheen gaat?"Yae daalde verder omlaag. „Als ik daar geen vriendenhad, zou ik niet gaan," was zijn enige antwoord. Yaeliep de ladder, die in de beschutting van de paalwo-

14

ning stond, helemaal af, zonder hem met een vingeraan te raken, in volmaakt evenwicht op de gammeletreden.Aan de voet van de ladder zat zijn jongste broer Saoin elkaar gedoken op een boomstam, rillend van demalaria. Hij trachtte tevergeefs enige warmte op tevangen van de morgenzon, die nu fel op het dorpscheen en damp deed opstijgen van het bedauwde ge-bladerte. Yae sprak hem bemoedigend toe, maar Saokon nauwelijks antwoorden van het klappertanden.Een paar meter stroomafwaarts stond Yae's neef Wasi,met zijn drie vrouwen, het gereedschap in een kano teladen om naar de bossen te gaan en sago te hakken.Yae riep Wasi toe: „Ik ga naar Haenam. Ik kom kortna donker terug. Ik ga mijn vrienden daar uitnodigenvoor ons bisim dansfeest bij nieuwe maan."Wasi wenste hem succes met zijn missie, stapte in deachterste punt van zijn smalle, holle boomstam enzette zich af naar de vaargeul. Zijn drie vrouwen ston-den helemaal voor in het tien meter lange schuitje,twee van hen met baby's in een slendang op de rug.De drie vrouwen hieven gelijktijdig hun pagaaien, ende kano voer stroomafwaarts naar de mond van desmalle zijrivier die naar het sago-moeras leidde. Vaneen klein hoopje gloeiende kooltjes op de lemen vuur-plaats aan Wasi's voeten steeg een spiraaltje rook om-hoog. Met deze kooltjes zouden zij later het vuur ma-ken om hun middagmaal te koken van de verse sago,die zij zouden oogsten in het moeras.Yae legde pijl en boog in zijn kano en stapte in. Meteen stevige, weigerichte haal wendde hij zijn scherpge-punte bootje stroomopwaarts, precies op het ogenblikdat de blaadjes op het water geheel tot stilstand warengekomen op hun reis naar zee. Toen hij om een verrebocht van de rivier verdween, dreven de blaadjes

15

stroomopwaarts achter hem aan.Kaoetap bleef haar man lang nakijken, met een onge-rust gezicht dat bruin was van de rook. Toen begonde baby op haar schoot te bewegen en te huilen. Zijhield het kind aan de borst en gaf het te drinken. Vu-rig wenste ze dat Yae zijn drieste plannen om een ver-bond tussen Maoero en Haenam te sluiten, zou latenvaren.

Een werveling van schreeuwende kakatoes vloog weg,toen Yae's kano plotseling te voorschijn kwam vanonder het beschuttende gebladerte aan de rand van derivier, nog steeds in stroomopwaartse richting. Eenkrokodil, die lag te dommelen op de punt van eenhalf verzonken boomstam, werd wakker van hun ge-krijs. Hij gaapte met open muil naar Yae om daarnamet een plons in het water te duiken, zijn machtigestaart recht omhoog, en in de diepte te verdwijnen.Yae gleed verder naar de volgende bocht en voer dieom, terwijl hij nog eens nadacht over de verschillendegebeurtenissen die hem gemaakt hadden tot Maoero'senige afgezant naar het Sawi-dorp Haenam stroomop-waarts. Zeven maanden tevoren had Yae onverwachteen groep van vijf mannen uit Haenam ontmoet, toenhij wilde ganzen jaagde in de buurt van de bron vanhet riviertje de Aym. Yae was onmiddellijk neergedo-ken in zijn kano om zijn boog te grijpen, maar degrootste van de vijf vreemdelingen had hem snel be-groet.„Konahari! Laat je boog maar liggen! Ik ken je — jenaam is Yae en ik ben familie van je!" zei de grotevreemdeling.Yae hief voor alle zekerheid zijn boog op, maar legdeer geen pijl op. In plaats daarvan vroeg hij: „Hoe heetje?"

16

„Mijn naam is Kaoewan. Ik ben de jongste zoon vanje moeders stiefvader," was het antwoord.„Wat doe je op de Aym? Je bent zeker aan het spio-neren met je vrienden," zei Yae uitdagend.„Helemaal niet," zei Kaoewan. „Vanmorgen heb ikeen wild zwijn aangeschoten. We hebben zijn bloed-spoor tot hier gevolgd. Kijk maar, daar is het versebloed in het gras, en hier zijn de sporen waar het zwijnzich daarnet in de modder heeft gewenteld."„Kom, ik wil je omarmen! We zijn nog familie!"Yae had zijn moeder wel over Kaoewan horen praten,maar toch aarzelde hij nog. Kaoewan nam daarop eenklein stukje scherpe bamboe uit zijn draagtas en sneedeen lok van zijn dikke zwarte haar, wikkelde het ineen blad en gaf het aan Yae.Gerustgesteld door dit algemeen aanvaarde teken vanoprechtheid, pagaaide Yae dichter naar de mannentoe, nam de gift van Kaoewan in ontvangst en deeddie in zijn eigen draagtas. Door deze gave had Kaoe-wan getoond dat hij meer wenste dan alleen een voor-bijgaande kennismaking met Yae.De beide mannen omarmden elkaar, terwijl Kaoewansvier metgezellen blijk gaven van hun instemming. Enop dat ogenblik deed Kaoewan zijn voorstel.„Yae, moet je eens horen. Al een tijdlang krijgen wijaanvallen te verduren van de Kajagars uit het oostenen we hebben al heel veel krijgers verloren. Daaromwensen wij vrede met Maoero, zodat wij veilig die kantop kunnen gaan om sago te hakken bij onze westelijkegrens.Ik heb de mannen van Haenam ervan overtuigd datwij één man nodig hebben om dienst te doen als tus-senpersoon - iemand die vrijelijk heen en weer kangaan tussen jouw dorp en het mijne. En het lijkt medat jij de aangewezen man bent. Ik stel je hierbij aan

17

als die tussenpersoon. Als je mijn voorstel aanneemt,kom dan vandaag over drie dagen in ons dorp. Ik zalje opwachten om je veiligheid te waarborgen als jeaankomt."Kaoewans vier vrienden hadden eraan toegevoegd datook zij zo nodig met hun eigen leven voor dat vanYae zouden instaan.Yae's hart begon sneller te kloppen. Zijn stamgenotenin Maoero hadden zich ook al beklaagd over de hevigeaanvallen die zij moesten verduren van de Asmats inhet westen. Als er vreedzame relaties met Haenamwerden opgebouwd, zouden de rijpe sagopalmen, dienu nog onbereikbaar waren in het niemandsland tus-sen Haenam en Maoero, veilig geoogst kunnen worden.Zijn stam hoefde zich dan niet langer dicht aan degrens van de Asmats te wagen om aan eten te komen.Na verloop van tijd zouden Haenam en Maoero zelfskunnen overwegen zich bij elkaar aan te sluiten, ombeslissende klappen uit te delen zowel aan de Asmatsals aan de Kajagars. Beide dorpen zouden dan aanweerskanten voorlopig veilig zijn. Als voornaamsteaanstichters van dat verbond konden Yae en Kaoewaner beiden op rekenen op te klimmen tot nieuwe hoog-ten van prestige binnen het Sawi-wereldje. Mannen uitandere Sawi-stammen, met huwbare dochters, zoudendan zeker geneigd zijn een paar van die dochters toete zeggen aan Yae en aan Kaoewan, waardoor degrootste wens van een Sawi — een harem van vijf ge-zonde vrouwen — dichter binnen hun bereik zou ko-men.

Yae had al twee vrouwen veroverd, maar tot zijn ver-driet had één van hen framboesia gekregen en wasweggeteerd met stinkende etterende wonden, tot zijtenslotte was doodgegaan en hij alleen Kaoetap nogover had. Sinds de dood van zijn tweede vrouw was

18

Yae's verlangen naar een plaatsvervangster, en nogmeer vrouwen, een knagende obsessie geworden. Nuleek onverwacht de vervulling van deze hartewens bin-nen zijn bereik, als hij er zich tenminste toe kon bren-gen in de belofte van Kaoewan en diens vier vriendente geloven.Yae keek Kaoewan met kritische blik aan. Kaoewansogen straalden van zichtbare oprechtheid. Dat hijenige verwantschap met Yae's moeder had, was eengeruststellend feit. Ook had hij vrijwillig een lok vanzijn haar aan Yae overhandigd. Wat zijn verhaal be-treft over de last die Haenam met de Kajagars had,waardoor ze steeds verder naar het westen werden te-ruggedrongen — Yae had dat al gehoord.Daar stond tegenover dat Yae wist dat er een aantalmannen uit de Kangae-stam in Haenam woonden, dienog steeds tegen Maoero op wraak zinden. Hoe konhij er zeker van zijn dat Kaoewan en zijn vriendensterk genoeg zouden zijn om hem te beschermen, alsde Kangae-partij besloot wraak te nemen op Yae, zo-dra hij zich vertoonde? De vier armbanden van zwij-neslagtanden om Kaoewans linker elleboog bewezen,dat Kaoewan een krijger was met wie niet viel te spot-ten. Maar misschien had Kaoewan hechtere bandenmet de Kangae-partij dan met Yae's moeder.Voorzichtig en sluw begon Yae hem te ondervragen,om zijn verhouding met de Kangaes te peilen. Kaoe-wan raadde meteen waar hij heen wilde en verzekerdeYae dat de hoofden van de Kangaes al hadden gezegddat zij een stoffelijk blijk van goede wil zouden aan-nemen als zoenoffer, en geen mensenleven zoudeneisen. Enige goederen zouden een lage prijs zijn vooralles wat Yae van deze transactie hoopte te winnen.Maar toch besloot Yae zijn beslissing uit te stellen totna een verdere proefneming. Hij inviteerde Kaoewan

19

en zijn vier vrienden om hem te vergezellen vooreen kort bezoek aan Maoero en de zaak verder te be-spreken. Als zij bereid waren bij een dergelijk waag-stuk op zijn bescherming te vertrouwen, zou dit eenverder bewijs zijn dat hun verlangen naar vrede metMaoero echt was.Kaoewan antwoordde met een brede glimlach: „Wijzouden niets liever doen dan met je meegaan, maaronze vrouwen en kinderen staan bij de Hanai rivier tewachten tot we terugkomen met varkensvlees. Wemoeten onze prooi voor donker nog zoeken, slachtenen thuisbrengen."Dit was een aannemelijke reden, dacht Yae. Nu moesthij zijn beslissing nemen zonder verdere test. Als hijhet voorstel afsloeg, zou later misschien iemand an-ders uit Maoero dezelfde eer te beurt vallen die Kaoe-wan hem nu bood, en als die ander zou toehappen,zouden hèm de eerbewijzen die eruit zouden voort-vloeien te beurt vallen. En Yae zou zich inwendig ver-bijten, als dat ooit gebeurde!Daar stond tegenover dat hij, als hij het wel deed, mis-schien in de val zou lopen en zijn leven verspeelde!Yae's ingewanden krompen ineen door de spanningvan het ogenblik, dezelfde kosmische spanning die hethoofdbestanddeel vormt van de Sawi-legenden, diehem vanaf zijn kindertijd hadden geboeid. Nu was hijde held die voor de vreselijke keus stond!Plotseling rees de beslissing naar hem omhoog uit dedraaikolk van zijn onzekerheid. Hij nam het bamboemesje uit zijn draagtas, sneed een lokje van zijn eigenhaar en gaf dit aan Kaoewan, die het met een glimlachaannam.Toen stak Yae de hand uit, greep Kaoewans onder-arm stevig vast en zei: „Sarimakon, es! Afgesproken.Ik kom vast en zeker!"

20

„Mochten we het zwijn vinden, dat we achterna zitten,dan kun je erop rekenen dat ik de helft van de levervoor je zal bewaren, tot je bij ons komt eten op dederde dag," zei Kaoewan.Yae antwoordde: „Timon konahari! Dank je, mijnvriend!" en zij gingen elk huns weegs.Nu Yae zijn woord had gegeven, had hij vrijwel hetlot bezegeld dat hem te wachten stond. Tenzij hij hetonomstotelijke bewijs had dat er verraad in het spelwas, kon hij nu niet meer terug, zonder voor lafaardte worden uitgemaakt! Hij moest over drie dagen naarHaenam.En hij moest er alleen naar toe. Niemand zou hemdurven vergezellen zonder uitnodiging. Des te beter;als hij het risico alleen droeg, zou hij de eer, die eruitvoortvloeide, niet hoeven te delen met een ander uitzijn dorp.

21

2VETGEMEST MET VRIENDSCHAP

De zon stond al hoog aan de hemel en er pareldenzweetdruppeltjes op Yae's voorhoofd, toen hij bij deHanai zijrivier kwam, die de toegang vormde tot hetgebied van Haenam. Yae liet de glinsterende, zeventigmeter brede, Kronkel achter zich, en al gauw koeldezijn huid af in de dichte schaduw op de smalle dooroerwoud omgeven Hanai-rivier. Hij bukte zich om tedrinken, staande in zijn kano, waarbij hij water op-schepte met zijn hand. Hij dronk het water echterniet uit zijn handpalm, maar gooide het telkens om-hoog in de lucht en ving het dan in zijn mond op.Elke andere manier om water uit de rivier te drinken,was beneden zijn waardigheid. Bovendien zou het ge-vaarlijk kunnen zijn. Er woonden boze geesten in derivier, en als je niet op de voorgeschreven manierdronk, zouden die je lichaam kunnen binnendringenmet het gedronken water.Yae ging weer rechtopstaan en zijn blikken priemdenin het struikgewas dat, voor hem uit, over de rivierhing. Daar was hij! De grijnzende schedel van eennietsvermoedende Kajagar, gedood door Nair, één vande meest geduchte krijgers uit Haenam.De schedel hing aan een tak en de oogkassen warenvolgestopt met vuurrode zaden, gebed in zwarte boom-hars, waardoor het geheel een bijzonder dreigende uit-werking had. Fladderende veren in beide ooropenin-gen moesten haren voorstellen. Nair had de schedel

22

daar opgehangen als een waarschuwing voor Haenamsvijanden.Yae glimlachte toen hij bedacht hoe het zien van dieschedel zijn haren te berge had doen rijzen, toen hijvoor het eerst zeven maanden tevoren in grote span-ning naar Haenam was gegaan. Hij had zich moetenvermannen en zichzelf moeten dwingen zijn holleboomstam langs de schedel te pagaaien. Eindelijk washij dan toch uit het bos gekomen, bij de grazige vlak-te waar Haenam op dit ogenblik lag. De bewoners vanhet dorp hadden zijn eenzame nadering doodkalm ga-degeslagen. Kaoewan stond aan de rand van het waterom hem met uitgestrekte armen te verwelkomen.Toen Yae zijn kano aanlegde en uitstapte, had Kaoe-wan plotseling zijn boog en een handvol pijlen uit destruiken gepakt. Hij had er één pijl uitgehaald, waar-mee hij rondzwaaide in zijn rechterhand. Hij keerdeYae de rug toe en keek naar zijn eigen volk. Met eengeweldige gorgelende kreet was hij toen recht omhooggesprongen en rende heen en weer tussen Yae en zijneigen mensen.

Hij brulde een schallende uitdaging, die hij onderbrakdoor hevig gegrom van voorgewende woede. „Mijnvriend is welkom! Hij is gekomen, omdat ik hem zelfheb uitgenodigd! Wie durft hem kwaad te doen? Hemzal geen kwaad geschieden! Mijn hand is sterk!"Dit was het gebruikelijke krachtvertoon - saravon -een manier om de gast gerust te stellen, en tevens ie-mand die kwaad in de zin had de kans te geven zichtweemaal te bedenken. Zonder dit vertoon van sara-von zou Yae zich allerminst op zijn gemak hebben ge-voeld. De mannen van Haenam stonden rustig toe tekijken op hun voorgalerijtjes. De meesten zaten metéén been plat op de grond en één opgetrokken kniewaarop zij hun kin lieten rusten.

23

Na de saravon had Kaoewan Yae hartelijk omhelsd.De andere mannen van Haenam kwamen daarop éénvoor één hun huis uit en volgden Kaoewans voorbeelddoor hem te omarmen — allen, behalve de mannenvan Kangae, die nog op genoegdoening wachtten, al-vorens blijk te geven van vriendschapsgevoelens tegen-over de vreemdeling.Kaoewan had Yae meegevoerd naar het mannenhuisvan Haenam, de dertig meter lange zaal die het centra-le gebouw van het dorp was en waar vrouwen alleenop uitnodiging mochten binnentreden. Kaoewan hadYae de ereplaats gegeven op een nieuwe grasmat inhet midden van het langwerpige, slordig gebouwdehuis.Al gauw was Yae omringd door een kring van zowattwintig leidende krijgers uit Haenam, mannen als Ma-oem, Giriman, Mahaen, Nair, Kani en Warahai, man-nen die gevreesd werden door Sawi's, Kayagars en As-mats. Zij hadden hem om beurten overstelpt met be-leefde vragen over zijn familie. Achter hem zaten dejongere mannen in eerbiedige stilte te luisteren. Algauw werden vers gebakken sago-maden, gekooktdoor de vrouwen in de gezinshuizen, binnengebrachten opgediend aan Yae op een dienblad, rijk versierdmet ingewikkelde voorouderlijke voorstellingen. Hijhad beleefd gewacht tot zijn gastheren ook bediendwaren en was toen met hen gaan eten.Yae had gemerkt dat het gesprek geleidelijk was geko-men op de kwestie van betaling voor de nog ongewro-ken grieven die de Kangae-stam tegen Maoero koester-de. Maar Yae was daar op verdacht. Hij had een aantalstenen bijlen, grote schelpen en andere kostbaarhedenuit zijn zak gehaald, die de mensen uit zijn dorp hemhadden meegegeven om hun schuld aan de Kangae-stam te delgen.

24

Een zekere Giriman grinnikte van plezier toen hij deschatten had bijeengegaard en naar buiten had gedra-gen naar de Kangaes die nog in hun huizen zaten tewachten tot de betaling had plaatsgevonden. Intussenhaalde Kaoewan een brok van de gerookte zwijnelever,die hij had beloofd voor Yae te bewaren, en Yae hadhet vlees in zijn draagtas gestopt om later op te eten.Al gauw kwam Giriman terug met de mensen van deKangae-stam, die de hand van Yae hadden aangeraaktten teken dat zij de betaling hadden aangenomen.Daarop voegden zij zich bij het gezelschap en luister-den gespannen naar ieder woord.Vervolgens overstelpten de Haenams Yae met compli-menten, waarbij ze zeiden gehoord te hebben hoedapper hij was in het gevecht en op de jacht. Daarnakwam het gesprek op de Kayagars en de Asmats —hoe afschuwelijk deze mensen waren en hoe nodig hetwas, zowel voor Haenam als Maoero, om onder dezedruk uit te komen, door zich nauwer aaneen te sluiten.Yae was daarop overeind gekomen en had de wens ge-uit naar Maoero terug te keren. Terwijl hij dit deed,beefde hij inwendig, want hij wist dat, in geval vanverraad, dit het ogenblik was waarop het aan het lichtzou komen. Maar in plaats daarvan hadden zij hemvol bereidwilligheid naar zijn kano gebracht en hembij herhaling in het Sawi vaarwel toegeroepen: !rAmi-nahaiyo1.", terwijl hij de Hanai-rivier afpagaaide naarde Kronkel.

Yae wist nog goed hoe blij en opgewonden hij was ge-weest op de terugweg, die dag, zeven maanden gele-den. Hij was in de schemering thuisgekomen, was om-hooggeklommen naar het voorgalerijtje van zijn paal-woning en had al zijn mededorpelingen luid toegeroe-pen in de expressieve taal van de Sawi's:„Waar is de woede die Haenam jegens ons koestert?

25

Vandaag heb ik alle tongen van de woede afgebroken!Vandaag heb ik het vervallen pad naar Haenam weerin goede staat gebracht. Ik heb koel water (vrede) ge-sprenkeld tussen onze dorpen!"Toen had hij zijn toespraak kracht bijgezet met deSawi triomfkreet: „EEEHAAA!" en had met pleziergeluisterd naar het opgewonden gemurmel van de ge-sprekken, die zijn toespraak in alle hoge paalwonin-gen om hem heen had opgewekt, evenals in de lagerliggende huizen.Dat was nog maar het begin geweest. In de afgelopenzeven maanden had hij Haenam in totaal tien keerbezocht en elke keer was hem hetzelfde warme wel-kom te beurt gevallen. Zijn vertrouwen was bij elk be-zoek toegenomen, en nu hij Haenam voor de elfdekeer naderde, voelde hij geen spoor van ongerustheid.Hij kende de meeste mannen van Haenam nu bij naamen voelde zich net zo zeker van hun goede bedoelin-gen als van zijn eigen stamgenoten in Maoero. Hij wasvol vertrouwen dat vandaag een aantal van hen zijnuitnodiging zou aannemen, hem later te vergezellenals gast op een nachtelijke bisim danspartij in Maoero.Daarna zouden zij beginnen de plannen uit de werkenvoor een gezamenlijke aanval op de Kayagars of deAsmats.Net als gewoonlijk werd Yae door Kaoewan begroetaan de oever van de rivier en door hem naar het man-nenhuis gebracht. Anderen die hij had leren kennen,kwamen één voor één binnen en gingen in een kringom hem heen zitten. Het gesprek verliep vriendelijk,net als gewoonlijk en was doorspekt met anekdotesen bulderend gelach. Er werd eten neergezet voor Yae.Hij begon samen met zijn gastheren aan het feestmaal.Toen bracht hij de uitnodiging over waarvoor hij wasgekomen.

26

Giriman was de eerste die antwoordde. „Je bent lang-zamerhand een oude vriend van me. Natuurlijk komik op de bisim in Maoero!" Mahaen gaf hem dezelfdeverzekering, evenals Kaoewan.Algauw hadden totaal twaalf mannen de uitnodigingaangenomen. Yae was in zijn sas. Toen gaven ze Yaeeen streng ineengedraaide boomvezels. Ze vroegenhem een knoop te maken voor elke dag die zij moes-ten aftellen voor het feest begon. Yae nam de strengvrolijk aan en begon er knopen in te maken. Terwijlhij in zijn taak verdiept was, keek Mahaen naar Giri-man en trok heel even een wenkbrauw op. Girimanzag het teken en gaf het door aan Maoem. Maoem gafhet door aan Kani en Kani aan Jamasi. Toen het zoverwas, hadden alle mannen in het vertrek het teken op-gemerkt. Mahaen stak langzaam zijn rechterhand on-der de rand van de grasmat waarop hij zat en haaldeeen lange vlijmscherpe benen dolk te voorschijn, ge-sneden uit het dijbeen van de reuzencasuaris.Giriman, Jamasi en Maoem kwamen onverschilligovereind en deden alsof zij zich uitrekten. Intussentrokken zij lange ijzerhouten speren met weerhaakjesuit het wapenrek boven hun hoofd. Met een wredegrijns hielden zij de speren gericht boven Yae, terwijlhij, over het touw gebogen, knopen zat te maken. An-deren in het gezelschap wapenden zich eveneens. Ste-nen bijlen en speren, pijl en boog kwamen als bijtoverslag te voorschijn vanonder de grasmatten.Elke man die gewapend was, kwam rustig overeind enliep dichter naar Yae toe. De enige gastheer die zichniet wapende, was Kaoewan. Hij stond rustig tegen demuur van sagobladeren geleund, glimlachte Yae toeen hield het gesprek gaande, terwijl Yae zijn knoopjesmaakte.Yae merkte dat het langzamerhand donkerder om

27

hem heen werd, en stiller. Hij voelde ijskoude rillin-gen over zijn rug, maar dwong zichzelf optimistischomhoog te kijken. Eerst zag hij de wapens en toeniets wat nog afgrijselijker was: de ogen van zijn gast-heren. Elk oog was op Yae gericht, uitpuilend van gul-zige verwachting, om te zien hoe Yae zou kijken.Toen zagen zij datgene waarop zij zeven maandenhadden gewacht: de plotselinge ontsteltenis op Yae'sgezicht.Vol leedvermaak dronken hun ogen het schouwspel invan rustig vertrouwen, dat omsloeg in afzichtelijkeangst; van blijde verwachting, die plotseling verander-de in zwarte wanhoop. Nog maanden lang zouden zijzich te buiten gaan aan gretige beschrijvingen van elkdetail, dat zij nu observeerden op dit ogenblik vanwaarheid. Zij zouden proberen elkaar de loef af te ste-ken met beschrijvingen van Yae's ogen, die steeds gro-ter werden, zijn lippen die trilden en zijn hele lichaamwaarop het angstzweet uitbrak. Het mannenhuis zoudaveren van het lachen, bij elk welsprekend detail datnaar voren werd gebracht.Terwijl Yae als aan de grond genageld zat, half stik-kend van angst, ging Giriman vlak voor hem staan metde speer, gericht om toe te slaan. Yae zag Girimansmond opengaan en hoorde de wrede sissende stemzeggen: „Toewi asonai makaerin! We hebben je metvriendschap vetgemest voor de slacht!"Dit was één oude zegswijze van de Sawi's, kort enmoordend, die in drie woorden een van de diepste on-derstromen van de Sawi-cultuur tot uitdrukkingbracht: verheerlijking van het verraad. Yae wist nudat de mannen vanaf het eerste begin van plan warengeweest hem te doden, maar daar zij er vast op ver-trouwden dat hij steeds weer terug zou komen, had-den zij het voornemen opgevat de executie zo lang

28

mogelijk uit te stellen. Als zij Yae direct in het beginhadden gedood, zou dit niet méér zijn geweest daneen doodgewone moord, die iedere ongeschoolde inhet verraad had kunnen bewerkstelligen. Maar om hetbedrog van vriendschap vol te houden gedurende eenperiode van vele maanden, en dan het vonnis te vol-trekken zoals zij dat nu deden, daarvoor was een ver-fijnde kennis van verraad nodig die het elixir van deSawi-legenden vormde.De mannen uit Haenam brachten een oud ideaal totuitdrukking. Ook Yae kende de legenden, die de man-nen van Haenam tot hun daad inspireerden. Hij hadzich alleen vergist, toen hij dacht dat deze legenden inzijn leven geen rol zouden spelen en dat de politiekeen persoonlijke zorgen van het heden werkelijker wa-ren dan historisch gegroeide drijfveren.Terwijl de speren op hem gericht bleven, probeerdeYae zijn toestand onder ogen te zien. Hoe had hij ooitnaar Haenam kunnen gaan? Omdat hij op Kaoewanhad vertrouwd. Kaoewan? Waar was die gebleven?Misschien zou Kaoewan hem nog willen helpen!Een verstikte kreet ontsnapte aan Yae's lippen. „Ka-oewan! Waar ben je? Help me! Kaoewan!"Kaoewan keek op hem neer van waar hij stond, tussentwee gewapende krijgers. Hij sprak langzaam, kalm ensarcastisch. ,,Ik heb meteen al gezegd dat dit gemeenis, dat je mijn vriend bent en dat ze je dit niet moetenaandoen. Maar Maoem hier heeft me de hand van zijndochter beloofd als ik mijn mond houd. Het spijt me,beste kerel, maar ik denk niet dat ik je zal helpen."Yae schreeuwde hem in doodsangst toe: „Zeg dattoch niet, Kaoewan! Houd je belofte!"Hij probeerde op te krabbelen, maar Maoems speertrof hem in zijn zij. Een luid gebrul van ontladenspanning weerklonk om hem heen, terwijl andere spe-

29

ren naderbij kwamen. Yae zonk neer op een knie ensmeekte Kaoewan opnieuw om genade, terwijl hij ver-geefs probeerde de weerhaak van de speer uit zijn zijte trekken.Kaoewan wendde zich af en zei rustig: „Je had meeen vredeskind moeten geven. Dan zou ik je wel heb-ben geholpen."Bij deze woorden rees een visioen op voor Yae's ogen,een door pijn verwrongen, maar toch teder visioenvan Kaoetap, die met gekruiste benen bij het vuur zatmet het nog naamloze kind slapend op haar schoot.Het kind. Alleen dat kind had hem kunnen redden!Maar nu was het te laat.Een stenen bijl trof hem van achteren, vlak onder zijnschouderblad. Hij tuimelde voorover op de vloer vansagobladeren, snakkend naar adem. Een pijl drongachterin zijn dij en de scherpe pijn bracht hem totplotselinge razernij. Hij vloog overeind. Bloed vloeideuit al zijn wonden en hij wierp zich op zijn kwelgees-ten. Een tweede speer doorboorde zijn kuit. Iedereenging gewoon een eindje voor hem opzij, gillend vanpret, maar zij bleven hem steeds omsingelen.Yae viel opnieuw voorover en kon ineens omlaag kij-ken door een wijde spleet in de nog niet helemaal af-gewerkte vloer van het mannenhuis. Van vijf meterhoogte zag hij kippen. Ze staken de kop op om naarboven te kijken, onrustig door het lawaai daarboven.Hij bedacht ineens dat hij zijn pagaai in de modder bijde rivier had gestoken. Als hij zich uit het mannen-huis kon laten vallen en zijn pagaai kon bereiken, zouhij misschien met het puntige uiteinde althans één vij-and kunnen meenemen naar het hiernamaals.Hij liet zich met het hoofd omlaag door de spleet glij-den, maar de speer in zijn kuit bleef tussen de vloer-balken aan weerszijden steken, waardoor hij met het

30

hoofd omlaag kwam te hangen. Terwijl hij zich hulpe-loos in duizend bochten wrong, hoog in de lucht, konhij alleen maar afwachten tot de mannen in huis snelde trap-palen aan weerskanten afdaalden en naar hemtoe kwamen hollen, terwijl zij bamboepijlen op hunboog legden. Ook vrouwen en kinderen snelden toe,verrukt over dit buitenkansje dat het slachtoffer ookbinnen hun bereik bracht.Terwijl kinderen hun pijltjes naar Yae omhoog scho-ten, hieven vrouwen hun sago-stokken om hem op hethoofd te timmeren. Dorpshonden schoten tussen destampende voeten van de kwelgeesten door en liktengulzig het neerdruppelende bloed op. Ze jankten daar-bij oorverdovend, als ze onder de voet werden gelo-pen.Toen Yae eindelijk dood was, trok iemand de speerlos waaraan hij was blijven hangen. Het lichaam plofteomlaag en smakte op de grond onder splinterend ge-kraak van bamboe schachten. De mannen voerden eenwoeste krijgsdans uit om het lijk, onder het slakenvan allerlei overwinningskreten en ieder pochte overde rol die hij had gespeeld in het verraad en de daar-opvolgende moord. Sommigen bukten zich en begon-nen pijlen en speren uit het verscheurde vlees te ruk-ken.Toen kwam de lange gespierde krijger Maoem toelo-pen met een pas geslepen bijl over de schouder. Alsdegene die Kaoewans stilzwijgen had gekocht, eistehij het recht op Yae's hoofd af te hakken. De anderenmaakten plaats voor hem, toen hij met hooggehevenbijl bij het lijk ging staan. Kinderen met grote ogenkrompen ineen, toen de bijl telkens opnieuw neer-daalde op de pezen en wervels, tot het hoofd van deromp was gescheiden.Intussen was Maoems vriend, Warahai, naderbij geko-

31

men met zijn zoon Emaro aan de hand. Maoem hiefhet afgehakte hoofd hoog in de lucht met het gezichtnaar de jongen. Warahai wendde zich daarop tot Ema-ro en zei: „Je naam is Yae!"De naam Emaro was maar een voorlopige naam ge-weest, die gebruikt zou worden tot de jongen de naamkon krijgen van een speciaal voor hem gedood slacht-offer. Al zouden zijn naaste vrienden en verwantenhem nu en dan nog Emaro noemen, zijn „krachtnaam"was nu verder Yae. Elke bovennatuurlijke kracht dieYae ooit had bezeten, zou van nu af worden toege-voegd aan de levenskracht van de jongen die naar hemwas genoemd.Maoem stuurde daarop een boodschap naar een vrouw,Anai, dat zij Yae's kaakbeen tijdens de feestelijkhedenom de hals mocht hangen, de zogenaamde eren die ge-woonlijk op een onthoofding volgden. Toen de vrouwde boodschap kreeg, brak zij los in gejubel en danstevan plezier over de grote eer die haar te beurt viel.Toen Yae's lijk niet langer bloedde, werd het dooreen aantal mannen opgetild en langs de smalle paal-trap naar het mannenhuis gedragen. De honden moch-ten zijn bloed oplikken van de grond en van de strui-ken waarop het was neergedruppeld. Middenin hetmannenhuis werden eerst bananebladeren op de grondgespreid. Toen werd Yae's onthoofde lichaam languitop deze bladeren neergelegd. Onmiddellijk verzamel-den zich zwermen vliegen op de gapende wonden.Yae's sieraden werden ter plaatse opgeëist door ver-schillende mannen en van zijn lijk verwijderd. Kaoe-wan was al naar de rivieroever gelopen om de mooiepagaai in beslag te nemen.Toen stapten drie mannen die door Maoem warenaangesteld om het lichaam te slachten naar voren, metvlijmscherpe messen gemaakt van bamboe. Toeschou-

32

wers brachten opgewonden met luide stem hun rechtop verschillende delen van Yae's lichaam ten gehoreen Maoem stemde plechtig in met elke eis. Toen be-gon de slachtpartij.Terwijl de mannen druk met slachten in de weer wa-ren, namen de vrouwen die het mannenhuis slechts opspeciale uitnodiging mochten betreden, de trommelsvan hun mannen, vaders en broers en begonnen naasthet mannenhuis heen en weer te dansen. Op de maatvan een snel ritmisch gezang, sloegen zij in strak vol-gehouden samenspel op de hagedissehuiden, die metmensenbloed op de trommels waren vastgelijmd. Hunzware grasrokken deinden op de maat van het drei-gende donderen van de trommels. Gele paradijsvogel-veren schitterden in het zonlicht. Het was het heetstvan de dag en de lichamen dropen van het zweet. Blo-te kinderen omarmden elkaar, sprongen op en neer ofgooiden stokken in de lucht om hun hevige opwin-ding uit te leven.Zij die al eerder mensenvlees hadden gegeten, begon-nen anderen te honen die het nog nooit hadden ge-proefd, en verzekerden hun dat het net zo smaakte alsvarkensvlees of casuaris. Waarom zouden zij kerkeriyapzijn, of „afkeer" tonen?Sommigen die werden gehoond, antwoordden: „Fadi-makon govay! Natuurlijk eet ik ervan."Anderen giechelden en zeiden: „Rigay bohos fat fa-don, hava ke fadyfem gani? Waarom zou iemand men-senvlees willen eten?"Uiteindelijk zou iedereen zijn gevoel van kerkeriyapoverwinnen en meeëten, zo niet bij deze gelegenheid,dan bij een volgende. Maar geen enkele Sawi zou ooitde angst vergeten toen hij voor de eerste keer mensen-vlees zou eten. Die belevenis vormde één van de hoog-ste drempels, die elk van hen moest overschrijden om

33

de uiterste essentie van het Sawi-bestaan te leren ken-nen. Op een dag dat iemand mensenvlees at, scheenhet hem toe dat zijn ogen waren geopend om zowelgoed als kwaad te kennen.Nadat vrijwel elk deel van Yae's lichaam was ontleeden op houten roosters boven de verschillende kook-vuren in het mannenhuis lag te sissen, daalden alle on-getrouwde mannen uit dit huis omlaag. Samen met devrouwen en kinderen trokken zij zich terug naar derand van het oerwoud, buiten het dorp.Toen Maoem zag dat zij op veilige afstand waren, leg-de hij Yae's hoofd op de zijkant, nam een smalle steenen een houten hamer en boog zich er over heen. Eenandere man hield het hoofd stevig op zijn plaats, ter-wijl Maoem het stenen werktuig door de zijkant vande schedel sloeg. Vliegen, die zich op Yae's langezwarte wimpers verdrongen, konden slechts met moei-te staande blijven toen de slagen vielen.De jonge mannen, de vrouwen en de kinderen haddeneerst de omgeving moeten verlaten, omdat het apsar,„verboden", voor hen was het geluid te horen van eenschedel die openbrak. Toen de operatie geslaagd was,kwamen zij in groepen terug naar de omgeving vanhet mannenhuis, en het feest werd hervat.Intussen begon Maoem de hersenen door de pas ge-maakte opening uit de schedel te halen. Zijn vriendenkwamen toelopen met allerlei bladeren en houtenbordjes om hun deel van de hersenen in ontvangst tenemen, die gegeten zouden worden met het vlees alsdat gaar was. Maoem zelf zou niet van de hersenenmeeëten.

Hierna verrichtte Maoem de ceremonie die jagonwordt genoemd, waarbij hij Yae's schedel op de puntvan zijn boog prikte en die uitstak als een schuine vlag-gestok aan de ene muur van het mannenhuis. Toen

34

begon het kannibalistische feestmaal, gevolgd door deingewikkelde rituelen, eren genaamd, waarbij de vrou-wen werden uitgenodigd zich op te stellen aan de enekant van het mannenhuis, terwijl Yae's kaakbeen aanAnai werd aangeboden, die het om haar hals hing alseen zeer op prijs gesteld sieraad.

Toen Kaoetaps angsten over de dood van haar manbewaarheid werden, schoor zij zich het hoofd kaal,kwam jammerend naar beneden uit het boomhuis enwierp zich in de modder langs de rivier, waar zij zichin onbeheerste wanhoop bleef rondwentelen. Ooknam zij de stenen bijl van Yae en gooide die in de ri-vier, opdat zijn geest die in het dodenrijk kon gebrui-ken. Andere bloedverwanten doodden het wilde zwijndat Yae speciaal voor het komende feest met Haenamgetemd en vetgemest had, zodat dit eveneens zijngeest kon vergezellen.Toen begon het hele dorp te weeklagen over de doodvan Yae. Paalwoningen wiegelden heen en weer doorhet stampen van de rouwenden van het ene eind naarhet andere. Drie maanden lang werd er in het dorpniet op de trommels geslagen, uit eerbied voor Yae.Wat Kaoetap betreft, zij componeerde een treurzang,die zij steeds opnieuw huilend zong, terwijl de tranenover haar met as bedekte wangen stroomden:„O, wie wil afrekenen met de kinderen van het ver-raad?O, wie zal degenen neerslaan die vriendschap gebrui-ken om hun slachtoffers vet te mesten?O, wat is er voor nodig om hen te doen ophouden?"Diep geroerd door haar aanhoudende herhaling vandit droevige thema, hokten Yae's bloedverwanten bij-een en zonnen op wraak tegen Haenam. De mogelijk-heid van enig ander antwoord op Kaoetaps vraag lag

35

ver buiten hun bevattingsvermogen. En toen het be-richt van Kaoetaps treurzang in oostelijke richtingdoorseipelde in de wildernis, kwam het tenslotte Ma-oem ter ore. Toen dat gebeurde, was de droge tijd af-gelopen en striemden meedogenloze moessonstormenkletterende regenbuien tegen de wanden van sagobladvan het mannenhuis in Haenam. De hele grasvlakteom het dorp stond blank.Maoem glimlachte, toen de woorden van de treurzanghem ter ore kwamen. Zijn enige reactie was nauwelijkshoorbaar boven het loeien van de wind: „Inderdaad,wie kan ons neerslaan?"Toen gaapte hij en strekte zich languit op zijn grasmatvoor een middagslaapje, waarbij hij de mat half overzich heen trok, als beschutting tegen de vochtige koe-le lucht die door de bladermuur naar binnen woei.Yae's schedel, zonder kaakbeen, reeds opgewreven toteen doffe glans, rolde tegen Maoems schouder, toenhij de mat over zich heen trok. Hij nam het doods-hoofd en legde het onder zijn eigen hoofd bij wijzevan kussen en was al gauw in slaap.

36

3SCHADUW VAN DE TOEANS

De mannen van Haenam vonden tenslotte een oplos-sing voor hun probleem met de Kajagars, door eenvroeger verbond te hernieuwen met twee andere Sawi-dorpen, Jahamgit en Jowi. Gedrieën brachten zij deKajagars bij de oorsprong van de Kronkel zware ver-liezen toe en dwongen hen een wapenstilstand te slui-ten.Maoero slaagde er op dezelfde wijze in een verbondmet de Eseps, de Sanapais, de Tiro's en de Wasowi'ste sluiten en de rekening te vereffenen met de Asmat-dorpen aan de mond van de Kronkel.Om de dood van Yae te wreken, deden de Maoero'seen verder beroep op Esep. Zij wisten de bewonersvan dat dorp over te halen gebruik te maken van hungoede verstandhouding met Haenam om een groepmannen van Haenam uit te nodigen voor een nachte-lijk dansfeest in Esep. Negen mannen namen de zoet-gevooisde invitatie aan.Toen het dansfeest in de duistere, stille nacht, zijnhoogtepunt naderde, voeren de krijgers van Maoeroals geestverschijningen in hun kano's de Aym op enverspreidden zich in het donker om Esep te omsinge-len. Bij het eerste grauwen van de dageraad slopen zijnaderbij en toen het licht genoeg was om vriend vanvijand te onderscheiden, gingen zij tot de aanval over.Plotseling stierf het zingen van de dansers en het rof-felen van de trommels weg onder het aanzwellende

37

geschreeuw van de aanvallende Maoero's. De bewo-ners van Esep klommen snel omhoog naar hun huizenen beletten iedereen uit Haenam daar een toevlucht tezoeken. De negen ter dood veroordeelde slachtoffersprobeerden in de morgenschemer een goed heenko-men te zoeken. Het walgelijke geluid van speren diedoel troffen weerklonk door het dorp.Vier van de negen slaagden erin te ontkomen, zij hetonder achterlating van vage bloedsporen die glinster-den in het licht van de opgaande zon. Zij die wisten teontvluchten waren Hoejaham, Sao, Asien en Jamwi.Esep en Maoero richtten een koninklijk feestmaal aanvan de vijf slachtoffers. Haenam bracht vele dagen ennachten door met woeste klaagzangen voor de doden.Na dit alles deden de mannen uit Haenam de ene aan-val na de andere op het gebied van Maoero en Esep, inde hoop een kleine groep mannen, vrouwen of kinde-ren bij het werk in de sagobossen te verrassen. Toenzij geen succes hadden, bedachten zij later een meerindirecte wraakoefening. Maar intussen gebeurden erdrie volkomen onverwachte dingen.Toen er eenmaal betrekkelijk vreedzame verhoudin-gen met de Kajagars en de Asmats waren ontstaan,kregen verschillende Sawi-dorpen steeds meer contactmet hun buren stroomop- en stroomafwaarts. Tijdenszo'n gesprek vingen de Sawi's een uitdrukking op, diezij nog nooit eerder hadden gehoord. Zowel de Kaja-gars in het oosten, als de Asmats in het westen begon-nen telkens opgewonden te kwetteren over iets of ie-mand, die zij een Toean noemden. Daar er nauwelijksmeer dan een half dozijn Sawi's waren die ook maariets verstonden van één van de twee vreemde talen,duurde het een hele tijd voor de Sawi's zich een dui-delijk beeld konden vormen van het uiterlijk van eenToean.

38

De algemene opinie scheen te zijn dat Toeans bijzon-der grote wezens waren.Wat beangstigend!Ze stonden er ook om bekend over het algemeenvriendelijk te zijn.Dit was een geruststelling!Daarentegen zei men, dat ze wapens hadden die vuurkonden spuiten, met het geluid van een donderslag.Geharde krijgers beefden!Men zei ook dat zij zeer tegen koppensnellen en kan-nibalisme gekant waren.Wat een geluk dat de koppensnellende Kajagars en dekannibalistische koppensnellende Asmats dit soort in-vloed moesten ondergaan!Hun huid was naar men zei zo wit als vers sagomeel...Wat zou dat lelijk zijn!... en heel koel om aan te raken.Was het mogelijk dat zij volstrekt niets menselijkshadden?Hun haar was bovendien steil of golvend, maar nooitgekroesd, en zij bedekten zich zo volledig met vreem-de dierenvellen dat hun eigen lichaam nauwelijkszichtbaar was!Wat moest het moeilijk zijn hen werkelijk te lerenkennen!De meeste ooggetuigen bevestigden dat er nog nooiteen vrouwelijke Toean was gezien, hoewel uit andereverre bron was vernomen dat er wel degelijk enkelevrouwen bestonden.Wat zouden zij moeten vechten om een vrouw te krij-gen, als er maar zo weinig waren!Bijna net zo vreemd als de Toeans zelf waren de voor-werpen die zij bij ruilhandel schenen uit te delen. Ditwaren vooral bijzonder goede snij-instrumenten, ka-paks om bomen te vellen, parangs om je een weg door

39

het struikgewas te hakken en pisaus om te slachten.Er waren ook kleine stokjes, korapi's, waarmee je ge-makkelijk een vuur kon aansteken. Hun soekoeroeskonden veel beter een baard afscheren dan bamboe-messen! Mata kail, „vishaken", en kawas, „vissnoer",maakten het mogelijk zelfs in de hoofdrivieren vis tevangen, zodat je niet meer hoefde te wachten tot hetwater in de smallere rivieren laag stond en het moge-lijk was vis te spiesen of te schieten met pijl en boog.Naar men zei waren er ook roesi, waarin je je zielveel duidelijker kon zien dan in het oppervlak van eenstilstaande poel. Bijzonder interessant was een helder-wit goedje, dat garam werd genoemd en dat veel zou-tiger moest zijn dan de verkoolde overblijfselen vansagobladeren die de Sawi's gebruikten om hun eten tekruiden. Bovendien zei men nog dat de Toeans saboenschenen uit te delen die, vermengd met water en uit-gesmeerd over je huid, niet alleen los vuil kon verwij-deren, maar zelfs huidvet! Tenslotte geloofde men datde Toeans tovermiddelen bezaten — obat - die koortskonden voorkomen en wonden konden genezen, veelbeter dan de Sawi-medicijnmannen.Naarmate er meer en meer van deze boeiende berich-ten over Toeans van dorp tot dorp gingen, begonnende Sawi's steeds meer te betwijfelen of zij er ooit éénzouden willen ontmoeten. De stoffelijke voordelenwaren verleidelijk, maar stel je voor dat er een boven-natuurlijke terugslag uit zou voortkomen?Lang geleden hadden de voorvaderen van de Sawi'scontact gelegd met de geesten, die in de rivieren enhet oerwoud huisden. „De geesten hebben ons huid-vet aangenomen in hun rivieren," zeiden ze dan. Zo-lang dit ijle samengaan van geesten en mensen werdgehandhaafd, was het heelal in evenwicht. Weliswaarraasden er soms vreselijke epidemieën door de dorpen,

40

maar de geesten zorgden voor voldoende lange tussen-pozen, zodat de gemeenschappen konden overleven.Maar als een Toean die helemaal geen contact met degeesten had, zijn vreemde huidvet in de rivieren en opde paden zou achterlaten, zou dit het evenwicht vanhet heelal wel eens kunnen verstoren. Dan zouden degeesten misschien wraak nemen op de Sawi's voordeze brutale ongewone indringers in hun domein, ende stamoudsten zouden nog geen systeem hebben uit-gedacht om de geesten in een dergelijke situatie tevriend te houden. Mogelijk waren de Toeans zélf gees-ten die tevredengesteld moesten worden, en o, watzou het lang duren om de juiste manier daarvoor teontdekken! Het was al moeilijk genoeg in leven teblijven in een dualistisch heelal van geesten-en-mensen.Hoe zouden dus de dorpen het er afbrengen in eendrievoudig verbondsheelal van geesten-Toeans-men-sen?

Dit was de dringende vraag die zich aan de Sawi's be-gon op te dringen — te meer daar de Kajagars en deAsmats niet uitgepraat raakten over de vreemde won-deren, die zij Toeans noemden. Dit was een volkomennieuw probleem, dat hun voorouders vermoedelijknooit onder ogen hadden hoeven te zien. Dit was danook de reden dat er niets te vinden was in de Sawi-le-genden om de huidige generatie een leidraad te gevenin hun benadering van de Toean-kwestie. Zij warengeheel op zichzelf aangewezen en rilden al bij de ge-dachte aan de verantwoordelijkheid van een beslissing,die hun eigen lot en dat van hun kinderen een drama-tische wending zou kunnen geven.De crisis kwam plotseling tot een hoogtepunt op dedag dat de tweede onverwachte ontwikkeling de Sawi'svolkomen verraste. Haenam was verhuisd naar eennieuwe plaats aan de zijrivier de Sagoedar, heel dicht

41

bij het gebied van de Kajagars. Op een dag kwam eenkano vol potige, wilskrachtige Kajagars de rivier af-zakken met Hadi, een krijger uit Atowaem, aan boord;Hadi sprak drie talen vloeiend: de taal van Atowaem,van Kajagar en van Sawi.Toen de kano Haenam naderde, riep Hadi opgewon-den in het Sawi: „Deze mannen van Kajagar komenjullie iets heel speciaals laten zien!"De krijgers van Haenam kwamen langzaam hun huisuit, toen Hadi aan land sprong. Achter hem bukte eenKajagar, Hoerip, zich omlaag en greep een vreemdvoorwerp, dat onderin de kano lag. Zijn ogen glinster-den van plezier bij de verbazing op de gezichten vande Sawi's. Hij hief het ding hoog boven zijn hoofd.Toen deed hij zijn grote mond open en sprak in dediepe grommende taal van de Kajagars.Hadi vertaalde: „Dit is een kapak!"De Sawi's kwamen er al gauw met open mond om-heen staan. Zij staarden naar het voorwerp met evengrote verwondering als een astronaut zou voelen bijhet ontdekken van een artefact van een beschaving uiteen andere wereld. De kapak was zowat even lang alseen mannenhand en had een glanzend lemmet van on-geveer tien centimeter breedte. Het andere eind werdgevormd door een stevige ring, waarin Hoerip het eneeinde van een puntige stok van ijzerhout had beves-tigd.

Slechts vaag zagen de verbaasde toeschouwers dat hetvoorwerp enige gelijkenis vertoonde met hun eigenstenen bijlen. Tenminste totdat Hadi op een jongeboom wees aan de rand van de rivier en Hoerip vroegte laten zien wat je met het vreemde voorwerp kondoen. Hoerip liep met grote stappen naar de boom,hief de bijl ver boven zijn rechterschouder en gaf eengeweldige klap tot diep in de stam.

42

Hadi grinnikte toen de toeschouwers plotseling terug-deinsden voor het vreemde kraakgeluid van staal dathout klieft. Hoerip werkte de bijl eruit en slaagde erinmet nog drie slagen de boom in de Kronkel te latentuimelen. Het duurde een paar minuten voor de be-woners van Haenam hun luide kreten van verbazingstaakten. Vier slagen van dat ding hadden een boomgeveld, waarvoor meer dan veertig slagen met een ge-wone stenen bijl nodig geweest zouden zijn.De Sawi's nodigden Hadi, Hoerip en de andere Kaja-gars uit naar boven te komen in het mannenhuis. Toeniedereen zat, werd de wonderbaarlijke kapak rondge-geven van hand tot hand. Eerbiedig streelden de Sawi'shet fantastische instrument en slaakten bewonderen-de kreten over de hardheid, de scherpte en het ge-wicht. Zij konden haast niet geloven dat een blad,viermaal zo dun als het gemiddelde blad van een ste-nen bijl, met zoveel kracht gehanteerd kon wordenzonder te breken of te versplinteren.Hoerip zwol van trots, omdat hij de eerste was ge-weest die een heel dorp dit volkomen onbekendewonderding kon laten zien. Hij vertelde vervolgenshoe hij één van zijn kinderen geruild had met een an-dere Kajagar, ver in het zuidwesten, in het dorp Ara-rai, om zijn kapak in handen te krijgen. De mensenvan Ararai hadden veel van die bijlen, omdat er eenechte Toean in hun dorp woonde. Nu reisden, volgenshem, alle Kajagar-dorpen naar Ararai of Kepi, metvarkens of kinderen die zij inruilden voor bijlen enandere kostbaarheden van de Toeans. Sommigen vande Sawi's waren van plan geweest Hoerip te vragen ofhij bereid was zijn bijl in te ruilen, maar toen zij hoor-den dat hij er een kind voor had gegeven, zagen zij ermaar van af.Na een ogenblik van ademloze stilte nam een gespier-

43

de jonge Sawi-krijger, Kani, het woord achterin hetmannenhuis. „Hoerip, waarom is die Toean in Araraikomen wonen?"Toen die vraag aan Hoerip werd doorgegeven, haaldehij zijn stevige schouders op. „Je denkt zeker dat deToeans net zo zijn als wij!" riep hij uit. „Als iemandvan ons naar een bepaalde plaats verhuist, weet je dathij dat doet, omdat hij daar veel ongeoogste sagoheeft, of omdat hij verder weg wil gaan wonen vanzijn vijanden, of omdat hij wil wonen waar zijn vadervroeger woonde.Maar de Toeans geven weinig om sago. Ze schijnengeen vijanden te hebben. Ze zijn niet gebonden aanhet land van hun voorvaderen. Zij komen als zij willen;zij gaan waarheen zij willen; zij blijven waar zij willen!Niemand weet ooit wat ze zullen doen, en waarom.Wij weten alleen dat, waar ze ook heengaan, hun ka-no's altijd zwaar beladen zijn met bijlen zoals deze!"De Sawi's floten om uiting te geven aan hun verbazing,maar Kani drong verder aan en vroeg: „Als er hier eenToean zou komen, wat zou er dan met ons gebeuren?"Toen Hadi vertaalde, antwoordde Hoerip meteen.„Jullie Sawi's zijn nog koppensnellers en eten mensen-vlees. Als er hier een Toean komt, kun je er zeker vanzijn dat je met die dingen moet ophouden. Als je datniet doet, schiet hij met vuur op je! Je zult in plaatsdaarvan karia doen! Dan zal de Toean je voor je kariaveel kapaks, parangs en pisaus geven."Geen van de Sawi's begreep dat karia „werk" bete-kende. Sommigen onder hen begonnen toch maar op-nieuw te fluiten. Anderen werden ineens stil bij degedachte dat ze nooit meer mensenvlees zouden eten,nooit meer koppen zouden snellen en de kans liepenmet vuur verbrand te zullen worden.Kani was een van de weinigen die niet floot. Hij dacht

44

erover na dat hij en zijn dorpsgenoten nog steeds geenwraak op de Maoero's hadden genomen voor demoord op zijn oudere broer Hoejaham en de anderedrie, die met hem doodgestoken waren in die walge-lijke valstrik in Esep. Als Haenam wraak wilde nemen,moest het maar gauw gebeuren, anders zouden deToeans er wellicht een stokje voor steken.Hoerip, Hadi en hun vrienden vertrokken al gauwstroomopwaarts, na de Sawi's te hebben beloofd datzij, als ze ooit bijlen over hadden om in te ruilen, ditallereerst aan de mannen van Haenam zouden vertel-len.Hoerip en zijn vrienden waren gekomen om één enke-le reden: om zich te verlustigen aan de verbazing vaneen hele gemeenschap, die voor het eerst een stalenbijl zag. Zonder het te weten, hadden zij heel watmeer bewerkstelligd!Ten eerste hadden zij de „Toean-kwestie" voor demannen van Haenam eens en voor al geregeld. Dit eneSawi-dorp wist nu eindelijk wat het zou doen als erooit een Toean hun pad kruiste. Toen de zon dieavond onderging, hadden zij een algemeen besluit ge-nomen dat spoedig steun zou vinden in alle achttiendorpen van de Sawi-stam.Ten tweede hadden zij de jonge krijger Kani ervanovertuigd dat het hoog tijd werd dat Haenam nog één-maal het bekende toneelstuk zou opvoeren dat toewiasonai man heette. Er moesten nog meer „varkens"worden „vetgemest voor de slacht" om de dood vanHoejaham te wreken vóór de Toeans verschenen, voorhet geval het daarna niet meer mogelijk zou zijn. Endaar directe aanvallen op de Maoero's geen succeshadden, zou het hoofdbestanddeel voor dit vetmestenweer vriendschap moeten zijn.Maar vóór Kani's moorddadige plannen in vervulling

45

konden gaan, zou een derde onverwachte gebeurtenisde Sawi-wereld op zijn grondvesten doen schudden.

46

4DE KOMST VAN DE TOEANS

Daar zij een semi-nomadisch leven leidden, hoefdende Sawi's nooit hun huis te repareren. Telkens wan-neer de hoge boomstammen, waarop hun huis rustte,gingen rotten, trokken zij gewoon naar een andereplek en bouwden een nieuw huis.Toen hun woningen aan de zijrivier de Sagoedar dreig-den in te storten, sloten de mannen van Haenam eenovereenkomst met een ander Sawi-dorp, Kamoer, enstichtten zij gezamenlijk een nieuw dorp aan de mondvan de zijrivier de Antap, ten noorden van de Kronkel,in een gebied dat normaal niet tot het gebied van Hae-nam behoorde. Er woonden zowat vierhonderd men-sen in de nieuwe gemeenschap.De verschillende lange huizen en twee boomhuizenvan het dorp lagen verspreid over honderden meterslangs de oever en hadden een uitzicht over het langsterechte stuk van de Kronkel in het hele Sawi-gebied.De mensen noemden het de kidari, wat het beste ver-taald kan worden met „de open weg". Overal eldersvormde de Kronkel de ene bocht na de andere, zodathet maar zelden mogelijk was meer dan achthonderdmeter voor je uit te zien. Hier aan de kidari kon je jeblikken laten weiden over ruim twee kilometer openvaarwater.In dit nieuwe dorp werkte Kani tenslotte de detailsuit van een schitterend plan van doortrapt verraad dat,naar hij hoopte, zijn wraakgevoelens tegen de Maoero's

47

zou koelen. Wraakgevoelens waarvan hij geheel ver-vuld was. Hij wist echter dat het plan zou mislukken,als hij zich niet van de steun van de krijgers uit Hae-nam zou kunnen verzekeren. Zorgvuldig overwoog hijwelke argumenten hij sou moeten aanvoeren om diesteun te verkrijgen. Hij overwoog ook zorgvuldig wieuit zijn dorp betrouwbaar genoeg was om van hetplan op de hoogte te worden gesteld. Hij wist best dathet gevaar bestond dat sommigen niet voor zijn planzouden voelen en het aan de vijand zouden verraden.Op een ochtend, toen Kani tabaksrook zat te puffen,uit zijn lange bamboe pijp, verkondigde zijn dochterNorom: ,,Navo, Kabi sai! Vader, daar komt een kano!"Kani keerde zich om en speurde de kidari af, toen denaderende holle boomstam de bocht om kwam naarhet dorp. Er zaten acht van zijn naaste stamgenotenin. Kani's hart bonsde van opwinding, want hij hadnet zitten wachten tot deze mannen van de zwijnen-jacht terugkwamen. Nu waren zij er dan eindelijk. Hijbesliste meteen dat hij nog diezelfde dag zijn mooieplan aan hen zou voorleggen.

Toen de kano van zijn stamgenoten tussen het rietaan de oever van de Kronkel schoof, bracht Kani op-nieuw zijn pijp aan zijn lippen. Er kwam een sluweblik in zijn halfdichtgeknepen ogen, terwijl hij derook in zijn longen zoog. Niemand in het rokerigehuis zag dat zijn mondhoeken glimlachten om hetmondstuk van zijn pijp. Plotseling bevroor de glim-lach.Aan de oever van de rivier hief Kani's stamgenoot,Saoeni, zijn speerpagaai op en stak die met de puntomlaag tussen het riet in de modder. Toen bevroorSaoeni's arm.Kani's andere stamgenoot, Mavoe, die net uit de kanoin het ondiepe water tussen het riet was gestapt, buk-

48

te zich en greep een kant van de kano, klaar om hetsmalle bootje verder tussen het riet te schuiven. Mavoekreeg geen kans zijn voornemen uit te voeren. In plaatsdaarvan spande zijn lichaam zich plotseling, toen hijzich bukte om neer te staren op de weerspiegelingentussen het riet.Zowat middenin de kano waren Maoem, Jamasi, Haeroen Sinar ook in het ondiepe water gestapt om dezware pakken vers geslacht varkensvlees uit te laden,die zij uit de wildernis hadden meegebracht. Maar zijlieten de bloedrode stukken varkensvlees uit hun han-den glippen, terug in de kano.Naakte bruine kinderen, die met pijl en boog aan hetspelen waren, werden doodstil en stonden met angsti-ge ogen toe te kijken. Het kwetteren van de vrouwenstierf weg. Het splijten van hout voor het vuur hieldop. Het hoesten van de zieken kwam stotterend totzwijgen. In het hele dorp klonk alleen nog maar hethuilen van een enkele baby en het zoemen van miljoe-nen vliegen.Daar was een geluid! Heel in de verte. Een vreemd ge-luid. Een kloppend geluid. Kani fronste angstig dewenkbrauwen. Het was alsof ergens een reusachtighart was gaan kloppen dat het heelal — de lucht, hetwater, de bomen, de grond - dwong mee te kloppenin zijn bonzend ritme.Op de oever vlogen Maoems gedachten snel over alleherinneringen, maar tevergeefs. Hij had nog nooit zo-iets gehoord. Als het geluid een gestadige onafgebro-ken donder was geweest, had hij misschien kunnendenken dat het veroorzaakt werd door duizendenreusachtige golven in de branding, opgezweept dooreen ongewoon hevige moessonwind, die de verafgele-gen modderige oevers van de Arafoera Zee beukte.Of, als het geluid onregelmatig was toe- en afgenomen,

49

had hij kunnen denken aan een onweersbui in de ver-te.Maar dit gestadig kloppende dreunen sloot elke aan-nemelijke verklaring uit. Het kon beslist niet wordenvoortgebracht door enig natuurlijk fenomeen. Hetwas te diep voor het bonken van door mensen gemaak-te trommels op een feest in een verafgelegen Sawi-dorp, en geen enkel de Sawi's bekend dier kon eendergelijk geluid voortbrengen. Er bleef Maoem maaréén verklaring over: het geluid was van bovennatuur-lijke oorsprong.Een dergelijke mogelijkheid kon slechts één gevoel inhet Sawi-hart wakker roepen: dodelijke angst! Maoemvoelde hoe het ijzige foetus van die dodelijke angst inzijn maag afschuwelijk aanzwol, en de adem uit zijnlongen perste met een druk die zijn hevig kloppendehart dreigde te verstikken.Toen kwamen hem de woorden die Hadi had vertaaldvan de lippen van Hoerip in gedachten en hij schreeuw-de het dorp een waarschuwing toe. ,,Jot gwadivi saido!Het komt schieten met vuur!"Kani liet zijn pijp vallen en sprong overeind, terwijl detabaksrook uit zijn longen schoot. Hij greep pijl enboog met de ene hand en tilde met de andere handeen van zijn kinderen op zijn rug. Zijn vrouw gaf eenander kind aan zijn oudste dochter Norom en namnog een kind op haar eigen rug.Overal om hen heen konden zij het tumult van schui-felen, roepen en huilen horen dat het begin van eenSawi-evacuatie aankondigde. Lange huizen zwaaidenen kraakten. De bewoners holden naar de uitgang endaalden van de paaltrappen af. Kleine kinderen hin-gen om de nek van hun ouders, terwijl laatstgenoem-den grasmatten en gereedschap onder hun arm ge-klemd meedroegen.

