BIBLIA SACRAJUXTA

VULGATAM CLEMENTINAM

E D I T I O E L E C T R O N I C A

PLURIMIS CONSULTIS EDITIONIBUS DILIGENTER PRPARATA

A

MICHAELE TVVEEDALE

CUI BENIGNISSIME AUXILIATI SUNT

MILA BOZOVIC, MARGARITA BURGHART, RONALDUS CONTE,MICHAEL DUBIAGA, R. P. JOANNES FINNEGAN, ALUNDIS INSENSATE,

EDUARDUS KOTSKI, BERTRAND MICHELET, MICHAEL MORBACH,RICARDUS URQUHART, ANDREJA VASILJEVIC, ET EDGARDUS VREULS

LONDINI MMV

The Bishops Conference of England and Wales givesits approval to the publication of Biblia Sacra juxta Vul-gatam Clementinam.

Published with approbation.CBCEW, 9th January 2006.

iii

Index Generalis

pag.Prfatio hujus editionis . . . . . . . . . . . . ivDecreta Concilii Tridentini . . . . . . . . . . . vConstitutio Clementis viii . . . . . . . . . . . viiPrfatio ad lectorem officialis . . . . . . . . . viii

Antiquum Testamentum

Genesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Exodus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Leviticus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Numeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Deuteronomium . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Josue . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Judicum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136Ruth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152Regum I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155Regum II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176Regum III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Regum IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214Paralipomenon I . . . . . . . . . . . . . . . . . 233Paralipomenon II . . . . . . . . . . . . . . . . 250Esdr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Nehemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Tobi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287Judith . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294Esther . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302Job . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310Psalmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333Proverbia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394Ecclesiastes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414Canticum Canticorum . . . . . . . . . . . . . 422Sapientia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426Ecclesiasticus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441Isaias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480Jeremias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528Lamentationes . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577Baruch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583Ezechiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589Daniel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 628Osee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642Joel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 649Amos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 652Abdias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 658Jonas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 659Micha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 661Nahum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 666Habacuc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 668Sophonias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 670Aggus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673Zacharias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675Malachias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 682Machaborum I . . . . . . . . . . . . . . . . . 684Machaborum II . . . . . . . . . . . . . . . . 703

Novum Testamentum

Matthus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 717Marcus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 737Lucas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 749Joannes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 770Actus Apostolorum . . . . . . . . . . . . . . . 786Ad Romanos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 807Ad Corinthios I . . . . . . . . . . . . . . . . . 815Ad Corinthios II . . . . . . . . . . . . . . . . . 823Ad Galatas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 829Ad Ephesios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 832Ad Philippenses . . . . . . . . . . . . . . . . . 835Ad Colossenses . . . . . . . . . . . . . . . . . 837Ad Thessalonicenses I . . . . . . . . . . . . . 839Ad Thessalonicenses II . . . . . . . . . . . . . 841Ad Timotheum I . . . . . . . . . . . . . . . . . 842Ad Timotheum II . . . . . . . . . . . . . . . . 845Ad Titum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 847Ad Philemonem . . . . . . . . . . . . . . . . . 848Ad Hebros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 849Jacobi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 855Petri I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 858Petri II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 861Joannis I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863Joannis II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 866Joannis III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 866Jud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 867Apocalypsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 868

iv

Prfatio hujus editionis

Clementis Pap viii nomen casu Vulgat adhret.Hc enim sanctarum Scripturarum editio, cum Six-to v regnante patrata fuisset, illo mortuo tandem subClementis pontificatu publicata est. Attamen vere de-cet ut iste Clemens, cum sit institutorum Concilii Tri-dentini muli exemplar, hoc bonum ejusdem Synodusfructum perficiat.Sapientissimo fretus consilio S. Philippi Nerii, Sanc-

ti Spiritus caritate exstuantis, ad ecclesiasticam dis-ciplinam reparandam, et errores corruptelasque exstir-pandas, indefesse laboravit ; et pro Ecclesi libertateacriter pugnavit. Tantus autem Clemens fidem catholi-cam tutus est opere et sermone, quantus et ipsiusVulgata revelationem Dei ab imminentibus periculiscustodivit.Hieronymi enim Doctoris maximi ex lingua hebra

translatione, ita per nongentos annos fruiti sunt doctis-simi Ecclesi filii, ut ceter translationes latin peneevanuissent : illius autem innumerabilibus vicibus de-script, tot fuisse exemplaria, quot codices . Quan-do ergo Lutherus flagitiosa rebellione ab Ecclesia de-scivit, hac confusione abusus est ut verba Evangeliicorrumperet, et suam falsam doctrinam defenderet.Quam ob causam opus erat ut authentica divinarumScripturarum editio, diligenter emendata atque casti-gata, imprimeretur cum plena Apostolic Sedis auc-toritate ; sacrosancta itaque Tridentina Synodus, Spir-itu Sancto gubernante, hoc jussit, et ab ea jussum, aClemente viii est consummatum.Porro xx sculo incipiente, antiquissimis jam alteris

manuscriptis aliunde inventis, ut Bibli editionem pu-ram accuratamque Ecclesia semper haberet sollicitus,Sanctus Pius x Commissioni Pontifici de re biblicamandavit ut pristinam Hieronymi versionem, quan-tum fieri potuit, componeret. Primo Card. Gasquet,deinde D. Henrico Quentin, hoc onus delegatum est.Novissime, defunctis illis, Abbatia Pontificia S. Hi-eronymi a Pio xi Rom fundata est, ut monachi Bene-dictini artis critic peritissimi ibi opus emolirentur.Singulis deinceps annuentibus Papis, minutim sanctilibri emittebantur, et postremo anno salutis mcmxcviiiBiblia tota perfecta est.Interim, eheu, interveniebant eventus infelices apud

Ecclesiam. S. Pius x voluerat constabiliri translationempristinam S. Hieronymi ut exinde confectura esset Vul-gata ad usum Ecclesi quam accuratissime repurgata ;sed illius voluntatem parvipendentes, malebant viritumidi translationem novam secundum gustus pro-prios facere, interpretationem vero Hieronymi neg-ligere omnino. Quin etiam tate nostra, errores illipessimi, quos idem Pius vehementissime condemnav-it, Ecclesiam Dei aperte infestant, et Lutherus dimid-ium errorum coqualum nostrorum non cogitavit.Oportet nos igitur Vulgatam Clementinam fideliteramplexari donec, omnibus instauratis in Christo, Pii xpropositum demum efficiatur.

Scribebam Londini, in festo D. N. J. C. Regis,31 Octobris 2004.

vEx Concilio Tridentino, sess. 48 aprilis 1546

Decretum de canonicis Scripturis

Sacrosancta cumenica et generalis Tridentina Syn-odus, in Spiritu Sancto legitime congregata, prsiden-tibus in ea eisdem tribus Apostolic Sedis legatis, hocsibi perpetuo ante oculos proponens, ut, sublatis er-roribus, puritas ipsa Evangelii in Ecclesia conserve-tur : quod promissum ante per prophetas in Scrip-turis sanctis, Dominus noster Jesus Christus, Dei Fil-ius, proprio ore primum promulgavit, deinde per suosapostolos, tamquam fontem omnis et salutaris veritatiset morum disciplin, omni creatur prdicari jussit :perspiciensque hanc veritatem et disciplinam contineriin libris scriptis et sine scripto traditionibus, qu abipsius Christi ore ab apostolis accept, aut ab ipsisapostolis Spiritu Sancto dictante, quasi per manus tra-dit, ad nos usque pervenerunt : orthodoxorum Pa-trum exempla secuta, omnes libros tam Veteris quamNovi Testamenti, cum utriusque unus Deus sit auc-tor, nec non traditiones ipsas, tum ad fidem, tum admores pertinentes, tamquam vel oretenus a Christo,vel a Spiritu Sancto dictatas, et continua successionein Ecclesia catholica conservatas, pari pietatis affectuac reverentia suscipit ac veneratur.Sacrorum vero librorum indicem huic decreto as-

cribendum censuit, ne cui dubitatio suboriri possit,quinam sint, qui ab ipsa Synodo suscipiuntur. Suntvero infrascripti :Testamenti Veteris : quinque Moysi, id est Genesis,

Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium ; Josue,Judicum, Ruth, quatuor Regum, duo Paralipomenon,Esdr primus et secundus, qui dicitur Nehemias, To-bias, Judith, Esther, Job, Psalterium Davidicum cen-tum quinquaginta psalmorum, Parabol, Ecclesiastes,Canticum Canticorum, Sapientia, Ecclesiasticus, Isa-ias, Jeremias cum Baruch, Ezechiel, Daniel, duodec-im prophet minores, id est : Osee, Joel, Amos, Ab-dias, Jonas, Michas, Nahum, Habacuc, Sophonias,Aggus, Zacharias, Malachias ; duo Machaborum,primus et secundus.Testamenti Novi : quatuor Evangelia, secundum

Matthum, Marcum, Lucam, Joannem ; Actus Apos-tolorum a Luca Evangelista conscripti ; quatuordec-im epistol Pauli Apostoli : ad Romanos, du adCorinthios, ad Galatas, ad Ephesios, ad Philippens-es, ad Colossenses, du ad Thessalonicenses, duad Timotheum, ad Titum, ad Philemonem, ad He-bros ; Petri Apostoli du ; Joannis Apostoli tres ; Ja-cobi Apostoli una ; Jud Apostoli una et ApocalypsisJoannis Apostoli.Si quis autem libros ipsos integros cum omnibus

suis partibus, prout in Ecclesia catholica legi con-sueverunt, et in veteri Vulgata latina editione haben-tur, pro sacris et canonicis non susceperit, et tra-ditiones prdictas sciens et prudens contempserit,anathema sit.

Decretum de editione et usu sacrorum librorum

Insuper eadem sacrosancta Synodus, considerans nonparum utilitatis accedere posse Ecclesi Dei, si ex om-nibus latinis editionibus, qu circumferuntur sacro-rum librorum, qu nam pro authentica habenda sit,innotescat : statuit et declarat, ut hc ipsa vetus et Vul-gata editio, qu longo tot sculorum usu in ipsa Ec-clesia probata est, in publicis lectionibus, disputation-ibus, prdicationibus et expositionibus pro authenti-ca habeatur, ut nemo illam rejicere quovis prtextuaudeat vel prsumat.Prterea ad coercenda petulantia ingenia decernit,

ut nemo, su prudenti innixus, in rebus fidei et mo-rum ad dificationem doctrin christian pertinen-tium, sacram Scripturam ad suos sensus contorquens,contra eum sensum, quem tenuit et tenet sancta materEcclesia, cujus est judicare de vero sensu et interpreta-tione Scripturarum sanctarum, aut etiam contra unani-men consensum Patrum, ipsam Scripturam sacram in-terpretari audeat, etiamsi hujusmodi interpretationesnullo umquam tempore in lucem edend forent. Quicontravenerint, per Ordinarios declarentur, et pnis ajure statutis puniantur.Sed et impressoribus modum in hac parte, ut par

est, imponere volens, qui jam sine modo, hoc estputantes sibi licere, quidquid libet, sine licentia supe-riorum ecclesiasticorum, ipsos sacr Scriptur libros,et super illis annotationes et expositiones quorumlibetindifferenter, spe tacito, spe etiam ementito prelo,et quod gravius est, sine nomine auctoris imprimunt,alibi etiam impressos libros hujusmodi temere venaleshabent : decernit et statuit, ut posthac sacra Scrip-tura, potissimum vero hc ipsa vetus et Vulgata edi-tio, quam emendatissime imprimatur, nullique liceatimprimere, vel imprimi facere, quosvis libros de re-bus sacris sine nomine auctoris, neque illos in futu-rum vendere, aut etiam apud se retinere, nisi primumexaminati probatique fuerint ab Ordinario, sub p-na anathematis et pecuni in canone Concilii novissi-mi Lateranensis apposita. Et si regulares fuerint, ul-tra examinationem et probationem hujusmodi, licen-tiam quoque a suis superioribus impetrare teneantur,recognitis per eos libris, juxta formam suarum ordi-nationum. Qui autem scripto eos communicant, velevulgant, nisi antea examinati probatique fuerint, eis-dem pnis subjaceant, quibus impressores. Et qui eoshabuerint vel legerint, nisi prodiderint auctorem, proauctoribus habeantur. Ipsa vero hujusmodi librorumprobatio in scriptis detur, atque ideo in fronte libri velscripti vel impressi authentice appareat ; idque totum,hoc est, et probatio et examen, gratis fiat, ut probandaprobentur et reprobentur improbanda.Post hc temeritatem illam reprimere volens, qua

ad profana quque convertuntur et torquentur ver-ba et sententi sacr Scriptur, ad scurrilia scil-icet, fabulosa, vana, adulationes, detractiones, super-stitiones, impias et diabolicas incantationes, divina-

vi

tiones, sortes, libellos etiam famosos, mandat et pr-cipit, ad tollendam hujusmodi irreverentiam et con-temptum, et ne de cetero quisquam quomodolibet ver-ba Scriptur sacr ad hc et similia audeat usurpare,ut omnes hujus generis homines, temeratores et vio-latores verbi Dei, juris et arbitrii pnis per Episcoposcoerceantur.

