LED verlichting

• Waarom?

• Hoe werkt het?

Presentatie:Ardy NotenboomHoutenwoensdag 16 september 2020

116-9-2020

Even voorstellen

• René Alberts en Anne de Jong, Handyman, Stellingmolen 8, Houten030 – 63 691 28 / houten@handyman.nl

• Bas Polman, winkelmanager Praxis, De Maat 1, Houten,030 – 63 718 03 / ma-2412@praxis.nl

• Katrin Larsen, Mick Zwart, Energierijk Houten, info@energierijkhouten.nl

• Ardy Notenboom, Energie Ambassadeur,06 – 1139 8009 / ardy.notenboom@gmail.com

mailto:houten@handyman.nlmailto:ma-2412@praxis.nlmailto:info@energierijkhouten.nlmailto:ardy.notenboom@gmail.com

Wat weet u van LED?

• Vooroordelen• Ongezellig

• Duur

•

Agenda

• Voordelen LED verlichting

• Welke soorten zijn er?

• Wat staat er op het etiket?

• Wat kost het me? / Wat levert het op?

• Doe het zelf. Zeker het laaghangend fruit!

• Nadelen / Onmogelijkheden

Een verbod op gloei- en halogeenlampen?

• De productie van gloeilampen in Europa is sinds 2009 verboden• De Import van gloeilampen van buiten de EU isverboden• Gloeilampen zijn slecht voor het milieu, en leveren maar heel

weinig licht. • Van de energie die de lamp verbruikt, wordt maar 5 procent

omgezet in licht.

Heeft u nog gloeilampen?

• Ja, helaas nog wel

• Nee, natuurlijk niet

• Nee, alleen nog enkele halogeen lampen

• Durf het nu niet meer te bekennen

• Ik koop geen nieuwe meer, maar gebruik de bestaande eerst op

• Alleen in enkele “design armaturen” die niet zijn om te bouwen

• Alleen op zolder, daar brandt zelden licht

• LED Aanbiedingen van:Bezwaar doorgeven deelnemerslijst?

Voordelen LED Verlichting

• Goed voor ons milieu (energie èn CO2 besparing)

• Besparing op de energierekening

• De levensduur van LED lampen is 35.000 à 50.000 uur Een gloeilamp gaat 1000 uur mee

• Minder warmte ontwikkeling

• Licht is direct aan (TL en spaarlamp hebben een opstarttijd)

• Tril- en schokbestendig

• Lichtopbrengst daalt weinig gedurende “het leven” van de lamp

• Allerlei kleuren mogelijk (voorkomen van winterdepressie)

• Meer egaal licht

• Moderne 12 V elektronische trafo is efficiënter dan oude “gewonden” transformator

Openbare verlichting in Houten

• Navraag bij de “Projectleider openbare ruimte” Gemeente Houten: “Wanneer wij de verlichting van een wijk binnen de gemeente Houten vervangen door LED verlichting, ligt het percentage energiebesparing rond de 50%!”

• Dat waren natuurlijk al langetijd geen gloeilampen meer….En dus toch lonend!

Trends

• De energieprijzen gaan aanzienlijk stijgen

• Ook een stijging in energiebelasting en leverkosten

• Prijzen van ledlampen zijn fors gedaald, die worden nauwelijks lager

• Nu meteen vervangen is lonend, wacht dus niet langer

• Gloeilampschaamte (milieu)

Vermogen en Energie

• Vermogen• Wordt gemeten in W (watt)• Hoe groter het vermogen, hoe meer licht• Eigenschap van lamp / transformator / dimmer• Bij “dimmen” daalt het vermogen

• Energie• Wordt gemeten in kWh = kilowattuur

(kilowatt X uur, dus niet kilowatt per uur)• Je betaalt je energierekening voor gebruikte aantal kWh• 1 kWh = 1000 Wh• Een lamp van 100 W die 10 uur (h) brandt, verbruikt 1000 Wh = 1 kWh• 1 kWh kost +/- 0,25 Euro (uitgangspunt ook verder in deze presentatie)

Besparing: Een voorbeeld

• Vervang een E27 gloeilamp door LED• Gloeilamp was 60 watt• Led is 9 watt • Besparing vermogen: 51 watt

• Aanname:• Lamp brandt 4 uur/dag (365 x 4 = 1460 uur / jaar)• Besparing energie: 51 W X 1460 h = 74460 Wh / jaar = 74 kWh / jaar• 74 kWh à € 0,25 = € 18 per jaar• Aanschafprijs LED: € 11• Terugverdiend in +/- 7 maanden

• Conclusie: Gemakkelijk en voordelig, LED is 9/60 = 15% van verbruik gloeilamp

• Een zeer goede investering! Laaghangend fruit!

