Երկուշաբթի երրորդ ժամ և ուրբաթ 1-2 ժամ 4 շաբաթ, 5 շաբաթԱրդյունք 1Այգիներում մշակվող բուսատեսակներ1.1. Բուսական աշխարհի զարգացման օրինաչափությունները1.2. Բուսական աշխարհի հասակային շրջանները1.3. Թեմա 2 Հնդավոր ծառատեսակներ2.1. Այգիներում մշակվող հնդավոր ծառատեսակներ2.2 Հնդավոր ծառատեսակների կառուցվածքը2.3. Հնդավոր ծառատեսակների առանձնահատկությունները և հիվանդություններըԹեմա 3Աայգիներում մշակվող ընկուզավոր ծառատեսակներ3.1. Ընկուզավոր ծառատեսակների թվարկում3.2 Չորերձարևադարձային բույսերի կառուցվածքը,3.3. Այգիներում մշակվող պտղատու ծառեր՝ դրանց կառուցվածքը, բազմացման եղանակներն ու առանձնահատկությունները:

ՊՏՂԱՏՈՒ ԲՈՒՅՍԵՐԻ ՊԱՐԱՐՏԱՑՈՒՄԸ

1.1. Բուսական աշխարհի զարգացման օրինաչափությունները1.2. Բուսական աշխարհի հասակային շրջանները

ԲույսերՄեզ շրջապատող բուսական աշխարհը կազմված է բույսերի ավելի քան 275 հզ. տեսակից՝ ներկայացված

խոտաբույսերի, ծառերի, թփերի, թփուտների, մացառների, լիանների, էպիֆիտների (այլ բույսերի վրա ապրողներ) կենսաձևերով:

Բույսերի ամենակարևոր տարբերությունը կենդանի օրգանիզմների մեծամասնությունից ինքնասուն (ավտոտրոֆ) լինելն է, այսինքն՝ իրենց աճման ու զարգացման համար անհրաժեշտ օրգանական նյութերը սինթեզում են իրենք: Բույսերի պաշարային սննդանյութը օսլան է, որը կուտակվում է բջջի քլորոպլաստներում: 

Բույսերն ավանդաբար բաժանվել են ստորակարգերի (բակտերիաներ, ջրիմուռներ, սնկեր, քարաքոսեր) և բարձրակարգերի (ռինազգիներ, մամռանմաններ, մերկաբուսայիններ, գետնամուշկանմաններ, ձիաձետանմաններ, պտերանմաններ, մերկասերմեր ու ծաղկավորներ կամ ծածկասերմեր): Ըստ ժամանակակից դասակարգումներից մեկի (որը ներառում է 5 թագավորություն)` բույսերի թագավորությունը միավորում է միայն բարձրակարգ բույսերի ներկայացուցիչներին: Բակտերիաներն ու սնկերն առանձնացվել են առանձին թագավորություններում, ջրիմուռները և լորձնասնկերը՝ մերկաբուսայինների թագավորությունում, քարաքոսերը ներկայացվում են առանձին: 

Բույսերի ծագումը, ըստ երևույթին, կապված է սիլուրի դարաշրջանի հետ, երբ խոտային ջրիմուռները մակընթացություն-տեղատվության գոտում աստիճանաբար հարմարվել են ցամաքային կյանքի պայմաններին: Առաջին ցամաքային բույսերը (մերկաբուսայիններ կամ պրոպտերիդոֆիտներ) տերևներ և տարբերակված արմատներ չեն ունեցել: Դևոնի դարաշրջանում արդեն առաջացել են արմատներ և անոթների սաղմեր ունեցող բույսեր: Իսկ դարաշրջանի վերջին ի հայտ են եկել սերմնաբույսերը: Քարածխի դարաշրջանում նրանք աստիճանաբար տարածվել, իսկ մեզոզոյան դարաշրջանում արդեն իշխել են ցամաքի վրա: Տրիասի և յուրայի դարաշրջանում որոշ մերկասերմ բույսեր աստիճանաբար ձեռք են բերել ծաղկավոր բույսերին բնորոշ բոլոր կարևոր հատկանիշները՝ սերմնարան, սպի, կրկնակի բեղմնավորում և այլն, իսկ ավելի ուշ վերափոխվել են (ասեղնատերևների հետ միասին) բուսական աշխարհի գերիշխող խմբի:

Բույսերի մեծ մասի մարմնի զգալի մասը հատվածավորված է: Նրանց հյուսվածքների տարբերակիչ առանձնահատկությունը միջբջջային նյութի բացակայությունն է և մեծ քանակությամբ մահացած բջիջների (օրինակ՝ սկլերենքիմի և խցանի մեջ) առկայությունը, իսկ որոշ հյուսվածքներում՝ տարբեր տիպերի բջիջների առկայությունը (օրինակ՝ քսիլեման կազմված է ջրանցիկ տարրերից, բնափայտի թելիկներից, պարենքիմից), որը կենդանիների հյուսվածքներում չի հանդիպում:

Հայտնի է բույսերի մարմնի կազմավորման 3 տեսակ. թալոմային, երբ առանձին օրգաններ չեն առանձնանում, և մարմինն իրենից ներկայացնում է կանաչ թիթեղ

(օրինակ՝ մամռանմանները, պտերանմանների ծիլերը), տերևացողունային, երբ մարմինն իրենից ներկայացնում է ընձյուղ՝ տերևներով (արմատները բացակայում

