TOKLUK MEKANĠZMASI

STAJYER DĠYETĠSYEN

Ceylan Mutlu

Gökçen Ġplikçi

Elif Özoğul

Zümrüt Çamalan

TOKLUK METABOLĠZMASI

Organizmada ana hatları ile en az iki metabolizma durumu

önemlidir.

Bunların birincisi besin maddelerinin kana emildiği beslenme

(rezorpsiyon) , ikincisi de açlık (postrezorpsiyon) durumudur.

Normal bir yemekten sonraki 2-4 saatlik periyod, emilim

evresidir.

Bu dönem boyunca, pankreas artmış glukoz ve aminoasit

düzeylerine, insülin salgısını artırarak ve glukagon salgısını

azaltarak yanıt verir.

İnsülin/ glukagon oranının artması, yemek sindiriminden

sonraki 2-4 saati, triasilgliserol,glikojen ve protein sentezinin

artmasıyla karakterize anabolik bir periyoda dönüşür.

YEMEK SONRASI HORMON

SEVĠYELERĠNĠN DEĞĠġĠMLERĠ

Tipik bir karbonhidrattan zengin yemekten sonra pankreastan

insülin salınımı uyarılırken glukagon salınımı inhibe olur.

Spesifik bir uyarıya yanıt olarak pankreas gibi endokrin

bezlerden endokrin hormonlar salgılanır.

Dolaşıma salınan bu hormonlar vücudun fizyolojik durumunu

dengelemek için dokular arasında mesajlar taşır.

Bu hormonlar kendilerine ait hedef organlarda, değişen

şartları karşılamak için çeşitli metabolik yolların hızlarını

ayarlar.

Yüksek karbonhidratlı yiyeceklere cevap olarak pankreastan

salınan endokrin hormon olan insülin, diyetle glukoz alındığını

ve bunun kullanılıp depolanabileceği haberini iletir.

Bir diğer hormon olan glukagonun salınımı glukoz ve insülin

tarafından baskılanır.

Dolaşımdaki hormon seviyelerinde görülen daha sonraki

değişiklikler bir grup farklı doku ve metabolik yolları kapsayan

bedenin metabolik kalıplarında değişikliklere neden olur.

DOYMA

-Besin ihtiyacının karşılanması ile oluşur.

-Mide gerimindenkaynaklanan dolgunluk

hissidir.

5

HĠPOTALAMUS

Açlık ve tokluk hissi oluşturur.

Enerji depolanmasını sağlar.

Hormonların sekresyonunu düzenler.

Enerji homeostasisi için uygun sinyal üretir.

Otonom sinir sisteminin aktivitesini değiştirir.

Bazal metabolizma hızını belirler;

metabolizma hızını değiştirir, davranış değişikliği ile aktiviteyi etkiler.

Prof Dr Ahmet Ergün Besin Alımının

Kontrolü 7

protein metabolizması,

Obezite, besin alımı Prof Dr Ahmet ERGÜN

Prof Dr Ahmet Ergün Besin Alımının

Kontrolü 8

TOKLUK DUYUSUNUN OLUġUMU

VÜCUT AĞIRLIĞININ DÜZENLENMESĠ

Besin alımını düzenleyen sinirsel merkez

Hipotalamus, hormon ve nörotransmitterleraracılığıyla besin alımını artırıp azaltır.

Besin alımının kısa süreli düzenlenmesini;

sindirim kanalı gerimi ve insülin, CCK, PYY, Ghrelin, Glukagon benzeri peptit,

Besin alımının orta ve uzun süreli düzenlenmesini; yağ hücresi, leptin hormonu sağlar.

Bir Ayar Noktasına Göre Vücut Ağırlığını Düzenleme

+ Besin alımı -

- Egzersiz +

Kilo alımı Kilo kaybı

L

E

P

T

Ġ

N

Ayar noktası HT

Obezite – normal kilo

Çevresel Faktörler

Genetik Faktörler

Çevresel Faktörler

Genetik Faktörler

Yağ dokusu

OBEZİTE ZAYIFLAMA

Besin Alımının Düzenlenmesinde Sinirsel

Merkezler

Merkezi Sinir Sistemi Bölümleri:

Prefrontal Korteks

Amigdala

Hipotalamus

Beyin Sapı

Nukleus Traktus Solitaryus Nöronları(NTS)

Diğer Görevli Yapılar:

Spesifik mediatör, Hormon,

Nörotransmitter,reseptörler.

