Waste Disposal Waste Disposal ManagementManagement

( Pagdumala sa Paglabay ( Pagdumala sa Paglabay og Hugaw)og Hugaw)

By:By:

Anacleto Clent L. Banaay JrAnacleto Clent L. Banaay Jr

Medicine II- BMedicine II- B

Katuyuan:Katuyuan: 1. Aron Makabalo unsa ang Gipasabot sa 1. Aron Makabalo unsa ang Gipasabot sa

Pagdumala sa Saktong Paglabay og Pagdumala sa Saktong Paglabay og Basura (Waste Disposal Management).Basura (Waste Disposal Management).

2. Pagsaysay kung kinsa maoy Piligro sa 2. Pagsaysay kung kinsa maoy Piligro sa Impeksyon tungod sa sayop nga Impeksyon tungod sa sayop nga pagdumala sa Basura o Hugaw.pagdumala sa Basura o Hugaw.

3. Pagsaysay sa mga kada iyang matang 3. Pagsaysay sa mga kada iyang matang sa pagdumala sa Basura o Hugaw.sa pagdumala sa Basura o Hugaw.

Unsa ang saktong Pagdumala sa Unsa ang saktong Pagdumala sa Hugaw?Hugaw? Kini ang sakto nga paagi sa Kini ang sakto nga paagi sa

Pagtigum, Paghakot, Pag Pagtigum, Paghakot, Pag atiman og Pag usisa sa mga atiman og Pag usisa sa mga Basura.Basura.

Ang Paglabay sa Hugaw ang Ang Paglabay sa Hugaw ang gikinahanglang aspito sa gikinahanglang aspito sa pagpugong sa pagkalat sa pagpugong sa pagkalat sa impeksyon. impeksyon.

Responsibilidad sa Pagdumala Responsibilidad sa Pagdumala sa Basurasa Basura

Ang Pagdumala sa Basura sa usa ka Ang Pagdumala sa Basura sa usa ka kumunidad ay responsibilidad sa kumunidad ay responsibilidad sa Gobyerno nga ginsakupan. Gobyerno nga ginsakupan.

Ang Ang Local Health Officer Local Health Officer ang naay ang naay Katungod nga magpasiduma sa Katungod nga magpasiduma sa angay nga paagi sa saktong pag angay nga paagi sa saktong pag tigum, paghakot og paglabay sa tigum, paghakot og paglabay sa Basura.Basura.

Code of Sanitation Code of Sanitation

Presidential decree number 856:Presidential decree number 856:

Ang Panglawas sa Katawhan ang Ang Panglawas sa Katawhan ang mapahinungdanon sa tanan og mapahinungdanon sa tanan og kinahanglan nga buhaton ang kinahanglan nga buhaton ang serbisyong pampubliko alang sa serbisyong pampubliko alang sa pagprotektar og pagpausbaw sa pagprotektar og pagpausbaw sa himsog nga panglawas.himsog nga panglawas.

Ang Bilihon sa Saktong Ang Bilihon sa Saktong Pagdumala sa Basura:Pagdumala sa Basura:

1. Usa ka matang sa pagtabang sa atong 1. Usa ka matang sa pagtabang sa atong palibot pinaagi sa pag iban sa polusyon og palibot pinaagi sa pag iban sa polusyon og pagpalambo sa Kinaiyahang kabtangan pagpalambo sa Kinaiyahang kabtangan ( ( Natural ResourcesNatural Resources))

2. Pagpugong sa Kontaminasyon sa Yuta 2. Pagpugong sa Kontaminasyon sa Yuta og Tubig nga gigawi sa Katawhan.og Tubig nga gigawi sa Katawhan.

3. Pagguba sa pinoy-anan sa mga insekto 3. Pagguba sa pinoy-anan sa mga insekto og kahayupan nga nagadala og sakit.og kahayupan nga nagadala og sakit.

Mga Klase sa Basura og Mga Klase sa Basura og Hugaw:Hugaw:

1. 1. Garbage (Hugaw) Garbage (Hugaw) – Mga sobrang – Mga sobrang gikan an, Parti sa karni og isda, mga gikan an, Parti sa karni og isda, mga igdadapat nga katun as ( Decaying igdadapat nga katun as ( Decaying materials) nga maka hatag og baho materials) nga maka hatag og baho sa palibot.sa palibot.