vii

Clemens Papa viii ad perpetuamrei memoriam

Cum sacrorum Bibliorum Vulgat editionis textussummis laboribus ac vigiliis restitutus, et quam ac-curatissime mendis expurgatus, benedicente Domino,ex nostra typographia Vaticana in lucem prodeat ;Nos, ut in posterum idem textus incorruptus, ut de-cet, conservetur, opportune providere volentes, auc-toritate apostolica, tenore prsentium districtius in-hibemus, ne intra decem annos a data prsentium nu-merandos, tam citra quam ultra montes, alibi quamin nostra Vaticana typographia, a quoquam impri-matur. Elapso autem prfato decennio, eam cau-tionem adhiberi prcipimus, ut nemo hanc sanctarumScripturarum editionem typis mandare prsumat, nisihabito prius exemplari in typographia Vaticana ex-cuso : cujus exemplaris forma, ne minima quidemparticula de textu mutata, addita, vel ab eo detrac-ta, nisi aliquid occurrat, quod typographic incurimanifeste ascribendum sit, inviolabiliter observetur.Si quis vero typographus in quibuscumque regnis,

civitatibus, provinciis, et locis tam nostr et S. R. E.ditioni in temporalibus subjectis, quam non subjectis,hanc eamdem sacrarum Scripturarum editionem intradecennium prdictum quoquo modo, elapso autemdecennio, aliter quam juxta hujusmodi exemplar, utprfertur, imprimere, vendere, venales habere, autalias edere vel evulgare : aut si quis bibliopola a sevel ab aliis quibusvis, post datam prsentium, hujuseditionis impressos libros, seu imprimendos a prfa-to restituto et correcto textu in aliquo discrepantes,seu ab alio, quam a typographo Vaticano, intra de-cennium excusos, pariter vendere, venales proponere,vel evulgare prsumpserit, ultra amissionem omni-um librorum, et alias arbitrio nostro infligendas pnastemporales, etiam majoris excommunicationis senten-tiam eo ipso incurrat : a qua nisi a Romano Pontifice,prterquam in mortis articulo constitutus, absolvi nonpossit.Mandamus itaque universis et singulis, Patriarchis,

Archiepiscopis, Episcopis, ceterisque Ecclesiarum etlocorum, etiam regularium Prlatis, ut prsentes lit-teras in suis quisque Ecclesiis et jurisdictionibus abomnibus inviolate perpetuo observari curent ac fa-ciant. Contradictores per censuras ecclesiasticas, ali-aque opportuna juris et facti remedia, appellationepostposita, compescendo, invocato etiam ad hoc, siopus fuerit, auxilio brachii scularis ; non obstantibusconstitutionibus, et ordinationibus apostolicis, ac ingeneralibus, provincialibus, vel synodalibus Conciliiseditis generalibus, vel specialibus, ac quarumcumqueEcclesiarum, Ordinum, Congregationum, Collegio-rum atque Universitatum, etiam studiorum general-ium juramento, confirmatione apostolica, vel quavisfirmitate alia roboratis, statutis, et consuetudinibus, acprivilegiis, indultis, ac litteris apostolicis in contrari-

um quomodocumque emanatis, et emanandis : quibusomnibus ad hunc effectum latissime derogamus, acderogatum esse decernimus. Volumus autem, utprsentium trans sumptis etiam in ipsis voluminibusimpressis eadem, in judicio et extra, fides ubique ad-hibeatur, qu ipsis prsentibus adhiberetur, si forentexhibit, vel ostens.Datum Rom, apud Sanctum Petrum sub Annu-

lo Piscatoris, die ix novembris mdxcii, Pont. Nostrianno i.

M. Vestrius Barbianus

viii

Prfatio ad lectoremex editione vaticana anni 1592

In multis magnisque beneficiis, qu per sacram Tri-dentinam Synodum Ecclesi su Deus contulit, idin primis numerandum videtur, quod inter tot lati-nas editiones divinarum Scripturarum, solam veteremac Vulgatam, qu longo tot sculorum usu in Ec-clesia probata fuerat, gravissimo Decreto authenticamdeclaravit. Nam, ut illud omittamus, quod ex recen-tibus editionibus non pauc ad hreses hujus tem-poris confirmandas licenter detort videbantur : ipsacerte tanta versionum varietas, atque diversitas mag-nam in Ecclesia Dei confusionem parere potuisset. Jamenim hac nostra tate illud fere evenisse constat, quodsanctus Hieronymus tempore suo accidisse testatusest, tot scilicet fuisse exemplaria, quot codices ; cumunusquisque pro arbitrio suo adderet, vel detraheret.Hujus autem veteris ac Vulgat editionis tanta sem-

per fuit auctoritas, tamque excellens prstantia, uteam ceteris omnibus latinis editionibus longe antefer-endam esse, apud quos judices in dubium revocarinon posset. Qui namque in ea libri continentur (ut amajoribus nostris quasi per manus traditum nobis est)partim ex sancti Hieronymi translatione, vel emenda-tione suscepti sunt ; partim retenti ex antiquissimaquadam editione latina, quam sanctus Hieronymuscommunem et Vulgatam, sanctus Augustinus Italam,sanctus Gregorius Veterem translationem appellat.Ac de Veteris quidem hujus, sive Ital editionis

sinceritate atque prstantia prclarum sancti Augus-tini testimonium exstat in secundo libro De doctrinachristiana, ubi latinis omnibus editionibus, qu tuncplurim circumferebantur, Italam prferendam cen-suit, quod esset, ut ipse loquitur, verborum tenaciorcum perspicuitate sententi. De sancto vero Hierony-mo multa exstant veterum Patrum egregia testimonia :eum enim sanctus Augustinus hominem doctissimum,ac trium linguarum peritissimum vocat, atque ejustranslationem ipsorum quoque hebrorum testimonioveracem esse confirmat. Eumdem sanctus Gregoriusita prdicat, ut ejus translationem, quam novam ap-pellat, ex hebro eloquio cuncta verius transfudissedicat : atque idcirco dignissimam esse, cui fides inomnibus habeatur. Sanctus autem Isidorus non uno inloco Hieronymianam versionem ceteris omnibus an-teponit, eamque ab ecclesiis christianis communiterrecipi ac probari affirmat, quod sit in verbis clarior,et veracior in sententiis. Sophronius quoque, vir eru-ditissimus, sancti Hieronymi translationem non latinismodo, sed etiam grcis valde probari animadvertens,tanti eam fecit, ut psalterium et prophetas ex Hierony-mi versione in grcum eleganti sermone transtuler-it. Porro qui secuti sunt, viri doctissimi, Remigius,Beda, Rabanus, Haymo, Anselmus, Petrus Damiani,Richardus, Hugo, Bernardus, Rupertus, Petrus Lom-bardus, Alexander, Albertus, Thomas, Bonaventura,ceterique omnes, qui his nongentis annis in Eccle-

sia floruerunt, sancti Hieronymi versione ita sunt usi,ut ceter, qu pene innumerabiles erant, quasi lap-s de manibus theologorum, penitus obsoleverint.Quare non immerito catholica Ecclesia sanctum Hi-eronymum doctorem maximum, atque ad Scripturassacras interpretandas divinitus excitatum ita celebrat,ut jam difficile non sit illorum omnium damnare ju-dicium, qui vel tam eximii doctoris lucubrationibusnon acquiescunt, vel etiam meliora, aut certe pariaprstare se posse confidunt.

Ceterum ne tam fidelis translatio, tamque in omnespartes Ecclesi utilis, vel injuria temporum, vel im-pressorum incuria, vel temere emendantium audacia,ulla ex parte corrumperetur, eadem sacrosancta Syn-odus Tridentina illud Decreto suo sapienter adjecit,ut hc ipsa vetus ac Vulgata editio emendatissime,quoad fieri posset, imprimeretur : neque ulli licereteam sine facultate et approbatione superiorum ex-cudere. Quo Decreto simul typographorum temeri-tati ac licenti modum imposuit, et pastorum Eccle-si in tanto bono quam diligentissime retinendo, etconservando, vigilantiam, atque industriam excitavit.

Et quamvis insignium Academiarum Theologi ineditione Vulgata pristino suo nitori restituenda magnacum laude laboraverint ; quia tamen in tanta re nul-la potest esse nimia diligentia, et codices manuscripticomplures et vetustiores Summi Pontificis jussu con-quisiti, atque in Urbem advecti erant ; et demum,quoniam executio generalium Conciliorum, et ipsaScripturarum integritas ac puritas ad curam Apos-tolic Sedis potissimum pertinere cognoscitur ; ideoPius iv Pontifex Maximus pro sua in omnes Ecclesipartes incredibili vigilantia, lectissimis aliquot sanctroman Ecclesi Cardinalibus, aliisque tum Sacrarumlitterarum, tum variarum linguarum peritissimis viris,eam provinciam demandavit, ut Vulgatam editionemlatinam, adhibitis antiquissimis codicibus manuscrip-tis, inspectis quoque hebraicis, grcisque bibliorumfontibus ; consultis denique veterum Patrum commen-tariis, accuratissime castigarent. Quod itidem institu-tum Pius v prosecutus est. Verum conventum illumob varias, gravissimasque Sedis Apostolic occupa-tiones jamdudum intermissum, Sixtus v divina provi-dentia ad summum Sacerdotium evocatus, ardentissi-mo studio revocavit, et opus tandem confectum typ-is mandari jussit. Quod cum jam esset excusum, etut in lucem emitteretur, idem Pontifex operam daret,animadvertens non pauca in sacra Biblia prli vitioirrepsisse, qu iterata diligentia indigere viderentur,totum opus sub incudem revocandum censuit atquedecrevit. Id vero cum morte prventus prstare nonpotuisset, Gregorius xiv qui, post Urbani vii duodec-im dierum Pontificatum, Sixto successerat, ejus animiintentionem executus perficere aggressus est, amplis-simis aliquot Cardinalibus, aliisque doctissimis virisad hoc iterum deputatis. Sed eo quoque, et qui illi suc-cessit, Innocentio ix brevissimo tempore de hac luce

ix

subtractis ; tandem sub initium Pontificatus Clemen-tis viii qui nunc Ecclesi univers gubernacula tenet,opus, in quod Sixtus v intenderat, Deo bene juvanteperfectum est.

Accipe igitur, christiane lector, eodem ClementeSummo Pontifice annuente, ex Vaticana typographiaveterem ac Vulgatam sacr Scriptur editionem,quanta fieri potuit diligentia castigatam : quam qui-dem sicut omnibus numeris absolutam, pro humanaimbecillitate affirmare difficile est, ita ceteris om-nibus, qu ad hanc usque diem prodierunt, emen-datiorem, purioremque esse, minime dubitandum. Etvero quamvis in hac Bibliorum recognitione in cod-icibus manuscriptis, hebris, grcisque fontibus, etipsis veterum Patrum commentariis conferendis nonmediocre studium adhibitum fuerit ; in hac tamen per-vulgata lectione sicut nonnulla consulto mutata, itaetiam alia, qu mutanda videbantur, consulto immu-tata relicta sunt ; tum quod ita faciendum esse ad of-fensionem populorum vitandam sanctus Hieronymusnon semel admonuit : tum quod facile fieri posse cre-dendum est, ut majores nostri, qui ex hebris, et gr-cis latina fecerunt, copiam meliorum, et emendatio-rum librorum habuerint, quam ii, qui post illorumtatem ad nos pervenerunt, qui fortasse tam longotempore identidem describendo minus puri, atque in-tegri evaserunt ; tum denique quia sacr Congrega-tioni amplissimorum Cardinalium, aliisque eruditis-simis viris ad hoc opus a Sede Apostolica delectispropositum non fuit, novam aliquam editionem cud-ere, vel antiquum interpretem ulla ex parte corrigere,vel emendare ; sed ipsam veterem, ac Vulgatam edi-tionem latinam a mendis veterum librariorum, necnonpravarum emendationum erroribus repurgatam, supristin integritati, ac puritati, quoad ejus fieri potu-it, restituere ; eaque restituta, ut quam emendatissimeimprimeretur juxta Concilii cumenici Decretum proviribus operam dare.

