SVEUILITE U RIJECI FAKULTET ZA MENADMENT U TURIZMU I
UGOSTITELJSTVU, OPATIJA
DAVOR GERE VRSTE OPCIJA SEMINARSKI RAD
OPATIJA, 2011.
SVEUILITE U RIJECI FAKULTET ZA MENADMENT U TURIZMU I
UGOSTITELJSTVU, OPATIJA
VRSTE OPCIJA SEMINARSKI RAD
Naziv kolegija: Financijska trita i institucije Mentor: Prof.
dr.sc. Dragan Roller
Student: Davor Gere Matini broj: 20844/09-Z Smjer: Menadment
dogaaja i slobodnog vremena
Opatija, oujak 2011. godina
SADRAJ
SADRAJ.......................................................................................................................................I
UVOD.............................................................................................................................................II
POVIJEST
OPCIJA......................................................................................................................1
POJAM I DEFINICIJA
OPCIJA................................................................................................1
VRSTE
OPCIJA............................................................................................................................2
CALL
OPCIJA..............................................................................................................................3
PUT
OPCIJA.................................................................................................................................4
ZAKLJUAK................................................................................................................................6
LITERATURA...............................................................................................................................7
I
UVOD Pojam opcije upotrebljava se u ekonomiji u dijelu koji se
bavi financijama,i to u okviru prikaza financijskih izvedenica
(derivativa). Osnovna namjena izvedenica jest osiguranje od trinih
rizika. Opcije su ugovori o kupnji ili prodaji odreene robe ili
financijskog instrumenta na odreeni dan i prema unaprijed odreenoj
cijeni, ono to je najzanimljivije kod same opcije je da one kupcu
pruaju pravo ali ne i obavezu da iskoriste to svoje pravo. Svaka
opcija ima svoj vijek trajanja i nakon isteka tog roka opcije
postaju bezvrijedne. Veina opcija upravo tako i zavri budui da
posjedniku ne omogue povoljniju kupovinu dobra koji je predmet
opcije do dana isteka roka. Pa ipak, kao sredstvo za ostvarivanje
lijepih pekulativnih zarada, opcije su u zadnjih 10-ak godina
postale jedan od najveih izazova mnogim ljudima diljem svijeta.
Naravno, kao i mnoge druge stvari prije toga, opcije su svoj
procvat doivjele u SAD da bi se danas njima trgovalo na svim
razvijenijim tritima kapitala. Kako su i u Hrvatskoj novim Zakonom
o vrijednosnim papirima prepoznate izvedenice kao instrument trita
kapitala, opcijama je i kod nas otvoren put za poetak trgovanja.
Tema ovog seminarskog rada su vrste opcija. Prilikom istraivanja i
obrade teme koriteno je, vie znanstvenih metoda, tj. metode
indukcije i dedukcije te analize i sinteze. Seminarski rad je
sistematiziran u tri djela: a) prvi dio rada je uvod i u njemu je
precizirana tema rada, svrha rada, izvori same izrade te struktura
rada, b) drugi dio rada je fokusiran na povijest opcija,
definiranje i znaaj samih opcija te njihovih osnovnih obiljeja. c)
trei dio rada je zakljuak u kojem je rezimiran rad, odnosno u kojem
je izneeno miljene autora o samoj temi.
II
POVIJEST OPCIJA Opcije se po prvi put pojavljuju u Nizozemskoj i
Japanu, u samim zaetcima terminskog trgovanja 30-ih godina XVII
vijeka. Prvo trgovanje sa ''calls'-ima i ''puts''-ima na akcije
zabiljeeno je na Londonskoj burzi 20-ih godina XIX vijeka. Prvi
pojavni oblici trgovanja ''calls''-ima i ''puts''-ima predstavljaju
preteu kupovanju i prodaji dananjih opcija. Sredinom XIX vijeka na
ikakoj robnoj burzi (Chicago Board of Trade CBOT) razvija se sistem
robnih opcija. Prva burza financijskih opcija formirana je u
travnju 1973. godine u ikagu pod nazivom CBOE (Chicago Board
Options Exchange). Nakon CBOE dolazi do niza osnivanja velikog
broja burzi na kojima se trguje opcijama. Tako se 1976. godine
osniva burza future ugovora i opcija u Hong Kongu, 1978.