50

De mensen van Haenam en Kamoer hadden deze pro-cedure al ettelijke keren geoefend. Telkens wanneerer een vloot oorlogskano's uit Kajagar of Asmat inzicht kwam, ontstond dezelfde haastige, maar goedgeorganiseerde ren naar de veiligheid van de wildernis.Het enige verschil was dat bij eerdere gelegenheden al-leen de vrouwen en kinderen vluchtten. De mannenbleven achter om de vijand het hoofd te bieden.Nu echter sloten de mannen zich bij de vrouwen aanin hun vlucht naar het oerwoud, omdat zij vermoed-den dat het naderende fenomeen van bovennatuurlijkeoorsprong was. Behalve hun kinderen en hun wapensnamen zij tevens zoveel grasmatten mee als zij kondendragen. Zij waren bereid onder de blote hemel te over-nachten als dat nodig mocht zijn.Terwijl de vrouwen en kinderen dieper het bos invluchtten, namen Kani, Maoem en de andere mannenvan Haenam en Kamoer plaatsen in aan de rand vanhet struikgewas achter het dorp. Zenuwachtig kekenzij omhoog naar de voortglijdende wolken boven hunhoofd, naar de kalme rivier, naar het dichte bos datachter hen lag, klaar om bij het eerste teken van gevaarverder het oerwoud in te vluchten. Een eindje verderklom een moedige kleine Kamoer, Isai, zonder zich testoren aan het vluchtbevel van zijn oudste broer, ineen boom om over het struikgewas heen de rivier inhet oog te houden.

Toen het schreeuwen van vrouwen en kinderen een-maal achter hen in de verte was weggestorven, kondende verborgen krijgers opnieuw het kloppende geluidhoren. Het klonk nu veel luider. Zelfs de zachte grondvan het moeras leek op de maat mee te trillen. Eerstscheen het van alle kanten te komen, en te weergal-men door het hele bos, maar langzamerhand merktenzij dat het geluid uit het westen kwam. Toch bewoog

51

het punt van oorsprong zich ook naar het zuiden endit deed een afgrijselijke gedachte bij Kani opkomen.De geluidsbron moest een zuidelijke bocht van deKronkel-rivier volgen. Als dat het geval was, zou het,als het de volgende bocht omkwam, weer naar hetnoorden gaan en in het gezichtsveld van de wachten-den komen!Na een tijdje bereikte de bewegende geluidsbron hetpunt waar die, naar Kani besefte, weer naar het noor-den moest gaan en snel luider worden naarmate hetding hun schuilplaats zou naderen. Stijve vingers leg-den pijlen op rotan pezen van de boog, hoewel geenvan de Sawi's er zeker van was dat hij ooit een pijlzou durven afschieten op het naderende onheil. Toen,ineens, werd het geluid zo sterk, dat sommigen van dekrijgers in paniek raakten en de benen namen. Dege-nen die achterbleven, werden ijskoud en voelden hunharen te berge rijzen.Toen kwamen er voor hun ongelovige ogen golven tevoorschijn, groter dan zij ooit hadden gezien, langs dedoor bossen omzoomde bochten van de Kronkel, vanachter het beschuttende gebladerte aan de zuidelijkebocht van de rivier. Ahos-bomen, geraakt door de gol-ven, begonnen heftig heen en weer te zwaaien. Nogeen ogenblik en de monsterlijke kracht die deze gol-ven veroorzaakte, zou in zicht komen! Kani's hartbleef bijna stilstaan.

De beide rivierboten met een afdakje boven het ach-terdek tuften de volgende bocht van de Kronkel om,elk met twee grommende dieselmotoren. Beide botenvoerden een wapperende rood-wit-en-blauwe vlag vanNederland. Zij waren hun reis verscheidene dagen te-voren begonnen in Agats, de dichtstbijgelegen Neder-landse regeringspost aan de oever van de Arafoera Zee,

52

zowat vijfenzeventig kilometer ten noorden van demond van de Kronkel. Hun opdracht: doorzoeking vande nauwelijks bekende streek in het zuidelijkste deelvan het district Agats, waar tot nog toe geen enkel re-geringstoezicht plaatsvond. Ook zochten zij een plaatsvoor een administratiepost in dat gebied, een centrumvan waar uit de Nederlandse politie een einde hooptete maken aan het onafgebroken koppensnellen enkannibalisme dat, naar men wist, hoogtij vierde in de-ze woeste streek.De expeditie had al verscheidene dagen doorgebrachtop de nooit aflatende haarspeldbochten van doormoerassen omzoomde rivieren als de Kronkel, in eenpoging dorpen van de plaatselijke bevolking te ontdek-ken buiten de reeds bekende streek rondom Asmat.Tot nog toe hadden zij bot gevangen. De woeste in-woners van deze onbestuurde binnenlanden warenover het algemeen veel te schuw om te riskeren hundorpen aan de rand van de hoofdrivieren te bouwen.Hopeloos versnipperd als zij waren in kleine gemeen-schappen, door hun interne conflicten, konden demeeste dorpen niet op hun aantal rekenen om zich te-gen buitenstaanders te verdedigen. Ze moesten hethebben van de camouflage van verborgen plaatsendiep in de wildernis. De Nederlandse militaire com-mandant aan het hoofd van deze expeditie kon nietweten dat hij die ochtend al dicht langs vier stroomaf-waarts gelegen Sawi-dorpen was gevaren en doodsangsthad gezaaid in elke ziel die het geluid van zijn beidedieselmotoren had gehoord.Toen de beide schepen weer naar het noorden draai-den, kwamen ineens de indrukwekkende paalwonin-gen in zicht. Dat is een uitzondering, dacht de com-mandant, toen hij keek naar de vreemd gevormde paal-woningen van dit ene dorp, dat het gewaagd had aan

53

een hoofdrivier te gaan liggen. Er steeg nog rook om-hoog door de gebogen bladerdaken, maar er was geenspoor van de inwoners te bekennen. Ze zijn de wilder-nis in gevlucht, dacht hij. De commandant gaf beveldat de expeditie zijn weg stroomopwaarts zou vervol-gen tot voorbij het dorp. Zij zouden de Kronkel zover mogelijk opvaren en de volgende dag terugkeren.Misschien zouden tegen die tijd de mensen uit ditdorp voldoende moed hebben verzameld om zich telaten zien.Intussen waren de verborgen wachtposten in het kreu-pelhout er zeker van dat het dorp, dat zij zo juist had-den verlaten, op het punt stond met de grond gelijk-gemaakt te worden, en dat zij niets konden uitrichtenom dat te beletten. Wat zouden bamboe pijlen kun-nen uitrichten tegen twee snelvarende monsters, zoreusachtig dat de brede Kronkel haast te smal leek omze door te laten?Toen de beide monsters naderbijkwamen, kneep Kaniongelovig de ogen halfdicht. Hij kon enkele tientallenmannen onderscheiden, hun lichaam gehuld in vreem-de omhulsels. Ze zaten uit te kijken van onder hun af-dakjes. Sommigen van de mannen hadden een zwartehuid zoals hijzelf. Een paar hadden gezichten dieglommen als verse roze sagobladeren die glinsterdenin de zon.Kani trok de onontkoombare conclusie en riep: ,,Toe-ans! De Toeans komen eraan!"Schommelend op hun eigengemaakte golven voerende schepen snel verder langs de beide dorpen en zoch-ten zich een weg over de uitgestrekte kidari. KleineIsai die hoog in de takken van zijn boom op de uitkijkzat, kon weer vrij ademhalen. Als hij zijn oren inspan-de kon hij het geluid van zachte mensenstemmen ho-ren, vermengd met het brullen van de motoren.

54

Toen ging een man, die bovenop één van de afdakjeszat, rechtop staan naast de vlag en wuifde naar hetstruikgewas, voor het waarschijnlijke geval dat zijdoor mensenogen werden gadegeslagen. Isai had hetgevoel dat de man hem kon zien, ondanks zijn be-schutting van bladeren en takken, en hij dook rillendineen achter de stam van de boom. Hoe konden hunogen zo scherp zijn?Die nacht kgen de beide schepen voor anker onder desterren, gemeerd aan de over van de Kronkel, diep inde graslanden van Kajagar. Daar verzamelden zichhonderden mensen uit dat gebied, die al enigszins ge-wend waren aan het komen en gaan van de Toeans, envoerden een levendige ruilhandel in vis, sago en var-kensvlees tegen lucifers, scheermesjes, kralen en tabak.Maar zelfs de Kajagars vonden de schelle druk-pretro-leumlampen rijkelijk griezelig en de tetterende transis-torradio onbegrijpelijk.Tegelijkertijd zaten verder stroomafwaarts de stam-hoofden van Haenam en Kamoer tot diep in de nachtte overleggen. In de veronderstelling dat de beide ,,su-per-kano's" de nacht wel bij de Kajagars zouden door-brengen en de volgende morgen zouden terugkerendoor het Sawi-gebied, vroegen zij zich af of zij enigcontact zouden zoeken met de angstaanjagende vreem-delingen of hen eenvoudig zouden laten langsvarenzoals zij gekomen waren.Tenslotte boden drie stamhoofden van Kamoer -Kigo, Hato en Noemoe - zich aan als vrijwilligers omte proberen een vreedzaam contact te leggen. „Jarengeleden woonden we bij de Aoejoes ver in het oosten,"zeiden zij, „en wij spreken de taal van de Aoejoes nogbehoorlijk. Misschien spreken sommigen van dievreemdelingen ook wel Aoejoe. Als ze de rivier weerafkomen, gaan we bij de monding van de Toemdoe

55

zijrivier staan wuiven. Als ze aanleggen, zullen we pro-beren met hen te praten in het Aoejoe."De volgende dag stonden Kigo, Hato en Noemoe, ga-degeslagen door honderden spiedende Sawi-ogen van-uit de veilige beschutting van het oerwoud, angstigaan de mond van de Toemdoe en deden wanhopigepogingen het knikken van hun knieën te bedwingen.Het brullen van de beide diesels zwol grommend aanin het oosten. Het leek een eeuw te duren voor debeide monsters eindelijk in zicht kwamen en met gro-te snelheid op de drie mannen afvoeren. Terwijl zemanmoedig hun angst verborgen, stond het naaktedrietal daar bevend met gaven van voedsel in de han-den. Zij vroegen zich af of zijzelf soms als voedselzouden dienen voor de naderende reuzen.Het eerste schip voer langs hen en smeet zijn gewel-dige zog tegen hun voeten. Toen zij bevend stondente wuiven, zette het tweede schip plotseling zijn mo-toren af en voer in hun richting! Kigo begon zenuw-achtig te kwetteren in het Aoejoe, terwijl Noemoe enHato ijverig knikten om zijn woorden kracht bij tezetten. Regeringsambtenaren bekeken hen nieuwsgie-rig vanonder het afdak.

Zij werden vanuit het binnenste van het schip dooreen vriendelijke stem begroet in het Aoejoe. Het drie-tal voelde elke spier van hun lichaam ontspannen.Misschien was er werkelijk enige hoop dat zij dezevreselijke ontmoeting zouden overleven! Bereidwilligehanden werden uitgestoken over de kant van de boot,namen de voedselgaven aan en gaven er betaling voorterug. Behalve de zwarte spreker van Aoejoe zagenKigo, Hato en Noemoe ongelooflijk grote mannenmet witte gezichten, die even ongelooflijk vreemdegeluiden voortbrachten met nog ongelooflijker diepebasstemmen.

56

Dit moesten de Toeans zijn! Hun witte gezichten le-ken zo verschrikkelijk om naar te kijken, dat de driewilden het niet konden opbrengen er meer dan eenenkele blik op te werpen. Maar even later zette deboot de motoren op achteruit, voer weg van de oeveren tufte al gauw met veel lawaai de kidari af, achterzijn voorganger aan.Kigo, Hato en Noemoe die zich wat flauw voeldenvan de zenuwinspanning, liepen naar het bos en zagende mannen van Kamoer en Haenam voorzichtig uithet struikgewas komen. Toen het eenmaal duidelijkwerd dat de beide schepen al op veilige afstand waren,holden de Sawi's opgewonden op de drie helden af.Trots als een pauw hielden Kigo, Hato en Noemoe descheermessen, lucifers, vissnoeren en vishaken om-hoog voor alle bewonderende blikken. Zij hadden na-tuurlijk geen flauw idee wat deze dingen waren, ofwaartoe ze dienden.Het zou nog verscheidene dagen duren voor een Kaja-gar, die al was ingewijd, de rivier zou af komen ommet veel bombarie te vertonen hoe zij het rode pa-piertje eraf moesten halen om het glanzende nieuwescheermesje dat daarin zat te ontdekken! Hij zou hunook laten zien hoe je het lucifersdoosje moest open-schuiven, er een lucifer uithalen en die tegen de zij-kant van het doosje afstrijken om vuur te maken.Daarna zou hij een beetje neerbuigend uitleggen dathet nodig was aas aan de van weerhaken voorziene vis-haak te doen om een vis te vangen. Vervolgens zou hijterugkeren naar zijn stamgenoten stroomopwaarts endagenlang lachen over die domme Sawi's die geen ver-stand hadden van zulke doodeenvoudige dingen, waar-bij hij vergat dat het nog maar enkele maanden gele-den was dat hij diezelfde lesjes had geleerd.Voor Kigo, Hato en Noemoe echter lag de grootste

57

waarde van deze schatten niet zozeer in hun praktischegebruiksmogelijkheden, dan wel in het feit dat dittastbare trofeeën waren van hun ontmoeting met we-zens, die zij beschouwden als leden van een volkomenandere orde. De vreemde voorwerpjes waren méér dandat. Zij vormden het tastbare bewijs dat drie dappereSawi's handen geschud hadden over een cultuurkloof,die gelijkstond met verscheidene duizenden jaren vanmenselijke ontwikkeling.

58

5DE LEGENDEMAKER

Zo dramatisch was het verschijnen van de twee rivier-boten, dat de Sawi's wekenlang over niets anders kon-den praten. Kort daarna ging het gerucht door de dor-pen dat diezelfde patrouille een buitenpost had ge-sticht onder de Asmats in Pirimapoen. Ook daarovermoest druk worden gepraat. Zelfs Kani vergat er bijnazijn verraderlijke plannen door. Maar slechts voorkort. Al gauw vervaagde de herinnering aan de tweeboten en kregen de oude verlangens weer de overhand.Op een dag trokken Kani's beide vrouwen erop uitom bij laag water garnalen te vangen langs de modde-rige oevers van de rivier. Toen hij eenmaal het rijk al-leen had, vroeg Kani aan Maoem, Mavoe en Saoeni bijhem thuis te komen. Hij stopte zijn pijp met tabak,stak hem aan en liet hem rondgaan. Toen de zoetevochtige geur van de tabaksrook zich door het huisbegon te verspreiden, ging Kani ertoe over zijn planuiteen te zetten.„Jullie zien het! De Toeans zijn al vlak in de buurt ennog steeds hebben wij de dood van onze broer Hoeja-ham niet gewroken. Hoe denken jullie daarover?"De anderen werden stil en schaamden zich dat zij nietmeer aan hun dure plicht hadden gedacht.Kani ging verder. ,,Misschien zijn jullie Hoejaham al-lang vergeten. Maar ik niet. Ik zeg dat we hem moetenwreken, ook al moet dat vlak onder de neus van deToeans gebeuren."

59

Kani deed een trek aan zijn pijp, terwijl de drie man-nen hem onderzoekend aankeken.„Ben je van plan opnieuw een inval in het gebied vande Maoero's te doen?" vroeg Maoem.„Dat hebben we al zo vaak geprobeerd," zei Kani. „Ikheb een beter plan."Saoeni was de eerste die sprak. „Laat je plan eens ho-ren, oudste broer."Kani wuifde met zijn pijp naar het zuiden in de rich-ting van het afgelegen Sawi-dorp Wasowi. „De man-nen van Wasowi," zei hij zacht, „zijn broers van dege-nen die Hoejaham hebben gedood. Ze hebben ook en-kele vrienden onder de Kangaes aan het andere eindvan ons eigen dorp. Brengt dat jullie op een idee?"De drie toehoorders lachten slim over de duidelijkesamenhang, maar toen fronste Mavoe z'n voorhoofd.„Hoe kunnen we hen overhalen te komen?" vroeg hij.Kani antwoordde: „We zullen bekendmaken dat weeen nachtelijke danspartij gaan houden en hun eenuitnodiging sturen."„Maar wie zal de uitnodiging aan hen overbrengen?De Kangaes zijn wel bevriend met de Wasowi's, maarze gaan daar nooit op bezoek. Bovendien zullen zijbeslist weigeren ons hierbij te helpen."„Onze broeders van de Kangae-stam mogen er nietsvan weten," zei Kani beslist. „Wij moeten hen latendenken dat dit een oprechte uitnodiging is. Pas als zede lijken van hun Wasowi-vrienden op de grond zienliggen, zullen ze weten wat wij van plan waren."„Maar wie moet de slachtoffers dan naar ons toebrengen?" vroeg Mavoe.„Ben je soms vergeten," zei Kani langzaam, „dat ie-mand uit onze eigen stam via zijn moeder aan de Wa-sowi's verwant is, en daar geregeld op bezoek gaat?"Alle drie de toehoorders floten van verbazing. „Je be-

60

doelt zeker Mahaan!" riep Maoem uit. „Maar hoe wilje hem in 's hemelsnaam overhalen het volk van zijneigen moeder te verraden?"Kani was klaar met het antwoord dat hij lang van te-voren had uitgedacht. „Er is geen enkele manier omMahaan over te halen dit te doen," zei hij rustig envoegde er toen op geheimzinnige toon aan toe: „Maarer is wel een manier om hem te dwingen het te doen."Na een nieuwe stilte vervolgde hij: „Iemand moethem de waness-verplichting opleggen. Dan doet hijprecies wat wij willen."De ogen van zijn drie toehoorders werden groot vanontzag bij Kani's woorden. Had er ooit iemand aangedacht de oude gewoonte van waness te gebruikenom een naaste bloedverwant te dwingen het volk vanzijn eigen moeder te verraden?Maoem, Saoemo en Mavoe kregen de indruk dat Kanide Sawi-verheerlijking van het verraad een nieuw raffi-nement verleende, waarvan hun voorouders nooithadden gedroomd. Dit betekende dat Kani een nieu-we legendemaker kon worden, die hun de schitteren-de kans bood in zijn eer te delen als makers van dezenieuwe legende.De drie mannen kwamen meteen in de ban van Kani'sunieke voorstel. Natuurlijk werd door dit unieke dekans op succes enorm vergroot. Het was alweer eentijd geleden dat Maoero die traumatische slag aanHaenam had toegebracht, door Hoejaham en zijn drievrienden te doden en te verslinden. De mannen vanWasowi waren die gebeurtenis waarschijnlijk al bijnavergeten. En zelfs als zij er ooit nog aan dachten, zou-den zij nooit vermoeden dat Hoejahams bloedverwan-ten hun dorst naar wraak op Maoero zouden sublime-ren tot een geheim complot tegen Wasowi. Zij zoudenzich veilig wanen bij de gedachte dat hun vrienden in

61

het Kangae-deel van Haenam hun wel zouden waar-schuwen als er van die kant enig gevaar dreigde. Enaan het andere eind van Haenam, het gebied dat Koe-bai heette, zouden zij zich verlaten op Mahaan als hunbeschermer. Dus was het vrijwel zeker dat zij een uit-nodiging zouden aannemen, die hun persoonlijk doorMahaan werd overgebracht. Er kwam geen enkelewaarschuwing in de legenden voor dat een man debloedverwanten van zijn eigen moeder wel eens zoukunnen verraden.De zaak waar alles bij dit plan om draaide, was natuur-lijk het gebruik van de oude waness-gewoonte die Ma-haans medewerking moest afdwingen. Da drie samen-zweerders waren benieuwd hoe Kani dit plan zou uit-voeren.Maoem was de eerste die zijn nieuwsgierigheid hier-over onder woorden bracht. „Oudste broer, verteleens: wie van ons zou de waness-verplichting aan Ma-haan moeten opleggen?"Kani glimlachte, trots op het gemak waarmee hij henin zijn web van intriges had ingesponnen. Nu had hijhun volledige aandacht. Hij koos zorgvuldig zijn woor-den, toen hij verder ging de mannen dieper in zijnweb te verstrikken. „Beslist niet één van ons, broe-ders," zei hij langzaam. Zijn zwarte ogen dwaaldenvan het ene bewonderende gezicht naar het andere.Hij zweeg even om hun nieuwsgierigheid op te voerenen vervolgde toen: „Nee, niet één van ons. Het moetje moeder zijn, de oude Wario!"Mavoe zat als door de bliksem getroffen. Maoembracht zijn vingertoppen naar zijn borst en floot eenlange dalende noot, een typische Sawi-uitdrukkingvan de allergrootste verbazing. Saoeni wierp hethoofd in de nek en kreunde „Woooooo," waarmeehij zijn meegevoel uitdrukte voor Mahaan over de

62

schok die hem te wachten stond.Alle drie de mannen keken elkaar aan in zwijgendeeerbied voor Kani's geniale plan. De oude Wario wasniemand minder dan de moeder van Waib, het mooiejonge meisje dat aan Mahaan was beloofd en dat laterzijn vierde vrouw zou worden. Als de oude Wario, alsMahaans toekomstige schoonmoeder, de waness-ver-plichting aan Mahaan oplegde, zou de arme kerel ge-bonden zijn door een plicht die zwaarder woog danwelke andere plicht in de Sawi-wereld dan ook.Niets kon voor een mannelijke Sawi heiliger zijn danz'n verhouding tot diegenen die hem hun dochter ofdochters tot vrouw gaven. Zo groot was de eerbiedvan een mannelijke Sawi voor zijn schoonouders, dathij het zelfs niet waagde hun naam hardop uit te spre-ken. Hij sprak alleen over hen bij hun titel van tade.Hij bracht met trouwe regelmaat gulle gaven van verswilde-zwijnen-vlees of maden aan zijn schoonouders,dikwijls ten koste van zijn eigen gezin. Het was zelfszo, dat zijn schuld aan zijn schoonouders altijd bovendie aan zijn eigen ouders of aan zijn vrouw en kinde-ren ging.

In een vrijwel volkomen barbaarse samenleving be-stond voortdurend gevaar dat wederzijdse vijandelijk-heden de vrije uitwisseling van huwbare dochters tus-sen strijdende partijen zou stopzetten, waardoor nietalleen het bestaan van bepaalde individuen, maar zelfsdat van de samenleving zou worden bedreigd. Zokwam het dat het collectieve instinct tot zelfbehoudvereiste dat de verhouding schoonouders-schoonzoonde hoogste prioriteit kreeg. Welke andere familieban-den ook schipbreuk mochten lijden in de vloedgolvenvan barbarisme, de tade-asen-verhouding, zoals die inhet Sawi werd genoemd, moest altijd intact blijven.Want alleen wanneer de sociale beloning voor het ge-

63

ven van een dochter veilig gesteld was, zouden oudersermee doorgaan hun dochters uit te huwelijken.En nu wilde Kani dat dit edele ideaal, bestemd om deSawi gemeenschap in stand te houden, door middelvan de waness-plicht misbruikt zou worden om eenman te dwingen de bloedverwanten van zijn eigenmoeder de dood in te drijven door verraad! Als eenschaakmeester die een nieuwe combinatie van zettenin een oeroud spel uitdenkt, speelde Kani een eigenspelletje met verschillende elementen van zijn cultuuren vormde ze tot een nieuwe variatie op het oude the-ma van toewi asonai man.Mavoe, Maoem en Saoeni konden hun diepe eerbiednauwelijks verbloemen. Zij voelden dat zij zich in detegenwoordigheid bevonden van een nieuwe held vanhun cultuur en dat er, als het plan van Kani slaagde,een nieuwe sage zou worden geboren: een sage die naverloop van tijd een plaats zou krijgen onder de ande-re Sawi-legenden. Zij wisten dat ook hun namen alsmede-samenzweerders beslist in deze legende zoudenworden opgenomen.Kani zelf voelde een diepe persoonlijke voldoeningover het voorgenomen plan. Zijn vader Saoewai wasook al een legendemaker geweest en diens verrader-lijke heldendaden werden dikwijls om het vuur in ver-schillende dorpen opgehaald. En nu zou de zoon zijnvaders huzarenstukjes evenaren of misschien zelfsovertreffen.Maoem en Saoeni - beiden kinderen van de oude Wa-rio en dus zwagers van Mahaan — gaven Kani onmid-dellijk toestemming hun moeder met dit bizarre voor-stel te benaderen.Bij de woeste stammen van zuidwestelijk Nieaw-Gui-nea bleven de vrouwen niet werkeloos toezien bij allegeraffineerde wreedheden. Als de Aoejoe-krijgers bij-

64

voorbeeld van het koppensnellen thuiskwamen, werdieder die er niet voor had gezorgd een mensenhoofdmee naar huis te nemen door het vrouwvolk met stok-slagen verwelkomd. Bij de meeste stammen waren hetdoorgaans de vrouwen die de mannen voortdurendopzweepten de dood te wreken van hun dierbaren diebij eerdere aanvallen waren gedood. Steeds weer wa-ren het de vrouwen die het, met hun vleiende bewon-dering, de moeite waard maakten je leven op het spelte zetten.Vooral de Sawi's sleepten graag hun gewonde slacht-offers terug naar hun dorp om de vrouwen het ple-ziertje te gunnen hen met hun sago-stampers dood teknuppelen. (Het was natuurlijk taboe dat een vrouwooit een speer zou hanteren of zelfs maar aanraken.Als vrouwen ooit zouden leren wapens van dat kaliberte gebruiken, zouden hun eigen mannen hun levenniet zeker zijn! De vele legenden die in Nieuw-Guineade ronde deden, vormden een goede waarschuwing opdat punt.)En tenslotte was de Sawi eren -ceremonie, waarbij eenmeisje of vrouw met het kaakbeen van een pas gedoodslachtoffer om haar hals mocht meedansen in het man-nenhuis, het beste bewijs dat vrouwen emotioneel be-trokken waren bij de praktijk van het koppensnellen.Telkens wanneer, bij hoge uitzondering, een vrouw eenbelangrijke rol speelde bij het geliefde toewi asonaiman, werd hiervan beslist melding gemaakt, als het des-betreffende verhaal ooit werd verteld. De oude Wariowist dit net zo goed als ieder ander, en Kani was erdan ook van overtuigd dat zij zich het plaatsje in dezon, dat hij haar ging aanbieden, niet zou laten ontgaan.

De oude Wario, het hoofd kaalgeschoren zoals het eenSawi-weduwe betaamt, zat zenuwachtig op de gras-

65

mat na te denken over het voorstel dat de vier man-nen - twee van hen haar eigen zoons — haar zojuisthadden ingefluisterd. Zij wachtten.Zij pakte een tang en keerde de sagobroden om die zijzat te bakken in de gloeiende kolen van het vuur. Zijkeek naar buiten door de spleten in de muur van sago-bladeren en zag de slanke, mooie gedaante van haardochter Waib, die in een holle boomstam op het don-kere wateroppervlak van de Kronkel stond en vrolijklachend met haar pagaai een vriendin in een anderekano natspatte.Wario legde de houten tang neer en keek recht in Ka-ni's ogen. „Ik heb altijd medelijden met Hoejaham ge-had; dat is zo!" zei ze en voegde er toen de onheil-spellende woorden aan toe: „Ga Mahaan roepen!"

Mahaan klom naar boven, naar het huis van Maoem,en ging op de aangewezen plaats op de grasmat zittendie voor hem was uitgespreid. Hij was een slanke pe-zige man, wiens krachtige spieren, armbanden vanwüde zwijnentanden en glanzende soedafen halssnoerblijk gaven van grote vaardigheid op jacht en in destrijd. Maoem, Saoeni, Mavoe en Kani gingen tegen-over hem zitten om zijn aandacht af te leiden, terwijlde oude Wario achter hem neerhurkte alsof zij hetvuur wilde opporren. Bij haar voeten lag één van desagobroden die zij zojuist had gebakken.Zij nam het brood en ging gebukt achter de naakteman staan onder het voorwendsel dat zij hem hetbrood wilde geven. Verbaasd stak Mahaan de hand uitom de sago aan te nemen. Hij zag niets van de plotse-linge glans in de ogen van de vier mannen die naarhem en de oude Wario zaten te kijken. Evenmin kreeghij de tijd te merken dat hun gesprek abrubt midden-in een zin was afgebroken.

66

Er volgde een snelle nauwelijks zichtbare beweging,toen Wario zijn uitgestrekte hand ontweek, het broodomlaag duwde en er licht zijn geslachtdelen mee aan-raakte. Snel sprong zij achteruit, buiten bereik vanMahaan, knielde tegenover hem neer en hief het broodnaar haar mond. Mahaan's grote zwarte ogen druktenonbeschrijflijke afkeer uit, toen hij zag dat Wario eengrote hap nam van het sagobrood waarmee ze hemhad aangeraakt. Als een dier dat merkt dat het in deval zit, kromp Mahaan ineen.Waness!Door middel van deze vreselijke daad had Wario metéén slag Mahaans levenslot een nieuwe richting gege-ven, die hem alsnog onbekend was. Er was geen uit-weg meer. Door zich te onderwerpen aan de diepstevernedering sago te eten die Mahaans geslachtsdelenhad aangeraakt, had Wario hem beladen met een on-uitsprekelijke schuld, een schuld die nog oneindigwerd vergroot door het feit dat ze zijn schoonmoederzou worden.Er was maar één manier waarop Mahaan zijn schuldaan Wario zou kunnen delgen. Hij moest haar vragenwat zij van hem verlangde om haar vernedering goedte maken. Dan moest hij dat doen, onverschillig wathet hem kostte. Als hij het niet deed, zou Wario haarverdere leven onder haar schaamte gebukt gaan enzou de hele gemeenschap hem met walging uitstoten.Dat het bevel wat zij in haar hoofd had hem geweldigzou tegenstaan, was wel duidelijk; anders zou zij zichniet van het drastische middel van waness hebben be-diend. Maar de heftige tegenzin, die hij zou voelen bijde uitvoering van haar nog onbekende bevel, zou juisthet tegenwicht voor Wario's vernedering vormen.De vijf samenzweerders wachtten in stilte. Mahaankeek met niets ziende ogen naar de grasmat waarop

67

hij zat. Gloeiende golven van schaamte sloegen overhem heen bij de gedachte aan de vernedering van zijnschoonmoeder. Eindelijk, na een minutenlang stilzwij-gen, werd zijn gezicht vertrokken door een vreemdeverdwaasde uitdrukking. Met de blik op Wario's voe-ten gericht, sprak hij met gebroken stem de woordenwaarop zij wachtten: „Wat wil je dat ik doe?"

Het nieuws verspreidde zich als een lopend vuurtje.Eerst deed het de oren tuiten van de mensen in dedorpen langs de Kronkel, om vervolgens voort te snel-len naar het zuiden, naar de oevers van de Cook, endoor naarde Juliana. In noordelijke richting verspreid-de het vuurtje zich naar de Sawi's en de Asmats aande Jiem. En tenslotte vond het zijn weg over de Fareesen doofde langzaam tot een vaag gerucht, waarna hetwegstierf aan de oevers van de Au.Het verhaal werd uitgeschreeuwd in Sawi, gestameldin Atowaem, gebruld in Kajagar, gegiecheld in Aoejoeen gemompeld in Asmat. Het was het nieuws van Ma-haan, die het volk van zijn eigen moeder had verraden.Voor Haenam was het een nieuw toppunt van laaghar-tigheid; voor Wasowi een hellevuur van verdriet enlaaiende verontwaardiging. Vaders, moeders, broers,zusters, zoons en dochters rolden zich in de as, enhun stemmen waren schor van de jammerkreten, hunogen rood van brandende tranen.Acht mannen uit Wasowi hadden in goed vertrouwenMahaans uitnodiging aangenomen voor een nachtelijkdansfeest in Haenam. Zij arriveerden per holle boom-stam tegen zonsondergang, net toen de jonge krijgersuit Haenam, schitterend uitgedost in huidverf en ve-ren, hun eerste tromgeroffel voor de dans aanhieven.Een grote groep van de meest eerwaardige mannenvan Haenam, onder aanvoering van Kani, verwelkom-

68

de de bezoekers aan de oever van de rivier.Kani zelf zocht een man uit die Foesoeman heette eninviteerde hem sago en maden te komen eten. Foesoe-man volgde Kani gedwee naar boven in het hogeboomhuis. Saoeni, Warahai, Mavoe, Maoem, Boro, Ja-masi en Paha zochten ook elk een bepaalde gast uit engingen die voor naar hun diverse huizen. Er was geenspoor te bekennen van het verraad dat zou volgen.Zelfs een aantal van de bewoners van Haenam ver-moedde niets van de dreiging die de acht bezoekers alin zijn greep had.De zon trok zijn licht terug achter de horizon van dewildernis. De volle maan hief zijn bleke, amberkleu-rige gezicht omhoog en staarde treurig door de grijzewolkenvingers en uitgespreide takken van de ijzer-houtbomen. De dansers drongen bijeen onder deboomhuizen en schreeuwden hun spookachtige mi-neurzangen naar de sterren. Het eind van elke strofestierf weg in een lang dalend „oooooooh". De trom-mels hielden hun gestage ritme aan.Zo nu en dan ontketende een plotselinge verhogingvan het tempo van de trommels een climax van wildopgewonden gebrul. Te midden van een dergelijk tu-mult verhief een enkele krijger dan zijn stem in eenhoge gil en schreeuwde in rap bloemrijk Sawi de de-tails uit van een moord, die hij had begaan. De ande-ren zwegen abrupt om te luisteren.De spreker vertelde zijn verhaal in vijf of zes volzin-nen. Hij sprong recht op en neer met gevelde speer enwierp zijn hoofd van de ene kant naar de andere. Totbesluit van zijn toespraak brak het hele gezelschap op-nieuw in gebrul uit om de beschreven moord te ge-denken. Dan hervatten de trommels hun dreigend ge-bulder, dat de lange tussenpozen moest weergevenvan geduldig samenzweren, die de bewonderenswaar-

69

dige, verraderlijke moordpartijen van elkaar scheidden.Vijf, zes of zeven minuten later ontketenden de trom-mels opnieuw een uitbarsting van glorie, die de schelleopschepperij van een andere krijger over zijn bloed-dorst zou verwekken en baren.Het gezang zelf bestond uitsluitend uit lettergrepenzonder enige betekenis. De Sawi's probeerden nooitiets te zeggen met muziek, maar gebruikten die alleenom de zintuigen te benevelen. Voor hen was het me-dium zelf de boodschap. De aaneengeregen lettergre-pen zonder inhoud waren slechts één van diverse stern-effecten uit de hele vertoning.Zo zongen de zangers, terwijl de sterrenbeelden ver-schoven, en roodglimmende kookvuren door spletenin sagobladmuren naar buiten straalden. De bezoekerszaten vrolijk te eten met hun diverse gastheren en ge-noten van complimenten en bulderend gelach, terwijlzij er in de verste verten niet aan dachten dat het wer-kelijke feestmaal pas later zou beginnen en dat huneigen bloedverwant, Mahaan, hen had uitgeleverd omals voedsel voor dat banket te dienen.Kani was de eerste die toesloeg. Hij en Foesoemanwaren omlaaggeklommen om een uurtje mee te doenaan de dans. Tijdens een korte stilte in het zingen entrommelen had Kani in de verte de roep gehoord vaneen haragoevogel, een onmiskenbaar teken dat de da-geraad nabij was. Dus had hij Foesoeman meegevraagdin zijn boomhuis boven een pijp te komen roken.Toen Foesoeman eenmaal lekker zat en een diepehaal deed aan de lange bamboe pijp, besloop Kanihem van achteren in het donker met een stalen ma-chete, die hij zich kort geleden had aangeschaft bijeen ruilhandel met een Kajagar. Kani spande zijn spie-ren en gaf een harde, diepe klap tegen de onderkantvan Foesoemans schedel. Hij had gehoopt dat de klap

70

zijn slachtoffer op zijn minst zou verlammen, zo alniet ter plaatse doden, maar de machete was erg bot.De Kajagars hielden de scherpe altijd zelf.Foesoeman sloeg voorover en snakte naar adem. Kanigreep naar zijn andere nieuwe aanwinst, zijn stalenbijl. Foesoeman rolde op zijn rug en keek op naarKani, die in het flakkerende licht over hem heen ge-bogen stond.

!rAve\ Ave! Oudere broer! Oudere broer!" riep hij.Maar Kani antwoordde: ,,No ke ave don nom. Oeke-den! Noem me geen oudere broer! Ik ga je doodslaan!"Het scherp van de bijl sloeg steeds opnieuw toe. Hetgeluid ervan maakte Kani's beide vrouwen wakker,maar zijn kinderen sliepen door. Kani's oudste vrouwJee begon opgewonden haar vuur aan te waaieren omte zien wat er gebeurde. Zij zag haar man gebogenover Foesoeman, bezig hem te onthoofden. Zijn be-nen waren rood van Foesoemans bloed.Kani legde Foesoemans hoofd naast zijn lijk en daal-de snel omlaag uit zijn huis. De trommels roffeldennog, zij het wat rustiger. Haragoevogels lieten nu aanalle kanten van het dorp hun kreten horen. Het eerstegrijs van de dageraad verbleekte het oosten.Kani holde naar het huis van Maoem en klom de lad-der op. Maoem kwam hem tegemoet in de deurope-ning. Kani fluisterde hem toe: „Heb je de jouwe aldoodgemaakt?"Maoem krabde zich lui en antwoordde: „Nog niet."Kani zei: „Waar wacht je nog op? Ik heb de mijne alonthoofd."Maoem floot een zacht vogelfluitje van bewonderingen liep zijn huis weer binnen. Kani daalde snel de lad-der weer af. Tegen dat hij de grond had bereikt, hoor-de hij de doffe dreun van een speer en de verstiktekreten van Maoems slachtoffer, een zekere Aidon.

71

Daar Kani zich voortspoedde naar het huis van Mavoe,zag hij niet dat Aidon onhandig omlaagkwam langs deladder, die hij zelf juist was afgedaald. Toen Maoemeindelijk een tweede speer had gevonden en hem ach-terna ging, was Aidon in de duisternis verdwenen,slechts een bloedspoor achterlatend dat pas over eenkwartier zichtbaar zou zijn.Ook Mavoe probeerde, toen hij van Kani's succesvollemoord hoorde, zijn gast Eseger te doden, maar wisthem slechts te verwonden, daar hij gehinderd werddoor de aanwezigheid van zijn vrouwen en kinderenin huis. Eseger vluchtte bloedend de nacht in, terwijlhet gedonder van de trommels zijn waarschuwingskre-ten voor al zijn vrienden die nog in leven mochtenzijn, overstemde.Hani en Warahai slaagden erin hun slachtoffer te do-den en te onthoofden. Het was een jonge krijger, Seggenaamd. Toeasi en Mahari werden eveneens gedood,terwijl Iri en Meramer gewond wisten te ontsnappen.Het licht van de vroege morgen onthulde vier ont-hoofde slachtoffers, die klaar lagen om geslacht teworden. De andere vier wisten met inspanning vanbovenmenselijke wilskracht naar huis te ontkomen,door kilometers dichte moerassen en wildernis, maarslechts om te sterven aan hun verwondingen, toen zijde paal trappen van hun huizen bereikten.

Tijdens de feestweken die volgden, toonde het volkvan Haenam openlijk het grootste respect voor Kanien Mahaan. Het feit dat vier van hun acht slachtoffersaan onthoofding en kannibalisme waren ontkomen,deed niets af aan de eer van het ogenblik. Waar hettenslotte op aankwam, was niet het aantal gesneldekoppen, maar de kwaliteit van het verraad dat dit suc-ces had opgeleverd.

72

Kani en Mahaan hadden getweeën een unieke nieuwelegende het licht doen zien. Hoofdzakelijk door Kani'sgenialiteit hadden zij een bijzonder vermetel hoofd-stuk aan de legendenvoorraad toegevoegd, waarvan deeerste stamden uit een ver verleden en de laatste blijkgaven van steeds grotere verfijning. Het aloude ideaalwas vriendschap te gebruiken om je slachtoffers vet temesten voor de slacht, om plezier en vreugde te bele-ven aan de ellende en de doodsstrijd van je medemen-sen. Dit ideaal werd gesymboliseerd door de schedelvan een slachtoffer als hoofdkussen te gebruiken, zo-als men nu en dan deed - ook al werd de voorkeurgegeven aan schedels van bloedverwanten, omdat dedoodshoofden van opgegeten slachtoffers vaak bedektwaren met een zwarte laag kool van de kookvurenwaarop het kannibalistische feestmaal bereid was.Zoals elke filosofie zijn aanhangers, als de fundamen-tele regels eenmaal zijn aangenomen, onweerstaanbaartot een bepaalde eindconclusie voert, had ook de we-reldbeschouwing van de Sawi's zijn climax bereikt inhet verraad van Kani en Mahaan. Mannen, vrouwen enkinderen beschouwden hen nu als de hoogste voor-beelden van Sawi-mannelijkheid.Hun plaats in de zon stond echter op het punt te wor-den aangevochten. En niet alleen hun plaats in dezon, maar ook hun verheerlijking van het verraad zelfstond op het punt te worden betrokken in iets waar-van de Sawi's nooit eerder hadden gehoord: een twee-kamp over waardebepalingen.

Kani en Mahaan wisten nog niet dat er zowat twee-duizend jaar geleden een geheel andere Legendemakereen nieuwe wereldbeschouwing had gelanceerd, dieop liefde was gebaseerd. Het was een wereldbeschou-wing die lijnrecht tegenover die van de Sawi's stond

73

en ook tegenover die van miljoenen mensen die dach-ten in wijsheid verre de meerdere te zijn van de Sawi's.Het had bijna tweeduizend jaar geduurd voor de bood-schap van dit nieuwe waardesysteem vanuit Galiléawas doorgedrongen tot de stinkende moerassen vanzuidwest Nieuw-Guinea. Onderweg was die bood-schap een uitdaging geweest voor barbaarsheid vanmiljoenen mensen in velerlei vormen en had die be-vochten en overwonnen, want het was een bijzonderstrijdvaardige boodschap. Het was een boodschap, diezich niet liet intimideren door aardse hinderpalen,want hij bezat bovennatuurlijke kracht. Intimidatievan deze blijde boodschap was uitgesloten, want hijwas zelf het uiteindelijke tegengif tegen de angst.De boodschap liet zich niet afschrikken door welkevorm van duisternis ook, want hij was het licht zelf.Hij stoorde zich er niet aan dat degenen die hem ver-spreidden soms arm, eenvoudig of zelfs ongeletterdwaren - en liet zelfs graag zijn meest subtiele strijd-plannen door dergelijke mensen ten uitvoer brengen.Tot consternatie van zijn vijanden, wist deze bood-schap zelfs de overwinning te behalen, als de aan-hangers ervan werden gedecimeerd door zwaard ofspeer.

Die boodschap was het evangelie van Jezus Christus.Over het doel ervan viel niet te marchanderen: demens „van elk soort en elke spraak en volk en natie"moest ertoe worden overgehaald zich te bekeren enzich met God te verzoenen door Jezus Christus. Dezeboodschap stond nu op het punt de Sawi-wereld bin-nen te dringen, op het punt hun verheerlijking vanverraad te confronteren met een meedogenloze gees-telijke strijd om de zielen van mannen, vrouwen enkinderen. Gebed en prediking zouden worden ingezettegen speren en pijlen met weerhaken; geloof en hoop

74

tegen systematische barbaarsheid; liefde en mededo-gen tegen de ingewortelde angst en haat.Die invasie stond op het punt te worden gelanceerd.Want op dit ogenblik stonden de eerste afgezantenvan de Legendemaker klaar om zich onder de Sawi'ste komen vestigen.

75

DEEL TWEE

ONTMOETING VAN TWEE WERELDEN

6GENESIS VAN EEN MISSIE

De magere éénenzeventigjarige Engelsman greep dekatheder met zijn grote knokige handen beet en keekonderzoekend naar de zevenhonderd studenten die instilte zaten te wachten. Zijn witte haar was strak ach-terovergekamd. Zijn bril zat halverwege zijn neus.Vanonder borstelige wenkbrauwen straalden zijn grij-ze ogen met een nog niet door de ouderdom gedoofdefelheid.Er was iets in zijn verschijning wat zijn toehoorders inhet grote auditorium volledig in zijn ban scheen tehouden. Drie woorden weerklonken in de diepe bas-stem van de oude man - drie woorden geladen metzijn speciale waardigheid en vuur:„Nederlands Nieuw-Guinea..."Met deze drie woorden leidde Ebenezer Vine, secreta-ris van de Philadelphia Raad van een internationalezendingsgemeenschap, de Regions Beyond MissionaryUnion, zijn onderwerp in. Het jaar was 1955. Zijn ge-hoor bestond uit de hele studentengemeenschap vanhet Prairie Bible College, op de winterse vlakte van Al-berta, Canada, dichtbij het stadje Green Hills. Achterhem zat L. E. Maxwell voorover gebogen in zijn stoel.Hij was de bekende rector van deze christelijke ge-meenschap die zendelingen opleidt en zich deels zelfkan bedruipen. Ook hij had witte haren, een wils-krachtige kin en een vastbesloten gezicht. Hij was deverpersoonlijking van het krachtige idealisme dat de

79

school bezielde.Ebenezer Vine voelde zich sterk gemotiveerd bij hettoespreken van deze studentengemeenschap. Eldersop zijn rondreis had hij misschien meer wetenschap-pelijk en op een carrière ingestelde studenten aange-troffen. Hier was het motto doodeenvoudig: het op-leiden van gedisciplineerde soldaten voor Christus!Toen hij christelijke pioniers opriep om de banier vanhet evangelie te planten in de diepste binnenlandenvan Nederlands Nieuw-Guinea, bij een cultuur uit hetsteentijdperk die in aanleg vijandig was, wist Vine dater niet in de eerste plaats een beroep op geleerdheidzou worden gedaan, hoewel die ook te pas zou kun-nen komen. Vast geloof, zelfverloochening en een in-tiem persoonlijk contact met God waren de voornaam-ste eigenschappen die nodig zouden zijn en tevens devoornaamste eigenschappen waarnaar door faculteiten staf van het Prairie College werd gestreefd - zoweldoor een goed voorbeeld, als door een op het levengerichte bijbelstudie.

Vine had de groei van het Prairie College van nabijmeegemaakt. Sinds de oprichting in 1922, in eenboerderij met acht studenten, was het College uitge-groeid tot het grootste christelijke opleidingsinstituutvan Canada. Door de sterke nadruk op het uitsturennaar buitenlandse posten waren er al meer dan elf-honderd van de drieduizend afgestudeerden in hetbuitenland gaan werken, terwijl honderden anderenals dominee en christelijke werker actief in eigen landwaren. Op deze basis wist meneer Vine dat ongeveervijfendertig percent van de studenten die voor hemzaten hun weg naar het buitenland zouden vinden,naar diverse zendingsgemeenschappen. De van Chris-tus verstoken stammen in Nederlands Nieuw-Guineahadden dringend behoefte aan enigen van hen, zo re-

80

deneerde hij, toen hij met grote kracht en innerlijkebewogenheid het land en zijn woeste onberekenbarePapoea-bevolking beschreef,„Nederlands Nieuw-Guinea," vervolgde hij, ,,is dewestelijke helft van een eiland van tweeduizend kilo-meter lengte, dat zich uitstrekt langs de rand van deStille Oceaan ten noorden van Australië. Het ligt in detropen, vlak ten zuiden van de evenaar, maar toch zulje, in de enorme waterrijke uitgestrektheden, in be-paalde streken woeste met ijs bedekte bergketenenaantreffen, die soms hoger dan vijfduizend meter zijn.In andere streken zul je verdwalen in dompige laaglan-den, waar slagregens samen met broeiende hitte eenzenuwslopende vochtigheidsgraad in stand houden.Misschien zal er van jullie verlangd worden als eerstendoor te dringen tot bepaalde stammen die nog nooitiets van de buitenwereld hebben gemerkt, waar demensen leven volgens hun eigen wetten en waar woes-te barbaarsheid regel is. Je zult moeten leren jezelf enje boodschap verstaanbaar te maken in talen die nognooit door een buitenstaander zijn geleerd. Er zijngeen woordenboeken of grammatica's of leerboekjesom je te helpen — die moet je zelf maken.Je zult gewoonten en bijgeloof op je weg ontmoeten,die elk begrip te boven gaan, maar die je toch zultmoeten begrijpen om te slagen. Je zult proberen af-zichtelijke tropische ziekten te behandelen en de kanslopen de schuld te krijgen van de dood van je patiënt,als je er niet in slaagt hem te genezen. Je moet je eropvoorbereiden je met grote innerlijke kracht te weer testellen tegen eenzaamheid, verveling en tegenslag. Envooral moet je erop zijn voorbereid om, in Godskracht, de strijd aan te binden met de overste derduisternis die, na duizenden jaren vele honderden vandeze stammen in zijn ban te hebben gehouden, niet

81

van plan is hen voetstoots te laten gaan."De oude man zweeg en de stilte hing zwaar onder hethoge gewelfde plafond van het auditorium.„Zeven jaar geleden," vervolgde hij peinzend, „werdik op ditzelfde terrein aangesproken door Paul Gess-wein, een militair die net was teruggekeerd van hetoorlogsterrein in Nieuw-Guinea. Hij zei: 'Meneer Vine,ik wil u twee dingen vragen. Ten eerste: Beseft deRegions Beyond Missionary Union dat er tienduizen-den wilde Papoea's in stamverband, volkomen geïso-leerd en zonder het evangelie, in de binnenlanden vanNederlands Nieuw-Guinea leven?'Ik zei: 'Hoe weet je dat?'Hij antwoordde: 'Een militair vliegtuig raakte vermistop een vlucht over de binnenlanden. Ik heb aan dezoek-acties deelgenomen. Toen wij over vele nooit inkaart gebracht delen van het binnenland vlogen, zagenwij tot onze grote verbazing de ene vallei na de anderebezaaid met dorpen, omringd door uitgestrekte ont-ginningen.'Ik zei: 'Wat is je tweede vraag?'Hij antwoordde: 'Wil de Regions Beyond MissionaryUnion mij helpen het evangelie aan deze mensen tebrengen?'Al was ik mij bewust van de omvang van de gevolgenvan een toestemmend antwoord op deze vraag, ik ver-telde hem eerst dat wij al zware verplichtingen had-den in vijf gebieden - India, Nepal, de Kongo, Peruen Borneo - en voegde er toen, meegesleept door zijnverhalen, aan toe: 'Ik zal kijken wat ik kan doen.'Enkele maanden later, na veel gebed en veel bespre-kingen, kon ik tot mijn genoegen aan Paul Gessweinschrijven: 'De Raad van de RBMU heeft het plan goed-gekeurd. Wij hebben bij de Nederlandse regering eenaanvraag ingediend om de binnenlanden van Neder-

82

lands Nieuw-Guinea te mogen betreden.'Wij kregen echter al gauw een afwijzende beslissingvan de Nederlandse regering te horen, met de verkla-ring dat hun bestuursapparaat zich niet verantwoorde-lijk kon stellen voor de bescherming van onze zende-lingen tegen de kannibalen. Wij bleven aanhouden.Tenslotte moest ik drie keer de Atlantische Oceaanoversteken om in eigen persoon ons verzoek aan DenHaag voor te leggen. Pas kort geleden is de nodige toe-stemming verleend.Nu ligt de weg naar de binnenlanden open. De Mission-ary Aviation Fellowship (vliegdienst voor zendelingen)van Californië heeft al een éénmotorig vliegtuig inge-zet om mensen en voorraden voor onze eigen en an-dere zendingen over te vliegen naar het basiskamp Bo-kondini, diep in de bergen in het binnenland. PaulGesswein en onze andere vrijwilliger, Bill Widbin, heb-ben geholpen bij de opbouw van Bokondini en berei-den nu een tocht voor over de bergen naar een be-paald volk: de Dani's van de Zwarte vallei. Hun vrou-wen werken intussen bij de inkwartiering en bevoor-rading aan de noordkust, tot zij zich zonder gevaar bijhun man kunnen voegen."Op dit punt strekte de spreker zijn rechterhand uitnaar de studenten en vervolgde: ,,Ik kan niet gelovendat God de RBMU naar deze hoge nieuwe drempelheeft geleid, opdat deze twee mannen en hun vrou-wen deze als enigen zullen overschrijden. Er zullen be-slist anderen zijn, die door God geroepen worden zichbij hen aan te sluiten. Misschien wel hier in deze zaal.Als God je heeft aangewezen voor deze speciale taak- niet om te bouwen op de fundamenten van een an-der, maar om Christus te verkondigen waar zijn naamnog nooit eerder werd gehoord — zal de RBMU ondergebedje kwalificaties in ogenschouw nemen."

83

Hoeveel langer moeten die verloren stammen nogwachten voor ze zullen horen van Hem, die tweedui-zend jaar geleden is gestorven en weer opgestaan omhen te verlossen? In de afgelopen honderd jaar heb-ben de gezanten van Christus er genoegen mee geno-men alleen de toegankelijke gebieden langs de kust tebezetten. Nu is er een nieuw marsbevel doorgekomen:öp naar het binnenland!Onze God is verlangend zijn koninkrijk van liefde testichten in donkere plaatsen, waar nu de wreedheidhoogtij viert. Twee mannen zijn met hun vrouwenvooruitgegaan om een bruggehoofd te slaan en kijkenverlangend uit naar bericht dat er versterkingen onder-weg zijn. Wie wil hen gaan helpen dat bruggehoofd uitte breiden?"Het was genoeg. God had niet voor niets die visie aande bejaarde zendeling gegeven. Eén van de jonge man-nen die zaten te luisteren, was Bill Mallon. Minderdan drie jaar later sloten Bill en zijn vrouw Barbarazich aan bij Paul en Joy Gesswein en Bill en MaryWidbin, die zich al onder de Dani's van de ZwarteVallei gevestigd hadden. Drie jaar lang bestudeerdeBill Mallon de taal van de Dani's en hielp hij de gehei-men van de grammatica te ontdekken en materiaal teverzamelen voor taallessen voor hen die zouden vol-gen.In een ander gedeelte van het auditorium voeldeDavid Martin, de jongste leerling van zijn klas, hoe devinger van God zijn eigen leven beroerde, en MargaretColton, die later Davids vrouw werd, voelde dat ook.Samen met Bill en Barbara Mallon stonden zij veel la-ter toe te kijken hoe duizenden Dani-krijgers uit deZwarte Vallei hun fetisjes en oorlogswapens op eenbrandstapel gooiden, nadat zij gegrepen waren doorde blijde boodschap van Jezus.

84

Aan de kant stond een jonge immigrant uit Hollandaandachtig te luisteren. Het was Jan Dekker, die latermet zijn vrouw Heleen een nieuwe doorbraak leiddenaar een zijdal van de Zwarte Vallei, Kanggime, hetDani woord voor „de plaats des doods". Onder hunbezielende leiding kwam „de plaats des doods" totnieuw leven, toen duizenden inwoners Christus in hunhart ontvingen.Ook twee jonge ongetrouwde vrouwen, Judith Ecklesen Winifred Frost, kregen het gevoel dat hun noodlotop de ene of andere manier verbonden was met dewoorden van de spreker. Enkele jaren later sloten ookzij zich aan bij het RBMU-team in de Zwarte Vallei,waar zij de mensen onderwezen, genazen en voorlicht-ten, toen de kerk van Dani geboren werd en voor hunogen begon te groeien.Verderop in het auditorium zat een jong stel van hetplatteland van Iowa aandachtig te luisteren: Philip enPhyliss Masters. Ook zij kregen spoedig deel aan deonbegrensde mogelijkheden van de zending in deZwarte Vallei en stootten toen door om Karoepoenopen te leggen, waar de opvliegende Kimjals woonden.Dertien jaar later verloor Phil Masters het leven op deoever van de Seng rivier, waar zijn lichaam werd door-boord door honderd pijlen van de Jali-stam, terwijlPhyliss, zijn weduwe, door de troost van de HeiligeGeest, met haar vijf kinderen naar de Zwarte Valleiterugkeerde om haar werk daar voort te zetten.Dan was er Richard Hale, die met zijn vrouw Wandadrie jaar zendeling was op de Salomon eilanden, voor-dat hij naar Nederlands Nieuw-Guinea ging, waar zijom gezondheidsredenen hun activiteiten na één jaarmoesten stopzetten.Ook vrijwilligers van christelijke colleges in Noord-Amerika, Engeland, Duitsland en Australië sloegen de

85

handen ineen en wisten tegen 1965 de voorhoede vanberoepszendelingen van de RBMU in Nieuw-Guineatot meer dan dertig te doen toenemen. Maar toen washet leven van zowat veertienduizend Papoea's met eensteentijd-beschaving onder hun bezielende leiding alingrijpend veranderd.Vijf jaar later, in 1971, was het totale aantal bekeer-lingen opgeklommen tot eenentwintigduizend, nadatnog grotere groepen zendelingen zich aansloten bij dehonderd zesenzeventig pas opgeleide christelijke Pa-poea-leiders uit die streek. Er werden meer dan hon-derd gemeenten gesticht en vele scholen en kliniekenopgericht in de hoge bergdalen en in de moerassenvan het laagland.Hele bevolkingsgroepen ondergingen een dramatischebevrijding van de eeuwenoude druk van woeste bar-baarsheid en bijgeloof. Zij begonnen door het evange-lie niet alleen de zegeningen van geestelijk evenwichtte ondergaan, maar ook die van een sociale rust enveiligheid, zoals zij nooit eerder hadden gekend. Watzij leerden, gaf hun de kracht zich te weer te stellentegen meedogenloze uitzuigers, die anders hun onwe-tendheid misbruikt zouden hebben, zoals dat zo vaakgebeurt met overrompelde primitieve volkeren in an-dere delen van de wereld.Dokters en verpleegsters in diverse oerwoud-hospitalenen klinieken wisten al spoedig een einde te maken aande afschuwelijke gesel van de framboesia en hielpenook de zware epidemieën van influenza, mazelen enkinkhoest in te dammen.Tijdens deze ommekeer voelden de zendelingen zichvaak geroerd door de overstelpende dankbaarheid vanduizenden, die beter dan enige buitenstaander kondenwaarderen hoe enorm hun leven was veranderd doorhet evangelie.

