Warmtenewerk Magazine Herfst 2011

WARMTENETWERK MAGAZINE NR 11. HERFST 2011

• Subsidie voor groene warmte in Nederland en Vlaanderen• Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk en Warmtecongres 2011• Geothermie met Frans vernuft

Aanleg warmteleiding Diemen-Almere

Introductie Zijnweerklaarvoor?

Interviewsmetnieuweleden

DenHaagenBrusselzetteninopwarmte

EfficientEnergyDirectiveenETS3

JaarbijeenkomstWarmtenetwerk VakbeursEnergie2011

IPONationaleRoutekaartRestwarmte

CongresduurzamewarmteTVVLenWarmtenetwerk

Project‘WKO,meerwaarvoorjegeld’

GeothermiemetFransvernuft

Energieprestatiesopgebiedsniveau EPGenEMGin2012

UniformeMaatlatenAfwegingskaderLocaties Aanbestedenwarmtenet

Snoeihout,duurzameenergievoorgemeentes

Agenda

Deelnemersoverzicht

Colofon

2 WARMTENETWERK MAGAZINE

3

4

6

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Inhoud

Omslagfoto:

Aanleg warmteleiding Diemen-AlmereOp 24 augustus organiseerde Warmtenetwerk een excursie per boot

naar het IJmeer om te zien hoe voor het eerst ter wereld voor een

warmtetransportleiding een sleuf gebaggerd wordt in plaats van

gegraven. De leiding verbindt de warmtekrachtcentrales van NUON

Vattenfall in Diemen met het warmtestation voor Almere Poort,

dat met een vermogen van 180 MW het grootste warmtestation van

Nederland wordt. Het tracé loopt over ongeveer 8 kilometer door

het IJmeer. Aannemer A.Hak is uitvoerder van deze unieke klus.

De leidingen zijn uitgevoerd met een binnen- en buitenpijp van staal

met daartussen vacuüm voor minimaal warmteverlies; de leverancier

van de leidingen is Logstor Benelux.

NR 11. HERFST 2011 3

Alle aandacht van vadertje Staat was gericht op zijn grote

dochters Volta en Methana. Therma was een stiefkind dat

geen aandacht kreeg en altijd aan het kortste eindje trok.

Daar klaagde ze veel over, maar niemand luisterde. Tot vader

ontdekte hoeveel werk ze kon verzetten in de huishouding.

Waarom geef ik al mijn geld aan mijn twee grote dochters,

dacht Staat? Dochter Therma kan met veel minder geld veel

meer presteren dan Volta en Methana. En zo beloofde Staat

aan Therma zakgeld als ze het huis eens extra goed schoon

zou maken. Maar hij was bang dat ze net als Volta en Methana

een verwende dochter zou worden. Daarom schreef hij een

paar boeken met spelregels en hij zei dat Therma alleen het

zakgeld kreeg als ze precies volgens alle regels werkte. Maar

Therma werd onzeker van die dikke boeken. Hoe kon ze nu al-

les lezen, terwijl er zoveel werk wachtte? En sommige regels

snapte ze niet goed. Waarom kreeg ze wel geld als ze het was-

water opwarmde boven het houtvuur, maar niet als ze warm

water ophaalde bij de buurman? Had vader er wel verstand

van of had hij zelf nooit iets gedaan in de huishouding?

2011 is een uniek jaar voor de warmtesector. Ineens worden

we overspoeld met regelingen waar we al jaren om geroepen

hebben. Subsidieregelingen voor duurzame warmte, een werk-

bare warmtewet, energieprestatienormen voor de nieuwbouw

IntroductieHet doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk

is een duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland

en Vlaanderen.

Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten

maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte-

en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied.

Meer dan 130 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.

waarin de effecten van een warmtenetwerk kunnen worden

verrekend, een Europese richtlijn die gebruik van restwarmte

gaat verplichten en een nieuw handelssysteem voor emissie-

rechten met aandacht voor restwarmte. De meeste regelin-

gen gaan in januari al in. Veel tijd om u de spelregels eigen

te maken, is er dus niet. Maar het is van levensbelang voor

warmtebedrijven om al die nieuwe regels te leren begrijpen.

Alleen dan kunt u ervan profiteren.

Zo vergt de ontwikkeling van projecten voor duurzame warm-

te echt tijd en kunt u pas subsidie aanvragen als u bouwen

milieuvergunning hebt voor uw project. Het zou me niet ver-

bazen als de eerste ronde in de SDE van 2012 duurzame elek-

triciteit en groen gas met de buit aan de haal gaan, omdat

de warmtesector er nog niet klaar voor is. En dat terwijl de

warmtesector de grootste kans op subsidie heeft, want het

is de goedkoopste categorie. Het ministerie van Economie,

Landbouw en Innovatie geeft voorrang aan de goedkoopste

opties in de SDE+. Maar dan moeten we wel projecten indie-

nen.

We krijgen het dus erg druk, maar het mooie is dat er nieuwe

kansen zijn voor de warmtesector. Vanuit Warmtenetwerk

doen we ons best om u via onze digitale nieuwsbrief, congres-

sen, dit magazine en vanuit onze werkgroepen aan de nodige

informatie te helpen. Doe er uw voordeel mee!

Klaas de Jong

Zijn we er klaar voor?

WARMTENETWERK

meer comfort met minder fossiele energie


Energy Matters ontwikkelt tribronsysteemEnergy Matters heette tot voor kort Cogen Projects. Project-

leider Gebouwde Omgeving Arjen de Jong vertelt mij waarom

is gekozen voor een nieuwe naam: “Cogen Projects was ge-

specialiseerd in WKK. In de loop der jaren zijn we ons steeds

breder gaan positioneren en ook steeds breder gaan adviseren

op het gebied van energiebesparing. Daar past een nieuwe

naam bij.” Energy Matters is een adviesbureau voor energie-

besparing in brede zin. Tot hun klanten behoren industriële

bedrijven, tuinders, universiteiten, ziekenhuizen en energie-

bedrijven. Het bedrijf wordt veelal ingeschakeld als er inno-

vatieve oplossingen nodig zijn.

Zo is Energy Matters nu bezig met een nieuwbouw- en reno-

vatieproject voor woningen die gevoed gaan worden met de

restwarmte uit koeltorens. “Dat is uniek.” zegt De Jong. “En

deze oplossing kan ook in andere projecten herhaald worden.

We zijn bijvoorbeeld ook bezig met een vergassingsproject op

basis van 2e generatie biobrandstoffen, die niet concurreren

met product of voedseltoepassingen.” En we hebben onlangs

een innovatieprijs gewonnen met ons tribron-systeem (www.

tribron.nl).