Porro in hac editione nihil non canonicum, nihil as-cititium, nihil extraneum apponere visum est : atqueea causa fuit, cur liber tertius et quartus Esdr in-scripti, quos inter canonicos libros sacra TridentinaSynodus non annumeravit, ipsa etiam Manass reg-is Oratio, qu neque hebraice, neque grce quidemexstat, neque in manuscriptis antiquioribus invenitur,neque pars est ullius canonici libri, extra canonicScriptur seriem posita sint : et null ad marginemconcordanti (qu posthac inibi apponi non pro-hibentur), null not, null vari lectiones, nulldenique prfationes, nulla argumenta ad libroruminitia conspiciantur.

Sed sicut Apostolica Sedes industriam eorum nondamnat, qui concordantias locorum, varias lectiones,prfationes sancti Hieronymi, et alia id genus in ali-is editionibus inseruerunt ; ita quoque non prohibet,quin alio genere caracteris in hac ipsa Vaticana edi-tione ejusmodi adjumenta pro studiosorum commodi-

tate, atque utilitate in posterum adjiciantur ; ita tamen,ut lectiones vari ad marginem ipsius textus minimeannotentur.

Liber Genesis

1 In principio creavit Deus clum et terram.2 Ter-

ra autem erat inanis et vacua, et tenebr erantsuper faciem abyssi : et spiritus Dei ferebatur su-per aquas. 3 Dixitque Deus : Fiat lux. Et facta estlux. 4 Et vidit Deus lucem quod esset bona : et di-visit lucem a tenebris. 5 Appellavitque lucem Diem,et tenebras Noctem : factumque est vespere et mane,dies unus. 6 Dixit quoque Deus : Fiat firmamentumin medio aquarum : et dividat aquas ab aquis. 7 Etfecit Deus firmamentum, divisitque aquas, qu erantsub firmamento, ab his, qu erant super firmamen-tum. Et factum est ita. 8 Vocavitque Deus firmamen-tum, Clum : et factum est vespere et mane, dies se-cundus. 9 Dixit vero Deus : Congregentur aqu, qusub clo sunt, in locum unum : et appareat arida.Et factum est ita. 10 Et vocavit Deus aridam Terram,congregationesque aquarum appellavit Maria. Et vid-it Deus quod esset bonum. 11 Et ait : Germinet ter-ra herbam virentem, et facientem semen, et lignumpomiferum faciens fructum juxta genus suum, cujussemen in semetipso sit super terram. Et factum est ita.12 Et protulit terra herbam virentem, et facientem se-men juxta genus suum, lignumque faciens fructum, ethabens unumquodque sementem secundum speciemsuam. Et vidit Deus quod esset bonum. 13 Et factumest vespere et mane, dies tertius. 14 Dixit autem Deus :Fiant luminaria in firmamento cli, et dividant diemac noctem, et sint in signa et tempora, et dies et an-nos : 15 ut luceant in firmamento cli, et illuminentterram. Et factum est ita. 16 Fecitque Deus duo lumi-naria magna : luminare majus, ut presset diei : etluminare minus, ut presset nocti : et stellas. 17 Etposuit eas in firmamento cli, ut lucerent super ter-ram, 18 et pressent diei ac nocti, et dividerent lucemac tenebras. Et vidit Deus quod esset bonum. 19 Etfactum est vespere et mane, dies quartus. 20 Dixit eti-am Deus : Producant aqu reptile anim viventis, etvolatile super terram sub firmamento cli. 21 Creav-itque Deus cete grandia, et omnem animam viventematque motabilem, quam produxerant aqu in speciessuas, et omne volatile secundum genus suum. Et viditDeus quod esset bonum. 22 Benedixitque eis, dicens :Crescite, et multiplicamini, et replete aquas maris :avesque multiplicentur super terram. 23 Et factum estvespere et mane, dies quintus. 24 Dixit quoque Deus :Producat terra animam viventem in genere suo, ju-menta, et reptilia, et bestias terr secundum speciessuas. Factumque est ita. 25 Et fecit Deus bestias terrjuxta species suas, et jumenta, et omne reptile terr ingenere suo.Et vidit Deus quod esset bonum, 26 et ait : Faciamus

hominem ad imaginem et similitudinem nostram : etprsit piscibus maris, et volatilibus cli, et bestiis,universque terr, omnique reptili, quod movetur interra. 27 Et creavit Deus hominem ad imaginem suam :

ad imaginem Dei creavit illum, masculum et feminamcreavit eos. 28 Benedixitque illis Deus, et ait : Cresciteet multiplicamini, et replete terram, et subjicite eam,et dominamini piscibus maris, et volatilibus cli, etuniversis animantibus, qu moventur super terram.29 Dixitque Deus : Ecce dedi vobis omnem herbam af-ferentem semen super terram, et universa ligna quhabent in semetipsis sementem generis sui, ut sint vo-bis in escam : 30 et cunctis animantibus terr, omniquevolucri cli, et universis qu moventur in terra, et inquibus est anima vivens, ut habeant ad vescendum. Etfactum est ita. 31 Viditque Deus cuncta qu fecerat, eterant valde bona. Et factum est vespere et mane, diessextus.

2 Igitur perfecti sunt cli et terra, et omnis ornatuseorum. 2 Complevitque Deus die septimo opussuum quod fecerat : et requievit die septimo ab uni-verso opere quod patrarat. 3 Et benedixit diei septimo,et sanctificavit illum, quia in ipso cessaverat ab omniopere suo quod creavit Deus ut faceret.

4 Ist sunt generationes cli et terr, quando creatasunt, in die quo fecit Dominus Deus clum et terram,5 et omne virgultum agri antequam oriretur in terra,omnemque herbam regionis priusquam germinaret :non enim pluerat Dominus Deus super terram, et ho-mo non erat qui operaretur terram : 6 sed fons as-cendebat e terra, irrigans universam superficiem ter-r. 7 Formavit igitur Dominus Deus hominem de limoterr, et inspiravit in faciem ejus spiraculum vit, etfactus est homo in animam viventem. 8 Plantaveratautem Dominus Deus paradisum voluptatis a princi-pio, in quo posuit hominem quem formaverat. 9 Pro-duxitque Dominus Deus de humo omne lignum pul-chrum visu, et ad vescendum suave lignum etiam vitin medio paradisi, lignumque scienti boni et mali.10 Et fluvius egrediebatur de loco voluptatis ad irrig-andum paradisum, qui inde dividitur in quatuor capi-ta. 11 Nomen uni Phison : ipse est qui circuit omnemterram Hevilath, ubi nascitur aurum : 12 et aurum ter-r illius optimum est ; ibi invenitur bdellium, et lapisonychinus. 13 Et nomen fluvii secundi Gehon ; ipse estqui circumit omnem terram thiopi. 14 Nomen verofluminis tertii, Tigris : ipse vadit contra Assyrios. Flu-vius autem quartus, ipse est Euphrates. 15 Tulit ergoDominus Deus hominem, et posuit eum in paradisovoluptatis, ut operaretur, et custodiret illum : 16 pr-cepitque ei, dicens : Ex omni ligno paradisi comede ;17 de ligno autem scienti boni et mali ne comedas : inquocumque enim die comederis ex eo, morte morieris.18 Dixit quoque Dominus Deus : Non est bonum essehominem solum : faciamus ei adjutorium simile sibi.19 Formatis igitur Dominus Deus de humo cunctis an-imantibus terr, et universis volatilibus cli, adduxitea ad Adam, ut videret quid vocaret ea : omne enimquod vocavit Adam anim viventis, ipsum est nomenejus. 20 Appellavitque Adam nominibus suis cunctaanimantia, et universa volatilia cli, et omnes bestias

2 Genesis

terr : Ad vero non inveniebatur adjutor similis ejus.21 Immisit ergo Dominus Deus soporem in Adam :cumque obdormisset, tulit unam de costis ejus, et re-plevit carnem pro ea. 22 Et dificavit Dominus Deuscostam, quam tulerat de Adam, in mulierem : et ad-duxit eam ad Adam. 23 Dixitque Adam : Hoc nunc osex ossibus meis, et caro de carne mea : hc vocabiturVirago, quoniam de viro sumpta est. 24 Quam ob remrelinquet homo patrem suum, et matrem, et adhrebituxori su : et erunt duo in carne una. 25 Erat autemuterque nudus, Adam scilicet et uxor ejus : et nonerubescebant.

3 Sed et serpens erat callidior cunctis animantibusterr qu fecerat Dominus Deus. Qui dixit admulierem : Cur prcepit vobis Deus ut non comed-eretis de omni ligno paradisi ? 2 Cui respondit mulier :De fructu lignorum, qu sunt in paradiso, vescimur :3 de fructu vero ligni quod est in medio paradisi, pr-cepit nobis Deus ne comederemus, et ne tangeremusillud, ne forte moriamur. 4 Dixit autem serpens admulierem : Nequaquam morte moriemini. 5 Scit en-im Deus quod in quocumque die comederitis ex eo,aperientur oculi vestri, et eritis sicut dii, scientes bon-um et malum. 6 Vidit igitur mulier quod bonum es-set lignum ad vescendum, et pulchrum oculis, aspec-tuque delectabile : et tulit de fructu illius, et comedit :deditque viro suo, qui comedit. 7 Et aperti sunt oculiamborum ; cumque cognovissent se esse nudos, con-suerunt folia ficus, et fecerunt sibi perizomata. 8 Etcum audissent vocem Domini Dei deambulantis inparadiso ad auram post meridiem, abscondit se Adamet uxor ejus a facie Domini Dei in medio ligni para-disi. 9 Vocavitque Dominus Deus Adam, et dixit ei :Ubi es ? 10 Qui ait : Vocem tuam audivi in paradiso,et timui, eo quod nudus essem, et abscondi me. 11 Cuidixit : Quis enim indicavit tibi quod nudus esses, nisiquod ex ligno de quo prceperam tibi ne comederes,comedisti ? 12 Dixitque Adam : Mulier, quam dedistimihi sociam, dedit mihi de ligno, et comedi. 13 Et dixitDominus Deus ad mulierem : Quare hoc fecisti ? Qurespondit : Serpens decepit me, et comedi.

14 Et ait Dominus Deus ad serpentem :Quia fecisti hoc,maledictus es inter omnia animantia, et

bestias terr :super pectus tuum gradieris, et terram

comedes cunctis diebus vit tu.15 Inimicitias ponam inter te et mulierem,et semen tuum et semen illius :ipsa conteret caput tuum,et tu insidiaberis calcaneo ejus.

16 Mulieri quoque dixit : Multiplicabo rumnastuas, et conceptus tuos : in dolore paries filios, et subviri potestate eris, et ipse dominabitur tui. 17 Ad verodixit : Quia audisti vocem uxoris tu, et comedisti deligno, ex quo prceperam tibi ne comederes, male-dicta terra in opere tuo : in laboribus comedes ex

ea cunctis diebus vit tu. 18 Spinas et tribulos ger-minabit tibi, et comedes herbam terr. 19 In sudorevultus tui vesceris pane, donec revertaris in terram dequa sumptus es : quia pulvis es et in pulverem rever-teris. 20 Et vocavit Adam nomen uxoris su, Heva :eo quod mater esset cunctorum viventium. 21 Fecitquoque Dominus Deus Ad et uxori ejus tunicas pel-liceas, et induit eos : 22 et ait : Ecce Adam quasi unusex nobis factus est, sciens bonum et malum : nunc ergone forte mittat manum suam, et sumat etiam de lignovit, et comedat, et vivat in ternum. 23 Et emisit eumDominus Deus de paradiso voluptatis, ut operareturterram de qua sumptus est. 24 Ejecitque Adam : et col-locavit ante paradisum voluptatis cherubim, et flam-meum gladium, atque versatilem, ad custodiendamviam ligni vit.

4 Adam vero cognovit uxorem suam Hevam,qu concepit et peperit Cain, dicens : Possedihominem per Deum. 2 Rursumque peperit fratremejus Abel. Fuit autem Abel pastor ovium, et Cain agri-cola. 3 Factum est autem post multos dies ut offer-ret Cain de fructibus terr munera Domino. 4 Abelquoque obtulit de primogenitis gregis sui, et de adip-ibus eorum : et respexit Dominus ad Abel, et admunera ejus. 5 Ad Cain vero, et ad munera illius nonrespexit : iratusque est Cain vehementer, et conciditvultus ejus. 6 Dixitque Dominus ad eum : Quare ira-tus es ? et cur concidit facies tua ? 7 nonne si beneegeris, recipies : sin autem male, statim in foribus pec-catum aderit ? sed sub te erit appetitus ejus, et tu dom-inaberis illius. 8 Dixitque Cain ad Abel fratrem suum :Egrediamur foras. Cumque essent in agro, consurrexitCain adversus fratrem suum Abel, et interfecit eum.9 Et ait Dominus ad Cain : Ubi est Abel frater tuus ?Qui respondit : Nescio : num custos fratris mei sumego ? 10 Dixitque ad eum : Quid fecisti ? vox sangui-nis fratris tui clamat ad me de terra. 11 Nunc igiturmaledictus eris super terram, qu aperuit os suum, etsuscepit sanguinem fratris tui de manu tua. 12 Cumoperatus fueris eam, non dabit tibi fructus suos : va-gus et profugus eris super terram. 13 Dixitque Cain adDominum : Major est iniquitas mea, quam ut veniammerear. 14 Ecce ejicis me hodie a facie terr, et a facietua abscondar, et ero vagus et profugus in terra : om-nis igitur qui invenerit me, occidet me. 15 Dixitque eiDominus : Nequaquam ita fiet : sed omnis qui occider-it Cain, septuplum punietur. Posuitque Dominus Cainsignum, ut non interficeret eum omnis qui invenisseteum. 16 Egressusque Cain a facie Domini, habitavitprofugus in terra ad orientalem plagam Eden.

