Upload
atomium
View
226
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Water voor iedereen… En iedereen voor water. Water kan je drinken, met water kan je koken, je wassen, de was en de vaat doen: het lijkt vanzelfsprekend! Maar zal het water eeuwig ter beschikking blijven? Zal het water altijd drinkbaar zijn? Zal er ooit oorlog om water zijn? Water zo duur als benzine: is dat mogelijk? En wat met de watervoorziening in de rest van wereld? Deze zomer zal nat worden in het Atomium! Ontdek hoe het zit met de watervoorziening wereldwijd. Spring in het water en laat je meevoeren door de stroom!
Citation preview
ww
w.d
es
ig
nb
ys
ig
n.c
om
e x p o s i t i o n c o p r o d u i t e p a r / t e n t o o n s t e l l i n g m e d e - g e p r o d u c e e r d d o o r / e x h i b i t i o n c o - p r o d u c e d b y
Atomiumsquare1020 Brusselwww.atomium.be/water
pedagogisch dossier
2
inleiding 3
Fiches 4
Algemene fiche 4
Inleiding 5
Parcours 14
inleiding 15
het waterschouwspel 16
de toekomst van het water 29
3
Dit document stelt het scenario en de voorgeschiedenis van de tentoonstelling voor.
Er dient echter in gedachten te worden gehouden dat dit document slechts beperkt
steun kan bieden: "iets levendig voorstellen", "een animatie maken" is een knowhow,
een moeilijk te omschrijven menselijke ervaring.
Dit document is dus geen handleiding die letterlijk moet worden gevolgd, maar een
hulpmiddel bij het ontdekken van de tentoonstelling. Om zich de inhoud eigen te maken,
zou dit document praktisch dienen te worden toegepast en zou men de bedenkers
ervan moeten ontmoeten.
inleiding
Dit document bestaat uit drie delen:
• fiches die de tentoonstelling in haar geheel voorstellen
• bestanden met de nodige details voor de animatie, evenals literatuuropgaven
• conclusies met opmerkingen van de animatoren en een analyse van het publiek
4
titel: Bezoek
programma: Reizende tentoonstelling "Water voor iedereen"
soort: Bezoek
publiek: • alleen of in familieverband, kinderen vanaf 6 -12 jaar
• schoolkinderen vanaf de lagere school
capaciteit: 20 personen
duur: 50 minuten
locatie: in de tentoonstelling "Water voor iedereen"
algemene Fiche
doelstellingen
• op de hoogte zijn van de museografische en scenografische keuzes
• inzicht hebben in de algemene begripsomschrijvingen, en in de intenties
die aan het thema zijn verbonden
scenario
• de tentoonstelling omvat een traject, waarbij gebruik gemaakt wordt van
bepaalde hulpmiddelen om de bezoeker het thema en de achterliggende
intenties te laten ontdekken
5
Wereldwijd hebben 1,2 miljard mensen geen toegang tot drinkbaar water en 1,7
miljard beschikken niet over een rioleringssysteem. Elk jaar sterven 2,5 miljoen mensen
door verontreinigd water te verbruiken. Parallel hiermee is er een dusdanig hoog
waterverbruik voor menselijke activiteiten - landbouw, industrie, steden - dat men
vreest voor tekorten in de watervoorraad van onze planeet vanaf 2015.
In België hoeft men enkel de kraan open te draaien om gezond water naar wens te
krijgen. We vinden dat heel normaal. Pas na een tekort aan water, na een periode van
droogte of toevallige verontreiniging, beseffen we hoe gelukkig we zijn. In feite lijden
wij eerder onder periodieke wateroverlast door regen, met alle schadelijke gevolgen
vandien: verwoesting van landbouwgebied, overstromingen, ... Wat voor ons zo
vanzelfsprekend is, vormt een dagelijks probleem in heel wat delen van de wereld. In
theorie moet de zoetwatervoorraad van 40.000 km3 op Aarde volstaan voor de behoeften
van de 6,3 miljard bewoners. De ongelijke verdeling van het water leidt echter tot
crisissen of zelfs conflicten.
Het beheer en de bescherming van deze onontbeerlijke natuurlijke hulpbron behoren
tot de belangrijke uitdagingen van de 21e eeuw. We zijn er met zijn allen verantwoordelijk
voor en ze belangen ons allen aan.
inleiding
6
het watertheater
Dit deel tussen de hal van het Atomium en het tweede niveau van de tentoonstellings-
bol beoogt om de bezoeker meteen te doen inzien dat beheer van de natuurlijke
hulpmiddelen zowel een lokale als een globale aangelegenheid is.
in de hal: aan de hand van 4 modules (scenografisch materiaal van bamboe,
zink en aluminium als symbool voor de link tussen traditie en technologie) worden
de steeds grotere inspanningen benadrukt die de mens levert om water te vinden,
er toegang tot te krijgen, te drinken, te beheersen, te delen en af te voeren.
• "water vinden" kan leiden tot gigantische werven, zoals wordt geïllustreerd door
de 5 voorgestelde projecten: 4.000 km kanalen in de Libische woestijn om een
grote, kunstmatige rivier te creëren; 2.400 km kanalen om water af te leiden van
de Blauwe naar de Gele Rivier in China; bijna 1.000 km aquaducten in Arizona om
het water van de Colorado buiten de natuurlijke bedding te leiden; 30 km onder-
aardse gangen (op 1.600 meter diep) in Réunion om water over te brengen, en
last but not least het grootste irrigatiekanaal ter wereld in Turkmenistan. Deze
voorbeelden geven weer hoe vastbesloten de mens is om aan de steeds groeiende
vraag naar water te voldoen, ongeacht de middelen. Dit gevecht tegen de natuur
is niet zonder gevaar. Als er buitensporig veel water wordt afgenomen, vermindert
het oppervlaktewater snel en raken de ondergrondse watervoorraden uitgeput:
de mens respecteert de hernieuwingscyclus door regenval onvoldoende. De
bezoeker maakt kennis met dit probleem door een pompsimulatie. Voor hem
staan twee tellers: de ene meet het aantal jaren die nodig zijn voor het pompen,
de andere meet de tijd die nodig is om het grondwaterniveau te hernieuwen. De
uitputting van de reserves is nu al zichtbaar. Dit heeft ecologische gevolgen, met
name desertificatie en verzilting, zoals wordt weergegeven op een grote foto van
uitgedroogde aarde die bedekt is met zouten in Australië.