“Lokale warmtenetwerken kunnen veel bijdragen aan ver-

duurzaming, daarom zijn wij lid geworden van het Warm-

tenetwerk.” aldus De Jong. “We vinden het goed dat het

Warmtenetwerk zich richt op kennisverspreiding onder de

leden. We hopen hier ook zelf ons steentje aan bij te kun-

nen dragen. We hopen ook op versterkte samenwerking met

andere partijen.”

MIROM in Roeselaere wil kennisuitwisseling met NederlandVoor milieuzorgbedrijf MIROM is de stadsverwarming die

zij van warmte voorziet een belangrijk onderdeel van het

bedrijf. “Het is de enige vorm van energierecuperatie die

wij hebben.” zegt directeur Jean-Luc Bonte. In de afval-

verbrandingsinstallatie van MIROM wordt afval, dat niet

voor andere doeleinden gebruikt kan worden, verbrand.

De warmte die dat oplevert gaat naar een twintigtal

grote gebouwen met onder andere een veiling, scholen,

glastuinbouw en een cultureel centrum.

Bonte geeft aan dat hij het Vlaams Actieplan Groene

Warmte een gemiste kans vindt. Volgens hem wordt te-

veel gefocust op groene energie uit biomassa. Het gaat

vooral over kleine installaties. Andere kansen worden on-

derbelicht.

MIROM bekijkt ook mogelijkheden om méér te doen op

het gebied van warmte. “Wij zijn aan het onderzoeken

of we een glastuinbouwcomplex van 20 hectare kunnen

voorzien van warmte. Dat zou gaan om warmteverdeling

op lage temperatuur, zo’n 50°C.” Bij het Warmtenetwerk

hoopt Bonte op kennisuitwisseling en wellicht nieuwe sa-

menwerkingen. Dat zijn de voornaamste redenen waar-

om MIROM lid is geworden. “Het is belangrijk dat wij

steeds nieuwe informatie krijgen. Het werk van MIROM

is een uitzondering in Vlaanderen. De warmtenetten in

Nederland zijn van een andere orde en wij willen daar

graag bij betrokken zijn.”

Interviews met nieuwe leden


DBV: aanbesteding Groene NetDriven By Values (DBV) is een jong en dynamisch adviesbureau

dat overheden en marktpartijen bij elkaar brengt en helpt met

het realiseren van duurzame energie projecten. Het bedrijf is

momenteel actief aan de slag in Limburg, onder andere met

de realisatie van twee duurzame energiecentrales in Venlo en

Maastricht en met de oprichting van duurzaam warmtebedrijf

het Groene Net. “Voor het Groene Net zijn we nu op zoek

naar de geschikte private partner.” vertelt Dennis Fokkinga,

één van de oprichters van DBV. “Meer dan 10 (inter-)nationale

bedrijven hebben interesse getoond. Eind juli hebben we een

offerteaanvraag neergelegd bij vijf geselecteerde marktpar-

tijen. In september beginnen we met dialoogrondes om de of-

fertes goed te bespreken en uiteindelijk tot een keuze te ko-

men. We verwachten dat die keuze aan het eind van het jaar

gemaakt gaat worden.” Fokkinga vertelt trots dat het project

in aanmerking komt voor de Green Deal. Het Groene Net is

geselecteerd uit enkele honderden initiatieven en kan, als de

Green Deal daadwerkelijk wordt afgesloten, vanaf september

rekenen op hulp van de Rijksoverheid op een aantal vlakken.

“Er zijn veel kansen op het gebied van duurzame energie die

niet benut worden. Op de eerste plaats moet je deze kan-

sen (willen) zien. Daarmee helpen wij met name regionale

en lokale overheden. Vervolgens moet je de kansen kunnen

verzilveren. Daarbij is vaak hulp nodig van private partijen

zoals energieproducenten, -bedrijven en afnemers. Oplos-

singen moeten toegevoegde waarde bieden voor iedereen die

betrokken is en risico’s dienen navenant te worden verdeeld.

We starten daarom vaak met een haalbaarheidstudie of een

Business Case. De belangen van alle betrokkenen houden we

gedurende het hele traject goed in de gaten.”

Om maximaal te profiteren van de aanwezige kennis en leer-

ervaringen in Nederland, voert DBV ook onderzoeken uit. Zo

zijn in samenwerking met Agentschap NL studies verricht naar

de toekomstvastheid en succes- en faalfactoren van warm-

tenetten. “Wij zijn lid geworden van het Warmtenetwerk, om-

dat het een podium biedt voor een groot aantal partijen. DBV

wil op de hoogte blijven én op de hoogte houden. We willen

graag kennis en ervaringen delen met anderen.”

Joulz gaat voor duurzame infrastructuurJoulz is lid geworden van het Warmtenetwerk. In het

bedrijf draait het om het bedenken, bouwen én behe-

ren van toekomstbestendige energie-infrastructuren, zo

staat te lezen op de website. Joulz biedt met zo’n 2500

werknemers netbeheerders, industriële opdrachtgevers,

bedrijven en overheden duurzame totaaloplossingen te-

gen een zo laag mogelijke Total Cost of Ownership.

Een snelle blik op de website leert weinig over de activi-

teiten van Joulz op het gebied van duurzame warmte en

koude. “Dat klopt,” zegt Vincent van Hoegaerden, ont-

wikkelaar energieprojecten bij Joulz, “We zorgen wel al

jaren voor het warmtenetwerk van Eneco in Amstelveen,

maar andere activiteiten zijn nog relatief nieuw en moe-

ten nog uitgelicht worden op de website.” Hij heeft het

over de aanbestedingen die Joulz doet op het gebied van

engineering en storings- en onderhoudsdiensten. En sinds

een halfjaar houdt Joulz zich bezig met het realiseren

en het onderhoud van warmte- en koudeopslagsystemen.

Heel actief is Joulz ermee, en van plan om de activitei-

ten op het gebied van duurzame warmte en koude uit

te breiden. “We denken dat het goed is voor de branche

om te weten waar iedereen mee bezig is. Het gaat om

kennisuitwisseling, maar samen staan we ook sterk om

bijvoorbeeld te lobbyen bij overheden.”

Nog meer nieuwe deelnemersIn de afgelopen maanden hebben naast het geînterview-

de viertal ook CarbonMatters en Greenvis Energy Soluti-

ons zich opgegeven als deelnemer aan het Warmtenet-

werk. Een profiel van deze organisaties is te vinden op

onze website www.warmtenetwerk.nl of

www.warmtenetwerk.be


Brussel, Den Haag en provincies gaan voor warmte

Minister Freya Van

Den Bossche kondigt

actieplan aan bij

bezoek aan de

afvalenergiecentrale

in Gent. (foto IVAGO)

Provincie Noord-Brabant heeft inspiratiekaarten laten maken voor

gebruik van restwarmte en CO2 in West-Brabant en Zeeland.

Dit jaar is er vanuit de overheid volop aandacht voor warmte.

