De literatuurgeschiedenis van 1945 tot 1975

Dautzenberg, hoofdstuk 7

Willem Frederik Hermans Gerard Reve Harry Mulisch Jan Wolkers

belangrijke ontwikkelingen Internationaal

• Koude oorlog, Berlijnse Muur (1961)

• Vietnamoorlog

Nederland

• Dekolonisatie (Indonesië onafhankelijk 1949)

• Eind jaren ‘60: ontzuiling

• Verzorgingsstaat

• Protesten: meer inspraak, democratisering en vrijheid

• Andere, vrijere, levens- en kledingstijl

• Tweede feministische golf

Bezetting Maagdenhuis

Val Berlijnse muur

literatuur

• Deels teruggrijpen op de stromingen van voor de tweede wereldoorlog (neomodernisme)

• Jean-Paul Sartre en Albert Camus: existentialisme: de mens is geworpen in een wereld waar hij niet om heeft gevraagd en waarin hij slachtoffer is van de omstandigheden. De mens heeft wel een vrije wil. • Existentialisme komt min of meer voort uit de

herinnering aan de gruwelen van de tweede wereldoorlog.

• De mens moet zich betrokken voelen bij wat er in de wereld om hem heen gebeurt (engagement)

literatuur

• Geëngageerde literatuur • Literatuur waarin stelling wordt genomen tegen

politieke en sociale misstanden

• Kunstenaars en auteurs nemen zelf ook stelling tegen deze misstanden en doen mee aan protestacties etc.

• Jaren ‘60: doorbreken van taboes, onder andere (homo)seksualiteit

literatuur

• Geëngageerde literatuur • Roman noir: sombere, zwarte romans, waarin het

leven uitzichtloos is, de mens loopt hulpeloos rond in een chaotische wereld

• Absurdistische literatuur: paradoxale situaties, waarin de mens slachtoffer is van zijn omgeving (vergelijk Kafka)

• Sombere, existentialistische literatuur heeft invloed tot in de jaren ‘60

Literatuur 1945-1975

• Tot jaren’60: (sombere) existentialistische literatuur

• daarna: • Proza:

• Ik-tijdperk: vooral de eigen persoon staat centraal, minder richten op de buitenwereld

• Academisme: veel aandacht voor de vormaspecten van een roman

• Poëzie • Experimentele poëzie (de Vijftigers) • Luchtige poëzie (Barbarber-beweging) • Sterk persoonlijke poëzie

Grote vernieuwers: de “grote drie” (of: vier, vijf, zes)

• Term in de jaren ‘70 bedacht door Kees Fens

• Willem Frederik Hermans

• Gerard Reve

• Harry Mulisch

• Andere belangrijke auteurs:

• Hella S. Haasse

• Hugo Claus

• Jan Wolkers

Kees Fens

literatuurcriticus

Hermans, Reve, Mulisch, Wolkers nieuwe thema’s in de literatuur

• Willem Frederik Hermans

• Gerard Reve

• Harry Mulisch

• Jan Wolkers

• De wereld is een chaos (vgl. existentialisme), waarin de mens zelf zijn weg moet vinden (maar die vaak niet vindt), er zijn geen antwoorden, alleen maar vragen.

• Homoseksualiteit (deels autobiografisch), afzetten tegen de ‘burgerlijkheid’

• Verwijzingen naar klassieke oudheid, bijbel, andere literaturen en culturen, tweede wereldoorlog, gecompliceerdere opbouw van verhalen

• Seksualiteit, kunstenaarsleven (deels autobiografisch)

Willem Frederik Hermans (1921-1995)

Gesprek met

Adriaan van Dis (m.n. vanaf de 15e minuut)

Selectie interviews

Willem Frederik Hermans

Thematiek:

De mens heeft geen greep op de realiteit; hij is slachtoffer van de omstandigheden en van zijn verkeerde kijk op de wereld.

Satirische werken, beschrijven het academische milieu waarin Hermans gewerkt heeft.

Enkele belangrijke werken:

• De tranen der acacia’s

• Het behouden huis

• De donkere kamer van Damokles

• Nooit meer slapen

• Au Pair

• Onder professoren

• Uit talloos veel miljoenen

Willem Frederik Hermans

Nogal wat opschudding veroorzaakt:

• De tranen der acacia’s (1949): kritisch over verzetsmensen: grotendeels avonturiers en mislukte echtgenoten.

• Proces in verband met uitspraken van zijn hoofdpersoon in Ik heb altijd gelijk

• Dautzenberg pagina 181

• Proces gewonnen: • ! De Auteur en de verteller of een personage

zijn niet dezelfde personen.

• ! Een auteur is dus niet verantwoordelijk voor een uitspraak van de verteller of een personage.

• Een auteur is wel verantwoordelijk voor de strekking van een roman als geheel.

• Ruziezoeker (?) (een deel van zijn artikelen waarin hij de vloer aanveegt met auteurs en critici is gebundeld in: Mandarijnen op zwavelzuur)

Ik heb altijd gelijk (1951):

De katholieken! Dat is het meest schunnige, belazerde, onderkruiperige, besodemieterde deel van ons volk! Maar díe naaien erop los! Die planten zich voort! Als konijnen, ratten, vlooien, luizen. Die emigreren niet! Die blijven wel zitten in Brabant en Limburg met puisten op hun wangen en rotte kiezen van het ouwels vreten!