inleiding
7
• "toegang tot water" blijft een cruciaal probleem in bepaalde landen. Volgens het
Water Resources Institute beschikken 250 miljoen personen momenteel niet over
het bestaansminimum van 10 m3 per inwoner per jaar. Het waterverbruik hangt
nauw samen met economische ontwikkeling en vertoont sterke verschillen: een
Amerikaan verbruikt gemiddeld 700 liter water per dag, een Europeaan 200 liter
en een Haïtiaan 20 liter. De bezoeker wordt zich bewust van deze verschillen door
de volgende handeling: hij neemt plaats achter een tankwagen en moet vier
houders vullen die overeenstemmen met elementaire dagelijkse behoeften:
drinken, koken, persoonlijke hygiëne en wassen. Aangezien er een minimum
nodig is voor drank en voeding, merkt hij dat er slechts weinig water overblijft
voor de andere behoeften. Een film toont dat men in bepaalde landen, zoals
Marokko, nog kilometers ver te voet water moet halen. Deze taak wordt meestal
toegewezen aan vrouwen en kinderen, die dus geen onderwijs kunnen volgen. In
de "goten" van het museumkundige meubilair vindt de bezoeker aanvullende
informatie over de ongelijkheden en het aantal mensen van de wereldbevolking
dat toegang heeft tot water en sanitaire voorzieningen thuis.
• "water drinken" stelt de mens in kleinere of grotere mate bloot aan verontreiniging.
Saturnisme, een gevolg van chronische loodvergiftiging afkomstig van oude
leidingen, komt nog vaak voor in Frankrijk - vooral bij kinderen. Het gebruik op
grote schaal van meststoffen met stikstof in de landbouw heeft nitraatverontreiniging
van het grondwater veroorzaakt. In veel landen vormen ziekten die in verband
staan met water echter een veel groter probleem: jaarlijks sterven er duizenden
mensen aan cholera en ongeveer één miljoen aan dysenterie. Ook polio komt
ondanks vaccinatie nog steeds voor. Deze sequentie toont de verschillende ziekten,
de oplossingen om ze te voorkomen en de definitie van drinkbaar water van de
WGO (Wereldgezondheidsorganisatie) naast de bestaande normen.
inleiding
8
• "water afvoeren" kan een bron van verontreiniging zijn. Momenteel voert de helft
van de grote steden het afvalwater af in de natuur, zonder enige behandeling!
Waterverontreiniging wordt vaak veroorzaakt door menselijke activiteiten. Huis-
houdelijk en industrieel afvalwater, of afvalwater afkomstig van de landbouw
verontreinigt het water dat we dagelijks gebruiken. De bezoeker verneemt hier
meer over door aan spoelbakken te trekken die een audiovisuele animatie doen
starten. Hij raakt bekend met de verschillende stappen in het zuiveringsproces
van afvalwater en meet de grenswaarden. Uiteindelijk leert hij dat de water-
kwaliteit van rivieren zorgwekkend blijft, ondanks een lichte verbetering. Alleen
de Amazone en de Congo worden als "gezond" beschouwd.
• "water beheersen" is meer dan ooit een uitdaging voor de mensheid. Inderdaad:
hoe hoger het ontwikkelingsniveau van een land, hoe meer water er wordt verbruikt.
De bezoeker kan dit fenomeen meten aan de hand van een "productierad". Vervolgens
wordt de problematiek van de stuwdammen onder de aandacht van de bezoeker
gebracht. Stuwdammen zijn essentieel om grote hoeveelheden energie te
produceren, maar hebben zware sociale en ecologische gevolgen (volksverhuizing,
vernietiging van ecosystemen ...).
• "water delen" is een andere bron van verkapte conflicten. Grote rivieren zijn
voorwerpen van complexe relaties tussen de landen waar de rivier doorheen
stroomt. De bezoeker kan dit vaststellen met een film waarin drie situaties worden
gebracht: de spanningen tussen Turkije, Syrië en Irak voor het stroomgebied van
de Eufraat; de min of meer minnelijke verdeling tussen Senegal, Mauritanië en
Mali in het bekken van Senegal; en de verdeling tussen landbouwgemeenschappen
in de Andes voor irrigatie. Wereldwijd worden meer dan 300 stroomgebieden
verdeeld onder verschillende naties. De verdeling betreft zowel oppervlaktewater
als grondwater. Op een wereldkaart worden de gebieden weergegeven waar
momenteel conflicten aan de gang zijn of het risico op conflicten bestaat.
inleiding
9
"singing in the rain"
Een installatie in de vorm van een muzikale wandeling onder een symbolische regen,
aan de roltrap naar de bol met de tijdelijke tentoonstellingen. Deze interventie vormt
een overgang tussen de kwesties die worden behandeld in de hal en het volgende deel.
De regenachtige omgeving wordt gecreëerd door een klankspel op de roltrap naar de
tentoonstellingsruimten. Door deze zintuigelijke waarneming ontdekt de bezoeker hoe
de watergeesten worden opgeroepen.
"de toekomstpuzzel"
In dit deel overloopt de bezoeker mogelijke oplossingen om water te besparen en te delen. Hoe kan men minder verbruiken terwijl de behoeften groeien door een toenemende
bevolking en economische ontwikkeling? Hoe kan irrigatie worden geoptimaliseerd
voor de landbouw - een grote waterverbruiker - die binnen dertig jaar 8 miljoen mensen
zal moeten voeden?
De bezoeker stelt zich in de plaats van een virtuele landbouwer om verschillende
technische oplossingen te bestuderen en aan te passen aan specifieke lokale vereisten.
Hoe kan men voorzien in de behoefte aan water in steden, wanneer in 2025 meer dan
de helft van de wereldbevolking in een stedelijke omgeving zal wonen? Hier wordt de
bezoeker de verantwoordelijke voor de waterdienst van een stad, die het hoofd moet
bieden aan lekken in het ondergrondse drinkwaterreservoir. De bezoeker leert alles
over de gevolgen van lekken in een stedelijk netwerk, over de opsporingstechnieken,
de nieuwe materialen om lekken te repareren ...