De Vlaamse regering in Brussel en de Nederlandse overheid

in Den Haag zijn actief met subsidieregelingen voor groene

warmte. De reden is simpel: Nederland heeft in 2020 een aan-

deel van 14 procent duurzaam in het eindverbruik van energie

beloofd aan de EU en België 13 procent. Dat is alleen mogelijk

met een forse groei in de productie van duurzame warmte.

Met alleen stimuleren van de opwekking van duurzame elek-

triciteit kom je er niet, omdat het eindverbruik van warmte

domweg veel meer dan het dubbele is van het eindverbruik

van elektriciteit. Nu hebben de Vlaamse en Nederlandse mi-

nisters, die verantwoordelijk zijn voor het energiebeleid, ook

nog eens ontdekt dat groene warmte goedkoper is dan wind-

energie om maar niet te spreken van de kosten van zonnes-

troom.

De uitspraken van de Vlaams minister van Energie Freya Van

den Bossche bij de start van haar Actieplan Groene Warmte

zijn opmerkelijk: ‘Volgens een prognosestudie van Vito, de

Vlaamse instelling voor technologisch onderzoek, kan groene

warmte tegen 2020 liefst twee derde van deze hernieuwbare

energiedoelstelling invullen. Bovendien is groene warmte veel

goedkoper dan groene stroom. Per geproduceerde megawatt-

uur is bijna twintig keer minder steun nodig om rendabel te

zijn.’ Ook Maxime Verhagen, de Nederlandse minister van

Economie, Landbouw en Innovatie (EL&I) gaf aan dat duur-

zame warmte de doelstelling voor 2020 betaalbaar maakt.

Hij deed dat bij zijn reactie op het advies van de Algemene

Energie Raad over de haalbaarheid van 14 procent duurzaam,

die uitging van verdrievoudiging van de productie van groene

stroom in 2020.

Vlaanderen gaat in haar Actieplan Groene Warmte overigens

niet alleen warmte uit hernieuwbare bronnen ondersteunen,

maar ook het gebruik van restwarmte uit de industrie en de

aanleg van warmtenetten. Daarmee anticipeert minister Van

den Bossche al op de nieuwe Energy Efficiency Directive van

de EU. In het voorstel dat nu in Brussel is gepubliceerd, staan

warmtekrachtkoppeling en gebruik van industriewarmte hoog

op de agenda. Het ziet er naar uit dat ook het systeem voor

handel in emissierechten van de EU vanaf 2013 kansen biedt

om gebruik van restwarmte te verzilveren.

Het Nederlandse ministerie van EL&I is nog niet erg actief met

industriewarmte maar de Nederlandse provincies hebben in

juli een Nationale Routekaart Restwarmte laten maken.

Op beleidsgebied is er nog meer nieuws vanuit Den Haag.

Minister Verhagen stuurde in juli de herziene warmtewet na

behandeling door de Raad van State naar de Tweede Kamer.

De wet is aanzienlijk vereenvoudigd ten opzichte van de oor-

spronkelijke versie.

Minister Donner van Binnenlandse Zaken kwam met een nieu-

we norm voor energieprestaties in de nieuwbouw,de EPG,

waarin via de norm EMG vanaf 2012 ook het effect van ge-

biedsmaatregelen zoals een warmtenet wordt opgenomen.

Het effect van een warmtenet op de energieprestatie van een

woning hangt af van de kwaliteit van het warmtenet.

Minister Maxime

Verhagen bij de

inbedrijfstelling van

de stoomleiding van de

afvalenergiecentrale

Twence naar Akzo

Nobel in Hengelo.


Subsidie voor warmte in NederlandZowel in Nederland als Vlaanderen is er al steun voor warm-

tekrachtkoppeling met biomassa als brandstof. Den Haag doet

dat in de vorm van een warmtebonus bij de opwekking van

duurzame elektriciteit uit biomassa en in Vlaanderen is er de

combinatie van WKK-certificaten met certificaten voor groene

stroom. Maar de koppeling aan elektriciteitsproductie wordt

in 2012 door Den Haag losgelaten en het gaat ook niet meer

alleen om biomassamaar ook om diepe aardwarmte.

Toevoeging van de categorie warmte aan de SDE verandert

het karakter van de regeling, die oorspronkelijk alleen be-

doeld was voor elektriciteit. Met de invoering van warmte in

de SDE kreeg men te maken met een nieuw fenomeen. Terwijl

elektriciteit en groen gas aan openbare netten kan worden

geleverd, is dat bij warmte niet het geval. Vanaf volgend jaar

valt eigen gebruik van duurzame energie ook onder de subsi-

dieregeling.

De SDE is vooral bedoeld voor grootschalige projecten en niet

voor installaties in individuele woningen. Den Haag heeft

slechte ervaringen opgedaan met de subsidiering van zonne-

stroom bij woningen. Vanwege de administratieve kosten van

een langjarige vergoeding op energieproductie is een zekere

schaalgrootte noodzakelijk. Bij kleine installaties ligt een sub-

sidie op de investering meer voor de hand.

ECN en KEMA hebben voor de verschillende opties berekend

wat de productiekosten zijn en daarmee basistarieven gepu-

bliceerd in een advies aan het Ministerie van EL&I. De subsi-

die is het basistarief min de marktwaarde van de betreffende

energievorm. Voor elektriciteit en gas hanteert men daarvoor

de cijfers op de energiebeurs en voor warmte heeft men de

marktwaarde ook gebaseerd op de aardgasprijs.

Vlaams Actieplan Groene WarmteBiomassa zal veruit de grootste bijdrage leveren aan de

productie van duurzame energie, maar het Vlaamse ac-

tieplan betekent ook steun voor zonnewarmte en warm-

tepompen. Bovendien geeft het in juli goedgekeurde plan

subsidie voor hergebruik van restwarmte uit de industrie

en voor warmtenetten.

De Vlaamse regulator voor energie VREG zal twee keer

per jaar een aanbesteding organiseren, waarbij bedrijven

projecten aanvragen kunnen indienen voor productie van

groene warmte en benutting van industriewarmte. De re-

geling geldt voor installaties met een vermogen van min-

stens 1 MW. De aanvragen worden gerangschikt op basis

van de benodigde steun. Hoe minder geld men vraagt per

MWh warmte, des te groter de kans op subsidie.

De geselecteerde projecten krijgen tien jaar lang een

vast bedrag per geproduceerde hoeveelheid warmte. De

maximale steun bedraagt zes euro per megawattuur. Ter

vergelijking: de Vlaamse groenestroomcertificaten komen

op gemiddeld 100 euro per MWh.

Belangrijk is dat de steun voor groene warmte niet in

de energiefactuur van de consument zal doorgerekend

worden, maar betaald wordt vanuit de begroting van de

Vlaamse regering. Voor 2012, 2013 en 2014 is telkens vier

miljoen euro gereserveerd voor nieuwe projecten.