• Andere voorbeelden in Appendix

Jaarlijkse energiebesparing in euro’s (indicatief)

Bij het vervangen van een gloeilamp door een LED lamp………..

Excel: (B$4-B$5) /1000*24*0.25*365 = € 4725 – 3,3 = 21,7 W

Zijn er ook nadelen?

• Iets hogere aanschafprijs (nadeel), hier tegenover staan wel heel veel voordelen

• Opletten bij bestaande dimmershier zijn ook simpele oplossingen mogelijk

• Soms bij 12 V verlichting ook een andere trafo nodig

• Is de bewegings- of schemerschakelaar wel geschikt voor LED?

• TL en PL zijn niet altijd eenvoudig door LED te vervangen

• Soms is het beter om het gehele armatuur te vernieuwen

Wat staat er op de verpakking?

• Veel verschil in terminologie / iconen• Vermogen

• LED• Vergelijkbare gloeilamp

• Levensduur (jaren of uren)• Aantal keren aan/uit• Fitting • Spanning • Lichtstroom• Kleur licht

(kleurtemperatuur of “benaming”)• Dimbaar (diverse varianten)• CRI (kleurweergave, zie appendix)

Soorten LED “Lampen” (1)

• Spanning: 230 volt / 12 volt

• Fitting: E27 / E14 / R7s / G4 / G5 / etc..

• Vorm: Classic / Staaf / Buis / Spot / Capsule

• Vermogen (LED): 4 watt / 8 watt / 11 watt (hoe snel draait de meter)

• Vermogen (vergelijkbaar met gloeilamp van): 35 W / 60 W / 100 W

• Lichtopbrengst in Lumen: 250 Lm / 500 Lm / 1000 Lm / 2500 Lm

• Kleur licht: 2000 K / 2700 K / 2800 K / 3000 K / 4000 K

Zie “Handyman Lampenkiezer” op volgende pagina

Soorten LED “Lampen” (2)

Lichtstroom

• Gemeten in lumen (lm)

• Lumen is een maat voor de totale hoeveelheid licht die een lichtbron uitstraalt

• Een LED lamp geeft veel lumen per watt (hoog rendement)

• Let op de uitstraalhoek bij spotjes

• Nu meteen ook de overweging:“Is minder licht ook goed, of heb ik juist meer licht nodig?”

• Toelichting “lux” in appendix

Bron: Wikipedia

Kleurtemperatuur

• Gemeten in Kelvin (K)

• Hoe hoger de kleurtemperatuur, hoe “blauwer / witter” het licht

• Als je een gloeilamp dimt, wordt de kleurtemperatuur lager

• De meeste LED’s blijven bij dimmen op dezelfde kleurIs dimmen trouwens nog wel noodzakelijk? Kies de juiste lamp!

• Wij vinden “warm” licht gezellig. Is dat overal zo?

• Werk / hobbyruimte: 4000 K (let op CRI)

• Warm “wit” is 2000 K à 2700 K

• Kijk goed op de verpakking!

Soms is het iets minder simpel

• Is de LED lamp wel te dimmen?• Is de Dimmer geschikt voor LED?• Is de Dimmer Universeel of type R/L/C?• Zit er een Trafo tussen?

• Is de Dimmer geschikt voor Trafo?• Is de Trafo geschikt voor Dimmen?

• Kijk naar het minimum èn maximum vermogen van de dimmer

• Kijk naar het min/max vermogen van de trafo (gewikkeld of elektronisch)

• Twijfel? Ga naar de winkel voor advies!