Recycling van regenwater en afwatering van geïrrigeerde zones of huishoudelijk
afvalwater bieden aanzienlijke mogelijkheden op gebied van watervoorziening. Deze
middelen worden reeds ingezet in de industrie en landbouw en zijn zeker geschikt
voor huishoudelijke toepassingen. Dit wordt gedemonstreerd met een wc waarboven
het reservoir een wastafel gemonteerd staat, zodat men er de handen kan wassen en
vervolgens het toilet kan spoelen met het daarbij gebruikte water.
Het zoetwaterverbruik kan ook verlagen door zout water te ontzilten of met ... mist. Er
bestaan min of meer geavanceerde middelen die zijn aangepast aan lokale geografische
en klimaatomstandigheden. De tentoonstelling brengt twee concrete voorbeelden:
waterinzameling uit mist in Chili en ontzilting van zeewater door "omgekeerde osmose".
inleiding
10
Water besparen omvat ook het ontwikkelen van technieken en het vinden van finan-
cieringen om verontreiniging tegen te gaan. Dit geldt vooral voor gebieden met intensieve
landbouw. Zuivering met planten of fytoremediëring is een bewezen methode. De
bezoeker leert hoe het principe werkt aan de hand van de eigenschappen van vier
planten. Iets verder leest hij in een boekje over het principe "de vervuiler betaalt" en
andere preventieve oplossingen.
In het midden van de toekomstpuzzel komen rondom de tafel "stemmen voor water" verschillende bezoekers samen om na te denken over vier grote vragen. Wie moet het
water beheren? Welke zijn de rechten van de ecosystemen? Hoe kan een eerlijke
samenwerking tot stand komen tussen landen waar veel en weinig water is? Hoe
kunnen we solidair zijn?
Bij elke vraag kunnen de deelnemers stemmen voor één van de oplossingen die
worden voorgesteld door drie experts (wetenschappelijk, economisch en politiek).
Elk voorstel is onvolledig aangezien het slechts één gebied beslaat. Daarom moeten
standpunten tegenover elkaar gesteld worden en moet zowel lokaal als globaal
gewikt en gewogen worden.
Er worden tevens verschillende documenten voor sensibilisering van de
bevolkingen over de toekomstige uitdagingen op gebied van water ter beschikking
gesteld van de bezoekers.
inleiding
11
als aFsluiter … water delen voor iedereen!
Aan de hand van een scenografie met een wereldbol onder een grote paraplu wordt
de kwestie aangekaart van de ongelijke verdeling van de waterbronnen in de wereld.
Slechts 2,5 % van de 1.400 miljoen km3 water op Aarde is zoet water. Daarvan is
slechts een derde toegankelijk voor de mens, en is 60% van de wereldreserves in de
handen van tien landen. Deze landen zijn niet noodzakelijkerwijze de meest dicht-
bevolkte landen: 60 % van de wereldbevolking woont in Azië, maar beschikt over
slechts 30 % van de waterbronnen.
Om deze ongelijkheid beter te meten, kan de bezoeker de zoetwatervoorraad zien per
bewoner per jaar in zestien landen, evenals het percentage van de bevolking dat
toegang heeft tot zuiver water. De bezoeker ziet ook waar de grote zoetwaterreserves
liggen (Brazilië, Uruguay, Cambodja, enz.) en in welke landen er een tekort aan water is.
Naast deze wereldbol en de didactische functie ervan, worden hier ook een
aantal kunstwerken tentoongesteld die elk op hun eigen manier het thema van de
tentoonstelling behandelen.
inleiding
12
troubled waters
"Aral kaputt, Aral kaputt", zuchtte Sergei toen ik hem fotografeerde op zijn Zwaan, de
boot waar hij acht jaar lang kapitein op was. Vandaag kwijnt de Zwaan weg tussen
de wrakken van een vissersvloot die wel driehonderd schepen telde. De lokale bevolking
verloor met de verdwijning van de Aral Zee, ooit de vierde grootste binnenzee ter
wereld, meteen ook haar levensbron. De ecologische ramp van de Aral Zee bewijst
dat water essentieel is voor het menselijke bestaan en dat we er zorgzaam mee moeten
omspringen. Het verhaal van Sergei inspireerde mij om dieper in te gaan op de water-
problematiek wereldwijd.
Sindsdien heb ik landbouwers gefotografeerd in India, die hulpeloos toekijken hoe al
hun waterbronnen stilaan uitdrogen. In de Hoorn van Afrika ontmoette ik herders die
hun veestapel verloren door droogte. Volgens de oudere generatie staat hun eeuwen-
oude nomadische traditie op een keerpunt. Ik bezocht ook gebieden waar een toevloed
van water mensen dakloos en ziek maakte. Zoals in Bangladesh, waar ik een zee van
zoet water vond, maar geen druppel drinkbaar water. Overal waar drinkwater schaars
is, verandert leven in overleven en wordt de gezondheid van de mensen bedreigd.
Klimaatverandering, bevolkingstoename en vooral de mentaliteit van 'het kan niet op'
vormen de grootste bedreigingen voor een eerlijke en duurzame toegang tot
water. Deskundigen waarschuwen er al jaren voor: de grote conflicten van de 21ste
eeuw zullen niet om olie, maar om water gaan. Een duurzaam en rechtvaardig beheer
van de watervoorraden kan dit doemscenario voorkomen. Of om het met de woorden
van Gandhi te zeggen: "er is genoeg water voor ieders behoefte, maar niet voor ieders hebzucht."
inleiding
13
dieter telemans / Freelance FotograaF
Geboren Bujumbura, Burundi, 1971
Dieter Telemans is geboren en opgegroeid in Burundi waar zijn ouders als leer-
krachten werkten voor de Belgische coöperatie. In België studeerde hij fotografie
en werkte hij zeven jaar lang voor de krant De Morgen, om zich vervolgens toe te
spitsen op eigen projecten. Hij is een geëngageerde fotograaf die met zijn foto-
grafie sociale ongelijkheden en de impact van de mens op onze aarde aankaart.