17 Cognovit autem Cain uxorem suam, qu con-cepit, et peperit Henoch : et dificavit civitatem,vocavitque nomen ejus ex nomine filii sui, Henoch.18 Porro Henoch genuit Irad, et Irad genuit Maviael,et Maviael genuit Mathusael, et Mathusael genuitLamech. 19 Qui accepit duas uxores, nomen uni Ada,et nomen alteri Sella. 20 Genuitque Ada Jabel, qui fuit

Genesis 3

pater habitantium in tentoriis, atque pastorum. 21 Etnomen fratris ejus Jubal : ipse fuit pater canentiumcithara et organo. 22 Sella quoque genuit Tubalcain,qui fuit malleator et faber in cuncta opera ris et fer-ri. Soror vero Tubalcain, Noema. 23 Dixitque Lamechuxoribus suis Ad et Sell :

Audite vocem meam, uxores Lamech ;auscultate sermonem meum :quoniam occidi virum in vulnus meum,et adolescentulum in livorem meum.24 Septuplum ultio dabitur de Cain :de Lamech vero septuagies septies.

25 Cognovit quoque adhuc Adam uxorem suam : etpeperit filium, vocavitque nomen ejus Seth, dicens :Posuit mihi Deus semen aliud pro Abel, quem occid-it Cain. 26 Sed et Seth natus est filius, quem vocavitEnos : iste cpit invocare nomen Domini.

5 Hic est liber generationis Adam. In die qua creavitDeus hominem, ad similitudinem Dei fecit illum.2 Masculum et feminam creavit eos, et benedixit il-lis : et vocavit nomen eorum Adam, in die quo creatisunt. 3 Vixit autem Adam centum triginta annis : et ge-nuit ad imaginem et similitudinem suam, vocavitquenomen ejus Seth. 4 Et facti sunt dies Adam, postquamgenuit Seth, octingenti anni : genuitque filios et fil-ias. 5 Et factum est omne tempus quod vixit Adam,anni nongenti triginta, et mortuus est. 6 Vixit quoqueSeth centum quinque annis, et genuit Enos. 7 VixitqueSeth, postquam genuit Enos, octingentis septem an-nis, genuitque filios et filias. 8 Et facti sunt omnesdies Seth nongentorum duodecim annorum, et mor-tuus est. 9 Vixit vero Enos nonaginta annis, et genu-it Cainan. 10 Post cujus ortum vixit octingentis quin-decim annis, et genuit filios et filias. 11 Factique suntomnes dies Enos nongenti quinque anni, et mortu-us est. 12 Vixit quoque Cainan septuaginta annis, etgenuit Malaleel. 13 Et vixit Cainan, postquam genuitMalaleel, octingentis quadraginta annis, genuitque fil-ios et filias. 14 Et facti sunt omnes dies Cainan nongen-ti decem anni, et mortuus est. 15 Vixit autem Malaleelsexaginta quinque annis, et genuit Jared. 16 Et vix-it Malaleel, postquam genuit Jared, octingentis trig-inta annis, et genuit filios et filias. 17 Et facti suntomnes dies Malaleel octingenti nonaginta quinque an-ni, et mortuus est. 18 Vixitque Jared centum sexagin-ta duobus annis, et genuit Henoch. 19 Et vixit Jared,postquam genuit Henoch, octingentis annis, et genuitfilios et filias. 20 Et facti sunt omnes dies Jared non-genti sexaginta duo anni, et mortuus est. 21 PorroHenoch vixit sexaginta quinque annis, et genuit Math-usalam. 22 Et ambulavit Henoch cum Deo : et vixit,postquam genuit Mathusalam, trecentis annis, et ge-nuit filios et filias. 23 Et facti sunt omnes dies Henochtrecenti sexaginta quinque anni. 24 Ambulavitque cumDeo, et non apparuit : quia tulit eum Deus. 25 Vixitquoque Mathusala centum octoginta septem annis, et

genuit Lamech. 26 Et vixit Mathusala, postquam ge-nuit Lamech, septingentis octoginta duobus annis, etgenuit filios et filias. 27 Et facti sunt omnes dies Math-usala nongenti sexaginta novem anni, et mortuus est.28 Vixit autem Lamech centum octoginta duobus an-nis, et genuit filium : 29 vocavitque nomen ejus Noe,dicens : Iste consolabitur nos ab operibus et laboribusmanuum nostrarum in terra, cui maledixit Dominus.30 Vixitque Lamech, postquam genuit Noe, quingen-tis nonaginta quinque annis, et genuit filios et filias.31 Et facti sunt omnes dies Lamech septingenti sep-tuaginta septem anni, et mortuus est. Noe vero cumquingentorum esset annorum, genuit Sem, Cham etJapheth.

6 Cumque cpissent homines multiplicari super ter-ram, et filias procreassent, 2 videntes filii Dei filiashominum quod essent pulchr, acceperunt sibi uxoresex omnibus, quas elegerant. 3 Dixitque Deus : Nonpermanebit spiritus meus in homine in ternum, quiacaro est : eruntque dies illius centum viginti anno-rum. 4 Gigantes autem erant super terram in diebusillis : postquam enim ingressi sunt filii Dei ad fil-ias hominum, illque genuerunt, isti sunt potentes asculo viri famosi. 5 Videns autem Deus quod mul-ta malitia hominum esset in terra, et cuncta cogitatiocordis intenta esset ad malum omni tempore, 6 pni-tuit eum quod hominum fecisset in terra. Et tactusdolore cordis intrinsecus, 7 Delebo, inquit, hominem,quem creavi, a facie terr, ab homine usque ad ani-mantia, a reptili usque ad volucres cli : pnitet enimme fecisse eos.

8 Noe vero invenit gratiam coram Domino. 9 Hsunt generationes Noe : Noe vir justus atque perfec-tus fuit in generationibus suis ; cum Deo ambulavit.10 Et genuit tres filios, Sem, Cham et Japheth. 11 Cor-rupta est autem terra coram Deo, et repleta est iniq-uitate. 12 Cumque vidisset Deus terram esse corrup-tam (omnis quippe caro corruperat viam suam superterram), 13 dixit ad Noe : Finis univers carnis ven-it coram me : repleta est terra iniquitate a facie eo-rum, et ego disperdam eos cum terra. 14 Fac tibi ar-cam de lignis lvigatis ; mansiunculas in arca facies,et bitumine linies intrinsecus et extrinsecus. 15 Et sicfacies eam : trecentorum cubitorum erit longitudo ar-c, quinquaginta cubitorum latitudo, et triginta cu-bitorum altitudo illius. 16 Fenestram in arca facies, et incubito consummabis summitatem ejus : ostium autemarc pones ex latere ; deorsum, cnacula et tristegafacies in ea.17 Ecce ego adducam aquas diluvii super terram, ut in-terficiam omnem carnem, in qua spiritus vit est sub-ter clum : universa qu in terra sunt, consumentur.18 Ponamque fdus meum tecum : et ingredieris ar-cam tu et filii tui, uxor tua, et uxores filiorum tuorumtecum. 19 Et ex cunctis animantibus univers carnisbina induces in arcam, ut vivant tecum : masculinisexus et feminini. 20 De volucribus juxta genus su-

4 Genesis

um, et de jumentis in genere suo, et ex omni reptiliterr secundum genus suum : bina de omnibus ingre-dientur tecum, ut possint vivere. 21 Tolles igitur tecumex omnibus escis, qu mandi possunt, et comportabisapud te : et erunt tam tibi, quam illis in cibum. 22 Fecitigitur Noe omnia qu prceperat illi Deus.

7 Dixitque Dominus ad eum : Ingredere tu et om-nis domus tua in arcam : te enim vidi justumcoram me in generatione hac. 2 Ex omnibus animan-tibus mundis tolle septena et septena, masculum etfeminam : de animantibus vero immundis duo et duo,masculum et feminam. 3 Sed et de volatilibus cliseptena et septena, masculum et feminam : ut sal-vetur semen super faciem univers terr. 4 Adhucenim, et post dies septem ego pluam super terramquadraginta diebus et quadraginta noctibus : et dele-bo omnem substantiam, quam feci, de superficie ter-r. 5 Fecit ergo Noe omnia qu mandaverat ei Domi-nus. 6 Eratque sexcentorum annorum quando diluviiaqu inundaverunt super terram. 7 Et ingressus estNoe et filii ejus, uxor ejus et uxores filiorum ejus cumeo in arcam propter aquas diluvii. 8 De animantibusquoque mundis et immundis, et de volucribus, et exomni quod movetur super terram, 9 duo et duo in-gressa sunt ad Noe in arcam, masculus et femina, si-cut prceperat Dominus Noe. 10 Cumque transissentseptem dies, aqu diluvii inundaverunt super terram.11 Anno sexcentesimo vit Noe, mense secundo, septi-modecimo die mensis, rupti sunt omnes fontes abyssimagn, et cataract cli apert sunt : 12 et facta estpluvia super terram quadraginta diebus et quadrag-inta noctibus. 13 In articulo diei illius ingressus estNoe, et Sem, et Cham, et Japheth filii ejus ; uxor illius,et tres uxores filiorum ejus cum eis in arcam : 14 ipsiet omne animal secundum genus suum, universaquejumenta in genere suo, et omne quod movetur superterram in genere suo, cunctumque volatile secundumgenus suum, univers aves, omnesque volucres, 15 in-gress sunt ad Noe in arcam, bina et bina ex omnicarne, in qua erat spiritus vit. 16 Et qu ingressasunt, masculus et femina ex omni carne introierunt,sicut prceperat ei Deus : et inclusit eum Dominusdeforis.

17 Factumque est diluvium quadraginta diebus su-per terram : et multiplicat sunt aqu, et elevaveruntarcam in sublime a terra. 18 Vehementer enim inundav-erunt, et omnia repleverunt in superficie terr : porroarca ferebatur super aquas. 19 Et aqu prvalueruntnimis super terram : opertique sunt omnes montes ex-celsi sub universo clo. 20 Quindecim cubitis altiorfuit aqua super montes, quos operuerat. 21 Consump-taque est omnis caro qu movebatur super terram,volucrum, animantium, bestiarum, omniumque rep-tilium, qu reptant super terram : universi homines,22 et cuncta, in quibus spiraculum vit est in terra,mortua sunt. 23 Et delevit omnem substantiam querat super terram, ab homine usque ad pecus, tam rep-

tile quam volucres cli : et deleta sunt de terra. Re-mansit autem solus Noe, et qui cum eo erant in arca.24 Obtinueruntque aqu terram centum quinquagintadiebus.

8 Recordatus autem Deus Noe, cunctorumque ani-mantium, et omnium jumentorum, qu erant cumeo in arca, adduxit spiritum super terram, et immin-ut sunt aqu. 2 Et clausi sunt fontes abyssi, etcataract cli : et prohibit sunt pluvi de clo.3 Reversque sunt aqu de terra euntes et redeuntes :et cperunt minui post centum quinquaginta dies.4 Requievitque arca mense septimo, vigesimo septimodie mensis, super montes Armeni. 5 At vero aquibant et decrescebant usque ad decimum mensem :decimo enim mense, primo die mensis, apparueruntcacumina montium. 6 Cumque transissent quadrag-inta dies, aperiens Noe fenestram arc, quam fecer-at, dimisit corvum, 7 qui egrediebatur, et non reverte-batur, donec siccarentur aqu super terram. 8 Emisitquoque columbam post eum, ut videret si jam cessas-sent aqu super faciem terr. 9 Qu cum non in-venisset ubi requiesceret pes ejus, reversa est ad eumin arcam : aqu enim erant super universam terram :extenditque manum, et apprehensam intulit in arcam.10 Expectatis autem ultra septem diebus aliis, rursumdimisit columbam ex arca. 11 At illa venit ad eum advesperam, portans ramum oliv virentibus foliis inore suo : intellexit ergo Noe quod cessassent aqu su-per terram. 12 Expectavitque nihilominus septem aliosdies : et emisit columbam, qu non est reversa ul-tra ad eum. 13 Igitur sexcentesimo primo anno, primomense, prima die mensis, imminut sunt aqu superterram : et aperiens Noe tectum arc, aspexit, vid-itque quod exsiccata esset superficies terr. 14 Mensesecundo, septimo et vigesimo die mensis arefacta estterra.