Voor zonneboilers en warmtepompen komt een subsidie

op de investering.

Brussel, Den Haag en provincies gaan voor warmte

Stichting Warmtenetwerk heeft commentaar ingediend op

het concept van het advies basistarieven SDE 2012, dat ECN

en KEMA hebben opgesteld in opdracht van het ministerie

van EL&I. We zijn blij dat er nu ook subsidie voor duurzame

warmte komt. We vragen aandacht voor een realistische be-

rekening van de onrendabele top voor 2012 in het conceptad-

vies. De cijfers voor kosten en opbrengsten van geothermie

zijn naar onze mening te optimistisch. Zowel bij geothermie

als bij warmte uit biomassa zijn de berekeningen gebaseerd

op hoge bedrijfstijden door gebruik te maken van bestaande

warmtenetten. Bij die keus is aandacht nodig voor een juiste

waardering van de kostprijs van warmte van bestaande pro-

ducenten en het alternatief van hoogwaardige warmtekracht-

koppeling.

Warmtenetwerk heeft verder ondermeer voorgesteld om ook

warmte uit grote zonnecollectoren op te nemen in de SDE van

2012 en aandacht gevraagd voor de kansen voor nieuwe ont-

wikkelingen bij energie uit rioolslib en pyrolyse-olie.

Inbreng warmtenetwerk in marktconsultatie SDE


Warmte centraal in Energy Efficiency DirectiveOp 22 juni heeft de Europese commissie een voorstel uitge-

bracht voor een nieuw Energy Efficiency Directive. Warmte

staat centraal in deze richtlijn. Er was al aandacht in de pers

voor een verplichting op benutting van warmte uit elektrici-

teitscentrales, maar de richtlijn gaat veel verder. Ook indu-

strie met restwarmte zal worden verplicht om maatregelen

te nemen om deze warmte nuttig te gebruiken. Verder is het

voorstel om voor stookinstallaties van meer dan 50 MWth de

toepassing van warmtekrachtkoppeling te verplichten.

Hoogrendement WKK en warmte- en koudenetten spelen in

de ogen van de EU een cruciale rol om de afhankelijkheid

van olie, aardgas en kolen te verminderen en de uitstoot van

broeikasgassen met 20 procent te reduceren. De EU voorziet

dat zonder maatregelen de uitstoot zal stijgen in plaats van

dalen.

De lidstaten moeten nationale plannen opstellen voor warmte

en koude met tienjarenplannen voor energiebesparing in ge-

bouwen en voor uitbouw van WKK en warmte- en koudenet-

ten. Grote ondernemingen zullen ook plannen moeten maken

en monitoren op resultaat.

De energieleveranciers en netwerkbeheerders krijgen in de

Energy Efficiency Directive ook te maken met verplichtingen

tot energiebesparing. De leveranciers moeten zorg dragen

voor een lagere afzet bij hun afnemers. Netbeheerders moe-

ten naast besparing ook elektriciteit uit WKK voorrang geven

op hun net. Verder ziet de EU een belangrijke rol voor ener-

giedienstenbedrijven, de zogenaamde ESCO’s (Energy Servi-

ces Corporations).

Er komen ook specifieke eisen aan de duurzaamheid van

warmtenetten als het aan Brussel ligt. Efficiënte warmtenet-

ten moeten volgens de voorgestelde richtlijn 50 procent duur-

zame warmte, warmte uit WKK of restwarmte hebben of een

mix van deze warmtebronnen.

Handel in emissies verandert sterk in 2013Vanaf 2013 gaat de handel in emissies heel anders werken.

Het huidige ETS2 (Emission Trading System 2) kent CO2-rech-

ten toe op basis van historisch energieverbruik. In de ETS3

gaat de EU rechten toekennen op basis van benchmarking. Dat

wil zeggen dat de industrie rechten krijgt op basis van normen

per eenheid product, bijvoorbeeld tonnen staal. Efficiënt wer-

kende bedrijven hebben dan voordeel, terwijl bedrijven met

een relatief hoog energieverbruik rechten moeten bijkopen.

Elektriciteitscentrales krijgen vanaf 2013 geen rechten voor

CO2 maar moeten emissierechten kopen. Dat geldt ook voor

levering van elektriciteit door industrie, grote glastuinbouw-

bedrijven en dergelijke. Het gevolg zal zijn dat elektriciteit

vanaf 2013 duurder wordt.

Voor levering van restwarmte kent ETS 3 meerdere mogelijk-

heden. Op de jaarbijeenkomst van Warmtenetwerk op 5 ok-

tober zal onze deelnemer Ecofys kansen en knelpunten toe-

lichten.

Inonsmagazinekunnenwenietmeerdanhoofdlijnenvanallenieuweontwikkelingenweergeven.Maardoorbezoekaancongressenkuntumeer inzichtkrijgenindenieuweregelingen,diestrakshetspelindewarmtesectorgaanbe-palen.

Nationaal warmtecongres 2011 Op 28 september presenteert onze voorzitter Gijs de Man in

Leiden de stand van zaken bij de warmtewet. Sander Lensink

van ECN licht op dit congres toe hoe het er met warmte in de

SDE 2012 uitziet na de marktconsultatie.

Jaarbijeenkomst WarmtenetwerkOp onze jaarbijeenkomst op 5 oktober bij de vakbeurs Energie

2011 in Den Bosch presenteert Bram Borkent van Ecofys de

mogelijkheden voor CO2-rechten voor levering van restwarmte

in het ETS3.

Congres duurzame warmte TVVL-WarmtenetwerkOp 15 november zal Jan Bouke Agterhuis van Agentschap NL

op de Hanzehogeschool in Groningen de mogelijkheden voor

subsidie op duurzame warmte toelichten en ingaan op de ei-

sen voor aanvragen.

Meer informatie op congressen

Voorlopig programma

12.30-13.0: Ontvangstmetbroodjes

13.00-13.20: Jaaroverzicht2011enplannen2012 Gijs de Man, voorzitter Warmtenetwerk

13.20-13.30 Financieeloverzicht Hendrik Jan Kors, penningmeester

13.30-14.00: Aanlegwarmtenetteninbestaandebouw Werkgroep Techniek & Innovatie

14.00-14.20: VerslagstudiereisKopenhagen-Helsingør-Malmö

14.20-14.30: Herdrukboek‘demooistewarmtenettenvanNederland’

14.30-15.00: Pauze

15.00-15.30: Krijgtrestwarmtemeerwaardein2013? Het ETS3 dat in 20213 ingaat, heeft een heel andere opzet

dan het huidige systeem voor CO2-rechten. Wat betekent

dat voor levering van restwarmte?

Bram Borkent, Ecofys te Utrecht

15.30-16.00: Verrassing

16.00-16.30: Drankje en hapje

Deelname is gratis.