Volgende pagina: Praxis keuzehulp

Hulp bij dimmer kiezen (Praxis)

WarmGlow / FlameDim Demo

• Hoe meer u dimt, hoe warmer het licht• 2200 K (80% gedimd, 20% licht)

• 2700 K (10% gedimd, 90% licht)

• Uitvoeringen: GU10 spot / E27 Kogel / Kaars / Peer / Filament / Mat

• Let op symbool

WarmGlow / FlameDim

Of juist toch simpel? Demo

• Dimmen door “klikken” aan/uit schakelaar• Philips SceneSwitch

• GP FlameSwitch

• Geen dimmer nodig

• WarmGlow / FlameDim effect

• Nog simpeler: Flame LED • Altijd ultra warm

• Niet dimbaar is vaak ook goed

Toekomst of heden?

Smart Home / Connected Lighting

• Domotica / IoT “Light management systeem”

• Investering in Zigbee infrastructuur of WiFi / Bleutooth?• Zigbee Hub of Bridge: Philips Hue / Ikea Trådfri

• WiFi (tcp/ip): Philips Wiz

• Draadloze schakelaars / dimmers / afstandsbediening

• Lampen (indoor/outdoor) E27 / E14 / GU10

• Smart Plug (niet smart componenten)

• App (iOS / Android) kamers / zones

Mag ik mijn aankoop ruilen?

• Bewaar altijd de aankoopbon!

• Handyman:Als een klant bij Handyman een product koopt dat niet geheel naar wens is, mag men terug naar de winkel en kiezen wat men wenst.Dit kan ruilen of geld terug zijn, mits het product met verpakking nog "verkoopbaar" is, dus netjes is opengemaakt.

• Praxis:Binnen 30 dagen artikel terugbrengen met kassabon en liefst zoveel mogelijk in originele verpakking. Met praxis plusapp 90 dagen retournering mogelijk.

Doe het zelf?

• Gloeilamp -> LED indraaien kan “iedereen” zelf

• Begin eerst bij het “laaghangend fruit”

• Werk veilig! • Stekker er uit

• Schakel de spanning van de groep af bij werken aan het lichtnet

• Bij twijfel: Schakel vakman in

Kringloop / afval

• Breng de afgedankte gloeilampen, TL buizen, halogeen lampen, e.d. NIET naar de kringloopwinkelPer 3 oktober actie Vattenfall Foundation + Philips bij BKN kringloopwinkels

• Geef “foute” lampen niet weg

• Voer de lampen af volgens de instructies:• Gloei- en halogeenlamp zijn restafval• TL, PL en LED in inzamelbak,

er zit nogal wat elektronica in…..• Niet in de glasbak!

• Het doel van wecycle is zo veel mogelijkelektronisch afval op een verantwoorde manier te laten recyclen (WEEE richtlijn)

Foute boel…..

Heeft u nog vragen?

2916-9-2020

Dank u wel voor alle aandacht

Succes met het besparen van energie!

Appendix

Historie

• Thomas Edison Gloeilamp (1879)

• General Electric TL-Buis (1937)

• General Electric Halogeenlamp (1959)

• Philips Spaarlamp (1980)

• Nick Holonyak LED (1962)Deze LED was een laboratorium toepassing. Pas zeer recent is LED als lichtbron bruikbaar.

Verschil tussen lumen en lux

• De lichtstroom, gemeten in lumen, is de uitgestraalde hoeveelheid licht door de lichtbron (in alle richtingen)

• Lux is de lichtsterkte die op een bepaalde oppervlakte valt• Een lichtbron van 1000 lumen, die 1 m² verlicht, heeft 1000 lux op die m²

als gevolg. Dezelfde 1000 lumen, verspreid over 10 m², verlicht die oppervlakte met slechts 100 lux. Dus 1 lux = 1 lumen / m²

• Hoe groter de afstand tussen de lamp en de oppervlakte, hoe geringer de lichtsterkte op de oppervlakte. Hoogte X 2, betekent oppervlakte X 4

• Indicatie:• Oriëntatieverlichting: 100 lux• Kantoor: 1000 lux• Tekenkamer: 2000 lux

Wat is LED?