86

Dit alles kwam natuurlijk niet tot stand zonder veelen hard werk. In de loop der jaren werden door diver-se zendelingen honderdduizenden man-uren geïnves-teerd in het ontdekken van de verborgen taalregelsvan de Papoea's; in het maken van woordenboeken enhet opstellen van een alfabet voor tot nu toe onge-schreven talen. Verder in het bouwen van huizen,scholen en klinieken; het aanleggen van startbanen inhet oerwoud; moeilijke tochten over ijzige bergkete-nen; het verkennen van kronkelende rivieren; hetdoorgronden van gewoonten en het bijgeloof van exo-tische stammen; preken voor duizenden, en het onder-wijs in lezen en schrijven aan hen die daarvoor open-stonden; het vertalen van de Bijbel; het genezen vanzieken en het verbinden van hun wonden; arbitragetussen strijdende partijen; het aannemen, toezichthouden op en betalen van werklieden; het reparerenvan generatoren, wasmachines, buitenboordmotorenen bandrecorders; het voeren van correspondentiemet belangstellenden thuis; het bijhouden van kasboe-ken; het moed inspreken van wanhopigen; het kalme-ren van razenden; het troosten van nabestaanden; hetrondleiden van bezoekers; het maanden tevoren be-stellen van voorraden; het bidden om de nodige geld-middelen; en het danken van God voor het fantastischevoorrecht aan dit alles deel te mogen hebben.Alles wat hier gezegd wordt over de zending van deRegions Beyond Missionary Union (RBMU), geldtevenzeer voor het werk van de Unevangelized FieldsMission (UFM), The Evangelical Alliance Mission(TEAM), de Asia en Pacific Christian Mission (APCM),de Christian en Missionary Alliance (CAMA), de Aus-tralian Baptist Mission Society (ABMS) en de Mission-ary Aviation Fellowship (MAF). De diensten van devindingrijke MAF verschaften de zes andere zendingen

87

toereikend bivak en mondvoorraad bij het overtrek-ken van de geweldige berg- en moerasbarrières van hetland. West Nieuw-Guinea werd al gauw het belangrijk-ste operatieterrein van de MAF, waarvoor acht één-motorige en twee tweemotorige vliegtuigen nodig wa-ren.Gesswein, Vine en andere pioniers in dit nieuwe zen-dingsgebied schatten de bevolking van de binnenlan-den op enkele tienduizenden. Later, toen alles in kaartwas gebracht, bleken er bijna driehonderdduizend„steentijdmensen" te wonen! De zes zendingen dieeen kerk stichtten, geholpen door de vliegdienstenvan de MAF, zagen vóór 1971 ten einde was, 125.000van deze 300.000 persoonlijk trouw betuigen aan hetchristelijk geloof.Velen van deze bekeerlingen hadden een geloof dateven sterk, zo niet sterker was dan het geloof en detoewijding van de zendelingen zelf. Sommigen onderhen, zoals Jali Christians Binggoeok en Jeikwarahoe,stierven de martelaarsdood, gelouterd en zonder eenklacht, terwijl zij hun moordenaars toeriepen de Chris-tus te ontvangen. Stan Dale, een RBMU-zendeling uitAustralië, werd door vijf pijlen getroffen, toen hijprobeerde de mannen te redden.Twee jaar later stierf Stan zelf, zij aan zij met PhilipMasters, bij een volgende opstand van de Jali's. Enkelemaanden na hun martelaarschap begon de houdingvan de vijandige Jali's te veranderen. Al spoedig wer-den christelijke evangelisten van de Dani-kerk in deZwarte Vallei door dozijnen dorpen ingehaald. Noglater wendden honderden zich tot Christus, onder wieook de moordenaars van de vier martelaren.Maar in 1955, toen Ebenezer Vine zijn hart voor destudentengemeenschap van het Prairie Bible Instituteuitstortte, lag dit alles natuurlijk nog in de schoot van

88

de toekomst. Toch scheen het mij toe — als één vande zevenhonderd studenten die die dag zaten te luiste-ren — dat God plotseling onder ons was gekomen meteen plan, en de mensen uitzocht die Hij zou gebrui-ken om dat plan in vervulling te doen gaan.Ook had ik het onmiskenbare gevoel dat ik één vandegenen was op wie zijn onderzoekende blik rustte.Bezield door dat sterke gevoel liep ik na de kerkdienstterug naar mijn kamer in het studentengebouw. Ikkon haast niet wachten tot ik alleen was om mij totGod te wenden en te vragen: „Is dit het? Wilt U datik dit doe?"

Ik was toen twintig jaar. Drie jaar tevoren had ik voorhet eerst het nieuwe leven, de liefde en de vreugde on-dervonden Jezus Christus op een persoonlijke manierte leren kennen. Er was een crisis, ik riep Hem aan enplotseling was Hij daar - levend! Hij was zelfs in twee-duizend jaar volstrekt niet ouder geworden! Ik merk-te dat Hij nog dezelfde macht bezat om het leven vaneen mens te transformeren.Nu begonnen de oude versleten ouderwets klinkendehoofdstukken en verzen uit de Bijbel te bruisen vannieuw leven. God deed mijn hart ontwaken, zodat ikkon begrijpen wat er al die tijd al in werd gezegd. MetChristus in het centrum begon het heelal zin te krij-gen. Door Hem te dienen, had het leven eeuwige bete-kenis. Hem te kennen en anderen over Hem te vertel-len zou voortaan het allesoverheersende doel van mijnleven zijn. Als spreken over Hem tot mensen die zijnnaam al kenden, een voorrecht was, zou het dat zekerzijn in gebieden waar men nog nooit over Hem hadgehoord!Met deze gedachte in mijn hoofd was ik de wereld-kaart gaan bestuderen. Ik ging ook op zoek naar eenchristelijke universiteit, die mij het soort bijbelkennis

89

en de geestkracht kon geven, die ik nodig zou hebbenom Christus met succes bekend te maken aan mannenen vrouwen van een andere cultuur. Geleid door devrede Gods had ik mij in het najaar van 1953 laten in-schrijven in het Prairie Bijbel Instituut.Daar wisten het dynamische onderwijs, de vriend-schap met andere studenten die eenzelfde doel voorogen stond, en het praten met zendelingen die bij onsuit alle delen van de wereld op bezoek kwamen, mijer nog dieper van te overtuigen dat God mij riep omHem te dienen in vreemde landen. Maar er waren zo-veel mogelijkheden, zoveel gebieden die dringend ommedewerkers verlegen zaten, zoveel arme stakkers diewachtten op het Woord. En het werd steeds meer devraag: waar in deze wijde wereld wil God dat ik Hemzal dienen?Drie jaar lang had ik geen antwoord kunnen vinden.Eindelijk in 1955, toen ik nadacht over de boodschapvan Ebenezer Vine, was mijn hart sneller gaan klop-pen. Een stem in mijn binnenste scheen te zeggen:„Dit is het!" Zowel de roeping, als mijn vaste besluitdie te volgen, zouden zwaar op de proef worden ge-steld. Teleurstellingen en uitstel schenen nu en dan deweg te versperren, maar steeds zou die roeping blijvenbestaan, mij wenken en meetrekken.Eén van de studenten van het Prairie Bijbel Instituutdie het vurige appèl van Ebenezer Vine voor Neder-lands Nieuw-Guinea hoorde, was de mooie blondeCarol Soderstrom uit Cincinnati, Ohio. Eerst elk apart,en later samen, begonnen wij te streven naar de kansGod te dienen bij de RBMU in Nieuw-Guinea. Nadatzij op het Bijbel Instituut was afgestudeerd, volgdeCarol een drie-jarige verpleegsterscursus, terwijl ikpraktijk opdeed als dominee en jeugdwerker.In augustus 1960 werd ons huwelijk gesloten. De zo-

90

mer daarop volgden wij samen een talencursus op hetZomerinstituut van Talen (Summer Institute of Lin-guistics) aan de universiteit van de staat Washingtonin Seattle. In november 1961 werd ons eerste kind,Stephen, geboren. Spoedig daarna kregen wij ons vi-sum voor Nederlands Nieuw-Guinea. Wij vertrokkenop 19 maart 1962 uit Vancouver, op de Oriana, enkwamen op 13 april in Sentani aan, een vliegveld aande noordkust van Nederlands Nieuw-Guinea. Zevendagen later nam de MAF piloot Dave Steiger ons meeop onze eerste vlucht naar het binnenland. Wij land-den in Karoebaga, de hoofd-nederzetting van de RBMUin de Zwarte Vallei.Hier zagen wij vrijwel naakte Papoea's, in de weer metstenen bijlen, en vrouwen in grasrokjes die met hou-ten stokken in hun zoete-knollen-tuin aan het spittenwaren. Omgeven door honderden Dani's stonden Phi-lip en Phyllis Masters, onze vroegere klasgenoten Da-vid en Margaret Martin en Winnie Frost met andereRBMU-collega's bij de landingsbaan om ons te verwel-komen.Na begroeting en kennismaking liepen David Martinen ik een eind het land in. Hij vertelde mij van allesover de cultuur van de Dani's en de korte geschiedenisvan het werk van RBMU onder dit volk. Tenslottekwamen wij te spreken over de rol die Carol en ikzouden kunnen spelen bij de toekomst van dit werk.David bleef staan en staarde over de grazige hoogvlak-te van Karoegaba naar de bergflanken, die bezaaid wa-ren met Dani-dorpen. ,,Er is nog veel te doen hier inde Zwarte Vallei, maar bij onze laatste conferentiehebben we gepraat over de noden van andere stam-men die nog door niemand zijn bereikt. Eerlijk gezegdhebben we al een overeenkomst met TEAM geslotenen afgesproken dat wij een groot deel van de uitge-

91

strekte moerasgebieden tussen de zuidelijke berghel-lingen en de kust van de Arafoera Zee voor onze reke-ning zullen nemen.John en Glenna McCain uit Florida zijn al weg naardat gebied. Zij werken al vijf maanden onder een volkdat zich de Kajagars noemt. Naar hun berichten teoordelen, is dat gebied allesbehalve gastvrij. Vele vande stammen in die streek doen nog zowel aan kanni-balisme als aan koppensnellen, en ze zijn over het al-gemeen niet te vertrouwen. Bovendien is het klimaater zo warm, vochtig en ongezond als maar mogelijk is.Maar toch zijn we overeengekomen jou en Carol tevragen eens na te denken over dit gebied. We begrij-pen best dat jullie bang zijn de kleine Stephen naarzo'n plek te brengen, en als je liever ergens anders wiltwerken, geneer je dan niet het te zeggen. Maar alsGod jullie vrede geeft over het gaan naar één van deandere stammen in dat zuidelijke gebied van ons, ligtde weg voor jullie open."

Na twee dagen lang in gebed Gods bedoeling te heb-ben gevraagd, gaven we David Martin ons antwoord.„Ja, we willen graag naar één van de stammen in hetzuiden gaan. Wanneer kunnen wij vertrekken?"Op 19 mei vloog de MAF-piloot Hank Worthingtonons van Karoebaga naar de zuidelijke laaglanden. Wijkeken met ontzag hoe de geweldige bergruggen ron-dom de Wilhelmina-top steil daalden van ruim vijfdui-zend meter hoogte naar zeeniveau. Voor ons uit blik-kerden smaragdgroene moerassen, doorsneden doorlangzaam stromende rivieren, en dicht begroeid metuitgestrekte sagobossen, zover het oog reikte. Ergensdaar middenin moesten wij een huis bouwen en wo-nen bij een stam van kannibalen en koppensnellers.Eindelijk doemde de kustlijn van de Arafoera Zeevoor ons op en liet Hank Worthington de Cessna dalen

92

naar onze eindbestemming, een kleine buitenpost vande Nederlanders, Pirimapoen. Daar hadden de TEAM-zendelingen, dokter Ken Dresser en zijn vrouw Sylvia,een nieuw bruggehoofd gevestigd onder de zuidelijkeAsmat-stammen. Onze collega's van de RBMU, Johnen Glenna McCain, waren er ook. Zij waren uit hetmoeras komen aanvaren in hun negen meter lange ri-vierboot om ons af te halen en mee te nemen naar hunhuis bij de Kajagars.Die middag, toen wij met ons zessen een koel drankjezaten te drinken in de zitkamer van het aluminiumsysteembouw huis van de Dressers, kregen Carol en ikgelegenheid deze twee dappere stellen die ons naar„het einde van de wereld" waren voorgegaan, beter teleren kennen. John en Glenna hadden ervaring metmoeraslanden, want zij waren opgegroeid bij de Ever-glades aan de westkust van Florida. Het was een rustig,vastbesloten stel, volledig toegewijd aan de taak Chris-tus bij de Kajagars te brengen, die al één zendelings-echtpaar met gebroken gezondheid naar huis haddengestuurd.Ken Dresser, een vindingrijke Canadese dokter, had almoeilijkheden en teleurstellingen moeten verwerkendie voor menigeen onoverkomelijk geweest zoudenzijn. En hij wist dat er nog veel meer zouden komen,maar toch straalden zijn rustige ogen onveranderlijkkalme tevredenheid uit. Zijn vrouw Sylvia was evendoortastend als hij en werkte opgewekt samen methaar man in de operatiekamer van hun primitieve hos-pitaal. Tevens zorgde zij voor het huishouden en dekinderen. Er zouden nog vele jaren verstrijken voor deAsmats echt zouden reageren op hun liefderijke toe-nadering.In de loop van het gesprek vertelde Ken Dresser onsiets over de voorgeschiedenis van deze afgelegen plek.

93

Bijna tweehonderd jaar tevoren had de Engelse zeeka-pitein James Cook hier dicht in de buurt het ankeruitgeworpen en een kar aan land gezet om drinkwaterte halen. Maar voor zover dokter Dresser kon uitma-ken, was er bij de Asmats geen enkele herinnering aandeze historische gebeurtenis blijven bestaan.Zij vertelden ons ook over de tragische en geheimzin-nige verdwijning, nog maar zeven maanden geleden,van Michaël Rockefeller, zoon van de vroegere gou-verneur van de staat New York, op een plaats zowatdertig kilometer ten noorden van het huis van deDressers. En zowel de McCains als de Dressers sprakenheftig en verhelderend over hun eigen boeiende erva-ringen met de Kajagars en de Asmats.Tenslotte vroeg ik John McCain bij welke andere stamin het gebied van de RBMU Carol en ik ons eventueelzouden vestigen. John antwoordde: „Na veel wikkenen wegen over alle aspecten van de zaak, wilden Glen-na en ik jullie aanbevelen naar een stam te gaan tennoordwesten van onze Kajagars, naar de Sawi's."Na jaren van voorbereiding en wachten was alleen alhet horen van de naam van het volk waaraan wij onsleven zouden wijden, bijzonder opwindend. De Sawi's!Ik herhaalde de naam in gedachten. Ik kon het woordbijna proeven op de punt van mijn tong. Het bezat de-zelfde geur van geheimzinnigheid als het oerwoudvlakbij de achterdeur van de Dressers.De volgende ochtend namen wij afscheid van de Dres-sers en verlieten Pirimapoen om de bochten van deCook rivier te volgen naar het huis van John en Glen-na, in het Kajagar-dorp Kawem, vijftig kilometer diepde sago-moerassen in.

94

7DOOR HET IJZERHOUTEN GORDIJN

De negen meter lange barkas van John McCain, deEbenezer, (genoemd naar Ebenezer Vine) lag, in deduisternis die aan de dageraad voorafgaat, rustig teschommelen bij de aanlegsteiger, onder het inladenvan petroleum en mondvoorraad. Even verder glansdehet vriendelijke licht van petroleumlampen in het sys-teembouw-huis van de McCains, waar Glenna en Carolbezig waren het eten voor onze reis in te pakken. Ver-der weg stonden de zwarte gedrongen vormen van degrote huizen van de Kajagars in twee lange rijen aande door sterren verlichte stroom van de Cook rivier.Om half zes staken wij van wal. De Volkswagenmotorvan de boot kwam brullend tot leven en John wenddede steven stroomafwaarts. Onze vrouwen op de aan-legsteiger wuifden ons na. Carol had kleine Stephenop de arm. Het ventje was nog maar net wakker. Zijngezichtje was nauwelijks zichtbaar in het vage blauwvan de vroege morgen, toen hij het verborg in hetblonde haar van Carol. Naast de beide vrouwen stondHerep, het Kajagar stamhoofd, die tot nu toe altijdtrouw gewaakt had over Johns gezin en zijn bezittin-gen, telkens wanneer John zijn vrouw alleen had moe-ten achterlaten op deze eenzame buitenpost. Ook deagressieve waakhond van de McCains, Patches, zou al-tijd voor de vrouw in de bres springen. Bovendienstond er bij de McCains een radiozender, waarmee debeide vrouwen altijd hulp konden inroepen.

95

Toen het helemaal licht was, voeren wij door de smal-le vaargeul van de Cook in westelijke richting naar Pi-rimapoen. Om ons heen vormde een trillend panora-ma van smaragdgroen grasland, sierlijke palmen endichte sagobosjes een uitgestrekte door de wind bewo-gen broedplaats voor zwermen sneeuwwitte zilverrei-gers, eenden en zwartgehalsde ganzen, die bij onze na-dering telkens verschrikt opvlogen. Nog hoger in delucht zweefden spookachtige zwermen kalongs of reu-zevleermuizen lijnrecht naar het zuiden, alsof zij be-stuurd werden door een zelfde duister instinct. Moevan een nacht voedsel zoeken, zouden zij al spoedighun griezelige kop in de omvangrijke, leerachtige huidvan hun vleugels stoppen en de hele dag slapen, introssen van duizenden, in een bos diep in de wildernis.Vier uur later bereikten wij Pirimapoen, waar dokterKen Dresser van TEAM ons stond op te wachten, omons te helpen bij het vinden van de Sawi-stam. Wij na-men zijn fiberglas bootje met buitenboordmotor opsleeptouw, voor het geval de Ebenezer op een afgele-gen plek in de moerassen motorpech zou krijgen. Wijvertrokken uit Pirimapoen en voeren in noordelijkerichting over de Arafoera Zee, speurend naar de mon-ding van een rivier die ons terug zou voeren naar hetgebied van de Sawi's.

Drie dagen later voer de Ebenezer de monding van deKronkel op en begon dezelfde bochtige loop te volgendie de Nederlandse rivierboten ongeveer twee jaar te-voren hadden gevolgd. In de tussenliggende dagenhadden wij de rivier de Au doorzocht en contact ge-maakt met drie Sawi-dorpen — Maoero, Hahami enEro. In alle drie dorpen waren vrouwen en kinderenbij onze nadering het oerwoud in gevlucht, maarenkele mannen waren achtergebleven om ons aan de

96

oever te begroeten. Het lukte mij een aantal Sawi-woorden over te houden aan deze korte ontmoetin-gen, een eerste begin voor een taal die wellicht dui-zenden woorden omvatte.In een vierde dorp, Sato, waren de paalwoningen leegtoen wij naderden, daar alle inwoners in doodsangstwaren weggevlucht. Ik klom omhoog naar één van depaalwoningen en liet een klein geschenk op de vloerachter om onze goede wil te tonen. Later hoorden wijdat we twee andere dorpen — Mosi en Tamor — ge-mist hadden, omdat die diep in de beschutting vanhet oerwoud lagen. Maar wel hadden wij het bestaanvastgesteld van een vrij grote Sawi-bevolking langs derivier de Au.Nu hoopten wij langs de Kronkel een nog dichtere be-volking aan te treffen. Het volgen van de haarspeld-bochten van de Kronkel nam de overgebleven urendaglicht in beslag. Nadat wij op veilige afstand voorbijde twee grote Asmat-dorpen aan de benedenloop vande rivier waren, wierpen wij het anker uit middeninde vaargeul en gingen ons avondmaal koken.De volgende morgen besloten wij de langzamer varen-de Ebenezer voor anker te laten liggen en in de vijfmeter lange boot van Ken Dresser een snelle speur-tocht naar de bovenloop van de rivier te maken. Wijnamen alle bochten met een vaart van ongeveer vijfen-veertig küometer en hadden al gauw het Asmat-gebiedver achter ons gelaten. Nu zagen wij hier en daar te-kenen van Sawi-bewoners, in de vorm van in de steekgelaten paalwoningen, die stonden te rotten op hunhoge stelten.Enige tijd later voeren wij langs de monding van dezijrivier de Hanai, die naar het verborgen dorp leiddewaar — zonder dat wij het toen nog wisten — enkelemaanden tevoren de Haenams de vier mannen uit Wa-

97

sowi hadden gedood en opgegeten. Wij maakten eenscherpe bocht naar het noorden en bereikten de plekwaar twee jaar tevoren het dorp had gestaan, waar detwee Nederlandse rivierboten de Haenams en Kamoerszoveel angst hadden aangejaagd. De plek was nu zooverwoekerd met jonge bomen dat wij hem nauwelijksopmerkten.Toen doemde de lange uitgestrektheid van het rechtestuk rivier dat, naar ik later hoorde, de kidari ge-noemd werd, voor ons op. Ik zei tegen John McCain:„Dat stuk rivier zou een uitstekende landingsplaatsvoor het watervliegtuig van de MAF zijn."Aan het andere eind van de kidari ontdekten wij weereen aantal vervallen paalwoningen van een ander ver-laten dorp. Wij wisten dat wij, als wij nog verder gin-gen, in het gebied van de Kajagars zouden komen, dustrokken wij de boot in het verlaten dorp aan land, netwaar een andere zijrivier uit het noorden in de Kron-kel stroomde. Wij stapten aan land op hetzelfde heu-veltje waar Kigo, Hato en Noemoe zich twee jaar eer-der hadden opgesteld om de naderende rivierbotenmet onbeschrijfelijk veel moed tegemoet te treden.Maar nu was er niemand om ons welkom te heten.Het broeierige oerwoud stond hoog afgetekend tegende hemel en ommuurde de open plek alsof die eenarena voor een naderende strijd was. Ik luisterde naarde wind, die door de vervallen bouwsels zuchtte, ende zwartgeblakerde, half verrotte, rieten daken deedritselen. Ik zag hoe een vis het gladde wateroppervlakvan de stille, door de bomen overschaduwde zijrivier,doorkliefde.De woeste omgeving scheen mij uit te dagen. Iets inde stemming van de plek scheen mij te honen: „Ikben heel anders dan je keurig omgeploegde Canadesevaderland. Ik ben wild dooreengestrengeld. Ik ben te

98

dicht om te doordringen. Ik ben warm als een stoom-bad en doordrenkt met regenwater. Mijn modder is zodiep dat je er tot je heupen in zakt, en de sago heeftstekels van twintig centimeter. Ik zit vol giftige adders,bloedzuigers en krokodillen. Ik ben een broedplaatsvan malaria, dysenterie en leverontsteking.Je idealisme legt hier geen enkel gewicht in de schaal.Je christelijke evangelie heeft nooit enige invloed ophet geweten van mijn kinderen gehad. Je denkt dat jemijn kinderen liefhebt, maar wacht tot je ze leert ken-nen, als dat tenminste ooit gebeurt! Je verbeeldt jedat je klaar bent om het tegen mij op te nemen, mijngeheimen te doorgronden en mijn aard te veranderen.Maar het zal mij niet moeilijk vallen je eronder te krij-gen met mijn sombere eenzaamheid, mijn onverschil-lige wreedheid, mijn traagheid, mijn stinkende won-den en het feit dat ik totaal anders ben.Bedenk je goed voor je je blootstelt aan een onvermij-delijke ontgoocheling. Zie je dan niet dat dit geenplaats is om je vrouw te brengen? En ook geen plaatsvoor je zoon of voor jezelf?..."

De stemmen van de lommerrijke arena schenen aan tezwellen en vervolgens weg te sterven in de dichte mas-sa's kruipende ranken en ineengestrengelde lianen. Ikkeerde mij om en keek naar John en Ken, die bij hetbootje stonden te wachten. Achter hen glinsterde datmooie rechte stuk rivier in de zon. De plaats waar ikstond, leek iets hoger dan de omgeving. De verrottepaalwoningen vormden het bewijs dat er mensenwoonden, verborgen in het oerwoud om ons heen. Desmalle zijrivier zou wellicht de toegang blijken te zijnnaar andere bevolkingscentra verder naar het noorden.Het is pure bluf, dacht ik. Ook dit moeras maakt deeluit van mijn Vaders schepping. Zijn zorg kan ons hiernet zo goed staande houden als elders. Toen daalde de

99

vrede Gods op mij neer en plotseling werd deze won-derlijke plek een tehuis. Mijn thuis! Ik wendde mij totKen en John en zei: „Dit is de plaats waar ik mijnhuis wil bouwen!"Zij knikten toestemmend. De teerling was geworpen!En hoog boven ons hoofd daalde een witte kakatoeneer op een armdikke tak van een ijzerboom en keekmet scheefgehouden kop naar het ongewone schouw-spel van drie aangeklede vreemden en een boot. Devogel zette zijn gele kuif op en vloog luid krijsend her-haaldelijk laag over ons heen, als om het oerwoud tewaarschuwen dat iemand zijn uitdaging had aangeno-men.Maar verscholen tussen de dichte lianen en boomran-ken hurkte een jongen, Seg. Hij keek angstig naar watwij deden. Toen wij weer in ons bootje stapten, keer-de Seg zich om en spoedde zich terug door de schaduw-rijke gangen van het oerwoud om het dorp Kamoervan onze komst op de hoogte te stellen.Alvorens terug naar de Ebenezer te keren, voeren wijverder stroomopwaarts, op zoek naar verdere tekenenvan de Sawi-bevolking. Maar ook hier vonden wijslechts halfverrotte huizen en overwoekerde verlatendorpen.Toen ontmoetten wij twee Kajagars in een holle boom-stam. Zij herkenden John McCain van hun vroegerebezoeken aan het gebied van de Cook. Met zijn beetjekennis van hun taal kwam John aan de weet dat erverder stroomopwaarts geen Sawi-dorpen meer waren.Wij hoorden ook dat het onbewoonde dorp, dat wijpas hadden verlaten, Kamoer heette. Zij vertelden onsdat Kamoer kort geleden was verplaatst naar de omge-ving van de bron van de zijrivier, die wij net haddengezien.Wij vroegen de mannen ons naar de nieuwe plaats van

100

Kamoer te brengen. Zij aarzelden, maar toen wij beta-ling aanboden, stemden zij toe. We zeiden de mannenin hun eigen kano te gaan zitten en een touw om depuntige boeg te leggen. Ken startte de Johnson buiten-boordmotor en al gauw voeren wij snel stroomaf-waarts, met twee Kajagars op sleeptouw. Met openge-sperde ogen klampten zij zich in doodsnood vast aande zijkant van hun kleine kano.Toen wij de mond van de zijrivier bereikten, was hetlaag water, waardoor een groot aantal omgevallen bo-men boven water was gekomen, die de vaargeul vrij-wel versperden. Het was wel duidelijk dat onze bootnooit door zo'n wirwar van boomstammen heen zoukomen, maar wij dachten dat de kano van de Kajagarsmisschien licht genoeg zou zijn om de barrières te ne-men. John en ik gingen voorzichtig in het wiebeligesmalle vaartuigje zitten en voeren de zijrivier op. Kenbleef op onze boot passen. Voor wij honderd meterverder waren, werd het echter duidelijk dat zelfs dekano van de Kajagars niet genoeg water zou vindenom op te drijven, dus gaven wij de poging op en keer-den terug naar Ken en onze eigen boot op de hoofd-rivier.Na de twee Kajagars voor hun hulp te hebben betaald,voeren wij de rivier weer af naar de Ebenezer. Wij wa-ren teleurgesteld dat wij geen contact met de Sawi'sgelegd hadden. Maar onze teleurstelling zou slechtsvan korte duur zijn.

Kan en negenendertig andere krijgers uit Haenam enJowi stuurden voorzichtig hun zwarte holle boom-stammen door de bochtige dichtomgroeide tunnel diede loop van de Hanai-rivier vormde. Pakken verse sagoen geroosterde maden vulden de ruimte tussen de voe-ten van de roeiers. Een aantal Lori-papegaaien flad-

101

derde aan het eind van hun touw als kleine vlekkenrood, blauw en groen. Ook inlandse kippen keken bo-ven de pakken sago uit.De veertig mannen waren net gestart op een nieuwsoort avontuurlijke tocht - een handelsreis naar denieuwe regeringsbuitenpost Pirimapoen. Sinds eenjaar of twee hadden zij van de Kajagars en Atowaemslangs de Cook de meest fantastische verhalen over Pi-rimapoen gehoord. Al een paar keer hadden zij bijnavoldoende moed verzameld om de griezelige reis temaken, maar de angst had de overhand gekregen. Nuwas het erop of eronder!De dag tevoren hadden zij hun vrouwen en kinderenen hun kostbaarste bezittingen diep in het oerwoudverborgen, onder de hoede van de oudere mannen uithet dorp. Toen waren zij kort na zonsopgang bijeen-gekomen op het verzamelpunt bij de bron van de Ha-nai zijrivier, waar hun vier nieuwe kano's klaarlagen.Nu naderden zij de mond van de Hanai aan het eindvan de eerste etappe van de reis.Kani zat gehurkt in de smalle boeg van de voorste ka-no en tuurde door de beschuttende takken naar bui-ten, naar de brede uitgestrektheid van de Kronkel.Het zou fataal zijn om plotseling naar buiten te varenen onverwacht op een vloot Asmat oorlogskano's testuiten. De Kronkel lag verlaten, dus stak Kani zijnpagaai diep in het water en voer de open rivier op. Deandere roeiers volgden zijn voorbeeld.De punten van hun speerpagaaien scheerden over hunhoofd toen zij snel stroomopwaarts voeren, naar hetgebied van de Kajagars om langs een omweg Pirima-poen te bereiken, zodat zij de nog steeds vijandige As-mat-dorpen, die de benedenloop van de Kronkel ver-sperden, konden vermijden. Zij wisten dat je de Cookrivier kon bereiken door over de ondergelopen gras-

102

landen in Kajagar te varen, en de Kajagars hadden delaatste tijd steeds meer toenadering getoond tot hunvroegere vijanden de Sawi's. De reizigers verwachttengeen moeilijkheden van de Kajagars, maar voor allezekerheid lagen binnenin hun kano's veertig palmhou-ten bogen en honderden pijlen met weerhaken.De avontuurlijke reizigers hadden zich al helemaal ophet open water van de kidari gewaagd, toen plotselinghun pas vergaarde moed op afschuwelijke wijze op deproef werd gesteld. Recht voor hen uit en net uit hetgezicht om de bocht aan het andere eind van de kidariverbrak een vreemd geluid, als het gezoem van eenboze paardevlieg, de stilte van de morgen. Het zwolsnel aan en raasde recht op de mannen af.Ineens kwam een snelvarende lichtgele motorboot inzicht, geflankeerd door brede witte boeggolven. In deboot zaten drie gedaanten gehuld in heldergekleurdehuiden. Toeans! Er ontstond paniek in de vier kano's.

Toen wij dekidari opvoeren, wees Ken plotseling rechtvooruit. Wij keken achter ons en zagen vier kano's volmannen. Dat konden alleen maar Sawi's zijn. Mijnhart sprong op, toen ik hen zag.Het verschijnen van onze boot had de Sawi's volko-men van de kook gebracht. Sommigen sprongen uithun kano en waadden het riet in, terwijl anderen,wanhopig met hun pagaaien zwaaiend hun evenwichtprobeerden te bewaren. De mannen die in hun kanowaren gebleven, kregen geen tijd meer om te vluchten.Binnen enkele seconden waren wij langszij en riepJohn hun in het Kajagar toe vooral niet bang te zijn.Eén van de mannen was de krijger uit Atowaem, Hadi,die, behalve zijn moedertaal, zowel vloeiend Kajagarals Sawi sprak. Toen hij Johns geruststellende woor-den hoorde, vertaalde hij ze snel in het Sawi, met een

103

heldere schallende stem, die gemakkelijk hoorbaarwas boven het verwarde lawaai van veertig angstigePapoea's.Het waren allemaal lenige, pezige, goedgespierde man-nen, naakt op hun armbanden en sieraden na. Demeesten stonden letterlijk te beven, waardoor hunwankele holle boomstammen meetrilden. De kano'sdeden op hun beurt het donkere oppervlak van deKronkel rimpelen, in overeenstemming met de gevoe-lens van de veertig mannen, hetgeen de indruk wektedat mannen, kano's en natuur gelijkgestemd waren.Wij gingen met onze boot naast één van de kano's lig-gen en raakten vingertoppen aan van de dichtstbijzijn-de krijgers, met de Sawi-begroeting „Konahario!",waarmee wij zoveel succes hadden gehad in de dorpenaan de Au-rivier. Toen zij dit hoorden, reageerdenook deze mannen van de Kronkel met veel opwinding.Om hun zenuwspanning te ontladen, riepen zij ons zoluid „Konahario!" toe, dat we er bijna bang van wer-den.

Eén voor één zwommen degenen die zich tussen hetriet hadden verstopt, uit hun schuilplaats te voorschijnen klommen weer in hun kano. Daarop deelden wijeen dozijn of meer lege blikjes uit, die wij voor eendergelijke gelegenheid bij ons hadden. Zij namen zegretig aan. Blikjes worden hogelijk op prijs gestelddoor deze mensen, wier enige drinkbekers stukkenholle bamboe waren. Niet één van deze blikken zouals afval in het oerwoud belanden. Zij zouden steedsopnieuw worden gebruikt, tot zij waren weggeroest.John hoorde daarop van Hadi dat de expeditie op wegwas naar Pirimapoen. Ken Dresser riep uit: „Dat iseen geweldig avontuur voor deze mensen! Het is ver-moedelijk voor het eerst in hun geschiedenis dat zijzich buiten hun eigen gebied wagen om contact met

104

de beschaving te zoeken. God heeft in zijn voorzienig-heid onze speurtocht zó geleid dat wij deze Sawi's ophet eerste traject van hun reis ontmoeten!" Ken hadgelijk, want als wij onze terugreis een paar minuteneerder waren begonnen, zouden wij de mond van deHanai zijn gepasseerd, vóór de expeditie daaruit tevoorschijn was gekomen.Onze aandacht werd getrokken niet door mannen alsKani, Mahaan en Maoem, maar door Hadi. Zijn opge-wekte persoonlijkheid en duidelijk gebrek aan angst,plus zijn vaardigheid als tolk, gaven ons de indruk dathij mij uitstekend zou kunnen helpen bij mijn toe-komstige contacten met de Sawi's. John nodigde hemuit bij ons in de boot te stappen en naar de Ebenezerte gaan en vandaar naar Pirimapoen en Kawem, waarhij zich dan de volgende dag weer bij zijn medereizi-gers zou kunnen aansluiten. Onderweg zou ik tijdnebben een persoonlijke band met hem te leggen enmisschien meteen een paar woorden Sawi te leren.Toen hij onze uitnodiging hoorde, werd Hadi, on-danks zijn donkere huid, doodsbleek. Wij konden zijnmaag bijna zien rommelen onder de strak gespannenhuid, toen hij overwoog wat ons aanbod inhield. Hetaan te nemen, zou niet alleen betekenen dat hij zijnleven in handen van die vreemde, misschien niet-men-selijke snoeshanen gaf, maar tevens dat hij mee zoumoeten varen naar het gevaarlijke gebied van de wre-de Asmat-kannibalen. Als hij heelhuids langs de As-mats kwam, zou hij nog altijd een reis over zee moe-ten trotseren, een ervaring die geheel buiten zijn ge-zichtsveld lag.

Hoewel Hadi zijn leven lang nooit meer dan dertig ki-lometer, in vogelvlucht, van de Arafoera Zee had ge-woond, had hij de zee nog niet gezien. Hij had echteruit de tweede of derde hand een aantal ontzagwek-

105

kende verhalen over de zee gehoord. Vaak had hij, tij-dens de stormachtige west-moesson, de verre dondergehoord van duizenden reusachtige brandingsgolven,die dag en nacht de modderige kusten beukten. Hijsidderde bij de gedachte hoe vreselijk het moest zijnin de buurt te komen van dat angstaanjagende geluid.Aan de andere kant — wat zou die reis een avontuurzijn! En wat zou zijn prestige onder zijn stamgenotenomhooggaan, als hij veilig terugkeerde! Met het ver-haal van zijn wonderbaarlijke reis kon hij minstensdrie stammen geboeid houden, want Hadi sprak drietalen. Zijn reis zou een belangrijk keerpunt in de ge-schiedenis van zijn volk vormen, want hij zou veel teweten komen over de Toeans en dit zou nieuwe con-tacten vergemakkelijken.De mogelijke voordelen, besloot Hadi, waren groterdan de mogelijke gevaren. ,,Ik ga met u mee," zei hijbevend tegen John. Wij waren blij, maar Hadi's vrien-den staarden hem aan met duidelijke bezorgdheid. Zijhadden nog niet dezelfde gedachtengang gevolgd alsHadi.John besloot toen wijselijk nog een tweede man uit tenodigen om Hadi te vergezellen en hem te helpen depijnigende angst en eenzaamheid te dragen, die hij tij-dens de reis zou kunnen voelen. De man die wij uit-zochten, was Er (vogel), een jongen met een blijdeglimlach. Er volgde het voorbeeld van Hadi die ouderwas dan hij. Ook Er nam moedig ons aanbod aan.Wij namen de twee aan boord en verzekerden de an-dere reizigers dat zij Hadi en Er gezond en wel in Ka-wem zouden aantreffen, als zij daar morgen langskwa-men. Toen lieten wij de mannen, met een laatste ,,Ko-nahario!", wat verward en verwonderd achter, terwijlze ons stonden na te kijken door de sproeiregen diewerd uitgestoten door de buitenboordmotor. Binnen

106

enkele seconden hadden wij de kidari achter ons gela-ten op onze terugreis naar de Arafoera Zee, die nogzestig kronkelende kilometers ver was.

Dertig minuten later vonden wij de Ebenezer precieszoals wij hem hadden achtergelaten, bonden de kleinemotorboot aan de achtersteven vast en hervatten onzereis naar zee. Hadi, Er en ik gingen bovenop de cabinezitten, waar ik Hadi bleef uitvragen over de Sawi-ter-minologie. John McCain, die beneden aan het stuurstond, hielp ons daarbij in het Kajagar.Toen wij eindelijk het eerste Asmat-dorp in zicht kre-gen, waren Hadi en Er stijf van angst. Zij konden hunhoofd niet meer bij mijn vragen houden, zodat ikmijn talenstudie maar liet rusten tot wij de gevaarlijkezone een flink eind achter ons hadden gelaten. De As-mats, een mager volk met een hongerige blik in deogen, hadden zich overal langs de oever opgesteld. Zebleven strak voor zich uit staren, toen de Ebenezerzijn boeggolven aan hun voeten smeet.Bij de laatste bocht van de Kronkel, toen de open zeein zicht kwam, hapten Hadi en Er naar adem. Als eengespannen touw tussen de mangrove-moerassen aanweerszijden van de rivier tekende de horizon van deArafoera Zee zich af. Met de koperen glans van delate middagzon verspreidde het water zo'n felle schit-tering, dat onze ogen er pijn van deden. Hadi en Ermoeten wel hebben gedacht dat zij het niets binnen-voeren, toen de Ebenezer zich moedig verder waagdenaar de steeds terugwijkende glinsterende naad tussenhemel en water, om tenslotte naar het zuiden af tebuigen naar Pirimapoen.

Toen de Ebenezer op de deining van de oceaan begonte schommelen, grepen Hadi en Er angstig de lage re-ling vast, bang dat de boot zou kapseizen. Ik legde

107

mijn hand op Hadi's schouder en fluisterde hem kalmtwee Sawi woorden toe die hij mij zelf een paar uurtevoren had geleerd: ,,Tadan nom! Wees niet bang!"Hadi keek naar mij en langzaam vertoonde zich eenglimlach van nieuwe moed op zijn gezicht. Hij ant-woordde: „Tadan haser! Ik ben niet bang!" en liet delage reling los om het te bewijzen. Er volgde zijn voor-beeld.

Bij de monding van de Cook bij Pirimapoen maakteKen Dresser zijn boot los en nam afscheid van ons,terwijl John en ik verder stroomopwaarts voeren in devallende duisternis, waarin wij met een zoeklicht onzeweg zochten door de bochten van de Cook.Om één uur 's nachts tekende het bekende silhouetvan het huis van de McCains zich af tegen de sterren.Onze eerste reis naar de Sawi's was achter de rug. Ikstapte op de aanlegsteiger en voelde in het duister hoeCarol haar armen om mij heen sloeg.„Alles goed?" fluisterde ik haar in het oor.„Prima!" antwoordde zij enthousiast.„Moet je horen - we hebben twee Sawi's aan boord,"zei ik, want ik wist nog niet dat Hadi tot de Atowaem-stam behoorde.Ik voelde een rilling van vreugde door haar heengaan,toen zij nieuwsgierig langs mijn schouder keek naar devage gedaanten van Hadi en Er, nauwelijks zichtbaarin de gloed van het kajuitlicht van de Ebenezer.Toen er onderdak voor Hadi en Er was gevonden, lie-pen Carol en ik op de tenen naar de kamer waar Ste-phen in zijn bed van vliegengaas lag te slapen. Dat hadJohn McCain zorgvuldig voor hem gemaakt. Met onzezaklantaarn zo dichtbij dat we zijn ronde wangen envlossige blonde haar konden zien, maar niet zo dichtdat hij wakker zou worden, stonden wij hand in hand

108

en keken geroerd naar dit beeld van engelachtige rustdat onze zoon was. Welk lot ons onder de Sawi's ookwachtte, Stephen zou het delen, ten goede of tenkwade. Wij waren ervan overtuigd dat het ten goedezou zijn.Ons vertrouwen op God had een hoog peil bereikt ensteeg nog steeds. Gedragen door dit sterke Godsver-trouwen dachten wij echt niet aan de mogelijkheiddat een gevaarlijke moerasziekte de blos van de wan-gen van ons kind zou kunnen doen verdwijnen, of datenig ander gevaar ons één van allen ernstig zou kun-nen bedreigen. „Als God vóór ons is, wie kan dan te-gen ons zijn?" was het wachtwoord dat ons dag ennacht sterkte.Het leek bovendien dat deze sterkende kracht niet uitonszelf opwelde, maar ons door God werd geschon-ken - alsof God zo lang had gewacht om de Sawi's tebereiken en blij was dat het nu eindelijk zou gebeuren.Ik had mij nooit voorgesteld dat God opgewondenzou kunnen zijn, dat Hij, die alomtegenwoordig is zo-wel in tijd als ruimte, als het ware een deel van zijnbewustzijn zou kunnen afzonderen voor een bepaalddeel van de wereld en de toekomst tegemoet zou kun-nen zien alsof Hij die niet reeds beleefde.Het is waar, dacht ik — God is opgewonden, en datwerkt aanstekelijk. Hierdoor gingen wij ons steedsmeer verheugen op Gods plan met de Sawi's.Verlangend baden wij God dat het evangelie alle sata-nische en culturele barrières zou doorbreken en dezegen van die aanstekelijke vreugde zou verspreidenonder de vreemde angstige mannen aan de Kronkel.Ik had geen idee hoe lang dit zou duren. Ik wist alleendat het een levenskwestie voor mij was.

Er ging een kreet op aan het andere eind van het dorp

109

Kawem. „De Sawi's komen eraan!"Hadi, Er en ik maakten een eind aan onze taalles. Weliepen naar de aanlegsteiger van de McCains. Daar wa-ren ze! Vier kano's achter elkaar die dicht onder denoordelijke oever van de Cook bleven. Hadi en Er sta-ken hun armen omhoog om hun aandacht te trekken,waarop de vier holle boomstammen op ons afvoeren.De achtendertig roeiers leken gespannen en sombertoen zij hun kano's bij de steiger aanlegden. Zo vervan hun eigen terrein voelden zij zich volkomen verlo-ren. Zij hadden nog zestig kilometer voor de boeg totPirimapoen. Herep, het stamhoofd van Kajagar, kwamaanhollen en begroette de reizigers. Twee of drie vanhen gaven Herep een aantal stokken omwonden metgeroosterde maden, als een soort tolgeld.Intussen hadden wij afgesproken dat Hadi en Er bijons in Kawem zouden blijven voor verdere taallessen,zodat de reizigers hun weg zonder hen beiden vervolg-den. Twee dagen later waren zij terug uit de „grotestad" Pirimapoen, waar zij hun koopwaar hadden ver-kocht. Doodmoe en somber na zestig kilometerstroomopwaarts, rustten zij door op hun pagaaien tegaan zitten of op de rand van hun kano, terwijl Hadien Er de goederen bijeenzochten, die wij hadden be-taald voor vier dagen taalles.

Toen Hadi en Er hun plaatsen in twee van de holleboomstammen weer innamen, gaf John McCain bijhet wegvaren van de vier kano's een raadselachtigeboodschap aan Hadi mee. „Jij en je mensen moestenmaar eens een paar dagen gaan vissen op de Kronkel."Hadi glimlachte veelbetekenend en vertaalde de bood-schap voor de Sawi's. Het wilde zeggen dat zij uitkijk-posten voor ons moesten uitzetten, omdat wij vanplan waren terug te keren, maar niet precies kondenzeggen wanneer dat zou zijn.

110

Nog steeds hadden wij niets aan de Kajagars of de Sa-wi's gezegd over ons voornemen aan de Kronkel tegaan wonen, met het oog op de rivaliteit die dit zoukunnen veroorzaken tussen diverse dorpen of stam-men als het te vroeg uitlekte. Want de Kajagars nameneenvoudig aan dat Carol en ik ons op hun grondge-bied zouden vestigen.Toen de vier kano's vertrokken, stonden Hadi en Ernaar ons te kijken en te wuiven - de twee enige en-thousiaste optimisten in een gezelschap van grimmigeverbeten mannen. Het was niet moeilijk geweest devriendschap van Hadi en Er te winnen, maar hoestond het met de anderen?Het was nog niet te zeggen wat de fundamentele hou-ding van de meerderheid zou blijken te zijn. Maar datzouden wij spoedig ontdekken.

111

8EIND VAN EEN STENEN TIJDPERK

Om zeven uur 's morgens op die dag in juni 1962 wa-ren de twee uitgeholde boomstammen van de Kajagarsingeladen en de zes roeiers klaar om te vertrekken. Deene holle boomstam wiebelde gevaarlijk onder het ge-wicht van twee lege stalen vaten van tweehonderd li-ter. De andere was keurig geladen met een groot mus-kietennet en een slaapzak, een week mondvoorraad,gereedschap voor de bouw, en ruilartikelen om werk-lieden te betalen. Ik had alles moeten lenen van deMcCains, want onze eigen bagage was nog niet uitNoord-Amerika aangekomen.Ik kuste Carol en Stephen vaarwel en stapte in delaatste kano. Glenna reikte mij een fles gekookt wateraan voor de dorst en eten voor het middagmaal. Ikbedankte haar, terwijl wij al van de oever wegvoerenen John nog zijn laatste instructies aan de Kajagar-roeiers gaf.Ons plan was per kano een kortere weg door de moe-rassen naar de Kronkel te nemen, daar opnieuw con-tact met de Sawi's te leggen en te beginnen met debouw van een tijdelijk onderkomen, terwijl John metde Ebenezer naar Pirimapoen zou terugkeren om deloods af te bouwen, waaraan wij gezamenlijk warenbegonnen. Vijf of zes dagen later zou John dan verdernoordwaarts langs de kust naar de Kronkel varen,daarna de rivier stroomopwaarts volgen en mij komenhelpen bij het afbouwen van mijn huis aan de Kronkel.

112

Toen wij de ondergelopen graslanden opvoeren, slootde stilte van de wildernis zich om ons heen, alleen ver-stoord door het geruis van de pagaaien en het lispelenvan koenai-gras, waar de holle boomstammen langsschuurden. Boven ons hoofd glom nu en dan een stra-lenkrans van zonlicht door een broeierige bewolkingen verspreidde een nevelige gloed over de dichte sago-bossen, die achter de graslanden opdoemden.Al gauw voeren wij de sagobossen in en hier werd devaargeul steeds smaller. Zowat twee uur lang volgdenwij de vele kronkels van dit vaarwater, voordat we opde graslanden uitkwamen die af wateren in de Kronkel.Op dit punt werd ons de pas afgesneden door drie ka-no's vol druk gebarende Kajagars. Zij sloten ons vanalle kanten in, bogen zich voorover en grepen mij bijde armen, waarbij ze luid schreeuwden en voor zichuitwezen.Zij hadden ongetwijfeld uit mijn vele bagage opge-maakt dat ik van plan was ergens in het gebied van deKronkel een huis te bouwen en hadden zich vastgebe-ten in de gedachte dat dit huis gebouwd zou wordenin hun eigen dorp Amiam.Zij leken zoiets te zeggen als: „Toean, ga niet naar deSawi's. Die zullen u vermoorden en opeten! Kom bijons. In ons dorp zijn veel hogergelegen plekken. Wezullen u helpen een echt mooi huis te bouwen! Kombij ons! Kom bij ons! Kom bij ons!"Hun geschreeuw zwol aan tot tumult, terwijl wij ver-der dreven naar de Kronkel. Ik deed vergeefse pogin-gen hun verwachtingen de kop in te drukken. Met ge-bruikmaking van mijn gebrekkige woordenschat vanMaleis en Kajagar, spoorde ik mijn eigen roeiers aandeze onbekenden uit te leggen dat ik op weg was naarhet Sawi-dorp Kamoer. Mijn roeiers waren er echterniet op gebrand mijn boodschap over te brengen.

113

Ik kreeg het gevoel dat ik hier met een samenzweringte doen had. De roeiers waren tenslotte ook Kajagarsen voelden er weinig voor dat alle stalen bijlen, ma-chetes en andere ruilmiddelen, die ik zeker na verloopvan tijd zou gaan uitdelen, door de Sawi's in de wachtgesleept zouden worden. Ik begon in te zien dat hiersprake was van een grootscheepse campagne om mijonder druk te zetten het dorp Amiam te kiezen.John McCain had mij al gewaarschuwd dat het nietlang zou duren voor de Papoea's in dit gebied mijnwilskracht op de proef zouden stellen om te zien of ikmij zou laten intimideren. Het was uiterst belangrijkdat ik deze proef zou doorstaan, daar Carol en ik an-ders meteen zouden worden overstelpt met moeilijk-heden, die konden uitlopen op een geknakte gezond-heid en algehele ontmoediging. Daar heb je het dan,dacht ik, en staalde mijn wil.Twee uur lang werd ik onder druk gezet door ge-schreeuw en gebarentaal. Nog meer kano's sloten zichbij de menigte aan om het lawaai nog groter te maken.Daar ik toch niet in staat was in enige voor de man-nen verstaanbare taal met hen te argumenteren, bleefik gewoon rustig zitten wachten. Helaas zagen zij mijnstilzwijgen voor instemming aan en begonnen met op-gewonden vreugde uit één mond te brullen en wijd enzijd te verkondigen dat zij door het geluk waren toe-gelachen en een eigen Toean hadden gekregen, diehen allemaal rijk zou maken.Toen keek ik op en zag recht voor mij uit een dorpdat Amiam moest zijn. De Kajagars in de kano's ommij heen begonnen nu met hun pagaaien op de zijkantvan hun kano te trommelen om de triomfantelijke in-tocht van Amiams Toean in zijn schitterende nieuwehoofdstad aan te kondigen. Toen wij het dorp nader-den, keken mijn roeiers mij vragend aan en wezen

114

naar Amiam. Zij drongen erop aan dat wij daar zou-den blijven.Ik zei vastbesloten in een mengelmoes van Kajagar enMaleis: ,J5evi teroes ke Kamoer! Ga regelrecht doornaar Kamoer!"Terneergeslagen begonnen zij weer te peddelen. Toengebeurde het! Een grote snelle Kajagar-kano kwammet een vaart van rechts, maakte een bocht vlak voorons en dwong onze kano naar de oever voor het dorp.Intussen waren de bewoners van het dorp zelf komenaansnellen en riepen mij wuivend toe, onder veel bid-den en smeken.Ik vond het vervelend deze mensen te moeten teleur-stellen, maar terwijl ik mij inspande om mijn even-wicht in de smalle uitgeholde boomstam te bewaren,kwam ik in mijn volle lengte van bijna twee meterovereind en brulde: „GA REGELRECHT DOORNAAR KAMOER!"Er viel een diepe stilte. Een paar seconden lang washet niet duidelijk of ze mijn eis zouden inwilligen, ofin woede zouden uitbarsten. Toen gingen de mannenin de holle boomstam die ons de weg versperde — zijhet mokkend — opzij. Wij roeiden langzaam terugnaar het midden van de rivier en vervolgden onze reis.Ik had mijn eerste proef doorstaan, maar het was tocheen triest gevoel als boodschapper van Christus dehartelijke uitnodiging van zo'n nooddruftig volk temoeten afslaan. Ik wist echter dat Amiam binnenkorthet evangelie in hun eigen taal uit de mond van JohnMcCain te horen zou krijgen. Dit feit maakte hunnood minder dringend dan die van de Sawi's, die nogsteeds niemand hadden die hen in hun eigen taal kontoespreken. Toch verwierf Amiam die dag eenspecialeplaats in mijn hart, en door de jaren heen bad ik drin-gender voor Amiam dan voor enig ander Kajagar-dorp.

115

Meegevoerd door de gestadige stroom van de Kronkel,voeren wij snel door een gebied dat in onrustiger tij-den het niemandsland tussen de Kajagars en de Sawi'shad gevormd. Toen wij het land van de Sawi's binnen-voeren, wezen mijn Kajagar-roeiers naar verscheidenezijrivieren, die in de Kronkel uitmondden en noem-den de namen van Sawi-dorpen die bereikt kondenworden door elk van die rivieren te volgen tot aanhun oorsprong in de sagomoerassen.Eén zo'n zijrivier heette de Soemdoe. „Die gaat naarWiar," werd mij meegedeeld. De volgende naar linkswas Baitom, die naar Hadi's dorp, Jowi, leidde.„Hadi's dorp7" herhaalde ik. „Vlug! Vaar de Baitomop en breng me bij Hadi. Ik wil hem spreken voor weverdergaan naar Kamoer."Wij voeren de beschaduwde vaargeul van de Baitom inen volgden die een kleine twee kilometer het steedsdichter wordende oerwoud in. Plotseling kwamen wijonder de bomen uit bij een open plek en zagen zesgrote huizen aan weerskanten van de rivier.Mijn Kajagar-roeiers riepen: ,,Hadi! Toean Don is er!"Er ontstond hevig geschuifel in de huizen, toen de be-woners, opgeschrikt uit hun middagslaapje, zich klaar-maakten om te vluchten. Eén of twee namen de tijdom te kijken wie daar was. Ze herkenden mij en klom-men opgewonden uit hun huis naar beneden om onste verwelkomen. Hadi was aan het werk in het bos,maar werd al gauw gevonden en teruggebracht naar hetdorp. Het leek wel een hereniging van oude vrienden.Hadi vroeg mij mee naar zijn huis. Wij begonnen eengesprek in de nog steeds gebrekkige woordenschat dieik van hem had geleerd. Ik had nog steeds geen ideevan grammatica en woordvolgorde in deze nog-nooit-eerder-geanaliseerde taal, maar hij scheen mij toch ingrote trekken wel te begrijpen.

116

Op dat ogenblik zei ik voor het eerst dat ik op wegwas naar de oude plaats van het dorp Kamoer, omdaar mijn huis te bouwen. Hadi was stom van verba-zing en vroeg zich af of hij mijn gebroken Sawi welgoed had verstaan. Ik herhaalde mijn mededeling metnadruk en nu drong het pas goed tot hem door. Hadivertolkte het voor de anderen die om ons heen ston-den en meteen verraadde een koor van fluitjes en uit-roepen de opwinding die zich door het hele dorp ver-spreidde.„Ik zou graag willen dat je mij in Kamoer komt hel-pen bij de bouw van mijn huis, Hadi," zei ik.,,Der! Goed!" antwoordde hij en er kwam een bredeglimlach op zijn gezicht. „Ik kom morgen!"Toen ik opstond om weg te gaan, legde Hadi een handop mijn schouder. Hij wees naar het andere eind vanhet grote huis, waar een jongen lag die zo ziek was,met ijlende koorts, dat de opwinding van het ogenblikaan hem voorbijging.„Mijn zoon Amwi is erg ziek," zei hij. „Kunt u hemhelpen?"Ik liep naar de uitgemergelde jongen toe. Ik bukte mijonder de rekken met voorraden pijlen, bogen en spe-ren en sago-gereedschap van de moerasbewoners. Daarik nog weinig ervaring met de symptomen van tro-pische ziekten had, nam ik maar aan dat het malariawas en gaf het dienovereenkomstige geneesmiddel.Daarop omarmden Hadi en ik elkaar als teken van af-scheid. Hij liep met ons mee langs de drassige oevervan de Baitom en verzekerde mij bij herhaling dat hijme in Kamoer zou ontmoeten, zodra hij een voorraadsago voor meerdere dagen had binnengehaald. Toenonttrok het oerwoud hem aan het gezicht.

Om vijf uur die middag bereikten wij de plaats, waar

117

het oude halfverrotte dorp Kamoer stond, dat binnen-kort een drastische verjongingskuur zou ondergaan.Er was nog altijd geen spoor van Sawi's op die plaatste bekennen. Wij hadden ook geen tijd naar hen opzoek te gaan, met nog maar één uur daglicht voor deboeg. Wij kozen één van de minst vervallen huizen uiten hesen onze eigendommen naar boven. De vloer wasnog stevig genoeg om ons gewicht te dragen, met uit-zondering van een paar enorme gaten. Wij kooktenons avondmaal en spreidden onze grasmatten uit voorde nacht.Vlak voor zonsopgang de volgende morgen werdenwij wakker door het geluid van een muur van regendie op ons afstormde. Enkele seconden later bereiktede stortbui de oude paalwoning met zoveel kracht,dat het gebouwtje op zijn stelten scheen te wankelen.Pas tegen het midden van de ochtend hield de regenop, zodat wij aan het werk konden gaan.Ik deelde de zes werklieden die mij ter beschikkingstonden als volgt in: twee moesten de zijrivier opgaanen het nieuwe dorp Kamoer zoeken, met geschenkenvoor de stamhoofden. Tevens moesten ze hen uitno-digen mee te gaan om mij te ontmoeten. Drie anderenmoesten er met bijlen op uittrekken om ijzerhoutenpalen te hakken voor de fundering van mijn huis. Deman die overbleef, zou mij helpen het land schoon tekappen.Al gauw was het vijftal vertrokken en bleven de jongeHedip en ik samen achter om een aanval te onderne-men op de ontstellende warboel van lianen, die deplaats waar ons huis moest komen geheel overwoe-kerden. Wij stortten ons in het struikgewas, zwaaiendmet onze kapmessen. De begroeiing begon te wijken,langzaam en schoorvoetend, maar alles wat vrijkwam,bleek laaggelegen grond te zijn. Ik wist dat we, als ons

118

huis op dergelijk land werd gebouwd, in de regentijdmaanden achtereen water onder onze vloer zoudenhebben.Wij werkten ons dieper het oerwoud in, tot Hedipmet zijn kapmes wees tussen de ineengestrengeldewortels aan zijn voeten. Ik keek, en werkelijk, hetland ging omhoog. Wij verdubbelden onze pogingenop deze helling en zagen tot onze onuitsprekelijkevreugde dat deze steeg tot een hoogte van ruim eenmeter boven het omringende moeras. Een heuveltjevan die hoogte was een zeldzaamheid in dit gebied, enzou vermoedelijk maar enkele weken per jaar onderwater komen te staan.Stephen zou dan toch heus een droog plekje hebbenom te spelen!Zowat twee uur later werden onze ontginningspogin-gen onderbroken door de terugkeer van de twee afge-zanten, die ik met goede gaven uitgestuurd had omKamoer te zoeken. Zij straalden van voldoening enzeiden: „We hebben de Sawi's gevonden, Toean."Ik vroeg: „Waar zijn ze?"Een Kajagar hief zijn pagaai en wees achter zich,stroomopwaarts. Toen ik keek zag ik vijf of zes holleboomstammen die langzaam naderden, nog half ver-scholen achter een gordijn van bladeren. Ik kon demannen die in de kano's stonden nog niet zien, maarik wist dat ze naar mij keken.De beide Kajagars riepen hun iets toe, en even laterkwam één kano en toen nog één en nog één langzaamnaar voren door het bladergordijn, elk bemand mettwee of drie dozijn behoedzame Sawi-krijgers, die tothet uiterste waren gespannen. Hun ogen waren op mijgevestigd en zij hielden zich doodstil, toen zij schoor-voetend reageerden op de overredingskracht van deKajagars en naderbij kwamen. Hun palmhouten bogen

119

lagen klaar aan hun voeten, terwijl zij naakt in hunholle boomstammen stonden.Ik ging aan de rand van het water staan en zei: ,,Ko-nahario!"Geen antwoord. Hun kano's raakten de oever en nogsteeds stonden zij mij aan te staren. Nu zij wat dich-terbij waren, kon ik het beven van hun ledematenzien en het zenuwachtige trekken van hun wenkbrau-wen. Ik trilde zelf ook een beetje, maar beheerste me.Dit keer was er geen John of Ken om mij van advieste dienen, geen Ebenezer of andere boot voor eensnelle aftocht, als de toestand gevaarlijk dreigde teworden.Een ontmoeting tussen vreemden met een soortgelijkeculturele achtergrond is tot daar aan toe, maar eenontmoeting tussen vreemden met een totaal verschil-lende culturele achtergrond is wel heel wat anders!Als dragers van twee culturen, elk aan het andere uit-einde van het culturele beeld van de mensheid, ston-den wij tegenover elkaar, en zelfs de lucht tussen onsin leek te knetteren van spanning.Duizenden jaren tevoren waren hun voorouders en demijne één volk geweest dat met elkaar leefde, dezelf-de gereedschappen en wapenen gebruikte, dezelfdedoeleinden nastreefde, dezelfde taal sprak. Daarnawaren zij van elkaar weggezworven, niet alleen elknaar een ander klimaat, maar bovendien elk naar eensteeds verder uiteenrakende levensstijl. Er waren gene-tische variaties in stofwisseling, huidskleur, haar en li-chaamsbouw ontstaan, die zich vastzetten door weder-zijdse vervreemding. Verschil in taal had de oorspron-kelijke moedertaal doen verdwijnen, waardoor de di-verse talen, die daaruit voortkwamen, slechts weeskin-deren waren, die steeds verder uit elkaar groeiden, totzij elkaar niet langer als verwanten konden herkennen.