Amsterdamu, 1982. u Londonu, 1985. u Stokholmu i Parizu. POJAM I
DEFINICIJA OPCIJA Radi lakeg razumijevanja definicije i pojma
opcija, potrebno je objasniti izvedenice jedan od oblika
financijskih instrumenata. Izvedenice predstavljaju instrumente,
najee vrijednosne papire ija je vrijednost izvedena iz neke druge
imovine ili iz nekog drugog financijskog instrumenta. Izvedenice se
sastavljaju radi odreene imovine vezane imovine i uvjetovane
trabine. Izvedenice se esto klasificiraju na terminske ugovore,
opcije, zamjene i ostale izvedenice. Najvei dio trita izvedenicama
pripada samim opcijama. Opcije predstavljaju izvedenice koje se
ubrajaju u najmlau skupini sa stajalita vremena, ali sa najveim
rastom trita. Opcije moemo definirati kao ''ugovore koji njihovim
vlasnicima daju pravo na kupnju ili prodaju imovine koja je
predmetom tih ugovora po fiksnoj cijeni na odreeni dan ili za
odreeno vrijeme'' ili opcije predstavljaju pravo, ali ne i obavezu
da se kupi (call) ili proda (put) odreeni osnovni instrument po
unaprijed ugovorenoj cijeni (strike exercise price do tono odreenog
dana u budunosti (expiry date). Opcije se odnose na realnu imovinu,
financijsku imovinu ( vrijednosne papire) i na druge izvedenice. Sa
opcijama se trguje na sekundarnim tritima. Opcije spadaju u iru
kategoriju aktive kontigentna ili uvjetna prava (contigent claim).
Plaanje kod ovog oblika aktive zavisi od vjerovatnoe odigravanja
odreenih dogaaja u budunosti. Kod opcija ti dogaaji se odnose na
kretanje cijena osnovnih istrumenata, aktive ili robe za koju su
opcije kreirane. Opcijskim sporazumom (option contract) reguliraju
se odnosi za vrijeme emisije opcija. Kupcu opcije vlasniku daje se
pravo da kupi ili proda odreenu aktivu po fiksnoj cijeni, koja je
unaprijed odreena, u okviru odreenog vremenskog perioda. Prodavac
opcije emitent ima obavezu uraditi ono to vlasnik opcije od njega
trai, prodati ili kupi odreenu aktivu, u odreenom periodu i po
ugovorenoj cijeni. Opcijski sporazum kao visoko standardizirani
dokument najee sadri slijedee elemente: Vrsta aktive instrument na
koji se opcija odnosi. Najee su to vrijednosni papiri. Ukoliko se
radi o opcijama na akcije, u opcijskom sporazumu obavezna su jo dva
elementa: - naziv emitenta na ije dionice se opcija odnosi, i 1
- koliina odnosno broj komada dionica koje se mogu kupiti ili
prodati Ugovorena cijena (exercise, striking price) cijena po kojoj
kupac moe kupiti ili prodati odreenu aktivu ili instrument. Rok
dospijea opcije krajnji datum do kada se opcija moe iskoristiti.
Posrednici u trgovanju opcijama dogovaraju se samo o cijeni-premiji
i koliini opcijskih sporazuma. Tri mogunosti koje stoje kupcu na
raspolaganju prilikom posjedovanja opcije: 1. Iskoristiti opciju
kupovina ili prodaja osnovne aktive na koju se opcija odnosi 2.