• Light Emitting Diode

• Halfgeleider

• Gestuurd door “stroom”• Werkt op lage spanning van slechts enkele volts

• Altijd een “driver” of “stroomregelaar” nodig

• Elektronica zit in de lampvoet

• Materiaal bepaalt de kleur:• Galliumnitride (GaN) -> Wit

• GalliumAluminiumArsenide (AlGaAs) -> Rood

Stoom en Vermogen (en Spanning)

• Vermogen = 200 W (is dat ook 200 VA?)• Vermogen is Spanning X Stroom

• Formule P = U X I

• Dus 200 W bij 230 V veroorzaakt een stroom van 200 : 230 = 0,87 A (een dun draadje is voldoende)

• 200 W bij 12 V heeft een stroom van 200 : 12 = 16,7 A tot gevolg (gebruik dik draad!)

• Zowel de stroom als de spanning worden getransformeerd, niet het vermogen

• Met een dimmer regel je het vermogen, en dus ook de verbruikte energie. Dimmen bespaart energie!

• Maak goede elektrische verbindingen!

Wat kost (elektrische) energie?

• Kijk op de jaarlijkse energieafrekening

• Deel de totale kWh prijs door verbruikte aantal kWh

• Uitkomst meestal zo rond € 0,20 à € 0,25 / kWh

• Een lamp van 100 W die 10 uur (h) brandt, verbruikt 1000 Wh = 1 kWh en kost dus € 0,25

Kijk naar de keten

• Soms complete ombouwsets voor (design) armatuur verkrijgbaar of beschreven

• Is vervanging beter dan ombouw? Ook voor het milieu?

• Kijk naar alle componenten in de keten (LED, Dimmer, Trafo)

• Een “verkeerde” LED, dimmer of trafo geeft vaak zoem- of bromtoon

• Ook kan de lamp knipperen bij dimmen

• Is de Trafo geschikt voor L of C dimmer, of universeel?

• Vervang gewikkelde trafo door elektronische trafo• Minder sluipverbruik• Betere spanningsstabilisatie• Let op de minimum belasting

• Werken de 12 V LED’s op wisselstroom (AC) of gelijkstroom (DC)Bij DC: Let op de + en de -

• Eerst uitproberen?

Verschillen tussen dimmers

• R Dimmer• Bedoeld voor gloei- of halogeenlampen, meestal ongeschikt voor LED

• C Dimmer• Capacitive Dimmers gebruiken fase afsnijding• Bedoeld voor elektronische trafo• Ook voor dimbare spaarlampen

• L Dimmer• Inductieve Dimmers gebruiken fase aansnijding• Bedoeld voor gewikkelde trafo • Gaat niet tot 0% (lamp blijft enigszins licht geven)

• Universele Dimmer (R + C + L)• Voorzien van omschakeling tussen L en C• Soms te “tunen” met schroevendraaier• KlikAan / KlikUit is omschakelbaar

CRI / Kleurweergave

• CRI is de “Color Rendering Index” kleurweergave indexEen maat voor hoe “kleurecht” een lichtbron de kleuren laat zien • 90 - 100: uitstekend

• Werken met stoffen, kleding, (kunst)schilder, tandarts, drukkerij, etc.

• 80 - 90: goed• Kantoren, Scholen

• 70 - 80: matig• Straatverlichting

• 60 - 70: slecht• Nauwelijks meer gebruikt

Kleuren mengen / Spectrofotometer

• Hoe wit is wit?• Kan je wit licht maken?• Wanneer is dit belangrijk?• Hoe meet je het?

Aansluiten LED TL, kleine modificatie?

PL naar LED

• 2 PIN of 4 PINs fitting

• Niet alle VSA / Ballast geschikt voor LED: “kijk op de lijst”

• VSA laten bestaan, alleen “lamp” vervangen door LED

Smart Home concept

• Lampen “altijd aan” (bypass de 230 V schakelaars)

• Koppeling met Google Home / KlikAan-KlikUit / Ikea / Amazon Alexa / Conrad Connect

• Hue Camera / Beamer / Sync / TV / Disco / Bewegingssensor / Go

• Zigbee is een maasvormig “self healing” netwerk, elke lamp is een node

• ZigBee 3.0 protocol stack / IEEE 802.15.4 / o.a. op 2,4 GHz band

• In huis via WiFi of LAN, elders (b.v. 3G) via Hue server (Hue account nodig) Hoe veilig is dat?