120

En nu na zoveel veranderingen, dat wij volkomenvreemd tegenover elkaar stonden, had de voorzienig-heid ons weer bijeengebracht om te laten zien...

Terwijl de jongere mannen in hun holle boomstam-men bleven, stapten drie oudere Sawi's voorzichtigaan land en kwamen op mij toe. De Kajagars, die nietin hun opzet waren geslaagd mij te beletten naar deSawi's te gaan, schenen hun houding nu grondig tehebben gewijzigd. Ik kon zien dat zij er groot plezierin hadden en trots waren de rol van tussenpersoon tespelen bij deze nieuwe ontmoeting. Als zorgzame kin-dermeisjes lokten zij de Sawi's naderbij, met een zachtstandje voor hun bijna onbeleefde zwijgzaamheid.Eén van de drie mannen kwam plotseling dicht naarmij toe. Zijn rechteroog was eertijds doorboord dooreen pijl en weggerot, maar zijn linkeroog keek mijstrak aan met een scherpzinnige glans. Ik hief mijnhand naar hem op. Hij deed hetzelfde.Enkele ogenblikken taxeerden wij elkaar en toen raak-ten wij eikaars vingers aan. Langzamerhand werden deemotionele storingen minder en zakte het gevoel vanonoverbrugbare afstand. Wij waren beiden menselijk...vlees en bloed... mensen.Hij glimlachte mij toe en zei: ,,Ik ben Hato."Ik greep zijn hand en antwoordde: „Ik ben Don."De beide andere mannen kwamen er nu ook bij staanen raakten eveneens mijn hand aan. Ze zeiden elk ophun beurt:„Ik ben Kigo."„Ik ben Noemoe."

Hun metgezellen kwamen toen allemaal aanlopen uithun kano's en de lucht weergalmde van konahario's.Ik wees naar de pas schoongekapte grond en verteldevan mijn voornemen een huis te bouwen en daar te

121

gaan wonen Zij antwoordden: „Der.' Der! Der! Goed!Goed! Goed!" Ik vroeg of zij gespleten palmboombastwilden brengen voor de vloer en zij beloofden er devolgende dag mee te komen.Ineens werden hun kreten en uitroepen luider, aan-zwellend in een gezamenlijke golf van vreugde, die eenkam vormde en brak in een machtige diepgevoeldekreet, hahap kaman. Dat is een kreet waarin iemandzijn vreugde pas volledig tot uitdrukking kan brengen,als hij door allen samen wordt geslaakt. Die kreetwekte zo'n mengeling van hoop en angst voor het on-bekende in mij op, dat mijn hoofdhuid begon te tinte-len. Het klonk alsof iemand zojuist een goal had gezetbij de Wereldcup. En daar aller ogen op mij waren ge-vestigd, begreep ik dat ik die man was! Ik kon nauwe-lijks rustig blijven staan van opwinding!Eindelijk begon de geweldige kreet te verstommen ennu welde een ander geluid omhoog op de achtergrond.Ik keek om mij heen en zag dat de Kronkel zwart wasvan kano's uit Amiam en Jowi. Hadi en al zijn mensenvoeren snel naar ons toe en sloegen luid met hun pa-gaaien op de zijkant van hun holle boomstam. Hetzien en horen van deze menigte ontketende onmiddel-lijk een nieuwe verrukte reactie bij de mensen uit Ka-moer. Vóór de tweede hahap kaman van Kamoer weg-stierf, hielden Jowi en Amiam plotseling op met slaanop hun kano's en gaven zelf een donderende hahapkaman ten beste, heftig zwaaiend met pagaaien enmet hoge sprongen in hun kano's om golven te ver-oorzaken.

De vocale kanonschoten klonken steeds weer opnieuwen smeten het ene salvo na het andere heen en weertussen de oever en de rivier. Het was het Sawi equiva-lent van een saluut van eenentwintig kanonschoten.En met dit teken werd het einde aangekondigd van

122

een eeuwigheid van isolatie, het dagen van een tijd-perk van onderling contact.

Als ik er die dag niet was geweest om dat saluut teontketenen als afgezant van Christus, zou het laterwel zijn ontketend door de afgezant van een ander,die misschien volstrekt andere beweegredenen endoelstellingen zou hebben gehad. Zij die menen datde laatst overgebleven wilde stammen ter wereld metrust gelaten dienen te worden, beseffen zelf niet hoenaief deze opvatting is. De wereld is eenvoudig teklein geworden om iemand, wie dan ook, met rust telaten. Het staat van tevoren vast dat, zelfs indien zen-delingen niét de binnenlanden zouden intrekken omte geven, houthakkers, krokodillenjagers, goudzoekersof boeren wèl het binnenland zullen intrekken om tenemen! Het gaat er dus niet om of iemand al dan nietde binnenlanden in moet gaan, want het staat vast dater iemand zal zijn die dat doet. Het gaat er alleenmaar om of de man met de beste bedoelingen als eer-ste zal binnengaan.Als eerste die onder de Sawi's kwam wonen, stelde ikmij ten doel trouw aan God en de Bijbel te verenigenmet eerbied voor de Sawi's en hun cultuur. Het bleefalleen de grote vraag of de cultuur van de Sawi's zolijnrecht tegen de Schrift zou ingaan, dat het onmoge-lijk zou blijken trouw naar beide kanten te handhaven.Ik was vast van plan het antwoord op deze vraag tevinden.Maar eerst moest ik mijn huis bouwen.

123

9GODEN UIT DE HEMEL

Nu er wat meer werklieden beschikbaar waren, washet land al gauw schoongekapt. Toen het zover was,keerden de Kajagars terug met een kano vol ijzerhou-ten pijlers en dwarsbalken, zodat ik de omtrek vanhet huis middenop het hogergelegen heuveltje konuitzetten en de pijlers kon plaatsen. Ik ben geen ge-oefend timmerman, maar tijdens mijn werk met JohnMcCain aan de bouw van de kleine loods in Pirima-poen had ik mij een paar fundamentele principes vanhet bouwen met ronde palen eigen gemaakt, wat heelanders gaat dan het bouwen met gezaagde planken.Het duurde niet lang of ook de kano's uit Haenam ar-riveerden. Het nieuws van mijn komst had deze groepbereikt in hun afgelegen woonplaats diep in de bossenten zuiden van de Kronkel. Ik werd langzamerhandeen eenzame witte stip temidden van een krioelendemenigte van zowat tweehonderd Kajagars, Atowaemsen Sawi's - drie stammen die elkaar vaak als vijandenhadden beschouwd en zelden als vrienden. Elk vandeze mannen was in staat bij de geringste aanleidingdoldriftig te worden. De meesten droegen hun speer-pagaaien met zich mee of een benen dolk in hun arm-band. Hun bogen lagen schietklaar in hun kano's. Hetwas moeilijk mij op de bouw te concentreren, want ikkeek voortdurend achterom of er onraad was om datbijtijds te kunnen onderdrukken. Toch werd het huisredelijk rechthoekig.

124

Naarmate de uren verstreken, groeide mijn verbazingover de diepgewortelde rust die God mij inblies. Hetleek wel of ik was opgeborgen in een capsule van vre-de, die een stootkussen vormde voor elke onrustba-rende ontwikkeling en die een toon van gezag aanmijn stem verleende, waardoor ik veel kon uitrichtenmet de weinige woorden die ik kende. Deze wildemannen uit de moerassen reageerden op mijn aanwij-zingen alsof hun niets anders overbleef dan mij te ge-hoorzamen.Toen de zestien pijlers op hun plaats stonden, mettussenruimten van anderhalve meter, organiseerde ikeen hei-operatie om ze dieper in de klei te rammen. Ikvroeg verschillende groepen mannen om beurten opeen geimproviseerde steiger te klimmen en de mokerop te heffen en te laten vallen. Dit was een mooie af-leidingsmanoeuvre ; zij stonden met open mond te kij-ken en werden er vrolijk en opgewonden van.Maar toen de pijlers erin geheid waren, begon het ge-zeur opnieuw, met gemompeld protest en woedendeblikken. Plotseling stootte het lange Kajagar stam-hoofd Yae een onverstaanbare woordenstroom uit. Ikkon niet uitmaken of hij probeerde de menigte te kal-meren of alleen maar gal spuwde tegen de Sawi's.Bang dat dit laatste het geval was, ging ik achter hemstaan en legde zacht mijn hand op zijn schouder. Daarik niet genoeg Kajagar-woorden kende die diep ge-noeg gingen voor deze gelegenheid, sprak ik hem maarsussend toe in het Engels. Yae werd onmiddellijkkalm, evenals de anderen die zich net begonnen op tewinden.Maar even later borrelden de protesten en de spannin-gen weer op. Ik begon bang te worden dat aan de dagvan mijn aankomst bij de Sawi's voorgoed de herinne-ring aan een bloedbad zou zijn verbonden. En daar ik

125

het gevoel had dat ik verder niets kon uitrichten omhet dreigende conflict af te wenden, legde ik mijn ge-reedschap weg en vroeg eenvoudig aan God tussenbei-de te komen. Op dat ogenblik klonk hoog in de luchthet zoemen van een vliegtuigmotor en onmiddellijkverstomde het tumult van de opgewonden Papoea's.Natuurlijk! In de opwinding van die middag was ikhelemaal vergeten dat John McCain per radio aan depiloten van de MAF had gevraagd vandaag voor heteerst te proberen of het mogelijk was per watervlieg-tuig te landen op de Kronkel en mij een vat petroleumte brengen. Eerder die dag had ik geprobeerd de ver-zamelde menigte te waarschuwen dat er zo dadelijkeen vliegtuig zou komen, maar voor zover ik kon na-gaan, hadden zij niet begrepen wat ik zei.Terwijl ik God dankte voor zijn schitterende timing,trok ik mijn shirt uit om de piloten een teken te kun-nen geven, als zij overkwamen. Daarna ging ik rustigkijken wat de reactie zou zijn van mijn onstuimigemedewerkers. Deze Papoea's hadden natuurlijk weleens een vliegtuig op grote hoogte zien of horen over-komen. Velen konden zich ook herinneren dat zij ja-ren geleden vliegtuigen hadden gezien die laag overhun dorpen scheerden — waarschijnlijk Australischemilitaire vliegtuigen op zoek naar tekenen van Japan-se infiltratie of andersom. Zij waren ervan overtuigddat vliegtuigen zélf bovennatuurlijke wezens waren.Ze hadden nog niet geleerd ze met de Toeans in ver-band te brengen.

Hun standaard-reactie op de nadering van een vlieg-tuig was het dichte struikgewas in te vluchten en daarin doodsangst in elkaar te duiken. Jaren geleden hadéén of andere fantast zelfs met succes het idee ver-spreid dat aramaso, vliegtuigen, een afschuw van do-rens hadden. Op zichzelf was dit natuurlijk waar,

126

want geen enkel vliegtuig krijgt graag dorens in zijnbanden. Maar het idee veroorzaakte de mensen veelpijn, want als het vliegtuig eenmaal voorbij was, moes-ten zij eerst uit de doornstruiken kruipen en dan da-genlang alle stekels uittrekken. Het was echter al jarengeleden sinds een vliegtuig laag was overgevlogen ennog nooit in de geschiedenis van dit gebied was erwerkelijk één geland!Met wild rollende ogen speurden de krijgers het blauw-witte schaakbord van wolken en hemel af naar een te-ken van de zoemende indringer, vergeefs hopend dathij in de verte voorbij zou gaan. Plotseling was hetvliegtuig daar - laag en zwart tegen de wolken - enraasde over een verre bocht van de Kronkel om daar-op een scherpe zwenking te maken en recht op ons afte stormen. Angstige kreten braken uit overal om mijheen en zwollen tezamen aan tot een eenstemmighoog gekrijs van pure paniek. Mannen en jongens sloe-gen in grote groepen op de vlucht naar het oerwoud.Wat was ik blij dat er geen vrouwen en kinderen bijwaren om deze vreselijke beproeving te doorstaan!Toen het vliegtuig bij zijn eerste verkenning over zoef-de, wuifde ik met mijn shirt en zag de vleugel even be-wegen, als een teken van herkenning. Toen liep iknaar de rivieroever om de landing af te wachten. Ikvond daar tot mijn verbazing een groepje samenge-schoolde mannen, die rilden van angst, maar weiger-den er vandoor te gaan.Kigo en Hato waren erbij, maar Noemoe had blijkbaarvastgesteld dat dit te erg was. De anderen waren eenpaar stamhoofden, die mijn eerdere poging de komstvan het vliegtuig aan te kondigen blijkbaar hadden be-grepen. Daarom hadden ze aangenomen dat de arama-so geen boze bedoelingen had, maar eenvoudig deToean kwam opzoeken.

127

Zij wilden wel eens zien wat voor wonderbaarlijkeschikkingen er zouden plaatsvinden als de god van dehemel de god op de grond zou ontmoeten.

Hank Worthington, met zijn borstelige haardos, keeknaar het lange zwarte lint van de kidari en speurdenaar dode bomen of andere hindernissen die dat stukrivier ongeschikt zouden maken als landingsplaats.Toen hij er zich van overtuigd had dat er nergens eenobstakel was te bekennen, vloog hij nog een keer vlakover het wateroppervlak en raasde toen weer weg overde boomtoppen om te kijken hoeveel ruimte hij voorde start had. Naast hem zat de blonde Paul Pontier,ook een ervaren piloot, die al vele gevaarlijke eerstelandingen in afgelegen streken van Nederlands Nieuw-Guinea op zijn naam had staan.De beide piloten keken elkaar aan en knikten instem-mend. Hank zwenkte de Cessna 189 weer om en mik-te hem precies tussen de hoog opschietende murenvan het oerwoud. De hoge ijzerbomen en krakkemik-kige paalwoningen aan de volgende bocht kwamensteeds naderbij, alsof je ze bekeek door een zoom-lens.

Ik wierp een snelle blik op Hato. Zijn hele lichaamwas overdekt met zweet, toen hij met zijn goede oogde neerwaartse duik van „Mike Papa Bravo" volgde.Kigo en de anderen sidderden en begonnen achteruitweg te lopen, toen twee pluimen wit schuim onder depontons omhoog ploften. Net op dat ogenblik gafHank Worthington flink gas om het vliegtuig van vo-ren los van het water te houden om de oever gemak-kelijker te kunnen bereiken. Hato's knieën knikten.Hij kroop achter mij weg om bescherming te zoeken.Een kort ogenblik leek het alsof de gevoelens van dedodelijk bevreesde mannen om mij heen mijn eigen

128

gevoelens waren. Ik merkte ineens dat ik zelf het wa-tervliegtuig bekeek met de ogen van een man uit hetstenen tijdperk en rilde van angst. Toen ging dat ge-voel voorbij. Ik werd weer een man uit de twintigsteeeuw die stond te wachten op een watervliegtuig dathem een lading petroleum kwam brengen.Toen Hank de motor afzette, vulde een oorverdovendgebrul van de Papoea's de stilte. Ik keek om en zagtientallen mannen half verborgen aan de rand van hetbos. Velen strekten de armen uit naar de Cessna enmaakten handbewegingen, alsof zij het vliegtuig wil-den afweren.Plotseling deden Hank en Paul de deuren aan weers-kanten van de Cessna open en ontketenden daarmeeeen nieuwe uitbarsting van angstkreten. Zij klommendaarna omlaag op de pontons en nu gingen er aan allekanten gesmoorde kreten van verbazing op. Ineenswas het grote mysterie opgehelderd: de aramaso wa-ren alleen maar voertuigen van de Toeans. Wat nietwegnam dat de vriendelijke Engelse stemmen die mijvan de pontons begroetten, hun uit een andere wereldschenen te komen.De pontons raakten de rivierbodem zowat drie metervan de oever. Ik waadde erheen en droeg Hank aanland op mijn rug, terwijl Paul Pontier jerrycans metpetroleum uitlaadde. Eerst wilde geen van de Sawi'sdichterbij komen om ons te helpen, maar langzaamaan haalde ik Hato en Kigo over bij ons te komen. Zijraakten de handen van Hank aan en zagen dat hij eenwezen was dat te benaderen viel.Daarna waren zij bereid de rivier in te waden, in deschaduw van die grote gestrekte geel-en-zwarte vleu-gels, en de jerrycans aan land te brengen. Wij maakteneen van de twee vaten van tweehonderd liter open dieik uit Kawem had meegenomen en trechterden er zo-

129

wat tien jerrycans petroleum in. Toen de petroleumin het vat liep, staarde Hank naar de springende,schreeuwende troepen min of meer gerustgestelde Pa-poea's die opdoken uit de wildernis.Toen keek hij mij onderzoekend aan en vroeg: „Alleskits?"„Alles kits," antwoordde ik. Ik vertelde hem niet datzijn komst misschien op het laatste nippertje eenhandgemeen tussen vijandige groepen had voorkomen.„We komen regelrecht van Kawem. Je vrouw en zoonmaken het goed. Ze heeft ons een brief voor je meege-geven," zei Hank en gaf mij een enveloppe met Carolshandschrift.Paul deed ook een duit in het zakje. „En hier is eenpakje dat ze voor je heeft meegegeven." Hij gooidehet uit het vliegtuig. Ik ving het op.Toen ze op het punt stonden weer te vertrekken,keek Paul Pontier geleund op een vleugel hoofdschud-dend om zich heen. De zon stond laag aan de hemelen een menigte Papoea's, met wilde haardos, rollendeogen en kromme zwijnen-slagtanden door de neus ver-drongen zich om mij heen.„Zo te zien, zou ik zeggen: 'Stap in dit vliegtuig enmaak dat je wegkomt!' " zei Paul. „Maar ik heb zo'nidee dat je niet weg wilt, of vergis ik mij?" Hij boodmij de gelegenheid op te biechten dat ik in mijn hartbang was en wilde vertrekken.„Vast niet, Paul," antwoordde ik. „Ik ben nog maarnet begonnen."„In orde," zei hij. „Pas goed op jezelf. We zullen voorje bidden."Paul klom omhoog in de cabine, terwijl Hank ons toe-wuifde en zijn deur dichtsloeg. Eén punt van de vleu-gel van de Cessna was binnen mijn bereik. Ik greep dievast en draaide het vliegtuig rond, zodat het de open

130

vaargeul van de Kronkel kon opvaren.De propeller ging één keer rond. Toen kwam de mo-tor brullend tot leven. Schuim vloog op van de Kron-kel en raakte ons als een felle regenbui, terwijl de Pa-poea's wegdwarrelden als bladeren in een storm. Ikstond alleen bij de rivier en keek hoe „Mike Papa Bra-vo" met een reuze vaart de kidari afvoer, zich verhiefboven de bomen en tussen de wolken verdween.

Het was nu laat in de middag en de meeste Papoea'sdie nog over waren, vertrokken in hun kano's om hundorp nog voor donker te kunnen bereiken. Toen zijweggingen, gaf ik aanwijzingen mee over het soortbouwmateriaal dat zij morgen moesten meenemen alszij van plan waren terug te komen. Enkele anderenzochten hun toevlucht in de vervallen paalwoningenom de volgende ochtend weer vroeg bij de hand tezijn voor het werk.Het laatste probleem dat ik die dag kreeg op te lossen,was hoe ik een bad kon nemen. Ik had een heilig ont-zag voor krokodillen, gifslangen en bloedzuigers; eenduik in de Kronkel leek dus minder geschikt. Ik gingdaarom in mijn onderbroek bij de rivier staan, schepteemmers water, gooide die over mij heen, zeepte mij inen nam toen nog een paar emmers vol om de zeepweg te spoelen.Natuurlijk liet iedereen in de buurt zijn kookvuur inde steek om deze unieke vertoning gade te slaan. Hetwas voor het eerst dat zij iemand zeep hadden zien ge-bruiken. Ik voelde hoe hun blikken mijn blanke huidverslonden, en ik vroeg mij af wat er gezegd werd inhet opgewonden gefluister dat om mij heen zoemde.Later hoorde ik dat niet mijn blanke huid hun com-mentaar had opgewekt, maar dat zij zich eigenlijk on-gerust maakten, toen zij de schuimende zeep van mijn

131

huid in de Kronkel zagen vloeien. Want zij wisten dater met dat schuim een nieuw vreemd element, mijnhuidvet, in hun rivier kwam, dat onafzienbare gevol-gen zou kunnen ontketenen.„Wat zullen de geesten weldenken?" vroegen zij. „Hoezullen zij reageren?"Ten goede of ten kwade had ik inderdaad mijn huid-vet in de Kronkel gedeponeerd. Ik wist niet dat het inde ogen van dit volk gelijkstond met het toewerpenvan een handschoen aan de demonen die beweerdenhet Sawi-heelal in hun macht te hebben.De uitdaging had plaatsgevonden. De strijd kon iederogenblik beginnen.

Ik zag mijzelf tussen de hoge wortels van de reusach-tige ijzerbomen staan en voelde mij heel klein en bangzoals ik daar tot mijn enkels weggezakt op de zachtegrond van het oerwoud stond.Ik was niet alleen. Tussen de hoge wortels kwam heellangzaam een menigte Sawi's tevoorschijn. Hato liepvoorop. Hij bleef voor mij staan en zijn oog drongmet onbeschrijflijke plechtigheid tot diep in mijn bin-nenste. Zijn lippen bewogen zich alsof hij sprak, maarik hoorde geen stem. Hij leek een zware verantwoor-ding op mijn schouders te leggen.Toen kwam Kigo naast Hato staan en zei nog meerwoorden die ik niet kon verstaan, met een dringendesmeekbede in zijn zwarte ogen. De gespierde Toemo,Noemoe's zoon, was de volgende die mij strak aan-keek, gevolgd door Hadi, Er en anderen van wie iknaam en gezicht pas had leren kennen. Sommigen we-zen op zichzelf en maakten vervolgens een gebaarnaar hun vrouwen en kinderen, die angstig stondentoe te kijken aan de rand van het moeraslandschapdat ons omringde.

132

Ik merkte dat ik geheel openstond voor de diep ge-wortelde menselijkheid van ieder persoon. Hoe onbe-houwen, misvormd of vol littekens zij soms ook wa-ren, met rare gezichten of smerige infecties, zij wektenallen een diepe ontroering bij mij op door hun onver-staanbare mededeling over een diep en onuitsprekelijkverlangen.Hun smeekbede deed denken aan die van gedoemdendie om verlossing vragen. Zij stelden mij verantwoor-delijk voor die verlossing. De druk van die verant-woording werd mij bijna ondraaglijk.Plotseling werd ik wakker, badend in het zweet, hij-gend van verlangen troost te brengen aan die grimmige,radeloze mannen en hun vrouwen en kinderen. Zowateen uur lag ik daar, diep wanhopig, in een vurig gebedtot God dat de verlossing die zo lang geleden in bloedwas geschreven, spoedig zijn uitwerking zou hebbenop deze verloren schapen van het moerasland. Netvoor zonsopgang fluisterde Hij mij de verzekering indie ik zo nodig had.

De dageraad vertelde zacht het geheim van zijn komstaan de haragoevogels, die het doorbazuinden aan deparadijsvogels, die het toefloten aan de kakatoes, diehet uitschreeuwden tegen de lori's, die het verderpiepten naar alle tsjilpende, kwetterende, trompette-rende bewoners van de overbevolkte bovenverdiepin-gen van het bos. Samen brachten zij een aanzwellendeode van geluiden aan de even overweldigende morgen-gloed.Wij gingen vroeg aan het werk, zetten met veel moeitede zware, ijzerhouten balken op hun plaats bovenopde pijlers en spijkerden ze vast. Later arriveerde JohnMcCain met de Ebenezer en een lading mangrovepalenvoor de dwarsbalken onder de vloer. Samen legden

133

wij de vloer van gespleten palmbast en maakten muur-en daklijsten van doormiddengehakte palen. Toenbouwden wij de veranda's, deuren, ramen, trappen enhet keukenaanrecht, terwijl Sawi'senKajagars het dakbedekten en de muren dichtmaakten met sagoblade-ren.Op 10 juli betaalden wij de werklieden uit en vertrokik naar Kawem, met achterlating van een korte bood-schap voor de Sawi's: „Over drie dagen kom ik terug...met vrouw en kind."

134

10PER HOLLE BOOMSTAM NAAR DEEINDBESTEMMING

Zes breedgeschouderde Kajagars met smalle heupendoopten hun speerpagaaien in ritmisch samenspel inhet water en stuwden onze smalle boot uur na uurover de broeierige watervlakte van de ondergelopengraslanden. Een eind voor ons uit zat een groep ma-gere zilverreigers in de takken van een verloren groepahosbomen onze nadering gade te slaan. Toen onzeholle boomstam, die snel het water doorkliefde, dereigers te dicht benaderde, vlogen zij plotseling op enzweefden gewichtloos naar de volgende eenzameboomgroep. Daar streken zij neer en wachtten tot wijze opnieuw hadden ingehaald. Zo gingen zij ons voor,als albatrossen die een schip begeleiden, en voerdenonze holle boomstam over de door de zon gestoofdeoceaan van gras.Vanonder het schaduwdakje, dat ik middenin de kanohad opgesteld, gluurden twee felblauwe, welspreken-de ogen over Carols schouder. Toen ze mij zagen, wer-den zij eerst zachter in een intieme herkenning engingen toen wijd open van verwondering bij het zienvan de witte flits van een voorbij vliegende zilverreiger.Een klein handje werd uitgestoken naar het ruisendekoenaigras. Een helder stemmetje slaakte een kreetvol kinderlijke verrukking over een snelle vlucht vanfluitende eenden. Een guitig gezichtje keek wat angstigomhoog naar de krassende vlucht van een paar won-derlijke neushoornvogels.

135

Met de scherpe opmerkingsgave van een kind van ze-ven maanden begon Stephen op zijn nieuwe omgevingte reageren. Hij vond die prachtig. Hij zag geen enkelgevaar. Hij genoot van al het moois, tot hij, geheelverzadigd door duizend nieuwe indrukken van licht,geluid en gevoel, achterover ging liggen om te drinkenen daarna in te slapen, gewiegd door het zachteschommelen van de kano.Ver voor ons uit trilde de horizon met zijn silhouetvan het donkergroene oerwoud in de middaghitte.Het bos kwam steeds dichterbij. Toen lieten wij plot-seling de graslanden achter ons en voeren langzaamverder, in de schaduw van overhangende bomen, naarde brede stroom van de Kronkel. Naar het westenmeegedragen door de stroom van de rivier, passeerdenwij al spoedig Amiam, waar mannen, vrouwen en kin-deren ongelovig hun eerste blik op een goudharigevrouw en een even goudharig kind wierpen.De zon was nu ver voorbij zijn hoogste punt. Onzeroeiers werden moe in de windstille lusteloosheid vande late namiddag, die zwaar over de moerassen hing.Carol maakte haar zakdoek nat in de rivier om Ste-phens voorhoofd af te koelen. Onze zintuigen raaktenin de ban van de intense hitte en vochtigheid — de tijdscheen vrijwel stil te staan. Zelfs de vissen sprongenuit het water als een vertraagde film. De lange boch-ten van de Kronkel schenen geen einde te nemen.Ik was bang dat we onze eindbestemming niet voordonker zouden bereiken.

Narai stond rechtop in zijn kano, toen hij de punt vanzijn pagaai in het olifantsgras stak. Daarna legde hij hetblad van zijn pagaai op de zijkanten van zijn kano enging er bovenop zitten. Op die wijze verankerd, bleefhij wachten en tuurde ingespannen stroomopwaarts.

136

Narai's hart begon sneller te kloppen, toen hij devreemde gebeurtenissen van de afgelopen maandennog eens de revue liet passeren — gebeurtenissen diezich nooit eerder in de geschiedenis van de Sawi'shadden voorgedaan. De angstaanjagende, vijandelijkeinval van twee rivierboten... de plotselinge ontmoe-ting met drie Toeans op de kidari... de boeiende reisvan Hadi en Er... de eerste reis van de Sawi's naar Piri-mapoen... de terugkeer van één der Toeans om eenhuis aan de Toemdoe te bouwen... de landing van dearamaso... de komst van de Toean uit Ka wem enkeledagen later om het huis te helpen afbouwen en ten-slotte... het vertrek van beide Toeans, waarbij één vanhen had beloofd over drie dagen met vrouw en kindterug te komen.

Of hadden ze zijn gebarentaal verkeerd begrepen?Nu was het de derde dag. Vijf kilometer stroomaf-waarts had de hele bevolking van Haenam, Kamoer enJowi zich massaal opgesteld. Op geregelde afstandlangs de tussenliggende bochten van de rivier stondenandere mannen op de uitkijk om de tekenen, die Na-rai hun gaf, verder door te sturen.De tijd en de Kronkel gleden voorbij.Narai keek achterom naar de ondergaande zon. Mis-schien had de Toean, die om duistere redenen uit hetniets was opgedoken om een huis aan de Toemdoe tebouwen, besloten dat...Ver stroomopwaarts trok een zonneflits op een aantalpagaaien de aandacht van Narai. De slanke zwarte lijnvan een Kajagar kano kwam in zicht en voer door tril-lende luchtspiegelingen naar de eenzame uitkijkpost.Narai leunde voorover in zijn kano en maakte lang-zaam zijn pagaai los uit het olifantsgras.Maar hij bleef wachten. Toen zag hij een gunstig teken:felle kleuren tussen de Kajagar roeiers. Hij ging recht

137

overeind staan in zijn holle boomstam, bracht eenbamboe hoorn aan zijn lippen en blies een lang aange-houden, lage toon.Binnen enkele seconden was het signaal doorgegevennaar het dorp in de verte. Met een glimlach vol blijdeverwachting maakte Narai zich op om de naderendekano naar zijn eindbestemming te begeleiden. De zonwas al niet veel méér dan een aantal vlammende stip-pen die neerdaalden achter een bamboe gordijn.

Ineens was er een eenzame Sawi die met ons meeroei-de.„Konahari!" riep ik.„Konahari!" antwoordde hij met een glimlach.Algauw dook een tweede en later een derde lid vande erewacht uit het blauwe waas van de avond op, omin een kleine holle boomstam van nauwelijks vier me-ter lengte over de Kronkel op ons af te schieten. Toenwij de laatste bocht om kwamen, hadden zich zes ofzeven van die kleine kano's aan ons escorte toege-voegd. Elk der roeiers riep in zijn geheimzinnige, vloei-ende taal iets voor zich uit, waarbij elke zin eindigdemet een lang en nadrukkelijk ,,...000000!"Tijdens het laatste stuk probeerden Carol en ik tussenbenen en pagaaien door een eerste glimp van ons huisop te vangen en van...? Wij waren niet voorbereid opwat wij te zien kregen! Zowat tweehonderd gewapen-de krijgers verdrongen zich op de oever in een grieze-lig schaduwbeeld tegen een roodgouden achtergrond.Veren staken omhoog uit hun haar en fladderden aanhun speren. Verder terug en dichterbij het kleine huisop palen, dat John en ik drie dagen tevoren haddenafgebouwd, stond een even groot aantal vrouwen enkleine kinderen naar ons te kijken en slaakten zachtekreten over onze vreemde verschijning.

138

Onze roeiers werden stil, toen wij naar de oever dre-ven en aanlegden aan de voeten van de gewapendemenigte.

139

11ONDERDOMPELINGIN EEN VREEMDE CULTUUR

„Kijk nou toch eens!" fluisterde Carol.Nu wij dichterbij gekomen waren, konden wij de op-zichtige, witte en okergele verf zien, waarmee zijhun gezicht hadden bestreken. Hun oogkassen stakendaardoor af tegen de verf, als zwarte gapende openin-gen. Wij konden precies de puntige richels van weer-haakjes zien. Ze liepen in grootte af naar de punt vanhun speer. Wij konden het fijne sissen van hun gefluis-ter horen, dat steeds hoger van toon werd. De opwin-ding onder de menigte begon het kookpunt te nade-ren.Het was haast niet te geloven dat dit dezelfde mensenwaren die nog maar enkele dagen tevoren gedweebouwmateriaal voor ons huis hadden aangesleept.Toen had je haast kunnen vergeten dat achter hunvriendelijke manieren en hun ontwapenend enthou-siasme nog altijd koppensnellers en kannibalen ver-borgen waren. Nu kwam dat maar al te duidelijk naarvoren.Had ik mij verkeken op hun bedoelingen' Was dit hungewone manier om iemand te verwelkomen, of washet iets anders? Had ik Gods bedoelingen verkeerd be-grepen en Carol en Stephen te vroeg hier naar toe ge-bracht? Ik hoorde hoe mijn hart bonsde, alsof het ineen echoput zat.Een paar Sawi's stapten in het water en grepen onzekano aan weerskanten vast.

140

„Lieve God, ben ik gek geweest? Deze mensen heb-ben zelfs nooit respect leren tonen voor een politie-man, laat staan voor U. En hier zitten wij: man, vrouwen kind, honderd kilometer stroomopwaarts van dedichtstbijzijnde regeringspost verwijderd - met alsenige bescherming uw Geest die ons omringt.Is het alleen maar menselijke aanmatiging, die ons totnu toe heeft gesteund, en niet uw kracht en uw vre-de?"Terwijl de Sawi's onze holle boomstam hoger op demodderige oever trokken, welde het antwoord op inhet binnenste van mijn eigen hart. Die vrede, al wasdie dan misschien alleen maar menselijke aanmatiging,bezat toch één wezenlijke, goede eigenschap: op ditkritieke ogenblik was hij er nog steeds' Ongetwijfeld,zo dacht ik, zou die vrede, als hij niet van God was,mij nu hebben verlaten. Zonder zich echter schrik telaten aanjagen door de angst van mijn zintuigen, enhogelijk geamuseerd door de waarschuwingen van hetgezonde verstand, bleef die vrede mijn diepste inner-lijk sterken.Maar hoe stond het met Carol' En Stephen?Ik knielde, stak de armen uit en tilde Stephen uit Ca-rols schoot. Vanuit mijn armen richtte hij een engel-achtige glimlach naar de met oorlogskleuren beschil-derde menigte en stak zijn eigen mollige armpjes naarhen uit. Carol glipte onder het afdakje uit en kwamnaast mij staan. Zij was onder de indruk en opgewon-den, maar toonde geen greintje angst.Omzichtig stapten de Kajagar roeiers uit het voorstedeel van de holle boomstam aan wal en maakten eenweg voor ons vrij. Wij liepen naar de voorste punt vande kano en zetten voet aan wal te midden van de me-nigte. De andere drie roeiers volgden met onze bagageop de schouders.

141

Iemand greep mij bij de arm. Hadi! Hij was brood-dronken van vreugde. Een andere hand greep mij bijde schouder. Hato! Zijn ene oog glom met een speciaallicht. Oudere Sawi-vrouwen streelden Carol en Stephenmet ongelovige blikken. Mannen drongen dichter omons heen. De schemering viel in.Ik gaf Stephen aan Carol, zodat ik de handen vrij zouhebben om een weg door de mensen te banen naarons huis, dat veertig meter verderop lag. De Papoea'sstonden nu echter zo dicht om ons heen, dat wij geenstap konden verzetten. Er bleef ons niets anders overdan ons naar hun wil te schikken en rustig af te wach-ten wat er verder zou gebeuren.Plotseling begon het onderdrukte gefluister rondomons aan te zwellen tot een kreet van esa! esa! esa! Vanergens achter mij schreeuwde één enkele hoge stemeen bevel. Een teken. Waarvoor?Carols blikken kruisten de mijne en Stephen keek onsom beurten aan. Carols heldere blauwe ogen warennog altijd stralend en vol vertrouwen, zonder de min-ste aanduiding van: „Waarom heb je ons hier naar toegebracht?" Toen Stephen haar gezicht zag, ging hijweer ontspannen tegen haar schouder leunen en wistik voor de zoveelste keer dat ik de juiste vrouw haduitgekozen.

Maar de beproeving was nog niet voorbij.Op het teken van de luide schreeuw barstte er een ge-roffel van honderden trommels los dat ons rillingen oover de rug deed lopen. Ik keek tussen de mensendoor en kon één van de trommels zien. Hij liep vaneen dun midden wijder uit naar weerskanten en zat totaan het lange handvat toe vol houtsnijwerk. Hij wasbespannen met gespikkeld, zwart hagedissevel, vastge-lijmd met mensenbloed, waarvan men donkere beek-jes met opzet langs de kant had laten druipen om daar

142

deel uit te maken van de versiering.Hoe vreemd en anders waren de Sawi's!Langzamerhand deden de tamboers hun roffel samen-vallen tot een gestadig bonzende donder, waarop dehele meute uitbarstte in wilde kreten en luchtspron-gen, met heftig op en neer bewegende speren. Vanafonze plaats in het centrum van de draaikolk bekekenwij de wild opgewonden gezichten van de joelendemenigte, diep getroffen door de heftigheid van hungevoelens, hun volkomen opgaan in de plechtigheidvan het ogenblik.Wat later ging het gebrul over in zingen, en de wildesprongen in een dans. De ene golf na de andere vankrijgers wervelde naderbij als om ons te overspoelen.Het lijkt wel een doop, dacht ik. Een onderdompelingin een primitieve geestesgesteldheid, in een vreemdeonbekende cultuur.Plotseling werden wij in de blauwe gloed van de sche-mering omvangen door een Aanwezigheid die sterkerwas dan de aanwezigheid van de omringende menigte.Dezelfde Aanwezigheid die ons er eertijds toe had be-wogen op Christus te vertrouwen en ons vervolgenshad meegelokt over werelddelen en oceanen naar dezebepaalde open plek in het oerwoud. Voor deze Aan-wezigheid ging elke oppervlakkige gedachte en elk op-pervlakkig gevoel op de vlucht; ik voelde een peilstokde diepte van mijn beweegredenen doorgronden.„Zendeling," vroeg de Aanwezigheid, „waarom ben jehier?"Het was een vraag die ik vaak had moeten pareren, alsmij die door ongelovigen werd gesteld. Nu stelde mijnHeer die vraag en was er geen ontwijken mogelijk. Devraag werd weerspiegeld door de ogen van elke Sawi-danser, gezongen door elke Sawi-stem en gebulderddoor elke trommel.

143

Ik liet de antwoorden die ik vroeger had gegeven derevue passeren en wees ze één voor één van de hand.Toevallige en ondergeschikte redenen deden niet meerter zake. Evenmin konden uiterlijke ambities zichstaande houden in de vier-dimensionale werkelijkheid,die onze taak nu had aangenomen.De afdaling naar de nieuwe vaste grondslag duurdeenkele minuten. Toen fluisterde ik mijn antwoord:„Heer Jezus, voor U staan wij hier, ondergedompeld,niet in water, maar in het Sawi-mensdom. Dit is onzeonderdompeling, onze doop in het werk waarvoor Uons hebt bestemd, van vóór de schepping. Laat onstrouw blijven. Maak ons sterk met uw Geest.Moge uw wil geschieden onder deze mensen gelijk inde hemel. En als zij enig goed door ons mogen ont-vangen, de eer zij aan U!"En Hij antwoordde: „De vrede Gods, die alle verstandte boven gaat, zal jullie hart en geest sterken doorChristus."Nu was alles in orde. Onze onderlinge band was her-nieuwd. Ik voelde een klare bron in mijn hart opwel-len.

Ineens liep de menigte weg door de diepe schaduwenen voerde ons mee naar ons huis. Zij weken uiteen omons toegang te verschaffen tot de ruwe traptreden dieik zelf had getimmerd. Wij klommen gedrieën om-hoog naar de ruw-houten voorgalerij en keerden onsnaar de Sawi's. Een geweldige kreet deed de lucht tril-len. Mannen en jongens sprongen in het rond, sloegenop hun trommels en zongen uit volle borst. Achterhen dansten de vrouwen op een aparte plek, en hunlange grasrokken, golfden als de branding.Het werd ons nu wel duidelijk, neerkijkend op denaar ons geheven gezichten van de krijgers, dat het

144

niet hun bedoeling was geweest ons angst aan te jagen.Zij droegen hun speren, zoals een militaire erewachtbajonetten draagt. Elke beweging, elke verfklodder,elk geluidsritme was voor ons plezier.De Kajagars wisten zich met moeite met onze bagageeen weg door de menigte te banen. Ik haalde een staaf-lamp uit een pak en liep als eerste het huis in. Carolvolgde met Stephen, die met grote ogen rondkeek.Toen zij ons zagen binnengaan, begonnen de Sawi'slangzaam om ons huis te dansen, tot zij het van allekanten hadden omsingeld. Het dreunen van hun stem-men, trommels en stampende voeten leek elk ogen-blik door de dunne sagobladmuren van ons huisje tezullen breken.Samen bekeken wij het inwendige van onze nieuwewoning bij het licht van de staaflamp. Aan onze voe-ten snelden honderden zwarte krekels weg voor hetlicht, terwijl boven ons hoofd een grote groeneboomkikker met uitpuilende ogen in doodsnood vande ene balk naar de andere sprong. Maar de donkereogen van de boomkikker waren niet de enige die onsbegluurden. Toen ik omkeek, zag ik dat een aantaldansers zich van de groep had losgemaakt en zich oponze voorgalerij verdrong om nieuwsgierig door hetgaas van de ramen te kijken naar wat wij deden.Onder hun aandachtige blikken pompte ik de petro-leumlamp op en stak die aan, waarbij ik er niet aandacht dat dit de eerste keer was dat ik zo'n lamp bijde Sawi's gebruikte. Er volgde een overhaaste vluchtbij dit onverwachte schelle licht. Niemand gunde zichde tijd het trapje te zoeken - zij sprongen eenvoudigover het hek van de voorgalerij. Gelukkig lag die maaranderhalve meter boven de grond.Buiten hield het tromgeroffel plotseling op en kooktehet zingen over in een jammerkreet. Er klonk een on-

145

miskenbaar geluid van honderden voeten die op holsloegen in de nacht. Ik zette de lamp op het aanrechten holde naar buiten om de mensen gerust te stellen.Toen zag ik waarom zij de benen hadden genomen.Ons hele huis straalde licht uit, als een reusachtigeangstaanjagende lampion. Door honderden spleten inde sagobladmuren, door elke deur en elk raam boordehet verblindende licht van een kleine vijfhonderdkaarsen zich in de duisternis.Wij waren niet de enigen die werden ondergedompeldin een vreemde cultuur!„Tadan nomo! Tadan nomo! Kee nawain!" riep ik.„Wees niet bang! Kom terug!"Schoorvoetend kwamen Hadi, Hato en anderen terugen zagen tot hun geruststelling dat het felle lichtslechts afkomstig was van een vreemd instrument. Ca-rol, Stephen en ik waren niet plotseling veranderd ingoden, die een griezelige bovennatuurlijke kracht uit-straalden.Even later, begonnen de trommels opnieuw te bonzen,toen de dansers weer moed kregen en terugkeerdenom ons huis te omsingelen — zij het op iets grotere af-stand.Terwijl Carol een eenvoudig maal op de primus kook-te, spreidde ik onze slaapzakken uit in een hoek vande kamer en hing er een muskietennet boven. Zo gauwwij konden, lagen wij alle drie onder de klamboe. On-danks het donderende geraas van de trommels vlakbuiten onze muren viel Stephen als een blok in slaapen ademde zacht naast me. Voor Carol en mij duurdehet iets langer.Enkele dansers droegen nu toortsen die spookachtigdoor onze sagobladmuren flakkerden. „Doe je ogendicht, schat," fluisterde ik, „en vertel me wat je ziet."Ze zei: „Ik zie kilometers grasland voorbijglijden en

146

zilverreigers die om ons heen vliegen. Ik voel de kanoschommelen. Nu zie ik de zonsondergang en al diemensen die om ons heen dansen. Maar ik ben nietbang. Ik voel mij alleen anders, alsof God mij eennieuw emotioneel patroon heeft geschonken om mijin staat te stellen hier te blijven wonen."En dat had Hij inderdaad - ook aan mij.Die dichte omsingeling van mensenlichamen - eenbonzende moederschoot van vreemde geluiden en eenvreemde psyche - waren Gods gietvorm geweest dieons moest veranderen in schepselen die, zonder zelf teworden vergiftigd, de lucht van deze steenoude wereldkonden inademen, zodat wij Hem ook in deze wereldkonden dienen. Vooropgesteld natuurlijk dat wij eerstde taal ervan onder de knie zouden krijgen en de ge-heimenissen ervan zouden doorgronden.

147

12DE PATRIARCH VAN DE TOEMDOE

Toen het wilde zwijn met zijn zwarte logge gedaantein het duister rondscharrelde, ving het de lucht op vanverse sagopulp en ging poolshoogte nemen. Met zijnlange snuit als wig baande het dier zich moeitelooseen weg door het struikgewas dat hem de weg versper-de, waarbij takken en warrige lianen langs de hellingvan zijn borstelige nek omhooggleden en omlaag langszijn steil aflopende rug. Hij brak naar buiten in eenkleine, door maanlicht overgoten, open plek in hetbos. Aan de overkant van de open plek lag een gevel-de sagopalm met de opengesneden kant van de stamnaar hem toe. Hij ging er met zijn logge lijf op af.Midden op de open plek bleef hij plotseling staan, metzijn vier hoeven schrap in de modderige bosgrond,klaar om zich onmiddellijk uit de voeten te kunnenmaken in elke willekeurige richting. Er was een nieu-we geur tot hem doorgedrongen, naast de zure luchtvan sagopulp — de geur van mensen.Hevig knorrend zwenkte het zwijn zijn enorme kopvan links naar rechts en keek argwanend om zich heen.Niets bewoog in het oerwoud, behalve een troep ka-longs op hun spookachtige zweefvlucht langs de ster-ren, en er was geen geluid hoorbaar behalve het eeu-wige sjirpen van de boomkrekels en het gekwaak vankikkerkoren in een nabijgelegen moeras.Het wilde zwijn wist precies wat mensenreuk beduid-de. Het had die dikwijls opgesnoven, vooral in soort-

148

gelijke open plekken, waar mensen de sago bewerkten.Maar mensen werkten alleen overdag. De nacht be-hoorde hém toe.Met nieuwe moed snuffelde hij dichter naar de geuri-ge snee in de sagostam. Hij zag dat de pulp vlak bin-nen de snee er al uit was geschept. Om bij de rest tekomen, zou hij zijn kop naar binnen moeten steken.Hij speurde nog eens voor het laatst het kreupelhoutaf. Het maanlicht blikkerde op zijn kromme slagtan-den. Toen stak hij zijn kop in de sagostam en deedzich te goed aan de voedzame, melige pulp. Het gathad precies de juiste grootte.Een ogenblik later werd een lange bamboepijl voor-zichtig door een opening in een nabijgelegen schermnaar buiten gestoken. Achter het scherm klonk dezachte tik van een boogpees, die vrijwel tot het breek-punt werd gespannen. Het zwijn hoorde er niets van.Het hoorde alleen het geluid van zijn eigen geslobber.Maar ineens voelde het zich aan het spit geregen ineen rechte lijn van pijn, die midden door zijn hartging. De pijl was dwars door hem heen gegaan.Zelfs nog vóór de stevige pees van lianen had opge-houden met trillen, had het zwijn zich van de sago-palm losgerukt. Donderende scheuten lucht ploftenuit zijn longen. Krijsend ging het dier op de loop naarde overkant van de open plek. Het bloed gutste als uittwee kranen uit zijn lijf.Plotseling keerde het dier zich met een ruk om naarzijn duivelse kwelgeest, maar er was nog steeds geenvijand te zien. Toen zakte het zwijn door zijn voorpo-ten, hoestte bloed op, rolde op zijn zij en bleef dood-stil liggen.Enkele minuten later kwam de jager vanachter zijnbladerscherm te voorschijn, met een tweede pijl opzijn boog. Hij nam de tijd zijn prooi te naderen en

149

trapte er eerst met zijn voet tegenaan voor hij zijnboogpees ontspande in de zekerheid dat het beestdood was.Hato beende terug naar zijn jachtscherm en keerdeterug met zes wat kleinere palmbladeren. Hij legde diedakpansgewijs in drie paren rondom zijn prooi, kniel-de neer en begon de overlappende bladeren van elkpaar door elkaar te vlechten. Toen hij klaar was, haal-de hij een smal bamboemes uit een zak, boog zichover het dode varken en begon aan het tijdrovendeslachten.Terwijl hij zo zat te werken, werd zijn blote lichaamomgeven door een spookachtig schijnsel: het maan-licht dat op de vleugels van honderden muskietenspeelde, die hoog zoemend om hem heen zwermden.Boven zijn hoofd, tussen de torenhoge lianen, flakker-den vuurvliegjes. In de zwarte spelonken van het oer-woud schemerde rottende plantengroei in lichtgeven-de plekken als een horde schitterende ogen.Hato in het maanlicht.Dat het heelal de mens elders andere dingen had tebieden dan moerassige bossen was nooit bij hem op-gekomen. En zelfs als dat wel het geval was geweest,had hij zich geen enkel milieu kunnen voorstellen, datzich beter voor menselijke bewoning leende, dan hetmilieu waarin zijn zintuigen nu waren ondergedom-peld.Hij verdeelde het karkas in drie hopen: één van vlees,één van ingewanden en één van botten. Vervolgenslegde hij deze hopen elk midden op een van de blad-matten die hij had gevlochten. Toen vouwde hij denog loshangende bladeren over het vlees en vlochtook die dooreen, waardoor hij drie stevige draagzak-ken kreeg met elk zowat dertig kilo varkensvlees ofbotten erin. Tenslotte bevestigde hij aan weerskanten

150

van elk pak draagriemen van lianen en hees één ervanop zijn rug.Intussen begon het te dagen. Gebogen onder het ge-wicht van zijn last graaide Hato zijn pijlen en boog bijelkaar, waaronder de bloederige pijl die het zwijn haddoorboord. Toen hij daar stond in het vage licht vande eerste morgenschemering, verschilde hij in nietsvan zijn allervroegste voorvaderen - met één enkeleuitzondering.Terugkerend naar het jachtscherm, reikte Hato om-laag en raapte het nieuwe stalen kapmes op dat hijhad verdiend met zijn hulp aan de Toean bij de bouwvan diens huis en dat hij had gebruikt om de bladerenvoor zijn jachtscherm af te snijden. Dat was het enigeverschil, maar het maakte geweldig veel uit.Toen het oerwoud ontwaakte onder het concert vanmiljoenen vogels, begaf Hato zich op weg naar zijnpaalwoning bij de oorsprong van de Toemdoe. Tweevan zijn vele zonen zouden later de andere pakken ko-men ophalen.

Sirowi en Imati, twee van Hato's vier vrouwen, gingenaan weerskanten van de hoge sagopalm staan. Rustigen zonder ophouden hakten zij met hun stenen bijlenop beide kanten van de palm, tot de vezels in de dik-ke, zwarte bast murw werden. De reusachtige palmwankelde en smakte tegen de grond, waarbij hij vooreen-derde in de zachte bosgrond wegzonk.Terwijl Imati de bast aan de ene kant openmaakte,zette Sirowi de trog klaar om daarin de sago te berei-den. Toen het binnenste van de palm eenmaal openlag,begonnen beide vrouwen de vezelige meelhoudendepulp er met hun stenen beitels uit te peuteren. Daarnawasten zij de vezels in de trog en lieten het voedzamesagomeel in opgeloste toestand in een bak lopen.

151

Een eindje verder lag Imati's twee weken oude babyop een zacht bed van bladeren met de ogen te knippe-ren tegen de steeds lichter wordende hemel. Jami, éénvan Hato's kleindochters, wuifde met een palmbladboven het kind om de alomtegenwoordige tropischevliegen van zijn gezichtje weg te houden.Ergens in de hoogte hield de kleine Badep zich stevigvast aan de bovenste takken van een kabi-boom, waarhij op de uitkijk zat naar vijandelijke Asmats die wel-licht, op zoek naar mensenhoofden, werden aange-trokken door het geluid van het sago stampen. Hijhield speciaal zwermen kakatoes in het oog, die hieren daar boven het oerwoud cirkelden. Wanneer de vo-gels werden opgeschrikt, zou dit de nadering van eenvijand kunnen aankondigen. Het was niet zonder re-den dat de Sawi's de kakatoe vaak ragedep noemden,„de onthuller".

Weer een ander van Hato's nakomelingen, Amio, eenjongen van een jaar of veertien, met lenige armen enbenen, sloop onhoorbaar door de drassige bossen,waarin de Toemdoe-rivier zijn oorsprong vond. Bovenzijn hoofd rekten sagopalmen van dertig meter zichuit naar de zon, en hun reusachtige bladeren vormdeneen gewelfd plafond boven de schaduwrijke vijvers inde diepte. Als een gewichtloze gedaante omzeildeAmio de grootste poelen en sprong van de ene vreem-de wortelformatie op de andere.Plotseling werd zijn aandacht getrokken door desprong van een katvis in zo'n poel. Amio hurkte neerop een boomwortel en bleef wachten, met pijl enboog in de hand. Een tweede vis sprong omhoog entoen een derde. Nu stond Amio op en bekeek de bo-men om hem heen heel nauwkeurig.Tenslotte ontdekte hij tussen de kaarsrechte palmen

152

een os-boom. Amio trok een nieuw stalen mes uit zijngordel van gevlochten riet — het enige kledingstuk dathij aan had - en sneed verscheidene stukken schorsvan de uitgekozen boom. Aan de binnenkant van elkstuk schors glom een dik wit sap. Amio nam de stuk-ken mee naar de rand van de vijver, hield ze onder wa-ter en begon ze tegen elkaar te wrijven.Algauw verspreidde zich een witte wolkige massanaar het midden van de poel en omlaag naar de inkt-zwarte diepten. Amio herhaalde deze behandeling aanalle kanten van de poel, tot al het witte sap in het wa-ter was opgelost. Daarna gooide hij de schors weg,nam zijn boog weer ter hand en legde er een vispijl op.Hij hoefde niet lang te wachten.Algauw kwam een vis bovendrijven, happend van pijnen met een waas van het wittige spul over de ogen.Amio's eerste pijl ging dwars door zijn lijf; de vis spar-telde rond, nog steeds aan de oppervlakte, de pijl metzich meevoerend. Toen zijn prooi de oever naderde,pakte Amio het uiteinde van de pijl en haalde de visuit het water.

Intussen waren verscheidene andere verblinde vissennaar boven gekomen. Hij ving ze allemaal. Toen maak-te ook hij een draagpak van sagobladeren en wikkeldede vis daarin, maar pas nadat hij de giftige stekels uitde rugvin van de katvissen had verwijderd. Het wasniet aan te bevelen het draagpak op je rug te sjorrenen dan zo'n stekel in je lijf te krijgen, dwars door debladeren heen.Amio liep terug naar de paalwoning. Hij kwam daarzowat tegelijk aan met zijn twee oudere broers, Hanayen Wagay, die net kwamen aanlopen met de twee pak-ken vers varkensvlees die hun vader, Hato, in het boshad laten liggen. Twee andere vrouwen van Hato wa-ren intussen bezig het varkensvlees te bereiden, dat

153

Hato zelf eerder die dag had thuisgebracht van zijnnachtelijke jachtpartij.

Kimi en Sajo, twee van Hato's oudste dochters, praat-ten zachtjes toen zij hun weg zochten door een bosjejonge sagopalmen; en hun lange grasrokken deindenheen en weer. Sierlijk ontweken zij de bossen stekelsvan vijftien centimeter, waardoor de onderkant vandergelijke jonge palmen wordt beschermd. Zij buktenzich aan de rand van een heldere poel van de Toem-doe, staken hun armen diep in het water en tilden ertwee zakken uit, gemaakt van gevlochten bladeren,die zij er twee dagen tevoren in hadden laten zinken.Elk van de twee zakken was gevuld met een massazachte katoenachtige vezels — de nog niet ontlokenbladeren uit de top van een omgehakte sagopalm. Ter-wijl het water langzaam uit beide zakken wegdroop,zagen de meisjes met genoegen het krioelen van eenaantal zoetwatergarnalen, die beschutting hadden ge-zocht in de vezelmassa's. Garnalen lieten zich nooitzo'n ideale schuilplaats ontgaan.Kimi en Sajo braken handig een aantal twee meterlange halmen olifantsgras af, verpakten er de levendeschaaldiertjes in en lieten toen de twee garnalenfuikenweer zakken in de duistere ondiepten van de Toem-doe. Zij liepen van de ene poel naar de andere, tot zijhelemaal rondgegaan waren en bij hun draagzakkenen graafstokken terugkwamen. Zij stopten de pakjesgarnalen in de ruime draagzakken, namen toen hunscherpgepunte palmhouten graafstokken en haktenzich een weg door het weelderige woud van olifants-gras, waarbij zij de dikke stelen net onder water af-sneden. Daarna pelden zij de dikke bladeren eraf, leg-den het eetbare binnenste van elke plant bloot enstopten die ook in de draagzakken.

154

Elk met een draagzak op de rug liepen zij terug naarde paalwoning, waarbij ze hier en daar bleven staanom eetbare jonge blaadjes van de takken van eensinaham-boom te plukken of de rijpe vruchten vaneen akakor te schudden. Nu en dan bukten zij zichom een bloedzuiger van hun voet of enkel te trekken,die zij weggooiden zonder zelfs de loop van hun ge-sprek te onderbreken.

Intussen hadden Sirowi en Imati zowat zeventig pondsagomeel door de trog gespoeld. Toen dit eenmaal be-zonken was, lieten zij het water dat er boven stondweglopen en schroeiden de buitenkant van elke klontsago met een brandende toorts, om het kleverige bui-tenste laagje te laten stollen. Daarop werd de gestoldebuitenkant afgepeld en onder alle aanwezigen ver-deeld als een lekker middagmaalt je.Een aantal kinderen was uit de paalwoningen toege-stroomd om deze speciale traktatie in ontvangst tenemen. Hun lachende stemmen klonken vrolijk toenzij de rubberachtige doerayp, „sago-slijm" uitrektentot hij brak en terugsprong in hun handen. Terwijl dekinderen op hun sago zaten te kauwen, maakten Siro-wi en Imati pakjes van de vochtige sagobroden ommee naar huis te nemen.

Als de diverse voedselverzamelaars de voet van depaalwoning bereikten, legden zij allereerst hun pak-ken eetwaar in de drie holle boomstammen van de fa-milie, die in het riet langs de Toemdoe gemeerd lagen,en klommen dan naar boven in hun hoog gelegen huis.Hato had laten weten dat iedereen vandaag naar hetdorp zou terugkeren. Het had dus geen zin de zwarelasten nog naar boven te torsen.De etensvoorraden waren inderdaad overvloedig. Be-

155

halve varkensvlees, sago, vis, garnalen. olifantsgras,eetbare bladeren en vruchten, waren er ook pakkenkrioelende maden, een giftige adder die Hanay meteen pijl had getroffen op zijn terugweg met het var-kensvlees, en een vogel die Badep had geschoten toenhij op de uitkijk zat naar vijandelijke Asmats. Eenpaar kleinere jongens hadden nog een aantal kikkersen een hagedis buitgemaakt.Bijeen in hun huis tussen de boomtoppen, zaten deleden van het gezin te kauwen op stukken gebradenvarkensvlees, terwijl zij luisterden hoe Hato verslaguitbracht van zijn schot op het zwijn. Opgeknaptdoor zijn morgendutje, hield de eenogige oude maneen oor van het zwijn in de hand, terwijl hij zat te ver-tellen. Een teek op zoek naar een nieuw tehuis, kroopvan het oor op zijn hand. Hato gooide de teek werk-tuiglijk in het vuur dat naast hem smeulde.Met behulp van een bamboe scheermes sneed hij eenstuk harig vlees uit het midden van het varkensoor enmaakte daar een gat middenin waardoor er een ringontstond. Hij deed deze ring om het uiteinde van zijnboog en duwde hem omlaag naar de andere trofeeënvan wilde zwijnen die eerder door hem waren gescho-ten.Al die tijd lag een bebloede bamboe pijl van ruim eenmeter lengte naast hem op de grasmat. Het gebeurdeniet dikwijls dat een pijl door het hele lijf van eenwild zwijn ging, zonder bot te raken. En zelfs dan wa-ren er maar weinig boogschutters die voldoendekracht bezaten om een pijl er helemaal doorheen teschieten.Hato was een schutter van dat kaliber. Hij bezat viervrouwen die in vrede met hem leefden, de eerbied vanelf levende zoons en dochters, het geluk van een groei-end aantal kleinkinderen en de vrees van alle vijanden

156

die hem omringden. Hato, de patriarch, wonend aande oorsprong van de Toemdoe.Wat kon hij nog meer verlangen? Hij keek naar hetnieuwe kapmes. Hij voelde met zijn vinger langs deglimmende rand. Ja, wat kon hij nog meer verlangen?Nog meer machetes, bijlen en messen natuurlijk. Zijneigen machete en het mes van Amio waren een eerstebegin. Hato hoopte dat uiteindelijk elk van zijn vrou-wen en kinderen minstens één machete, een bijl eneen mes zou bezitten. Hiervoor zou tijd en werk no-dig zijn, want het was duidelijk dat de Toean niet vanplan was deze voorwerpen zomaar cadeau te geven.Dat vond Hato best. Hij en zijn gezin wisten wat wer-ken was.Maar was er nog iets anders? Dat de Toean en zijnNjonja van plan waren het Sawi-heelal in een nieuwerichting te sturen begon al wel duidelijk te worden,maar Hato had nog geen flauw vermoeden welkevorm dat nieuwe heelal zou gaan aannemen. Tochbrandde hij van nieuwsgierigheid méér van hun plan-nen aan de weet te komen.„Es afaem ke hafem! Laten we naar het dorp gaan!"riep hij, terwijl hij overeind kwam.De kookvuren werden gedoofd, met water gespren-keld uit bamboe kruiken. Grasmatten werden opge-rold. Souvenir-schedels van bloedverwanten werdenaan vlotten vastgebonden tot de volgende keer dat dehele familie weer naar de paalwoning zou komen. Ba-by's werden in slendangs op de rug van hun moedergehesen. Toen daalde de lange stoet de paaltrappen afnaar de wachtende holle boomstammen.