Prodati opciju na sekundarnom tritu nekom drugom subjektu burzovni
ili vanburzovni promet 3. Ne iskoristiti pravo iz opcije pustiti da
istekne rok dospijea bez koritenja opcijskog prava. Prodavac
opcije-nosilac obaveze mora izvriti preuzetu obavezu na osnovu
prodane opcije. Ukoliko prodavac ne eli izriti obavezu, na
raspolaganju su mu dvije mogunosti: 1. Pokuati se nagoditi sa
vlasnikom opcije-kupcem o raskidu sporazuma, uz vraanje premije i
plaanja odreene provizije 2. Pronai drugog subjekta koji e preuzeti
ugovorenu obavezu tj. prodati opciju na sekundarnom tritu. VRSTE
OPCIJA Prema mogunosti izvrenja : - amerike mogu se izvriti u bilo
koje vrijeme do isticanja vaenja - europske mogu se izvriti na tono
odreeni dan - azijske vrijeme isticanja vaenja odreuje izvrnu
cijenu Prema karakteru vezane imovine : - robne predmet je roba,
realna imovina - financijske vrijednosni papiri (dionice i
obveznice) i druge izvedenice. Prema karakteristinim vrstama vezane
imovine : - individualne opcije na dionice - opcije na indekse
dionica - opcije na ronice na indekse dionica - opcije na ronice na
kamatne stope - opcije na valutne ronice Prema pokrivenosti vezanom
imovinom : - pokrivene (covered) sastavljaju se kada se posjeduje
vezana imovina - nepokrivene (uncovered) tj. gole (naked) kada se
ne posjeduje vezana imovina Prema vremenu trajanja : - kratkorone -
dugorone (leap opcije) Prema zauzetoj investicijskoj poziciji : -
call - put opcije
2
CALL OPCIJA Call option svom kupcu daje, u zamjenu za plaenu
premiju, pravo kupnje od prodavaa odnosno sastavljaa opcije
ugovorene vezane imovine po izvrnoj cijeni fiksiranoj u opciji na
odreeni dan (europski tip call opcije) ili kroz odreeno razdoblje
do istjecanja njena vaenja (ameriki tip call opcije). Vlasnik
opcije iskoristiti e svoje pravo onda kada je trina cijena cijena
vea od izvrne cijene u opciji. U sluaju izvrenja opcije izdavatelj
sastavlja opcije duan je prodati vlasniku navedenu vezanu imovinu
po izvrnoj cijeni. Vlasnik opcije moe ostvariti kapitalni dobitak
razlikom izmeu vee trine cijene vrijednosnog papira kojeg stjee uz
manju izvrnu cijenu. Tada e sastavlja opcije pretrpjeti odreeni
gubitak. Dratelj opcije pustiti e da opciji istekne vaenje kada
trina cijena do trenutka istjecanja call opcije ne preraste izvrnu
cijenu. Tada e kupac call opcije pretrpjeti gubitak, dok e
sastavlja opcije ostvariti dobitak u visini primljene premije na
prodanu opcije. Tokovi zarada (gubitaka)
Premija
Cijena vezane imovine
Grafikon 1. Tokovi zarada (gubitaka) vlasnika call opcije Kupci
opcija pekuliraju na porast cijena vezane imovine (vrijednosnih
papira) koja je predmetom opcija. Kupac call opcije pojavljuje se
kao bik (bull) odnosno hosist. Ako su predmetom opcija dionice
ugovori e po pravilu tada nositi zatitnu klauzulu protiv bilo
kakvog dijeljenja dionica, pa e se izvrna cijena promjeniti
proporcionalno izvrenom dijeljenju.