Zo heeft hij ondermeer reportages gemaakt over hiv/aids in Afrika, de vluchte-
lingenproblematiek in België, het leven van mensen met een beperking in Tanzania.
Vooral milieu is een thema waar hij veel belang aan hecht. In zijn boek en
tentoonstelling 'troubled waters' staan indringende foto's over ondermeer het
verdwijnen van het Aralmeer, de droogte in de Hoorn van Afrika en overstromingen
in Bangladesh en Haiti. Deze tentoonstelling en ziijn educatief pakket (in samen-
werking met green belgium en goodplanet) hebben inmiddels al honderden scholen
aangedaan in België en vele tienduizenden mensen gesensibiliseerd.
In zijn volgend boek wilt hij aantonen dat er voldoende oplossingen bestaan om
de wereldwijde waterproblematiek op te lossen. Hij gaat de komende jaren op
zoek naar eenvoudige, water-zuiverende en -besparende oplossingen die het
wateronrecht (bijna één miljard mensen die nog steeds geen toegang hebben tot
drinkbaar water) uit de wereld helpen. Zo heeft hij al foto's gemaakt over traditio-
nele methodes om regenwater te oogsten in de Thar-woestijn van India. Deze
foto's zullen deel uitmaken van een tentoonstelling naar aanleiding van wereld-
waterdag 2014.
www.dietertelemans.com
inleiding
14
animatiescenario's
Afhankelijk van het aantal personen, de beschikbare tijd en het publiek kan de ten-
toonstelling in verschillende volgorde worden bezocht. Om de tentoonstelling voor de
bezoekers en de animator aangenamer te maken, beperkt men de groep het best tot
maximum 20 personen.
• een thematraject van de tentoonstelling: de groep loopt door de tentoonstelling
en sommige elementen worden door de animator gebruikt of benadrukt om zo een
globaal beeld te geven van de tentoonstelling. Dit traject duurt ongeveer één uur
en richt zich vooral op een volwassen publiek.
• een korte voorstelling van de tentoonstelling: tijdens deze ongeveer 20 minuten
durende voorstelling wordt de nadruk gelegd op de grote thema's die door de
tentoonstelling worden behandeld en daarna kan de bezoeker zelf de aspecten
ontdekken die voor hem het meest relevant zijn en zich hierin verder verdiepen. Dit
soort snelle voorstelling is geschikt voor families en als inleiding voor schoolkinderen.
• een uitgebreid bezoek: Door het selecteren van één of meerdere thema's die in de
tentoonstelling worden behandeld, kan dieper op een problematiek worden in-
gegaan. Dit soort activiteiten richt zich in het bijzonder op groepen met een
specifiek verzoek: bijvoorbeeld een klas met een goed omschreven pedagogisch project. Zo kan bijvoorbeeld het onderdeel "Aan water geraken" worden gebruikt
om cijfergegevens inzake verbruik in te voeren en kan men zich vervolgens op het
onderdeel "Toekomst van water" concentreren.
parcours
15
verloop thematraject
De tentoonstelling bestaat uit drie delen:
• inleiding
• het waterschouwspel / huidige toestand van de verschillende regio's inzake water
• de toekomst van water
inleidinghet ensceneren van de gevolgen van de aan- of afwezigheid van water
Water is alles:
• levensbelangrijk
• een sociale, economische en politieke factor
• een risico
• de mens / het milieu
• drinken, eten, gezondheid
Geleidelijk aan en naarmate de menselijke samenleving zich verder ontwikkelde,
werd steeds meer belang gehecht aan de problematiek van water.
Er werd ingezien dat onze behoefte aan en ons gebruik van deze grondstof het wankele
evenwicht van de waterkringloop in het gedrang brachten. Deze grondstof bleek niet
onuitputtelijk en ook niet volledig hernieuwbaar te zijn en voor de toekomst van de
mensheid diende een evenwicht te worden gevonden tussen de natuurlijke kringloop
van water en het gebruik ervan door de mens.
De tentoonstelling maakt het in de eerste plaats mogelijk om de huidige toestand van
water wereldwijd in kaart te brengen, en om de toekomst van water en bijgevolg ook
de toekomst van de mens in vraag te stellen.
parcours
16
De Aarde is de enige planeet in ons zonnestelsel met zoveel water in haar oppervlak
en in haar atmosfeer.Het water dat op de planeet Aarde aanwezig is, vertegenwoordigt
1400 miljoen km³ (ongeveer 400 keer het volume van de Middellandse Zee). Deze
hoeveelheid water (70% van het aardoppervlak) is niet meer toegenomen sinds het
3,4 miljard jaar geleden op aarde verscheen.
zout water (zeeën en oceanen) vertegenwoordigt 97,5% en zoet water slechts 2,5%
van alle water op aarde. Van dit zoet water is slechts 1/3, of 0,7% van alle water,
beschikbaar voor de mens.
Zoet water is:
• ijs en sneew: 69 %
• grondwater: 30 %
• oppervlaktewater: 0,30 %
• atmosferisch water: 0,01 %
water voor iedereen?
Niet alle werelddelen beschikken over dezelfde hoeveelheid zoet water:
Azië: 31 % • Latijns Amerika: 25 % • Noord- en Midden-Amerika: 17 % • Afrika: 10 %
Europa: 7 % • Oceanië: 4 % • Australië: 1 %
• 60 % van de hernieuwbare natuurlijke voorraad aan zoet water ter wereld wordt
over 9 landen verdeeld: brazilië, rusland, de verenigde staten, canada, china, indonesië,
indië, colombia en peru
• Andere landen beschikken over uiterst weinig of zo goed als geen voorraad: koeweit,
bahrein (zo goed als geen hernieuwbare voorraad), malta (15 miljoen m³ / jaar),
gaza (46), verenigde arabische emiraten (500), libië (600), singapore
Momenteel komt de vraag naar water overeen met 70 % van de beschikbare voorraad
en wordt het verdeeld tussen natuurlijke verdamping, bevloeiing, daadwerkelijk
verbruik (2500 tot 3000 km³ / jaar) en verspilling (4000 tot 5000 km³ / jaar). De beschikbare
hoeveelheid per inwoner is de laatste 50 jaar steeds afgenomen. In 1950 bedroeg
deze 1700 m³ / jaar en in 1990 7500 m³ / jaar. In 2025 zal de beschikbare hoeveelheid
waarschijnlijk 5000 m³ / jaar bedragen.