Na een uur roeien over de bochtige loop van de Toem-doe naderden Hato en zijn familie de samenvloeiingvan de zijrivier en de Kronkel. Zij konden het vierkan-

157

ten huisje van de Toean op zijn open plek al zien, enaan weerskanten de drie grotere open plekken waarde bewoners van Kamoer, Haenam en Jowi hun tijde-lijke woningen hadden neergezet, tot er later perma-nente huizen gebouwd konden worden. Grijze rookkronkelde lui boven de roestbruine, pas gedroogderieten daken.Plotseling zag Hato met zijn ene oog dat er meer danalleen maar rook boven de nederzetting zweefde. Wit-te bamboe pijlen flikkerden als naalden in de zon. Zijflitsten net boven de boomtoppen voor ze weer op degrond terugvielen. Net op dat ogenblik werd in de ver-te geschreeuw hoorbaar. En gekerm.„Gauw!" brulde Hato. „Er is een gevecht uitgebrokenop het terrein van de Toean!"

158

13VELDSLAG VOOR MIJN HUIS

„Carol!" schreeuwde ik boven het lawaai uit dat mijplotseling omringde. „Houd de baby weg van hetraam!"Ik graaide mijn taalkundige aantekeningen bij elkaaren rende naar huis, waarbij ik mij zigzaggend een wegmoest banen door de gewapende mannen die ineensuit de richting van Kamoer waren komen aanhollen.Narai, die mij altijd bij mijn taaistudie hielp, was in-tussen in tegenovergestelde richting het bos in gesnelden uit het gezicht verdwenen.Terwijl ik voortholde, keek ik naar Haenam, waar eentweede troep razende mannen al begonnen was pijlenop de aanvallers af te schieten. Ik zag drie pijlen hoogin de lucht een boog beschrijven en probeerde te ra-den waar ze terecht zouden komen. Ze leken alle drieregelrecht op mij gemunt te zijn. Toen wist ik meteen grote sprong de achterkant van ons huis te berei-ken, waar ik onder de beschutting van het overhan-gende dak bleef staan. Eén, twee, drie drongen de pij-len in de grond, zowat vijftien meter van het huis.Niet zo dichtbij als ik had verwacht.Het onafgebroken geluid van trillende boogpezen ver-mengde zich met woeste strijdkreten, toen ik de ach-tertrap aan de lijzijde van ons huis beklom en zo gauwik kon naar binnen liep. Carol had mijn raad opge-volgd, Stephen uit zijn middagslaapje gehaald en mee-genomen naar onze voorraadkamer, waar een binnen-

159

muur eventuele verdwaalde pijlen, die misschien doorde horren van de ramen of door spleten in de buiten-muur van ons huis mochten binnendringen, zou tegen-houden. Carol bleef bij Stephen. Ik ging naar de voor-deur om poolshoogte te nemen.De meeste mannen van Kamoer hadden zich nu opge-steld op het open terrein tussen ons huis en de Kron-kel dat wij hadden ontgonnen. Anderen hadden post-gevat aan de achterkant van het schuurtje dat ik voormijn talenstudie gebruikte. De voorhoede van Haenamhad een lange rij gevormd aan de overkant van eentussenliggend stuk moeras. Niemand probeerde zichachter iets te verstoppen. Het was duidelijk dat zij bijeen gevecht liever een onbelemmerd uitzicht hadden.Degenen die speren hadden meegebracht in de strijd,staken die met de punt naar boven in de grond om dehanden vrij te hebben voor pijl en boog. Met giftigeblikken naar hun tegenstanders begonnen zij heen enweer te wiegen en zich in hun volle lengte op te rich-ten om een pijl af te schieten, om daarna ineen te dui-ken om een zo klein mogelijk doelwit te vormen; tus-sendoor sprongen zij telkens weg om de razend snellepijlen die op hen werden afgeschoten te ontlopen. Zijwaren volkomen verdiept in deze levensgevaarlijke be-zigheid, want met pijlen die met een snelheid vanhonderdvijftig kilometer per uur rondvlogen, konzelfs de kleinste onoplettendheid de dood tengevolgehebben.

De meer ervaren krijgers vormden de frontlinies aanbeide kanten en schoten en ontweken de pijlen op eenonderlinge afstand van nog geen vijftig meter. De min-der ervarenen, meest opgeschoten jongens, stondenverder naar achteren en schoten hun pijlen hoog in delucht om van bovenaf op de vijandelijke linies neer teregenen. En dus ging elke strijder, terwijl hij gedwon-

160

Twee dappere mensen, Don en zijn vrouw Carol.

De huizen waren zowat vijftien meter lang en vaneerden vantien tot vijftien meter hoogte. (Pag. 14)

Met een stevige, doelgerichte haal wendde hij zijn scherpge-punte bootje stroomopwaarts. (Pag. 15)

Acht mannen uit Wasowi hadden in goed vertrouwen Mahaansuitnodiging aangenomen, voor het nachtelijk dansfeest inHaenam. (Pag. 68)

Nu we dichtbij gekomen waren, konden wij de opzichtige,witte en okergele verf zien, (Pag. 140)

Op het teken van de luide schreeuw barstte er een geroffel vanhonderden trommels los, dat ons rillingen over de rug deedlopen. (Pag. 142)

Ik streefde ernaar mij elke dag tien uur lang aan de Sawi-taalte besteden. Dit betekende drie of vier uur praten met mensendie me met de taal hielpen. (Pag. 174)

Bijeenkomst in het mannenhuis. (Pag. 182)

Wij hadden dozijnen bloedige wonden verbonden, honderdenpenicilline-injecties gegeven, geschreeuwd tot wij schor waren,gebeden tot onze ogen dichtvielen van de slaap. (Pag. 198)

Mahaan droeg een kind, één van zijn eigen zoons, op zijn rug(Pag. 203)

Hij die dit kind aanneemt als basis voor vrede, kome hier enlegge de handen op hem! (Pag. 209)

Prediking in het mannenhuis over Gods-tarop: Gods vredes-kind. (Pag. 221)

De mannen luisterde aandachtig. (Pag. 221)

Sawi-christenen in het gebedshuis. (Pag. 264)

Achter de kliniek leidde een lang, opgehoogd pad naar eenlagere school in de rimboestijl. (Pag. 286)

De bouw van hun conferentie gebouw.

De aluminium torenspits woog bijna honderdvijftig kilo.(Pag. 293)

Vrede door het ervaren van een nieuwe geboorte! (Pag. 295)

In juni 1972 werd door de Sawi christenen hun pas klaarge-komen conferentie gebouw ingewijd ter ere van God. (Pag. 294)

gen was zijn volledige aandacht te schenken aan depijlen die met de grootste kracht en welgemiktheid opgrondniveau op hem afkwamen, tevens gebukt onderhet zenuwslopende vooruitzicht in hoofd of schou-ders te worden getroffen door een scherpe punt metweerhaken van bovenaf. Wanneer de voorraad meege-nomen pijlen van een krijger was uitgeput, graaide hijgewoon een stel andere die in de grond om hem heenwaren gedrongen en vuurde die weer op de vijand af.Op de achtergrond van beide strijdende partijen ston-den vrouwen dreigend met hun sagostampers te zwaai-en en verwensingen over de vijand uit de storten, overhet hoofd van hun eigen mannen heen, waarbij zij inrazernij met hun voeten stampten of kermden vanangst. Nog verder naar achteren klommen kinderenop omgevallen boomstammen of stronken om allesbeter te kunnen zien.

De spanning steeg ten top, terwijl vechtersbazen entoeschouwers wachtten op de eerste die door een pijlzou worden getroffen, want iedereen wist dat, zodradat gebeurde, de vijand meteen een salvo pijlen op degewonde zou richten, in de hoop hem nog meer won-den toe te brengen, terwijl hij even was afgeleid ofuitgeschakeld. Vastbesloten niet die eerste te zijn, ma-noeuvreerden de vele boogschutters met onvoorstel-baar snelle reacties.Ik liep de voorgalerij op, klaar om in actie te komen,maar toch verlamd door besluiteloosheid. Het duurdeenkele seconden voor er één gedachte tot mij door-drong: Dit is echt. Bereid jezelf goed voor, kerel, hetis geen film die je daar ziet en ook geen droom.Dit zijn echte mannen en ze proberen elkaar echt tedoden. Elk van die krijgers bungelt als een lekker hap-je boven de hongerige muil van de dood. Op elk wille-keurig ogenblik kan één van die levende, ademende

161

mensen, met wie je net contact begint te krijgen, ge-doofd worden als een kaarsje. Net nu je bijna zoverbent dat je de boodschap kunt doorgeven die zij nognooit hebben gehoord.Doe iets, man! Doe iets! Maar vergeet intussen vooralniet dat het dit keer menens is!Ik deed een stap naar voren naar de trap. Mijn mondging al open om de mannen toe te schreeuwen ermeeop te houden, toen ik begon te aarzelen. Als ikschreeuwde, zou ik misschien de aandacht afleidenvan iemand die net een pijl op zich af kreeg. Ik zoueen secundaire reden kunnen zijn dat er iemand werdgewond of gedood.Misschien zou het beter zijn gewoon met zwaaiendearmen naar buiten te rennen. Dan zouden ze wel op-houden met schieten. Want zij wisten ook wel dat bijmijn dood de wereld niet vol zat met Toeans diewachten om hier mijn plaats te komen innemen. Aande andere kant is het winnen van deze veldslag mis-schien belangrijker voor de Sawi's dan een Toean inde buurt te hebben.Toen kwam er vaag een goede raad bij mij op, die ie-mand mij eens had gegeven: „Bedenk je goed voor jeje opwerpt als vredestichter. Er is maar één pijl op dejuiste plaats nodig, en je zendingswerk of zelfs je le-ven heeft een einde genomen."Dat is zo, dacht ik. Moet je die mannen zien — zij we-ten wat ze moeten doen tussen die rondvliegende pij-len. Ik weet dat niet. Als ik gewoon eens biddend af-wachtte - misschien wordt er dan wel niemand ge-wond. God zal toch niet van mij verwachten tussen-beide te komen. Ik ken de taal niet eens...Er schalde een luide kreet over het strijdperk. De krij-gers uit Haenam dachten dat Toemo door één vanhun pijlen was geraakt, maar zij schreeuwden te vroeg.

162

Op het allerlaatste nippertje was Toemo omhoogge-sprongen, en de pijl ging onder zijn dijbeen door. Toe-mo, één van de mannen die ik in mijn droom zo dol-graag had willen helpen.Een heftige emotie welde in mij op, toen Haenamprobeerde te profiteren van het feit dat Toemo tijde-lijk zijn evenwicht had verloren, en de ene pijl na deandere op hem afzond. Als ze hem zouden doden,overlegde ik, zal Kamoer niet rusten voor zij de standhebben gelijkgemaakt. Het is van het grootste belangdat er een eind wordt gemaakt aan deze veldslag,voordat hij uitloopt op bloedvergieten.„Zalig de vredestichters," scheen een stem binneninmij te fluisteren, „want zij zullen kinderen Gods ge-noemd worden." Vrede stichten is een van mijn op-drachten, besloot ik, en wat voor reden heb ik om aante nemen dat een dergelijke zware verplichting gemak-kelijk, pijnloos en zonder risico zal zijn? Misschienbergt elke werkelijke daad van vredestichting een on-vermijdelijk risico voor de vredestichter in zich.Bovendien - de werkelijke strijd gaat hier niet tussenKamoer en Haenam — maar tussen deze barbaarsheiden mijn evangelie. Alles wat ik hier onder deze men-sen doe, schept een precedent. Als ik werkeloos blijftoekijken, schep ik een precedent van afzijdigheid. Ikmoet nu, direct bij het begin, een precedent scheppendat ik in de tijd die komen gaat langzaam maar zekerkan uitbouwen en versterken.

Ik sprong van de trap naar beneden en schreeuwdehet handigste Sawi-woord dat ik ooit zou leren: ,,Es!Zo is het genoeg!" Diep gebukt en hevig biddend liepik dichter naar het schootsveld van Kamoer en wuifdenaar Haenam op te houden met schieten. Het vurenhield op aan de flank het dichtst in mijn buurt, maarging gewoon door in het midden en aan de overkant.

163

Ik raapte al mijn moed bijeen en ging er nog dichternaar toe. Enkele mannen aan beide kanten probeer-den mij te beduiden terug te gaan, maar ik bleef lang-zaam naderen.Ik voelde het charisma van God door mij heen stro-men. Uit het veld geslagen liepen de mannen van Ka-moer naar de rivier om het vuur van Haenam weg tetrekken van de plaats waar ik stond, maar ik had develdslag al onderbroken. Het hoogtepunt was voorbij.Een diepgevoelde vreugde welde in mij op.Het schieten werd gestaakt en in plaats daarvan braker aan alle kanten geschreeuw los. De mannen begon-nen met hun boog te zwaaien, in plaats van ermee teschieten. Maar ze waren stuk voor stuk nog buitenzichzelf van woede.Nu ik een eind aan het schieten had gemaakt, vroeg ikmij af hoe ik de grieven die het gevecht hadden ver-oorzaakt, zou kunnen bijleggen. Het sprak vanzelf datdezelfde ruzie weer zou oplaaien, als er geen bevredi-gende oplossing werd gevonden. Nu had ik woordennodig en daar stond ik — zonder woorden aan de randvan een woedende menigte.Een sterke hand greep mij bij de linker elleboog. Ikdraaide mij om en keek in Hato's ene oog en het stondbijzonder streng. Zijn borst ging hijgend op en neer.„Toean," scheen hij te zeggen, „wacht daarginds maar.Ik zal dit wel even regelen."Ik slaakte een zucht van verlichting, toen hij met gro-te passen langs mij heen liep en wijdbeens voor dekrijgers ging staan, waarbij hij onvervaard de mannenvan Haenam de rug toekeerde. Met stemverheffing omboven het lawaai uit te komen, begon hij zijn vriendenin donderend Sawi de huid vol te schelden. Bedruktlieten de mannen van Kamoer hun wapens zakken.De mannen van Haenam waren echter nog razend van

164

woede. Ongetwijfeld, zo dacht ik, móet er daargindsiemand zijn op wie ik een beroep kan doen. Ik liepsnel om het stuk moeras heen naar de positie van Hae-nam en zocht overal naar iemand... wie dan ook.Toen zag ik Hadi die, op een boomstronk, met ge-kruiste armen rustig stond toe te kijken wat er ge-beurde. Hadi! Natuurlijk!„Hadi!" riep ik, zoekend naar woorden. „Jij... jijPRAAT!"Even bleef hij met open mond staan, alsof hij ver-stomd was door mijn bevel, toen sprong hij van deboomstronk, ging midden voor de Haenam troep staanen bracht die met zijn prachtige stem luidkeels totzwijgen.

Drie dorpen tot één te verenigen was een experimentwaaraan de Sawi's zich sinds mensenheugenis maaruiterst zelden hadden bezondigd, want een dergelijkexperiment liep maar al te gemakkelijk op bloedver-gieten uit. Zelfs de recente poging om slechts tweedorpen aan het andere eind van de kidari tot één teverenigen, was uitgelopen op een veldslag, waarbij Ha-to zijn rechteroog had ingeboet. Geen wonder dat deSawi leefgemeenschappen er de voorkeur aan gavenvele kilometers onbewoond oerwoud te gebruiken alsbufferzone, om hen zelfs van hun dierbaarste buren tescheiden.In dit geval was de grote trekpleister voor Kamoer,Haenam en Jowi het nieuwtje en het voordeel — enmisschien zelfs het prestige — in de buurt van tweeuiterst zeldzame wezens te wonen, van wie men ge-loofde dat zij de bron waren van vrijwel onuitputte-lijke voorraden bijlen, machetes, messen, scheermes-sen, spiegels, vissnoeren, vishaken, en wie weet wat al!De mensen van Kamoer wisten dat zij het recht had-

165

den dichtbij de Toean te wonen om de vanzelfspre-kende reden dat hij zelf had verkozen zijn huis ophun land te bouwen. Haenam en Jowi eisten eveneensnabuurrechten op, omdat zij als eersten contact methem hadden gelegd.Dus waren zij overeengekomen een experiment tedoen en samen te gaan wonen. Tijdens de drie dagendat ik Carol en Stephen in Kawem was gaan ophalen,hadden de mannen die mij bij de bouw van mijn huishadden geholpen, besloten ook hun vrouwen en kin-deren op te halen, weg uit de diepe sagomoerassenwaar zij gewoonlijk leefden. Met hulp van de hele fa-milie hadden zij haastig saoerai opgetrokken — „tijde-lijke" huizen op de grond. Die zouden zij als onderko-men gebruiken tijdens het feest van onze aankomst entevens tijdens de bouw van permanente anep, „hooggelegen" huizen, die klaar moesten zijn vóór de moes-sonregens de moerassen onder water zetten.En zo zagen wij met blijdschap, na die eerste doortrommels verstoorde nachtrust onder de Sawi's, in hetlicht van een nieuwe dag, dat drie hele dorpen hetplan hadden opgevat zich blijvend bij ons te vestigen.Wij wisten dat dit onze wisselwerking met de stamzeer zou vereenvoudigen en eveneens de mogelijkhe-den voor dringend benodigde medische hulp aanzien-lijk zou uitbreiden.

Bijna drie dagen en nachten was de hele bevolkingdoorgegaan met trommelen, zingen en dansen — opéén heel speciale onderbreking na, toen het MAF wa-tervliegtuig terugkeerde voor een tweede landing opde Kronkel en onder andere een kleine radiozendermeebracht, waardoor wij de mogelijkheid kregendirect met de buitenwereld in contact te komen. Toenhet marathonfeest eenmaal was afgelopen, waren demeeste mensen, net als Hato, naar hun dorp in het

166

oerwoud teruggekeerd om voorraden in te slaan, al-vorens aan de bouw van hun permanente huis in hetnieuwe dorp te beginnen.Het was nu zowat een week na onze aankomst en demensen waren net terug uit de rimboe - in een uitste-kende stemming en met kano's vol vers voedsel - maarbijna onmiddellijk was de wederzijdse vriendschapvan drie dagen dansen in rook vervlogen, toen Kamoeren Haenam voor ons huis slaags raakten. Wij warenverbaasd dat hun stemming zo snel kon omslaan.De vooruitzichten voor onze pas gestichte leefgemeen-schap leken bijzonder slecht. Als we de Sawi's maarvan werkelijk bloedvergieten konden weerhouden totwe tijd hadden gekregen hun taal te leren, zo dachtenwij, zou het misschien lukken de drie dorpen bijeen tehouden.Het zou blijken dat dit een ijdele hoop was.

167

14DE TOEAN EET HERSENEN

Het stel weetgierige Sawi-jongetjes sloop langzaamdichter naar het verlichte venster toe en waagde zichtot de plek die tot dusver alleen door ouderen van destam was betreden. Eerst werden zij door het schellelicht van de lamp van de Toean verblind en tevens af-geschrikt door het sissen ervan, maar geleidelijk raak-ten hun ogen aan het licht gewend en kwam hunmoed weer terug.Zij keken naar binnen. Alleen de sagobladmuren kwa-men hun bekend voor. De rest, vanaf de lamp tot aande felgele gordijnen, was zo vreemd als je maar den-ken kon. Een aanrecht, een tafel, een tafelkleed, stoe-len, borden, schalen, messen, vorken, lepels, platenaan de muur, een petroleumfornuis — alles was evenvreemd en raadselachtig voor de leergierige bengels uitde moerassen.Dicht op een kluitje, om elkaar morele steun te geven,keken zij hoe de Toean en de Njonja met hun babyaan tafel gingen zitten. Zij volgden al zijn bewegingen,toen de Toean een dampende schaal met eten nam ener iets uit op hun bord schepte. Hun ogen rolden bij-na uit de kassen van afschuw en belangstelling, toenzij zagen wat het was. Zij keken elkaar aan en rilden.Toen bracht één van de jongens onder woorden watzij allemaal dachten: „Asem mohop te manken!"Als één man sprongen zij van de voorgalerij en vlucht-ten door het donker naar het dorp Kamoer, waar zij

168

op fluistertoon het ongehoorde nieuwtje van huis tothuis rond vertelden. Uit diverse grote huizen riepen deouderen terug: „Je moet je vergist hebben!"„Ga dan gauw zelf kijken!" drongen de jongens aan.Hun nieuwsgierigheid was opgewekt en al gauw ston-den de ouderen van Kamoer zich te verdringen op devoorgalerij van de Toean. Toen wij opkeken, zagenwij alleen het wit van hun ogen glanzen in de zwarteduisternis. Wij groetten de mannen, maar kregen geenantwoord. Hun ogen waren strak gericht op het etenop ons bord.„Het is zo!" riep een van de mannen in woorden diewij niet konden begrijpen. „Het is echt waar! De Toe-an eet hersenen!"Terwijl ik mij afvroeg waar zij zich zo over opwonden,nam ik weer een grote hap macaroni.

Toen ik op het punt stond de lamp uit te draaien voorde nacht, hoorden wij het geluid van een wanhopighuilende vrouw. Ik nam een zaklantaarn en zochtmijn weg tussen stronken en boomwortels naar degrote huizen van Kamoer met hun stralenkrans vanrook.„Waarom huilt die vrouw zo?" riep ik vanaf de randvan het dorp.Een man, Asiman, keek uit de deuropening van zijnhuis en probeerde mij te beduiden weg te gaan. Ik lietmij niet afschrikken en vroeg opnieuw: „Waarom huiltdie vrouw zo?"Asiman antwoordde met een zinnetje dat ik niet ver-stond, op het laatste woord na: ,/iminahai! Ga weg!"Ook anderen stonden nu in hun deuropening en be-duidden mij weg te gaan. De vrouw huilde intussenniet meer.Ik wist niet goed raad met mijn figuur, nu ik blijkbaar

169

niet welkom was en hun verklaring niet kon verstaan.Dus keerde ik tenslotte onverrichterzake naar huis te-rug. Af en toe, voor wij insliepen, hoorden wij devrouw opnieuw kermen. Toen, kort voor zonsopgang,schrokken wij wakker door luide smartkreten uit Ka-moer.Die ochtend hoorden wij dat de vrouw, Maso, was ge-storven bij de geboorte van een tweeling. De tweelingstierf ook. Zelfs als zij beide in leven waren gebleven,zou hun eigen vader één van de kinderen hebben ge-dood, tengevolge van het geloof van de Sawi's dat detweede van de tweeling in werkelijkheid een bozegeest is. Die boze geest probeert de gemeenschap bin-nen te dringen door net zo'n gestalte aan te nemen alshet kind dat tegelijk met die boze geest wordt gebo-ren. In de door demonen geregeerde wereld van de Sa-wi's is zelfs de moederschoot niet gevrijwaard voor sa-tanische indringers.Terwijl wij met de Sawi's over Maso's dood rouwden,brandden wij van verlangen naar de dag dat de Sawi'szouden beseffen dat wij hen konden helpen, zelfs bijeen privé aangelegenheid als een bevalling, en zij onsgenoeg zouden vertrouwen om zich door ons te latenbijstaan voor zover dat in ons vermogen lag.

Carol probeerde Haimai op te leiden tot djongos, ofhuisjongen. Nadat hij, zoals het hoorde, onze doorbenzine aangedreven wasmachine met kokendheetwater had gevuld, liet ze hem zien hoe hij er zeeppoe-der in moest doen. Toen, onder het bijeengaren vankleren voor de was, zag zij toevallig een gebruikt thee-zakje bij de gootsteen liggen. Zij gaf het aan Haimai enzei hem in gebroken Sawi het theezakje naar buiten tebrengen en in de vuilnisemmer te deponeren. Met eenverbaasd gezicht bracht hij het theezakje naar buiten.

170

Een paar minuten later werd ik door Carol geroepenom de motor van de wasmachine te starten. Toen demotor eenmaal liep, haalde zij de handel over om hetmechanisme in werking te stellen. Net toen zij op hetpunt stond de eerste lading was in het kolkende zeep-sop te gooien, slaakte zij een kreetje. „Don, wat zijndat voor zwarte spikkels in mijn lekkere schone was-water?"Ik schepte er een handjevol zeepsop uit en bekeek dezwarte stippels. Theeblaadjes!

Eerder die dag had een lange Atowaam-krijger, Ja-koeb, zijn voornemen te kennen gegeven de weduweFasaha tot zijn derde vrouw te maken. De ene kantvan Haenam stond achter de transactie, maar Nair aanhet andere eind van het dorp protesteerde dat de we-duwe hém toekwam.Tegen de middag, toen de bloedverwanten van Fasahazich uitspraken tegen Nairs huwelijksaanzoek, storm-de die, gesteund door zijn broer Paha, uit zijn huis enbraakte dreigementen uit aan het adres van Jakoeb.Twee van Jakoebs vrienden, Mavoe en Sinar, kwamennaar buiten om de twee razende mannen het hoofd tebieden. De vier mannen raakten al gauw in een heviggevecht verwikkeld, waarbij het gillen van hun vrou-wen als een schelle sirene over het dorp loeide.Het gevecht duurde maar enkele seconden. Mavoe wasde eerste die toesloeg. Hij wierp zich op de vijand metzijn kafam, een meervoudige speer met een tros pun-ten met weerhaken, bijeengehouden door lianen, enstak die in Paha's heup. Nair, die zag dat zijn broereen stroom bloed verloor, schoot een varkenspijl metbamboepunt op Sinar af. De pijlschacht ging met ge-mak door de spieren van Sinars bovenarm en drongzelfs een eindje in zijn ribbenkast. Mavoe nam op zijn

171

beurt wraak door de hele punt van een varkenspijl inNairs dij te begraven.Toen ik op het strijdtoneel verscheen, ging Mavoe nogals een razende tekeer, maar op het met bloed bevlek-te dorpsplein was niemand overgebleven om zijn uit-daging aan te nemen. Toen ik de ernst van de wondenzag, riep ik naar Carol verband en penicilline te bren-gen, terwijl ik erbij bleef om ervoor te zorgen dat Ma-voe niet zou proberen zijn beide tegenstanders in hunverzwakte toestand nog verder letsel toe te brengen.Onze handen waren met bloed besmeurd toen we ein-delijk klaar waren met het schoonmaken en verbindenvan de wonden en het geven van penicilline-injecties.Bij het weggaan keek ik Mavoe recht in de ogen, bran-dend van verlangen hem iets te zeggen. Maar wat konik zeggen? Ik wist dat hij, als ik hem zou verwijtenbijna twee mensen te hebben gedood, alleen maar zijnschouders zou ophalen, alsof hij wilde zeggen: „Enwat dan nog?" Dus in plaats daarvan zei ik maar diep-zinnig: „Je hebt de handen van mijn vrouw met bloedbesmeurd."

De opmerking overviel hem. Hij wierp een snelle blikop Carols handen en schrok van de ongepastheid vanhet voorval dat hij had helpen veroorzaken. Mavoeweek terug, bang dat hij in zijn onwetendheid eenduistere wandaad had begaan, die kosmische gevolgenzou kunnen hebben.Ik had hem zo graag willen vertellen over de handenvan Iemand anders, die met bloed waren bevlekt terwille van hèm, en met waarlijk kosmische gevolgen,maar ik had er eenvoudig de woorden niet voor. Toennog niet. Dus moest ik hem alleen achterlaten - naarhij later bekende, inwendig bevend van angst.

Na herhaalde penicilline-injecties tegen infectie kwa-

172

men de drie patiënten er weer gauw bovenop en gena-zen de wonden die anders fataal hadden kunnen zijn.Door de dood op een afstand te houden, hadden wijvoor de zoveelste maal een bloedvete afgewend die,eenmaal begonnen, jaren had kunnen voortduren. Dit-maal ging het gevaar uit van onderling vijandige groe-pen binnen het dorp Haenam zelf. Veel zorgwekken-der zou een vete op grotere schaal tussen Haenam enKamoer zijn.Daar wij voelden dat dit een zaak van leven en doodwas, en de verantwoording zwaar op ons drukte, be-sloten wij de bouw van ons huis een jaar uit te stellenom alles op alles te zetten de geheimen van de Sawi-taal zo snel mogelijk te ontsluieren. Als wij hier endaar enkele verbeteringen aanbrachten en de ruimtezorgvuldig indeelden, zou het kleine hutje van zevenbij zeven meter best bewoonbaar zijn, als wij tenminstede horden insekten en andere oerwoudbewoners kon-den verdragen die zich nu en dan een weg naar binnenbaanden door open voegen en spleten in de sagoblad-muren.Wij bespoten de palen waarop ons huis rustte met eenspuitmiddel tegen termieten en ander kruipend ge-dierte dat contact met de bodem moet houden om inleven te blijven. Maar vliegende insekten, zoals kakker-lakken, krekels, vliegen en muskieten, voerden eennooit aflatende uitputtingsoorlog, gericht tegen onsen onze belangrijkste voorraden.Bepaalde diersoorten schenen een verbond te hebbengesloten. Zo knaagden krekels bijvoorbeeld gaten inonze klamboes, waardoor muskieten, die afmattendeladingen malaria-parasieten, moeraskoorts-virussen enragfijne larven meedroegen, vrij spel binnen onze ver-dedigingswerken hadden. Zo knaagden ook ratten ga-ten in de plastic voedselverpakkingen, waardoor troe-

173

pen mieren en kakkerlakken de inhoud konden beder-ven.Wij hadden echter ook onze bondgenoten. Kleinespringende spinnetjes en fosforiserende groene hage-dissen nestelden zich in groten getale op muren enhorren, waar zij overdag op vliegen en ' s nachts opmuskieten en nachtvlinders aasden. Bovendien flad-derden elke avond grote zwermen nachtvogels envleermuizen om ons huis. Die deden zich tegoed aande muskieten en nachtvlinders die door de lamp inhuis werden aangetrokken.Op bepaalde tijden van het jaar kwamen de eitjes vanduizenden vliegende mieren uit. En als dan de lamp inons huis werd aangestoken, stortten de diertjes zichop ons neer. Ze zwermden onze helder verlichte zitka-mer binnen, vlogen eerst tegen het lampeglas en regen-den dan verdoofd of zieltogend neer op de bladzijdenvan je boek of de toetsen van je schrijfmachine. Zeraakten verward in je haar en kriebelden omhoog in jemouwen.Zij droegen ertoe bij dat wij de gewoonte aannamenvroeg naar bed te gaan.

Ik streefde ernaar mij elke dag tien uur lang aan deSawi-taal bloot te stellen. Dit betekende drie of vieruur praten met mensen die me met de taal hielpen,waarbij ik mijn best deed nieuwe woorden, uitdruk-kingen en grammaticale constructies te ontdekken. Ikbracht de rest van de tijd door met het bezoeken vanhuizen van de Sawi's. Ook ging ik met de Sawi's derimboe in of naar andere dorpen; en 's avonds bij derivier luisterde ik naar hun gesprekken en probeerdemij daarin te mengen met vragen en antwoorden dievaak kant noch wal raakten.Daar er geen tolk was om ons te helpen, konden wij

174

vaak alleen maar gissen naar de betekenis van bepaal-de woorden. Ik trap op een paal en hij breekt. EenSawi roept: „Getar Haser!" Haser betekent, zoals ikweet, „niet", dus neem ik aan dat getar „sterk" bete-kent. Dat de man dus zegt dat de paal waarop ik hebgetrapt „niet sterk" is.Om te kijken of dit klopt, wijs ik naar iets anders watniet sterk is en beschrijf het als getar haser.De man die mij bij de taal helpt, stemt misschien inmet het antwoord: „Esawab! O tai getar haser -inapi!"Dan ga ik raden dat esawab „dat is waar" betekent, otai „dat ook" en inapi „zwak". De hele zin komt vol-gens die theorie te voorschijn als: „Dat is waar! Dat isook niet sterk - het is zwak."Deze hele benadering was op zijn best erg vaag, vooralin het begin, toen wij nog zo weinig aanknopingspun-ten hadden om het raden te vergemakkelijken. Vaakkwamen wij na een verbaasde blik of een ongelovigeschaterlach tot de ontdekking dat het tijd werd op-nieuw te beginnen en iets anders te bedenken.Op een keer, toen ik les in pagaaien kreeg, terwijl ikrechtop in een holle boomstam stond, verloor ik mijnevenwicht en viel in het water. Mijn Sawi-begeleiderschudde treurig het hoofd en zei: „Toean, go nigi ka-bimar ja!"Ik raadde dat hij zei: „U had naar de andere kantmoeten leunen." Of „Pas op voor krokodillen!" Maarmaanden later, toen ik mijn aantekeningen nog eensdoorkeek, kwam ik tot de ontdekking dat hij had ge-zegd: „Toean, u hebt een slechte verhouding metonze kano's."Dag na dag, woord voor woord breidden wij ons taal-kundige bruggehoofd uit. Na verloop van tijd ontdek-ten wij de Sawi-woorden voor „vrolijk", „treurig",

175

„koppig", ,,dwaas" en ,,boos". Nu konden wij onzeemoties beschrijven.Later, met behulp van andere Sawi-woorden die „den-ken", „vergeven", „oordelen" en „liefhebben" bete-kenen, begonnen wij in het binnenste heiligdom vanabstracte uitdrukkingen door te dringen. Wij kondenons vrijer bewegen... kregen zelfvertrouwen... warenbijna klaar. Het paradijs van algehele communicatieleek iets dichterbij te komen.Of lag het verder weg dan ooit?

176

15BIJEENKOMST IN HET MANNENHUIS

Gescheurde wolkenflarden van een nachtelijke storm-achtige regenbui vlogen nog langs het zwerk boven deijzerbomen, toen ik naar het mannenhuis van Haenam-Jowi liep, met mijn aantekeningen in de hand. Lang-zaam zocht ik mijn weg door een vroege ochtendwe-reld van plassen, druppels en glanzend oplichtende ne-vel.Het mannenhuis stond afzijdig bij de rivier, als eengrimmige bewaker van twee rijen familiehuizen, dieonlangs door de mensen uit Haenam en Jowi warengebouwd. Een buitenstaander ziet weinig verschil tus-sen een mannenhuis en een gewoon Sawi-huis. Hetlijkt een gewoon familiehuis, dat om duistere redenniet in de rij staat. Verder zijn er misschien een paarmensen- en dierenschedels over de deurposten gedra-peerd, als teken van de heldenmoed van zijn bewoners.Maar voor een Sawi is een mannenhuis verre van ge-woon. Het is het Parthenon van de Sawi-cultuur. Eenfeestzaal om hooggeëerde gasten te ontvangen. Eendenkfabriek om oorlogsplannen uit te broeden. Eenforum voor redenaarskunst, schuine moppen of ge-weldige opschepperij. Een geheime plaats voor een en-kele homoseksuele verhouding. Een abattoir voor kan-nibalistische feesten.

Ik had het plan opgevat er een areopagus van te ma-ken, waar ik de Zoon van de levende God zou verkon-digen. Een portaal waardoor het evangelie uiteindelijk

177

tot elke rokerige stookplaats in de woonhuizen vanHaenam en Jowi zou doordringen. Maar dat zou nietlukken zonder strijd.Het eerste obstakel was de taal. Het Sawi sprekenbleek veel meer om het lijf te hebben dan het aaneen-rijgen van eenvoudige termen. Vaak bleek een bepaaldwoord alleen maar een stam te zijn, waaraan eenschijnbaar oneindig aantal achtervoegsels of reeksenachtervoegsels kon worden toegevoegd.Elk werkwoord heeft bijvoorbeeld negentien tijden,alleen al in de aantonende wijs. Tot nu toe had ik nogmaar één-derde van die negentien tijden kunnen ach-terhalen. Bovendien kwam elk van die negentien tij-den zowel in de eerste-persoon als in de niet-eerste-persoon voor, waardoor er in totaal achtendertig werk-woordsuitgangen voorkwamen. Daaruit kon ik kiezenbij elke eenvoudige mededeling in de aantonende wijs.Een andere groep werkwoordsuitgangen kwam lang-zamerhand naar voren als de aanvoegende wijs van detaal, een systeem om uit te drukken „indien", „zoukunnen" en „zou hebben". Verder kreeg ik de eerstevage aanduidingen van een gebiedende wijs, een aan-tal achtervoegsels met de betekenis: „laat mij", „laatons", „laat hem", die bovendien bevelen in de tweedepersoon uitdrukken.Werkwoordstammen die op het eerste gezicht vast le-ken te staan, veranderden in etymologische spook-beelden, die wel vijftien verschillende vormen kondenaannemen, zelfs nog vóór je er de achtervoegsels aanvastknoopte. De ene vorm van de stam maakte hetonderwerp enkelvoudig, de andere meervoudig. Nogweer andere wezen op een daad die betrekking had ófop een enkelvoudig, óf op een meervoudig lijdendvoorwerp. Andere vormen duidden op handelingendie gebruikelijk, progressief, herhaald, wederkerig, ex-il 78

perimenteel, afdoend, gedeeltelijk, excessief of beletwaren.In het Sawi moet elke handelings-opeenvolging in dejuiste volgorde van tijd worden weergegeven, zondereen enkele stap over te slaan. De grammatica is dien-overeenkomstig, om lange handelings-opeenvolgingenop een vlotte vloeiende wijze te hanteren.Elke mededeling moet worden geclassificeerd als me-dedeling uit de eerste hand of uit de tweede hand. Detaal van de Sawi's staat niet toe dat je de eer voor degedachten van een ander opeist. Evenmin geeft de taalje de kans verantwoordelijkheid voor je eigen uitspra-ken af te schuiven. De taal heeft een afschuw van on-duidelijkheid en duldt geen onzin. De taal zou zichverzetten tegen een vertaling van Alice in Wonderlandzoals olie zich tegen water verzet. Chirurgisch preciesebeschrijving is het doel ervan.Soms kreeg ik het gevoel dat er in mijn hersenkronke-lingen kortsluiting zou ontstaan voor ik het Sawi on-der de knie zou krijgen. Toch was het leren van detaal een geweldig avontuur. Ik voelde mij vaak als eenwiskundige, als ik een probleem te lijf ging en door-brak naar nieuwe formules die als bij toverslag werk-ten.Het Sawi is verrukkelijk specifiek in zijn woorden-schat. In het Engels open je je ogen, je hart, een deur,een blikje, of iemands begrip, allemaal met dat ene af-gezaagde werkwoord „openen". Maar in het Sawi fa-gadon je je ogen, anaghakon je je hart, tagavon je eendeur, tarifan je een blik en dargamon je het begrip vaneen toehoorder.Als iemand mij een uiteenzetting van Sawi-grammati-ca onder de neus had geduwd en mij had laten radenwat voor soort mensen die taal had ontwikkeld, danzou ik hebben geantwoord dat het een volk moest

179

zijn van pedante filosofen, bezeten door een overdre-ven zorgvuldigheid voor het efficiënt behandelen vaneen groot aantal kleine details.En toch, als ik dieper had gekeken, zou ik hebben ge-dacht dat zij ook dichters waren — een groot aantalSawi-werkwoorden is namelijk gewijd aan het personi-fiëren van dode voorwerpen die spreken. Als eenbloem lekker ruikt, zegt die fok! fok! tegen je neus. Isde bloem ook mooi? Dan zegt hij ga! ga! tegen jeogen. Als een ster schittert, fluistert hij sevair.' sevair!Als je ogen schitteren, roepen ze si! si! Als modder jevoeten vastzuigt, fluistert die sos.' sos.' In het heelalvan de Sawi's spreekt niet alleen de mens, maar spre-ken alle dingen.

Ik klom de ingekerfde paal op, liep het mannenhuisbinnen en ging op de grasmat tussen de mannen vanHaenam en Jowi zitten. Zij leken weinig op de filoso-fische dichters die hun taal suggereerde. Ik had het ge-voel dat ik omringd werd door een mysterie. Hoe koneen cultuur gewijd aan barbaarsheid zo'n verfijnde, lo-gische en efficiënte taal ontwikkelen? Misschien kwamhet door het snelle denken en de scherpe reflexen, dieje nodig had om het er in zulke gewelddadige omstan-digheden levend af te brengen.Of was hun taal een artefact dat verwees naar eenvroeger tijdperk van meer gecompliceerde aspiraties?Ik had al gemerkt dat de Sawi's een diepe, bijna dwin-gende eerbied voor hun voorouders koesterden. Mis-schien was de reden daarvoor niet uitsluitend senti-menteel.Ik bleef een paar minuten rustig bij hen zitten omvoor de zoveelste maal te wennen aan het vreemdeanders-zijn van de mannen met wie ik een communi-catie tot stand moest brengen, en aan de dreigende

180

sfeer van het mannenhuis zelf, met de sombere hol-ogige schedels, wapens, grasmatten, flakkerende vurenen spinnewebben zwaar van vettig gestolde rook.Ondanks de vele facetten van hun leven waarvan ikhuiverde, was het mij onmogelijk geen respect te voe-len voor de mannen die mij omringden. Elk van henwas een uitstekend bioloog, van kindsbeen af bekendmet namen en leefwijzen van honderden soorten floraen fauna. Elk van hen kon op eigen kracht in levenblijven in een rimboe waar ik, zonder hulp van buiten-af, jammerlijk zou verkommeren.Het waren ongetwijfeld mannen met grote moed eneen sterke wil. Zij bewogen zich luchtig door een re-gen van pijlen en riskeerden te worden opengeretendoor de slagtanden van de vervaarlijke wilde zwijnen.En wat nog opvallender was, zij konden een schijn-baar vijandige wildernis omtoveren in een overvloedi-ge supermarkt vol gratis levensmiddelen, zonder daar-bij de wildernis schade toe te brengen.Fundamenteel waren er twee vooronderstellingen dieik met de Sawi's deelde: geloof in een bovennatuur-lijke wereld, en het belang van de wisselwerking tus-sen die bovennatuurlijke wereld en de mensen. De Sa-wi's geloofden in een hiërarchie van onverschillige, zoniet boosaardige demonen en geesten in het hierna-maals. Ik stelde mijn vertrouwen op een oneindige entoch persoonlijke God, die recht en genade liefheeft.De Sawi's waren ervan overtuigd dat er nooit een te-genslag bij toeval plaatsvindt, maar dat die altijd wordtveroorzaakt door demonen die door toverkracht zo-wel in beweging gezet als teruggehouden kunnen wor-den. Ik was ervan overtuigd dat alle dingen öf wordenbevolen óf toegestaan door een goddelijke Voorzienig-heid, die op zijn beurt kan worden beihvloed door ge-bed.

181

Afgezien hiervan bestond er weinig overeenkomst tus-sen onze wederzijdse wereldbeschouwingen. Hier waseen scheidsmuur die sterker was dan de taal. Op deene of andere manier moest ik op zinvolle wijze diescheidsmuur doorbreken.

Ik legde wat aantekeningen neer op de mat die voormij lag en begon. Allereerst maakte ik een naam voorGod in het Sawi: Myao Kodon, „de grootste Geest".Toen probeerde ik Hem te beschrijven. Ik vertelde datHij niet alleen maar in één onder water liggende boom-stam of één sagopalm woont, zoals de Sawi hamars,maar daarentegen de hele hemel en de hele aarde vult.„Zo zelfs," voegde ik er aan toe, „dat wij hier op hetogenblik binnenin Hem zitten!"Ze keken onwillekeurig om zich heen, opgeschriktdoor die gedachte.„Bij hamars," vervolgde ik, „gebruiken jullie tover-kracht om ze te beletten je dorp, je huis, ja zelfs in jelichaam binnen te dringen. Maar er bestaat geen be-zwering, geen fetisj die Myao Kodon kan tegenhou-den. Tovenarij doet hem niets. Hij is overal, en nie-mand kan Hem ooit ontlopen."Er kwam een hulpeloze uitdrukking op verschillendegezichten.„En omdat alles - de zon, de maan, het weer, rivieren,oerwoud, dieren en mensen - allemaal binnen in Hemzijn, weet Hij alles over alles. Hij weet wat iedereenzegt, doet en denkt. Wij kunnen Hem niet zien, maarHij ziet ons.Hij beheerst ook alles, met even veel gemak als julliede bewegingen van je eigen spieren beheersen. ZonderHem kan de wind niet waaien en de regen niet vallen.De zon kan niet schijnen en evenmin kan de maan op-gaan zonder zijn kracht. Ook zouden er geen planten

182

kunnen groeien of kinderen worden verwekt zonderzijn bevel."Kani en anderen leunden voorover en luisterden aan-dachtig. Tot nu toe hadden zij alleen maar ijzerwarenvan de buitenwereld gekregen. Nu hoorden zij ideeën.Zij schenen dat opwindend te vinden.Toen ik verder sprak, kwam een zekere Gar naar vo-ren. Hij ging vlak tegenover mij zitten. Na elke zin inzich te hebben opgenomen, keerde hij zich om naarzijn stamgenoten en herhaalde zorgvuldig wat ik hadgezegd. Vaak verbeterde hij mijn woorden in duide-lijker Sawi en voegde er verklarende opmerkingen vanzichzelf aan toe — waarvan er verschillende grappigver van mijn bedoeling afweken.Het was een bewijs van hoffelijkheid. In het begin wasik onthutst, maar later voelde ik grote dankbaarheidvoor deze gewoonte. Toen ik luisterde hoe Gar mijngedachten opnieuw onder woorden bracht, kreeg ikeen waardevol inzicht in de gedachtenwereld van deSawi's. Ook gaf het mij tijd de syntaxis voor mijn vol-gende zin uit te werken. En nog belangrijker: telkenswanneer Gar herhaalde wat ik zei, zette hij de bood-schap meer kracht bij, op een manier die geen verve-ling wekte.

Regel voor regel wijdde ik uit over de tegenstellingtussen de kleinzielige cynische geesten, die hun angst-aanjagende schaduw over ieder aspect van het Sawileven wierpen, en de oneindige scheppende God,wiens liefde voor rechtvaardigheid en genade Hemheeft verwikkeld in een diep opofferend najagen vanverloren mensenkinderen. Ik wilde de Sawi's een dui-delijke basis verschaffen voor een eigen keuze tussendie geesten en God. Sommige mannen schenen geenbelangstelling te hebben. Anderen luisterden met openmond, alsof zij verbaasd waren in hun eigen taal ideeën

183

te horen verkondigen, waarvan zij, de bezitters vandie taal, nooit hadden gedroomd.Ik sprak van God die de mens schiep in een prachtigewereld van overvloed, de komst van het kwaad in demenselijke samenleving, de eeuwenoude belofte vaneen Verlosser en tenslotte de wonderbaarlijke ver-schijning van die Verlosser. Ik begon het hoogtepuntvan mijn betoog te naderen en was bezig de predikingvan Jezus onder het Joodse volk te beschrijven, toenMaoem ineens breeduit begon te gapen en zijn mespakte en een stuk gespleten liaan dat naast hem op demat lag.Hij klemde het uiteinde van het stuk liaan tussen zijntenen, trok het strak en begon het met zijn mes te fat-soeneren. Hij was bezig een nieuwe boogpees te ma-ken. Hij scheen zijn radio-ontvanger te hebben afgezet.Ook anderen begonnen eigen gesprekjes. Ik voelde datzij, als ik gepraat had over de Asmats, de Kajagars ofde Aoejoes in plaats van over de Joden, wel warenblijven luisteren. Maar hoe dan ook — ik was aan heteinde gekomen. Wie de Joden dan ook waren, zijklonken vreselijk ver weg.Bij volgende bezoeken wijdde ik verder uit over hetleven en de prediking van Jezus en probeerde de Sawi'ste doen begrijpen dat Hij werkelijk en belangrijk inhun leven was, maar zonder klaarblijkelijk succes. DeSawi's waren niet gewend hun gedachten te verplaat-sen naar een cultuur en omgeving die zo ver van dehunne afweek.Slechts één keer verwekte mijn uiteenzetting een ge-weldige reactie onder de mannen. Ik was bezig te ver-tellen hoe Judas Iskariot de Zoon van God had verra-den. Zowat halverwege het verhaal merkte ik ineensdat iedereen gespannen zat te luisteren. Zij hoordende details: drie jaar lang had Judas in de naaste omge-

184

ving van Jezus doorgebracht, hetzelfde voedsel gege-ten, dezelfde weg bewandeld.Dat één volgeling van Jezus op de gedachte zou ko-men zo'n indrukwekkende persoonlijkheid te verra-den, leek hoogst onwaarschijnlijk. En als er toch ie-mand op dat idee was gekomen, zou één van Jezus'vertrouwelingen wel de laatste zijn geweest om eendergelijke weg in te slaan. En toch had Judas, eendiscipel van Jezus, verkozen Hem te verraden, en devreselijke daad geheel alleen volvoerd, zonder dat éénvan de anderen enig vermoeden van zijn komplot had.Bij de climax van het verhaal floot Maoem een vogel-kreet van bewondering. Kani en verscheidene anderenraakten vol bewondering hun borst met hun vinger-toppen aan. Weer anderen grinnikten.Eerst bracht dit alles mij enigszins in verwarring. Toenbegreep ik het plotseling. Zij riepen Judas uit tot heldvan het verhaal! Ja, Judas, de man die ik had afge-beeld als de door Satan gedreven vijand van waarheiden goedheid.

Een ijskoude rilling liep over mijn rug. Ik probeerdete protesteren door te zeggen dat Jezus goed was. Hijwas Gods Zoon, de Verlosser. Het was slecht om Hemte verraden. Maar wat ik ook zei, de glans van woestevreugde in hun ogen blééf.Kani leunde voorover en riep: „Dat was nog eenstoewi asonai man!" Wat toewi asonai man dan ookmocht betekenen.Ik stond op en verliet het mannenhuis, diep gebuktonder een gevoel van machteloosheid. Ik keek overhet moeras naar het huisje dat wij hadden gebouwd.Het zag eruit als een monument van onbeduidendheid.Carol zat op de voorgalerij medicijnen uit te delen,terwijl Stephen op een matje achter haar zat te spelen.Was dat de limiet van het goed dat wij voor de Sawi's

185

konden doen? Gezondheid brengen voor hun lichaam,terwijl de kern van hun wezen ver en onbereikbaarbleef?Toen ik naar huis liep, zaten de mannen nog lachendna te praten. Alleen in mijn werkkamer begon ik tebidden. Maar, terwijl ik bad, bleven de geheimzinnigewoorden van Kani mij door het hoofd spoken. Na eentijdje nam ik een pen en schreef de vreemde uitdruk-king op een kaartje uit mijn kaartenbak.Toewi asonai man! De woorden waaruit het was opge-bouwd waren eenvoudig. Toewi betekent „zwijn".Ason is „vangen" en met de uitgang -ai „gevangenhebbende". Man betekent gewoon „doen".„Een zwijn gevangen hebbende, te doen..." Wat tedoen?Ik liep naar de deur en riep Narai die mij vaak bij mijntaaistudie hielp. Toen hij kwam, vroeg ik hem toewiasonai man te verklaren. Narai keek uit het raam enwees met zijn kin naar een biggetje dat Hato een tijdjegeleden in het oerwoud had gevangen. Het was nu ge-temd en liep vrij door het dorp.„Toean, toen Hato dat biggetje net had gevangen,hield hij het in zijn eigen huis, voerde het met dehand en beschermde het tegen de dorpshonden. Nuhet biggetje vrij rondloopt, gooit hij het nog elke dagrestjes eten toe. Het biggetje voelt zich veilig en be-schermd en wordt goed gevoed. Het is vrij te komenen te gaan waar het wil. Maar op een goede dag als hetbiggetje groot is, wat zal er dan mee gebeuren?"„Dan zullen Hato en zijn gezin het slachten en op-eten," antwoordde ik.„Maar heeft de big nu enig voorgevoel van wat er gaatgebeuren?"„Absoluut niet."„Precies!" stemde Narai in. „Toewi asonai man bete-

186

kent: doen met een man wat Hato doet met die big -hem vetmesten met vriendschap voor een niet ver-moede slacht!"„Gebeurt dit dan heus?" vroeg ik naief.„Jazeker gebeurt dat," antwoordde hij snel en begonhet verhaal te vertellen van een vreemdeling die inder-tijd geregeld Haenam had bezocht. Bij zijn eerste be-zoek was hij koninklijk onthaald, gevleid met loftui-tingen en met de uitnodiging weer terug te komen.Het verhaal eindigde ermee dat de gastheren van deman zijn slagers werden, en de gevoede voedsel werd.Narai ging verder met het verhaal van Kani's en Ma-haans verraad tegen de bloedverwanten van Mahaan inWasowi. De conclusie maakte mij sprakeloos van ver-bazing.„Maar als Mahaan een dergelijke misdaad heeft be-gaan," waagde ik, „waarom is hij dan zo hoog in aan-zien? Waarom hebben zoveel mannen hem de handvan hun dochter aangeboden?"De blik in Narai's ogen vertelde mij dat hij totaal nietbegreep waarom ik dat vroeg. En dat was antwoordgenoeg.Terwijl Narai doorging met nog andere voorbeeldenvan klassiek Sawi-verraad, zat ik hard na te denken. Ikzag nu dat de Sawi's niet alleen wreed waren, maarwreedheid vereerden. Hun grootste vreugde hing sa-men met de ellende en wanhoop van anderen. Wat wijals deleken-opvattingvan moord zouden beschouwen,hadden zij al ver achter zich gelaten. Ze waren belandin een onvoorstelbare levensstijl, waar verraad werdvereerd als een deugd, een levensdoel.Openlijk doden bezorgde hun geen werkelijk pleziermeer. Zij liepen liever het risico een uitgezocht slacht-offer te laten lopen, om later de meer verfijnde toewiasonai man te kunnen toepassen. Daarom had het ver-

187

haal van Judas Iskariot hen ineens zo geboeid. Datverhaal had de kern van hun zieleleven geraakt en eendiepe, bijna onderbewuste reactie opgewekt.Judas was een super-Sawi! En Christus, het slachtof-fer van Juda's verraad, betekende niets voor de man-nen in het mannenhuis.Het was mijn taak die toestand volledig in zijn tegen-deel te veranderen. Op basis van de Schrift kon ergeen compromis zijn, kon er geen gemakkelijk tellenzijn van bekeerlingen die nog altijd deze tragische le-vensbeschouwing met zich meedroegen. Maar hoekonden één man en zijn vrouw de wereldbeschouwingvan een heel volk veranderen in het tegengestelde er-van - een wereldbeschouwing die misschien al duizen-den jaren lang in hun gezamenlijk onderbewustzijnwerd meegedragen?Ik wist diep in mijn hart dat het eenvoudige vertellenvan het evangelie niet toereikend zou zijn. Evenminkon ik overgaan tot de „onderwijs"-methode, diedoor sommigen werd gebruikt en waarbij je gewoonde huidige generatie afschrijft als onverbeterlijk. Jeconcentreert je uitsluitend op het opnemen van hon-derden kinderen in scholen, waarbij je hoopt, na jarenvan christelijk onderwijs, bij de tweede of derde gene-ratie een ommekeer teweeg te brengen.Ik wilde deze generatie Sawi's bekeren. En ik wildehen bekeren op hun eigen teirein en bij hun eigen vu-ren. Als het evangelie geen mannen als Mahaan, Kani,Hato en Kigo kon winnen, was het niet de boodschapdie het voorgaf te zijn.Ik was bereid, maar zag toch geen uitweg. Ik wist niethoe ik een culturele puzzel als deze zou moeten aan-pakken. Ik liep naar huis voor de lunch en kreunde in-wendig. „Heer, is uw boodschap in alle tijd en ruimteooit een wereldbeschouwing tegengekomen, die een

188

grotere tegenstelling tot het evangelie vertoont dandeze? Zou er zo'n wereldbeschouwing kunnen be-staan? Heeft ooit iemand een communicatieprobleemgehad dat groter is dan wat U mij hebt opgedragen?"Neem Johannes de Doper. Zijn communicatiepro-bleem was een peuleschil, vergeleken bij het mijne.Hij preekte een doop van bekering ter vergeving vanzonden, voor mensen die al bekend waren met het ge-bruik van de doop, en met begrippen als bekering envergeving van zonden.Hij verkondigde de komst van de Messias aan een volkdat al duizenden jaren op die Messias wachtte! Entoen de Messias kwam, hoefde Johannes alleen maaréén zin uit te roepen en elke Jood binnen gehoorsaf-stand wist meteen waarom de Messias was gekomen:„Zie het Lam Gods, dat is gekomen om de zonde vande wereld weg te nemen!"Johannes de Doper riep het één keer, wachtte een dagen zei het voor de tweede maal: „Zie het Lam Gods!"Deze mededeling was zo effectief, dat twee van zijneigen volgelingen hem onmiddellijk in de steek lietenom Jezus te volgen.Al eeuwenlang had het offer van een lam onverbreke-lijk deel uitgemaakt van de Joodse cultuur. Het wasiets wat het volk van oudsher intellectueel en emotio-neel aansprak. Maar de Sawi's hadden nog nooit vaneen lam gehoord. Evenmin, voor zover ik kon uitma-ken, was ooit de gedachte bij hen opgekomen dat eenonschuldige zou kunnen sterven als plaatsvervangervoor de zonde van de schuldigen.Denk eens aan het geval van Jezus zelf. Oppervlakkiggezien zou je denken dat iemand, die begon aan eenmissie zo uniek als de zijne, op een reusachtige com-municatie-stoornis zou stuiten. In werkelijkheid hadHij dezelfde communicatie-voordelen waarvan Johan-

189

nes de Doper al gebruik had gemaakt.Tegenover Nicodémus vergeleek Jezus Zichzelf metde koperen slang die Mozes eens op een paal had ge-hesen, zodat de Joden die toen aan slangebeten stier-ven ernaar konden opkijken en genezen. Nicodémuskon de gedachte die daarachter stak nauwelijks mis-sen. Jezus is degene naar wie ons geloof uitgaat, naarwie wij allemaal moeten kijken om niet te sterven.Tegenover Nathanaël vergeleek Hij Zichzelf met deladder die de aartsvader Jakob zag in een droom, deladder waarlangs engelen Gods omhoogklommen enafdaalden. Nathanaël kon haast niet missen wat Jezusbedoelde: Jezus is het communicatiemiddel tussenGod en de mens.

Voor een Joodse menigte die uit was op een wonder-baarlijke spijziging, werd Hij het ware manna des he-mels toen Hij zei: „Niet Mozes heeft u het brood uit dehemel gegeven... want het brood Gods is Hij die uit dehemel nederdaalt en aan de wereld het leven schenkt."Het is wel duidelijk dat er al veel voorbereidend werkwas verricht om te zorgen dat de Joden hun Messiaszouden herkennen. De oppermachtige God had datvoorbereidende werk al duizenden jaren lang verricht,door in de Joodse cultuur een groot aantal verlossen-de analogieën te plaatsen die naar de toekomst wezen,naar Hem. Johannes de Doper en Jezus maakten eengeweldige indruk door te verklaren wie deze analogie-en in vervulling zou doen gaan. De grondslag was ten-slotte al duizenden jaren tevoren gelegd.Het evangelie dat op aarde kwam, als een boodschapuit een andere wereld, behaalde zijn eerste overwin-ning, niet alleen door wonderwerken, maar vooraldoor dynamische toepassing van Joodse verlossendeanalogieën. Het was Gods uitverkoren strategie ge-weest om Christus te verkondigen.