Gerard Reve (Simon van het Reve) 1923-2006

Debuutroman: De Avonden (1947)

thematiek: het uitzichtloze, saaie

leven van jongeren na de tweede wereldoorlog

Existentialistisch karakter, maar met een positief einde

[fragment uit Dautzenberg]

• Thema’s: • Homoseksualiteit

• Geloof

• (Reviaanse) humor

Het Ezelsproces (1)

• Twee godslasterlijke (?) passages: • Brief aan mijn bank: “’Als God zich opnieuw in

Levende Stof gevangen geeft, zal hij als ezel terugkeren, hoogstens in staat een paar lettergrepen te formuleren, miskend en verguisd en geranseld, maar ik zal hem begrijpen en meteen met hem naar bed gaan, maar ik doe zwachtels om zijn hoefjes, dat ik niet te veel schrammen krijg als hij spartelt bij het klaarkomen”

Het Ezelsproces (2)

• Twee godslasterlijke (?) passages: • Nader tot U: ’En God Zelf zou bij mij langs komen in de

gedaante van een éénjarige, muisgrijze ezel en voor de deur staan en aanbellen en zeggen: „Gerard, dat boek van je – weet je dat ik bij sommige stukken gehuild heb?” „Mijn Heer en mijn God! Geloofd weze Uw Naam tot in alle Eeuwigheid! Ik houd zo verschrikkelijk veel van U”, zou ik proberen te zeggen, maar halverwege zou ik al in janken uitbarsten, en Hem beginnen te kussen en naar binnen trekken, en na een geweldige klauterpartij om de trap naar het slaapkamertje op te komen, zou ik Hem drie keer achter elkaar langdurig in Zijn Geheime Opening bezitten, en daarna een present-eksemplaar geven, niet gebrocheerd, maar gebonden – niet dat gierige en benauwde – met de opdracht: „Voor De Oneindige. Zonder Woorden”.’

Het Ezelsproces (3)

• Kamervragen + dagvaardiging wegens godslastering in 1966

• Vrijspraak in 1968

• 1963: Op weg naar het einde – open homoseksualiteit (kamervragen)

• P.C. Hooftprijs (staatsprijs voor Nederlandse letterkunde) (kamervragen)

• 1983: moeder en zoon –

in een droom gemeenschap met de maagd Maria

Documentaire

Gerard Reve 75 jaar

Deel 2 van de documentaire (De Avonden)

Filmfragment uit De Avonden

Harry Mulisch Haarlem 1927-Amsterdam 2010

• NOS-journaal: overlijden Harry Mulisch

• In memoriam

• Zoon van een Oostenrijks-Hongaarse vader (die in de tweede wereldoorlog collaboreerde) en een Joods-Duitse moeder.

• Meest veelzijdige schrijver van de Grote Drie: • Romans, essays, toneelstukken, kritieken,

gedichten, reisverhalen etc. • De Aanslag, Twee vrouwen, Het stenen

bruidsbed, De ontdekking van de hemel

Harry Mulisch

• Centrale thema: de mens wordt gedreven

door krachten die hij zelf niet kan

beheersen en vaak niet eens zelf kent.

• Terugkerende thema’s/motieven: tweede

wereldoorlog, klassieke oudheid

• 1962: de zaak 40/61: rechtzaak tegen

Adolf Eichmann (Andere Tijden)

Jan Wolkers

(Oegstgeest, 26 oktober 1925 –

Westermient, 19 oktober 2007)

Jan Wolkers

• Opgegroeid in een streng gereformeerd milieu

• Amsterdam

• Beeldend kunstenaar: schilder en beeldhouwer

• Voor veel mensen choquerend vanwege o.a. expliciete seksuele passages (b.v. Turks Fruit), de manier waarop mensen met dieren omgaan (bv. Een roos van vlees).

• In de boeken uit de jaren ‘60 en ‘70 veel autobiografische gegevens

• Fragment Turks Fruit

• Profiel: Jan Wolkers

• http://www.youtube.com/watch?v=qYPCyxTePCU

• Andere Tijden: Nederland in de jaren ‘60

• Andere Tijden: seksuele revolutie

• Adbelkader Benali over Turks Fruit

Hella Haasse (1918-2011)

• Nederlands-Indië

• Oeroeg, Heren van de thee, Fenir, , Sleuteloog

Een nieuwer testament, Het woud der verwachting

• Profiel van de Week: Hella Haasse (6.39)

• Trailer Oeroeg (2.16)

• Het Nederlands-Indonesische conflict 1945-1949 (8.45)

• 1e politionele actie Nederlands Indie 1947 (8.11)

• Interview door Adriaan van Dis in 1990 (18.00)

De vijftigers

vlnr: Jan G. Elburg, Remco Campert,

Hugo Claus, Gerrit Kouwenaar, Simon

Vinkenoog en Bert Schierbeek

Groep dichters die rond 1950

debuteerde

“Vijftigers” of

“experimentelen”

• Op zoek naar nieuwe

uitdrukkingsvormen

• Taal zo persoonlijk

mogelijk

• Rijm, metrum, regelmaat

zo ver mogelijk

teruggedrongen

• Overdaad aan

beeldspraak: het beeld /

de associatie staat

centraal

Lucebert (L.J. Swaanswijk) 1924-1994

• “Keizer der vijftigers”

• Dichter en schilder

• P.C. Hooftprijs 1967

• Prijs der Nederlandse

Letteren 1983

Ma Yuan: Visser op een winters meer, ca 1195

Dautzenberg, pagina’s 198-

199

Andere Tijden: De

Vijftigers (eerste stuk)