voor de mens vertegenwoordigt water dus meerdere probleemstellingen: water vinden • aan water geraken • water drinken • water beheersen • water delen • water lozen
parcours
de planetaire paraplu: reFerentiekaartEen algemene toestand van verschillende landen t.a.v. water.
hier kan vrij algemeen gesproken worden over globale en lokale
maatstaven; over de toenemende vraag naar water en over de wereld-
bevolking; over de ongelijkheid van de voorraden (verdeling,
kwaliteit ...). hij kan in groep worden gelezen.
het waterschouwspel
17
water vinden
Dit onderdeel bestaat uit:
• een audiovisuele voorstelling (geluid) om meerdere voorbeelden van projecten
rond het opsporen van water voor te stellen (diepliggende waterhoudende lagen
in de Sahara, het omleiden van rivieren, enorme waterleidingen ...)
• een proef: met een hendel kunnen waterafnames worden nagebootst en wordt
een teller voor het hernieuwen van de voorraad in werking gesteld
• korte teksten + foto's: gevolgen van de uitputting van de watervoorraad (woestijn-
vorming, verzilting ...)
In dit onderdeel van de tentoonstelling kan de toestand op regionaal vlak
worden besproken: streken die een tekort aan water hebben en/of die steeds
meer water nodig hebben. Hier wordt de natuurlijke kringloop van water bespro-
ken, waaronder de begrippen tijd en hoeveelheid, het (deels) niet hernieuwbare
aspect van de voorraad; in vergelijking met de behoeften van de bevolkingsgroepen
wordt water steeds verder en dieper gezocht (verschillende projecten); de gevolgen
van de uitputting van deze voorraad.
De hendel kan door iemand uit het publiek worden bediend (vooral als er kinderen
bij zijn).
water beheersen
Dit onderdeel bestaat uit:
• een audiovisuele voorstelling: de "zeer grote stuwdammen", om een gebied vóór,
tijdens en na de bouw van een stuwdam te laten zien
• een interactieve toepassing: hoeveelheden water om wat mee te doen? ? ?
• teksten + foto's: bijkomende informatie over het waterverbruik
De teksten en de interactieve toepassing bieden cijfergegevens over de
menselijke producties en de behoefte aan water die daarmee gepaard gaat. Om
zeker te zijn van een betrouwbare hoeveelheid water, worden de grote middelen
ingezet, met verschillende gevolgen.
parcours
18
De vier grote groepen zoet water die de mens kan gebruiken:
• meteorietwater: rechtstreeks opgevangen regenwater. Meteorietwater heeft
geen specifieke drinkbaarheidsnorm en dezelfde criteria als voor drinkwater
worden gebruikt. Wat drinkbaarheid betreft, is de kwaliteit van het regenwater
sterk afhankelijk van de streek en de periode.
• regenwater: als het over de bodem loopt, komen er verschillende stoffen in dit
water terecht. Op het platteland is dit water niet altijd drinkbaar en in stedelijke
gebieden zo goed als nooit.
• grondwater: omdat dit bijna niet hernieuwbaar is, is het gevoelig voor allerhande
verontreinigingen, die na opeenhoping opduiken. Het duurt dus langer om de
kwaliteit van dit water te herstellen.
• oppervlaktewater: omvat stromen, rivieren, meren en vijvers. Eigenlijk gaat het om
hetzelfde soort water als grondwater, dat ononderbroken stroomt. Het wordt over
het algemeen rechtstreeks door verontreinigende stoffen vervuild.
Het vinden van water kan dus bestaan uit een nogal lange opeenvolging
van stappen:
er bij geraken • het opvangen • het onttrekken • het analyseren • het bewaren
het vervoeren
Dankzij de natuurlijke kringloop van water kunnen de verschillende voor de mens toegankelijke soorten zoetwaterbronnen worden bepaald.
parcours
19
Voorbeelden van uitzonderlijke situaties om water te vinden en te beheersen:
• foggara's in oases: een foggara is een ondergrondse leiding die vertrekt vanaf de
waterhoudende grondlaag en die aangelegd wordt om tuinen in de palmboom-
gaarden van water te voorzien als er geen putten kunnen worden gegraven. De
foggara kan zich over meerdere kilometers uitstrekken en heeft een kleine hellings-
graad (een niveauverschil van enkele millimeters per meter) op 5 of 10 meter
onder het grondoppervlak. Aan de oppervlakte kan de afloop via inspectieputten
in de gaten worden gehouden en als de leiding verstopt geraakt, kan hierdoor ook
in de foggara worden afgedaald. Daar waar de leidingen in de palmboomgaard
toekomen, wordt het water in een bekken opgevangen.
• het boren van fossiele watervoerende lagen in libië: Het diepe "continentale
plateau" (CP) strekt zich over drie landen uit, Algerije, Tunesië, Libië en dit over
een oppervlakte van ongeveer 600.000 km² en bevindt zich vaak op een diepte
van rond de 1000 m. In deze dorre streek waar grondwater zo goed als de enige
permanente voorraad is, is het CP-bekken levensbelangrijk. Deze voorraad wordt
als "fossiel" bestempeld en is dus recent slechts in zeer beperkte mate bijgevuld.
Het huidige project van de Disi-Amman aquaduct heeft als doel water te pompen
uit de fossiele watervoerende lagen in de buurt van Disi, een oase vlakbij de
Saoedische grens, en het water via leidingen tot in Amman te voeren, dat zich
325 km verder bevindt. Uit deze waterhoudende laag (die zich op een diepte van
700 m bevindt) zou 50 jaar lang (zolang het project loopt) 100 miljoen m³ water
per jaar kunnen worden getrokken.