15 Locutus est autem Deus ad Noe, dicens :16 Egredere de arca, tu et uxor tua, filii tui et ux-ores filiorum tuorum tecum. 17 Cuncta animantia,qu sunt apud te, ex omni carne, tam in volatilibusquam in bestiis et universis reptilibus, qu reptantsuper terram, educ tecum, et ingredimini super ter-ram : crescite et multiplicamini super eam. 18 Egres-sus est ergo Noe, et filii ejus : uxor illius, et uxoresfiliorum ejus cum eo. 19 Sed et omnia animantia, ju-menta, et reptilia qu reptant super terram, secun-dum genus suum, egressa sunt de arca. 20 difi-cavit autem Noe altare Domino : et tollens de cunc-tis pecoribus et volucribus mundis, obtulit holocaus-ta super altare. 21 Odoratusque est Dominus odoremsuavitatis, et ait : Nequaquam ultra maledicam ter-r propter homines : sensus enim et cogitatio humanicordis in malum prona sunt ab adolescentia sua : nonigitur ultra percutiam omnem animam viventem sicutfeci. 22 Cunctis diebus terr, sementis et messis, friguset stus, stas et hiems, nox et dies non requiescent.

Genesis 5

9 Benedixitque Deus Noe et filiis ejus. Et dixit adeos : Crescite, et multiplicamini, et replete ter-ram. 2 Et terror vester ac tremor sit super cuncta ani-malia terr, et super omnes volucres cli, cum uni-versis qu moventur super terram : omnes piscesmaris manui vestr traditi sunt. 3 Et omne, quodmovetur et vivit, erit vobis in cibum : quasi oleravirentia tradidi vobis omnia. 4 Excepto, quod carnemcum sanguine non comedetis. 5 Sanguinem enim ani-marum vestrarum requiram de manu cunctarum bes-tiarum : et de manu hominis, de manu viri, et fratrisejus requiram animam hominis. 6 Quicumque effuder-it humanum sanguinem, fundetur sanguis illius : adimaginem quippe Dei factus est homo. 7 Vos autemcrescite et multiplicamini, et ingredimini super terram,et implete eam.

8 Hc quoque dixit Deus ad Noe, et ad filios ejuscum eo : 9 Ecce ego statuam pactum meum vobiscum,et cum semine vestro post vos : 10 et ad omnem ani-mam viventem, qu est vobiscum, tam in volucribusquam in jumentis et pecudibus terr cunctis, quegressa sunt de arca, et universis bestiis terr. 11 Stat-uam pactum meum vobiscum, et nequaquam ultra in-terficietur omnis caro aquis diluvii, neque erit dein-ceps diluvium dissipans terram. 12 Dixitque Deus :Hoc signum fderis quod do inter me et vos, et adomnem animam viventem, qu est vobiscum in gen-erationes sempiternas : 13 arcum meum ponam in nu-bibus, et erit signum fderis inter me et inter terram.14 Cumque obduxero nubibus clum, apparebit arcusmeus in nubibus : 15 et recordabor fderis mei vobis-cum, et cum omni anima vivente qu carnem vegetat :et non erunt ultra aqu diluvii ad delendum univer-sam carnem. 16 Eritque arcus in nubibus, et videboillum, et recordabor fderis sempiterni quod pactumest inter Deum et omnem animam viventem univer-s carnis qu est super terram. 17 Dixitque Deus adNoe : Hoc erit signum fderis, quod constitui interme et omnem carnem super terram.

18 Erant ergo filii Noe, qui egressi sunt de arca,Sem, Cham et Japheth : porro Cham ipse est paterChanaan. 19 Tres isti filii sunt Noe : et ab his dissemi-natum est omne genus hominum super universam ter-ram. 20 Cpitque Noe vir agricola exercere terram, etplantavit vineam. 21 Bibensque vinum inebriatus est,et nudatus in tabernaculo suo. 22 Quod cum vidissetCham, pater Chanaan, verenda scilicet patris sui essenudata, nuntiavit duobus fratribus suis foras. 23 Atvero Sem et Japheth pallium imposuerunt humeris su-is, et incedentes retrorsum, operuerunt verenda patrissui : faciesque eorum avers erant, et patris virilianon viderunt. 24 Evigilans autem Noe ex vino, cumdidicisset qu fecerat ei filius suus minor, 25 ait :

Maledictus Chanaan,servus servorum erit fratribus suis.

26 Dixitque :

Benedictus Dominus Deus Sem,sit Chanaan servus ejus.27 Dilatet Deus Japheth, et habitet in

tabernaculis Sem,sitque Chanaan servus ejus.

28 Vixit autem Noe post diluvium trecentis quin-quaginta annis. 29 Et impleti sunt omnes dies ejusnongentorum quinquaginta annorum : et mortuus est.

10 H sunt generationes filiorum Noe, Sem, Chamet Japheth : natique sunt eis filii post diluvi-um. 2 Filii Japheth : Gomer, et Magog, et Madai, etJavan, et Thubal, et Mosoch, et Thiras. 3 Porro fil-ii Gomer : Ascenez et Riphath et Thogorma. 4 Filiiautem Javan : Elisa et Tharsis, Cetthim et Dodanim.5 Ab his divis sunt insul gentium in regionibus su-is, unusquisque secundum linguam suam et familiassuas in nationibus suis.

6 Filii autem Cham : Chus, et Mesraim, et Phuth,et Chanaan. 7 Filii Chus : Saba, et Hevila, et Sabatha,et Regma, et Sabatacha. Filii Regma : Saba et Dadan.8 Porro Chus genuit Nemrod : ipse cpit esse potensin terra, 9 et erat robustus venator coram Domino. Obhoc exivit proverbium : Quasi Nemrod robustus vena-tor coram Domino. 10 Fuit autem principium regni ejusBabylon, et Arach et Achad, et Chalanne, in terra Sen-naar. 11 De terra illa egressus est Assur, et dificavitNiniven, et plateas civitatis, et Chale. 12 Resen quoqueinter Niniven et Chale : hc est civitas magna. 13 Atvero Mesraim genuit Ludim, et Anamim et Laabim,Nephthuim, 14 et Phetrusim, et Chasluim : de quibusegressi sunt Philisthiim et Caphtorim. 15 Chanaanautem genuit Sidonem primogenitum suum. Het-hum, 16 et Jebusum, et Amorrhum, Gergesum,17 Hevum, et Aracum : Sinum, 18 et Aradium,Samarum, et Amathum : et post hc dissemi-nati sunt populi Chananorum. 19 Factique sunt ter-mini Chanaan venientibus a Sidone Geraram usqueGazam, donec ingrediaris Sodomam et Gomorrham,et Adamam, et Seboim usque Lesa. 20 Hi sunt filiiCham in cognationibus, et linguis, et generationibus,terrisque et gentibus suis.

21 De Sem quoque nati sunt, patre omnium filiorumHeber, fratre Japheth majore. 22 Filii Sem : lam, etAssur, et Arphaxad, et Lud, et Aram. 23 Filii Aram :Us, et Hul, et Gether, et Mes. 24 At vero Arphaxadgenuit Sale, de quo ortus est Heber. 25 Natique suntHeber filii duo : nomen uni Phaleg, eo quod in diebusejus divisa sit terra : et nomen fratris ejus Jectan. 26 QuiJectan genuit Elmodad, et Saleph, et Asarmoth, Jare,27 et Aduram, et Uzal, et Decla, 28 et Ebal, et Abimael,Saba, 29 et Ophir, et Hevila, et Jobab : omnes isti, filiiJectan. 30 Et facta est habitatio eorum de Messa per-gentibus usque Sephar montem orientalem. 31 Isti filiiSem secundum cognationes, et linguas, et regiones ingentibus suis. 32 H famili Noe juxta populos et na-tiones suas. Ab his divis sunt gentes in terra postdiluvium.

6 Genesis

11 Erat autem terra labii unius, et sermonum eo-rumdem. 2 Cumque proficiscerentur de oriente,invenerunt campum in terra Sennaar, et habitaveruntin eo. 3 Dixitque alter ad proximum suum : Venite,faciamus lateres, et coquamus eos igni. Habuerun-tque lateres pro saxis, et bitumen pro cmento : 4 etdixerunt : Venite, faciamus nobis civitatem et tur-rim, cujus culmen pertingat ad clum : et celebremusnomen nostrum antequam dividamur in universas ter-ras. 5 Descendit autem Dominus ut videret civitatemet turrim, quam dificabant filii Adam, 6 et dixit : Ec-ce, unus est populus, et unum labium omnibus : cpe-runtque hoc facere, nec desistent a cogitationibus suis,donec eas opere compleant. 7 Venite igitur, descen-damus, et confundamus ibi linguam eorum, ut nonaudiat unusquisque vocem proximi sui. 8 Atque itadivisit eos Dominus ex illo loco in universas terras, etcessaverunt dificare civitatem. 9 Et idcirco vocatumest nomen ejus Babel, quia ibi confusum est labiumunivers terr : et inde dispersit eos Dominus superfaciem cunctarum regionum.

10 H sunt generationes Sem : Sem erat centum an-norum quando genuit Arphaxad, biennio post dilu-vium. 11 Vixitque Sem, postquam genuit Arphaxad,quingentis annis : et genuit filios et filias. 12 PorroArphaxad vixit triginta quinque annis, et genuit Sale.13 Vixitque Arphaxad, postquam genuit Sale, trecentistribus annis : et genuit filios et filias. 14 Sale quoquevixit triginta annis, et genuit Heber. 15 Vixitque Sale,postquam genuit Heber, quadringentis tribus annis :et genuit filios et filias. 16 Vixit autem Heber trigin-ta quatuor annis, et genuit Phaleg. 17 Et vixit Heberpostquam genuit Phaleg, quadringentis triginta annis :et genuit filios et filias. 18 Vixit quoque Phaleg trigintaannis, et genuit Reu. 19 Vixitque Phaleg, postquam ge-nuit Reu, ducentis novem annis : et genuit filios et fil-ias. 20 Vixit autem Reu triginta duobus annis, et genuitSarug. 21 Vixit quoque Reu, postquam genuit Sarug,ducentis septem annis : et genuit filios et filias. 22 Vixitvero Sarug triginta annis, et genuit Nachor. 23 VixitqueSarug, postquam genuit Nachor, ducentis annis : et ge-nuit filios et filias. 24 Vixit autem Nachor viginti novemannis, et genuit Thare. 25 Vixitque Nachor, postquamgenuit Thare, centum decem et novem annis : et genu-it filios et filias. 26 Vixitque Thare septuaginta annis, etgenuit Abram, et Nachor, et Aran.

27 H sunt autem generationes Thare : Thare ge-nuit Abram, Nachor et Aran. Porro Aran genu-it Lot. 28 Mortuusque est Aran ante Thare patremsuum, in terra nativitatis su, in Ur Chaldorum.29 Duxerunt autem Abram et Nachor uxores : nomenuxoris Abram, Sarai : et nomen uxoris Nachor, Melchafilia Aran, patris Melch, et patris Jesch. 30 Eratautem Sarai sterilis, nec habebat liberos. 31 Tulit itaqueThare Abram filium suum, et Lot filium Aran, filiumfilii sui, et Sarai nurum suam, uxorem Abram filii sui,et eduxit eos de Ur Chaldorum, ut irent in terram

Chanaan : veneruntque usque Haran, et habitaveruntibi. 32 Et facti sunt dies Thare ducentorum quinqueannorum, et mortuus est in Haran.

12 Dixit autem Dominus ad Abram : Egrederede terra tua, et de cognatione tua, et de do-mo patris tui, et veni in terram quam monstrabo tibi.2 Faciamque te in gentem magnam, et benedicamtibi, et magnificabo nomen tuum, erisque benedictus.3 Benedicam benedicentibus tibi, et maledicammaledi-centibus tibi, atque in te benedicentur univers cog-nationes terr. 4 Egressus est itaque Abram sicut pr-ceperat ei Dominus, et ivit cum eo Lot : septuagintaquinque annorum erat Abram cum egrederetur de Ha-ran. 5 Tulitque Sarai uxorem suam, et Lot filium fratrissui, universamque substantiam quam possederant, etanimas quas fecerant in Haran : et egressi sunt ut irentin terram Chanaan. Cumque venissent in eam, 6 per-transivit Abram terram usque ad locum Sichem, usquead convallem illustrem : Chananus autem tunc eratin terra. 7 Apparuit autem Dominus Abram, et dix-it ei : Semini tuo dabo terram hanc. Qui dificavitibi altare Domino, qui apparuerat ei. 8 Et inde trans-grediens ad montem, qui erat contra orientem Bethel,tetendit ibi tabernaculum suum, ab occidente habensBethel, et ab oriente Hai : dificavit quoque ibi altareDomino, et invocavit nomen ejus. 9 Perrexitque Abramvadens, et ultra progrediens ad meridiem.