Verplichte inschrijving op www.warmtenetwerk.nl

Bezoek vakbeurs Energie 2011 Combineer de deelname aan onze jaarbijeenkomst met een ochtendbezoek aan

de vakbeurs 2011. Verschillende deelnemers aan warmtenetwerk hebben een

stand op deze beurs: bureau CCS, Cogas, Danfoss Energie Systemen, De Kleijn

Energy Consulting, DWA installatie- en energieadvies, E.ON Benelux, Ekwadraat

Advies, Energy Matters, Geveke Technical Solutions, Isoplus, Kamstrup,

Liandon, NIBE, Samson Regeltechniek, Thermaflex, Warmtemeterservice,

Watts Microflex, Weijers Waalwijk. Ook ons secretariaat F&B is aanwezig

op de beurs, die van 4 t/m 6 oktober wordt gehouden in de Brabanthallen.

Tijdens de beurs worden ook de congressen ‘Smart Grids’ en ‘Marketing en

verduurzaming’ gehouden. Deelnemers aan Warmtenetwerk krijgen korting

voor deze congressen.

Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk 20115 oktober 2010 Brabanthallen, ’s Hertogenbosch



IPO Nationale Routekaart RestwarmteMet een bruikbaar potentieel van 103 Petajoule, kan rest-

warmte uit de industrie bijna 3 miljard m3 aardgas per jaar

besparen. Dat berekenende bureau CE te Delft voor het Inter-

provinciaal Overlegorgaan IPO, dat is gevestigd in Den Haag.

De helft hiervan is daadwerkelijk toepasbaar voor de verwar-

ming van woningen. Om de resterende warmte ook te kunnen

benutten, zal men ook glastuinbouw en industrie moeten kop-

pelen aan warmtebronnen. CE Delft keek bij haar onderzoek

naar temperatuur van de beschikbare warmte en afstand tot

mogelijke afnemers.

Het potentieel voor gebruik van restwarmte verschilt sterk per

provincie. Zuid-Holland heeft het grootste aanbod aan rest-

warmte en tegelijk ook een groot woningbestand en Zuid-Hol-

land heeft van alle provincies ook het grootste aantal wonin-

gen dat al is aangesloten op een warmtenet. Ook Gelderland,

Limburg en Noord-Brabant hebben relatief veel restwarmte

terwijl er in Flevoland en Friesland maar weinig restwarmte

beschikbaar is. Overigens zegt dit nog niet alles, want voor

het grote warmtenet in Almere is een grensoverschrijdende

warmtetransportleiding vanuit Diemen in aanbouw.

In de routekaart heeft CE Delft een inventarisatie gemaakt

van de mogelijke rollen die provincies kunnen spelen om het

gebruik van restwarmte te realiseren. In hoofdstuk 4 van het

rapport worden de kenmerken, rolopvattingen en taken van

alle provincies afzonderlijk behandeld en worden er aanbeve-

lingen per provincie gedaan.

Algemene aanbevelingen zijn:

• Structureleuitwisselingvanideeënenervaring.• Gezamenlijkoverlegvanprovinciesmetlaag aanbodmetoverheidvoorhetoplossenvanknel puntenbijkleinschaligerestwarmteprojecten.• Gezamenlijkeontwikkelingvan financieringsvormenvoorgrootschalige warmte-infrastructuurdoorprovinciesmetgroot aanbodvanwarmte.Voor de ontwikkeling van de IPO Nationale Routekaart Rest-

warmte heeft CE Delft gebruik gemaakt van de Warmteatlas

van Agentschap NL. Het bureau ziet ook belangrijke rol voor

Agentschap NL als ondersteuner van de provincies.

Voor de Rijksoverheid zijn een fors aantal aanbevelingen zoals

aanpassing van de wet Milieubeheer, tegengaan van lozing van

warmte met Waterwet en Warmtewet, een revolverend fonds

voor financiering en ontwikkeling van een visie voor lange ter-

mijn.

Het rapport is beschikbaar op www.ce.nl

Rolopvatting provincie Gelderland.

Restwarmte per provincie.

NR 11. HERFST 2011 11

Congres Duurzame warmte15 november 2011 Hanzehogeschool Groningen

Voorlopig programma

12.00-13.00: Ontvangstmetbroodjesenkoffie enbezoekinfomarkt

13.00-13.15: Openingdoordagvoorzitter(TVVL)

13.15-13.45: SteunvoorproductievanduurzamewarmteinSDE+2012 Jan Bouke Agterhuis, Agentschap NL te Zwolle

13.45-14.00: VragenrondeoverSDE+2012

14.00-14.30: Stokenvanhoutenhoutpellets:duurzaamenbetaalbaar Arjan Blokland, DEGIN te Achlum (Frl)

14.30-15.00: Pauzemetinfomarkt

15.00-15.30: Gaatgeothermieaardgasvervangen? Prof. Rien Herber, Rijks Universiteit Groningen

15.30-16.00: HetprojectFlexiheat Wim van Gemert, Hanzehogeschool Groningen

16.00-16.30: Praktijkvoorbeeldenenpotentieelvanduurzamewarmte Klaas de Jong, Warmtenetwerk en Energieprojecten.com te Vledderveen (Dr)

16.30-17.30: Infomarktendrankje

Deelname kost voor leden van TVVL en/of Warmtenetwerk €30,- en voor niet-leden €50,-

Inschrijving bij het secretariaat van TVVL 033-4345750 of [email protected]

WARMTENETWERK


Amsterdam initiatiefnemer van onderzoek WKO


‘Wehebbenwarmteenkoudeopslag(WKO)hardnodiginge-

biedenwaar geenwarmtenet (en koudenet) is of zal komen

voor de verduurzaming van de warmte- en koudevraag in

Amsterdam’,steltMarliesLambregtsvandeDienstMilieuen

BouwtoezichtAmsterdam(DMB).‘Signalenuitdepraktijkvan

exploitantenvanwko’sendeervaringmeteenaantalgemeen-

telijkeWKO’sgevenaanleidingomonstegaanverdiepenin

het functioneren vanWKO’s op energiebesparingsgebied via

de Wet milieubeheer en Waterwet. Gezien de ambities van

Amsterdam ishetvangrootbelangdatde techniekWKOals

eenbetrouwbareenrobuusteenergietechniek indepraktijk

kanwordenbeschouwdendatmarktpartijengeloofhoudenin

dezetechniek’.

Project WKO, waar voor je geldTeunissen,LieftingenLambregtszijndeinitiatiefnemersvan

hetproject‘WKO,waarvoorjegeld’,waarvanAmsterdamde

trekkeris.ProvinciesNoord-enZuid-Hollandenregionalemi-

lieudienstennemendeel.‘Wekrijgenregelmatigvragenvanuit

andereprovinciesengemeentendiemeewillendoen.Hetis

helaasniethaalbaarominditstadiumhetprojectverderuit

tebreidennaarandereprovinciesengemeenten’,aldusLam-

bregts.