• Hue Bridge / Trådfri Hub eigenlijk een Gateway (tcp/ip - ZigBee protocol conversie)

• IFTTT (If this, than that) platform/service. Recept, trigger, actie: Als het donker wordt, licht aan, of als er e-mail binnenkomt, even licht op groen.

• Harmony Hub (Logitech), 270.000 toepassingen….Sonos, AppleTV, etc…

Zigbee versus WiFi Netwerk

Besparing, voorbeeld 1

• Vervang een E27 gloeilamp door LED• Gloeilamp was 60 watt• Led is 9 watt• Besparing vermogen: 51 watt

• Aanname:• Lamp brandt 4 uur/dag (365 x 4 = 1460 uur / jaar)• Besparing energie: 51 W X 1460 h = 74460 Wh / jaar = 74 kWh / jaar• 74 kWh à € 0,25 = € 18 per jaar• Aanschafprijs LED: € 11• Terugverdiend in +/- 7 maanden

• Conclusie: Gemakkelijk en voordelig, LED is 9/60 = 15% van verbruik gloeilamp

• Een zeer goede investering! Laaghangend fruit!

Besparing, voorbeeld 2

• Vervang een TL Buis, 58 W, 150 cm, door LED• Oorspronkelijke buis 58 watt• Led is 23 watt• Besparing vermogen: 33 watt• Of is vervanging van het complete armatuur beter?

• Aanname:• Lamp brandt 8 uur/dag (365 x 8 = 2920 uur / jaar)• Besparing energie: 33 W X 2920 h = 96360 Wh / jaar = 96 kWh / jaar• 96 kWh à € 0,25 = € 24 per jaar• Aanschafprijs LED buis: € 29• Terugverdiend in +/- 14 maanden• Conclusie: Deze LED buis is kostbaar, LED verbruik is 23/58 = 40% van TL verbruik• Een goede investering! Toch zeker een geheel nieuw armatuur overwegen!• LED buis straalt rondom, lichtopbrengst afhankelijk van reflector• Een nieuw armatuur straalt alleen “naar beneden” en is efficiënter

Besparing, voorbeeld 3

• Vervang een PL lamp door LED• Oorspronkelijke buis 18 watt• Led is 6,5 watt• Besparing vermogen: 11,5 watt

• Aanname:• Lamp brandt 6 uur/dag (365 x 6 = 2190 uur / jaar)• Besparing energie: 11,5 W X 2190 h = 25185 Wh / jaar = 25 kWh / jaar• 25 kWh à € 0,25 = € 5,25 per jaar• Aanschafprijs LED: € 14,99• Terugverdiend in > 2 jaar

• Conclusie: LED lamp is kostbaar, energieverbruik is 6,5/18 = 36% van PL• Overweging: Afhankelijk van branduren/dag

Spaarlampen eerst “opmaken”, daarna vervangen door LED?

Besparing, voorbeeld 4

• Vervang 5 stuks Halogeen spotje door LED• Oorspronkelijk 5 stuks à 10 watt = 50 W• Led zijn 5 maal 1,2 watt = 6 W• Besparing vermogen: 44 watt

• Aanname:• Lamp brandt 5 uur/dag (365 x 5 = 1825 uur / jaar)• Besparing energie: 44 W X 1625 h = 71500 Wh / jaar = 71,5 kWh / jaar• 71,5 kWh à € 0,20 = € 14,30 per jaar• Aanschafprijs LED: 5 stuks à € 7,99 = € 40,00• Terugverdiend in 3 jaar

• Conclusie: Energieverbruik is 6/50 = slechts 12% van oude halogeen• Een goede investering!

LED in de auto

• Prachtig in nieuwe auto’s

• Voor traditionele 12 volt autolampen bestaan LED “lampen”

• Meestal niet geschikt voor 1 : 1 vervanging• LED niet in brandpunt van reflector• LED niet in brandpunt van Fresnel lens in lampenkap• Rode / Oranje wordt vaal i.v.m. lichtkleur led• Rode / Gele LED’s geven onvoldoende licht• CAN bus detecteert “lamp defect”• Qua energiebesparing alleen interessant voor

vrachtwagens en bussen

• Conclusie: Niet zelf vervangen!