10 Facta est autem fames in terra : descenditqueAbram in gyptum, ut peregrinaretur ibi : prval-uerat enim fames in terra. 11 Cumque prope esset utingrederetur gyptum, dixit Sarai uxori su : Noviquod pulchra sis mulier : 12 et quod cum viderint tegyptii, dicturi sunt : Uxor ipsius est : et interficientme, et te reservabunt. 13 Dic ergo, obsecro te, quodsoror mea sis : ut bene sit mihi propter te, et vivatanima mea ob gratiam tui. 14 Cum itaque ingressusesset Abram gyptum, viderunt gyptii mulieremquod esset pulchra nimis. 15 Et nuntiaverunt principesPharaoni, et laudaverunt eam apud illum : et sublataest mulier in domum Pharaonis. 16 Abram vero beneusi sunt propter illam : fueruntque ei oves et boves etasini, et servi et famul, et asin et cameli. 17 Flag-ellavit autem Dominus Pharaonem plagis maximis, etdomum ejus, propter Sarai uxorem Abram. 18 Vocav-itque Pharao Abram, et dixit ei : Quidnam est hocquod fecisti mihi ? quare non indicasti quod uxor tuaesset ? 19 quam ob causam dixisti esse sororem tuam,ut tollerem eam mihi in uxorem ? Nunc igitur ecceconjux tua, accipe eam, et vade. 20 Prcepitque Pharaosuper Abram viris : et deduxerunt eum, et uxoremillius, et omnia qu habebat.

13 Ascendit ergo Abram de gypto, ipse et uxorejus, et omnia qu habebat, et Lot cum eo, adaustralem plagam. 2 Erat autem dives valde in posses-sione auri et argenti. 3 Reversusque est per iter, quovenerat, a meridie in Bethel, usque ad locum ubi prius

Genesis 7

fixerat tabernaculum inter Bethel et Hai, 4 in loco al-taris quod fecerat prius : et invocavit ibi nomen Do-mini. 5 Sed et Lot qui erat cum Abram, fuerunt gregesovium, et armenta, et tabernacula. 6 Nec poterat eoscapere terra, ut habitarent simul : erat quippe substan-tia eorum multa, et nequibant habitare communiter.7 Unde et facta est rixa inter pastores gregum Abramet Lot. Eo autem tempore Chananus et Pherezushabitabant in terra illa. 8 Dixit ergo Abram ad Lot :Ne quso sit jurgium inter me et te, et inter pastoresmeos et pastores tuos : fratres enim sumus. 9 Ec-ce universa terra coram te est : recede a me, obse-cro : si ad sinistram ieris, ego dexteram tenebo : situ dexteram elegeris, ego ad sinistram pergam. 10 El-evatis itaque Lot oculis, vidit omnem circa regionemJordanis, qu universa irrigabatur antequam subvert-eret Dominus Sodomam et Gomorrham, sicut paradis-us Domini, et sicut gyptus venientibus in Segor.11 Elegitque sibi Lot regionem circa Jordanem, et re-cessit ab oriente : divisique sunt alterutrum a fratresuo. 12 Abram habitavit in terra Chanaan ; Lot veromoratus est in oppidis, qu erant circa Jordanem, ethabitavit in Sodomis. 13 Homines autem Sodomitpessimi erant, et peccatores coram Domino nimis.

14 Dixitque Dominus ad Abram, postquam divis-us est ab eo Lot : Leva oculos tuos et vide a loco,in quo nunc es, ad aquilonem et meridiem, ad ori-entem et occidentem. 15 Omnem terram, quam con-spicis, tibi dabo, et semini tuo usque in sempiternum.16 Faciamque semen tuum sicut pulverem terr : siquis potest hominum numerare pulverem terr, se-men quoque tuum numerare poterit. 17 Surge, et per-ambula terram in longitudine et in latitudine sua :quia tibi daturus sum eam. 18 Movens igitur tabernac-ulum suum Abram, venit, et habitavit juxta convallemMambre, qu est in Hebron : dificavitque ibi altareDomino.

14 Factum est autem in illo tempore, ut Amraphelrex Sennaar, et Arioch rex Ponti, et Chodorlaho-mor rex Elamitarum, et Thadal rex gentium 2 inirentbellum contra Bara regem Sodomorum, et contra Bersaregem Gomorrh, et contra Sennaab regem Adam,et contra Semeber regem Seboim, contraque regemBal, ipsa est Segor. 3 Omnes hi convenerunt in vallemSilvestrem, qu nunc est mare salis. 4 Duodecim en-im annis servierunt Chodorlahomor, et tertiodecimoanno recesserunt ab eo. 5 Igitur quartodecimo annovenit Chodorlahomor, et reges qui erant cum eo : per-cusseruntque Raphaim in Astarothcarnaim, et Zuzimcum eis, et Emim in Save Cariathaim, 6 et Chorros inmontibus Seir, usque ad Campestria Pharan, qu estin solitudine. 7 Reversique sunt, et venerunt ad fontemMisphat, ipsa est Cades : et percusserunt omnem re-gionem Amalecitarum, et Amorrhum, qui habitabatin Asasonthamar. 8 Et egressi sunt rex Sodomorum, etrex Gomorrh, rexque Adam, et rex Seboim, necnonet rex Bal, qu est Segor : et direxerunt aciem con-

tra eos in valle Silvestri : 9 scilicet adversus Chodorla-homor regem Elamitarum, et Thadal regem Gentium,et Amraphel regem Sennaar, et Arioch regem Pon-ti : quatuor reges adversus quinque. 10 Vallis autemSilvestris habebat puteos multos bituminis. Itaquerex Sodomorum, et Gomorrh, terga verterunt, ce-cideruntque ibi : et qui remanserant, fugerunt ad mon-tem. 11 Tulerunt autem omnem substantiam Sodomo-rum et Gomorrh, et universa qu ad cibum perti-nent, et abierunt : 12 necnon et Lot, et substantiamejus, filium fratris Abram, qui habitabat in Sodomis.

13 Et ecce unus, qui evaserat, nuntiavit Abram He-bro, qui habitabat in convalle Mambre Amorrhi,fratris Escol, et fratris Aner : hi enim pepigerant f-dus cum Abram. 14 Quod cum audisset Abram, cap-tum videlicet Lot fratrem suum, numeravit expeditosvernaculos suos trecentos decem et octo : et persecu-tus est usque Dan. 15 Et divisis sociis, irruit super eosnocte : percussitque eos, et persecutus est eos usqueHoba, qu est ad lvam Damasci. 16 Reduxitque om-nem substantiam, et Lot fratrem suum cum substan-tia illius, mulieres quoque et populum. 17 Egressus estautem rex Sodomorum in occursum ejus postquam re-versus est a cde Chodorlahomor, et regum qui cumeo erant in valle Save, qu est vallis regis.

18 At vero Melchisedech rex Salem, proferens panemet vinum, erat enim sacerdos Dei altissimi, 19 benedixitei, et ait : Benedictus Abram Deo excelso, qui creav-it clum et terram : 20 et benedictus Deus excelsus,quo protegente, hostes in manibus tuis sunt. Et deditei decimas ex omnibus. 21 Dixit autem rex Sodomo-rum ad Abram : Da mihi animas, cetera tolle tibi.22 Qui respondit ei : Levo manum meam ad DominumDeum excelsum possessorem cli et terr, 23 quod afilo subtegminis usque ad corigiam calig, non accip-iam ex omnibus qu tua sunt, ne dicas : Ego ditaviAbram : 24 exceptis his, qu comederunt juvenes, etpartibus virorum, qui venerunt mecum, Aner, Escol etMambre : isti accipient partes suas.

15 His itaque transactis, factus est sermo Dominiad Abram per visionem dicens : Noli timere,Abram : ego protector tuus sum, et merces tua magnanimis. 2 Dixitque Abram : Domine Deus, quid dabismihi ? ego vadam absque liberis, et filius procura-toris domus me iste Damascus Eliezer. 3 AddiditqueAbram : Mihi autem non dedisti semen, et ecce ver-naculus meus, hres meus erit. 4 Statimque sermoDomini factus est ad eum, dicens : Non erit hic hrestuus, sed qui egredietur de utero tuo, ipsum habebishredem. 5 Eduxitque eum foras, et ait illi : Suspiceclum, et numera stellas, si potes. Et dixit ei : Sicerit semen tuum. 6 Credidit Abram Deo, et reputa-tum est illi ad justitiam. 7 Dixitque ad eum : EgoDominus qui eduxi te de Ur Chaldorum ut daremtibi terram istam, et possideres eam. 8 At ille ait :Domine Deus, unde scire possum quod possessurussim eam ? 9 Et respondens Dominus : Sume, in-

8 Genesis

quit, mihi vaccam triennem, et capram trimam, et ari-etem annorum trium, turturem quoque et columbam.10 Qui tollens universa hc, divisit ea per medium,et utrasque partes contra se altrinsecus posuit ; avesautem non divisit. 11 Descenderuntque volucres su-per cadavera, et abigebat eas Abram. 12 Cumque soloccumberet, sopor irruit super Abram, et horror mag-nus et tenebrosus invasit eum. 13 Dictumque est adeum : Scito prnoscens quod peregrinum futurum sitsemen tuum in terra non sua, et subjicient eos servi-tuti, et affligent quadringentis annis. 14 Verumtamengentem, cui servituri sunt, ego judicabo : et post hcegredientur cum magna substantia. 15 Tu autem ibisad patres tuos in pace, sepultus in senectute bona.16 Generatione autem quarta revertentur huc : nec-dum enim complet sunt iniquitates Amorrhorumusque ad prsens tempus. 17 Cum ergo occubuissetsol, facta est caligo tenebrosa, et apparuit clibanus fu-mans, et lampas ignis transiens inter divisiones illas.18 In illo die pepigit Dominus fdus cum Abram, di-cens : Semini tuo dabo terram hanc a fluvio gyptiusque ad fluvium magnum Euphraten, 19 Cinos, etCenezos, Cedmonos, 20 et Hethos, et Pherezos,Raphaim quoque, 21 et Amorrhos, et Chananos, etGergesos, et Jebusos.

16 Igitur Sarai, uxor Abram, non genuerat liberos :sed habens ancillam gyptiam nomine Agar,2 dixit marito suo : Ecce, conclusit me Dominus, neparerem. Ingredere ad ancillam meam, si forte saltemex illa suscipiam filios. Cumque ille acquiesceret dep-recanti, 3 tulit Agar gyptiam ancillam suam post an-nos decem quam habitare cperant in terra Chanaan :et dedit eam viro suo uxorem. 4 Qui ingressus est adeam. At illa concepisse se videns, despexit dominamsuam. 5 Dixitque Sarai ad Abram : Inique agis con-tra me : ego dedi ancillam meam in sinum tuum, quvidens quod conceperit, despectui me habet : judicetDominus inter me et te. 6 Cui respondens Abram : Ec-ce, ait, ancilla tua in manu tua est, utere ea ut libet.Affligente igitur eam Sarai, fugam iniit. 7 Cumque in-venisset eam angelus Domini juxta fontem aqu insolitudine, qui est in via Sur in deserto, 8 dixit ad il-lam : Agar ancilla Sarai, unde venis ? et quo vadis ?Qu respondit : A facie Sarai domin me ego fugio.9 Dixitque ei angelus Domini : Revertere ad dominamtuam, et humiliare sub manu illius. 10 Et rursum : Mul-tiplicans, inquit, multiplicabo semen tuum, et non nu-merabitur pr multitudine. 11 Ac deinceps : Ecce, ait,concepisti, et paries filium : vocabisque nomen ejusIsmael, eo quod audierit Dominus afflictionem tuam.12 Hic erit ferus homo : manus ejus contra omnes, etmanus omnium contra eum : et e regione universorumfratrum suorum figet tabernacula. 13 Vocavit autemnomen Domini qui loquebatur ad eam : Tu Deus quividisti me. Dixit enim : Profecto hic vidi posterioravidentis me. 14 Propterea appellavit puteum illum Pu-teum viventis et videntis me. Ipse est inter Cades et

Barad. 15 Peperitque Agar Abr filium : qui vocavitnomen ejus Ismael. 16 Octoginta et sex annorum eratAbram quando peperit ei Agar Ismaelem.