HetprojectwordtfinancieelondersteunddoordestichtingSK-

bodem,Agentschapnl,Amsterdam,Cofely,Digitalechecklisten,

DWAenIFTechnology.

Amsterdam telt minstens zeventig WKO-projecten. Het ver-

moeden bestaat dat er veel bodemopslagsystemen zijn, die

technischnietoptimaalwordengemonitoordenbeheerd.Dit

leidt totonnodigelektriciteitsverbruikvoorpompen,gasver-

bruikvandeketelenonbalansindebodem.Voordeexploitant

leidtdittotextrakosten.

Ommeerinzichttekrijgenindeenergieprestatiesindeprak-

tijkvanWKO’sopensystemengaandegemeentenenprovin-

ciesdekomendetijdaanexploitantenvragenomdewerking

vanhunWKOteevaluerenendezeinformatieteoverleggen.

Hetproject“WKO,waarvoorjegeld”heeft4doelen;

1 RealisatievandaadwerkelijkeCO2besparingbijdete

controlerenWKO’s;

2 Marktpartijenhoudengeloofindeenergietechniek

WKO;

3 Ontwikkelenenbeschikbaarstellenvan

instrumentariumwaarmeealleWKO’sinNederland

doorprovinciesengemeentengoedgecontroleerd

kunnenworden;

4 Bijdragenaandeontwikkelingvanlandelijkewet-

enregelgevingenaanstaandeISSO-certificeringvan

WKO’s.

Indeeerstehelftvan2012wordenderesultatenvandit

projectbekend.

De WKO voor de Oostelijke Handelskade heeft al jaren

goede ervaring met vrije koeling met IJwater; in een recente

studie van Rik Molenaar aan de TU Eindhoven is gebruik van

oppervlaktewater voor verbetering van de prestaties van

WKO onderzocht.

De warmtecentrale in de Parijse voorstad Chevilly-Larueis bepaald niet indrukwekkend. Twee onopvallendegebouwtjes tussen flatgebouwen en direct achter eenschool. Maar als de bedrijfsleider van het warmtebedrijfSemhachgaatvertellenoverdeprestatiesvandezecentraleenhetnetdankomjeerachterdathetsobereuiterlijkendesimpelogendetechnischeinstallatiesbinnenmetFransvernuftzijnopgezet.Hetisalsmetdelelijkeeend,dedoorCitroënontworpenauto:nietmooimaarwelcomfortabelensuperzuinig.De excursie naar Semhach is een onderdeel van hetjaarcongres van Euroheat & Power in Parijs. Ik benniet de enige, die onder de indruk raakt van dit Fransewarmteproject.OokdeexpertsuitdeScandinavischelandenzoals SvenWerner,professor inwarmte-enkoudenettenin het Zweedse Halmstadt, is duidelijk verrast over debedrijfsvoering van de Fransen. Zijn verbazing geldtmetnamedeextreemlagetemperatuurwaarmeehetwateruithetwarmtenetterugkomtnaardecentrale.Datisdanookhetgeheimvanhetsuccesvanditgeothermieproject.

Beheersing watertemperatuur basis succesHet water dat men al sinds 1985 van een diepte van twee

kilometer oppompt in Chevilly-Larue heeft een temperatuur

van 74 °C. Dat is voor een groot warmtenet niet erg hoog.

Wil je veel warmte uit zo’n bron halen, dan moet je zorgen

voor een grote afkoeling. Dat lukt alleen als het water uit

het warmtenet met een heel lage temperatuur retour komt.

Dat lukt de Fransen erg goed. De retourtemperatuur varieert

afhankelijk van het seizoen tussen 35 en 45 °C.

De aanvoertemperatuur is weersafhankelijk en loopt van 70

°C tot ongeveer 100 °C bij vorst.

Op het warmtenet zijn maar liefst 23.000 woningen

aangesloten van een drietal voorsteden van Parijs. Naast

de geothermiebron in Chevilly-Larue is nog een tweede

geothermiebron op het net aangesloten. De bron in Chevilly-

Larue levert 7 MW warmte bij het maximum debiet van 150 m3

per uur. De warmtewisselaar tussen bronwater en warmtenet

is van titanium gemaakt.

Beide warmtecentrales hebben ook een warmtekrachtinstallatie

met een gasturbine die in de winter de winning van aardwarmte

aanvult tot het benodigde vermogen.

Geothermie is op jaarbasis goed voor 50 procent van het

warmteverbruik en de gasturbines voor 40 procent. Het

restantje wordt geleverd door decentraal geplaatste ketels.

Derde bron voor groei naar 30.000 woningenMomenteel werkt Semhach aan de plannen voor een derde

geothermiecentrale. Die is nodig omdat men het warmtenet

wil uitbreiden naar 30.000 woningen. Bij de nieuwe woningen,

die worden aangesloten, gaat men nog verder met de

verlaging van de watertemperatuur. Daarvoor worden zowel

in de woningen als in het warmtenet nieuwe technieken

gebruikt. Het warmtenet is eigendom van drie gemeentes en

woningcorporaties.

Geothermie met Frans vernuft

NR 11. HERFST 2011 13

Per1 januari2012moetvoorhetbepalenvandewette-lijkeenergieprestatie-eisvoornieuwegebouwen,deEPC,gebruik worden gemaakt van de EPG (energieprestatie-norm gebouwen) en van de EMG (energieprestatienormvoor maatregelen op gebiedsniveau). Op termijn zullendeze methoden ook gaan gelden voor bestaande gebou-wen.Hoe gaat dit in z’nwerk?De EPGbepaalt de ener-gieprestatievanhetgebouwopbasisvanmaatregelenopgebouwniveau(zoalsisolatieenenergiezuinigeinstallatiesin het gebouw). De EMG bepaalt de (eventuele) bijdragevan collectieve energiemaatregelen in het gebied. Dezebijdragewordtuitgedruktinhetzogeheten‘equivalentop-wekkingsrendement’ enwordt ingevoerd in de EPG. Hoehogerhetequivalentopwekkingsrendement,destebeterdeenergieprestatievanhetgebouw,watneerkomtopeen

Energieprestaties op gebiedsniveau

lagereEPC.DeEMGbrengtlijnindeuiteenlopendegelijk-waardigheidsverklaringen,dietotnutoewerdengebruiktomhetequivalentopwekkingsrendementtebepalen.

Om te voorkomen dat een gebouw met een collectieveenergievoorzieningweliswaaraandeEPC-eisvoldoetdank-zij de collectieve energievoorziening maar zelf niet vol-doendeenergiezuinig is - bijvoorbeeld door onvoldoendeisolatie - komt er een ‘getrapte eis’: wanneer gebruikwordtgemaaktvandeEMG,moetdeenergieprestatievaneengebouwzóndermeetellingvandeenergievoorzieningopgebiedsniveaumaximaal1,33maaldedangeldendeEPCzijn.Deze‘getrapteeis’regeltdusdatdeenergieprestatievaneen gebouwzelf, zónderde collectievewarmteleve-ring,eenminimalewaardeheeft.