190

Door deze strategie was het communicatieprobleemvan Johannes de Doper, en dat van Jezus en zijn apos-telen, tot een minimum teruggebracht. Later dieptede schrijver van de brief aan de Hebreeën die strategienog verder uit.En zelfs toen het evangelie de Grieken bereikte, konde apostel Johannes Christus bij hen introduceren alsde Logos, het Woord, een begrip dat hij regelrecht uithun eigen Hellenistische leer lichtte: „In den beginnewas de Logos, en de Logos was bij God, en de Logoswas God!... De Logos werd vlees en woonde onderons."Maar wat mijzelf aangaat, toen ik daar droevig overhet moeras naar het mannenhuis van Haenam zat testaren, leek het wel of God niet de moeite had geno-men de Sawi's op een dergelijke manier voor te berei-den op de komst van het evangelie. Joden... ja! Grie-ken... ja! En zelfs mijn eigen Angelsaksische voorvade-ren hadden de heidense term god, een woord datiemand zich toen beleefd heeft toegeëigend, om onsiets te leren wat beter was dan het aanbidden van bo-men en rotsblokken.Maar de Sawi's hadden geen naam voor God. Zelfsgeen begrip voor Hem. Geen lamsoffer om de nood-zaak van verzoening te illustreren. Geen enkele verlos-sende analogie waarvan ik gebruik kon maken.Het zag er naar uit dat God mij naar het einde van dewereld had gestuurd en daar in de steek had gelatenom te worstelen met een communicatieprobleem datgroter was dan enig probleem dat Hij ooit aan profe-ten had voorgelegd. Óf zag ik het verkeerd?Zijn genade zou toch beslist een manier moeten vin-den om ook tot de Sawi's door te dringen. Er moesteen manier zijn, maar welke? „Heer," bad ik hardop,toen ik verderliep, „ik heb uw hulp nodig!"

191

Carol luisterde bezorgd, toen ik haar aan de lunch ver-telde wat onze moeilijkheden waren. ,,Denk je dat erenige kans is dat zij...",, ... ons vetmesten met vriendschap voor de slacht?"vulde ik aan. „Die gedachte is beslist al bij hen opge-komen, maar het feit dat wij hun enige bron van sta-len bijlen zijn, legt vermoedelijk nog wel enig gewichtvoor ons in de schaal, tenminste zo lang als het duurt.Mijn grootste zorg is hoe wij deze verering van verraadde kop kunnen indrukken, voordat die óns de kopkost."„God heeft altijd een manier," zei Carol nadenkend.„Er moet een manier zijn."Ik gaf toe dat, als Jezus persoonlijk in dat mannen-huis van Haenam aanwezig was geweest, Hij niet voorhet blok zou zijn gezet. Zelfs als er maar één oplos-sing was, zou Hij die zonder mankeren hebben gevon-den. Maar Jezus was daar niet in den vleze.Er waren alleen maar een man en een vrouw die hoop-ten zich waar te maken als zijn vertegenwoordigers endie vertrouwden dat de Geest van Jezus in hen leefdeen werkte. Daarom zou die Geest hun dezelfde sleutelmoeten aanreiken die hun Heer zou hebben gebruikt,want anders was er geen enkele hoop.Nu wij eenmaal waren teruggevallen op volledige af-hankelijkheid van God, zetten wij ons ertoe op diesleutel te hopen. Wij konden onmogelijk raden welkevorm de sleutel zou hebben. Wij wisten alleen dat hijvan God zou komen en dat zijn zegen erop zou rusten.De volgende dag braken er weer gevechten tussenHaenam en Kamoer uit — ditmaal gevaarlijke.

192

16CRISIS AAN DE KRONKEL

In de meeste beschavingen begint de militaire dienst- zo die er is — pas met een jaar of achttien. De Sawi'sbeginnen hun opleiding al als klein kind.Ik heb vaak meegemaakt dat een vader steeds weerhetzelfde bevel herhaalt tegen een zoon van een jaarof drie, en dat het kind de vader negeert, alsof hijlucht is. Vergeefs blijft de vader hem toespreken enbedreigen - en wendt zich tenslotte tot een vriend,om op te scheppen dat zijn zoon bijzonder kwai is,„een sterke wil heeft". De zoon hoort hoe trots zijnvader is.Elke kleine Sawi weet dat hij zich alleen maar razenddriftig hoeft te maken om zijn zin te krijgen. Ik hebzelfs gezien hoe kleine kinderen, die nog niet eenskonden zwemmen, in de rivier sprongen om één vande ouders of bloedverwanten te dwingen hen over-haast uit het water te vissen.Wanneer — wat zelden gebeurt — één van de ouderseen kind slaat om het te straffen, slaat het kind vaakterug, of wordt op zijn minst doldriftig om zijn oudersnaar zijn hand te zetten. De ouders aanvaarden dezereacties en lokken zo eenzelfde reactie uit als hetweer gebeurt. Algemeen gesproken vindt men dat eenkind niet gestraft hoort te worden, en de reden diemen daarvoor geeft, is mesoe foeramake gani, „wantdan knak je zijn geestkracht". Dat is dus het omge-keerde van discipline.

193

Een Sawi-kind leert vanaf zijn vroegste jeugd uitslui-tend door drift en opstandige woede zijn wil door tezetten. Hij wordt telkens aangespoord om otaham,„wraak" te nemen als iemand hem kwetst of beledigt.Hij heeft ook het voorbeeld van zijn ouders zelf voorogen, die zich opwinden en wraak nemen als hun eenstrobreed in de weg wordt gelegd, om nog maar niette spreken van het voortdurend vertellen van verhalenen legenden waarin geweld en verraad als een traditio-nele plicht worden verheerlijkt.Het zestien of achttien jaar oude eindprodukt van eendergelijke programmering is een jonge krijger met eenzo diep geworteld vecht-instinct, dat dit hem somszelfs zijn aangeboren drang tot zelfbehoud doet ver-liezen. In het voorwereldlijke zuidwest Nieuw-Guineazouden kinderen, die op een andere manier werdenopgevoed, al gauw het loodje leggen als een wettigeprooi van hun vijanden.Het is dan ook geen wonder dat een heel dorp vol der-gelijke mannen bij de geringste aanleiding als bij to-verslag kan veranderen in een bos van speren en pijlen.Evenmin is het een wonder — daar wij tussen drie dor-pen vol dergelijke mannen woonden, dat wij in onzeeerste twee maanden onder de Sawi's veertien veldsla-gen meemaakten vlakbij ons huis. Daarna raakten wijde tel kwijt.En dan reken ik nog niet de doodgewone familie- enburenruzies, waarbij een man bijvoorbeeld zijn vrouwstraft door haar een pijl door een arm of een been teschieten. Of haar met een brandend stuk hout op derug slaat. Of haar dwingt dagen achtereen in een hoeknaar de muur te zitten staren, en haar een pak slaag tegeven als zij het waagt om te kijken naar haar kinde-ren of andere bloedverwanten — een straf die joekophaoehoeiap wordt genoemd en gewoonlijk bestemd is

194

voor een jonge vrouw wier blikken te dikwijls naarvreemde mannen afdwalen.Wij raakten eraan gewend vrijwel dagelijks bloed tezien. Wij raakten gewend aan het roffelende geluidvan voeten die zich naar de strijd spoeden. En aan hetin koor schreeuwen van groepen woedende kerels.Aan het klepperen van boogpezen en de doffe dreunvan een stok op een menselijk lichaam. Aan het hogegekrijs van vrouwen die de sagobladmuren van hunhuis met zware sagostampers bewerken, in donderendprotest tegen één of ander onrecht.Als de Sawi's en soortgelijke stammen, naast hun su-blieme moordenaarspsyche, tevens een hedendaagseoorlogstechniek hadden ontwikkeld, hadden zij degesel van de halve wereld kunnen worden. Te probe-ren een dergelijke beschaving van geweld en tegenge-weld te weerhouden, was zoiets als het dwingen vanenige honderden computers een antwoord te gevendat geheel tegengesteld is aan het antwoord waarvoorze zijn geprogrammeerd.

Zo nu en dan had ik een beetje succes. Zoals de keerdat Atae verkondigde dat hij de enige vrouw van Sa-mani als derde vrouw voor zichzelf opeiste. Als Sama-ni het niet slikte, moest hij maar opkomen om ge-dood te worden. Ik klom omhoog naar het huis vanAtae en begon bij zijn vuur een discussie over het oor-deel van God dat hem te wachten stond, als hij Sama-ni een dergelijk onrecht aandeed. Atae knipperde metzijn ogen van verbazing, toen mijn woorden tot hemdoordrongen. Pijl en boog lagen al klaar op zijnschoot, gereed voor het ogenblik dat Samani de zaakzou komen uitvechten.„Als ik, een Toean, tevreden ben met één vrouw,waarom moet jij er dan drie hebben?" vroeg ik in eenlaatste poging hem onder druk te zetten. ,,Nu je Jezus'

195

woorden hebt gehoord, heb je meer verantwoordelijk-heid dan vroeger. Je zult Myao Kodon erg beledigenals je dit doet."Het werkte. Het vage vermoeden dat de Toean mis-schien in verbinding stond met bovennatuurlijkekrachten die de Sawi's nog niet hadden ontdekt, plusde sterke indruk dat de Toean niet domweg de kantvan Samani koos, maar ook persoonlijk bezorgd wasover Atae's lot, gaven de doorslag.De zon stond hoog aan de hemel. Samani kwam op-draven, buiten zichzelf van woede. Hij was een mage-re, ziekelijke man, en had het nooit tegen Atae kun-nen opnemen. Tot grote verbazing van het dorp hieldAtae een publieke redevoering, waarin hij zijn eerdereaankondiging introk. Om geen gezicht te verliezen,maakte hij duidelijk dat hij alleen van plan was veran-der „uit eerbied voor Toean Don". Tot mijn verba-zing werden Atae en Samani al gauw dikke vrienden,evenals Atae en ik.

Maar het ging niet altijd zo gemakkelijk. Er was dedag dat onze glimlachende vriend Er bijna de doodvond. Hij had het hof gemaakt aan een meisje, toenhaar vader, ooms en broers zich ineens tegen hemkeerden. Hij had al drie pijlen in zijn lijf, voor ik koningrijpen.Het MAF watervliegtuig was in de buurt. Ik riepGeorge Boss, de piloot, op en vroeg een medischevlucht aan om Er naar een zendingshospitaal, honderd-vijftig kilometer naar het noorden, te brengen. Daarkonden de diep naar binnen gedrongen weerhaakjeschirurgisch worden verwijderd. Tien minuten laterlandde het vliegtuig op de Kronkel, en intussen had ikalle familieleden van Er overgehaald hem voor dezeingreep in het vliegtuig te laten vertrekken.Dat dacht ik tenminste. Maar toen George over de

196

kidari wegtaxide met Er aan boord, op weg naar hetonbekende, hoorde ik een kreet van woede achter mij.Ers oudste broer Ama had zijn gespannen boog opmij gericht.„U hebt mijn broer weggestuurd!" krijste hij. „Ik ziemijn broer nooit meer terug!" Voor hij zijn pijl konafschieten, was hij door een aantal Sawi's met eengrote sprong overmeesterd en werd snel ontwapend.Zowat een week later bracht de MAF Er terug, ge-zond en wel. Meteen liet hij iedereen de drie pijlpun-ten zien die op vreemde wijze uit zijn vlees waren ver-wijderd, „terwijl hij sliep". Hij vertelde ook opwin-dende verhalen over hemelhoge bergtoppen, grond be-dekt met stenen - een zeldzaamheid in de moerassen- en aardige (christelijke) Dani-krijgers, die hem alseen broer hadden verwelkomd.Later hoorde ik toevallig hoe Ama, de man die mijhad bedreigd, een afspraak probeerde te maken meteen andere Sawi en zei: „Laten wij elkaar verwonden,zodat wij allebei naar die plaats kunnen gaan waar Eris geweest."

Ama was ook degene die nu de ernstigste strijd ontke-tende die wij in de vijf maanden aan de Kronkel had-den meegemaakt. Beledigd, omdat een jongen uitHaenam hem voor „hagedissevel" had uitgemaakt,riep Ama de krijgers van Kamoer ten strijde en deedeen aanval op Haenam. Later werden de dorpsoudstenvan beide plaatsen er ook bij betrokken, en dit keerwas het duidelijk dat zij niet van hun stuk gebrachtkonden worden, voordat zij ernstige schade haddentoegebracht aan hun tegenstanders.Vijf maanden lang hadden wij ons ingespannen omdood door geweld te voorkomen, niet alleen vanwegede levens die verloren zouden gaan, maar ook opdat

197

onze gemeenschap van drie dorpen intact zou blijven.Wij hadden dozijnen bloedige wonden verbonden,honderden penicilline-injecties gegeven, geschreeuwdtot wij schor waren, gebeden tot onze ogen dichtvie-len van de slaap, geredeneerd, gesmeekt, betaald voormedische spoedvluchten en zelfs ons eigen lichaamtussen de strijdende partijen geplaatst, in een laatstepoging de vijandelijkheden te doen staken. Maar nogsteeds bleef de haat tussen Haenam en Kamoer toteen niet te stuiten vloedgolf opborrelen.De dood van minstens één persoon, gevolgd door hetuiteenspatten van de gemeenschap van drie dorpen eneen langdurige bloedvete, leek nu onafwendbaar. Dussmeekte ik de leiders van Haenam en Kamoer elke dagopnieuw vrede te sluiten, maar zij wilden er niet vanhoren. Gelukkig bleef het dorp van Hadi — Jowi —grotendeels buiten de strijd.

Op zekere dag bleef ik plotseling staan. Een nieuwidee dong zich aan mij op. Je blijft maar steeds aan-dringen dat ze vrede zullen sluiten, zei ik tot mijzelf,en neemt daarbij aan dat vrede voor deze mensen mo-gelijk is. Maar voor vrede is het nodig dat beide kan-ten overtuigd zijn van werkelijk goede wil over enweer.Onder de Sawi's echter, waar toewi asonai man steedsmogelijk blijft, kan er nooit zekerheid van werkelijkgoede wil bestaan. Ieder kamp is ervan op de hoogtedat de tegenpartij zonder meer in staat is vriendschapte gebruiken als een middel tot verraad. Elk kampweet ook dat er elk ogenblik een waness-plicht kanworden aangewend om de mond te snoeren van diege-nen die, normaal gesproken, een vredescontract zou-den naleven.Nu meende ik te begrijpen waarom zij, als ik op vredeaandrong, steeds antwoordden: „Toean, u begrijpt

198

het eenvoudig niet!" Nu begreep ik eindelijk dat, alsverraad uit filosofisch oogpunt wordt goedgekeurd,werkelijke vrede is uitgesloten. Lang, lang geledenhadden de voorouders van deze Sawi's de hele cultuuropgesloten in een eindeloze tredmolen van oorlog.Duizenden jaren later hadden wij ontdekt dat de oudetredmolen nog steeds draaide, en dat de afstammelin-gen zich nog steeds aftobden om er niet door te wor-den vermorzeld. Ik wilde deze mensen van de tredmo-len afhalen. Zij waren er nu wel lang genoeg in ge-weest. Maar ik wist niet hoe.Wat mij eigenlijk verbaasde, was dat er nog Sawi'sover waren. Met een kindersterfte van meer van vijftigpercent en een gemiddelde levensverwachting die ver-moedelijk lager dan vijfentwintig jaar was, konden zijzich nauwelijks veroorloven elkaar te doden, bovenopde verliezen die zij leden tegen de Asmats, de Kajagarsen de ziekten. En toch bleven zij ermee doorgaandIk kwam tot de conclusie dat hun gewoonte in kleinegeisoleerde groepen te leven hen vermoedelijk had ge-spaard. Als potentiële vijanden elkaar 1 ?t zagen, waser minder kans op bloedvergieten. Besmettelijke ziek-ten grepen onder verspreide bevolkingsgroepen min-der snel om zich heen. Mensen waren in kleine ge-meenschappen meer van elkaar afhankelijk en steldener dus meer prijs op dat de anderen in leven zoudenblijven. Het was gemakkelijker voor een kleine groepzich te verstoppen voor vijanden van buitenaf.Ik kwam verder tot de slotsom dat Carol en ik, zon-der het te willen, Haenam, Kamoer en Jowi haddenberoofd van de wederzijdse isolatie die zij nodig had-den om in betrekkelijke vrede te kunnen leven, doorde drie dorpen tot één gemeenschap samen te trekken.Daaruit volgde dat wij, om bestwil van de stam, dezeSawi's moesten verlaten. Het zou een bittere pil zijn,

199

maar ik wist dat zij zich, als wij weg waren, zoudenterugtrekken naar hun dorpen diep in het oerwoud.Daar zouden zij rust vinden. Intussen konden wij pro-beren andere Sawi-dorpen in het noorden op te zoe-ken, in de hoop later onze zending in Haenam, Ka-moer en Jowi te kunnen voortzetten, door rond tereizen en de dorpen één voor één te bezoeken.Carol en ik baden samen over deze plannen. Daarnaliep ik naar buiten om met de mannen in de mannen-huizen van Haenam en Kamoer te gaan praten. „Om-dat jullie geen vrede met elkaar kunnen sluiten," zeiik, „zit er voor ons niets anders op dan hier weg tegaan. Als we hier blijven, is het maar een kwestie vantijd voor er iemand wordt gedood, en dan zijn jullieverwikkeld in een bloedvete die nog meer levens kankosten.Er zijn nog andere Sawi-dorpen aan de Au-rivier - Ta-mor, Sato, Ero en Hahami — en wij willen gaan kijkenof die in vrede met elkaar kunnen leven en proberenhun iets te leren."Mijn woorden ontketenden een heftige discussie inbeide mannenhuizen. Ik keerde naar Carol terug envroeg mij af: Zullen Haenam en Kamoer elkaar nuwoedend de schuld geven van ons besluit te vertrek-ken en een nieuwe aanval beginnen? Of zouden beidedorpen besluiten dat zij, als wij niet langer hun bronvan medicijnen en stalen bijlen wilden zijn, misschienop een andere manier nuttig gebruik van ons kondenmaken? Toen het duister inviel, hoorden wij dat dediscussie in beide mannenhuizen feller was dan ooit.Ik vocht met een duistere wanhoop, die was opge-bouwd uit het besef dat Carol, die ons tweede kindverwachtte, een verhuizing naar een andere plek in derimboe een zware taak zou vinden, en dat Stephen,die malaria had, bleek en lusteloos begon te worden.

200

Ik had net de druklamp uitgedraaid, toen ik een kreetbij onze achterdeur hoorde. Ik nam een zaklantaarnen liep de achtergalerij op. Mijn lichtstraal bescheende ernstige gezichten van een groot aantal voorman-nen van beide strijdende partijen: Kani, Mahaan, Ma-oem, Hato, Kaiyo, Kigo en vele anderen.„Toean," smeekte één van hen plechtig, „verlaat onsniet!"„Maar ik wil niet dat jullie elkaar doodslaan," ant-woordde ik.„Toean, wij zullen elkaar niet doodslaan." De sprekerzweeg een ogenblik, vermande zich toen en zei: „Toe-an, morgen gaan wij vrede sluiten."

201

17MORGEN KOEL WATER

„Vrede sluiten?" herhaalde ik ongelovig. Want wat despreker in werkelijkheid zei, was: „Morgen gaan wekoel water op elkaar sprenkelen."„Koel water" is de Sawi-uitdrukking voor „vrede".Koel water op elkaar sprenkelen kon alleen maar be-tekenen „vrede sluiten". Maar meenden zij dat werke-lijk?Volgens mijn analyse van hun culturele dilemma zou-den zij hoogstens een wapenstilstand kunnen bereikendoor een louter fysieke scheiding van de strijdkrach-ten, tenzij één partij zo goedgelovig was de anderevolledig te vertrouwen, wat onwaarschijnlijk was, naarwat ik van de Sawi's wist. Dus, óf het was maar eenschijnvertoning, óf mijn theorie stond op het punt teworden gelogenstraft. Ik hoopte op het laatste. Maarik kon mij geen bewijs van hun oprechtheid voorstel-len, dat de mogelijkheid van toewi asonai man volko-men zou uitsluiten.Die nacht deden wij vrijwel geen oog dicht. Wij lagenons af te vragen wat de dageraad zou brengen. Bij deSawi's sliep ook bijna niemand. De hele nacht hoor-den wij het mompelen van hun stemmen, als onder-toon van het schelle tsjirpen van miljarden cicaden.Toen de zonsopgang weer kleur en leven gaf aan degrimmige woonhuizen, het oerwoud en de glinsteren-de rivier, stonden Carol en ik uit ons raam te kijken.Scherpgeurende rook van kookvuren zweefde door

202

rieten daken omhoog, hanen kraaiden, honden jank-ten, varkens snuffelden naar sago kruimels onder dehuizen. Maar er was vrijwel nergens een man, vrouwof kind te zien. Met uitzondering van de dierengelui-den was het doodstil, net als vaak voor een veldslaghet geval was.Toen zagen wij Mahaan en zijn oudste vrouw uit hunhuis in Haenam klimmen en naar Kamoer lopen. Nuklommen ook andere mannen uit Haenam — mannen,vrouwen en kinderen - omlaag en bleven zwijgendtoekijken toen Mahaan en zijn vrouw zich van henverwijderden. Mahaan droeg een kind, één van zijneigen zoons, op zijn rug. Zijn vrouw Syado liep hevigte snikken.Carol en ik gingen vol spanning op onze voorgalerijstaan.Nu klommen de mensen van Kamoer ook allemaal uithun huis naar beneden. De spanning steeg, toen hon-derden ogen, waaronder de onze, Mahaan en zijn hui-lende vrouw op hun weg volgden. Het drietal was onsnu dichter genaderd en Carol legde angstig haar handop mijn arm, toen wij beide de ernstige vastbesloten-heid op Mahaans gezicht zagen en de tranen die Sya-do over de wangen liepen. Het kind dat de armen omMahaans nek had geslagen, leek passief en onwetendvan wat er stond te gebeuren.De vrouw Syado keek over Mahaans schouder en zagde mensen uit Kamoer, die opeengedrongen stondente wachten en het drietal vol verwachting aanstaarden.Zij begon over haar hele lichaam te beven, van angstof van hevig verdriet; dat konden wij niet uitmaken.Toen veegde zij de tranen uit haar ogen, rukte ineenshet jongetje van de schouders van haar man en droeghet snel terug naar Haenam, luid schreeuwend.Mahaan ging haar zo snel hij kon achterna. Hij pro-

203

beerde het kind uit haar armen te trekken, maar Sya-do klemde zich met de kracht der wanhoop aan dekleine jongen vast. Mahaans oudste zoon, Giriman,rende weg uit de mensenmenigte en kwam tussenbei-de om zijn moeder te helpen. Met een gebrul van te-leurstelling keerde Mahaan hun beide de rug toe. Hijliep met grote stappen heen en weer voor de mensenvan Haenam en riep iets wat wij niet konden verstaan.Het was duidelijk dat Syado en Giriman zijn opzethadden gedwarsboomd, wat die ook geweest mochtzijn. Nu klemden ineens andere vrouwen uit Haenamhun baby's dicht tegen hun borst en schreeuwden hetuit van angst. Mannen holden heen en weer met druk-ke gebaren en luide kreten. Het dorp was in oproer.Een heftig geschreeuw uit Kamoer trok onze aan-dacht. Er gebeurde iets middenin het dorp. Terwijl ikCarol op onze voorgalerij achterliet, holde ik naar eenpunt vanwaar ik alles beter kon overzien en keekademloos toe. Ik zag een man, Sinaoe, een klein jon-getje hoog in de lucht tillen. Iedereen kon het zien.Vervolgens gaf Sinaoe met een gezicht, verwrongenvan onuitsprekelijk verdriet, het kind aan zijn broerAtae. „Ik kan het niet over mijn hart verkrijgen hemzelf weg te geven!" riep hij uit. „Atae, doe jij het voorme!"

Atae nam de baby en stapte vastberaden naar Haenam.Maar Sinaoe, de vader, kon zijn ogen niet van het hul-peloze pakje in Atae's armen afhouden.Het kind trok hem als een sterke magneet.Met tranen op de wangen, en handenwringend vanwanhoop, sprong Sinaoe plotseling naar het kind enriep: „Ik doe het niet! Ik kan hem niet laten gaan!"en griste het kindje uit Atae's armen. Niemand scheenhet hem kwalijk te nemen. Maar het gebrul werd erniet minder om.

204

Vreemde tegengestelde krachten van aantrekking enafstoting stuwden zich op tot een ongekende spanningtussen Haenam en Kamoer. Van mijn plaats tussen debeide dorpen kon ik die krachten bijna fysiek rondommij horen knetteren. Mijn nekharen gingen overeindstaan, terwijl ik toekeek hoe beide dorpen steedsmeer buiten zichzelf raakten, als waren ze in barens-nood over een plan van onschatbaar gewicht, dat nietgeboren wilde worden. Toen zag ik uit mijn ooghoe-ken hoe Kaiyo, een steviggebouwde man uit Kamoer,zich uit de menigte losmaakte en vlug in zijn huisklom.

Kaiyo's hart klopte in zijn keel, toen hij van zijnvrouw Woemi wegglipte en de paaltrap naar zijn huisbeklom. Mahaan had gefaald! Sinaoe had gefaald! Zo-wel Mahaan als Sinaoe hadden verscheidene kinderen,maar konden niet over hun hart verkrijgen er ookmaar één af te staan.Kaiyo had maar één kind, de zes maanden oude Bia-kadon, die daar op de grasmat lag. Kaiyo liep heviggespannen naar de baby toe. Zijn hart draaide om inzijn lijf, als hij dacht aan wat hij ging doen. Biakadonkeek op naar zijn vader met een glimlach en een blikvan herkenning. Hij balde zijn bruine vuistjes en zwaai-de met zijn armpjes, blij om opgepakt te worden.„Het is nodig," zei Kaiyo in zichzelf. „Dit is de enigemanier om een eind aan de gevechten te maken. Enals de gevechten niet ophouden, gaat de Toean weg.Kaiyo reikte omlaag en nam Biakadon in zijn armen.Geheel alleen in het lege huis hield hij het zachte,warme, kirrende lijfje van zijn zoon voor het laatstnog eens dicht tegen zich aangedrukt. Hij dacht aanhet verdriet dat hij Woemi hiermee zou aandoen,maar er zat niets anders op. Kaiyo keek naar de hel-

205

derverlichte deuropening aan de andere kant van hethuis en begon er naar toe te lopen, met trillende lede-maten en zijn gezicht verwrongen door de tegengestel-de emoties die in hem woedden.De moeder van Biakadon, Woemi, stond temiddenvan de schreeuwende, dringende menigte, geheel ver-diept in de algemene spanning waarmee iedereen zichafvroeg of er vrede zou komen of niet. Natuurlijk, alsiemand er zich toe kon brengen een kind af te staan,zou dat iemand zijn met veel kinderen, die er één nietal te erg zou missen. Daarom wist zij dat er geen spra-ke van was dat zij en Kaiyo hun kind ooit zouden af-staan.„Maar," dacht zij ineens, „waar is Kaiyo?" Hij hadpas nog naast haar gestaan. Woemi werd ongerust, enhaar donkere ogen flitsten naar hun huis, net op tijdom haar man op de grond te zien springen. Hij rendenaar Haenam, met Biakadon in de armen.Een ogenblik stond Woemi ongelovig verstijfd vanschrik en maakte zichzelf wijs dat het louter toevalwas dat Kaiyo met Biakadon die kant opliep. Maarplotseling kreeg zij de absolute zekerheid dat het geentoeval was. Woemi schreeuwde het uit en holde Kaiyoachterna, smekend met alle kracht in haar ziel.Maar Kaiyo keek niet op of om. Zijn brede rug werdsteeds kleiner in de verte, toen hij voor haar uit rende.Woemi voelde haar voeten wegzinken in de moddervan het ven. In haar radeloze angst was zij van het padafgeweken.

Nu was er geen hoop meer. Hij was al te ver voor haaruit. Hij had de wachtende menigte tussen de huizenvan Haenam al bijna bereikt. Zelfs de hoop dat hij ophet laatste moment uit eigen vrije wil zou terugkeren,was nu wel verkeken.Met een hartverscheurende kreet liet Woemi zich in de

206

vuile modder vallen, waarin zij was vastgeraakt. Zijwrong zich in duizend bochten en herhaalde klagelijk:„Biakadon! Biakadon, mijn zoon!"

Ik geloof dat ik nooit eerder zo'n heftig medelijdenvoor een medemens heb gevoeld als toen voor Woemi.Met een blik op ons huis zag ik dat ook Carol Stephenvast in de armen geklemd hield. Ik wist dat zij het netzo voelde als ik — diep medeleven met Woemi's ver-driet, omdat wij wisten wat een eigen zoon betekende.Stephen keek kinderlijk verbaasd naar de tranen dieCarol over de wangen liepen.Tegelijkertijd betwistten twee andere emoties de eersteplaats van ons medelijden met Woemi. Eén daarvanwas bezorgdheid over Biakadon. Welk lot stond hemte wachten?Ik rukte mij los van het hartverscheurende schouw-spel van Woemi's wanhoop en liep achter Kaiyo aannaar Haenam. Gedachten aan Kanaanitische kinderof-fers drongen zich aan mij op, en ik was vastbesloten,als ik merkte dat Biakadons leven in gevaar was, alleste doen wat in mijn macht lag om hem van de dood teredden en veilig terug te voeren naar de armen vanzijn moeder.De tweede emotie was een onweerstaanbare nieuws-gierigheid. Wat deden zij? Waarom was dit nodig?De heftigheid van Woemi's verdriet gaf mij weinighoop dat zij Biakadon binnenkort terug zou krijgen,en bewees dat Kaiyo's daad, wat het doel ervan ookzijn mocht, onherroepelijk was.

Kaiyo's borst zwoegde van verdriet, toen hij de randvan Haenam bereikte. De dorpsoudsten stonden ineen dichte groep vlak tegenover hem en keken vol ver-wachting naar het kind dat Kaiyo in de handen ophief.

207

Kaiyo bekeek de gezichten van de vijanden die voorhem stonden één voor één. Maoem, Kani, Mahaan,Nair - zij waren er allemaal.Toen zag hij de man die hij had uitverkoren en riepzijn naam: „Mahor!"Mahor sprong naar voren, de ogen schitterend vanontroering. Kaiyo en Mahor liepen op elkaar toe. Allemannen, vrouwen en kinderen van Haenam drongensteeds dichter op, met gezichten vol blijde verwach-ting. Achter zich kon Kaiyo het opgewonden gebrulhoren van de mensen uit zijn eigen dorp, die op eenafstand stonden toe te kijken.Kaiyo en Mahor stonden nu oog in oog.„Mahor!" vroeg Kaiyo plechtig. „Wil jij bij jouw men-sen de woorden van Kamoer bepleiten?"„Ja!" antwoordde Mahor. „Ik zal de woorden van Ka-moer bij mijn mensen bepleiten."„Dan geef ik je mijn zoon en mèt hem mijn naam!"Kaiyo stak hem de kleine Biakadon toe, die door Ma-hor voorzichtig in de armen werd genomen.Mahor riep uit: „Eehaa! Het is genoeg! Ik zal pleitenvoor vrede tussen onze dorpen!"De beide dorpen hieven een donderende reeks hahapkamans aan, tot de aarde zelf van diepgevoelde emo-tie scheen mee te trillen. De mensen begonnen Mahornu bij Kaiyo's naam te noemen.Plotseling verscheen Mahaan opnieuw voorin de me-nigte. Hij ging tegenover Kaiyo staan, hield een vanzijn andere pasgeboren zoontjes omhoog en riep uit:„Kaiyo! Wil jij de woorden van Haenam onder jouwmensen bepleiten?"

„Ja!" riep Kaiyo en strekte de handen naar Mahaanuit.„Dan geef ik je mijn zoon en mèt hem mijn naam!"Toen Kaiyo het jongetje, Mani, van Mahaan aannam,

208

brak er plotseling achterin de menigte een wanhoops-kreet uit. Naaste bloedverwanten van het kind haddennet begrepen wat er gebeurde.Kaiyo stond op het punt te antwoorden op Mahaansgift, toen Mahaan dringend zei: „Gauw! Ga weg!"Kaiyo keerde zich bliksemsnel om en vluchtte naarKamoer met zijn pas aangenomen zoontje Mani. Naas-te bloedverwanten van het kind probeerden tevergeefshem in te halen.Toen Kaiyo weg was, riep Mahor een uitnodiging toeaan de hele bevolking van Haenam ,,Ini tim ke kanenaiarkivi demake isini asimdien! Hij die dit kind aan-neemt als basis voor vrede, kome hier en legge de han-den op hem!"Jong en oud, mannen en vrouwen, defileerden achterelkaar langs Mahor en legden om beurten hun handop de kleine Biakadon, om daarmee te bezegelen datzij in vrede met Kamoer wilden leven. Dezelfde cere-monie vond in Kamoer plaats, meteen na Kaiyo's te-rugkeer, met Mahaans baby in zijn handen. Kaiyokreeg vanaf dat ogenblik de naam Mahaan.Woemi kroop intussen uit de modder en strompeldeluid schreiend naar huis. Zij was een mooie vrouw,maar was nu in een eenzaam treurende geestverschij-ning veranderd. Van het hoofd tot de voeten was zemet een dikke laag half verdroogde modder bedekt.Haar kreten werden beantwoord door het kreunenvan de mensen uit Haenam, die net zo treurden overhet verlies van hun kind. Oudere vrouwen uit haar fa-milie kwamen nu met Woemi meejammeren, in eenvergeefse poging haar wat te troosten.Biakadon en Mani werden intussen omhoog gedragennaar de mannenhuizen van hun respectievelijk aange-nomen dorp, om daar te worden opgetooid voor eenvredesfeest. Dit was de eerste keer, voorzover ik mij

209

kon herinneren, dat er zoveel Sawi-mannen bijeen wa-ren, zonder een enkel oorlogswapen mee te dragen.Terwijl de kindertjes mooi werden gemaakt, tooidenjonge krijgers hun haar met veren, haalden hun trom-mels te voorschijn en begonnen te dansen. Ik wist éénvan hen even onder vier ogen te spreken te krijgen. Ikzocht dringend antwoord op een aantal vragen.De jonge krijger heette Ari. Vrolijk en opgewondenlegde hij uit wat er precies was gebeurd. „Kaiyo heeftzijn zoon aan Haenam gegeven als een tarop tim, alsvredeskind, en Mahaan heeft op zijn beurt een taroptim aan ons gegeven!"„Waarom is dat nodig?" vroeg ik.„Toean, u wilde toch dat wij vrede zouden sluiten.Weet u dan niet dat er onmogelijk vrede kan zijn zon-der vredeskind?"Ari moet mij wel dom hebben gevonden, toen ik hethoofd schudde, want hij keek erg verbaasd. „Wilt udan zeggen," vroeg hij, „dat de Toeans vrede kunnensluiten zonder...?"Hij bleef een ogenblik diep nadenken, maar plotselingverhelderde zijn gezicht, toen hij het dacht te begrij-pen. „O!" riep hij uit, „ik weet het al! De Toeans voe-ren nooit oorlog en dan heb je natuurlijk ook geenvredeskind nodig!"Toen Ari dat zei, begon er een klein belletje diep inmijn hart te rinkelen. Maar het was heel vaag. Ik merk-te het nauwelijks.Ik was nog steeds niet bekomen van de schok van hetgebeurde. Ik voelde nog steeds diep medelijden metKaiyo, Woemi, Biakadon en anderen. Ik was nogsteeds verwonderd over het feit dat twee dergelijkemannen zo heftig gemotiveerd waren, dat zij de boven-menselijke wilskracht konden opbrengen hun vader-lijk instinct op zo'n manier te onderdrukken. Ik tin-

210

telde nog steeds door het plotseling vervliegen van destrijdlustige stemmen. Ik durfde nauwelijks geloven inhet nieuwe begin dat in de atmosfeer trilde.De stemmen van de jonge dansers schalden scherp,helder en vrolijk boven het staccato roffelen van huntrommels. Zij deden mij beseffen dat ik, na zes maan-den afschuw, schokken en spanning haast vergetenwas dat een mens zich nog luchthartig en vrolijk konvoelen. Maar was het juist je luchthartig en vrolijk tevoelen, ten koste van Woemi, Kaiyo en Mahaan?„Toean, u begrijpt het niet..." Zij hadden mij gewaar-schuwd !Als ik had geweten dat mijn oproep tot vrede vadersertoe zou brengen hun zoons af te staan, moeders inrouw zou dompelen en kindertjes in een vreemdeomgeving zou brengen, wat zou ik dan hebben gedaan?Zou ik de moeders hebben laten zogen wat hun eigenschoot had voortgebracht, terwijl de woeste mannendoorgingen elkaar te doden? Ik wist het niet.Maar driehonderd Sawi's hadden de handen op eenvredeskind gelegd. En zij zongen. En lachten. En diepin mijn binnenste begon het belletje wat luider te rin-kelen.

„Wat gaat er met Biakadon en Mani gebeuren?" vroegik. „Zal hun kwaad geschieden?" Ik was nog steedsop mijn hoede, voor het geval de vreugde die deze on-berekenbare mensen ten toon spreidden alleen maareen bedriegelijk voorspel voor een mensenoffer was.Of voor het geval dat Biakadon en Mani als gijzelaarsgedood zouden worden, als het vredesverdrag laterdoor iemand werd geschonden.Ari haastte zich mij gerust te stellen. „Er zal hun nietsoverkomen Toean," zei hij. „Integendeel. Onze beidedorpen zullen strenger waken over het leven van deze

211

tarop-kinderen dan over dat van hun eigen kinderen.Want als Biakadon doodgaat, is Kamoer niet langergebonden aan het vredesverdrag met Haenam. En alsMani sterft, is Haenam niet meer aan het vredesver-drag met ons gebonden."Ik was zowel opgelucht als ongerust. Opgelucht datbeide kinderen geen gevaar liepen slecht behandeld teworden. Bezorgd omdat, met een zo hoge kinder-sterfte, de vrede die zonet voor zo'n enorme prijs inmenselijke gevoelens was gekocht, een einde zou kun-nen nemen nog haast voor hij was begonnen. Een on-gelukkige val in de rivier, een toevallige ontmoetingmet een giftige adder, of een plotselinge aanval vanhersenmalaria, en het adembenemende offer zou ver-geefs zijn geweest en de diepe droefheid van de ouderszou zijn uitwerking missen.Hieruit volgt, zo dacht ik, dat deze vrede ervan af-hangt dat het betreffende vredeskind in leven blijft.Het belletje in mijn onderbewustzijn rinkelde luiderdan ooit en wist bijna mijn aandacht te trekken.

De beide baby's waren nu in feesttenue. Ze droegenarm- en beenbandjes van gevlochten lianen, waaraangouden kwastjes van ineengedraaide palmnerven bun-gelden. Watiro, een vooraanstaande vrouw uit Kamoer,kwam haar dorp uit, met de kleine Mani in de armen.Zij stond in haar volle lengte op een wat hoger gele-gen heuveltje recht tegenover Haenam. Net zo kwameen vooraanstaande vrouw uit Haenam naar vorenmet de kleine Biakadon. Zij ging recht tegenover Wa-tiro staan, op zowat veertig meter afstand.Daarna stroomden de mannen en jongens van Kamoerlangs Watiro onder luid tromgeroffel en gezang. Eendergelijke stoet stoof het dorp Haenam uit en storm-de langs hun pas geadopteerde vredeskind, totdat zij

212

hun vroegere vijanden halverwege beide dorpen ont-moetten. Zij lachten elkaar allemaal toe. Zelfs de on-verzoenlijke Ama lachte nu naar Hoejaham die hemzo had beledigd.Terwijl de trommels gestadig bleven roffelen, liepenallerlei mensen uit beide groepen weg om geschenken,zoals bijlen, machetes, messen, schelpen of halskettin-gen van dieretanden uit te wisselen. Ik hoorde dat de-genen die geschenken uitwisselden ook namen uitwis-selden.Elke man uit Kamoer kreeg er een naam uit Haenambij. Vanaf dat ogenblik zou iemand uit Haenam, diehem aansprak, hem bij zijn Haenamse naam noemenen daarmee aangeven dat hij hem niet langer als eenvreemde beschouwde, maar hem even bereidwilligaannam als zijn dorpsgenoot wiens naam hij droeg.Net zo zou iemand uit Kamoer iemand uit Haenambij zijn Kamoerse naam noemen en hem aanvaardenalsof hij echt de man uit Kamoer was wiens naam hijdroeg. Om deze kruiselingse identificatie te vergemak-kelijken, werden namen uitgewisseld tussen mensenvan ongeveer gelijke stand en reputatie.

Toen het uitwisselen van geschenken en ruilen van na-men was afgelopen, begon er een merkwaardige dans.Eerst verzamelden de mannen uit Kamoer zich in eendichte groep, terwijl de mannen uit Haenam er ineen nauwe cirkel omheen draaiden. Toen holden demannen uit Haenam een eindje weg en gingen dichtopeen staan, terwijl de Kamoers om hen heen cirkel-den. Tenslotte kwam de dans tot een climax in eenwilde uitbarsting van verrukte kreten.Ik heb dit de jij-in-mij-ik-in-jou dans genoemd. Dezedans symboliseerde de wederzijdse vredesomhelzingvan de twee dorpen. Het belletje in de diepste gewel-

213

ven van mijn geest begon steeds luider te klingelen,ongeduldig dat ik de boodschap nog altijd niet hadbegrepen.Toen Kamoer en Haenam hun opzienbarende feestbeëindigden, door hun levende ademende vredesteke-nen in triomf naar huis te dragen, ontbood ik Narai,en de andere mannen die mij bij de taal hielpen, opmijn kantoor om een lange diepgaande discussie tehouden.

Het gecorrigeerde beeld kwam langzaam boven water.Ik was tot de conclusie gekomen dat de Sawi-cultuurop één enkele pijler rustte — het volkomen idealiserenvan geweld, met de angstaanjagende manifestaties vanverraad, koppensnellen en kannibalisme, zo nodig metbehulp van de vreemde waness-plicht. Bij een derge-lijke levensopvatting zou er nooit vrede kunnen ko-men, want de goede bedoelingen konden nooit ge-loofwaardig worden, zo lang er sprake was van toewiasonai man en de waness-plicht. Zelfvernietiging vandeze cultuur, die het geweld zo hoog in zijn schildvoert, werd alleen verhinderd door de versnippering inkleine, onderling geïsoleerde, gemeenschappen.Mijn theorie had logisch en onweerlegbaar geleken -maar toch hadden de voorvaderen van de Sawi's ergensin de prehistorie iets bewerkstelligd wat in theorie on-mogelijk scheen. Zij hadden een onomstotelijk bewijsvan oprechtheid gevonden waardoor vrede geslotenkon worden, zelfs tegen de angstaanjagende achter-grond van toewi asonai man en de waness-plicht. On-der de Sawi's was elke demonstratie van vriendschapverdacht, op één enkele uitzondering na. Als een manwerkelijk zijn eigen zoon aan zijn vijanden zou schen-ken, was die man volledig ce vertrouwen! Dat, en datalléén, was een bewijs van goede wil, dat door geen

214

zweem van cynisme kon worden ontzenuwd.En ieder die zijn hand op de geschonken zoon legde,verbond zich geen geweld te plegen tegen hen die hetkind hadden geschonken, noch de waness-plicht temisbruiken om hen ten onder te doen gaan. Het bel-letje rinkelde opnieuw en dit keer hoorde ik het. Ikbegreep wat het belletje mij te zeggen had, en de ademstokte mij in de keel.Dit was de sleutel waarom wij hadden gebeden!

215

DEEL DRIE

EEN VERANDERENDE WERELD

18STILTE IN HET MANNENHUIS

Op weg naar het mannenhuis van Haenam en Jowi,met mijn aantekeningen in de hand, bleef ik evenstaan kijken naar een stel spelende Sawi-kinderen. Erstonden een paar jongetjes in een holle boomstam el-kaar nat te spatten, door met hun pagaaien op het wa-ter van de Kronkel te slaan. Andere kinderen dokenuit de takken van een groepje ahos-bomen in de Toem-doe, en hun slanke, natte lijfjes glinsterden in de zon,als zij hun duik maakten. Hun vrolijke lach kabbeldeals de golven die zij veroorzaakten.Wij hadden twee heerlijke maanden van vrede achterde rug. De tarop werkte!Maar één keer waren wij bang geweest dat er een eindaan de vrede zou komen. Een varken uit Kamoer hadop geheimzinnige wijze de dood gevonden niet vervan het dorp. De eigenaar van het varken koesterdeverdenking dat er iemand uit Haenam bij betrokkenwas. Woedend nam hij en een stel van zijn vrienden dewapenen op en togen naar Haenam. Plotseling kwamKaiyo tussenbeide.Als degene die een vredeskind van Haenam had gekre-gen, bezat Kaiyo het erkende recht alle geschillen tus-sen Haenam en Kamoer te berechten. Toen hij demannen die het vredesverdrag wilden schenden, hadbereikt, stak Kaiyo zijn handen uit en greep hun aan-voerder bij zijn oorlellen. Ik verwachtte dat de manrazend zou worden door deze belediging, maar in

219

plaats daarvan nam hij die gelaten in ontvangst. Hijbleef zelfs staan waar hij stond en liet zijn boog zak-ken om te luisteren naar Kaiyo's betoog.Intussen kwam er iemand aanhollen met Mani, hetvredeskind uit Haenam dat was geadopteerd, en hiefhet naar Kaiyo op. Kaiyo liet de oorlellen van de manlos, legde zijn handen op de kleine Mani en zei: ,,Ta-rop tim titindakeden! Ik pleit op het vredeskind!"Kaiyo vervolgde: ,,Als dit kind was gestorven, zou jevrij zijn te doen wat je van plan bent. Maar het is nietdood. Het leeft nog en ik sta hier als Haenams raen-dep hobhan, „pleitbezorger". Je mag niet tegen Hae-nam vechten! Mijn hand is sterk!"Daarop greep Kaiyo opnieuw de oorlellen van de manen begon eraan te trekken. Toen draaide de man omen liep gedwee naar zijn eigen huis terug, gevolgddoor zijn vrienden. Als de verongelijkte mannen hunvijandigheid niet hadden gestaakt, zou Kaiyo hunboogpezen hebben doorgesneden, de punt van hunsperen hebben afgehakt en alle andere wapens in derivier hebben gegooid.

Nadat de verongelijkte mannen goed en wel naar huiswaren teruggekeerd, had Kaiyo een grondig onder-zoek ingesteld naar de mogelijkheid dat iemand uitHaenam het varken had gedood. Tenslotte kwamenbeide dorpen tot de conclusie dat het varken was ge-dood door een spion uit één der vele andere gemeen-schappen die Kamoer vijandig gezind waren.De crisis was afgewend. Het gebruik van de tarop hadzijn nut bewezen. Het levende vredeskind was inder-daad een cultureel ingebouwd tegengif tegen het idea-liseren van geweld. De hevige smart van Kaiyo, Ma-haan en de beide moeders had werkelijk alle oorlogs-zuchtige gevoelens uit beide dorpen weggevaagd.Er waren twee pijlers, niet één, waarop het bouwwerk

220

rustte. Sinds mensenheugenis hadden de Sawi's eerstop de ene pijler en dan op de andere gesteund. Alsvolk waren zij net een man, die op één been staat tothij moe wordt, en dan op het andere been gaat staan.Twee maanden lang had ik ieder aspect van de tweedepijler aan een grondig onderzoek onderworpen, eendesbetreffende abstracte woordenschat verzameld enmijn strategie uitgestippeld. Nu ik de trap naar hetmannenhuis van Haenam en Jowi opklom, voelde ikopnieuw een golf van opwinding die niet alleen uitmijzelf kwam.

„Iedereen heeft gezien hoe ontdaan ik was, toen KaiyoBiakadon aan jullie schonk," zei ik en knipte met devingers, zoals de Sawi's doen om een spannend puntkracht bij te zetten. „Toen ik zag hoe Woemi zich vanverdriet in de modder wentelde, stond ik op het puntmij in het gewoel te storten, Biakadon te grijpen enhem aan zijn moeder terug te geven."Mahaan, Mahor en anderen probeerden zwijgend mijngedachtengang te volgen.„Ik zei maar steeds in mijzelf: 'O, konden ze tochmaar vrede sluiten, zonder dit smartelijke weggevenvan een zoon!' En jullie zeiden steeds maar weer: 'Eris geen andere manier!' "Ik boog mij voorover en plaatste mijn rechterhandmet de handpalm omlaag op de sagobladvloer. „Julliehadden gelijk!"Alle ogen in het mannenhuis waren op mij gevestigd.„Toen ik er nog eens rustig over nadacht, besefte ikdat jullie en je voorvaderen niet de enigen zijn die in-zagen dat er voor vrede een vredeskind nodig is. MyaoKodon, de Geest wiens boodschap ik breng, heeft het-zelfde verklaard: ware vrede kan nooit komen zondereen vredeskind! Nooit!"

221

Merkwaardigerwijs waren de Sawi's de formaliteit ver-geten om alles wat ik zei te herhalen. Dat leek nietmeer nodig. Zij beschouwden mij niet langer als eenbezoeker in hun mannenhuis.„Omdat Myao Kodon wil dat de mensen in vrede metHem en met elkaar leven, besloot Hij eens voor al eentarop-kind te schenken dat goed genoeg en sterk ge-noeg zou zijn om vrede te stichten, niet voor kortetijd maar voor eeuwig! De vraag was alleen: wie zouhij uitkiezen? Want onder alle mensenkinderen was ergeen zoon die goed genoeg of sterk genoeg was omeen eeuwige tarop te zijn."Ik zweeg en keek hen onderzoekend aan. Hun nieuws-gierigheid groeide zienderogen.„En wie heeft Hij gekozen?" vroeg Mahaan, die ma-den boven zijn kookvuurtje zat te roosteren.Ik antwoordde met een andere vraag. „Heeft Kaiyode zoon van een andere man gegeven, of zijn eigenzoon?"„Hij heeft zijn eigen zoon gegeven," antwoordden zij.„Heb jij, Mahaan, de zoon van een ander gegeven, ofje eigen zoon?"„Ik heb mijn eigen zoon gegeven," antwoordde hij endacht terug aan de hevige pijn van dat ogenblik.„En God deed dat ook!" riep ik uit, pal op Mahaansantwoord en keek toen opzij naar de muur, een ge-baar dat wil zeggen: „Denk daar maar eens over na!"Ik vervolgde: „Net als Kaiyo had God maar één Zoon,die Hij kon geven en net als Kaiyo gaf Hij Hem toch!Het kind dat jij hebt gegeven, Mahaan, was geen ver-stotene waar je van af wilde komen - het was je ge-liefde zoon. Maar de Zoon die God gaf, was nog meergeliefd!"Mahaan rimpelde zijn neus, een manier om te zeggen:ik begrijp het.

222

„Ik heb gezien dat jullie eerbied hebben voor woor-den die zijn doorgegeven door je voorvaderen. Hoornu wat voorouders van de Toeans zeggen over het Ta-rop-kind van God."Ik sloeg een Engelse bijbel open en vertaalde een deelvan Jesaja's profetieën in het Sawi: „Want een Kind isons geboren, een Zoon is ons gegeven, en de heer-schappij rust op zijn schouder en men noemt HemWonderbare Raadsman, Sterke God, Eeuwige Vader,Vredevorst, Tarop-kind. Groot zal de heerschappijzijn en eindeloos de vrede (Jesaja 9:5).En verder uit het evangelie van Johannes: „Want alzolief heeft God de wereld gehad, dat Hij zijn eniggebo-ren Zoon gegeven heeft, opdat een ieder die in Hemgelooft, niet verloren ga, maar eeuwig leven hebbe(Johannes 3:16).

De mannen leunden voorover en keken naar het klei-ne „bosje bladeren" dat openlag in mijn handen, ver-wonderd over de boodschap die daarin gevangen zaten dat ik in staat was die boodschap er voor hen uit telaten springen.Mahaan keek naar mij en vroeg: „Is Hij degene overwie u ons hebt verteld? Jezus?"„Juist, Hij is het!" antwoordde ik.„Maar u zei dat een vriend Hem heeft verraden. AlsJezus een Tarop was, was het heel erg verkeerd Hemte verraden. Wij hebben daar een naam voor. Wij noe-men het tarop gaman. Dat is het allerergste wat ie-mand ooit kan doen!"„Je hebt alweer gelijk," zei ik en keek Mahaan rechtin de ogen. „Het Tarop-kind van God verachten, ishet allerergste dat iemand ooit kan doen!"Ik moest er even over nadenken. Vóór dit ogenblikwas Judas een super-Sawi geweest. Nu was hij eenboosdoener.

223

„Vertel ons nog meer," zei Mahaan en legde zijn stokmet geroosterde maden weg.

Een paar uur later herhaalde ik dezelfde boodschap inhet mannenhuis van Kamoer.„Toen jij, Kaiyo, Biakadon schonk, was het om koelwater op slechts één dorp — Haenam — te sprenkelen.Mahaan gaf Mani aan jou om vrede te sluiten metslechts één dorp - dat van jou. Maar Jezus is nietslechts Tarop voor één enkel dorp maar voor de helemensheid — niet alleen voor Toeans, maar ook voorAsmats, Kajagars, Aoejoes, Atowaems en voor jullie!Toen jij, Kaiyo, Biakadon weggaf, zocht je heel zorg-vuldig de man uit aan wie je het leven van je zoon wil-de toevertrouwen. Je koos degene die je de allerbestevond: Mahor. Maar toen Myao Kodon naar een manzocht die waard was zijn Tarop te ontvangen, vond hijniemand! Wij zijn geen van allen waardig Gods Vredes-kind te ontvangen. 'Maar,' zei Myao Kodon toen: 'Ikkan mijn Zoon niet geven, omdat zij hem geen vanallen waard zijn'?"Plechtige gezichten keken mij aandachtig aan door deomhoogkronkelende rook van de kookvuren en wacht-ten op het retorische antwoord.„Nee, dat deed Hij niet. Hij zei: 'Kwai fidaemakon!Ik geef Hem toch! '"Ik wendde mij opnieuw tot Kaiyo. „Kaiyo, stel jeeens voor dat iemand je had gewaarschuwd dat demensen van Haenam, als je Biakadon wegschonk, hemzouden verachten en zelfs doden - zou je hem dantoch hebben gegeven?"„Natuurlijk niet!" antwoordde hij.„Maar in het geval van Jezus," vervolgde ik, „wistMyaoKodon van tevoren dat de mensen het Vredeskind datHij hun zond, zouden verachten en zelfs doden."

224

Er kwam een uitdrukking van onuitsprekelijke eer-bied op Kaiyo's gezicht. Hij begreep wat mijn volgendeverklaring zou zijn.„Maar Myao Kodon heeft ons zo lief dat..."Er viel een stilte in het mannenhuis.„ ...Hij zijn Zoon vrijwillig gaf, zelfs al wist Hij dat demensen Hem zouden verachten en doden. Het waszelfs zo dat, door de wijsheid van Myao Kodon, demannen die het bloed van Jezus vergoten eigenlijk eenraendep, „een verzoening" teweegbrachten, die Godstoorn tegen de mensen zou koelen.Zij doodden Hem in hun boosheid, maar Myao Kodonwas zo maraviap, „vindingrijk", dat zelfs het ergstewat de mensen konden doen, alleen maar zijn plannenbevorderde! Als het niet zo was geweest, zou er geenenkele hoop meer voor ons zijn geweest."Ik stond op het punt over de zegevierende opstandingvan het Vredeskind te gaan praten, toen ik werd on-derbroken door een wanhopige jammerkreet van Hato.De uitdrukking op het eenogige gezicht van de pa-triarch trof mij diep: radeloos verdriet.Hato's zoon Amio verklaarde: „Niet lang voor ukwam, heeft mijn vader een vredeskind aan de Kaja-gars gegeven. Zij namen de baby aan en gaven er geenvoor in ruil."

Amio kromp ineen, toen hij vervolgde: „Later hoor-den wij dat ze het kind hadden gedood en opgegeten."Ik ademde sneller van afgrijzen. Ik stak de hand uit enraakte die van Hato aan en voelde hoe mijn wezen sa-menvloeide met het zijne in een woordloos delen vandiepe smart.Aan de rand van onze cel van verdriet bleef Amio'sstem doorgaan met zijn uitleg. „Wij hoorden toen datde Kajagars geen vrede sluiten door hun handen opeen levende tarop te leggen, zoals wij dat doen, maar

225

door werkelijk het vlees van het tarop-kind tot zich tenemen. Op die manier maakt een toevallige dood vanhet kind geen einde aan de vrede, omdat hij nog steedsbinnenin iedereen leeft!De mensen uit Haenam en Jowi berispten ons en zei-den: 'Jullie uit Kamoer begrijpen de Kajagars niet.Jullie begrijpen alleen de Aoejoes. Als wij gewetenhadden dat jullie van plan waren een tarop aan de Ka-jagars te geven,hadden wij jullie wel gewaarschuwd.' "Iemand anders voegde eraan toe: „Dat was de reden,waarom wij bijna een strijd met de Kajagars begonnenop de dag dat u aankwam om uw huis te bouwen."Verstomd over deze veelomvattende onthullingen zatik in stilte na te denken, toen Hato's stem zacht totmij doordrong: „Myao Kodon nohop kahane savoskisirnide?"Tranen welden bij zijn woorden op in mijn ogen. Hijhad gezegd: ,Myao Kodon had zeker veel verdriet,net als ik."

De volgende dag staken spookachtige, vooroverge-leunde gedaanten scherp tegen de rook af. Ze luister-den naar dezelfde boodschap in het sombere mannen-huis van het dorp Seremiet, enkele kilometers stroom-afwaarts.„In het geval van een Sawi-iarop," redeneerde ik,„ontvangen jullie hem lijfelijk in je huis en wordt hijvan jullie afhankelijk voor zorg en bescherming. Maarin het geval van Gods Tarop ontvangt niemand Hemlijfelijk."„Hoe kunnen wij Hem dan ontvangen?" vroeg eenaandachtige toehoorder, Morkay.„Je ontvangt Myao Kodons Vredeskind door zijnGeest in je hart te verwelkomen," antwoordde ik.„Dan wordt Hij je Verzorger en Beschermer. En als de

226

Geest van Jezus in je hart woont, zal Myao Kodon jeook zijn naam geven. Dan kom je eigenlijk in eenhaoewat, ,,naamsuitwisselings"-verhouding met deGod van hemel en aarde.Hij zal jullie namen verbinden met de naam van zijnZoon en jullie aannemen ter wille van Hem. Dan zalHij in jullie zijn en jullie in Hem, net als Kamoer inHaenam was en Haenam in Kamoer bij hun laatstevredesdans1"Een gemompelde discussie ritselde aan weerszijdenvan de lange middengang. Toen die langzaam aan ver-stilde, kwam ik overeind om de analogie extra krachtbij te zetten, net als ik dat had gedaan in de mannen-huizen van Haenam en Kamoer. Aller ogen keken volverwachting naar mij op, toen ik daar in mijn vollelengte naast een rek stond dat volgestapeld was metdrogend hout voor de vuren.„Ontelbare jaren lang hebben jullie voorouders hunkinderen weggeschonken om vrede te stichten — daarzij niet wisten dat Myao Kodon al een volmaakt Vre-deskind voor alle mensen heeft gegeven - zijn eigenZoon! En omdat jullie kinderen niet sterk waren, konde vrede nooit aanhouden. De kinderen gingen dooden jullie vielen opnieuw terug in de strijd.En dat is de reden dat Myao Kodon mij heeft ge-stuurd — om jullie te vertellen over het Vredeskinddat sterk is — de eens-en-voor-al Tarop, Jezus! Latenvan nu af aan alle Sawi-moeders hun eigen kindertjesdicht tegen hun borst houden - God heeft zijn Zoonvoor jullie gegeven! Leg je handen op Hem in geloof,en zijn Geest zal in jullie harten wonen om je de wegvan de vrede te laten bewandelen."Ik zweeg even om mijn afhankelijkheid van de HeiligeGeest te hernieuwen, voor ik uitriep: „Als jullie tarop-kinderen, die zwak waren, je al vrede konden geven,

227

denk dan eens aan hoeveel groter de vrede zal zijn diedoor Gods volmaakte Tarop wordt gebracht!"Toen hoorde ik het opnieuw. Dezelfde zachte nasaleuitroep, die ik een dag tevoren had gehoord aan heteind van mijn bijeenkomsten in Haenam en Kamoer.De Sawi's noemen het joekop kekedon ja motaken.Deze uitroep drukt diepe bezorgdheid uit. Ik kon dezachte plofjes overal om mij heen horen.Een zekere Sieri bracht onder woorden wat zijn stam-genoten dachten:,,Sin bohos! Het is waar; onze tarop-kinderen zijn nietsterk. Ik heb eens een man gekend, die zijn zoon alstarop aan zijn vijanden gaf, een paar dagen wachtte enhet toen waagde een vriendelijk bezoek te brengenaan het dorp dat zijn kind had ontvangen. Maar toenhij het mannenhuis naderde, kwamen er mannen uit-stormen en bedreigden hem met hun speren.Hij riep: 'Waarom bedreigen jullie mij? Ik heb julliemijn zoon gegeven!'Zij antwoordden: 'Je hebt ons je zoon wel gegeven,maar hij is vannacht gestorven - wat moet je hier?'Toen doodden zij hem!"Deze herinnering bracht een nog luider geplof teweegvan joekop kekedon ja motaken. Mannen wreven, ge-zeten op hun grasmatje, over hun ellebogen, een te-ken dat zij zich afvroegen: „Wat moeten wij doen?"De uitdrukking op hun gezicht zei me dat ik niet al-leen een parallel tussen hun cultuur en het evangeliehad ontdekt, maar bovendien een tere plek had ge-raakt — de duidelijke ontoereikendheid van een Sawi-vredeskind. Zij krompen allemaal ineen, toen ik op-zettelijk die tere plek nog eens aanroerde.Zij wisten dat het ontwerp van een vredeskind hetbeste was, wat zij hadden te bieden. Nu merkten zij,net als ik negen jaar tevoren, dat het beste van een

228

mens niet goed genoeg is! Zij begonnen zich te realise-ren dat het ware ik van ieder mens hem opwacht in deZoon van God.En als je je ware ik daar niet vindt, dan verlies je het!Voorgoed!Ik ging weer bij hen zitten en begon te praten over degedragsverandering die volgt op het aannemen van eenvredeskind. Ik bakende nog een tweede overeenkomstaf tussen hun cultuur en het evangelie: ons beider ge-loof in bekering.En weer was er stilte in het mannenhuis.