17 Postquam vero nonaginta et novem annorumesse cperat, apparuit ei Dominus, dixitque adeum : Ego Deus omnipotens : ambula coram me, etesto perfectus. 2 Ponamque fdus meum inter meet te, et multiplicabo te vehementer nimis. 3 Cecid-it Abram pronus in faciem. 4 Dixitque ei Deus : Egosum, et pactum meum tecum, erisque pater multarumgentium. 5 Nec ultra vocabitur nomen tuum Abram,sed appellaberis Abraham : quia patrem multarumgentium constitui te. 6 Faciamque te crescere vehe-mentissime, et ponam te in gentibus, regesque ex teegredientur. 7 Et statuam pactum meum inter me ette, et inter semen tuum post te in generationibus suis,fdere sempiterno : ut sim Deus tuus, et seminis tuipost te. 8 Daboque tibi et semini tuo terram peregrina-tionis tu, omnem terram Chanaan in possessionemternam, eroque Deus eorum.

9 Dixit iterum Deus ad Abraham : Et tu ergo cus-todies pactum meum, et semen tuum post te in gen-erationibus suis. 10 Hoc est pactum meum quod ob-servabitis inter me et vos, et semen tuum post te :circumcidetur ex vobis omne masculinum : 11 et cir-cumcidetis carnem prputii vestri, ut sit in signumfderis inter me et vos. 12 Infans octo dierum circum-cidetur in vobis, omne masculinum in generationibusvestris : tam vernaculus, quam emptitius circumcide-tur, et quicumque non fuerit de stirpe vestra : 13 er-itque pactum meum in carne vestra in fdus ter-num. 14 Masculus, cujus prputii caro circumcisanon fuerit, delebitur anima illa de populo suo : quiapactum meum irritum fecit.

15 Dixit quoque Deus ad Abraham : Sarai uxoremtuam non vocabis Sarai, sed Saram. 16 Et benedicamei, et ex illa dabo tibi filium cui benedicturus sum : er-itque in nationes, et reges populorum orientur ex eo.17 Cecidit Abraham in faciem suam, et risit, dicens incorde suo : Putasne centenario nascetur filius ? et Saranonagenaria pariet ? 18 Dixitque ad Deum : UtinamIsmael vivat coram te. 19 Et ait Deus ad Abraham :Sara uxor tua pariet tibi filium, vocabisque nomen ejusIsaac, et constituam pactum meum illi in fdus sem-piternum, et semini ejus post eum. 20 Super Ismaelquoque exaudivi te : ecce, benedicam ei, et augebo, etmultiplicabo eum valde : duodecim duces generabit,et faciam illum in gentem magnam. 21 Pactum veromeum statuam ad Isaac, quem pariet tibi Sara tem-pore isto in anno altero. 22 Cumque finitus esset sermoloquentis cum eo, ascendit Deus ab Abraham.

23 Tulit autem Abraham Ismael filium suum, etomnes vernaculos domus su, universosque quosemerat, cunctos mares ex omnibus viris domus su :et circumcidit carnem prputii eorum statim in ipsadie, sicut prceperat ei Deus. 24 Abraham nonagin-ta et novem erat annorum quando circumcidit carnem

Genesis 9

prputii sui. 25 Et Ismael filius tredecim annos im-pleverat tempore circumcisionis su. 26 Eadem diecircumcisus est Abraham et Ismael filius ejus : 27 etomnes viri domus illius, tam vernaculi, quam emptitiiet alienigen pariter circumcisi sunt.

18Apparuit autem ei Dominus in convalle Mambresedenti in ostio tabernaculi sui in ipso fervorediei. 2 Cumque elevasset oculos, apparuerunt ei tresviri stantes prope eum : quos cum vidisset, cucurritin occursum eorum de ostio tabernaculi, et adoravit interram. 3 Et dixit : Domine, si inveni gratiam in oculistuis, ne transeas servum tuum : 4 sed afferam paux-illum aqu, et lavate pedes vestros, et requiescite subarbore. 5 Ponamque buccellam panis, et confortate corvestrum : postea transibitis : idcirco enim declinas-tis ad servum vestrum. Qui dixerunt : Fac ut locutuses. 6 Festinavit Abraham in tabernaculum ad Saram,dixitque ei : Accelera, tria sata simil commisce, etfac subcinericios panes. 7 Ipse vero ad armentum cu-currit, et tulit inde vitulum tenerrimum et optimum,deditque puero : qui festinavit et coxit illum. 8 Tulitquoque butyrum et lac, et vitulum quem coxerat, etposuit coram eis : ipse vero stabat juxta eos sub arbore.

9 Cumque comedissent, dixerunt ad eum : Ubi estSara uxor tua ? Ille respondit : Ecce in tabernaculo est.10 Cui dixit : Revertens veniam ad te tempore isto, vitacomite, et habebit filium Sara uxor tua. Quo audito,Sara risit post ostium tabernaculi. 11 Erant autem am-bo senes, provectque tatis, et desierant Sar fierimuliebria. 12 Qu risit occulte dicens : Postquam con-senui, et dominus meus vetulus est, voluptati operamdabo ? 13 Dixit autem Dominus ad Abraham : Quarerisit Sara, dicens : Num vere paritura sum anus ?14 Numquid Deo quidquam est difficile ? juxta condic-tum revertar ad te hoc eodem tempore, vita comite, ethabebit Sara filium. 15 Negavit Sara, dicens : Non risi,timore perterrita. Dominus autem : Non est, inquit,ita : sed risisti.

16 Cum ergo surrexissent inde viri, direxerunt oculoscontra Sodomam : et Abraham simul gradiebatur, de-ducens eos. 17 Dixitque Dominus : Num celare poteroAbraham qu gesturus sum : 18 cum futurus sit ingentem magnam, ac robustissimam, et benedicendsint in illo omnes nationes terr ? 19 Scio enim quodprcepturus sit filiis suis, et domui su post se ut cus-todiant viam Domini, et faciant judicium et justitiam :ut adducat Dominus propter Abraham omnia qu lo-cutus est ad eum. 20 Dixit itaque Dominus : ClamorSodomorum et Gomorrh multiplicatus est, et pecca-tum eorum aggravatum est nimis. 21 Descendam, etvidebo utrum clamorem qui venit ad me, opere com-pleverint ; an non est ita, ut sciam. 22 Converterun-tque se inde, et abierunt Sodomam : Abraham veroadhuc stabat coram Domino. 23 Et appropinquans ait :Numquid perdes justum cum impio ? 24 si fuerintquinquaginta justi in civitate, peribunt simul ? et nonparces loco illi propter quinquaginta justos, si fuerint

in eo ? 25 Absit a te ut rem hanc facias, et occidas jus-tum cum impio, fiatque justus sicut impius, non esthoc tuum : qui judicas omnem terram, nequaquam fa-cies judicium hoc. 26 Dixitque Dominus ad eum : Siinvenero Sodomis quinquaginta justos in medio civ-itatis, dimittam omni loco propter eos. 27 Respon-densque Abraham, ait : Quia semel cpi, loquar adDominum meum, cum sim pulvis et cinis. 28 Quid siminus quinquaginta justis quinque fuerint ? delebis,propter quadraginta quinque, universam urbem ? Etait : Non delebo, si invenero ibi quadraginta quinque.29 Rursumque locutus est ad eum : Sin autem quadrag-inta ibi inventi fuerint, quid facies ? Ait : Non per-cutiam propter quadraginta. 30 Ne quso, inquit, in-digneris, Domine, si loquar : quid si ibi inventi fuerinttriginta ? Respondit : Non faciam, si invenero ibi trig-inta. 31 Quia semel, ait, cpi loquar ad Dominummeum : quid si ibi inventi fuerint viginti ? Ait : Noninterficiam propter viginti. 32 Obsecro, inquit, ne iras-caris, Domine, si loquar adhuc semel : quid si inventifuerint ibi decem ? Et dixit : Non delebo propter de-cem. 33 Abiitque Dominus, postquam cessavit loqui adAbraham : et ille reversus est in locum suum.

19 Veneruntque duo angeli Sodomam vespere, etsedente Lot in foribus civitatis. Qui cum vidis-set eos, surrexit, et ivit obviam eis : adoravitquepronus in terram, 2 et dixit : Obsecro, domini, de-clinate in domum pueri vestri, et manete ibi : lavatepedes vestros, et mane proficiscemini in viam vestram.Qui dixerunt : Minime, sed in platea manebimus.3 Compulit illos oppido ut diverterent ad eum : in-gressisque domum illius fecit convivium, et coxit azy-ma, et comederunt. 4 Prius autem quam irent cubitum,viri civitatis vallaverunt domum a puero usque ad sen-em, omnis populus simul. 5 Vocaveruntque Lot, etdixerunt ei : Ubi sunt viri qui introierunt ad te nocte ?educ illos huc, ut cognoscamus eos. 6 Egressus adeos Lot, post tergum occludens ostium, ait : 7 Nolite,quso, fratres mei, nolite malum hoc facere. 8 Habeoduas filias, qu necdum cognoverunt virum : edu-cam eas ad vos, et abutimini eis sicut vobis placuerit,dummodo viris istis nihil mali faciatis, quia ingres-si sunt sub umbra culminis mei. 9 At illi dixerunt :Recede illuc. Et rursus : Ingressus es, inquiunt, utadvena ; numquid ut judices ? te ergo ipsum magisquam hos affligemus. Vimque faciebant Lot vehemen-tissime : jamque prope erat ut effringerent fores. 10 Etecce miserunt manum viri, et introduxerunt ad se Lot,clauseruntque ostium : 11 et eos, qui foris erant, per-cusserunt ccitate a minimo usque ad maximum, itaut ostium invenire non possent. 12 Dixerunt autem adLot : Habes hic quempiam tuorum ? generum, autfilios, aut filias, omnes, qui tui sunt, educ de urbehac : 13 delebimus enim locum istum, eo quod in-creverit clamor eorum coram Domino, qui misit nosut perdamus illos. 14 Egressus itaque Lot, locutus estad generos suos qui accepturi erant filias ejus, et dixit :

10 Genesis

Surgite, egredimini de loco isto : quia delebit Dominuscivitatem hanc. Et visus est eis quasi ludens loqui.

15 Cumque esset mane, cogebant eum angeli, di-centes : Surge, tolle uxorem tuam, et duas filias quashabes : ne et tu pariter pereas in scelere civitatis.16 Dissimulante illo, apprehenderunt manum ejus, etmanum uxoris, ac duarum filiarum ejus, eo quodparceret Dominus illi. 17 Eduxeruntque eum, et po-suerunt extra civitatem : ibique locuti sunt ad eum,dicentes : Salva animam tuam : noli respicere posttergum, nec stes in omni circa regione : sed in montesalvum te fac, ne et tu simul pereas. 18 Dixitque Lotad eos : Quso, domine mi, 19 quia invenit servustuus gratiam coram te, et magnificasti misericordiamtuam quam fecisti mecum, ut salvares animam meam,nec possum in monte salvari, ne forte apprehendat memalum, et moriar : 20 est civitas hc juxta, ad quampossum fugere, parva, et salvabor in ea : numquidnon modica est, et vivet anima mea ? 21 Dixitque adeum : Ecce etiam in hoc suscepi preces tuas, ut nonsubvertam urbem pro qua locutus es. 22 Festina, et sal-vare ibi : quia non potero facere quidquam donec in-grediaris illuc. Idcirco vocatum est nomen urbis illiusSegor. 23 Sol egressus est super terram, et Lot ingres-sus est Segor. 24 Igitur Dominus pluit super Sodomamet Gomorrham sulphur et ignem a Domino de clo :25 et subvertit civitates has, et omnem circa regionem,universos habitatores urbium, et cuncta terr virentia.26 Respiciensque uxor ejus post se, versa est in stat-uam salis. 27 Abraham autem consurgens mane, ubisteterat prius cum Domino, 28 intuitus est Sodomam etGomorrham, et universam terram regionis illius : vid-itque ascendentem favillam de terra quasi fornacis fu-mum. 29 Cum enim subverteret Deus civitates regionisillius, recordatus Abrah, liberavit Lot de subversioneurbium in quibus habitaverat.