Besin Alımını Etkiliyen Nörotransmitterler

ARTIRANLAR

(Oreksijenik)AgRP

NPY

Oreksin A ve B

Endorfinler

Galanin

NO

Ghrelin

Kortizol

Amino Asitler

(Glutamat, GABA)

AZALTANLAR

(Anoreksijenik)Leptin

α-MSH

CCK

CRF

GLP1

CART

PYY

Nerotensin

Serotonin

Noradrenalin

Ġnsülin

Hipotalamusun Besin Alımıyla Ġlgili

Merkezleri

ARN: arkuata nukleusları

PVN: para ventriküler nukleuslar

PFA: peri fornikal area

LH: lateral hipotalamus (açlık merkezi)

VMH: ventromedial hipotalamus (tokluk merkezi)

Periferik besin alımı bilgileri ARN nükleuslarında

bulunan reseptörlerce alınır.

Kısa Süreli Kontrol

•Yiyeceğin Görünümü,Kokusu,Tadı

•Sindirim Kanalı Gerim Reseptörleri

•Sindirim Kanalı Kemoreseptörleri

•Sindirim Kanalı Hormonları

•Dolaşımdaki Besinler

Uzun Süreli Kontrol

•Dolaşımdaki Besinler

•Adipokinler

(leptin, Adiponektin, TNF-α)

•Hormonlar

(İnsülin, Kortizol, GH, T3, T4)

Korteks

Amigdala

Hipotalamus

Beyin Sapı

Besin Alımında

Sinirsel Merkezler

Uzun Süreli Kontrol

•Açlık

•Glikojen ve Trigliserit

Deposu

•Hormonal sinyaller

•Termogenezis

Kısa Süreli

Kontrol

•Yemeğin Büyüklüğü

•Sindirimi/Emilimi

Metabolizması

•Depolanması

•Sıcaklığı

Prof Dr Ahmet Ergün Besin Alımının

Kontrolü 15

Enerji alımının feed-back kontrol mekanizmaları

Kısa süreli düzenleyici uyarıların iki önemli

amacı vardır;

Her öğünde az miktarda yeme sağlanır

Öğünlerde aşırı miktarda yeme önlenir ve depolama sistemlerini aşacak besinin emilmesi engellenir.

Bu yolla besinler sindirim kanalından sabit şekilde geçer; sindirim, emilim ve depolama mekanizmalarının hepsi, periyodik olarak optimal hızda çalışırlar.

Besin Alımının Kısa Süreli Düzenlenmesinde

Görevli Mekanizmalar

Gastrointestinal Peptitler

(Ghrelin, CCK, insülin, PPY GLP, glukagon)

Sindirim kanalının dolgunluk ve gerimindenkaynaklanan vagusun afferent sinirlerin uyarılması

Vücut ısısının düşmesi veya yükselmesi

3 ana besin öğelerinden (karbonhidrat, yağ, protein) birinin kan düzeyinde azalma olduğunda kişi besin alımını arttırır.

Besin Alımını Uyaran veya Baskılayan Sindirim

Kanalı Hormonları

Kolesistokinin (CCK); duodenumdan salgılanır, melanokortin

sistemini aktive eder, besin alımını azaltır.

Peptid YY (PYY); ileum ve kolondan salınır, yemekten 1-2 saat

sonra kanda artar, besin alımını azaltır.

Ghrelin; mide hücrelerinden salınır, açlıkta kan düzeyi artar

(yemekten önce), iştah açar. Kilo kaybından sonra seviyesi

yükselir. Besinin girişiyle gerilme reseptörleri ghrelin üretimini

inhibe eder.

Glukagon benzeri peptit; ince barsaklardan salınır, doyma duyusu

oluşması ve besin alımını durdurmaya çalışır.

Glukostatik, Aminostatik, Lipostatik Teoriler

Glukostatik Teori; kan glikoz seviyeleri açlık ve tokluğa

etki eder. Hipoglisemi hayvanlarda açlığa sebep olur.

(glukoreseptörler)

AminostatikTeori; protein açlığı azaltır. Triptofan besin

alımını baskılayan serotonin seviyelrini etkiler.

Lipostatik Teori; diyet yağı gastrik boşalmayı yavaşlatır.

Hayvanlarda sindirim ve emilime gerek duyulmadan

yapılan yağ asitleri infüzyonu açlığı azaltır.

İnsülin Leptin

Adipsin

Noradrenalin TNFα

Adrenalin

PAI-1

Kortizon Resistin

Adiponektin

Ajiotensinojen

Metalotionin

Transforming Büyüme Faktörü

Yağ hücresine etki ederek Adipokin sekresyonuna neden

olan bazı maddeler

Yağ hücresi

Yağ dokusundan Kaynaklanan Feedback

Sinyallerle Besin Alımının Uzun Süreli

Düzenlenmesi

Aynı miktar ve çeşitte besin alsalar dahi yağ dokusunun

miktarı, insanlar arasında belirgin farklar gösterir.