2. 2. Rubbish (Sagbot) Rubbish (Sagbot) – mga wala – mga wala gamita nga Botilya og ubang dili gamita nga Botilya og ubang dili magabok nga butang.magabok nga butang.

Mga sistemanihanong Mga sistemanihanong pagdumala sa Basura:pagdumala sa Basura:

1. Kuminidad og 1. Kuminidad og Dakbayang pagdumalaDakbayang pagdumala

2. Isig katungod/ Matag 2. Isig katungod/ Matag balay nga pagdumalabalay nga pagdumala

Kuminidad og Dakbayang Kuminidad og Dakbayang pagdumala:pagdumala:

DumpingDumping -Pagpundok sa mga -Pagpundok sa mga Basura sa usa ka lugarBasura sa usa ka lugar

- Dili maki angayon- Dili maki angayon

- Eg: Inayawan Dump site- Eg: Inayawan Dump site

- Ang Basura o Sagbot kay hinay - Ang Basura o Sagbot kay hinay hinayon og sunog para mugamay.hinayon og sunog para mugamay.

- Kinahangalan nga layo sa mga - Kinahangalan nga layo sa mga mulopyo. mulopyo.

• Sanitary Landfill- Sanitary Landfill- Mas limpiyadong Mas limpiyadong pagdumala sa basura.pagdumala sa basura.

- Ang Basura tabunan og Yuta aron - Ang Basura tabunan og Yuta aron malatamalata

- Eg: Mandaue Sanitary Landfill- Eg: Mandaue Sanitary Landfill

• Incineration o Pagsunog- Incineration o Pagsunog- gikinahanglan og makinarya sa pag gikinahanglan og makinarya sa pag operar og usa ka Inceneration factory. operar og usa ka Inceneration factory.

--Makadaot ang Aso, kinahanglan nga Makadaot ang Aso, kinahanglan nga layo sa mga lumulopyo. layo sa mga lumulopyo.

Matagbalay nga PagdumalaMatagbalay nga Pagdumala

• Burning o Pagsunog – Burning o Pagsunog – Dili apilon og Dili apilon og sunog ang Plastic kay makadaot ang aso sunog ang Plastic kay makadaot ang aso niini.niini.

• Burial o Paglubong – Burial o Paglubong – Ilubong lang ang Ilubong lang ang Mugabok og mga igdadapatMugabok og mga igdadapat

• Composting- Composting- Paglubong sa mga Hugaw og Paglubong sa mga Hugaw og sagbot nga igdadapat para himuong sagbot nga igdadapat para himuong patambok sa yuta. patambok sa yuta.

• Paggamit sa Hugaw sa Hayop aron Paggamit sa Hugaw sa Hayop aron himuong enerhiya ( Methane)himuong enerhiya ( Methane)

Mga Buluhaton sa Pagdumala sa Mga Buluhaton sa Pagdumala sa BasuraBasura

Sorting ( Pag lain)- Sorting ( Pag lain)- ang paglain sa mga ang paglain sa mga mugabok, dili mogabok, og pwede pang gamiton mugabok, dili mogabok, og pwede pang gamiton nga butang.nga butang.

Handling ( Pag puan o pagkupot ) Handling ( Pag puan o pagkupot ) - Ang saktong pagkupot og pagsakop sa mga Ang saktong pagkupot og pagsakop sa mga

Sagbot og HugawSagbot og Hugaw- Mas maayong pagtagad sa mga Basura nga Mas maayong pagtagad sa mga Basura nga

makahatag og impeksyon. makahatag og impeksyon.

Final Disposal (Ang Paglabay)Final Disposal (Ang Paglabay)

-Kinahanglan nga Bulagon ang mga -Kinahanglan nga Bulagon ang mga kadaiyang klasi sa Basura.kadaiyang klasi sa Basura.