են, բնորոշ է մամռանմանների մեծամասնությանը), 

արմատացողունայիններ, երբ մարմինը բաղկացած է արմատներից ու ցողունից (բնորոշ է բույսերի մեծամասնությանը): Ընձյուղի սաղմը կոչվում է բողբոջ: Բույսի բոլոր վերգետնյա (լուսասինթեզին մասնակցող) մասերը ծածկված են մոմաշերտով, որը նվազեցնում է ջրի կորուստը:

Բույսերի կենսական շրջափուլում, որպես կանոն, իրար են հաջորդում սեռական (գամետոֆիտ) և անսեռ (սպորոֆիտ) սերունդները, այսինքն՝ տեղի ունի սերունդների հաջորդափոխություն:

Ի տարբերություն կենդանիների՝ բույսերի աճը շարունակվում է ամբողջ կյանքում, նրանց բջիջները պահպանում են մշտապես կիսվելու ունակությունը:

Բույսերը մեծ դեր են կատարում Երկրի վրա կյանքի պահպանման համար: Միայն նրանք են (ջրիմուռների և լուսասինթեզող բակտերիաների հետ միասին) ընդունակ կլանել արևի էներգիան ու սինթեզել օրգանական նյութեր, որոնք անհրաժեշտ են և՜ իրենց, և՜ օրգանիզմների ճնշող մեծամասնությանը (այդ թվում՝ նաև մարդկանց): 

Լուսասինթեզի շնորհիվ ծագել և պահպանվում է Երկրի վրա ազատ թթվածնի ամբողջ զանգվածը: Տարբեր նյութերի կենսաբանական օքսիդացման հաշվին օրգանիզմները (ներառյալ ինքնասունները) ստանում են կյանքի համար անհրաժեշտ էներգիա: Որպես օրգանական նյութերի առաջնային կրողներ` բույսերը որոշիչ օղակ են Երկրի վրա բնակվող տարասուն օրգանիզմների սնուցման բոլոր շղթաներում:

Բույսերը կարևոր նշանակություն ունեն հողա- և տորֆագոյացման շարժընթացում: Նրանց մեռած մնացորդներից են առաջացել տորֆի, գորշ ածխի և քարածխի հանքավայրերը:

Բույսերի հսկայական բազմազանության մեջ մարդու համար առավել կարևոր նշանակություն ունեն ծաղկավոր բույսերը, որոնցից երկարատև ընտրասերման ճանապարհով ստացվել են մշակաբույսերի բազմաթիվ սորտեր:

Բույսերի աճեցումը փոխել է մայրցամաքների նկարագիրը: Յուրաքանչյուր մայրցամաքին, նրա առանձին ֆիզիկաաշխարհագրական շրջաններին ներհատուկ է սեփական ֆլորան, այսինքն՝ տվյալ տարածքում տարածված բուսատեսակների ամբողջությունը: Այդ բուսատեսակները ձևավորում են համակեցություններ (ֆիտոցենոզներ), իսկ որոշակի մեծ տարածքում համակեցությունների ամբողջությունը ձևավորում է նրա բուսականությունը կամ բուսական ծածկույթը: Դրանով է պայմանավորված Երկրի լանդշաֆտային բազմազանությունը: Ժամանակակից բուսածածկույթը բուսական աշխարհի երկարատև էվոլյուցիայի արդյունք է:

 Մոլորակի վրա բուսականության բաշխումը պայմանավորված է հիմնականում հողակլիմայական պայմաններով և կախված է աշխարհագրական ու վերընթաց գոտիականությունից, որոնց հերթափոխությունը տեղի է ունենում հասարակածից դեպի բևեռներ և լեռների ստորոտից դեպի բարձունքներ: Շատ աշխարհագրական գոտիներ ավանդաբար անվանվում են ըստ գերակշռող բուսականության տիպերի, օրինակ՝ անտառային գոտի, տափաստանային գոտի, սավաննային գոտի և այլն: Իրենց հերթին բուսականության տիպերը որոշվում են աշխարհագրական գոտիներին համապատասխան, օրինակ՝ տունդրային բուսականություն, կիսաանապատային ու անապատային բուսականություն և այլն:

Այն բուսականությունը, որը ձևավորվել է առանց մարդու մասնակցության, կոչվում է բնական կամ բնաշխարհիկ, իսկ մարդու միջամտությամբ ստեղծվածը՝ մարդածին կամ մարդահարույց: Բուսականության կառուցվածքի փոփոխությունը (վերափոխումը) կարևոր նշանակություն ունի ոչ միայն հումքային և տեխնիկական օգտակար բույսերի բերքատվության, այլև շրջակա միջավայրի վրա բարերար ազդեցության տեսանկյունից:

Բուսականությունը, որպես գործոն, սանիտարահիգիենային բարենպաստ ազդեցություն ունի մարդու վրա. այն բարելավում է տեղական կլիման, կասեցնում հողի էրոզիան, կարգավորում գետի հոսանքը, որով կանխվում են ջրհեղեղները և այլ բնական աղետներ, ուստի պահանջում է համաշխարհային պահպանություն: Որպես գեղագիտական և առողջարարական հատկանիշներով օժտված գործոն` բուսականությունը մեծ խնամք է պահանջում հանգստի ու զբոսաշրջության կազմակերպման ժամանակ:

Սակայն մարդու ինտենսիվ ու ոչ միշտ խելամիտ գործունեությունը հանգեցրել է բնական բուսականության ոչնչացմանը հսկայական տարածքներում և անհետացման վտանգի տակ է դրել շատ բուսատեսակների: Աշխարհի շատ երկրներում (այդ թվում՝ ՀՀ-ում) ստեղծվել են բույսերի Կարմիր գրքեր, որոնցով պլանավորվում են բուսական աշխարհի պաշտպանությանն ուղղված միջոցառումները: 

Թեմա 2 Հնդավոր ծառատեսակներ2.1. Այգիներում մշակվող հնդավոր ծառատեսակներ2.2 Հնդավոր ծառատեսակների կառուցվածքը2.3. Հնդավոր ծառատեսակների առանձնահատկությունները և հիվանդությունները

Հնդավորներ

Փորձով ապացուցված է, որ հնդավորների մեկ տարեկան (աչքապատվաստից) տնկիների ինչպես վերերկյա մասերը, այնպես էլ արմատային համակարգերը շատ թույլ են զարգացած։ Այդ է պատճառը, որ եթե հնդավորների այգիները

հիմնադրվում են մեկ տարեկան տնկիներով, խիստ կերպով ընկնում է կպչողականությունը, ձգձգվում է ծառերի (գրեթե 2-3 տարի) հետագա աճը//աճի հնարավորությունը և նրանք ուշ են մտնում բերքատվության շրջանի մեջ:

Երկու տարեկան տնկիները (աչքապատվաստից հետո), ընդհակառակը, ունենում են ինչպես ուժեղ զարգացած արմատային, այնպես էլ վերերկյա համակարգեր, որը և հնարավորություն է տալիս սաղարթը ձևավորել ցանկացած եղանակով:

Երեք և ավելի տարեկան տնկիների կպչողականությունը շատ ավելի ցածր է: Ուստի արտադրության մեջ ընդունված է հնդավորների այգիները հիմնադրել երկու տարեկան տնկիներով:

ՀՆԴԱՎՈՐ ՊՏՂԱՏԵՍԱԿՆԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈԻՆՆԵՐ

Առավել տարածված ու վնասակար հիվանդաթյաններն են` տանձենու և խնձորենու քոսերը, խնձորենու ալրացողը, պտղափտումը, սև քաղցկեղը և այլն:

1. ԽՆՁՈՐԵՆՈՒ ԵՎ ՏԱՆՁԵՆՈՒ ՔՈՍ:

 Հիմնականում տարածված է նախալեռնային ու լեռնային գոտիներում, սակայն վերջին, հատկապես տեղումնառատ 10-15 տարիներին, նկատվում է նաև Արարատյան հարթավայրում: Հատկապես տանձենու Մալաչա սորտն է ամեն տարի վարակվում:

Քոսերի վնասակարությունն արտահայտվում է ոչ միայն բերքի նվազումով, այլև բերքի որակի զգալի վատացմամբ:    Տանձենու և խնձորենու քոսերի հարուցիչները նեղ մասնագիտացված են:

Քոսով վարակվում են տերևները, պտուղները, շիվերը (հատկապես տանձենու), տերևակոթունները, պտղակոթունները, բաժակաթերթերը:

Տերևների վրա վարակն արտահայտվում է բծերի ձևով, որոնք սկզբում թույլ են արտահայտվում, թեթև դեղնավուն, մի տեսակ յուղային, ապա կանաչադեղնավուն, հետագայում` թավշանման սև բծերի ձևով, որն ուղեկցվում է սպորակրությամբ: Բծերը խնձորենու մոտ հիմնականում տերևի վերին մակերեսին են, իսկ տանձենու մոտ` հակառակ երեսին: Եթե վարակվում են գարնանը կամ ամռան առաջին կեսին, բծերը սովորաբար լինում են խոշոր` 8-10 մմ տրամագծով և ավելի մեծ, իսկ ուշ վարակի դեպքում`  2-3 մմ: Ուժեղ վարակված տերևներր կարող են ժամանակից շուտ թափվել: Հայտնի են դեպքեր, երբ վարակընկալ սորտերի մոտ արդեն ամռան առաջին կեսին թափվել են տերևների 80 %-ը:

Պտուղների վրա բծերը կլորավուն են, համարյա սև, խիստ րնդգծված, հաճախ բաց երիզով: Վաղ վարակի դեպքում պտուղները տձևանում են, վարակված մասում առաջանում են ճաքեր. սա հատուկ է հատկապես տանձի պտուղներին: Տերևակոթերի և պտղակոթերի վարակն առաջացնում է վաղաժամ տերևաթափ, չորացում:

Պաքարի միջոցառռւմները. կիրառվում են համալիր միջոցառումներ, որոնք ընդգրկում են ինչպես քիմիական, այնպես էլ ագրոտեխնիկական միջոցառումներ: Ագրոտեխնիկական միջոցառումներից արդյունավետ է վարակված շիվերի, տերևների հեռացումն այգուց, ճիշտ պարարտացումը ֆոսֆորական և կալիումական պարարտանյութերով, ճիշտ էտն ու ձևավորումը: Ուժեղ վարակված այգիներում արդյունավետ են բորդոյան հեղուկով կամ դրա փոխարինիչներով սրսկումները:

 Առաջարկվում է հետևյալ սխեման` աժեղ վարակվող այգիներն աշնանը, տերևաթափից հետո, սրսկել բորդոյան հեղուկի 3%-անոց կախույթով, իսկ վաղ գարնանը` բողբոջների ուռչման փուլում, խորուսի 0,02% (10 լ ջրին` 2 մլ): Հաջորդ սրսկումը կատարվամ է վարդագույն կոնի փուլում, սկորով` 0,02%, մյուսը` ծաղկաթերթերի թափվելուց անմիջապես հետո սկոր`  0,02 %, և դրանից 14-16 օր հետո` սկորով կամ սկորտոպով (սկոր` 0,02 % + տոպազ` 0,04 %), հատկապես խնձորենու այգում: Անհրաժեշտության դեպքում կատարել ևս մեկ սրսկում` սկորով:

Եթե ինչ-ինչ պատճառներով աշնանը բորդոյան հեղուկով սրսկում չի կատարվել, այն կարելի է իրականացնել վաղ գարնանը`  մինչև բողբոջների ուռչելը:

 

2. ԽՆՁՈՐԵՆՈՒ ԱԼՐԱՑՈՂ:

 Տարածված է հանրապետության բոլոր մարզերում: Վարակվում են տերևները, շիվերը, ծաղիկները, երբեմն նաև պտուղները: Երիտասարդ, նոր դուրս եկած տերևները պատվում են մոխրասպիտակավուն ալրանման փառով, հետագայում փառը ստանում է գորշավուն երանգ: Վարակված տերևներր չեն զարգանում, թեքվում են գլխավոր ջղի ուղղությամբ, ստանում նավակի տեսք: Ուժեղ վարակի դեպքում

տերևների մեծ մասր չորանում են, կարծես այրված լինեն և թափվում են: Վարակված շիվերը ևս պատվում են սպիտակավուն կամ կեղտամոխրագույն փառով, աճը կանգ է առնում, հաճախ չորանամ են: Վարակված ծաղիկները չորանամ են: Պտուղները հազվադեպ են վարակվում:

Հիվանդության հարուցիչ սունկր ձմեռամ է վարակված բողբոջներում; Գարնանը, տերևային և պտղային վարդակներր կարող են վարակվել նաև մինչև ծաղկելը: Ալրացողը վարակում է հիմնականում մեծահասակ ծառերը, սակայն կարող են վարակվել բոլոր տարիքի ծառերր:

Հիվանդաթյան զարգացմանը նպաստում է չոր, տաք եղանակը (հատկապես ամռան առաջին կեսին), ինչպես նաև ջրի պակասը:

Պայքարի միջոցառռւմները. կիրառել ճիշտ ագրոտեխնիկա, կարգավորել ոռոգումը, կտրել–հեռացնել վարակված շիվերը: Պայքարի հիմնական եղանակը ծծմբային պատրաստուկների կիրառությունն է: Պտղաբերող այգիներում կատարել առնվազն երեք սրսկում, առաջինը`  բողբոջների անջատման փուլում (կանաչ կոնի փուլ), երկրորդը պսակաթերթերի 75 % թափվելուց հետո` 1 % կոլոիդ ծծումբ, երրորդը և անհրաժեշտաթյան դեպքում նաև հաջորդները` 12-15 օր ընդմիջումներով: Ուժեղ վարակվող սորտերի (Ջոնաթան, Սիմիրենկո) այգիներում երբեմն հարկ է լինում կատարել 6-7 սրսկում:

Ավելի արդյունավետ են բայլետոնի` 400 գ/հ (4 գ 10 լ ջրին) և տոպազի`  400 մլ        (4 մլ 10լ ջրին), նորմով սրսկումները: Եթե այգին վարակված է նաև քոսով, ապա նպատակահարմար է առաջին սրսկումը կատարել սկորով, հաջորդ սրսկումներր` բայլետոնով կամ տոպազով:

Վերը նշված բոլոր պատրաստուկները համատեղելի են պտղակերների, լվիճների, տերևակերների և այլ միջատների դեմ կիրառվող թունաքիմիկատների հետ (ցիմբուշ, ամրալ, կարատե, կալիպսո, կոնֆիդոր և այլն):

 

3. ԽՆՁՈՐԵՆՈՒ ՍԵՎ ՔԱՂՑԿԵՂ:

 Տարածված է ամենուրեք, հատկապես Արարատյան հարթավայրում և նախալեռնային գոտում: Վատ ագրոտեխնիկայի դեպքում լուրջ վտանգ է ներկայացնում խնձորենու և տանձենու համար, կարող է առաջացնել նույնիսկ ծառերի մահացում: Հիմնական, առավել տարածված ձևը` բնի և կմախքային ճյուղերի կեղևի վնասվածությունն է: Կարող են վարակվել նաև տերևներր, ծաղիկներն ու պտուղները: Խնձորենու բնի կեղևի վրա առաջանում են խիտ, ներս ընկած գորշամանուշակագույն բծեր: Հետագայում բնի վարակված կեղևը մգանում է, ընդունում է մի տեսակ ածխացած տեսք: Մահացած կեղևը չի սևանում, այլ ծածկվում է բազմաթիվ երկայնական ու լայնական ճեղքերով, իսկ հետագայում անջատվամ է մանր կտորներով:

Տերևների վրա սև քաղցկեղն արաահայտվում է դարչնագույն բծերի ձևով, որոնք սկզբում մանր են (2-4 մմ), կարմրադարչնագույն, այնուհետև ժամանակի ընթացքում մեծանամ են (4-6 մմ) և խիստ ընդգծվում: Բծի կենտրոնական մասն աստիճանաբար բաց գույն է ստանամ, դառնում մոխրագորշավուն: Վարակված տերևները չորանամ են և ժամանակից շուտ թափվում: Ուժեղ վարակվածության դեպքում պտուղների հասունանալուց 1,5-2 ամիս առաջ տերևները կարող են թափվել:

Պտուղների վրա սև քաղցկեղն առաջացնում է սև փտում, որը սկսվում է ոչ մեծ, մուգ գորշավուն բծի ձևով (մաշկի տակ), ապա դանդաղորեն մեծանամ: Հետագայում բծի վրա նկատվում են օղակաձև սև կետիկներ` սնկի պիկնիդիաներ: Լրիվ գորշանալով, պտուղը մգանում, կնճռոտվում է, վերածվելով մումիայի: Ի տարբերություն պտղափտման, սև քաղցկեղի մումիան ինտենսիվ սև է կամ դարչնագույն և հարթ չէ, այլ մի տեսակ թեփուկավոր, անհարթ, ծածկված բազմաթիվ թմբիկներով:

Պայքարի միջոցառամները. կիրառել ճիշտ ագրոտեխնիկա, ինչը կբարձրացնի ծառի դիմացկունությունը սև քաղցկեղի նկատմամբ: Նախազգուշական միջոցառումները սկսվում են պատվաստակալի րնտրությունից: Կարևոր նշանակություն ունեն ժամանակին և ճիշտ կատարվող էտն ու ձևավորումը:

Բուժական միջոցառումներն անցկացվում են երկու եղանակով` գարնանը, երբ ջերմաստիճանը (+150C ) նպաստավոր է հիվանդության զարգացման համար:

1. Բուժում կեղևը մաքրելով. վարակված կեղևը մաքրում են` հեռացնելով նաև       2-3 սմ առողջ մասից (նախօրոք ծառի տակ փռել պոլիէթիլենային թաղանթ կամ ստվարաթուղթ, որպեսզի դրա վրա հավաքված կեղևի կտորտանքը այգուց հեռացվի և այրվի): Վերքը մաքրում են, ապա մշակում մածուկով: Լավ արդյունք է տալիս նաև վերքի մշակումը քսուքով, որը պարունակում է 70 % նիգրոլ և 30 % փայտի մոխիր:

2. Կեղևի վարակազերծում. վերքերը վարակազերծել, մշակել պղնձարջասպի 1 %-անոց կամ երկաթի սալֆիդի 3 %-անոց լուծույթով: Ծառերի բները սպիտակեցնել կրակաթի 20 %-անոց կախույթով (10 լ ջրին 2 կգ չհանգած կիր + 1 բահ թարմ գոմաղբ կամ կավ):

 

                                    ՊՏՂԱՏՈՒՆԵՐԻ ԲԱԿՏԵՐԻԱԼ ԱՅՐՎԱԾՔ

 

 Հիվանդությունն արտահայտվում է շիվերի, ծաղիկների և պտուղների վրա: Նոր բացված ծաղիկներն ու երիտասարդ շիվերը հանկարծակի թառամում են և սևանում, տերևները նույնպես սևանում են, ոլորվում, սակայն չեն թափվում: Վարակված խակ պտուղները մի տեսակ կնճռոտվում են, սևանում և մնում ծառի վրա: Հիվանդության արտահայտման ձևը շատ նման է կրակով այրվածի:

Վարակված ճյուղերի կեղևը հաճախ ծածկվում է բշտիկներով և ճաքճքում:             Չորացած հիվանդ կեղևը մի տեսակ բարակում է: Հիվանդ ու առողջ հյուսվածքների սահմանը լավ նկատելի է: Սկսվելով վերևի ճյուղերից` հիվանդությունը կեղևով և լուբով տարածվում է դեպի ներքև (չի թափանցում անոթները): Հիվանդությունը կարող է րնդգրկել ամբողջ ծառն ու առաջացնել դրա չորացում: Հիվանդությունն առավել հաճախակի փոխանցվում է նոր ճյուղերի ու ծառերի վրա անձրևի միջոցով: Ընկնելով բույսի վրա` բակտերիան բույսի մեջ է թափանցում վերքերի, վնասվածքների, ճեղքերի և նույնիսկ հերձանցքների միջոցով: Հիվանդության տարածման գործում մեծ է միջատների դերը (լվիճներ, կեղևակերներ, հատկապես` մեղուներ): Վարակը կարող է փոխանցվել նաև պատվաստման ժամանակ:

            Պայքարի միջոցառումները. խստիվ պահպանել կարանտինային միջոցառումները: Հիվանդության հայտնաբերման, նույնիսկ կասկածի դեպքում հանել և ոչնչացնել վնասված բույսը:

Թեմա 3Աայգիներում մշակվող ընկուզավոր ծառատեսակներ3.1. Ընկուզավոր ծառատեսակների թվարկում

3.3. ԸՆԿՈՒԶԱՎՈՐՆԵՐԻ ԷՏԸ

3.3.1. ԸՆԿՈՒԶԵՆՈՒ ԷՏԸ

Ընկուզենիներն ուժեղ աճեցողությամբ ծառեր են, սաղարթի բարձրությունը հասնում է 15-20մ, առանձին դեպքերում՝ նույնիսկ ավելի, բնի տրամագիծը 1,5-2մ է, իսկ որոշ դեպքերում՝ մինչև 3մ: Երկարակյաց բույս է, ապրում է 150-200 և ավելի տարի: Սկզբից աճում է շատ դանդաղ, այդ է պատճառը, որ նա շատ ուշ է մտնում պտղաբերման մեջ: Ընկուզենու որոշ ձևերը Հայաստանի պայմաններում սկսում են քիչ քանակությամբ բերք տալ՝ 5-6 տարեկանից, իսկ մնացած ձևերը՝ 8-10 տարեկանից, սակայն ապրանքային բերքատվության մեջ կարող են մտնել միայն 10-15 տարեկանից:

Ընկուզենին միատուն բույս է, բայց ունի բաժանասեռ ծաղիկներ: Իգական ծաղիկները կազմակերպվում են հիմնականում 10-12սմ, երբեմն միայն 50-60 սմ երկարություն ունեցող մեկ տարեկան շիվերի ծայրերին: Արական ծաղիկները՝ կատվիկները, գոյանում են շիվերի տերևածոցերում: Բնական պայմաններում ընկուզենին աչքի է ընկնում ուղեկցողի ուժեղ աճով և նրա վրա հարկերով ճյուղեր առաջացնելու մեծ ունակությամբ: Ելնելով դրանից՝ ձևավորման ժամանակ սերմնաբույսերը ծերատում են 1,2-1,3մ բարձրությունից, դրանից 0,8-1,0մ թողնում են բուն, իսկ մնացած 0,2-0,3մ տարածության վրա ստեղծում են առաջին հարկը՝ 2 հատ 1-ին կարգի կմախքային ճյուղերով և մեկ զարգացած ուղեկցողով: Հետագայում, թույլ կարճացնելով, յուրաքանչյուր տարի ուղեկցողի վրա ստեղծում են ևս 2 հատ 1-ին կարգի կմախքային ճյուղեր՝ իրարից 40-50սմ հեռավորությամբ: Այսպիսով ձևավորման 4-րդ տարում ընկուզենին ունենում է 7-8 հատ 1-ին կարգի կմախքային ճյուղեր: 1-ին կարգի կմախքային ճյուղերի արանքներում առաջացած ճյուղավորումները չեն հեռացնում, այլ միջակ չափով կամ ուժեղ կարճացնելով դարձնում են պտղաբերող ճյուղեր:

Ձևավորման ընթացքում ստեղծած 1-ին կարգի կմախքային ճյուղերն ըստ տարիների թույլ կարճացնում են՝ նրանց վրա 2-րդ կարգի ճյուղավորումներ ստեղծելու նպատակով:

Երբ ընկուզենին մտնում է պտղաբերման մեջ, չեն էտում:

Միայն ամռանը թույլատվում է ծերատել, որը և խանգարում է շիվերի ուժեղ երկարացմանը և նպաստում է նրանց վրա ծաղկաբողբոջների հիմնադրմանը:

Արտադրության մեջ միջակ տարիքի (15-50 տարեկան) ծառերը չեն էտում: Իհարկե, եթե սաղարթի մեջ նկատվում են չորացած կամ ցրտահարված, կոտրտված և անկանոն աճ ունեցող ճյուղավորումներ, նոսրացման կարգով հեռացնում են:

Երբ ընկուզենին թևակոխում է իր աճի ու զարգացման 6-րդ և 7-րդ շրջանները, այսինքն՝ երբ չորանում են կմախքային ու կիսակմախքային ճյուղերի ծայրային մասերը, բույսը երիտասարդացնում են: Այդ նպատակով խիստ կարճացնում են բազմամյա կիսակմախքային ճյուղերը, որի հետևանքով ճյուղերի հիմքի մասում քնած բողբոջները, բացվելով, առաջացնում են մեծ թվով հոռաշիվեր: Թույլ և ոչ ցանկալի ուղղությամբ աճող հոռաշիվերը նոսրացնում են, իսկ ուժեղները, որոնք ունեն աճի հարմար դիրք՝ թույլ կարճացնում են և ստեղծում նոր կմախքային ճյուղեր՝ մահացածներին փոխարինելու նպատակով: Երիտասարդացնում են աստիճանաբար՝ 2-3 տարվա ընթացքում:

3.3.2. ՏԽԻԼԵՆՈՒ ԷՏԸ:

Տխիլենին, համեմատած մյուս ընկուզավորների հետ, ունի թույլ աճեցողություն, սաղարթի բարձրությունը 4մ է, տրամագիծը՝ 3-4մ: Չունի որոշակի բուն, հիմքից գոյանում են մի քանի ցողուններ: Տխիլենին երկարակյաց չէ, ապրում է 30-40 տարի, բերքատվության մեջ է մտնում 3-4-րդ տարում: Միատուն բույս է՝ բաժանասեռ ծաղիկներով, պտղաբերում է միամյա շիվերի վրա, ուստի բերքատվությունը բարձրացնելու համար անհրաժեշտ է էտ և բարձր ագրոտեխնիկա կիրառելով՝ սաղարթում ապահովել մեծ թվով միամյա շիվերի գոյացումը:

Տնկման առաջին տարում տխիլենին էտում են՝ 8-10 աչքի վրա, որպեսզի հիմքում առաջանան մի քանի ցողուններ, երկրորդ տարում այն ձևավորում են: Առաջին տարում ստեղծված ճյուղավորումները շատ ու խիտ դասավորված լինելու հետևանքով չեն հաստանում, այլ երկարում են ու չեն ճյուղավորվում: Դրանից խուսափելու համար յուրաքանչյուր թփի վրա թողնում են 4-5 լավ ցողուններ, իսկ մնացածները նոսրացման կարգով ամբողջությամբ հեռացնում են: Ընտրված ցողուններն ամեն տարի կարճացնում են ¼-1/3-ի չափով՝ դրանց վրա կողային նոր շիվեր առաջացնելու համար:

Երբ տխիլենին թևակոխում է իր աճի ու զարգացման 3-րդ և 4-րդ շրջանները, այսինքն՝ մտնում է բերքատվության մեջ, կարճացնում են հիմնական ճյուղերի ծայրային մասերը, որի հետևանքով առաջանում են մեծ թվով կողային ճյուղավորումներ: Դրանց մի մասն ամռանը կամ մայիսին հեռացնում են օղակի վրայից, իսկ մնացած շիվերը թույլ կարճացնում են: Նախորդ տարվա պտղաբերած շիվերը կարճացնում են 2-3 աչքի վրա:

Հուլիս և օգոստոս ամիսներին՝ ծաղկաբողբոջների հիմնադրման ժամանակ, ծերատում են պտղաբերող շիվերը, այսինքն՝ հեռացնում են աճման կոնը, կանխում բույսի աճն ըստ երկարության և միաժամանակ կասեցնում են կողային շիվերի առաջացումը՝ պայմաններ ստեղծելով ծաղկաբողբոջների հիմնադրման համար:

Ինչպես բոլոր ծառատեսակները, այնպես էլ տխիլենին էտում են վաղ գարնանը, բայց, ի տարբերություն մյուսների, տխիլենին էտում են նաև ծաղկելուց հետո: Ըստ որում նոսրացնելով հեռացնում են արական ծաղիկները (կատվիկներ) կրող բոլոր շիվերը, որովհետև դրանք իրենց դերը արդեն կատարել են և այլևս պետք է չեն:

Երբ տխիլենին թևակոխում է իր կյանքի 20-25-րդ տարին և հիմնական կմախքային ճյուղերի ծայրերը սկսում են չորանալ, աճը թուլանում է և պտուղները մանրանում են, անհրաժեշտ է կատարել երիտասարդացնող էտ: Դրա համար հիմնական կմախքային ճյուղերը հողի մակերեսից վաղ գարնանը կտրում ու հեռացնում են, որի հետևանքով հիմքից գոյանում են մեծ թվով հոռաշիվեր: Դրանցից ձևավորվում են նոր՝ փոխարինող կմախքային ճյուղեր: Երիտասարդացումը կատարում են աստիճանաբար՝ 3-4 տարվա ընթացքում:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Որո՞նք են ընկուզավոր ծառատեսակների՝ ընկուզենու և տխիլենու էտի առանձնահատկությունները՝ ըստ նրանց կենսաբանական հատկանիշների և աճի շրջանների։

3.2. մերձարևադարձային բույսերի կառուցվածքը,

մեծ մասամբ մշտադալար, երբեմն տերևաթափ բազմամյա բույսեր, որոնք մշակվում են մերձարևադարձային գոտում։ Մերձարևադարձային մշակաբույսերից նարնջենին, կիտրոնը, մանդարինը, գրեյպֆրութը, թզենին, խուրման, ձիթենին և այլն ծառեր են։ Տեխնիկական նշանակություն ունեն թեյը, դափնին, շաքարեղեգը, էվկալիպտը, բամբուկը, եղրիզենին և այլն, դեկորատիվ՝ նոճին, արմավենին, մագնոլիան, սեկվոյան և այլն։ Դրանց մեծ մասը ԽՍՀՄ-ում մշակվում է։ Մերձարևադարձային մշակաբույսերը բնորոշվում են ցածր ցրտադիմացկունությամբ և երկարատև վեգետացիայով։ Ի տարբերություն արևադարձային բույսերի, Մերձարևադարձային մշակաբույսերի աճի ու զարգացման համար պահանջվում է որոշ չափով կայուն ձմեռային հանգստի շրջան։ Մերձարևադարձային պտղաբուծությունը զարգացած է գլխավորապես միջերկրածովյան երկրներում։ ԽՍՀՄ-ում ամենից շատ (86%) մշակվում է մանդարին։ Ցիտրուսայինների պտուղները երկշերտ կեղևով են։ Արտաքինը դեղին կամ նարնջագույն է, ունի եթերայուղերով լցված անոթներ, որոնց վնասվելուց պտուղները կորցնում են բույրը և արագ փչանում։ Երկրորդ շերտը

սպիտակ է, դառը (պարունակում է հեսպերիդին գլյուկոզիդ)։ Պտուղների սննդային արժեքը շատ բարձր է, պարունակում են շաքարներ, օրգանական թթուներ, վիտամիններ (C, Bi, B2, РР, կարոտին), պեկտինային նյութեր, հանքային աղեր, եթերայուղեր, գլյուկոզիդներ։ Օգտագործում են թարմ և վերամշակված (հյութ, մարմելադ, մուրաբա, ստանում են յուղ, կիտրոնաթթու և այլն) վիճակում, էվկալիպտի տերևները, որոնք պարունակում են 4% եթերայուղ, կիրառվում են բժշկության և օծանելիքի արդյունաբերության, իսկ բնափայտը՝ կահույքի և այլ արտադրության մեջ։ Բամբուկի բնափայտից պատրաստում են՝ կահույք և սպորտային առարկաներ։ Եղրիզենու պտուղներից ստանում են բարձրարժեք յուղ, որն օգտագործվում է լաքեր ու ներկեր արտադրելու համար։ ՀԽՍՀ մերձարևադարձային գոտին հիմնականում գտնվում է Մեղրու ցածրադիր մասում, որտեղ աճում եև թզենի, նռնենի, նշենի։ Կիտրոնն աճեցվում է Կարճևանում (1924 թվականից) ապրիլից մինչև հոկտեմբեր պահում են դրսում, այնուհետև՝ ծածկի տակ