229

19KAPSEIZEN TUSSEN DE KROKODILLEN

Gedurende de maanden maart, april en mei 1963bleef ik in de mannenhuizen van een aantal Sawi-dor-pen speciaal de nadruk leggen op het Vredeskind vanGod, waarbij ik er zacht op aandrong dat zij, die wil-den leven volgens Gods standaard van vrede, Hemzouden ontvangen. Kani, Mahaan, Hato en anderenvan hun slag luisterden aandachtig, zelfs wat weemoe-dig, maar elke keer dat zij de beslissende stap moestennemen, deinsden zij ervoor terug.Angst voor ongunstige reacties uit de demonenwereldspeelde daarbij de grootste rol. Hoe zou dit algeheleloslaten van de voorouderlijke tradities, dat de Toeanvoorstelde, door de geesten worden opgenomen9 Alshet verkeerd werd opgenomen — en de Sawi's geloof-den dat dit beslist zou gebeuren — zouden de Toeanen zijn God de gelovigen en hun vrouwen en kinderendan tegen onheil kunnen beschermen? De argumentendie voor het aannemen van Gods Vredeskind pleitten,waren inderdaad redelijk en dwingend — bijna ieder-een had nu begrepen waarom de Toean en zijn vrouwwaren gekomen. Maar hoe zou het uitwerken in depraktijk?

Wat mijzelf betreft, ik begon mij af te vragen: „Wat iser nog meer voor nodig om deze mannen met hun ge-zinnen tot Jezus te brengen? Ik heb Hem gepresen-teerd in termen van een verlossende analogie uit huneigen cultuur. Ik heb de door God gegeven sleutel ge-

230

bruikt en daarmee hun intellectuele behoefte hetevangelie te begrijpen, bevredigd. De basis voor geloofis duidelijk gemaakt. Toch hebben zij nog iets meernodig om zich aan Hem over te geven.Wat heb ik nog verder te bieden aan dwingende argu-menten?"Weinig besefte ik welke dwingende argumenten Godnog voor de Sawi's in petto had, of wat het ons zoukosten die dwingende argumenten kracht bij te zetten.

In mei 1963 droeg de Nederlandse regering het bewindover Nederlands Nieuw-Guinea over aan de VerenigdeNaties en werd overeengekomen dat het gebied achtmaanden later onder Indonesische heerschappij zoukomen. Pas enkele jaren daarna zouden de Sawi's enandere Papoea-stammen de ontstellende uitwerkingvan deze politieke gebeurtenis op hun toekomst be-seffen.Over het algemeen was de politiek van de Nederlandseregering geweest enkele ver uiteenliggende voorpostente stichten en de tussenliggende rimboe vrijwel onge-rept en vrij van inmenging te laten. Dank zij deze poli-tiek van minimaal ingrijpen, konden stammen als deSawi's zelfs nog in het begin van de zestiger jaren on-gestoord verderleven. Slechts een enkele patrouillelei-der, ontdekkingsreiziger, wetenschapsman, mijnonder-zoeker of jager drong ooit in de uitgestrekte onbe-stuurde gebieden door. En als dat gebeurde, namen zeweinig weg en veroorzaakten ze weinig verandering.Het Indonesische bewind daarentegen zou enormeveranderingen teweegbrengen. Ambtenaren van devolkstelling zouden al gauw elk dorp bezoeken datmaar enigermate bereikbaar was. Politiepatrouilleszouden steeds meer aandringen op naleving van de ci-viele wetten. Door de regering betaalde onderwijzers

231

zouden erkende scholen stichten, waarop de Indone-sische taal zou worden onderwezen. Het kappen vanijzerhout en andere kostbare houtsoorten zou metkracht ter hand worden genomen. In sommige strekenzouden krokodillen met uitsterving worden bedreigd,ter wille van hun uiterst kostbare leer.Westerse olie- en kopermaatschappijen zouden van deene dag op de andere reusachtige nederzettingen in deongerepte wildernis bouwen. Al gauw zou in bepaaldegebieden het sjirpen van cicaden en het krijsen van pa-radijsvogels worden overstemd door het brullen vandieselmotoren, het klepperen van helikopters en hetdonderen van dynamiet dat rotsblokken in de luchtslingerde.Maar veel erger was het dat het openen van de sluis-deuren voor een enorme migratie van overbevolkte ei-landen als Java, Sumatra en Celebes, binnen één enke-le generatie, de Sawi's en hun achthonderdduizendmede-Papoea's tot een minderheidsgroep in eigen landzou maken. Dit waren nog maar een paar van de ge-weldige veranderingen die in 1963 boven de horizonvan het oerwoud opdoemden - veranderingen die deSawi's en andere stammen, geheel onvoorbereid, meternstige culturele ontwrichting, apathie en zelfs uit-sterving zouden bedreigen, tenzij...Tenzij wij, als eerste voorboden van verandering, dePapoea's met succes konden voorbereiden en sterken,zodat zij zich in de moderne wereld staande kondenhouden. Om dit te bereiken, moesten wij hun niet al-leen de christelijke hoop op eeuwig leven schenken,maar ook een ethiek die sterk en veerkrachtig genoegwas om hen, als oermensen, door een overgang heente helpen. Als een stortvloed zou die hen, in ééngeneratie, van de steentijd naar de twintigste eeuwvoeren.

232

Om begrepen te worden, zou die nieuwe ethiek op deene of andere manier moeten worden ingevoegd inhun oorspronkelijke cultuur. Om hun welzijn te ga-randeren, zou die ethiek deze mensen ook de moge-lijkheid moeten geven goed en kwaad van elkaar teonderscheiden, tegen een geheel nieuwe en vreemdeachtergrond, en hen tevens motiveren het goede tekiezen. Om stand te houden, zou die ethiek moetenontspringen aan het vertrouwen in de onveranderlijkeliefde en rechtvaardigheid van God.Ik was tot in het diepst van mijn hart overtuigd dat debijbel, die ik in de hand hield, door God was voorbe-stemd dat soort ethiek over te brengen. Zodoendewas die bijbel de sleutel voor het welzijn van het volkder Sawi's, zowel in deze wereld als in de volgende.Maar om effectief te zijn, moest de bijbel iets essen-tieels veroveren, wat al onze gebeden, overredings-kracht en werk nog niet had voortgebracht: een weer-klank in hun hart.

En de tijd voor deze culturele voorbereiding van deSawi's was kort.Intussen bleven langs de Kronkel het koppensnellenen het kannibalisme hoogtij vieren, zelfs nog toen di-plomaten in New York, Den Haag en Djakarta hun ge-wichtige documenten ondertekenden. Een paar maan-den eerder hadden Asmats aan de benedenloop van deKronkel zeven jonge Sawi's uit Maoero onthoofd enopgegeten. Later, in mei 1963, probeerden de Asmatsde wraak van de Sawi's af te kopen, met vredesge-schenken aan Maoero. Maoero nam de geschenkenaan en beloofde vrede, maar eigenlijk beschouwdenzij deze transactie als geheel vrijblijvend. Een paarmessen, wat halskettingen van hondetanden en anderesieraden waren nog geen vredeskind. Dat woog vol-strekt niet op tegen het verlies van zeven jongens.

233

In de veronderstelling dat zij de zaak hadden geregeld,waren de Asmats minder op hun hoede. Op 20 meiwas een aantal Asmats mannen, vrouwen en kinderengarnalen aan het zoeken langs de modderige oever vande Kronkel. Plotseling krioelde het gebladerte bovenhun hoofd van gewapende Sawi's. Eén man wist teontkomen, wanhopig pagaaiend met een gebrokenspeerschacht in zijn rug. De hoofden van de anderenversierden al spoedig, op boogpunten gestoken, demuren van het mannenhuis in Maoero en staardenneer op hun eigen vlees dat lag te sissen op de vurenbeneden.

Uit angst voor een geweldige weerwraak van Asmattrok het dorp Maoero dieper de sago-moerassen in.Seremiet volgde hun voorbeeld, uit angst dat de As-mats, als zij Maoero niet zouden vinden, verder stroom-opwaarts zouden doorstoten naar Seremiet.Haenam, Kamoer en Jowi dachten er eveneens overonze plaats aan de rivier te verlaten, uit angst voor deAsmats, maar besloten dit niet te doen, om ons te be-schermen! „Met onze drie dorpen samen hebben wijgenoeg mannen om zelfs een vrij groot leger van deAsmats te weerstaan," zeiden Hato en Kigo.Hato voegde er plechtig aan toe: „Toean en Njonja,wij hebben koppensnellen en kannibalisme opgegeven,omdat u dat wilde, maar iedereen om ons heen..." Hijzwaaide zijn boog in een cirkel naar de horizon.„Dat weet ik," was mijn antwoord. „Ik weet ook datjullie, als Carol en ik hier weg zouden gaan, heel snelzouden terugvallen in koppensnellen en kannibalisme,want jullie hebben de Tarop van God nog steeds nietgevraagd om een nieuw hart."Hato moest hier even over nadenken. ,J5in bohosko-mai. Ik geloof dat u gelijk hebt," antwoordde hij ten-slotte.

234

In juni van datzelfde jaar vertrokken Carol, Stephenen ik tijdelijk naar het koele Karoebaga, in de bergenin het binnenland, om de geboorte van ons tweedekind af te wachten. Dat voltrok zich op 21 juni, metbehulp van dokter Jack Leng van de RBMU. Wijnoemden ons zoontje Shannon Douglas.

1 juli keerden wij met onze schattige nieuwe baby-naar de Sawi's terug. En we hadden een gast bij ons,Winifred Frost, een collega uit Canada. Zij had beslo-ten een paar dagen van haar vakantie bij ons door tebrengen, om de primitieve eerste aanloop van eenwerk bij een nieuwe stam mee te maken. Intussenhadden wij een buitenboordmotor van achttien p.k.aangeschaft en een holle boomstam van zeven meterlengte, die Hato, Maoem en Kani onder nauwkeurigtoezicht hadden uitgerust met twee onderdelen dienog nooit bij de Sawi's waren vertoond: een kiel voorgrotere stabiliteit en een speciale plank om de buiten-boordmotor aan te bevestigen.In de middag van 4 juli maakten we eten klaar vooreen picknick en vertrokken we met Winifred en onzetwee kinderen om een rustig boottochtje te makenstroomopwaarts van Kamoer. Wij namen Mavo, onzeSawi-huisjongen, mee om dienst te doen als gids enhelper. Toen wij van de oever wegvoeren, gaf ik Mavoopdracht goed voorin de boeg van de één meter bredekano te gaan zitten om uit te kijken naar onder waterliggende boomstammen die in ons vaarwater zoudenkomen.„Mavo, als je een boomstam ziet, moet je naar mijwuiven," zei ik en voerde de snelheid van de boot totongeveer twaalf knopen op.Mavo knikte, maar toen het brommen van de buiten-boordmotor luider werd en de boot steeds sneller

235

door het water schoot, zag ik dat hij grote ogen op-zette van angst. Hij vond natuurlijk dat wij met hals-brekende snelheid over het rimpelloze zwarte water-oppervlak vlogen. Twaalf knopen was zowat driemaalsneller dan Mavo ooit had gevaren. Doodsbang klem-de hij zich aan de zijkanten van de holle boomstamvast. „Over een paar minuten zal hij wel aan de snel-heid zijn gewend en kalmeren, net als Hadi en Er opde Ebenezer," zei ik tegen mezelf.Tien minuten later voeren wij drie kilometer stroom-opwaarts van Kamoer door een onoverzichtelijkebocht. Ineens keek Mavo om en begon wanhopige ge-baren te maken dat ik opzij moest zwenken. Er ligtzeker een half gezonken boomstam vlak voor ons uit,dacht ik, en reageerde door ons bootje iets te scherpnaar links te sturen. De kano begon te kapseizen. Dekiel, waarop ik had gerekend voor extra stabiliteit,bleek niets te helpen.

Ik probeerde het evenwicht te herstellen door eensnelle zwenking, maar het was al te laat. Tijdens eeneeuwigdurende seconde van afgrijzen zag ik hoe Carolde dertien dagen oude Shannon in haar armen klemde,toen zij onder water verdween... Stephen die wegzonkin de zwarte diepten... Winifred en Mavo, die tever-geefs tegen de kant van de holle boomstam leunden,toen die omhoogkwam en over ons allemaal heensloeg.Daarna raakte ik zelf het wateroppervlak, met destuurstok van de buitenboordmotor nog steeds in dehand geklemd. Vaag kon ik het gesmoorde brullen vande motor onder water horen; het fluiten van deschroef die gevaarlijk dicht bij mijn schouder rond-draaide. Toen sloeg de motor af en dreven wij in stiltemiddenin de van krokodillen wemelende Kronkel.Winifred en Mavo kwamen bijna meteen weer bovenen grepen zich aan de omhoogstekende kiel van de

236

kano vast. Mavo, die doodsbang voor krokodillen was,werkte zich meteen bovenop de boot en zat daar watsuffig rond te kijken. Van Carol, Stephen en Shannonwas nergens een spoor te bekennen.„God, help mij!" riep ik in een wanhopig gebed. „Ikmoet hen vinden voor de stroom ons uit elkaar drijft!Toen plofte een tweede gedachte als een kogel in mijnbrein — en voor ze door een krokodil worden gevon-den!Ik wist dat het weinig zin had onder water te gaan kij-ken. Je kon door de donkerbruine algen in de Kronkelniet verder zien dan een meter. Ik zwom dus maarnaar de plek waar ik Carol het laatst had gezien envoelde met armen en benen in alle richtingen onderwater, in de hoop contact met haar te krijgen.Plotseling kwam Shannons kleine gezichtje vlak voormij boven water. Carol had hem zeker omhoogge-duwd, zodat ik hem kon zien, dacht ik. Ik pakte hetkind zo snel mogelijk aan en drukte hem en zijn sleepdruip natte dekens in Mavo's armen. Shannon begononmiddellijk luid en verschrikt te huilen. „Mooi, zo,"dacht ik. „Die heeft tenminste geen water in zijn lon-gen gekregen."Nog voor ik mij had omgekeerd om verder naar Carolen Stephen te zoeken, kwam Carol boven water. Ikgreep haar bij de pols en trok haar dicht naar de kano,met het bevel zich aan de kiel te blijven vasthouden.En nu Stephen. Snel overzag ik het wateropperblak,in de hoop tenminste een handje te zien omhoogste-ken.Ik zag niets van het glanzend flitsen van de golven diewij hadden veroorzaakt. En onder het wateroppervlak:alleen maar zwarte duisternis.Ergens in dat zwart, vocht mijn zoontje van negentienmaanden voor zijn leven en begon misschien al weg te

237

zinken naar de bodemloze modder van het rivierbedvan de Kronkel, zeven meter in de diepte. In een rade-loze poging mijn wanhoop de baas te blijven, voeldeik weer met armen en benen overal rond. Niets.„Misschien zit hij gevangen onder de kano! Vader inde hemel, houd de krokodillen weg!"Ineens schoot mij door het hoofd dat Mavo, van zijnhoge punt bovenop de kano, misschien beter omlaagkon kijken door de weerspiegelingen dan ik, dat wilzeggen, als Stephen minder dan een meter onder wa-ter was.„Mavo, zie jij Stephen?" riep ik in steeds toenemendeangst.Mijn vraag scheen hem te doen opschrikken uit zijnversuf f ing. Hij keek zorgvuldig over het water. Hijwees.Met iets meer hoop zwom ik in die richting. Toen zagik wat Mavo had gezien: een klein blond vlekje, nau-welijks zichtbaar door het modderige water van deKronkel. Een seconde later hield ik Stephen in mijnarmen. Die heeft beslist water binnengekregen, dachtik. Ik had het mis. God had hem in zijn genade zo ver-standig gemaakt te proberen niet onder water adem tehalen. Een ogenblik later had Mavo ook een baby on-der de andere arm.Nu moesten wij iedereen naar de kant zien te krijgen.Zouden wij de kano achterlaten en met de twee kin-deren naar de kant zwemmen? Ik zag ons plastic em-mertje met eten vlakbij ronddrijven — dat konden wijgebruiken om de kano leeg te hozen, maar dat zouminstens tien minuten vergen. De krokodillen zoudenbeslist niet zo lang wachten, evenmin als de vijf meterlange pythons, waar de Kronkel van wemelt.De moeilijkheid was — als een krokodil een van onsop weg naar de wal de doorgang versperde — dan zou-

238

den wij niets hebben om ons aan vast te houden omniet onder water te worden getrokken. Natuurlijk -als het een grote krokodil was, zou ook dat niet veelhelpen.Was er maar iemand met een kano in de buurt. Nau-welijks kans, dacht ik, een uur voor zonsonderganggaat niemand meer zo ver van het dorp.„God, help ons!" riep ik nog eens uit het diepst vanmijn hart. Toen hoorden wij het. Het geluid van wan-hopig snel roeiende mannen. Tweehonderd meter ver-der schoot een zwarte holle boomstam met Sawi's uitde mond van een kleine zijrivier. Geleidelijk herken-den onze ongelovige ogen twee gedaanten in de kano:Mavo's eigen vader, Taeri, en zijn jongere zuster, Aray.„Taeri, vlug!" riep Mavo, boven het huilen van onzekinderen uit. De oude Taeri brak toch al bijna zijn pa-gaai!Een minuut later waren ze naast ons, remden hunkano met hun lange ijzerhouten pagaaien af en hiel-pen Carol omhoog in hun smalle bootje. Zodra Carolin Taeri's kano zat, reikte Mavo haar Stephen enShannon aan.Toen zij zag hoe klein de holle boomstam van Taeriwas, besloot Winifred naar de kant te zwemmen, omniet voor de tweede keer te kapseizen. Taeri peddeldemet haar mee, klaar om de scherpe punt van zijn pa-gaai als wapen te gebruiken tegen elke krokodil diehet zou wagen een aanval te doen.Ze waren nog op weg naar de kant, toen Mavo en ikonze kano al hadden omgekeerd en begonnen te ho-zen, waarbij we zowel onze handen als het plastic em-mertje gebruikten. Ik zag dat Mavo mij voortdurendangstig aankeek.Pagaaiend tegen de stroom in, kwamen wij net voordonker thuis, rillend door de kille vochtigheid van

239

onze kleren en de gedachte aan de vreselijke tragedie,die ons bijna had getroffen. Sawi's uit diverse dorpenstonden langs de oever, verlangend om te horen water gebeurd was. Wij legden aan en ik begon van hetongeluk te vertellen. Daarbij probeerde ik duidelijk temaken dat het helemaal mijn eigen schuld was.Maar niemand wilde naar mij luisteren. Integendeel,de mannen aan de oever wendden zich woedend totde arme Mavo en wierpen hem bedreigingen en ver-wensingen naar het hoofd, omdat hij zo onvoorzichtigmet de Toean en zijn gezin was omgesprongen. Toenbegreep ik waarom Mavo zo bang was geweest na hetongeluk. Daar het omslaan van een kano vaak het ver-lies van kostbare bijlen, machetes of messen, en zelfsmensenlevens betekent, werd dit onder de Sawi's alseen ernstige „misdaad" beschouwd en gewoonlijk ge-volgd door bittere verwijten en zelfs bloedvergieten.Mavo was in grote moeilijkheden en dat wist hij maaral te goed. Diepbedroefd en doodsbang zat hij ineen-gedoken voor Hato en de anderen. Ondertussen namhun verontwaardiging steeds grotere vormen aan.Plotseling wendde Hato zich tot mij met een stevigstuk liaan in de hand. „Toean," zei hij woedend, ,,uhebt het maar voor het zeggen. Zal ik hem voor u metdit stuk touw afranselen?"

Ik zag wel dat hij niet twijfelde aan mijn volmondigeinstemming. Maar terwijl Carol en Winifred de kinde-ren naar huis droegen, liep ik langs Hato en legde mijnarm om Mavo's bevende schouders. Terwijl ik hetoude stamhoofd recht in de ogen keek, zei ik rustigtegen allen die daar stonden: „Niemand van jullie zalde hand opheffen tegen mijn vriend Mavo. Zonderzijn hulp had ik gemakkelijk één van mijn kinderen inde rivier kunnen verliezen. Zo lang ik leef, zal Mavoeen geliefde zoon voor mij zijn."

240

De uitdrukking op Hato's gegroefde gezicht ondergingeen ingrijpende verandering. De andere Sawi's ston-den in ongelovige stilte te luisteren toen ik vervolgde:„In plaats van Mavo de schuld te geven, vraag ik julliemet mij dank te brengen aan Myao Kodon, omdat Hijons uit dit gevaar heeft gered!"Eerst liet Hato zijn gesel zakken; toen boog hij hethoofd. De anderen volgden zijn voorbeeld en luister-den. Ik bracht in hun taal mijn dank aan God tot uit-drukking. Toen ik de ogen opsloeg, keek Mavo mijaan en zijn ogen stonden vol tranen.Samen tilden wij de vol water gelopen buitenboord-motor uit de kano en droegen hem naar huis. Het zoueen heel werk zijn hem weer aan de gang te krijgen.

De volgende zondag sprak ik voor een grote groep Sa-wi's en Atowaems over „Christus die onze zondendraagt". Na de dienst kwam een grote jonge Atowaem,Jodai, naar mij toe. Jodai, die twee Sawi-talen sprak,had al verscheidene maanden lang aandachtig naar hetevangelie geluisterd.Dikwijls stond hij urenlang op onze voorgalerij rustigte kijken hoe wij aten, werkten, baden, met elkaarpraatten en met onze kinderen speelden. Hij had onsnu en dan geholpen, door met Stephen te spelen ofhem mee uit wandelen te nemen. Hij was diep bewo-gen door het vreselijke ongeluk dat ons op de rivierbijna had getroffen.Hij keek mij aan en zei op zijn rustige, eenvoudigemanier: „Ik ben klaar om te vertrouwen in Jezus dievan God is gekomen."Ik nam hem een eindje mee en leerde hem hoe hijmoest bidden. Ik was blij toen hij begon in het Sawi,omdat ik wilde horen wat hij zei. Na een paar zinnenhield hij echter op en vroeg of ik het goed vond dat

241

hij verder ging in zijn moedertaal, om vrijer zijn ge-voelens voor God te kunnen uiten.„Maar natuurlijk, Jodai," antwoordde ik.Meteen kwam er een koelklinkende stroom Atowaem-woorden uit zijn mond. Die was mij volkomen onbe-grijpelijk, maar de gloed in Jodai's ogen zei me datGod het gesprokene had begrepen en aanvaard. Meteen gezamenlijke diepe vreugde in Gods tegenwoor-digheid liepen wij naar huis.Van een afstand stond Mavo toe te kijken. Hij draaideeen tak om en om in zijn handen.De vreugde op Jodai's gezicht wekte een vreemdenieuwe jaloezie in zijn hart. Ergens diep in zijn bin-nenste wist hij dat ook hem vreugde wachtte. Hij hader zelfs van gedroomd. Nu wilde hij meedoen, onver-schillig wat de gevolgen zouden zijn.Diezelfde avond, nadat hij het laatste bordje van onsavondeten had afgedroogd en opgeborgen, stond Ma-vo zwijgend te wachten, tot ik het verlangen in zijnogen opmerkte. Een paar minuten later liep ook hijnaar huis, met een vreugde die bonsde door zijn we-zen. Er was een barstje gekomen onderin de eerste pij-ler.De tweede pijler begon het te winnen.

242

20MIJN LEVER SIDDERT

Jodai en Mavo waren echter nog jong en beslist geenleiders van hun stam. Als de cultuur een algehele ver-andering moest ondergaan, was het dringend noodza-kelijk dat de patriarchen door het evangelie werdengegrepen.Ik had net weer het Vredeskind van God geprezen ennoodde met zachte drang iedereen die verlangde naarvrede volgens Gods standaard Hem te ontvangentoen...„ToeanDon!"Ik keerde mij om. Hato was opgestaan en stond mijrecht aan te kijken, wijdbeens op de sagobladvloer.Hij had zijn gespierde armen hoog voor zijn borst ge-kruist, zoals het een stamhoofd betaamt. Zijn borstzwoegde van emotie, en kleine spiertjes spanden zichlangs zijn kaak. Zijn ene oog glom als een gloeiendekool door de rook en de schaduwen van het mannen-huis.Van kindsbeen af hadden verwanten en vrienden hemde Sawi-angst ingeprent voor het ooit denken, zeggen,proberen, eten of drinken van iets wat niet door devoorouders was goedgekeurd. Als je dit toch deed,verdiende je de scheldnaam baidam, „doldriest". Som-migen hadden hem baidam genoemd, toen hij driejaar geleden met Kigo en Noemoe had verkozen pal testaan en de Nederlandse barkassen tegemoet te treden.Maar de beslissing die hij nu op het punt stond aan te

243

kondigen, leek hem veel riskanter. Als zij hem al bai-dam noemden bij het riskeren van een zuiver fysiekeontmoeting met het onbekende, hoeveel meer redenwas daar nu dan voor.Hato's stem klonk zacht en vastbesloten. „Uw woor-den doen mijn lever sidderen (U hebt verlangen in mijopgewekt)."Zijn stem stokte in een mengeling van angst en vastbe-slotenheid, toen hij vervolgde: „Myao Kodon fidasirTarop Tim fasi fofadivi!"Ik had mij vaak afgevraagd, hoe een Sawi-stamhoofdhet zou zeggen en wat voor gevoel het zou zijn dit tehoren. Nu wist ik het, want Hato had gezegd: ,,Ik wilhet Vredeskind van God ontvangen." En de klank vanzijn woorden zei ga! ga! tot mijn oren.Ik liep dichter naar hem toe en legde mijn hand opzijn schouder. Hij had zijn armen langs zijn lichaamlaten zakken. Het leek wel of hij mij en de verwonder-de mannen niet eens zag. Zijn ene oog tuurde langs mijheen, stralend met een verrassende, nieuwe glans. Hetwas onmiskenbaar. Het was geestelijke vreugde.„Is Hij binnengekomen?" fluisterde ik.,,Ota es! Hij is binnengekomen!" antwoordde hij envoegde er aan toe: „Jezus av! Het is Jezus!"Ik wendde mij van Hato af en zag dat de blikken vanelke Sawi in het mannenhuis op hem gericht waren.Ik voelde dat ik geen verdere uitleg van het gebeurdehoefde te geven. Ook zij konden de zegenende Aanwe-zigheid voelen die hun stamhoofd had bezocht. Som-mige mannen begonnen hun ellebogen te wrijven. An-deren zaten onrustig te draaien.Van nu af zou alles beter gaan of slechter. Maar ingeen geval hetzelfde blijven.

Voor de Joden was Hij het Lam Gods, voor de Grie-

244

ken de Logos. Maar voor de Sawi's was Hij de TaropTim Kodon, het Volmaakte Vredeskind — de idealevervulling van hun eigen verlossende analogie. Na eeu-wenlang rustig tikken als een tijdbom werd die verlos-sende analogie nu tot ontploffing gebracht, door deverkondiging van het evangelie. Van nu af aan zouelke Sawi die Christus verwierp zichzelf niet meerkunnen beschouwen als iemand die een vreemd ideeafwees, maar alleen nog als iemand die de Vervuilervan het beste in zijn eigen cultuur verwierp.Ik haastte mij naar huis en trof Carol stralend aan. Ikvertelde haar over Hato en zij antwoordde: „Hato'sdochter, Kimi, heeft vanochtend met mij gebeden. Zezei dat haar vader haar had gezegd dat hij Gods Vre-deskind wilde aannemen. Zij heeft besloten dat zij datook wil!"Ik nam Carol in mijn armen. Samen dankten wij God,tot wij onderbroken werden door een rukje op knie-hoogte en een stemmetje dat in het Sawi riep: ,.Navo!Papa!" Stephen wilde delen in onze vreugde. Ik tildehem op en hield hem tussen ons in. De blos van ge-zondheid was al lang op zijn wangen teruggekeerd.„Schat," fluisterde ik in Carols gouden haar, „dit huisheeft... het heeft..." Hoe moest ik het zeggen? „Hetvoelt als het centrum van Gods wil!"„Dat is zo," antwoordde zij. „Ik voel het ook."Binnen twee we^en had bijna elk lid van Hato's huis-houding het vt, i beeld van de patriarch gevolgd. Carolen ik begonnen de hele groep les te geven, vrijwel elkedag dat zij in het dorp waren.Op een dag vroeg ik Hato: „Wat heeft je doen beslis-sen voor Gods Tarop?"Hij antwoordde: „Toen ik zag dat Gods Tarop u vre-de kon schenken, zelfs toen uw twee zoons bijna wa-ren verdronken, wist ik dat alles wat u van Hem hebt

245

verteld waar moest zijn. Ik besloot dat Hij ook voorons zou kunnen zorgen."De leeftijdsgenoten van Hato, zowel als die van Jodaien Mavo in alle omliggende dorpen, hielden de nieuwechristenen nu nauwkeurig in het oog en wachtten volspanning of de reactie van de geesten harder zou aan-komen dan de drie geestelijke avonturiers hadden ver-wacht. Voor deze andere Sawi's zou een nog hoger ni-veau van overredingskracht nodig zijn. Ik beefde bijde gedachte wat het zou kosten om dat hogere niveauvan overredingskracht te bereiken.En ik beefde terecht.

246

„Warahai is dood!"De kreet dreunde als een donderslag op die vreselijkedag in januari 1964 tussen de paalwoningen van Hae-nam. Opgeschrikte mannen, vrouwen en kinderenhaastten zich naar buiten op hun voorgalerij, net toende brenger van het tragische nieuws zijn holle boom-stam aanlegde in de ondiepten bij het dorp. Hij weesmet zijn lange pagaai en trok hun nog steeds ongelo-vige blikken naar de kidari.Drie afgeladen holle boomstammen naderden snel.Een dreigend, trillend geluid ging hen voor: de Sawi-weeklacht voor de doden. Er brak snikken uit onderde toeschouwers in het dorp. Toen de drie holle boom-stammen dichterbij kwamen, holde een aantal wach-tende mannen en vrouwen naar beneden uit hun hui-zen en gooide zich wild jammerend in het water.Wij stonden voor ons huis toe te kijken, toen de driekano's aanlegden en de slappe gedaante van Warahaiop de schouders van zijn vrienden omhoog en eenpaalwoning binnen werd gedragen. „Wat jammer datzij hem hebben meegenomen naar het oerwoud, nettoen onze behandeling enig goed begon te doen," zeiik tegen Carol en liep naar het huis waar Warahai lag.Als ik die dag thuis was gebleven, zou alles veel ge-makkelijker zijn geweest. Dan had ik van een afstandhun verdriet kunnen delen en zou ik nooit achter dewaarheid zijn gekomen. Maar er was iets wat mij om-

247

hoogdreef, de trillende paaltrap op en dat noodlottigehuis in. Ik stapte door de lage deur naar binnen enging tussen de naakte mannen staan, die zich in dui-zend bochten wrongen van verdriet. Datzelfde „iets"hield mij staande op een plaats waar de lucht zo be-zwangerd was met walging voor de dood, dat hij nau-welijks meer kon worden ingeademd, waar alle gezich-ten vertrokken waren van verdriet om een mensenzielen jammerkreten mijn oor pijnigden als het lang aan-gehouden donderen van een ontploffing.Ik keek omlaag door de spookachtig bewegende ar-men en benen. Ik zag het naakte lijk dat uitgestrektop de grasmat lag. De moeder van de dode, de oudeAoegoem, zat over het lichaam van haar zoon gebo-gen en bedekte zijn lendenen met haar gerimpelde ge-zicht en handen. Wat zij deed, was gebaseerd op hetgeloof van de Sawi's dat een ziel soms blijft hangen inde voorplantingsorganen, zelfs nadat andere delen vanhet lichaam al dood zijn.

Andere naakte bloedverwanten lagen over de magerebenen en borst van de dode en riepen zijn naam, kne-pen in zijn vlees of brandden hem met hete kolen ineen vergeefse poging er nog een soort beweging aan teontlokken, die een schijn van leven gaf.VAN LEVEN? Ik keek nog eens goed. Ja, de dodeademde! Ijskoude angst deed rillingen over mijn ruglopen. Die beweging moest door de treurenden zijnteweeggebracht, dacht ik, door het indrukken en los-laten van zijn ribbekast. Ik drong wat naar voren ombeter te kunnen zien, maar de omstanders sprongenzo woest met het lichaam om, dat ik niet meer metzekerheid kon zeggen of de adembeweging echt aan-wezig was.Langzaam stak ik de hand uit naar Warahai's pols. Ingriezelige spanning drukte ik mijn vinger op de plaats

248

waar zijn polsslag moest zijn. Meteen voelde ik eenzwak kloppen.Angst maakte plaats voor opwinding, toen ik metmoeite overeind kwam. „Ik heb goed nieuws voor jul-lie!" zei ik en begon met mijn armen te zwaaien omhun aandacht te trekken. „Jullie denken dat je vrienddood is. Zijn ademhaling is wellicht zo zwak gewor-den, dat jullie dachten dat die was opgehouden. In jegrote verdriet heb je niet gemerkt dat hij weer sterkeris geworden."Het duurde verscheidene minuten voor ik de watervalvan jammerklachten voldoende kon stuiten om mijverstaanbaar te maken. Ik kon het ogenblik haast nietafwachten dat mijn aankondiging de wanhoop vanhun gezicht zou wegvagen en zou vervangen doorhoop op herstel van Warahai.Eindelijk nam Mavoe mijn smeekbede over en brulde:„Stil! De Toean wil iets zeggen!" Alleen het zachtesnikken en kreunen van de naaste verwanten bleefdoorgaan. Eindelijk kon ik het hun vertellen!„Warahai is niet dood!" riep ik uit. „Zijn pols kloptnog! Als je goed kijkt, zul je zien dat hij nog ademt!"Ik dacht dat zij zouden toesnellen om Warahai's polste voelen en zelfs te zien dat hij nog ademde. Niemandsnelde toe. Niemand wierp zelfs maar een blik op hetnu duidelijke rijzen en dalen van Warahai's borst. Zijstaarden alleen maar naar mij met doffe blikken, alsofzij geen tijd hadden voor deze onderbreking van hunweeklachten.„Begrijpen zij het niet?" vroeg ik mij af toen ik hetnieuws herhaalde en er aan toevoegde: „Je hoeft nietlanger te jammeren. Carol en ik zullen Warahai debeste medicijnen geven die wij hebben. Misschienwordt hij wel beter."Ik was nog niet uitgesproken, toen de eigen vrouw

249

van de zieke, Anai, verbaasd naar Mavoe keek envroeg: „Weten de Toeans dan niets van de dood?"Mavoe's antwoord aan Anai gaf mij een schok. „Na-tuurlijk niet. Omdat de Toeans zelf nooit doodgaan,kunnen wij niet verwachten dat een Toean iets van dedood begrijpt. Wij moeten maar geduld met hem heb-ben."Dus de Sawi's dachten dat wij onsterfelijk waren!„Dat is niet waar, Mavoe," protesteerde ik. „Wij Toe-ans zijn net zo onderhevig aan de dood als jullie. Mijnvader stierf toen ik een kleine jongen was. Ik weetwat de dood is."Mavoe en de anderen toonden verbazing. Ik had neteen mythe ontzenuwd. Toen begon hij weer: „Goeddan, u begrijpt de dood zoals de Toeans die kennen.Maar..." Mavoe keek verdrietig naar Warahai's zachthijgende bewusteloze gedaante. „Het is wel duidelijkdat u niets van de Sawi-dood begrijpt."„Waarom zegje dat, Mavoe?"„Omdat u denkt dat Warahai nog leeft!"„Maar je ziet toch zelf dat hij nog ademt!"Mavoe glimlachte mij neerbuigend toe en vervolgdealsof hij een lesje opzei tegen een kind: „Warahaiademt nog omdat hij in een toestand van „schijnbaarleven" is die aoemamai heet. Soms blijft in de doodiemands lichaam nog een tijdje functioneren, nadatzijn ziel al is vertrokken. Maar dat duurt nooit lang."„Hoe kun je het verschil zien tussen aoemamai en tij-delijke bewusteloosheid?" sputterde ik tegen.Mavoe glimlachte opnieuw. „Dat vertellen de geestenons."„Hoe vertellen ze je dat?" drong ik aan.Sommigen van de rouwenden om ons heen begonnenongeduldig te worden. De zaak die ter discussie stond,was voor hen zo vanzelfsprekend, dat het nauwelijks

250

nodig was er woorden over vuil te maken. Zij kondenhun gejammer niet lang meer inhouden. Het weekla-gen begon weer opnieuw.„Dat vertellen zij ons door middel van een medicijn-vrouw," legde Mavoe uit, alsof het de gewoonste zaakvan de wereld was.„En wie is de medicijnvrouw die zegt dat Warahai inaoemamai is?" vroeg ik door het aanzwellende cres-cendo.Mavoe wees met zijn kin naar de medicijnvrouw Ahamuit Haenam. Ik keerde mij om en keek naar Aham. Zijwierp mij een woedende blik toe, alsof zij de uitda-ging voelde.„Aham had vanmorgen een visioen. Zij heeft echt deziel van Warahai gezien, die zijn lichaam in aoemamaiverliet."„Dat zegt ze maar," wierp ik tegen en dacht snel na.Mavoe scheen niet te begrijpen wat ik met mijn op-merking bedoelde. Aham was de meest befaamde me-dicijnvrouw in onze gemeenschap van drie dorpen.Het kwam niet bij de Sawi's op haar woord in twijfelte trekken.De nabestaanden begonnen Warahai opnieuw woestdoor elkaar te schudden, met gloeiende kooltjes te be-werken en in de oren te schreeuwen. Onder dit soortbehandeling zou hij, in zijn verzwakte toestand, doodzijn voor de zon onderging. Het geloof van de Sawi'sin aoemamai zou opnieuw zijn bevestigd. En Aham,de medicijnvrouw, zou de dood van een patiënt heb-ben veroorzaakt, die door ons gered had kunnen wor-den.Voor God kwam ik tot een beslissing. Ik hief de ar-men omhoog en riep om stilte. Aham keek ongerustwat ik zou gaan doen. Toen het lawaai was verstomd,wierp ik hun de handschoen toe.

251

„Aham heeft jullie uit naam der demonen verteld datWarahai dood is. Uit naam van Jezus zeg ik jullie dathij nog leeft! Zijn ziel is nog in zijn lichaam. Nu smeekik jullie - weeklaag niet langer! Brand hem niet lan-ger met kooltjes. Geef ons tijd voor hem te bidden enhem te behandelen. Als hij beter wordt..."Het hart klopte mij in de keel. Warahai zag er niet uitals iemand die beter kon worden. Zijn bewusteloos-heid leek inderdaad op een laatste coma, die veel weghad van het Sawi-begrip van aoemamai. Ik zette allesop het spel en de kansen leken geheel in het voordeelvan Aham te zijn.„Als Warahai beter wordt, als hij werkelijk zijn ogenopendoet en tegen jullie praat en voedsel tot zichneemt — dan weten jullie dat ik de waarheid gezegdheb in Jezus' naam. Maar als..." (Ik wilde zeggen 'alshij sterft' en besefte toen dat zij dit onzin zouden vin-den, omdat zij hem reeds als dood beschouwden.),, ...als zijn pols ophoudt met kloppen, kunnen jullieAham geloven, als je dat wilt!"Mavoe lachte breeduit. „Warahai kan onmogelijk be-ter worden!"Iemand anders riep: „Bewaar uw medicijnen maarvoor de levenden!"Toen ging de grijskop Boro overeind staan. Hij wasWarahai's oudste broer. Hij sprak een bars bevel uittegen een paar jongere mannen die vlakbij zaten. „Gaeen grafhuis bouwen!"De jonge mannen pakten hun kapmes en vertrokken,zoals Boro had bevolen. En mijn keel werd dichtge-snoerd van afschuw, toen Boro mij aankeek en zei:„Wij begraven Warahai vandaag nog!"

252

22DE MACHT VAN AOEMAMAI

Bij de begrafenis van een Sawi wordt het lijk stevig ineen grasmat gewikkeld, goed om nek, middel en en-kels vastgebonden met lianen en dan neergelegd ineen grafhuisje zo groot als een doodskist, dat één adrie meter boven de grond staat. En daar de Sawi's ervast van overtuigd waren dat wie officieel aoemamaiwas verklaard ook werkelijk dood was, voelden zijzich niet bezwaard hem in zo'n grafhuisje bij te zetten.Ik rilde als ik dacht aan de talloze bewusteloze man-nen, vrouwen en kinderen die in de afgelopen eeuwenin dergelijke grafhuisjes waren bijgezet en alleengela-ten. Later waren zij misschien weer bij bewustzijn ge-komen, hadden het hopeloze van hun toestand inge-zien en vergeefs om hulp geroepen door de verstik-kende geluiddempende matten die stevig om hun ge-zicht waren gebonden. Als er toevallig iemand langswas gekomen die hun kreunen had gehoord, zou dieniet eens poolshoogte zijn gaan nemen. Hij zou alleenhebben gedacht dat dit een geval van aoemamai wasdat iets langer duurde dan gewoonlijk.Daar de vloer van een grafhuis naar achteren helde omte zorgen dat het lijk er niet uit kon glijden, zou ie-mand die al erg verzwakt was niet eens veel kans heb-ben zich naar buiten te werken en zich op de grond telaten vallen om zo de aandacht te trekken. Dus zouhem niets anders overblijven dan weg te zinken in eendelirium van doodsangst en te sterven van honger en

253

dorst, zo al niet van ellende over zijn toestand.„Arme Warahai," dacht ik, toen ik neerkeek op zijnuitgemergelde gedaante. „Je bent in handen gevallenvan rovers: het zielenrovende bijgeloof van je eigenvolk. Ik voel mij niet in staat, zoals de priester of deLeviet, aan de overzijde voorbij te gaan, alleen maaromdat jouw cultuur anders is dan de mijne. Ik ben jehoeder, Warahai!"„Het spijt me, Boro," zei ik hardop. „Het is apsar, 'ta-boe' voor mij een man te laten begraven die nog adem-haalt. Je wilt mij toch niet schuldig maken aan hetdoorbreken van een taboe door dit door te zetten, ishet wel?"Boro knipperde met de ogen en dacht even na. Toenkeerde hij zich om en riep de grafhuisbouwers terug.Ik keek om mij heen naar de anderen en zei: „Alleenom te zorgen dat jullie Warahai niet met gloeiende ko-len branden en in zijn oren schreeuwen, blijf ik derest van de middag hier."Ik liep naar de deur van het huis en riep Carol. Enkeleminuten later kwam zij binnen met medicijnen en gafWarahai een injectie. Boro,Mavoe, Aoegoem en Ahamkeken elkaar in stomme verwondering aan en beslotentoen blijkbaar eenvoudig af te wachten en geen fron-tale botsing met mij te riskeren. Zij waren er zekervan dat Warahai vóór het duister inviel zou ophoudenmet ademhalen.Vier dagen en drie nachten later spanden wij ons nogsteeds tot het uiterste in Warahai te redden en weer-stand te bieden aan de druk der publieke opinie, diehem wilde begraven als een dode. Warahai had enigetekenen van leven gegeven, maar niet genoeg om hetgeloof van de Sawi's in aoemamai of de onfeilbaar-heid van Ahams zogenaamde visioen aan het wanke-len te brengen.

254

„Die medicijnen van jullie doen zijn aoemamai alleenmaar langer aanhouden dan gewoonlijk, maar kunnenzijn ziel niet terugbrengen," was hun conclusie. Ennu, net toen de duisternis een einde aan de vierde dagmaakte, verdween elk teken van leven uit Warahai enging zijn toestand snel achteruit.Het geloof dat ons in deze crisis staande moest hou-den, was vrijwel uitgeput. Onze ogen waren rood vandrie vrijwel slapeloze nachten, waarin wij de ziekemoesten beschermen tegen zijn nabestaanden, en weprobeerden te bidden om de gestadige nadering vande dood een halt toe te roepen. Hato en andere chris-telijke Sawi's begonnen bang te worden dat ik het ge-duld van Warahai's bloedverwanten al te zeer op deproef stelde.

Verward en uitgeput gingen Carol en ik aan tafel zit-ten voor ons avondeten, toen er plotseling luid tumultweerklonk uit het huis waar Warahai lag. Dezelfde on-uitgesproken gedachte flitste tussen ons over - Wara-hai's hart had zeker opgehouden met kloppen!Ik nam een petroleumlamp en holde door de donkereavond naar het huis. Het was volgepakt met schreeu-wende, stampende, jammerende mensen. Ik drongdwars door de woelige menigte en zag dat zij opnieuwbezig waren het verzwakte lichaam van Warahai teschudden en te branden. Misschien geeft het ook nietlanger dacht ik, toen ik Warahai's pols probeerde tegrijpen.„God, hebt U ons in deze crisis een nederlaag doen lij-den?" riep ik in zwijgend verdriet.Ik nam Warahai's pols en voelde die zorgvuldig. Onder-tussen zond ik nog een stil gebed ten hemel.„Wilt U deze kans om een geloof te vernietigen dateeuwenlang hulpeloze zieken aan een te vroege doodheeft uitgeleverd, zonder meer weggooien?"

255

Ik voelde nog steeds geen polsslag.„Als Warahai sterft, zal het geloof in aoemamai dieperdan ooit zijn geworteld, omdat uw dienaar het aan-vocht en faalde."De hele paalwoning deinde heen en weer. Het wasmoeilijk mijn evenwicht te bewaren in de vage flakke-rende schaduwen.„U zou hem zo gemakkelijk kunnen genezen! WenstU de eer dan niet, die wij voor U proberen op te wek-ken in de geest van deze mensen?"Wanhopig voelde ik nog eens voor het laatst Warahai'spols.„Waarom ben ik er niet in geslaagd uw gunst te ver-dienen?"Zijn vlees klopte zwak maar gestadig tegen mijn vin-gertop. De strijd was nog niet ten einde.„Waarom zijn jullie ineens weer zo gaan weeklagen?"vroeg ik.Iemand schreeuwde mij met wilde ogen toe: „Ahamhad weer een visioen! Ditmaal zag zij een geest dieWarahai's ziel in een hinderlaag lokte en opat! Nu we-ten wij dat er geen kans meer is dat u Warahai's ziel inzijn lichaam kunt doen terugkeren. De geesten willendat wij hem morgen vroeg begraven."Door de schaduwen zag ik hoe Aham naar mij keek,met een triomfantelijke blik op haar getaande gezicht.Zij had er genoeg van gekregen dat haar onfeilbaar-heid steeds werd aangevochten. Zij had een manierbedacht om de eindconclusie te bespoedigen.In de schaduwen om mij heen werd het dreigendemompelen steeds luider. Warahai's moeder liep ver-ontwaardigd heen en weer met honende woordenover onze pogingen haar zoon te genezen. Achter mijen aan alle kanten gingen stemmen op: „Ga weg! LaatWarahai aan ons over!"

256

Plotseling klonk er een oprecht begrijpende stem uithet schemerduister. Het was de stem van Narai, mijnhulp bij de taal en een van de christenen. Hij zei:„Toean, u begrijpt de Sawi-dood niet. U kunt beterweggaan."Andere stemmen in mijn binnenste vielen hem al bij.De stemmen zeiden: „Je hebt alles gedaan wat er vanje kon worden verwacht. Als God je in deze kwestiede overwinning had willen schenken, had Hij dat nuwel gedaan. Laten de bloedverwanten de verantwoor-ding maar op zich nemen voor hun eigen daden.De ogen van Warahai zijn al dof. De doodsrochel is inzijn keel. Hij zal in elk geval binnen vierentwintig uursterven. Het is niet de moeite waard er een opstandvoor te riskeren. Het is alleen maar je trots die geennederlaag wil aanvaarden. Geef het op!"Maar toen stelde ik mij voor hoe ik de volgende mor-gen lijdzaam zou toezien, terwijl zij de lijkwade vangevlochten gras om Warahai's nog ademende gezichtzouden wikkelen en de lianen flink aantrekken. Ikprobeerde mij in te denken dat ik op een later tijdstipnog moed zou verzamelen om hun geloof in aoemamaiaan de kaak te stellen, nadat ik dit keer had toegege-ven. Nee, dat kón gewoon niet.

Ik probeerde al mijn moed bijeen te rapen, dezelfdemoed die God mij bij eerdere crisistoestanden had ge-schonken, maar er was niets van over; hij was al ver-pulverd in een cocon van wanhoop. Ik drukte mijngeest naakt tegen God, opdat Hij nieuwe moed in mijzou opwekken. Hij wekte die op en hij groeide, envoedde zich zelfs met de wanhoop die zijn voorgangerhad gedood. Enkele ogenblikken later was deze nieu-we moed klaar om geboren te worden in daden.„Heer, wat zal ik doen?"„Haal Warahai hier weg!"

257

„Maar Heer, daar heb ik hulp voor nodig. Wie van de-ze mannen zal mij helpen? Ik ben alleen!"„Kijk om je heen!"Ik begon rond te kijken en meteen kwam Mahaansmagere, sombere gezicht helder naar voren in hetschijnsel van mijn lamp.„Mahaan, kom eens hier."Hij kwam alsof hij geen keus had.Ik sprak zacht in zijn oor. „Als ik Warahai op je rugtil, draag hem dan het huis uit, naar mijn schuur. Ikzal een weg voor je vrijmaken."Mahaan keek mij onderzoekend aan. Hoe kon hij in's hemelsnaam meewerken? In de afgelopen maandenwas hij steeds toeschietelijker geworden, maar ditkeer was hij nauwelijks overtuigd van de wijsheid vanmijn beslissingen.„Warahai is nog in leven! Help mij dat te bewijzen!"drong ik aan.Mahaans gezicht nam een vastbesloten uitdrukkingaan. „Fisahaemakon! Ik zal hem dragen!" zei hij.Ik zette de lamp neer en tilde de bewusteloze ziekeop Mahaans rug. Hij wankelde onder Warahai's ge-wicht toen hij overeind kwam. Woede laaide op omons heen, toen wij naar de deur liepen.Warahai's jongste broer Kimi stond gewapend klaarom ons de doortocht te beletten. Mahaan aarzelde.„Loop door!" drong ik aan.„Toean, Warahai is dood!" riep Mahaan, die de moedbegon te verliezen onder de druk van de menigte.„Hij is niet dood! Loop door!"Plotseling stapte een andere jongen, Aidon, naar vo-ren uit de dichte groep protesterende mensen. „Ik zalje helpen hem te dragen!" zei Aidon dapper en tildeWarahai's benen op zijn schouders.Gesterkt liep Mahaan door de deuropening naar bui-

258

ten, de ingekerfde paaltrap af, gevolgd door Aidon.Ik hield Kimi en de anderen in het oog. Zij waren on-voorbereid op deze onverwachte zet. Onzeker volgdenzij ons door het duister en riepen: „Breng Warahaiterug! Breng hem terug!"Wij bleven doorlopen tot wij in de schuur waren. Iksloot de deur om de menigte buiten te houden. Aoe-goem, Warahai's moeder, sprong heen en weer voor dedeur en weende bitter, terwijl Kimi schreeuwde:„Toean, mag ik hem terugdragen naar de paalwoning?"Met alle overtuiging die ik kon opbrengen, antwoord-de ik: „Nee!"Al gauw verspreidde de menigte zich naar huis. Tweeuur lang bleven hun woedende kreten aanzwellen, totik mij begon af te vragen of zij zichzelf moed wildeninspreken om het gebouwtje te bestormen. Dat had-den zij zonder meer kunnen doen.,Tegen middernacht werd het stil in het dorp. Aidonging naar huis terug. Mahaan bleef met mij bij Wara-hai's onbeweeglijke gedaante waken. Omstreeks mid-dernacht voegde Carol zich bij mij in de schuur. Ma-haan zat stil te luisteren. Wij spraken opnieuw een ge-bed uit voor Warahai's herstel en hieven een lofzangvoor God aan.Toen de dag aanbrak, werd ik wakker door het geluidvan een beangstigend rochelen in Warahai's borst.Door de longontsteking raakten zijn longen vol metvocht. Om hem niet te laten stikken, nam ik mijn opbatterijen werkende hydrometer om zoveel mogelijkvocht door zijn keel af te zuigen.Later op de dag wees Carol op onze laatste doos pe-nicilline-ampullen en zei: „Deze man helpt ons sneldoor onze laatste voorraad heen en het doet hemweinig goed. Zal ik er nog mee doorgaan?"„Nee," antwoordde ik. „Als onze medicijnen hem

259

konden helpen, zouden wij beslist al vooruitgang heb-ben kunnen bespeuren. Andere patiënten zullen dezemedicijnen meer nodig hebben. Van nu af wordt hetgebed en uitsluitend gebed."We keken neer op Warahai. Zijn ademhaling werdsteeds zwakker. Zijn vel hing als los perkament overzijn bijna vleesloze skelet. Zijn halfopen ogen leken alin het hiernamaals te staren.Carol bedacht iets. „In het ziekenhuis waar ik mijnverpleegstersopleiding kreeg, werden patiënten als Wa-rahai steeds kunstmatig gevoed; en wij hadden elek-trische instrumenten om het vocht uit hun longen tehalen. Maar toch stierven er veel die minder ver heenwaren dan Warahai.Ik ben ervan overtuigd dat geen dokter ter wereld zouzeggen dat er nog enige hoop voor hem is, afgezienvan...",, ...een wonder?" vulde ik aan. „Ja, dat is het enigewaarop wij nog kunnen hopen."Later die dag verscheen Mavo plotseling om de deur-opening van ons huis. „Toean," fluisterde hij, „Kimien andere bloedverwanten van Warahai komen hier opaf. Kimi houdt een benen dolk achter zijn rug. Past uop."Ik bedankte Mavo en keek door de hor van ons raamnaar de naderende groep. Hun ogen stonden vol pijnen verwijten. Zij leken te zeggen: „Waarom dwingt uons deze zaak dagenlang te rekken? Als u er niet ge-weest was, zou Warahai al lang zijn begraven. U maakthet alleen maar pijnlijker voor ons allemaal."„Kimi!" riep ik plotseling, „je houdt een benen dolkachter je rug. Verwijder die onmiddellijk uit mijntuin!" Verschrikt overhandigde Kimi het wapen aaneen jongen die dicht bij hem stond. Die bracht hetwapen meteen terug naar het dorp.

260

Tegen zonsondergang kwamen Kimi, Boro en andereverwanten van Warahai terug in een veel mildere stem-ming. „Toean, we geloven nog altijd dat Warahai doodis en begraven moet worden, maar we hebben beslo-ten uw wensen te eerbiedigen. Als u goed vindt datwij hem terugbrengen naar de paalwoning, geven wij uons woord dat wij niet over hem zullen weeklagen,hem niet met hete kolen zullen branden of proberente begraven, zo lang zijn hart nog klopt. Als de pols-slag ophoudt, zullen wij u roepen en dan kunt u datzelf zien. Pas daarna zullen wij hem begraven."Dit was hartverwarmend. Deze kleine overwinningwas dan tenminste behaald, hoewel ik nog steeds opveel méér hoopte. Ik gaf de mannen toestemming Wa-rahai terug te dragen naar de paalwoning. Zijn comawas dieper dan ooit.

Toen de duisternis inviel, bleek dat Warahai's verwan-ten zich trouw aan hun woord hielden. Geen geluidvan gejammer of tumult was hoorbaar in het dorpHaenam. Vijf dagen strijd, en hoe zou het aflopen?Hoeveel langer kon Warahai doorgaan met ademhalen,terwijl God afwachtte?In grote geestelijke nood sloeg ik in ons boek met bij-bellessen de aanhalingen voor 30 januari op en begonhardop te lezen: ,,O Gij die gebed verhoort... De ogenvan de Heer zijn op de rechtvaardigen en zijn orenzijn open voor hun kreet... Als hij Mij aanroept, zal Ikhoren, want Ik ben vol genade... Hij zal het verlangenvervullen van hen die Hem vrezen... O Heer, U bentonze God; laat de mens niet de overwinning behalentegen U... Als er twee van u het eens zullen zijn opaarde over iets dat zij zullen vragen, zal het voor hengedaan worden door mijn Vader, die in de hemelen is."Carol en ik zaten elkaar in het zachte lamplicht aan tekijken. Als het alleen maar één enkele belofte was ge-

261

weest middenin een zin, zou het al heerlijk genoegzijn geweest. Maar nu hoopten de beloften zich in éénbladzijde op en wedijverden om ons te bemoedigen.Wij glimlachten elkaar toe met tranen in de ogen endoodmoe, maar plotseling overvloeiend van vreugde.Een hoorbare stem had de boodschap niet duidelijkerkunnen overbrengen. God had ons gebed verhoord.De volgende morgen was het vreemd stil in Haenam.Ik liep langzaam naar het dorp. Jamasi, één van Wara-hai's broers, stond mij bij het pad op te wachten. Hijdeed alsof hij de vraag in mijn ogen niet zag, terwijlhij een stokje stond af te slijpen. Dus sprak ik de vraaguit. „Hoe gaat het met hem?"Jamasi wierp mij een schaapachtige blik toe en zei:„Hij heeft tegen ons gesproken."„Gesproken?"„Ja."Mijn hart maakte buitelingen van vreugde. „Wat heefthij gezegd?"„Hij zei tegen mijn moeder: 'O, moeder, wees niet be-droefd!'"Als in een droom liep ik langs Jamasi en klom in depaalwoning. Warahai sloeg de ogen op en keek mij aantoen ik mij over hem heen boog. Zijn ademhaling wasrustig en normaal.„Konahari, Warahai!" zei ik tot hem.„Konahari!" antwoordde hij met een glimlach.Hij lag achterovergeleund in zijn moeders schoot. Zijnvrouw en kinderen en andere bloedverwanten zatendicht om hem heen. Ik nam zijn pols in mijn hand. Dekilte van de naderende dood was verdwenen. Zijnpolsslag was sterker.In de gewoonlijk zo rumoerige paalwoning was hetstil als in een kathedraal. Eén voor één sloegen Wara-hai's familieleden de ogen neer.