• het omleiden van de blauwe rivier naar de gele rivier in china
• oppervlakteleidingen in arizona: in de dorre gebieden in het Zuidwesten van
Amerika zijn de rivieren de enige permanente hydrologische voorraden met grote
hoeveelheden water. In dit deel van de Verenigde Staten is de Colorado de
belangrijkste rivier. Door grote aanpassingen aan de loop zorgt de rivier voor het
grootste deel van de watervoorziening in Arizona, Nevada, New-Mexico, Utah en
een gedeelte van California. Door twee grote stuwdammen ontstonden er twee
grote bekkens: het Powell-meer met een lengte van 300 km en een volume van
33,3 miljard m³ en het Mead-meer met een lengte van 177 km en een inhoud van
39,9 miljard m³. De stuwdammen beschermen ook de lager gelegen gronden
tegen hoogwater en zorgen ervoor dat er het hele jaar door een min of meer
constante hoeveelheid water wordt aangevoerd. Over het algemeen wordt het
water over lange afstanden tot bij de verbruikers gebracht, waardoor een uitgebreid
leidingnetwerk noodzakelijk is.
parcours
20
• het doen regenen: hygroscopische bommen kunnen in de wolken worden gelanceerd
om de micro-aggregatie van opgeslagen regendruppeltjes te veroorzaken. Deze
techniek werd in de Franse wijnstreken bestudeerd en zou uiteraard interessant
kunnen zijn in streken met weinig zoet water.
Een belangrijk gevolg van deze nieuwe ontginningsmethodes is dat er water
wordt gehaald uit voorraden die slechts langzaam kunnen worden hernieuwd.
Het natuurlijke kringloopproces van water wordt dus beschadigd.
water van de hydrosfeer hernieuwingstijd
Oceanen 2500 jaar
Grondwater 1400 jaar
Polaire gletsjers 9700 jaar
Berggletsjers 1600 jaar
Permafrostijs 10000 jaar
Meren 17 jaar
Bodemvochtigheid 1 jaar
Waterlopennetwerk 16 dagen
Atmosferisch vocht 8 dagen
Lichaamsvocht meerdere uren
singing in the rain…enscenering: ruimte met geluid en beeld rond het element WATER.
Enkele begrippen met betrekking tot de betekenis van water: reëel / sociaal /
politiek / economisch / bereikbaarheid ...
parcours
21
parcours
aan water geraken
In deze rubriek wordt ingegaan op:
• een film over het "waterkarwei" van Marokkaanse kinderen
• een proef over het dagelijkse waterverbruik
• teksten en foto's over het waterverbruik in verschillende streken: uitleg over
oorzaken / gevolgen
Dit onderdeel is gewijd aan het huishoudelijk watergebruik (dus niet voor de
landbouw, in fabrieken ...). Hierdoor kunnen de verschillende onderdelen van
waterverbruik worden behandeld , alsook de verschillen qua hoeveelheid en
beschikbaarheid ... , kunnen cijfers worden gegeven om de stelling, de sociale,
financiële en menselijke kostprijs voor een nogal verafgelegen toegang tot water
te benadrukken. Wij kunnen ook extra informatie geven over het aspect "onttrekken"
("kilometers voor water") en over het uitzonderlijke geval van vluchtelingen.
Dit onderdeel behandelt het huishoudelijk waterverbruik vooral wat hoeveelheid betreft.
Het gebruik van deze voorraad wordt over drie grote activiteiten verdeeld:
• landbouw: 70 %
• industrie: 20 %
• huishoudelijk verbruik: 10 %
verbruik op wereldvlak
Een Amerikaan verbruikt gemiddeld 700 liter per dag
Een Europeaan 200
Een Afrikaan 30
Een Haïtiaan 20
22
Volgens het "Water Resources Institute" beschikken 26 landen (of 250 miljoen mensen)
vandaag de dag niet over het levensnoodzakelijke minimum aan water (vastgelegd op
1000 m³ / inwoner / jaar).
Hierbij komt nog de sterke bevolkingsaangroei:
• 6,5 miljard mensen in 2002
• 9 miljard mensen in 2050
• Afrika zou van 750 miljoen naar 1,5 miljard mensen gaan
• Azië zou van 3,5 miljard naar 7,2 miljard mensen gaan
Volgens de voorspellingen van het milieuprogramma van de Verenigde Naties zouden
25 Afrikaanse landen in de loop van de volgende jaren gebrek aan water ondervinden.
Zowel China als India zouden aan "waterstress" gaan lijden.
Hier kan de aandacht worden gevestigd op de grote ongelijkheden tussen de
levensnoodzakelijke behoefte aan water met enerzijds de manier van verbruiken
in ontwikkelde landen en anderzijds het gebrek aan toegang en middelen in
ontwikkelingslanden.
In ontwikkelde landen wordt drinkwater zowel gebruikt om ervan te drinken en
voor het bereiden van maaltijden als voor het wassen van auto’s en het gieten van
bloemen en dit terwijl in ontwikkelingslanden sommige bevolkingsgroepen water
drinken dat slecht is voor de gezondheid.
parcours
23
parcours
In de onderstaande tabel vind je meer informatie over het waterverbruik in de wereld.
noord
De dagelijkse huishoudelijke
behoefte, gemiddeld 150 liter
per inwoner per dag.
50 liter veilig water per dag
per inwoner zou voldoende
zijn (1 à 2 l om te drinken en
25 à 50 l voor voeding en
hygiëne).
Een Amerikaan verbruikt
gemiddeld 400 l / dag, een
Europeaan tussen de 150 en 300 l / dag.
Net als Duitsland, China, Turkije
of Mexico behoort ook Frankrijk
tot de landen die vrij goed
voorzien zijn van water. Frank-
rijk bevindt zich namelijk in de
schaal van 2000 à 5000 m³ / in-
woner.
100 000 m3 / inwoner : Noorwe-
gen, Nieuw-Zeeland, Canada,
Congo, Ijsland ...
Een lekkende kraan veroor-
zaakt een verlies van 30 à 50
m³ per jaar (dit is de helft van
het totale waterverbruik per
jaar van iemand die in een
arm land woont).
verbruik
beschikbaarheid en verbruik
verdeling en verlies
zuid
10 à 50 liter per inwoner per dag.
