Wat gaat er in dat lichaampje om?

De betekenis van het lichaam bij jonge kinderen en hun ouders

Hilde Seys

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 1

Inhoud

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 2

De regulatie van ‘pijn’ en andere emoties is een ontwikkelingsproces en vindt plaats binnen de context van hechtingsrelaties.

Veilige gehechtheid: regulatie en gereguleerd worden

Resultaat: Identiteitsontwikkeling en de opbouw van een psycho-somatisch evenwicht;

Gehechtheid en psycho -somatisch evenwicht onder druk: diverse redenen

Verhaal en suggesties voor de praktijk ( workshop)

Parent blaming

Ouders zijn geen ziekmakende ‘andere’ soms zijn ze al vroeg het noorden ( even) kwijt…”

Jonge kinderen ontregelen ouders…

Vandaar : altijd ouders samen zien met jonge kind.

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 3

Het begin : baby’s en peuters

Grootste ontwikkelingstaak van ouders in het begin

Het leren lezen van kleine stukjes ‘lichaam’

Met vallen en opstaan

Het creëren van een dragende omgeving

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 4

Het prille begin:

Tom, geboren op 30 weken

‘op het lichaam geschreven ? ’

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 5

Kleine stukjes lichaam lezen en decoderen Op een bepaald moment doet de jongen zijn oogjes open. De verpleegkundige ziet dit en zegt tegen de ouders: “ wat wordt hij steeds sterker zeg”! Ze voegt toe: “het gewriemel van Tom daarnet zorgde dat de electrode loskwam.” ( Ze merkt een nieuwe ontwikkeling op)

Denk je? vroegen de ouders zich af,

Vervolgens spreekt de verpleegkundige spreekt Tom zelf aan: ‘wil jij eens wat stiller liggen manneke, je laat jouw ouders schrikken. ( Ze spreekt T. aan als een persoontje in wording en duidt dit relationeel)

Tegen de ouders: “ lastig hé, al die alarmpjes en dat Tom het ons zelf niet kan vertellen”

Ouders glimlachen en raken hun zoontje aan. De monitor vertelt ons dat e hartslag daalt en de ademhaling regelmatig blijft. Machines ontspannen zich… net als de ouders.

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 6

De regulatie van ‘pijn’ en andere lichaamssensaties is een ontwikkelingsproces en vindt plaats binnen de context van hechtingsrelaties.

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 7

Het eerste ik is een lichaams-ik

Pre-verbaliteit en ontbreken van zelfregulatie

Het gaat over mobiliteit en prikkelbaarheid, de tonus (spanning in de ledematen) , het krommen van teentjes en vingertjes, lichaamskleur, mimiek, de ademhalingsfrequentie

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 8

The basis of psyche is soma

and in evolution soma

came first

( Winnicott)

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 9

Paul Verhaeghe in ‘Intimiteit”:

Eerst zijn we een lichaam, later hebben we een lichaam

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 10

Het eerste ik is een lichaams-ik.

Ook bij peutersen kleuters…

Voeden, slapen, huilen, eten, gedrag

Emotionele “ problemen “ op jonge leeftijd uiten zich vaak lichamelijk

Zowel de lichamelijke regulatieprocessen (voeden, slapen, huilen, positionering) als de affectieve regulatieprocessen, (zoals troosten, gedrag)

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 12

Spiegelen en gespiegeld worden

Brain to brain

Body to body

Mind to mind

Oogcontact, expressie, toonhoogte, beweging en ritme

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 13

Spiegelen

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 14

Spiegelen en gespiegeld worden

Spiegeling: letterlijk én symbolisch

= lichamelijke en affectieve interactiemomenten (micro-momenten) tussen baby en ouder

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 15

Gevolgen van deze lichamelijke en affectieve interactie

Hierdoor krijgt de overwegend lichamelijke ervaring van het jonge kind een betekenis die er voorheen niet was

Deze interactie-ervaringen bieden veiligheid en ordening: affect – en emotie regulatie

Veilige gehechtheidsrelatie

Opbouw van de gevoelswereld van het kind

Identiteitsontwikkeling van jonge kind ( en zelfregulatie)

Uitbouw van psycho-somatisch evenwicht

Dit alles als beschermjas voor later

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 16

Spiegeling, als basis voor onzeidentiteitsontwikkeling

Begrijpen van lichaamssignalen legtstevig fundament voor een veiligegehechtheidsrelatie ( wederzijds)

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 17

Gevolgen van deze interacties

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 18

Lichaamsmentalisatie: het vermogen om eigen en andermans lichaamssignalen waar te nemen, weet hebben van de

emoties, er ontvankelijk voor te zijn en betekenis aan te verlenen. Lichamelijke sensaties raken geïntegreerd. We kunnen spreken over wat we voelen. We durven er over

nadenken.

De ontwikkeling van ( lichaams)mentalisatie

Lichaamsmentalisatie, ook op latere leeftijd.