30 Ascenditque Lot de Segor, et mansit in monte,du quoque fili ejus cum eo (timuerat enim manerein Segor) et mansit in spelunca ipse, et du fili ejuscum eo. 31 Dixitque major ad minorem : Pater nostersenex est, et nullus virorum remansit in terra, qui pos-sit ingredi ad nos juxta morem univers terr. 32 Veni,inebriemus eum vino, dormiamusque cum eo, ut ser-vare possimus ex patre nostro semen. 33 Dederuntitaque patri suo bibere vinum nocte illa. Et ingressa estmajor, dormivitque cum patre ; at ille non sensit, necquando accubuit filia, nec quando surrexit. 34 Alteraquoque die dixit major ad minorem : Ecce dormiviheri cum patre meo, demus ei bibere vinum etiam hacnocte, et dormies cum eo, ut salvemus semen de pa-tre nostro. 35 Dederunt etiam et illa nocte patri suobibere vinum, ingressaque minor filia, dormivit cumeo : et ne tunc quidem sensit quando concubuerit, velquando illa surrexerit. 36 Conceperunt ergo du filiLot de patre suo. 37 Peperitque major filium, et vocavitnomen ejus Moab : ipse est pater Moabitarum usquein prsentem diem. 38 Minor quoque peperit filium, et

vocavit nomen ejus Ammon, id est, Filius populi mei :ipse est pater Ammonitarum usque hodie.

20 Profectus inde Abraham in terram australem,habitavit inter Cades et Sur : et peregrinatusest in Geraris. 2 Dixitque de Sara uxore suo : Sorormea est. Misit ergo Abimelech rex Gerar, et tuliteam. 3 Venit autem Deus ad Abimelech per somni-um nocte, et ait illi : En morieris propter mulieremquam tulisti : habet enim virum. 4 Abimelech veronon tetigerat eam, et ait : Domine, num gentem igno-rantem et justam interficies ? 5 nonne ipse dixit mihi :Soror mea est : et ipsa ait : Frater meus est ? In sim-plicitate cordis mei, et munditia manuummearum fecihoc. 6 Dixitque ad eum Deus : Et ego scio quod sim-plici corde feceris : et ideo custodivi te ne peccaresin me, et non dimisi ut tangeres eam. 7 Nunc ergoredde viro suo uxorem, quia propheta est : et orabitpro te, et vives : si autem nolueris reddere, scito quodmorte morieris tu, et omnia qu tua sunt. 8 Statimquede nocte consurgens Abimelech, vocavit omnes servossuos : et locutus est universa verba hc in auribus eo-rum, timueruntque omnes viri valde. 9 Vocavit autemAbimelech etiam Abraham, et dixit ei : Quid fecistinobis ? quid peccavimus in te, quia induxisti superme et super regnum meum peccatum grande ? qunon debuisti facere, fecisti nobis. 10 Rursumque expos-tulans, ait : Quid vidisti, ut hoc faceres ? 11 ResponditAbraham : Cogitavi mecum, dicens : Forsitan non esttimor Dei in loco isto : et interficient me propter ux-orem meam : 12 alias autem et vere soror mea est, filiapatris mei, et non filia matris me, et duxi eam in ux-orem. 13 Postquam autem eduxit me Deus de domopatris mei, dixi ad eam : Hanc misericordiam faciesmecum : in omni loco, ad quem ingrediemur, dicesquod frater tuus sim. 14 Tulit igitur Abimelech oves etboves, et servos et ancillas, et dedit Abraham : reddid-itque illi Saram uxorem suam, 15 et ait : Terra coramvobis est, ubicumque tibi placuerit habita. 16 Sarautem dixit : Ecce mille argenteos dedi fratri tuo, hocerit tibi in velamen oculorum ad omnes qui tecumsunt, et quocumque perrexeris : mementoque te de-prehensam. 17 Orante autem Abraham, sanavit DeusAbimelech et uxorem, ancillasque ejus, et pepererunt :18 concluserat enim Dominus omnem vulvam domusAbimelech propter Saram uxorem Abrah.

21 Visitavit autem Dominus Saram, sicut promis-erat : et implevit qu locutus est. 2 Con-cepitque et peperit filium in senectute sua, temporequo prdixerat ei Deus. 3 Vocavitque Abraham nomenfilii sui, quem genuit ei Sara, Isaac : 4 et circumciditeum octavo die, sicut prceperat ei Deus, 5 cum cen-tum esset annorum : hac quippe tate patris, natusest Isaac. 6 Dixitque Sara : Risum fecit mihi Deus :quicumque audierit, corridebit mihi. 7 Rursumque ait :Quis auditurus crederet Abraham quod Sara lactaretfilium, quem peperit ei jam seni ? 8 Crevit igitur puer,

Genesis 11

et ablactatus est : fecitque Abraham grande conviviumin die ablactationis ejus.

9 Cumque vidisset Sara filium Agar gypti luden-tem cum Isaac filio suo, dixit ad Abraham : 10 Ejiceancillam hanc, et filium ejus : non enim erit hres fil-ius ancill cum filio meo Isaac. 11 Dure accepit hocAbraham pro filio suo. 12 Cui dixit Deus : Non tibivideatur asperum super puero, et super ancilla tua :omnia qu dixerit tibi Sara, audi vocem ejus : quia inIsaac vocabitur tibi semen. 13 Sed et filium ancill fa-ciam in gentem magnam, quia semen tuum est. 14 Sur-rexit itaque Abraham mane, et tollens panem et utremaqu, imposuit scapul ejus, tradiditque puerum, etdimisit eam. Qu cum abiisset, errabat in solitudineBersabee. 15 Cumque consumpta esset aqua in utre,abjecit puerum subter unam arborum, qu ibi erant.16 Et abiit, seditque e regione procul quantum potestarcus jacere : dixit enim : Non videbo morientempuerum : et sedens contra, levavit vocem suam et fle-vit. 17 Exaudivit autem Deus vocem pueri : vocavitqueangelus Dei Agar de clo, dicens : Quid agis Agar ?noli timere : exaudivit enim Deus vocem pueri de lo-co in quo est. 18 Surge, tolle puerum, et tene manumillius : quia in gentem magnam faciam eum. 19 Ape-ruitque oculos ejus Deus : qu videns puteum aqu,abiit, et implevit utrem, deditque puero bibere. 20 Etfuit cum eo : qui crevit, et moratus est in solitudine,factusque est juvenis sagittarius. 21 Habitavitque in de-serto Pharan, et accepit illi mater sua uxorem de terragypti.

22 Eodem tempore dixit Abimelech, et Phicol prin-ceps exercitus ejus, ad Abraham : Deus tecum est inuniversis qu agis. 23 Jura ergo per Deum, ne noceasmihi, et posteris meis, stirpique me : sed juxta mis-ericordiam, quam feci tibi, facies mihi, et terr in quaversatus es advena. 24 Dixitque Abraham : Ego ju-rabo. 25 Et increpavit Abimelech propter puteum aququem vi abstulerunt servi ejus. 26 Responditque Abim-elech : Nescivi quis fecerit hanc rem : sed et tu nonindicasti mihi, et ego non audivi prter hodie. 27 Tulititaque Abraham oves et boves, et dedit Abimelech :percusseruntque ambo fdus. 28 Et statuit Abrahamseptem agnas gregis seorsum. 29 Cui dixit Abimelech :Quid sibi volunt septem agn ist, quas stare fecistiseorsum ? 30 At ille : Septem, inquit, agnas accipiesde manu mea : ut sint mihi in testimonium, quoniamego fodi puteum istum. 31 Idcirco vocatus est locus illeBersabee : quia ibi uterque juravit. 32 Et inierunt fduspro puteo juramenti. 33 Surrexit autem Abimelech, etPhicol princeps exercitus ejus, reversique sunt in ter-ram Palstinorum. Abraham vero plantavit nemus inBersabee, et invocavit ibi nomen Domini Dei terni.34 Et fuit colonus terr Palstinorum diebus multis.

22 Qu postquam gesta sunt, tentavit Deus Abra-ham, et dixit ad eum : Abraham, Abraham. Atille respondit : Adsum. 2 Ait illi : Tolle filium tu-um unigenitum, quem diligis, Isaac, et vade in ter-

ram visionis, atque ibi offeres eum in holocaustumsuper unum montium quem monstravero tibi. 3 Igi-tur Abraham de nocte consurgens, stravit asinum su-um, ducens secum duos juvenes, et Isaac filium su-um : cumque concidisset ligna in holocaustum, abiitad locum quem prceperat ei Deus. 4 Die autem ter-tio, elevatis oculis, vidit locum procul : 5 dixitque adpueros suos : Expectate hic cum asino : ego et puerilluc usque properantes, postquam adoraverimus, re-vertemur ad vos. 6 Tulit quoque ligna holocausti, etimposuit super Isaac filium suum : ipse vero portabatin manibus ignem et gladium. Cumque duo pergerentsimul, 7 dixit Isaac patri suo : Pater mi. At ille respon-dit : Quid vis, fili ? Ecce, inquit, ignis et ligna : ubiest victima holocausti ? 8 Dixit autem Abraham : Deusprovidebit sibi victimam holocausti, fili mi. Pergebantergo pariter. 9 Et venerunt ad locum quem ostender-at ei Deus, in quo dificavit altare, et desuper lignacomposuit ; cumque alligasset Isaac filium suum, po-suit eum in altare super struem lignorum. 10 Exten-ditque manum, et arripuit gladium, ut immolaret fil-ium suum. 11 Et ecce angelus Domini de clo cla-mavit, dicens : Abraham, Abraham. Qui respondit :Adsum. 12 Dixitque ei : Non extendas manum tuamsuper puerum, neque facias illi quidquam : nunc cog-novi quod times Deum, et non pepercisti unigenito fil-io tuo propter me. 13 Levavit Abraham oculos suos,viditque post tergum arietem inter vepres hrentemcornibus, quem assumens obtulit holocaustum pro fil-io. 14 Appellavitque nomen loci illius, Dominus videt.Unde usque hodie dicitur : In monte Dominus videbit.

15 Vocavit autem angelus Domini Abraham secun-do de clo, dicens : 16 Per memetipsum juravi, dicitDominus : quia fecisti hanc rem, et non pepercisti filiotuo unigenito propter me : 17 benedicam tibi, et mul-tiplicabo semen tuum sicut stellas cli, et velut are-nam qu est in littore maris : possidebit semen tuumportas inimicorum suorum, 18 et benedicentur in sem-ine tuo omnes gentes terr, quia obedisti voci me.19 Reversus est Abraham ad pueros suos, abieruntqueBersabee simul, et habitavit ibi.

20 His ita gestis, nuntiatum est Abrah quod Melchaquoque genuisset filios Nachor fratri suo : 21 Hus pri-mogenitum, et Buz fratrem ejus, et Camuel patrem Sy-rorum, 22 et Cased, et Azau, Pheldas quoque et Jed-laph, 23 ac Bathuel, de quo nata est Rebecca : octo istosgenuit Melcha, Nachor fratri Abrah. 24 Concubinavero illius, nomine Roma, peperit Tabee, et Gaham, etThahas, et Maacha.

23 Vixit autem Sara centum viginti septem annis.2 Et mortua est in civitate Arbee, qu est He-bron, in terra Chanaan : venitque Abraham ut plan-geret et fleret eam. 3 Cumque surrexisset ab officio fu-neris, locutus est ad filios Heth, dicens : 4 Advena sumet peregrinus apud vos : date mihi jus sepulchri vobis-cum, ut sepeliam mortuum meum. 5 Responderuntfilii Heth, dicentes : 6 Audi nos, domine : princeps

12 Genesis

Dei es apud nos : in electis sepulchris nostris sepelimortuum tuum, nullusque te prohibere poterit quinin monumento ejus sepelias mortuum tuum. 7 Surrex-it Abraham, et adoravit populum terr, filios videlicetHeth : 8 dixitque ad eos : Si placet anim vestr ut se-peliam mortuum meum, audite me, et intercedite prome apud Ephron filium Seor : 9 ut det mihi spelun-cam duplicem, quam habet in extrema parte agri sui :pecunia digna tradat eam mihi coram vobis in pos-sessionem sepulchri. 10 Habitabat autem Ephron inmedio filiorum Heth. Responditque Ephron ad Abra-ham, cunctis audientibus qui ingrediebantur portamcivitatis illius, dicens : 11 Nequaquam ita fiat, dominemi, sed tu magis ausculta quod loquor. Agrum tra-do tibi, et speluncam qu in eo est, prsentibus filiispopuli mei ; sepeli mortuum tuum. 12 Adoravit Abra-ham coram populo terr. 13 Et locutus est ad Ephroncircumstante plebe : Quso ut audias me : dabo pecu-niam pro agro : suscipe eam, et sic sepeliam mortuummeum in eo. 14 Responditque Ephron : 15 Domine mi,audi me : terra, quam postulas, quadringentis siclisargenti valet : istud est pretium inter me et te : sedquantum est hoc ? sepeli mortuum tuum. 16 Quodcum audisset Abraham, appendit pecuniam, quamEphron postulaverat, audientibus filiis H