262

„Zeggen dode mannen konahari?" vroeg ik zacht.Na een verlegen stilte zei iemand: „Nee. Dode man-nen zeggen nooit konahari."„En als Warahai's ziel in stukken was gesneden en op-gegeten door een demon, zou hij dan zo rondkijkenals nu?" vervolgde ik.„Wij hebben naar een leugen geluisterd," zei Mahaanplechtig.Ik keek rond waar Aham was, maar zij was nergens tezien.„Wij hadden bijna een levende man begraven," zeiBoro en staarde naar de muur.„Hoe groot is de liefde van Jezus!" zei de oude Aoe-goem en streelde Warahai's voorhoofd.Ik ging gauw naar huis om Carol het heugelijke nieuwste vertellen. Wij gingen samen terug met eten voorWarahai. Hij had dagenlang niets gegeten. Toen hijklaar was met eten, prezen wij openlijk God voor Wa-rahai's herstel en haastten ons toen naar Kamoer omonze vreugde te delen met de christenen daar.De volgende dag ontvingen vier stamoudsten uit Hae-nam Christus. Eén van de vier was de man van Aham.Een ander was Mahaan. Nog een anders was Kani,Haenams „meester in het verraad".Later kwam in het mannenhuis van Seremiet, Morkayovereind. Er was een nieuw licht op zijn gewoonlijkzo droevig gezicht, toen hij zei: >rMyao Kodon heeftons getoond dat zijn hand sterk is. Wat mij aangaat, ikgeloof!"Sieri en zijn zoon Badan volgden Morkay's voorbeeld,zoals de helft van het dorp Seremiet zou volgen voorwij twee jaar verder waren.Toen ik uit Seremiet terugkwam, bezocht ik Warahaiopnieuw in zijn paalwoning en zag hem zonder steunbij zijn vuurplaats zitten. Hij begroette mij vrolijk. Ik

263

ging zitten en praatte wat met hem en bad met hemvoor ik zijn huis verliet. Voor zover ik kon nagaan,had hij ook werkelijk vertrouwen in Christus gekregen.Ik was wat teleurgesteld dat Warahai's familieledenniet erg hun best deden vers voedsel voor hem uit derimboe te halen, want hij vond de oudbakken sagi diezij hem voorzetten niet erg lekker. Ik drong er bij zijnmensen op aan hem beter eten te geven, maar zonderveel succes. Om hun een voorbeeld te geven, stuurdenCarol en ik zo nu en dan vers voedsel aan Warahai.Een paar dagen later maakten Boro, Aham, Kimi, Ja-masi en andere bloedverwanten van Warahai mij dui-delijk dat zij hadden besloten Christus te verwerpen,ondanks Gods genade in de genezing van Warahai.„Het staat jullie natuurlijk vrij Gods Zoon te verwer-pen als jullie dat willen. Maar vergeet niet," raadde ikaan, „dat jullie nu een inzicht hebben, dat geen vanjullie voorouders ooit heeft bezeten en dat God julliezal oordelen met inachtneming van dat inzicht. De-zelfde God die liefde toont, kan ook straffen."Boro antwoordde: „Laat de mensen die willen gelo-ven maar geloven. Wij blijven zoals we waren."Zonder verder een woord te spreken, wendde ik mijaf en verliet hem. Buiten Boro's paalwoning stond eengroep gelovigen uit Haenam mij op te wachten. Wijliepen samen naar een klein gebedshuis dat nu dicht-bij op een hogergelegen plek stond.Anderen, die pas bekeerd waren, kwamen uit hunpaalwoningen omlaag en namen deel aan onze ver-heugde gesprekken. Daar was mijn vriend Mahaan ende mooie Waif, de dochter van de oude Mario, diespoedig met Mahaan in het huwelijk zou treden.Met hen mee kwam de jonge Amoes en zijn aanstaan-de bruid Aiyaoe, vergezeld door de nadenkende Kani,die zo lang zulke duistere herinneringen had meege-

264

dragen. Jodai, Hadi en een stel andere Atowaem gelo-vigen uit Jowi volgden hen met een stel lachende kin-deren die nog niet konden begrijpen waar het allemaalom ging, maar toch spontaan werden aangetrokkendoor onze aanstekelijke vreugde.In het gebedshuis zaten de gelovigen uit Kamoer tewachten: Hato met zijn vrouwen, zoons en dochters;Kaiyo die het vredeskind had gegeven en mij daarmeede ogen had geopend. Mavo, de rustige helper, en deguitige Isai, de jongen die hoog in een boom had toe-gekeken toen de beide barkassen met grote snelheidlangs zijn dorp voeren, waren er ook.Naast hen zaten Isai's vader Maira, die door Isai totJezus was gebracht, en Seg, die mij heimelijk had be-spied in de bladerrijke arena die ik als plek voor mijnhuis had gekozen. Amwi, de oprechte, die geleerd hadte vertrouwen door een voorbeeld te nemen aan Mavo,completeerde de groep.

Carol gaf mij een kartonnen doos. Er viel een stiltetoen ik die opendeed„Wij hebben een verrassing voor jullie."Ik haalde een stapeltje pas gestencilde witte boekjesuit de doos. Toen, met een geheimzinnige blik, fluis-terde ik hoorbaar: „We gaan jullie allemaal leren le-zen!"Gretige handen van jong en oud kwamen omhoog,toen ik exemplaren van het eerste Sawi-leesboekje uit-deelde. De eerste les was hoe de boekjes met de juistekant naar boven moesten worden gehouden. De twee-de les was hoe je één bladzijde tegelijk moest omslaan.Hato grinnikte van plezier. Hij leerde snel.Het was een vrolijk tussenspel, vóór de nieuwe schokdie ons te wachten stond.

265

23MET RODE OGEN VAN HET UITKIJKEN

De dunne paaltjes waarop het grafhuis rustte, trildentoen het door de rouwenden werd bestormd. Sommi-gen leunden tegen de zijkant en kreunden van diepedroefheid met de armen omhooggestrekt naar het lijkdaarboven, en handenwringend, alsof zij de ontastba-re ziel van de gestorvene wilden grijpen. Anderen be-klommen de verhoging zelf en bogen zich als aasgierenover het dode lichaam, waarbij zij gilden als verdoem-den in de hel.Het lichaam van alle rouwenden was met modder be-smeurd. De stank van het lijk was bijna niet te harden,maar dat hadden zij ervoor over. Aasvliegen zwerm-den om hun gezicht, maar daar letten zij niet op.Negen gloeiend hete dagen en negen vochtige nachtenlang hadden zij gewaakt. Die stank werd steeds ergeren de vliegenzwerm steeds dichter. Op matjes in eengroot rimboehuis vlak in de buurt hadden zij zittenwachten en die stank ingeademd. En dit was nog maarhet eerste stadium van de begrafenisplechtigheid vande Sawi's die gefam ason werd genoemd. Intussen wa-ren de nabestaanden zo over hun toeren geraakt, datzij ook de verdere handelingen van gefam ason kon-den volvoeren en zich op de van oudsher gebruikelijkemanier aan een orgasme van smart konden overgeven.Plotseling werkte een jonge bloedverwant zich tussentwee van de draagpalen door naar de ruimte onderhet grafhuis. Hij danste koortsachtig en riep luid de

266

naam van de overledene. Terwijl hij zo danste, regen-de het maden en rottend vlees, losgeschud uit hetwankele grafhuis, op zijn schouders, zijn voorhoofden zijn haar. Het tweede stadium van de wanhoops-vertoning was ten einde.Het gillen werd steeds hoger en scheller van bewon-dering voor de uitzonderlijke toewijding van de jongeman. Even later stapte hij onder het grafhuis uit enstrompelde naar de stille poel van een nabijgelegen ri-viertje. Nu zijn beproeving achter de rug was en hijzich durfde te ontspannen, begon hij verkrampt overte geven in een heftige aanval van misselijkheid. Kreu-nend en brakend van verdriet en walging liet hij zichneerzakken in het reinigende water.Aller ogen wendden zich nu naar de mannen die hetlijk omringden op de verhoging waarop het grafhuisstond. Het was nu aan één van hen om de volgendestap in de plechtigheid ten uitvoer te brengen. Mis-schien zouden zij daarin falen.Met strakke blikken op de walgelijke wriemelendehoop in hun midden, knielden deze mannen er dichtomheen. Hun handen trilden. Hun lichaam werd stijf.Ineens hief een der mannen zijn arm hoog boven hetlijk en dreef met een schel apocalyptisch gekrijs zijngebalde vuist diep in de rottende lichaamsholte. Eénondeelbare seconde vertoonde het gezicht van de maneen schok van onuitsprekelijk afgrijzen dat voor altijdin de herinnering gegrift zou blijven van allen die hemzagen. Toen verloor hij het bewustzijn van hevigeemotionele uitputting en zonk langzaam over de randvan de verhoging, waarbij hij zijn druipende hand ach-ter zich aansleepte. De derde stap was genomen.De andere nabestaanden vingen hem op, droegen hemhet huis in en zetten hem op een grasmat, waar hijbleef wachten tot hem een versgekookt stuk sago

267

werd gebracht. Hij nam het stuk sago in zijn beklieder-de rechterhand, bracht het aan zijn lippen en at hetop, terwijl de andere rouwenden steeds heftiger jam-merend om hem heen stonden. De vierde en laatstestap van de rouwceremonie was volvoerd.De climax van de hoogste wanhoop was overschreden.De meeste rouwenden klommen langzaam omhoog inhun paalwoning, toen de gouden avond oplaaide overhet paradijs van torenhoge sagopalmen dat het dorpomringde.Slechts enkelen bleven treuren bij het grafhuis: Boro,Aoegoem, Jamasi en Kimi. Met betraande ogen riepenzij luid de naam van het pas geschonden lijk bovenhun hoofd: Warahai.

Rode stralen van de zonsondergang doorboorden deschaduwen die mij omringden. Waarom had God hemlaten sterven? Tien dagen lang was hij steeds beter ensterker geworden, had zelfs zijn huis verlaten en laatopgezeten om met zijn vrienden te praten. Toen, opde elfde dag, zonder enige waarschuwing, had Warahaihet bewustzijn verloren. Op de dertiende dag was hijgestorven.Was het alleen gebrek aan vers voedsel dat zijn doodhad veroorzaakt? Wat had ik spijt dat wij hem nietméér van onze beperkte voorraad vruchten en eierenhadden gestuurd! Of hadden de Sawi-christenen hetbij het rechte eind, toen zij concludeerden dat Godhad verkozen mijn waarschuwing aan Boro in vervul-ling te doen gaan, om zo de ongelovigen met meeroverredingskracht te kunnen benaderen?Negen dagen lang had ik mijzelf met dergelijke vragenafgepijnigd. Ik had gehoopt dat Warahai een levendbewijs van Gods genade en macht zou blijven. MaarGod had het bewijs voor Zichzelf opgeëist.

268

Toch was er wel iets bereikt. Het geloof van de Sawi'sinaoemamai was tenietgedaan, overal waar het nieuwsvan Warahai's herstel was doorgedrongen. Het ver-trouwen van de gelovigen was toegenomen en velenieuwe gelovigen hadden zich bij ons aangesloten.Ik haalde diep adem en liep net naar huis, toen eeneenzame gedaante zijn holle boomstam voor ons huisafmeerde. Hij groette mij, toen ik de trap van ons huisbereikte.„Konahari!" antwoordde ik. „Waar kom jij vandaan?"„Van Boro's paalwoning aan de Sagoedar rivier," ant-woordde hij. „Zij hielden vandaag een rouwplechtig-heid voor Warahai. Warahai was nog in de verte familievan mij, dus ben ik er maar naar toegegaan."„Wat voor plechtigheid?" vroeg ik. „Ik dacht dat Wa-rahai negen dagen geleden al begraven was."„Dat was hij ook," antwoordde de man. „Toean, hebtu nooit gehoord van gefam ason? Dat betekent 'destank aanraken'."„Nee. Wat is gefam ason?"De man stak zijn pagaai in de grond en keek mij aan,alsof hij op het punt stond te spreken. Toen bedachthij zich, maakte een excuus dat hij weg moest, namzijn pagaai weer op en liep langs mij heen.Ik legde mijn hand op zijn arm. „Je moest het memaar vertellen," zei ik.„Ik weet niet zeker of u het ermee eens zal zijn, Toe-an."„Ik kom er later toch achter."Hij wist dat dit zo was. Geleund op zijn pagaai begonhij mij te vertellen van de walgelijke plechtigheid waarhij net vandaan kwam.

Die nacht lagen Carol en ik wakker, diep bezorgd overdeze nieuwe blik op de gedachtenwereld van de Sawi's.

269

Dus ook dit was iets waaraan Boro de voorkeur hadgegeven boven Christus!Hoe kon een dergelijk gebruik ooit zijn aanvaard?Aan wat voor tragische angst had die gewoonte oor-spronkelijk zijn bestaan te danken? Hoe sterk en hoediep moest de duistere drijfveer wel zijn, die geslachtna geslacht ertoe dwong vrijwillig een gewoonte in erete houden, die de mensen zelf met walging vervulde?Met een steek in mijn hart besefte ik hoe onmogelijkhet scheen ooit de ziel van dergelijke raadselachtigemensen te doorgronden, en ik smoorde een diepezucht in mijn hoofdkussen. Wat kon ik er aan doen?Hoe kon ik iets bestrijden wat ik niet eens begreep?Ik wist dat het niets zou helpen de Sawi's eenvoudigte zeggen: „Hoor nou eens even! Dat moeten jullietoch niet doen! Dat is onsmakelijk!" Zij wisten allangdat het onsmakelijk was. Het was wel duidelijk datjuist de onsmakelijkheid van deze daad in nauw ver-band met het doel stond, net als de opzettelijke on-smakelijkheid van de schuldverwekkende daad bij dewaness-plicht.

Toen stokte mij de adem in de keel. Zou het dat kun-nen zijn? Ik ging rechtop in bed zitten om erover nate denken.Kon de gewoonte, die zij gefam ason noemden, een-voudig een manier zijn om te proberen een geweldigewaness-plicht te leggen op... niet alleen op een per-soon, maar op de hele bovennatuurlijke wereld? Ervormde zich een idee in mijn brein.Maar wat kon het doel zijn van een dergelijke waness-verplichting op grote schaal, uitgevoerd door ontel-bare Sawi's in de loop van duizenden jaren? Was hetmisschien om afschaffing van de dood zélf te forceren?Ik was vastbesloten deze ingeving uit te werken. Ikkon haast niet wachten tot het dag zou worden.

270

Langzaam waadde ik over de ondergelopen weg tus-sen beide rijen paalwoningen van Haenam en Jowi. DeHoge jammerlijke kreten van een Sawi-lijkzang werdenluider, naarmate ik de bron ervan naderde. Gehuld inrook naast haar vuurtje zat een oude tandeloze vrouwheen en weer te wiegen. Zij rouwde over de dood vanWarahai.De woorden van haar lijkzang waren vrijwel onver-staanbaar voor me. Haar stem was gebroken door hetsnikken. Ik probeerde vergeefs er iets van te begrijpen.Toen zag ik Mahaan. Hij was omlaag geklommen uitzijn eigen woning en kwam naar mij toe.„Mahaan, vertel eens wat die vrouw zegt."Hij antwoordde: „Zij zegt:

'Woorden van remon! Woorden van remon! Waaromblijven jullie zo lang weg? Door jullie talmen heeft dedood mijn zoon weggenomen!Woorden van remon! Woorden van remon! Onze ogenworden rood van het uitkijken naar jullie komst!Woorden van remon! Woorden van remon! Komenjullie van oorden stroomopwaarts? Komen jullie vanoorden stroomafwaarts?Woorden van remon! Woorden van remon! Haast je,of de dood zal ons allen wegvoeren, en er zal niemandover zijn om jullie welkom te heten.' "

De smartelijkheid van dit Sawi-gedicht tegen de grim-mige achtergrond van het rouwende dorp, en begeleiddoor het jammeren van de oude vrouw was hartver-scheurend. Met zachte, maar dringende stem vroeg ik:„Mahaan, wat is remon?"Terwijl wij door het water naar mijn kantoortje metrieten dak liepen, verklaarde Mahaan: ,,Remon is water gebeurt, als een rups aan de dood ontnapt door in

271

een vlinder te veranderen, als hij uit zijn cocon barstom verder te leven in een nieuw lichaam. Het geeftook de manier weer waarop een hagedis of een slangaan de dood ontsnapt, door zijn oude huid af te wer-pen."Remon was dus ongeveer het gelijkwaardige van onswoord „wedergeboorte".„En wat zijn de woorden van remon9" vroeg ik verder.„Men zegt dat de mensen lang geleden de macht beza-ten tot remon van hun lichaam en zo eeuwig kondenblijven leven. Toen kregen een hagedis en een karasoe-vogel ruzie. De hagedis, als het symbool van remon,zei dat de mensen vrij moesten blijven van de machtvan de dood. De vogel, die zo gemakkelijk doodgaat,was het symbool van de dood. Hij stond erop dat demensen onderworpen zouden zijn aan de dood, netals hijzelf, en begon zelfs al palen voor het eerste graf-huis te hakken.„En wat gebeurde er toen?"„De hagedis zei maar aldoor 'rimi! rimi! hernieuw!hernieuw!' Dit waren de woorden van remon. Maar devogel zei steeds: 'sanai! sanai! verga! verga!' De ruziebleef doorgaan tot de hagedis zich onderwierp aan dewil van de vogel. Van die tijd af begonnen de mensente sterven."„Waarom gaf de hagedis toe?"„Dat weten wij niet. Er moet iets zijn gebeurd, maarwe zijn vergeten wat het was."„Is dat het einde van het verhaal?"„Nee. Onze voorouders zeiden dat op een goede dagde woorden van remon tot ons zullen terugkeren.Daarna zullen zij, die nog in leven zijn, hun lichaamhernieuwen als de hagedis en de rups. Er zal geendood meer zijn."Er ging een rilling van ontroering door mij heen, toen

272

de geweldige betekenis van Mahaans woorden tot mijdoordrong. Toen besloot ik nog verder te vragen: „Enwat heeft de gewoonte van gefam ason met dit alles temaken?"Mahaan bleef stokstijf staan en wierp mij een snelleblik toe. „Weet u dan van gefam ason7" vroeg hij.„Ik weet wat van de mensen wordt verlangd om aande eisen ervan te voldoen. Wat ik niet weet is waaromhet nodig is."„Wij doen htst, omdat onze voorouders het altijd heb-ben gedaan," zei hij luchtig.Dat was het vaste Sawi-antwoord om duizenden moei-lijke vragen te omzeilen. Ik wuifde het weg. „Je kuntmet een dergelijk antwoord proberen kleine kinderenaf te schepen, maar mij niet," zei ik met een glimlach.Mahaan lachte. „Echt, Toean, ik weet niet of ik eenander antwoord ken..." Zijn stem stierf weg. Hij stondna te denken. Hij dacht lange tijd na. Ik stond totmijn enkels in de modder te wachten, met mijn penboven mijn notitieboekje in de aanslag.„Misschien is het..." begon hij tenslotte en ik schreefde Sawi-woorden op zoals zij naar buiten stroomden:„ ...rigaf bohos savos keroho farakotai remon sin fatani naha saren gani! ...omdat, als de mensheid de hoog-ste trap van verdriet heeft bereikt, de woorden van re-mon misschien des te sneller zullen komen."Ik bedankte Mahaan en besloot mijn andere taai-hel-pers te ondervragen. Sommigen waagden geen opinieover de betekenis van gefam ason uit te spreken. An-deren gaven een mening die veel weg had van die vanMahaan. Weer anderen hadden niet meteen een eigenopinie, maar waren het eens met die van Mahaan, alsik die te berde bracht.Ik had nu tenminste een kleine aanwijzing dat de wa-ness-plicht en gefam ason beide zijn geworteld in het

273

geloof dat doelstellingen, die niet verwezenlijkt kun-nen worden door geweld of gewone overredingskracht,wel verwezenlijkt kunnen worden door jezelf te onder-werpen aan de allerergste vernedering of zelfkastijding.In andere culturen wordt dezelfde psychologische in-stelling tot uiting gebracht in dingen als: onderhevigzijn aan ongelukken, boetedoening, hongerstaking,zelfkastijding en zelfopoffering.Maar het Nieuwe Testament heeft één enkel duidelijkantwoord voor mensen die gevangen zijn in dit bijnauniversele complex van dwangvoorstellingen: de ver-nedering en dood van Christus om onzentwille! Zijndood alléén kon een waness-plicht opleggen aan dewetten die betrekking hebben op wie schuldig zijn.Zijn opstanding biedt de enige hoop op remon die wijooit zullen kennen! En zo nam mijn strategie om deziekelijke, bijna psychopatische obsessie van de Sawi'smet de lijken van gestorvenen te bestrijden, langzaamvaste vorm aan.

Vroeg of laat zou de Indonesische regering gefam asononwettig verklaren, al was het alleen om sanitaire re-denen, maar dit zou geen genezing brengen voor degeestelijke armoede die eraan ten grondslag lag en dieoorspronkelijk het gebruik had doen ontstaan. DeSawi-cultuur had zich door al die eeuwen heen gewor-steld, zonder afdoend antwoord op de wanhoop diede mens bij de dood bevangt. De christelijke leerstel-ling van de opstanding was het door God gegeven te-gengif voor die wanhoop, terwijl het geloof van de Sa-wi's in een uiteindelijk wederkeren van de woordenvan remon de verlossende analogie was, waardoor dattegengif kon binnendringen.Ik riep de christenen van Haenam, Jowi en Kamoerop een vergadering bijeen. Hato, Kaiyo, Mahaan en deanderen luisterden aandachtig. Ik ontvouwde mijn ar-

274

gument. Ik begon met de opwekking door Jezus vanzijn gestorven vriend Lazarus en beschreef zijn eigenopstanding op de derde dag na zijn dood.Nu concludeerde ik: „Hij deed anderen herrijzen uitde dood. Hij herrees Zelf uit de dood! Hij riep Zichuit tot de Opstanding en het Leven in eigen Persoon!Zijn woorden zijn de woorden van remon! En zij heb-ben jullie al bereikt. Zij brengen je eerst de remon vanje innerlijke mens door de Heilige Geest, die in jewoont, om dan te worden gevolgd, naar de beloftevan de Schrift, door de remon van je lichaam op deDag des Heren!Jullie zeggen al lang dat je ogen rood zijn van het uit-kijken naar de belofte van remon - ik hoop dat zeniet te rood zijn om remon te herkennen nu die er is!En als je gelooft dat Jezus' woorden de ware woordenvan remon zijn, is het dan nog nodig gefam ason tebedrijven op het dode lichaam van hen die je lief zijn?"Hato ging onmiddellijk recht overeind staan. „God-dank dat u ons dat hebt verteld! Nu kunnen wij op-houden met die afschuwelijke gewoonte!" riep hij uit.Toen wendde hij zich tot zijn eigen familieleden engaf hun strenge instructies. „Als het mijn beurt is omte sterven, laat mijn lichaam dan in vrede verrotten.Als jullie gefam ason toepassen, betekent dit dat jullieniet werkelijk geloven in de belofte van remon inJezus." Zijn familieleden knikten instemmend.Eén voor één stonden de andere gelovigen op en de-den hetzelfde verzoek aan hun vrienden dat Hato haduitgesproken. Nu zou het Indonesische gouvernementalthans bij de christenen onder de Sawi's gevam asonniet meer hoeven te onderdrukken, want het evange-lie begon er de plaats van in te nemen. De gelovigenwaren nog niet uitgesproken, toen ik al zwijgend ingrote verwondering voor God stond.

275

„Dank U, Vader, dat U het fundament voor mijn pre-diking onder deze mensen hebt gelegd. De Sawi'sstonden vreemd tegenover ons Joods-christelijke erf-deel, maar toch hebt U in uw grote voorzienigheiddeze verlossende analogieën al eeuwen geleden in huncultuur ingeplant, zodat wij ze op een dag zoudenvinden en gebruiken tot uw heerlijkheid. U zorgde er-voor niet alleen boodschappers te sturen, maar tevenseen oude beschaving zodanig voor te bereiden, dat dieboodschap ingang kon vinden.Evenals U de Joden en de Grieken hebt voorbereid,waren ook de Sawi's niet te onbetekenend of te hei-dens om in gelijke mate uw voorzorg te ontvangen.En toch is uw woord en niet hun analogie de maatstaf.Ik zie nu meer dan ooit waarom U de God der wijs-heid, de God der liefde en de God der almacht wordtgenoemd.Ik prijs U!"

276

24UIT DE VOOROUDERLIJKE COCON

Langzaam doemden de vijftig gasten van het dorpMaoero op uit de hittetrillingen op het glanzende wa-tervlak van de kidari en kwamen behoedzaam in hunsmalle holle boomstammen nader. Zij hadden onzeuitnodiging aangenomen, maar...Plechtig en alleen stond Kani, de legendemaker, aande rand van het dorp Haenam naar zijn gasten uit tekijken. Ik wist wat er in hem omging. Rustig kwam ikachter hem staan. Ik legde mijn hand op zijn schouder.Een zacht ochtendbriesje deed het koenai-gras om onsheen golven. Hij keerde zich niet naar mij om.„Kani," zei ik zacht, ,,na al die jaren heb ik deze man-nen uit Maoero eindelijk overgehaald hun haat enwantrouwen opzij te zetten en hier te komen om jouen, je mensen op dit terrein te ontmoeten. Nu moet

jij...",,Toean!" onderbrak hij. „Het zijn dezelfde mannendie mijn broer Hoejaham hebben gedood. En die mijbijna hebben gedood." Hij boog een arm achter zijnrug en voelde aan het lelijke litteken dat een Maoero-speer op zijn lichaam had achtergelaten.Er ging een steek van angst door mijn hart. Had ik tenonrechte gedacht dat het juiste ogenblik was aange-broken? Misschien was Kani's pas gevonden christe-lijke geloof nog niet sterk genoeg om op het kritiekemoment de oude verleidingen te weerstaan. De man-nen uit Maoero waren nu dichterbij, vertrouwend op

277

de verzerkeringen die zij van mij hadden ontvangen.Ik voelde hoe hun vertrouwen naar mij toekwam,over de afstand die ons scheidde.,,Kani," antwoordde ik, terwijl ik mijn plotselingeontsteltenis van mij afzette, „ik zie de wond op je li-chaam en voel mee met de veel diepere wond in jeherinnering. Ik weet hoe je van je voorvaderen geleerdhebt mannen te behandelen die je hebben gekrenkt,zoals deze mannen jou hebben gekrenkt.Maar je voorvaderen hebben nooit geweten wat jij enik wél weten, Kani - dat de volmaakte Tarop is ge-schonken en nog altijd leeft! Vanwege die Taropheeft God je vergeven, mijn beste Kani. En vanwegedie Tarop moet jij ook de mannen uit Maoero verge-ven. Vergeef hen, Kani! Vergeef hen!"Deze man, die Foesjoeman zonder pardon had dood-geslagen, keerde zich om en keek mij aan met een uit-drukking die ik niet kon doorgronden. Hoopvolwachtte ik op een antwoord, maar dat kwam niet,zelfs niet toen het geluid van de pagaaien van Maoeroal duidelijk hoorbaar werd.

En ik dacht: ,,A1 die jaren van zorg en gebed, van ho-pen en wachten... zijn die tevergeefs geweest? Heer,gelooft deze man in U of heb ik mij vergist?"Vandaag zal ik het weten. Vandaag...De holle boomstammen van de Maoero's dreven onsvoorbij naar de aanlegplaats bij de mond van de Toem-doe, gevolgd door Kani's blikken.Bedroefd wendde ik mij van Kani af en liep naar de aan-legplaats om de gasten te verwelkomen. Toen ik nader-de, zag ik dat de nieuwaangekomenen langs mij heennaar Kani keken en naar de paalwoningen van Haenam.Zij wisten het ook nog. Konden zij ooit die noodlot-tige dag vergeten, toen een afgezant van hun dorp naarHaenam was vertrokken om nooit terug te keren?

278

Toen ik de bezoekers uit Maoero verwelkomde, kon-digde een kreet uit de paalwoningen van Kamoer ach-ter ons huis aan dat er nog een aantal gasten was aan-gekomen - de zwijgende, gesloten krijgers uit hetdorp Wiyar. Behoedzaam meerden ook zij hun kano'saf. Aan wal bleven zij in een dichte groep bijeenstaan.De mannen uit Kamoer kwamen naar buiten om hente verwelkomen. Maar er was één jonge man in Ka-moer van wie ik wist dat hij zich niet zou aansluitenbij de begroeting van de mannen uit Wiyar. Zijn naamwas Beray. Zes jaar tevoren hadden de mensen uit Wi-yar zijn vader opgegeten.

Tegen het midden van de morgen hadden niet alleende gasten uit Maoero en Wiyar, maar ook vele honder-den andere Sawi's uit Esep, Seremiet en Kagas hunkano's gemeerd op de aanlegplaats aan de Toemdoe.Want het was Kerstmis — de dag, die wij hadden uit-gekozen voor het eerste interdorpelijke feest op groteschaal dat de Sawi-stam sinds mensenheugenis had ge-kend. Terwijl het vlees van vijf varkens boven grotevuren siste, staken jonge meisjes scherpe stokjes doorduizenden kronkelende maden en roosterden die bo-ven de vlammen. Hun moeders wikkelden honderdendunne sagobroden in johom-bladeren om gebakken teworden.De dag deed zijn best om feestelijk te zijn, maar hetging niet vanzelf. Veel bezoekers weigerden bijvoor-beeld zich onder de andere gasten en de mensen uitHaenam, Jowi en Kamoer te mengen. In plaats daar-van bleven zij dicht opeen staan, elk in zijn eigengroepje, waakzaam en bang.Toen gebeurde het!Ver stroomopwaarts kwam een lange Kajagar-kano inzicht, met een patiënt die stervende was aan longont-

279

steking. Een groep jonge mannen volgde mij. Ik liepnaar de oever van de Kronkel om de zieke in ogen-schouw te nemen. Ik herkende hem als Hoerip, de Ka-jagar die jaren geleden de eerste stalen bijl aan demannen van Haenam had laten zien. Hij hijgde naaradem, toen ik naast zijn kano neerknielde en zijn polsvoelde.Maar nog voor ik klaar was met het tellen van Hoeripspols, klonk er een stem — dreigend en vlijmscherp vanverbittering — achter mij. ,,Toean, u gaat deze mantoch geen medicijnen geven, hoop ik?"Ik herkende de stem als die van Amio, Hato's zoon.Ik keek achterom en zag dat het slanke, bruine li-chaam van de spreker trilde van drift.„Wil je dan dat Hoerip sterft?" vroeg ik.„Ja!" siste Amio.Ongerust stond ik op en keek Amio aan. „Waarom?"Ik zag dat Amio ongewapend was, maar wist ook dat,bij één enkel woord van hem, zijn vrienden met wa-pens zouden komen aansnellen. De Kajagar-vriendenvan Hoerip grepen intussen stevig hun speerpagaaienvast. Zij voelden dat er iets haperde, ook al konden zijons gesprek in het Sawi niet verstaan.Amio's stem was verstikt van woede toen hij ant-woordde: „Weet u nog dat ik u heb verteld dat mijnvader Hato eens een tarop-kind aan de Kajagars heeftgegeven en later hoorde dat zij het kind hadden ge-dood en verslonden?"Ik knikte en Amio vervolgde: „De man in die kano isde man aan wie mijn vader dat kind heeft gegeven!Hij is de man die mijn broertje heeft gedood en ver-slonden! Toean, ik wacht al jaren op de kans om..."Nu rilde ik ook. De geest van Kerstmis daalde die dagniet zo gemakkelijk neer op de oevers van de Kronkel.Kani, Beray en nu Amio — was het eigenlijk wel rea-

280

listisch van mij te hopen dat zij hun vijanden zoudenvergeven, ter wille van Christus? Op de ene of anderemanier, op het ene of andere ogenblik zouden zijmoeten vergeven, maar misschien was het daarvoornog te vroeg...Een ogenblik lang stond ik zwijgend voor Amio enbad om wijsheid. Toen stak een oude herinnering dekop op. Ik strekte beide handen uit en greep Amio bijzijn oorlellen. Hij schrok, maar trok niet weg. Hij luis-terde aandachtig toen ik zei: „Tarop Tim ütindake-den! Ik pleit op het Vredeskind!"Amio overtroefde mij onmiddellijk met: ,,Het vredes-kind dat mijn vader aan Hoerip gaf is dood! Hoeripheeft het zelf gedood!",,Maar het Vredeskind dat God gaf, is nog in leven!"wierp ik tegen. „En omdat Hij in leven is, mag je jeniet wreken op Hoerip. Vergeef hem, Amio, om Jezus'wil!"Mijn vingers hadden nog steeds zijn oorlellen vast.De strijd die zich op Amio's jonge gezicht afspeelde,woedde in bijna ondraaglijke hevigheid en begon toenaf te zwakken. Al gauw maakte die strijd plaats vooreen gloed van nieuw begrip. Voor ik het wist, keekAmio zacht en vriendelijk neer op zijn stervende vij-and Hoerip.Ik liet Amio's oorlellen los en zei, terwijl mijn ogenvol tranen schoten, zo nuchter als ik kon: „Amio, ikheb hulp nodig om Hoerip naar het ziekenhuis te dra-gen."Met diepe vastbeslotenheid rechtte Amio de schou-ders en zei: „Toean, laat mij Hoerip alleen dragen!"Twee Kajagars tilden Hoerip op Amio's rug. Zij kekenvol ontzag hoe de jonge man zijn half bewustelozevracht naar de kliniek droeg. Carol wachtte hem opmet een pas klaargemaakte injectie. Toen ik achter

281

Amio aanliep, zag ik iemand anders die de ommekeerin Amio had gadegeslagen - Kani. Toen ik langs hemliep, wierp Kani mij een blik toe die mij ervan verze-kerde dat ik niet meer bang hoefde te zijn dat hij nogboze voornemens tegenover de bezoekers uit Maoerokoesterde.Bijna duizelig van vreugde haalde ik diep en verlichtadem. Het begon tenslotte toch wat op Kerstmis telijken!

Nadat Amio Hoerip onder de hoede van Carol hadachtergelaten, liepen wij samen langs het pad naar dekerk met het rieten dak. Daar zou het feest beginnen.Tientallen Sawi-christenen mengden zich onder de di-verse groepen van nog steeds terughoudende gasten.Tot nu toe hadden die er de voorkeur aan gegeven inde buurt van hun speerpagaaien en kano's te blijven.Eén voor één zwichtten deze groepjes plechtstatigevreemden voor de vriendelijke overredingskracht vande gelovigen en begonnen in de richting van de kerkte lopen. Met grote ogen van verwondering stapten zijonder de feestelijke palmtakken door, die de ingangversierden, en traden de koele ruimte binnen. Hunhuid tintelde bij het ongewone gevoel van een ongere-serveerd welkom dat zelfs in de lucht hing die zij in-ademden.Drie of vier van hen, zo zag ik, keken met een plotse-linge angst achterom naar de afstand die hen nu vanhun speerpagaaien en hun kano's scheidde. Maar toenwerden zij rustig en keken vol verbazing naar de vreug-de die afstraalde van het gezicht van de mannen envrouwen wier uitnodiging zij hadden aangenomen.„Het moet toch wel waar zijn," zeiden de ogen vanvelen, „want dit is beslist een kameraadschap die veelte waarachtig is om ooit door de angstaanjagende mo-

282

gelijkheid van toewiasonai man te worden verstoord."En zo was het!Carol, Stephen en ons tweede zoontje Shannon warennaast mij komen zitten, toen het feest begon. Samenzaten wij toe te kijken, toen de Sawi-christenen uitvele verschillende dorpen opstonden en door het nustampvolle kerkje liepen om geschenken van sago, ma-den en varkensvlees aan de voeten van hun voormaligevijanden te leggen. Terwijl dit geven rustig doorging,klonk uit honderden kelen om ons heen het zingenvan Sawi-kerstliederen. God werd daarin gedankt datHij zijn Zoon had gegeven, het grootste geschenk vanal.Toen stond Isai - nu een geletterde Sawi-prediker -op en las een vers uit de Schrift voor, dat ik voor dezegelegenheid had vertaald: „Want een Kind is ons ge-boren, een Zoon is ons gegeven..." (Jesaja 9:5). Dewoorden bezonken en werden verwelkomd met eenbegrip en inzicht dat misschien maar zelden voorkomtonder christenen in het Westen. Ik keek om mij heennaar de opgetogen gezichten van gelovigen die geheelin beslag werden genomen, niet door bewonderingvoor kerstballen, slingers en klatergoud — want diedingen konden geen betekenis hebben voor de Sawi's— maar door aanbidding van het Vredeskind zelf. Hetwas de aanbidding van het Vredeskind dat geborenwas, niet alleen in Bethlehem, maar ook in hun eigenhart.Mijn gedachten dwaalden terug, terug door de jarenen over de grote afstand, naar andere kerstfeesten dieik had meegemaakt - besneeuwde kerstfeesten tussende berijpte bomen van mijn Canadese vaderland. Maargeen ervan kon de vergelijking doorstaan met ditbroeierig warme kerstfeest in het oerwoud, met zijntriomferende geest van vergiffenis in de harten van

283

een volk, waarvoor wraak een levensbeschouwing wasgeweest.Toen klonk door mijn dromerijen een stem, die iknooit kon vergeten. Het was de krachtige stem vaneen oudere man met wit haar, die een opdracht uit-sprak:„Je zult gewoonten en bijgeloof tegenkomen, die jeverstomd doen staan, maar die begrepen moeten wor-den...Onze Heer is vol ongeduld om zijn koninkrijk van lief-de in deze donkere plaatsen te vestigen, waar nu dewreedheid woont...Wie wil er gaan?"Ik wist nog hoe mijn hele wezen had gereageerd meteen zekerheid die geen andere keus liet: „Ik ga!"Het was een lange reis geweest, eri die was nog nietten einde.De aanraking van Stephens handje bracht mij teruguit mijn dagdroom. Ik nam zijn handje en dat vanShannon in de mijne, en leunde voorover om te luiste-ren. Isai begon de verzamelde menigte toe te spreken.Dit was het mooiste kerstfeest dat ik ooit had meege-maakt.

284

NASCHRIFT VAN DE AUTEUR

Na tweemaal te hebben rondgecirkeld, dook het Cess-na landvliegtuig omlaag tussen de hoge bomen in eenonlangs uitgehakte kloof van anderhalve kilometerlengte door het oerwoud in Zuidwest-Nieuw-Guinea.Om de landingsbaan aan te leggen, waren door Sawi-houthakkers honderden bomen geveld, waardoor te-vens hout beschikbaar was gekomen voor betere Sawi-huizen en brandhout voor diverse dorpen.Moeraswater blikkerde onder de dalende vleugels, tothet vliegtuig neerkwam op een vijfhonderd meter lan-ge landingsbaan aan de ene kant van de open plek.Onder ons toezicht hadden de Sawi's met hun handenbijna drieduizend kubieke meter aarde uitgegraven enweggedragen op van rijstzakken gemaakte draagbaren,om de landingsbaan op te hogen tot boven het omrin-gende ondergelopen moeras.

Het hele project was in vier maanden tot stand geko-men en had een rijkdom opgeleverd aan stalen bijlen,machetes, messen, zeep, zout, vislijn en vishaken,spiegels, en voor wie dat wilden ook kleren. Bijnatweehonderd Sawi's hadden in dit project een opwin-dende nieuwe uitlaat gevonden voor hun energie dievroeger was gericht op oorlog en koppensnellen.Aan het andere eind van de landingsbaan vormde eenijzerhouten brug een boog van veertig meter lengteover de Toemdoe, en verbond de landingsbaan metons huis. Mensen uit Haenam en Kamoer liepen er in

285

drommen overheen om ons vliegtuig te verwelkomen.Onder hen waren Stephen en Shannon, gevolgd doorCarol, met onze derde zoon Paul op de arm. De dor-pelingen uit Jowi waren er niet bij. Die waren al langteruggekeerd naar hun oude plek stroomopwaarts, tengevolge van een hevige ruzie met Haenam.Niet ver van de brug stond het huis met drie slaapka-mers, dat ik vijf jaar tevoren had gebouwd in plaatsvan ons vroegere hutje. Ook hier waren verscheidenehonderden kubieke meters aarde gedeponeerd en in-gezaaid met gras zodat er nu een prachtige tuin wasvol jonge kokospalmen, broodvruchtbomen, guava'sen citroenbomen. Het geheel werd omringd door eenheg van ananas en er waren overal bloembedden metcanna's, hibiscus, bougainvillea en frangipani. Dit wa-ren nog maar enkele van de vruchten en bloemen diewij bij de Sawi's hadden ingevoerd.Buiten onze tuin stond de medische kliniek. Daar be-handelde Carol in die tijd gemiddeld bijna duizend pa-tiënten per maand. Nu stammenoorlogen vrijwel tothet verleden behoorden, konden Kajagars, Aoejoes enAsmats zich vrijelijk onder Sawi's en Atowaems bewe-gen bij de deur van onze kliniek. Achter de kliniekleidde een lang opgehoogd pad naar een lagere schoolin rimboestijl. Eén enkele Indonesische onderwijzerdeed zijn best meer dan tachtig kinderen les te gevenin lezen, schrijven en rekenen.

Opzij stonden de huizen van vier Dani-evangelisten.Samen met hun gezinnen hadden zij zich als vrijwilli-gers opgegeven om ons te assisteren bij ons werk on-der de Sawi's in een gebied van achttien dorpen, ver-spreid over bijna ondoordringbare moerassen vanmeer dan vijftienhonderd vierkante kilometer opper-vlakte. Gesteund door hun eigen Dani-kerken in deverre gebergten in het binnenland, en uitgerust met

286

Sawi-woordenlijsten, grammatica, cultureel inzicht,leerboekjes en bijbelvertalingen, waren zij er al in ge-slaagd groepen gelovigen te stichten in een aantal ge-bieden waar regeringshulp nog altijd ver te zoekenwas. Al waren zij zelf nieuw in het vak, toch leerdenzij vele Sawi's ook lezen en schrijven.Onze dagen van eenzaamheid waren voorbij.De christelijke wereldbeschouwing begon reeds diepwortel te schieten in de geest van de Sawi's. Mannendie vroeger hun vrouwen uitscholden en zelfs mishan-delden als nauwelijks menselijke slonzen en slavinnen,erkenden nu openlijk hun rechten als dierbare metge-zellen en helpers. Monogamie begon langzamerhandde polygamie te vervangen als de ideale huwelijks-vorm, hoewel polygamisten hun meerdere vrouwennog aanhielden.

Vrouwen die zich vroeger uitleefden in slechtgehu-meurdheid, schreeuwende scheldpartijen en bijzondervuile taal, toonden zich nu van een opvallend goedeen hartelijke kant. Kinderen werden niet langer opge-leid voor de oorlog. Vreemden en zelfs vroegere vijan-den konden nu een uitnodiging voor een feest aanne-men, zonder bang te zijn voor toewi asonai man. Ge-fam ason en de waness-plicht waren nog slechts eenakelige herinnering.Zelfs al voor de komst van behoorlijk binnenlands be-stuur begonnen christelijke Sawi-stamhoofden eenaantal civiele wetten in te stellen, al waren er nogsteeds vele ongelovigen die er de voorkeur aan gavenhun plaatselijke geschillen met pijl en boog, speer endolk uit te vechten. Toen regeringsambtenaren en po-litiepatrouilles in het Sawi-domein doordrongen, wer-den zij eerbiedig binnengehaald door stammen die algoed op de hoogte waren van de politiek en de opzetvan de regering.

287

Eén bijgeloof dat de Sawi's uit een ver verleden had-den overgehouden, was dat het niet verstandig wasiets te proberen wat niet al eertijds door hun voor-ouders was goedgekeurd. Natuurlijk hadden wij ditoude geloof allang geweld aangedaan door de mannende landingsbaan te laten aanleggen, de ijzerhoutenbrug over de Toemdoe te laten bouwen en een zes ki-lometer lang kanaal te laten graven dat de Kronkelmet het volgende rivierstelsel in het noorden verbond.„Het graven van rivieren is werk voor geesten, nietvoor mensen!" hadden zij gefluisterd, toen ik hunvoor het eerst dit laatste plan voorlegde. Toch haddenzij het kanaal binnen een maand gegraven, zonderenige bovennatuurlijke terugslag te ondervinden.Maar de grootste, meest ongelooflijke uitdaging kwam,toen ik voorstelde de ,,Sawi-koepel" te bouwen. In1972 was Jowi bij ons teruggekeerd en had een nieuwdorp langs de ene kant van onze landingsbaan ge-bouwd. Seremiet had eveneens met vreugde een uit-nodiging aangenomen om langs de andere kant van delandingsbaan te bouwen, dus nu vormden wij een ge-meenschap van vier dorpen, met een totale bevolkingvan ongeveer achthonderd zielen.Onze kerk, die al was uitgebreid tot tweemaal de oor-spronkelijke grootte, was alweer veel te klein, zelfsvoor normale bijeenkomsten en kon nog niet één-vijf-de van de mensen herbergen die twee of drie keer perjaar kwamen toestromen naar onze christelijke „lief-desfeesten". Bij zulke gelegenheden moesten wij in deopenlucht samenkomen, blootgesteld aan alle grillenvan het weer in de tropen. Zo werd het ons wel duide-lijk dat er een gebouw moest komen, dat niet alleenkon voorzien in de behoeften van onze snel groeiendegemeenschap in Kamoer, maar ook in die van de steedsgroter wordende mensenmassa's die op speciale dagen

288

uit de omringende dorpen kwamen toelopen.„Er moeten minstens duizend mensen kunnen zitten,"legde ik uit aan de Sawi-ouderlingen. ,,Het gebouwmoet cirkelvormig zijn met een kegelvormig dak. Datis het enige ontwerp voor een dergelijk groot gebouwdat bestand is tegen de moessonstormen, gezien dematerialen die wij moeten gebruiken."Ik sprak nog niet eens over het gebrek aan zware ma-chines of de onervarenheid van de werklieden die bijhet werk zouden zijn betrokken - de Sawi-christenen— noch over de opzichter (dat was ik) die toezicht op

de bouw moest houden.Verscheidene dagen lang bekeken de ouderlingen mijnvoorstel van alle kanten. De eindbeslissing was geheelaan de Sawi's. Het bouwwerk zou hun eigendom zijn,niet het mijne. Zij zouden duizenden palen, tiendui-zenden sagobladeren voor het dak, honderden meterslianen en andere materialen voor het project moetenverzamelen en bewerken. De enige bijdragen uit dewereld van de Toeans zouden drie vaten stalen spijkerszijn voor de draagbalken, gereedschap om mee te wer-ken, een paar bladen tweedehands aluminium dakpla-ten voor de bovenste punt van het dak en technischtoezicht.Eindelijk kwamen ze bij mij terug. „Denkt u heus datwij zoiets kunnen bouwen?" vroegen zij.„Mannen als jullie met een eeuwenoude traditie in hetbouwen van torenhoge paalwoningen kunnen datzeker," antwoordde ik. „Als jullie een dergelijke tra-ditie niet bezaten, had ik het plan niet eens geopperd,maar nu is het alleen maar een uitbreiding van deoude traditie van jullie voorvaderen."De volgende zondag haalden de Sawi-ouderlingen elkegelovige man, vrouw en kind in de gemeente over aanhet geweldige project mee te doen.

289

„Als we alleen aan onszelf denken, kunnen we na-tuurlijk genoegen nemen met een kleiner gebouw,"zei Amwi, de eerste ouderling. „Maar wij vinden, even-als de Toean, dat wij een gebouw moeten neerzettendat groot genoeg is voor de gelovigen uit alle dorpenen hun vrienden om onder één dak bijeen te komen,om Gods Woord te horen en te genieten van dezenieuwe geest van eenheid, die Hij ons heeft geschon-ken. Een éénheid waarvan onze voorvaderen nooithebben gedroomd.Het moet een huis van vrede worden, waarin vroegerevijanden samen aan de tafel van de Heer kunnen aan-zitten, en een huis van gebed voor de stammen omons heen, die nog steeds zonder Gods Woord leven."„Voor dit werk moeten jullie geen loon van de Toeanverwachten," voegde een andere ouderling eraan toe.„De Toean heeft ons Gods Woord gebracht, maar wijmoeten zelf de verantwoording op ons nemen voor deverdere verbreiding. Als jullie toestemmen om te hel-pen, laat het dan zijn omdat je God liefhebt, en om-dat je wilt dat ook anderen zijn Woord zullen ontvan-gen!"Het antwoord volgde onmiddellijk. Een aanzwellendekreet van „Asifeml Asifem! Laat ons bouwen, Laatons bouwen!" steeg aan alle kanten omhoog.Na het Avondmaal gaven alle gelovigen elkaar eenhand rondom het stuk grond dat voor het bouwwerkwas uitgezocht. Met een geest van grote bereidwillig-heid wijdden zij zich aan God voor de taak. De vol-gende dag begonnen mannen de vierentwintig ijzer-houten pijlers om te hakken die het volle gewicht vanhet dak moesten schragen. Elke pijler was zo'n zevenmeter lang en woog ruim zeventig kilo. Dit belangrij-ke deel van de taak nam verscheidene weken in beslag.Toen zochten de bouwers het oerwoud af naar vieren-

290

twintig sereg-palen, met een gemiddelde lengte vantwaalf meter. Dat moesten de dakspanten worden, dieschuin zouden oplopen vanaf de kop van elke ijzer-houten pijler tot de top van het dak. Op dit puntwerd het werk stopgezet voor een lang verwachte on-derbreking.Wij hadden over de radio bericht gekregen dat eennieuw RBMU-zendelingsechtpaar, John en Esther Millsuit Canada, binnen enkele dagen zou aankomen omons te helpen bij het werk onder de Sawi's. De chris-tenen verdwenen de rimboe in om voedsel te verzame-len voor een welkomstfeest. Toen John en Esther ten-slotte per MAF-vliegtuig arriveerden, hieven bijna dui-zend Sawi's een oorverdovend gejuich aan, dat gevolgdwerd door een geweldig feest. Daarna werd allereersthet nieuwe huis van de Mills afgebouwd.Nadat dit karwei was geklaard, richtten wij onze aan-dacht weer op ons nieuwe conferentiegebouw. DeSawi-mannen en -vrouwen bleven doorgaan met hetverzamelen van honderden omgehakte palen. JohnMills wierp zich op de taak de nog op de grond liggen-de sereg-palen en ijzerhouten pijlers aan elkaar te be-vestigen en stevig vast te maken. Nadat dit klaar was,zetten wij een grote cirkel uit van drieëntwintig metermiddellijn, groeven vierentwintig gaten op gelijke af-stand langs de omtrek en zetten in elk gat een ijzer-houten pijler, met de eraan vastgemaakte sereg-paal.Daar wij niet over een grote hijskraan konden beschik-ken, moesten wij een manier vinden om elke hoge pij-ler, met sereg-paal eraan, op te richten en in de juistestand stil te houden, tot hij met de voet vast in de aar-de stond. Wij speelden dit klaar door twaalf lange lia-nen ongeveer halverwege de paal vast te knopen endan elke liaan door een man strak te laten trekken.Anderen duwden de paal met een gevorkte stok om-

291

hoog. Als zo'n paal eenmaal onder een hoek van vijf-enveertig graden stond, konden de mannen hem metde lianen tot de juiste, vrijwel verticale stand optrek-ken.De mannen aan de lianen moesten er ook voor zorgendat de sereg-palen niet gingen zwaaien. Telkens wan-neer een paal bijvoorbeeld naar het westen helde, trok-ken twee of drie mannen hem naar het oosten, tot hijweer recht was. Enzovoort.Binnen twee dagen torenden alle vierentwintig sereg-palen hoog boven ons hoofd en helden vanaf de kop-pen van de ijzerhouten pijlers naar een gemeenschap-pelijke top. Ik was even teleurgesteld. Ik had verwachtdat de uiteinden van de balken door hun eigen ge-wicht iets naar omlaag zouden doorbuigen, zodat hetdak in het midden ongeveer twaalf meter hoog zouworden, net zo hoog als een Sawi-paalwoning. Maarzij bogen niet door.Door een speciale eigenschap van de sereg-boom bleefelke paal volkomen recht, alsof de bovenste top vol-strekt geen gewicht had. Dit betekende dat de top vanhet dak een stuk hoger zou komen dan twaalf meter.Hoeveel kon ik niet zeggen. Het talent van de Sawi'som zonder enige angst op de hoogte van de boomtop-pen te werken zou in elk geval een uiterst nuttige fac-tor zijn bij het afbouwen van dit project.Nu begon de tweede fase van de operatie — het sa-menbinden van de palen tot een stijve kegel, die sterkgenoeg moest zijn om de kracht van een moesson-storm te kunnen weerstaan; en zo'n storm kon weleen snelheid van tachtig kilometer per uur bereiken.Ik moest denken aan een verhaal uit het leven vanJohn Paton, een negentiende-eeuwse zendeling op deNieuwe Hebriden: „In korte tijd was het (kerk)ge-bouw klaar, en de Aniwans waren erg trots op hun

292

werk. De kerk was eenentwintig bij acht meter, en demuur was vier meter hoog — een mooi stevig gebouwdat, naar wij hoopten, vele jaren zou meegaan.Maar helaas! Het duurde niet lang of een geweldigeorkaan beukte het eiland, en de kerk werd met degrond gelijkgemaakt." Hoeveel méér gevaar liep onze„Sawi-koepel", met een vloeroppervlak viermaal zogroot als het gebouw van de Aniwans!Om het geraamte steviger te maken, gaf ik de werkluiopdracht horizontale spanten tussen de schuine palente vlechten, zoals bij een mand. Voor de veiligheidplaatsten wij die spanten zo dicht bijeen, dat er nooiteen werkman tussendoor kon glippen. Zoals ik ver-wacht had, werd de kegel steeds stijver, naarmate wijdichter bij de top van het dak kwamen. De Sawi's za-gen al gauw met verbazing dat dit gebouw, terwijl zijop een hoogte van zestien en zelfs twintig meterwerkten, niet eens begon te schudden onder het ge-wicht van twintig op en neer springende mannen.De twaalf meter lange palen moesten natuurlijk ver-lengd worden om het dak bijeen te brengen in eenpunt dat ruim eenentwintig meter boven de grondbleek te liggen. Door het dak over de ijzerhouten pij-lers te laten uitsteken, brachten wij de middellijn vanhet gebouw op ruim zesentwintig meter, met een vloer-oppervlak van bijna vijfhonderd vijftig vierkante meter.Later hesen wij een zeven meter lange aluminiumspits naar de top van het gebouw en zetten die stevigvast, waardoor de totale hoogte op achtentwintig me-ter kwam. De aluminium torenspits woog bijna hon-derd vijftig kilo. Om hem over een helling van vijfen-veertig graden op zijn hoge standplaats te krijgen,hadden dertig sterke mannen, aangemoedigd door dekreten van honderden mensen op de grond, ongeveereen half uur nodig.

293

Vervolgens bedekten wij het enorme dak met een dik-ke laag sagobladeren. Dat nam twee weken in beslag.Toen spreidden wij zevenhonderd vijftig kubieke me-ter aarde over de vloer, waardoor die werd opgehoogdtot een flink eind boven de hoogste vloedlijn. Boven-dien gaven wij de vloer de vorm van een enorme kom.En de kuil, die wij hadden uitgegraven aan de zuid-kant van de kerk, werd later — in de regentijd — eensiervijver, waarin het grote gebouw zich weerspiegelde.Om het project af te werken, waren banken voor dui-zend mensen nodig. Wij hadden geen zaagmolen, dushakten de Sawi-gelovigen met de hand de honderdenplanken die nodig waren.In juni 1972 werd door de Sawi-christenen hun pasklaargekomen conferentiegebouw ingewijd ter ere vanGod. Hoewel het rieten dak zo nu en dan gerepareerdmoet worden, heeft het gebouw met goed succes aleen tiental moessonstormen doorstaan. En de Sawi'szelf beseffen volstrekt niet dat zij misschien wel hetgrootste cirkelvormige gebouw ter wereld hebben op-getrokken, gemaakt van met de hand gezaagde palen.Hun oude bijgeloof plaagt de christelijke Sawi's nietlanger. Zij beginnen de wereld van hun voorouders teklein te vinden en werpen de aloude voorvaderlijkecocon af. Nieuwe hoop die omhoogstijgt als de topvan hun Sawi-koepel doet hen uitzwermen naar nieu-we horizonten, zowel geestelijk als wereldlijk, hoewelhun mogelijkheden om hun wereldlijke doeleindente bereiken momenteel nog droevig ontoereikend zijn.Maar toch staat pal middenin hun nieuwe wereld ietswat speciaal verband houdt met hun unieke verleden— het verhaal van een Vredeskind. Het is het verhaalvan een Vredeskind dat op zeer speciale wijze huneigen Vredeskind is geworden, een Vredeskind dathun verleden in vervulling brengt en een leidraad voor

294

hun toekomst is. Hij is de Versterker van de tweedepijler, die eigenlijk altijd als eerste pijler bedoeld was.

De zes Asmat-mannen liggen voorover naast elkaar opeen grasmat middenin een mannenhuis. Drie van henzijn normale bewoners van dat mannenhuis. De ande-ren zijn vroegere vijanden uit een ver dorp, die geko-men zijn om vrede te sluiten. De zes vrouwen van dezes mannen staan wijdbeens tussen hun liggende echt-genoten en elke vrouw heeft haar ene voet onder deborst van haar man en de andere onder zijn heup, ter-wijl haar hielen de borst en de heup van de man ach-ter haar aanraken.Nu brengen de stamoudsten uit beide dorpen zes kin-deren met grote ogen in het mannenhuis — drie uitelk van de twee onderhandelende gemeenschappen.De kinderen zijn prachtig opgetooid met gevlochtenarmbanden en kwastjes van uitgerafelde sagobladve-zels. Eén voor één krijgen zij opdracht op handen envoeten door het poortje te kruipen over de ruggen vande zes vaders op de grond en tussen de enkels van dezes moeders boven hun hoofd. Als elk kind te voor-schijn komt uit dat kanaal van menselijk vlees, wordthij of zij opgepakt en gewiegd en toegezongen als eenpasgeboren baby.Het gangetje dat wordt gevormd door de lichamenvan de zes vaders en moeders is een symbolisch ge-meenschappelijk geboortekanaal waardoor de driekinderen van beide partijen zijn herboren in het fami-liesysteem van het vijandelijke dorp. Zo lang zij leven,zullen zij een levende band vormen tussen de beidedorpen en hen weerhouden van oorlogvoering.Vrede door het ervaren van een nieuwe geboorte!

Een zendeling bij de westelijke Dani's van Irian Jaya

295

(de Indonesische naam voor het vroegere NederlandsNieuw-Guinea of West-Irian) heeft zojuist ontdekthoe je twee bijzonder belangrijke woorden kunt sa-menvoegen. Eén daarvan is ki, 'leven'. Het andere iswone, 'woorden'.Buiten de deur van zijn kantoor zit een grote menigtewoest uitziende Dani-mannen met glimmende zwijne-tanden en schelp-ornamenten, die fel afsteken tegenhun zwarte huid en door rook donker geworden haar-netten.Onzeker komt de zendeling uit zijn kantoor om zijnnieuwe woord te beproeven. Hij heft de handen bo-ven het hoofd en roept dan in gebrekkig Dani: „Wezijn gekomen om jullie ki wone te brengen, de woor-den van leven!"Hij wist niet dat hij met dat ene zinnetje een revolutiehad ontketend. Het begin van die revolutie was nau-welijks herkenbaar, want de jongere mannen en dekinderen namen weinig notitie van de vreemde uit-spraken van deze buitenlander van ver achter de verstebergen.Maar sommigen van de oudere Dani-mannen vingende zin op. Vergrijsde oude wijzen keerden zich om enstaarden naar de blanke man, knipperden met de ogen,alsof zij ontwaakten uit een eeuwenlange slaap. Diepin hun binnenste begon een veer, die duizenden jarengeleden was gespannen, in beweging te komen en eensubtiel wónder-producerend mechanisme in werkingte stellen. Hun mond ging open en begon al de aan-kondiging te vormen die zo lang op zich had latenwachten. Bevend van opwinding, leunend op hun staf,overlegden de wijzen met elkaar.„Zijn huid is wit, net als de nieuwe huid van een slang,nadat die zijn oude huid heeft afgeworpen," zei eenman.

296

„En hij praat over ki wone!" riep een tweede uit.„Het gebeurt precies zoals onze voorvaderen hebbenvoorspeld!" hijgde een derde. „Als onsterfelijkheidtot de mensheid terugkeert, zullen zij die het geheimervan als eersten hebben geleerd, over de bergen ko-men en je dat geheim vertellen. Hun huid zal wit zijn,omdat hij voortdurend wordt vernieuwd als de huidvan een slang. Luister vooral goed naar hen als zij ko-men, anders zal habelan-kabelan - 'mijn-huid-jouw-huid', of onsterfelijkheid, aan je voorbijgaan!"De zendeling was met heel iets anders bezig en merktenog steeds niets van het nieuwe ontwaken om hemheen dat steeds heftiger vormen aannam. Die nachttoen de hele vallei in zingen uitbarstte, begon hij zichaf te vragen wat voor soort feest er aan de gang was.De volgende morgen werd zijn huis omringd door dui-zenden Dani's die vroegen: „Hoe moeten wij ki wone,de woorden van het leven binnenhalen?"

Verlossende analogieën, Gods sleutels om culturente openen, zijn de door het Nieuwe Testament goed-gekeurde benadering voor evangelisatie van cultuurtot cultuur. En alleen in het Nieuwe Testament vin-den wij de manier om ze op te merken en ons eigen temaken, een manier die wij moeten leren gebruiken.Sommige verlossende analogieën komen sterk naar vo-ren in de legenden en verhalen uit het verleden: Olenosde Zondedrager; Balder de Onschuldige, achtervolgdtot in de dood, maar toch bestemd de nieuwe wereldte regeren; de Rechtvaardige Mens van Socrates; deonbekende god van de Atheners — een analogie dieapostel Paulus zich heeft toegeëigend; de Logos, inbeslag genomen door apostel Johannes; het offerlamvan de Joden, gebruikt door zowel Johannes de Do-per als Paulus.

297

Andere verlossende analogieën zijn aangetroffen, ver-stopt in de hedendaagse culturen — sluimerend, nogslechts resten, wachtend: het Sawi-tarop-kind en dewoorden van remon; habelan-kabelan, de diepge-wortelde hoop op onsterfelijkheid van de Dani-stam,de ceremonie van de nieuwe geboorte van de Asmats.Nog weer andere zijn de heilige plaatsen, en de legen-den van de zondeval, van de zondvloed, en van een„ladder" die hemel en aarde verbindt.Hoeveel meer zouden er nog wachten om te wordenontdekt, wachten om te worden gebruikt voor de ver-lossing van de mensen die erin geloven, wachten omte worden vervangen door Christus, om daarna te ver-vagen achter het schitterende licht van zijn glorie, na-dat zij hun door God voorbeschikte rol hebben ver-vuld?Alleen zij die gaan zoeken, zullen deze analogieënontdekken.

298

WEST IRIANVOORMALIG NEDERLANDS NIEUW GUINEA

DE LIGGING VAN DE SAWI DORPEN IN 1962