Mga Matang sa Paglabay:Mga Matang sa Paglabay:

1. 1. Mga Magahing BasuraMga Magahing Basura

Burning ( Pagsunog)Burning ( Pagsunog)

Burial ( Paglubong)Burial ( Paglubong)

Paghatod sa Waste FacilitiesPaghatod sa Waste Facilities

Tubigon og Tinubig nga BasuraTubigon og Tinubig nga Basura- Ang Mga Likido nga gigamit pang Ang Mga Likido nga gigamit pang

limpyo og mga “Chemicals” pareho sa limpyo og mga “Chemicals” pareho sa Muriatic acid og uban pa.Muriatic acid og uban pa.

- Kung maglabay o magkupot og mga Kung maglabay o magkupot og mga likido nga Chemicals, kinahanglan nga likido nga Chemicals, kinahanglan nga Magasul-ob og Magasul-ob og Rubber Gloves Rubber Gloves og og SapatosSapatos para pangproteksyon. para pangproteksyon.

- Drain o ilabog/ iyabo ang Chemicals sa Drain o ilabog/ iyabo ang Chemicals sa Lababo og KasilyasLababo og Kasilyas

- Paagasan og Tubig Human nga kini Paagasan og Tubig Human nga kini malabugmalabug

Ang saktong Paglabay sa Ang saktong Paglabay sa Mahait:Mahait:

Ang Mga mahait nga butang Ang Mga mahait nga butang sama sa Dagum nga gigamit sa sama sa Dagum nga gigamit sa pasyente kinahanglan nga I pasyente kinahanglan nga I Disinfect o pagalimpyohan una Disinfect o pagalimpyohan una ilabay.ilabay.

Ang pinakamaayong paglabay sa Ang pinakamaayong paglabay sa mga Mahait sama sa Dagum kay mga Mahait sama sa Dagum kay ang ang PaglubongPaglubong iniini. iniini.

Ang Sayop nga Paglabay sa mga Mahait Ang Sayop nga Paglabay sa mga Mahait kay makahatag og Kadaot Hilabi na sa mga kay makahatag og Kadaot Hilabi na sa mga Basuriro og mga Bata nga nagadula sa Basuriro og mga Bata nga nagadula sa palibot.palibot.

Ang Dagum nga gagikan sa Tambalanan Ang Dagum nga gagikan sa Tambalanan naay posibilidad nga nagalilong og Sakit naay posibilidad nga nagalilong og Sakit sama sa HIV and Hepatitis B.sama sa HIV and Hepatitis B.

Kinahanglan mga Proteksyonan ang Kinahanglan mga Proteksyonan ang Kaugalingon kung maglabay niining mga Kaugalingon kung maglabay niining mga butanga; sama sa Rubber gloves og butanga; sama sa Rubber gloves og Sapatos.Sapatos.

Mga Dangatan sa dili nga Mga Dangatan sa dili nga saktong Pagdumala og saktong Pagdumala og paglabay:paglabay:

Makahatag og Dakung Hulga sa Makahatag og Dakung Hulga sa Panlawas sa mga katawhan.Panlawas sa mga katawhan.

Ang Contaminadong Hugaw og Basura Ang Contaminadong Hugaw og Basura makadaot kung makit an og makadaot kung makit an og madulaan sa mga Bata.madulaan sa mga Bata.

Dili maayong Talan-awon nga PalibotDili maayong Talan-awon nga Palibot Baho nga PalibotBaho nga Palibot

Ang Pagbuhat og “Compost”:Ang Pagbuhat og “Compost”:

Naay kadaiyang matang sa Naay kadaiyang matang sa pagbuhat og Compost o pagbuhat og Compost o Composting, usa na niini ang Composting, usa na niini ang “Composting pile”.“Composting pile”.

Ang “Composting Pile” sayon Ang “Composting Pile” sayon Buhaton og magamit kini para Buhaton og magamit kini para patambok sa Yuta.patambok sa Yuta.

Paagi sa pagbuhat og Paagi sa pagbuhat og Composting pile:Composting pile:

1. Maghimo og 3 ft Cube nga Kahon. 1. Maghimo og 3 ft Cube nga Kahon.

Sukdanan: 2x2x2 feetSukdanan: 2x2x2 feet

2. Tadtara o Hiwaa og ginagmay ang 2. Tadtara o Hiwaa og ginagmay ang Mga uga nga dahon o Sagbot, Kahoy, Mga uga nga dahon o Sagbot, Kahoy, papel og ubang kasangkapan nga papel og ubang kasangkapan nga naay “Carbon”.naay “Carbon”.