In de ontwikkelingslanden
ligt het verbruik in het beste
geval op 40 l en is het vaak
ver van veilig.
Een land bereikt de "armoede-
grens" bij 1000 m³ / inwoner en
de "schaarstegrens" bij 500
m³ / inwoner. Dit is het geval
voor Malta, Israël, Libië, Singa-
pore, Saoudi-Arabië.
Bevolkingen leggen kilometers
af voor enkele liters water.
Water wordt voorzichtig naar
de dorpen gebracht om verlies
te voorkomen.
24
noord
In de rijke landen worden ste-
delingen steeds veeleisender
en nonchalanter: drinkwater
wordt gebruikt om auto's te
wassen en om tuinen te be-
sproeien. Het afsluiten van
water wordt niet geduld.
Kortom, urbanisatie, industriali-
sering, de mythe van de netheid
hebben geleid tot een voort-
durende toename van het
waterverbruik en tot verspilling.
Minstens 10 % van de inhoud
van het drinkwaternetwerk
loopt weg.
90 % van het water dat door de
zuiveringsstations tegen hoge
kostprijs drinkbaar wordt ge-
maakt, stroomt terug in de riool.
Water is geleidelijk aan het
meest gecontroleerde voe-
dingsmiddel geworden, het
resultaat van een aantal be-
kwaamheden en technische
expertise.
30 % van de Fransen vindt dat
water eerder goedkoop is.
Meer betalen om de kwaliteit
van het water in stand te
houden, blijkt steeds meer ge-
rechtvaardigd: 59 % van de
Fransen is tegenwoordig deze
mening toegedaan.
besparing en verspilling
controle en technische expertise
kostprijs
zuid
Zuiderse landen besparen water.
Bvb: Egypte hergebruikt zijn afvoerwa-
ter evenals een deel van het gebruikte
stadswater.
Zeer weinig controle en toe-
zicht.
Zeer weinig of soms weinig
geschikte technieken.
In Afrika besteden de mensen
1/3 van hun inkomen aan het
kopen van water dat 50 keer
meer kost dan dat van het
openbare nutsbedrijf. 25 %
van de stedelingen neemt zo
zijn toevlucht tot het aankopen
van water.
parcours
25
parcours
water drinken
In deze rubriek wordt ingegaan op:
• voorwerpen die gebruikt worden om water te behandelen
• een proef: een waterontginningswijze met een bepaalde soort verontreiniging in
verband brengen
• teksten + foto's: aan water verbonden risico's op korte, middellange en lange termijn
Water is voor ons van levensbelang (minimumbehoeften, waterbestanddeel
van het menselijk lichaam ...) maar water kan ook drager van ziektekiemen zijn
(chemische of microbiologische verontreinigingen). Geografie van de ziektenleer?
Menselijke bezigheden en vervuilingen? Water moet dus "gewassen" worden:
hygiëne van water, oplossingen in functie van de landen, de kosten, de aanpas-
singen. Crisissituaties.
Men kan een collectief spel overwegen rond de proef (bijvoorbeeld stemmen
voor, gezamenlijk kiezen, ...).
Het verkrijgen van veilig water wordt gemeten per aantal personen, volgens het percen-
tage van de totale bevolking, dat een redelijk middel heeft om aan gezond water te
geraken om te drinken, om zich te wassen en voor noodzakelijk huishoudelijk gebruik.
Het geeft de gezondheid van de inwoners van het land weer, samen met de mogelijk-
heden die het land heeft om water op te vangen, te behandelen en te verdelen.
Water is levensnoodzakelijk en toch hebben
vandaag nog meer dan een miljard mensen
uit landen met een laag en gemiddeld
inkomen, en 50 miljoen mensen uit landen
met een hoog inkomen geen toegang tot
veilig water om te drinken, voor persoon-
lijke hygiëne en voor huishoudelijk gebruik.
Deze cijfers vertegenwoordigen bijna 25 % van de wereldbevolking (5,9 miljard inwoners).
Bovendien hebben bijna 2 miljard mensen geen toegang tot fatsoenlijke rioleringen.
Volgens de WGO moet drinkwater aan een zestigtal criteria voldoen: het is water
"dat een leven lang mag gedronken worden zonder daarbij de gezondheid te schaden". Maar in het water kunnen vele substanties en bestanddelen zitten die de volksge-
zondheid kunnen schaden of die verontreinigend zijn voor het milieu. Watervervuiling
kan verschillende oorzaken hebben: menselijke, industriële of natuurlijke activiteiten, ...
bevolking mettoegang75 %
bevolkingzondertoegang25 %
26
parcours
chemische verontreinigingen
• lood: het drinken van water dat door oude leidingen is gelopen, is nog altijd één
van de belangrijkste oorzaken van loodbesmetting. Het is inderdaad zo dat
"agressief" water lood dat aanwezig is in de oude leidingen kan oplossen. Voor
zover we weten, is er geen lood op natuurlijke wijze aanwezig in het menselijk
lichaam en als het zich in het lichaam bevindt, wijst dit dus steeds op een besmetting.
Vooral kinderen zijn gevoelig voor loodvergiftiging: het kan bij hen spijsverterings-
stoornissen veroorzaken of leiden tot een vertraging van de lichamelijke, geestelijke
of psychomotorische ontwikkeling. Ook tijdens de zwangerschap heeft lood invloed
op de ontwikkeling van de foetus en het zenuwstelsel.
• arsenicum: arsenicum is een natuurlijke stof die in hoge mate in de aardkost aan-
wezig is en waarvan in elk levend materiaal sporen te vinden zijn. Omdat het zich
ook in de bodem bevindt, kan het in water opgelost geraken maar ook vele
menselijke activiteiten brengen arsenicum voort. Volgens het Internationaal Centrum
voor Kankeronderzoek kan arsenicum bij de mens kanker verwekken. Het risico
op huidkanker en tumoren aan de blaas, de nieren, de lever en de longen neemt
toe als men gedurende zeer lange tijd water drinkt waarin concentraties arsenicum
zitten die de toegelaten grenswaarden benaderen of zelfs overschrijden.