Externe warmtelevering vanaf 2012 in norm

Warmteopties vergelijken met de Uniforme MaatlatMetdeEMGzijncollectievewarmteoptiesvoorgebouwengoedtevergelijken.Eenrekentoolhiervoorisnoginontwikkeling.Wienualwiluitrekenenwelkeopties hetmeest effectief zijn, kan gebruikmaken van de UniformeMaatlat.HiermeekunnendeCO2-uitstoot,hetprimairenergiegebruikendebijdrageaanduurzameenergiewordenvergeleken.Voorallewarmte-enkoudeoptieswor-dendezelfderekenregelsenuitgangspuntengebruikt,waardoordeuitkomstenonderlinggoedvergelijkbaarzijn.

Collectievewarmtevoorzieningvoorgebouwenstaatsteedsmeerindebelang-stelling.Gemeenten alsAmsterdam,Delft enRotterdamzienwarmteleveringalsmanieromteverduurzamen.Relatiefnieuwecollectieveoptieszijnsterkinopkomst,zoalswarmte-enkoudeosplagengeothermie.Hoekaneenjuistekeuzetussendediverseoptieswordengemaakt?Dehuidigenormvoordebepa-lingvandeenergieprestatievaneengebouw,deEPN,neemtmaatregelenopgebiedsniveaunietmee.Datgaatveranderenper1januari2012:metdenieuwenormenEPGenEMG.Erzijnnuinstrumentenbeschikbaarwaarmeegerekendkanwordenaandeop-tiesomzeonderlingobjectieftekunnenvergelijken.


NR 11. HERFST 2011 15

Warmteopties selecteren met het Afwegingskader LocatiesDe EMG en de Uniforme Maatlat berekenen de energeti-scheprestatievanwarmteoptiesvoorgebouwen.Maar indedagelijksepraktijkvanbouwprojectenspeeltveelmeer.Diversepartijenzijnbetrokkenmetiederhuneigenambi-ties,eisenenwensen.Ookdemogelijkhedenvandebouw-locatiespeleneenrol.Daarnaastzijndekostenvandedi-verseoptiesbelangrijk.OmaldezeaspectenaftewegenishetAfwegingskaderLocatiesontwikkeld.Metditinstru-mentkunnenpartijenrondeenbouwlocatie,bijvoorbeeldgemeenteenprojectontwikkelaar,gezamenlijkeeneersteselectiemakentussenwarmte-enkoudeopties,zowelopgebouwniveaualsmetbetrekkingtotcollectieveenduur-zameopties.

Departijenbeantwoordengezamenlijkvragenoverdeken-merkenvandebouwlocatieenoverhunwensen.HetAf-wegingskaderLocatiestoontvervolgensdevijfmeestkans-rijkemogelijkheden.MetdeoptiesuithetAfwegingskaderishetvervolgensmogelijkomeenenergievisieuittewer-ken,waarvoorbijvoorbeeldhetOEI-model(OptimaleEner-gieInfrastructuur)gebruiktkanworden.Ditmodelrekentdeenergetischeenfinanciëlesituatieopwoning-,wijk-engebiedsniveaugedetailleerddoor.

Aanbesteden warmtenettenWanneernatoepassingvanhetAfwegingskaderenbereke-ningenmetdeEMGenUniformeMaatlatuiteindelijkwordtgekozenvooreenoptie, ishetvervolgenszaakdit struc-tureelmee te nemen in het gebiedsontwikkelingsproces.In elke fase dienen de ambities voor energie te wordenverankerdengeborgd inhetproces.Hierkomenbijvoor-beeldvragenrondaanbestedenenergie-infrastructuuraandeorde.Agentschap NL heeft een deskstudie uitgevoerd naar devoorwaardenwaarondereenwarmtenet inengebiedkanworden vastgelegd en de handreiking ‘Aanbesteding col-lectieveenergievoorziening’gepubliceerdophaarwebsite.

Expertisecentrum helpt verderHetNationaalExpertisecentrumWarmtevanAgentschapNLorganiseertregelmatigopleidingenoverdeuniformemaat-latenhetAfwegingskaderLocaties:

xx OktoberOpleidingsbijeenkomstAfwegingskaderLocaties

2 NovemberMasterclassUniformeMaatlat

3 NovemberAanbestedenenergie-infrastructuur

Alsuinteressehebtvoordeelname,[email protected]


Snoeihout wordt belangrijke energiebron Minicongres ‘Energie uit snoeihout’ in Eindhoven

12.00-13.00: Ontvangstmetkoffieenbroodjes

13.00: Opening

13.00-13.30: SnoeihoutinNederland

13.30-14.00: ZwembadensportcentruminZwolleopsnoeihoutHetnieuwerecreatiebadRechterlandeneensportcentrumenschoolvanLandstedezullenwordenverwarmdmetsnoeihout.Chris Kleinschmidt, BeGreen Energy te Emmen

14.00-14.30: BredakoppeltbiomassacentraleaanwarmtenetGemeenteBredaenEssenthebbeneenovereenkomstgeslotenvooreenhaalbaarheidsonderzoekvooreengrotebiomassacentralediewarmtekanleverenaanhetAmernet.Jan Dirk Geschiere, gemeente Breda

14.30-15.00: Pauze

15.00-15.30: EindhoveninvesteertzelfinwarmteuitsnoeihoutNa de realisatie van een houtketel voor het Ottenbad heeft ge-meenteEindhovendoorHoStenImtecheensnoeihoutcentralemetstoomturbineglatenbouwendiewarmtelevertaanMeerwijk.Frans Kastelijn, gemeente Eindhoven

15.30-16.30: BezoekaanOttenbadenbiomassacentrale voorMeerhoven

Het onderhoud van parken, groenstroken enboslevertelkjaarweereengrotehoeveelheidsnoeihout op. De afvoer naar groencompos-teerderskostgeldenhetstrooienvanversnip-perdhoutalsbodembedekkerlevertooknietsop.Sterkernog;hetverteringsprocesvanhethoutzorgtvooremissievanCO2zonderdatweietsaandeenergiehebben.Sittard had de primeur voor Nederland meteen biomassacentrale, die groene stroom enwarmteproduceertuitsnoeihout.MaarSittardisnietmeerdeenige.Verschillendegemeenteshebbenontedktdatzeeenduurzameenergie-bron in de vorm van snoeihout topt hun be-schikkinghebben.Ophetminicongresdatdeprojectgroepbiomassa&wkkorganiseertmetdegemeenteEindhovenkuntukennisopdoenoverdezeontwikkelingenindepraktijkzienhoehetwerkt.