3. Tadtara ang mga nahabiling Pagkaon 3. Tadtara ang mga nahabiling Pagkaon o “Left over food” og ubang o “Left over food” og ubang kasangkapan nga naay Nitrogen. kasangkapan nga naay Nitrogen.

4.4. Unaha og Butang ang mga kasangkapan Unaha og Butang ang mga kasangkapan nga naay Carbon sama sa papel og uban nga naay Carbon sama sa papel og uban pasa Kahon.pasa Kahon.

5.5. Isunod ang kasangkapan nga naay Isunod ang kasangkapan nga naay Nitrogen sama sa pagkaon.Nitrogen sama sa pagkaon.

6.6. Ipuli-puli og butang ang Mga Ipuli-puli og butang ang Mga KasangkapanKasangkapan

Hangtud nga mapuno ang Kahon.Hangtud nga mapuno ang Kahon.

7.7. Buboi o Yab-an og Tubig. Buboi o Yab-an og Tubig.

8.8. Butangi og Gamay nga Top Soil o Yuta.Butangi og Gamay nga Top Soil o Yuta.

9.9. Tabunan kini og Plastic Sheet o Gahi nga Tabunan kini og Plastic Sheet o Gahi nga tabon sama sa Ply wood.tabon sama sa Ply wood.

10. kinahanglan nga usisaon ang compost 10. kinahanglan nga usisaon ang compost permi, permi,

kung Mabantayan nga Basa ra kaayo kung Mabantayan nga Basa ra kaayo ang compost, Pahanginan kini og biyaan ang compost, Pahanginan kini og biyaan nga Abli kadiyot o lungagan ang Kahon nga Abli kadiyot o lungagan ang Kahon para muagas ang sobra nga tubig.para muagas ang sobra nga tubig.

Kung Uga ra ang Compost, Yabyan o Kung Uga ra ang Compost, Yabyan o Pun-an og Tubig, og Tabunan kini.Pun-an og Tubig, og Tabunan kini.

11. Usisaon ang Temperatura, kinahanglan 11. Usisaon ang Temperatura, kinahanglan ang temperatura kay gikan 120 – 160 ang temperatura kay gikan 120 – 160 degrees Fahrenheit. Kung ubos ra ang degrees Fahrenheit. Kung ubos ra ang kainiton sa compost, kinahanglan nga kainiton sa compost, kinahanglan nga tuyokon o biyoon kini.tuyokon o biyoon kini.

12. Ipadayon ang Pag-usisa sa 12. Ipadayon ang Pag-usisa sa Temperatura hangtod kini Temperatura hangtod kini muiinit usab.muiinit usab.

Mga timailhan sa maayong Mga timailhan sa maayong paggama og Compost:paggama og Compost:

Ang White molds mugamayAng White molds mugamay Ang Populasyon sa Insekto Ang Populasyon sa Insekto

mausab.mausab. Ang Ulod mudaghan.Ang Ulod mudaghan.

13. Kung Makumpleto na ang paghimo 13. Kung Makumpleto na ang paghimo sa Compost;sa Compost;

- Dili na init ang “ Pile”- Dili na init ang “ Pile”

- Hugamay ang Pile itandi sa orihinal - Hugamay ang Pile itandi sa orihinal nga itsuranga itsura

- Muitom og Mohumok ang sakto nga - Muitom og Mohumok ang sakto nga compost.compost.

- Dapat Walay Baho- Dapat Walay Baho

- Kasagaran makumplete ang - Kasagaran makumplete ang compost human sa 4 ka simana.compost human sa 4 ka simana.

14. Pwede na gamiton ang “Compost” 14. Pwede na gamiton ang “Compost” para Patambok sa Yuta nga para Patambok sa Yuta nga Gintamnan o Tamnanan.Gintamnan o Tamnanan.

“ “ Ikaw ang Kausaban sa gusto Ikaw ang Kausaban sa gusto nimong Mahitabo sa Kalibutan.”nimong Mahitabo sa Kalibutan.”

-Mahatma Gandhi-Mahatma Gandhi