Vulkanisch vuurwerk HAVO

Vulkanen en wat ze achterlaten

• Soorten vulkanen– Stratovulkaan

• Caldera– Schildvulkaan

• Spleetvulkaan Mid-oceanische rug

• Hot spotvulkaan

• Hoe explosief zijn ze?• Welke gesteenten horen er bij?• Wat is een pyroklastische stroom?• Hoe ontstaan lahars?• Wat is tuf?

Stratovulkanen

• Kenmerkende vorm:– steil– hoog– kegelvormig– gelaagd (= stratum)

• Uitstoot van – gashoudend magma– as– pyroklastica of tefra:

• brokstukken in uitgestoten materiaal (‘vuurgesteente’)

• lapilli, vulkanische bommen, puimsteen, as

• Opgebouwd uit lagen van gestolde lava en tefra

• Siliciumhoudende lava koelt snel af

.

Stratovulkanen: gevreesde vuurbergen

• Boven subductiezones– kenmerkend: de

Ring van Vuur rond de Pacific

Stratovulkanen: gevreesde vuurbergen

* In rijen, evenwijdig aan een diepzeetrog* Vaak samen met aardbevingen* Andesietgesteente

hoog siliciumgehalte = zuur dik en kleverig magma verstopt de vulkaanmond

Stratovulkanen: haat-liefdeverhouding

• Vulkanische as– bevat veel mineralen

en is vruchtbaar– is goed

waterdoorlaatbaar

– is goed bewerkbaar

• Mount Toba, Sumatra (-20.000 j):eiland bedekt met 300 m as

• Pompei begraven onder conserverende aslaag• Tambora (1815): zon wereldwijd verduisterd,twee slechte zomers

Stratovulkanen: echte gifkikkers

• Andesietvulkanen zijn zeer explosief en behoorlijk giftig

opwellend magma breekt door de granitische continentale korst neemt meer silicium op magma wordt zuurder verzamelt zich in magmakamer onder de vulkaan* samen met andere gassen en verbindingen:

-oceaanwater(damp)-broeikasgas CO2

-zwavel en chloor •Vaak wordt de vulkaantop weggeblazen

* bijvoorbeeld Santorini, 1628 vC

Stratovulkanen: niet overal en nergens

• Welke tektonische gebeurtenis laat de grafiek (onder) zien?

• Welke samenhang in beide figuren valt je op?

Pyroklastische stroom

• Hete stroom of gloedwolk van as, verzengende gassen, gloeiende slakken en steentjes

•Snelheden tot 150 km/u •Temperaturen tussen 100 en 800°C

•Voorbeeld: •1902 uitbarsting Mont Pelée, Martinique •Gloedwolk doodt bijna de gehele bevolking van de hoofdstad St. Pierre en directe omgeving (30.000 inwoners)

•Voorbeeld:•Bij de Merapi (Java) werd een prop gestolde lava in de kraterpijp omhoog geperst, totdat hij boven de kraterrand uitkwam en uiteenbarstte. Het hete materiaal kwam als gloedwolk razendsnel omlaag

Pyroklastische stroom

Voor en na de uitbarsting van de Mount Saint Helens

• Uitbarsting 18 mei 1980

• Een stratovulkaan

• Aardbeving en pyroklastische stroom voorafgaand aan de eruptie

• Uitbarsting zijwaarts gericht:

– enorme verwoestingen

– 57 doden

• Ontstaan van een grote caldera

Wat gebeurde in mei ’80?

• A. Noordwand bolt op door ondiepe magmaprop

• B. Door een aardbeving trilt de noordflank los en schuift af

• C. Doordat de druk van de magmaprop is, explodeert deze

• D. Na de ontploffing duurt het ontsnappen van gashoudende lava voort

Welke processen verklaren de tektonische verschijnselen in Italië? • In een complex deel van de aardkorst• Op de rand van twee botsende platen• Afrikaanse plaat duikt onder Eurazië:

– subductievulkanisme ten noorden van de Etna in de Tyrrheense Zee

• Stromboli, Vulcano• Geen rechte plaatrand

– veel hoeken en bochten langs microplaten• Bij de Etna is er juist rek in de aardkorst

– daardoor langs scheuren basaltische magma omhoog– vanuit de aardmantel

De Etna en de Liparische (Eolische) eilanden

Het breukensysteem rond de Etna: een hotspotvulkaan?

• Welke breuktypen herken je op de kaartjes?• Welke tektonische vormen zie je in het zuiden van Sicilië?

Schildvulkanen

• Brede, ondiepe vulkaankegel– meer breed dan hoog– vaak grote omvang

want: dun vloeibare basaltische lava • Rustige uitstroom van lava vormt een (omgekeerd)

schildvormig oppervlak• Effusief: weinig rook,as en tefra• Welke vulkaantypen?

– hotspotvulkanen en spleetvulkanen

Hotspotvulkaan: een echte brandhaard

• Kan midden op platen voorkomen• Vrijwel nooit langs plaatgrenzen• Reeks vulkanen op rij• Stroperige basalt:

– betrekkelijk weinig silicium– type schildvulkaan– effusief

• Alleen de jongste hotspotvulkanen zijn actief

Sporen van hotspots

• In welke richting beweegt de Pacifische plaat?

Hotspot vulkanen gestookt door mantelpluim

• Voorbeeld: Hawaii-Emperorketen• Kilauea

– de meeste daarvan onder de zeespiegel

• Voedende magmastroom diep in de aardkorst: mantelpluim

• Niet beïnvloed door convectiestromingen:– stationaire ligging

• Berekenen van snelheid en trekrichting van de oceanische plaat mogelijk – als van elke vulkaan in de reeks de

ouderdom van de gesteenten bekend is

Yellowstone: slapende supervulkaan?

Yellowstone: slapende supervulkaan?

Spleetvulkanen: grootste vulkanen ter wereld

• Extreem lang, lintvormig• Dun vloeibare basalt: weinig

silicium • Bij een Midoceanische rug

vrijwel altijd onder zeespiegel– uitzondering IJsland: boven

de zeespiegel• Langs oceanische

spreidingszones en andere divergentiezones

Lahar

• Modderstroom van vulkanoklastisch materiaal en brokken gesmolten of gestolde lava

• Meestal ontstaan bij een vulkaanuitbarsting

• As en puimsteen op de vulkaanhelling worden vermengd met – regenwater van tijdens

erupties ontstane wolkbreuken

– smeltende sneeuw

Tuf(steen)

• Tufsteen, tuf of tuffiet• Sedimentair gesteente

van vulkanisch materiaal:

– vulkanoklastisch gesteente

• Bestaat voor merendeel uit vulkanische as

• Afgezet rond stratovulkanen

• Zachte steensoort:– gemakkelijk te

bewerken– vroeger veel gebruikt

als bouwmateriaal

Caldera’s

• Grote komvormige kraters, gevormd door vulkanische activiteit

• Ontstaan:– afblazen van de vulkaantop

• voorbeeld Mount Saint Helens

– Door uitstoot van grote hoeveelheden pyroklastisch materiaal

• dak van magmakamer wordt niet meer ondersteund

zakt in en stort in magma kamer

• Als de vulkaantop in de krater stort wordt de kraterpijp geblokkeerd

– Vorming van een kratermeer • omvang: van 2 km tot wel 50 km breed• grootste caldera: Yellowstone, 65 km

doorsnede