Aanmelden op www.biowkk.eu

3 November

Centrale Meerhoven (foto's Peter de Koning)

NR 11. HERFST 2011 17

Agenda 2011

21-22 sept OpleidingwarmtedistributieinHilversum www.fbbv.nl

22 sept Nationaalcongresenergie&ruimteTUDelft http://congres.exergieplanning.nl

22-23 sept InternationalseminarORC2011bijTUDelft www.orc2011.nl

28-29 sept EuropeanHeatPumpSummitinNeurenberg www.hp-summit.de

29 sept Nationaalwarmtecongres2011inLeiden www.euroforum.nl/congressen

4-6 okt VakbeursEnergie2011te’sHertogenbosch www.energievakbeurs.nl

5 okt JaarbijeenkomstWarmtenetwerkopEnergie2011 www.warmtenetwerk.nl

13-14 okt NationaalcongresbodemenergieinUtrecht www.congresbodemenergie.nl

1-2 nov Water&SustainableEnergyRAIAmsterdam www.moorga.com/congressen

15 nov CongresDuurzameWarmteTVVLenWarmtenetwerk www.warmtenetwerk.nl en www.tvvl.nl

30 nov/2 dec NationaalEnergieForum2011inKurhausScheveningen www.energieforum.nl


Deelnemersoverzicht augustus 2011A Exploitanten van netten, warmteproducenten en financiers Afval Energie Bedrijf AmsterdamAVR Van GansewinkelCofely Energy SolutionsCogas DuurzaamDuurzame Energievoorziening Veenendaal-OostE.ON BeneluxEneco Warmte & KoudeEssent Local Energy SolutionsGMB Beheer (cluster civiel)HVCenergieING Groen FinancieringenMilieuzorg Roeselaere en Menen (MIROM)Mijnwater HeerlenNUON WarmteRabobankSITA ReEnergyStadsverwarming PurmerendTwence Afval en EnergieWarmCO2

Warmtebedrijf RotterdamWarmtenet Hengelo

B Aannemers en installateurs

BaasBAM InfratechniekDenysDura Vermeer Ondergrondse InfraFeenstra Warmte Totaal ZorgVan Gelder KLMGMB Beheer (cluster slibverwerking) A. Hak WestVan den HeuvelHeijmans Infra TechniekJoulzMarconi OranjeNijkamp AannemingSiers Leiding- MontageprojectenStrukton WorksphereVB ProjectsVisser & Smit Hanab

Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl

C Fabrikanten en leveranciers van componenten

BTG BioliquidsCarrier NederlandDanfoss Energie SystemenDykaGEA GrassoGeveke Technical SolutionsGreenchoiceHermans TechniekHR WooncomfortHSFIsoplus BeneluxKapp NederlandKamstrupKorex Air-SepLandis+GyrLOGSTOR NederlandNIBE EnergietechniekProfilplast PipesystemsRedenkoSamson RegeltechniekTCBThermaflexWatts MicroflexWeijers WaalwijkWILO PompenWMS WarmtemeterserviceD Adviseurs en ingenieursbureaus

ARN Remondis ConsultingBanning AdvocatenRTB De BeijerBird & BirdCarbonMattersCCS Cornelissen Consulting ServicesDeernsDOZ energieregieDriven By ValuesDWA installatie- en energieadviesE&B Engineering en BouwbegeleidingEcofysEDO AdviesEkwadraat Advies

Energy MattersE-STERGreenvis Energy SolutionsGrontmij Climate & EnergyHoStIF TechnologyIngeniaIngenieursbureau XYZInnoforteKEMAKIWADe Kleijn Energy ConsultingKWA BedrijfsadviseursLiandonLievenseRebelGroupRotterdam EngineeringRoukemaRoyal HaskoningSustas ManagementT&A SurveyTauwTebodinTeus van Eck Klimaat & EnergieToMM Advies

E Universiteiten en kennisinstituten Avans HogescholenDeltaresEnergieprojecten.comHogeschool ZuydTU DelftUniversiteit van GentUniversiteit Twente

G (semi-) Overheden Brabant WaterGemeente AlkmaarGemeente AmsterdamGemeente ArnhemGemeente BredaGemeente DelftGemeente DordrechtGemeente EindhovenGemeente GroningenGemeente LeeuwardenGemeente RotterdamGemeente UtrechtGemeente ZaanstadGemeente ZeewoldeGroningen SeaportsProvincie GelderlandProvincie Noord-BrabantProvincie Zuid-HollandStadsgewest Haaglanden

H Brancheorganisaties

Cogen NederlandCogen VlaanderenStichting Duurzaam OosterhoutKoninklijke VNPVereniging Afvalbedrijven

F Woningcorporaties

Wonenbreburg Ymere

ColofonWarmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk. De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het her-gebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmel-ding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stich-ting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan [email protected].

RedactieKlaas de JongTjitske YpmaJet CeelenWilleke Brandsmablz 14-15: Nationaal Expertisecentrum Warmte van Agentschap NL

e-mail: [email protected]: 0521-523421Postadres:Energieprojecten.comOosterslag 48385 GW Vledderveen Dr

VormgevingWOUWontwerp te Steenwijk

BestuurWarmtenetwerkHans Buitenhuis, DWA installatie- en energieadviesSecretaris Rob Kemmeren, gemeente AmsterdamVoorzitter Gijs de Man, Essent WarmtePenningmeester Hendrik Jan Kors, Logstor NederlandJan Rooijakkers, Vereniging AfvalbedrijvenLeo Wartna, Visser & Smit Hanab

Secretariaatst.WarmtenetwerkPostbus 771200 AB HilversumTel. 035-6838833

DeelnameaanhetWarmtenetwerkHet Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar [email protected]

OvernamevanartikelenHet copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding.

www.warmtenetwerk.nl NR 11. HERFST 2011 19

F Woningcorporaties

Wonenbreburg Ymere

Geslaagde boring in IJsselmuidenDe boring naar aardwarmte door Daldrup inglastuinbouwgebied Koekoekspolder te IJsselmuidenis succesvol verlopen. Er wordt water met eentemperatuurvan73gradenopgepomptvaneendieptevan 1.950 meter. De temperatuur van het water isvier graden hoger dan door geologen voorspeld. Debron zal 140 tot 150 kubieke meter water per uurkunnen leveren. De warmte gaat naar een drietalglastuinbouwbedrijvendiezichverenigdhebbenonderdenaamGreenhouseGeoPower.Het project is mogelijk gemaakt door subsidie vanhet ministerie van Economie, Landbouw & InnovatieensteunvandeprovincieOverijsselendegemeenteKampen.

www.greenhousegeopower.nl

WARMTENETWERK


Documents

Warmtenewerk Magazine Herfst 2011