3
Tokovi zarada (gubitaka) (8((gubitaka)
Premija
Cijena vezane imovine
Grafikon 2. Tokovi zarada (gubitaka) sastavljaa call opcije
Sastavlja call opcija pekulira na pad cijena, pa se pojavljuje kao
medvjed (bear) odnosno besist. Sastavlja call opcije moe ali i ne
mora imati vezanu imovinu za koju je izdao opciju. Ako sastavlja
call opcije posjeduje vezanu imovinu tada se radi o pokrivenoj call
opciji. U sluaju da sastavlja opcije ne posjeduje vrijednosne
papire koji su predmetom obligacije, sastavlja e ih morati u
trenutku izvrenja opcije kupiti po tekuoj (vioj) trinoj cijeni i
prodati po (nioj) izvrnoj cijeni tako da ostvaruje gubitak na
razlici izmeu te dvije cijene. PUT OPCIJA Put option predstavlja
pravo prodaje vezane imovine vrijednosnih papira po zajamenoj
izvrnoj cijeni kroz cjelokupno vrijeme njezina vaenja tj. na dan
dospjea. Jo se naziva i prodajnom opcijom. Tokovi zarada
(gubitaka)
Premija
Cijena vezane imovine
Grafikon 4. Tokovi zarada (gubitaka) kupca put opcije Kupac e
stei pravo prodaje vezane imovine zamjenom za premiju koju plaa
prodavau. Vlasnik opcije e iskoristiti svoje pravo prodaje u koliko
cijena vezane imovine padne ispod izvrne cijene u put opciji. Tako
kupac ostvaruje odreeni kapitalni dobitak od prodaje vezane imovine
po cijeni vioj od tekue trine cijene. Sastavlja put opcije je
obavezan da u koliko doe do izvrenja put opcije kupi specificiranu
vezanu imovinu koja se nalazi u opciji po 4
izvrnoj cijeni. Kupac put opcije pretrpjet e gubitak u visini
premije koju je platio prodavau kada doe do pada trine cijene
vezane imovine ispod izvrne cijene. U tom sluaju put opcija se nee
iskoristiti. Tokovi zarada (gubitaka)
Premija
Cijena vezane imovine
Grafikon 5. Tokovi zarada (gubitaka) sastavljaa put opcije
Sastavlja put opcije primit e premiju prilikom prodaje put opcije.
Sastavlja opcije ostvaruje dobitak u visini premije koju je primio
kada tekua trina cijena ne padne ispod ispod izvrne cijene do
trenutka dospijea opcije opcija se nee izvriti. U sluaju da se
opcija izvri kada je izvrna cijena nia od tekue trine cijene za
iznos do visine premije prodava ostvaruje odreeni gubitak. U sluaju
da trina cijena padne ispod izvrne cijene koja je umanjena za iznos
premije prodava e pretrpjeti odreeni gubitak u visini razlike izmeu
izvrne cijene i tekue trine cijene uveane za iznos premije.
5
ZAKLJUAK Opcije jesu financijski instrumenti koji kupcima daju
pravo da kupe ili prodaju odreeno dobro (npr. dionicu i to tono
odreen broj dionica za specificiranu cijenu) na ili do tono
odreenog datuma. Ono to je najzanimljivije kod same opcije je da
one kupcu pruaju pravo ali ne i obavezu da iskoriste to svoje
pravo. Kupac za to svoje pravo plaa tzv. opcijsku premiju koja
zapravo predstavlja cijenu same opcije kao papira. S druge strane,
pisac opcije naplauje od kupca opcijsku premiju bez obzira da li
kupac (ili donosioc) konzumira to svoje pravo Kako su i u Hrvatskoj
novim Zakonom o vrijednosnim papirima prepoznate izvedenice kao
instrument trita kapitala, opcijama je i kod nas otvoren put za
poetak trgovanja. Moderniziranjem Zagrebake burze koje je u tijeku,
vrlo je izgledno da bi uskoro mogli doivjeti poetak trgovine
izvedenicama (pa tako i opcijama) i kod nas.No budui da je trite
dionica jo uvijek (pre)plitko i nedovoljno likvidno, najizglednije
je da e se prve opcije pisati na indexe kao paketi najkvalitetnijih
dionica.
6
LITERATURA Ekonomski leksikon, 1. izd., Leksikografski zavod
Miroslav Krlea: Masmedia, Zagreb:, god. 1995. Ivanovi, Zoran,
Financijski menadment. Opatija: Sveuilite u Rijeci, 1997. Lazibat,
Toni; Brizar, Branislav; Bakovi, Tomislav.Burzovno poslovanje
terminska trgovina .Zagreb : Znanstvena knjiga, 2007 Novak,Branko
Financijska trita i institucijeOsijek : Ekonomski fakultet, 2005.
Orsag, Silvije.Izvedenice .Zagreb : Hrvatska udruga financijskih
analitiara, 2006
INTERNET www.superprinos.com (21.03. 2011) www.888options.com
(21. 03. 2011)
7