• nitraten: momenteel is de landbouw de voornaamste oorzaak van nitraatverontrei-
nigingen door het gebruik van grote hoeveelheden stikstofhoudende meststoffen
om de plantengroei te bevorderen. Een vrij omvangrijk deel van deze nitraten kan
door regen worden weggespoeld en zo in de waterlopen terechtkomen. Een deel
dat niet door planten wordt opgenomen, sijpelt in de bodem en dringt door tot in
het grondwater. Deze verontreiniging komt soms zelfs pas meerdere jaren na het
in de bodem dringen aan het licht.
27
parcours
microbiologische verontreinigingen
Het spreekt vanzelf dat water voor micro-organismen een gunstige omgeving is om te
overleven en zich te ontwikkelen. Sommigen daarvan komen natuurlijk uit de bodem,
maar anderen kunnen ook voortkomen uit een besmetting door de mens (bijvoorbeeld
fecale coliformen). Als ze in het lichaam binnendringen, kunnen sommige in water
aanwezige micro-organismen ziektes verwekken of bacteriën, virussen, parasieten
en schimmels veroorzaken.
• cholera is een ziekte die gepaard gaat met diarree en veroorzaakt wordt door
Vibrio cholerae, een bacil dat in 1883 door Koch in Egypte geïsoleerd werd. In
2002 werden er door 52 landen 142.311 gevallen en 4.564 overlijdens aan de
Wereldgezondheidsorganisatie gemeld. Omdat niet alle gevallen bekend gemaakt
worden en door gebrek aan controlesystemen, liggen deze cijfers ver beneden de
werkelijkheid. De ziekte ontstaat door het via de mond opnemen van besmet
water of besmette voedingsmiddelen. Als ze in de darm terechtkomen, scheiden
de vibrionen met name het cholerisch gif af, dat de belangrijkste oorzaak is van
de felle uitdroging waardoor de infectie wordt gekenmerkt: het waterverlies kan
tot 15 liter per dag oplopen.
• shigella zijn de oorzaak van de bacillaire dysenterie die vooral in tropische streken
voorkomt. Elk jaar sterven ongeveer één miljoen mensen, vooral kinderen jonger
dan 5 jaar, aan dysenterie. Shigellosis ontstaat door gebrek aan hygiëne en wordt
fecaal-oraal overgedragen. De ziekte veroorzaakt buikpijn met braken en buikloop
en kan bovendien een chronische ondervoeding tot gevolg hebben. De ziekte kan
met antibiotica worden behandeld.
• poliomyelitis wordt veroorzaakt door een virus dat in de motorneuronen van de grijze
stof in het ruggenmerg terechtkomt. Binnen een tijdspanne van enkele uren kunnen
onomkeerbare verlammingen optreden. Er bestaan twee soorten vaccins die deze
ziekte aanzienlijk hebben ingedijkt (wereldwijd minder dan 2000 gevallen in 2002).
28
parcours
water delen
• een audiovisuele voorstelling: getuigenissen over allerhande situaties. Geopolitiek,
over het delen van water
• een proef waarbij filmpjes gestart worden
• een aanvulling op het begrip debiet
Het delen van de watervoorraad kan soms spanningen veroorzaken tussen
landen, bevolkingsgroepen, gemeenschappen ... Geef voorbeelden uit de actualiteit:
Syrië - Turkije, Israël - Palestina, VS - Mexico …
water lozen
• een audiovisuele voorstelling: het begrensde vermogen van de natuur om afval te
behandelen en dus de zuivering door menselijke tussenkomst
• een proef: de stappen voor het zuiveren van gebruikt water begrijpen
• teksten en foto's: waterbehandeling in de wereld
Waterverontreiniging wordt door de mens veroorzaakt. Verschillende activiteiten
waardoor afval ontstaat. Hoe wordt water schoongemaakt? Hoe doeltreffend is
het? Toezicht en controle om de kwaliteit van afvalwater te verbeteren.
De proef niet samen uitvoeren.
29
Er zijn verschillende scenario's mogelijk, met telkens verschillende doeleinden. Dit
deel concentreert zich rond twee grote lijnen:
• water beschermen
• water delen
de toekomst van water houdt in: • stoppen met het ondoordacht afnemen ervan
• de voorraden echt beheren
• inspelen op wijzigingen om doordachte beslissingen te nemen
water beschermen
Voor dit deel moeten de onderdelen van de tentoonstelling individueel gebruikt worden.
Water beschermen gebeurt door:
• water te besparen: twee proeven voor twee voorbeelden: bevloeiing (verschillende
methodes) en verspilling in de steden.
Hier kunnen verschillende methodes, zowel traditionele als hedendaagse,
met elkaar vergeleken worden evenals de doeltreffendheid ervan en hun vermo-
gen om zich aan allerhande situaties aan te passen. De nadruk wordt gelegd
op foutjes van sommige moderne ontwikkelingen.
• andere voorraden aanspreken: nieuwe manieren voor het verbruiken van water
ontwikkelen
Methodes, ideeën en technieken: duurzame ontwikkeling
• andere voorraden aanspreken
• het ecosysteem in stand houden
• inspelen op klimaatveranderingen
Dit aspect zal op de tentoonstelling niet behandeld worden, u vindt extra
info op: www.atomium.be/water.
Toekomstscenario's inzake water en aanpassingshypotheses.
parcours
de toekomst van water
30
water delen
"stemmen voor water": slotbeschouwing van de tentoonstelling: het hoofdonderdeel
bestaat uit een gezamenlijke activiteit rond een stemtafel, een stem leidt u doorheen
het proces
Generieke aspecten:
• wie krijgt het beheer van het water in handen?
• de ecosystemen een recht geven?
• samenwerken?
Het bezoek zou met een gezamenlijke activiteit rond deze proef kunnen
beëindigd worden.
parcours
speciale kinderrondleidingen
rondleiding open voor iedereen, na reservatie.bereid uw bezoek voor en download het pedagogisch dossier op onze website.
Info & reservatIes Alicia Tirmarche • [email protected] • +32 (0) 493 03 44 02 • www.atomium.be/kids
atoMIUM • Atomiumsquare • B-1020 BRUsselOpen 365/365 • Tegenover Mini-europa • Metrostation Heizel (lijn 6)
water voor iedereen