Je eigen biologische ritmes kennen ( honger, slaap, interesse, vermoeidheid, spanning in het lichaam,…)

Aandacht kunnen geven aan wat je lichaam voelt

Jezelf kunnen reguleren en troosten

Kunnen nadenken over eigen gevoelens (interne mentalisatie) en die van de ander ( het perspectief kunnen zien van de ander)

Hilde Seys KU Leuven 1930/04/2019

Gevolgen van dezeinteracties

De opbouw van zelfregulatie

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 20

Op latere leeftijd…

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 21

Hypothese

Hoge arousal en stress en onveilige gehechtheid beperkt het vermogen tot betekenisverlening, spiegelen, affectregulatie en lichaamsmentalisatie

Verhoogde arousal, hyperalertheid en biologisch stress-systeem onder druk

Risico voor ontwikkelen van psycho-somatische problematiek.

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 22

Bij zieke, premature of moeilijke te reguleren baby’s, peuters en kleuters

Lichaamsmentalisatie en affectregulatie onder druk

Intuïtieve ouderschap valt weg ( het soepele, vanzelfsprekende, speelse, het aanvoelen van lichaamssignalen)

Ouders voelen zich nutteloos, incompetent, … door de vele helpende handen. Trekken zich terug.

Geen energie voor ‘repair’

Falend ouderschap ( Ik kan mijn kind niet gezond in leven houden…”had ik maar…)

= dit is soms maanden/jaren voelbaar bij ouders en zet de ouder-kind relatie onder druk.

Risico op psycho-somatische problematiek kind

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 23

Gehechtheid en psycho-somatischevenwicht onder druk

Kindfactoren

Ouderfactoren

Ouder-kind relatie

Het ‘verkeerd’ of ‘minder’ interpreteren van de signalen van de baby kan allerlei oorzaken hebben, zoals het moeilijk vinden om te accepteren dat de baby negatieve emoties heeft, stress, ziekte bij de ouder, of het over- of onderschatten van de vaardigheden van de baby.

Daarnaast vertelt het mentaliseren van de ouder ook iets over hoe de ouder zelf is gehecht aan zijn/haar ouder.

Een ouder die zelf onveilig gehecht is, heeft een verhoogd risico op (lichaams)mentaliseren op latere leeftijd bij zichzelf maar ook t.a.v. het opgroeiend kind!

Risico op psycho-somatische problematiek kind

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 24

Ernstige vormen van psychosomatiek op latere leeftijd bij lagere schoolkinderen en pubers

“ze zijn hun lichaam”

▪ Moeilijke toegang tot gevoelsleven bij ouders en kind

▪ Geen doorleefd verhaal, enkel body-talk

▪ Hypersensitiviteit t.a.v. lichamelijke ervaringen

▪ Schijnbare achteloosheid voor medische onderzoeken

▪ Weinig innerlijke mogelijkheden om zichzelf te reguleren ( hyperarousal) bij kind én ouders

▪ Inschakelen van “externe “hulpbronnen: arts, kinesist, …

▪ Wantrouwen/vijandigheid t.a.v. hulpverleners

▪ Robuustheid m.b.t. problematiek en behandeling

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 25

Preventie

Belang van “spiegelende ander”. ( partner, familie, kraamzorg ( medische en niet-medische zorg) voor de ouders !

Het belang van lezen /aanvoelen van lichaamssignalen jonge kind (in opleidingen!)

Het belang van co-regulatie ( steunende omgeving) en ‘repair na mismatch’

Perinatale netwerken ( met korte, snelle verwijslijntjes) als veilig dragende omgeving

Opstart ondersteuning via somatische kanaal biedt perspectieven

…

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 26

Kwetsbare periode, maar ook hoopvolle periode

Nog geen vastgeroeste gezinssystemen

Kans om ziekmakende trans-generationele patronen te doorbreken

Ontwikkeling jonge kind kan nog vele kanten uit

Bij vroege en snelle interventie: hoopvolle resultaten

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 27

• Spaans, J.A. Luyten, P. (2009) . Lichamelijke aspecten van mentalisatie: therapeutische focus bij ernstige onverklaarbare lichamelijke klachten, Tijdschrift voor psychiatrie 51,pp.239-248

• Luyten, P., ( 2014) Persistente somatische klachten. Tijdschrift voor psychoanalyse 4, pp,266-267.

• Verhaeghe P.(2007). Hoe luisteren als het spreken niet dragend is? In: Tussen ruis en storingen. (pp.29-47) Antwerpen: Garant

• Verhaeghe P. ( 2018) Intimiteit. Meppel: Bariet ter Brink.

• Mc.Dougall, J. ( 1989) Theatres of the body. A psychoanalyticapproach to psychosomatic illness. London: Free Association Books.

• Rexwinkel M., Schmeets M., e.a. (2011) Handboek Infant MentalHealth. Inleiding in de ouder-kindbehandeling. Assen: Van Gorcum

4/12/2018 Hilde Seys opleiding kinderpsychotherapie 4 december 2018 28

Later kan niet vroeg genoeg beginnen

30/04/2019 Hilde Seys KU Leuven 29