Son zamanlardaki çalışmalara göre, hipotalamus, peptid

yapısında bir hormon olan leptin yoluyla enerji depoları

hakkında bilgilendirilir.

LEPTİN

yağ hücresinden

sentezlenen ve

salgılanan hipotalamusa

etki ederek besin alımını

baskılayan ve enerji

harcanmasını artıran

hormondur.

Hipotalamus Arkuata nöronlarında ObRb ile

besin alımını artıran Nöropeptit Y (NPY)’yi inhibe

eder. Melanokortin nöronlarını stimüle eder ve

sempatik aktiviteyi, metabolik hızı da arttırır.

167 amino asitli olan bu hormon vücut enerji

içeriğini sabit tutmak üzere beyine yağ depolarının

dolu olduğu bilgisini iletir.

Leptin Salgısını Artıranlar

Leptin Salgısını Azaltanlar

İnsülin

Glikokortikoitler

Sempatik aktivitenin artması

Östrojen

CCK

Büyüme Hormonu

Sekretin

Gastrin

Yağ Hücresinde Leptin Salınımının

Düzenlenmesi

Leptinin Fonksiyonları

Vücut ağırlığının düzenlenmesi

Glukoz homeostazisi

İnsülin sekresyonunun düzenlenmesi

Metabolizmaya direkt etki

OB-R aracılığı ile hücrelerde;

farklılaĢma

canlılık

fagositozu sitümüle eder

Leptinin Periferik Etkileri

“GlukozMetabolizması”

LeptinPankreas;

•ß Hücre insülin

sekresyonunun

inhibisyonu*

•ß Hücre

sayısını artırma

Karaciğerde;

Glukoneogenezi artırma

Glukojenolizi azaltmaDiğer

hücrelerde insülin reseptör

sayısını azaltır

*ObRa aracılığı

ile ATP bağımlı

K+ Kanallını

inhibe ederKan glukozu artar

Kanda leptin azlığı;

Yemek yemeyi artırır

Enerji harcaması baskılar

Vücut ağırlığı artar

Vücutta anabolik aktivite artar

Vücutta katabolik aktivite azalır

Ġnsulin ve

leptin besin

alımıyla ilgili

olarak aynı

hücre içi sinyal

mekanizmasını

kullanırlar.

fosfoinositol-3’

kinazı

aktiflerler

İnsülin ve Leptin

Glukoz alımı insülin salınımını arttırır.

İnsülin artışı leptin konsantrasyonunu arttırır.

fruktoz verilmesi insülin sekresyonunu stimüle etmez,

bunun nedeni ß hücrelerinde fruktoza özel GLUT5

taşıyıcılarının olmamasıdır. Fakat bu duruma rağmen

fruktoz uzun dönemde insülin direnci gelişmesine

neden olabilmektedir.

Nöropeptid Y (NPY) ve agouti gen-ilişkili protein

(AgRP): NPY, insan vücudunda en çok bulunan

gen taşıyıcılarıdır ve yüksek karbonhidrat içeren

besinlere yönlendirildiği düşünülmektedir. Benzer

şekilde AgRP’nin de yüksek yağ içeren besinlere

teşvik ettiği düşünülmektedir. Besin alımını arttırırlar

ve enerji üretimini azaltırlar.

Serotonin; seviyesi yükseltiği zaman öğün

sayısında, yemek miktarında ve yemek yiyerek

geçirilen zamanda azalma olur.

Peptid YY: barsaklardan salgılanarak beyne giden

bir peptiddir. Beslenmeyi baskılar.

Pro-opiomelanokortin (POMC): Hipotalamik-pituiter-

adrenal aksta, bir seri hormon yapımında görev alır.

α-MSH: Artmış leptin düzeyine bağlı olarak

hipotalamusta sentezlenir, anorektik bir peptiddir ve

enerji harcamasını attırırken, besin alımını azaltır.

Melonokortin-4 reseptörü (MC4R): Besin alımını

arttırıcı etki yapmaktadır. MC4R reseptörleri

endokrin sistemi etkilemeyen obeziteye sebep olur.

Leptin

ARN

POMC PVN

NPY αMSH

MC4R

Besin alımı

Leptin Azlığı

HİPOTALAMUS

kaynaklar

Alphan E., Baysal A., Merdol T., Baş M. Ve

diğerleri. (2013). Hastalıklarda Beslenme

Tedavisi, hatiboğlu yayınları (Ankara)

Baysal A., Baş M., Köksal E., Hasbay A. Ve

diğerleri. (2008) Yetişkinlerde Ağırlık

Yönetimi. Ekspress baskı (İstanbul).

Ergün A., Ocakçıoğlu B., Ersöz G. Ve

diğerleri. Temel Fizyoloji. (Ankara)