3.3. Այգիներում մշակվող պտղատու ծառեր՝ դրանց կառուցվածքը, բազմացման եղանակներն ու առանձնահատկությունները:

http://shirak-agro.am/?id=4349#.Wf6H81u0PIU

ԱՐԴՅՈՒՆՔ 2.Թեմա 1 Հատապտղատու թփեր

1.1. Հատապտղատու թփերի տեսակները:1.2. Հատապտղատու բույսերի կառուցվածքը1.3. Հատապտղային բույսերի զարգացման փուլերը, կյանքի պայմաններըԹեմա 2Հատապտղային բույսերի բազմացում2.1. Հատապտղային բույսերի բազմացման եղանակները2.2 Հատապտղային բույսերի բազմացման առանձնահատկությունները

2.3. Թեմա 3. Հատապտղային բույսերի տարբերակում3.1. Մոտակա այգիներում գտնվող բույսերի մեջ հատապտղային բույսերի առանձնացում :3.2. Մոտակա այգիներում գտնվող բույսերի մեջ հատապտղային բույսերի թվարկում:

Թեմատիկ պլանավորում

Թեմա 1 Հատապտղատու թփեր

1.1. Հատապտղատու թփերի տեսակները:1.2. Հատապտղատու բույսերի կառուցվածքը1.3. Հատապտղային բույսերի զարգացման փուլերը, կյանքի պայմանները

Հատապտղային բույսեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը ]Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

(Վերահղված է Հատապտուղներից)

Չորս միրգ, որոնք իսկական հատապտուղներ են։(Աջից ձախ)խաղող, մուշ, կարմիր կոկռոշ, կարմիր հաղարջ(top)

Հատապտղային բույսեր՝ վայրի և մշակովի բազմամյա բույսեր են (թփեր, կիսաթփեր, խոտաբույսեր), որոնցից ստացվում են ուտելի, հյութալի, չբացվող, բազմասերմ պտուղներ[1]։ Հայաստանում մշակվում են ելակը, չիչխանը, լտտենին, թթենին, բռինչը, շամբուկը, արոսենին, սնձենին, հապալասենին, սզնենին, ալոճենին, հաղարջենին, ժոխենին, մոշենին, մոռին, մորենին, մշենին, մնձենին, կոկռոշենին։

Բովանդակություն  [թաքցնել] 

1 Հայաստանում 2 Նշանակություն և կիրառում 3 Ամենատարածված հատապտուղ մշակաբույսեր 4 Ծանոթագրություններ 5 Գրականություն

Հայաստանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը ]ՀՀ Վանաձորի, Լորու, Նոյեմբերյանի, Իջևանի, Դիլիջանի, Տավուշի, Կապանի անտառներում աճում են մորու, մոշենու, ելակի, հաղարջենու և կոկռոշենու տարբեր տեսակներ։ Բազմանում են վեգետատիվ բազմացում ճանապարհով։

Նշանակություն և կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը ]Հատապտուղները պարունակում են օրգանական թթուներ, հանքային աղեր, շաքարներ, վիտամիններ, բուրավետ նյութեր։ Օգտագործվում են թարմ և վերամշակված (խյուս, հյութ, ռուփ, ցքի, օշարակ, ժելե, մարմելադ,

մուրաբա, մաթ, պաստեղ, աղանդերային գինի, լիկյոր), հրուշակեղենի և զովացուցիչ ջրերի արտադրություններում, իսկ որոշ տեսակներ՝ բժշկության մեջ։Խոնավասեր են, ջերմության նկատմամբ պահանջկոտ չեն։ Բազմանում են վեգետատիվ ճանապարհով։ Բերքատվությունը համեմատաբար բարձր է։ Հայաստանում՝ Ատեփանավանի, Կիրովականի, Նոյեմբերյանի, Իջևանի, Դիլիջանի, Շամշադինի, Ղափանի անտառներում աճում են մորու, մոշենու, ելակի, հաղարջենու և կոկռոշենու լավագույն տեսակներ։

Ամենատարածված հատապտուղ մշակաբույսեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը ]

Այստեղ ցուցադրված են մի քանի հատապտղային բույսեր։

Մշակվող Ելակ Հաղարջենի Ազնվամորի Փշահաղարջենի Հապալասենի Չիչխան ցախկեռասենի

Վայրի Մորի Հապալասենի

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը ]

1. Jump up ↑  Ягодные культуры // Сельское хозяйство. Большой энциклопедический словарь. — М: Большая российская энциклопедия, 1998. — С. 618. — ISBN 5-85270-263-3.

Հատապտղային բույսերՀատապտղային բույսեր` վայրի և մշակովի բազմամյա բույսեր են (թփեր, կիսաթփեր, խոտաբույսեր), որոնցից ստացվում են ուտելի, հյութալի, չբացվող,

բազմասերմ պտուղներ[1]։ ՀՀ-ում մշակվում են ելակը,չիչխանը, լտտենին, թթենին բռինչը, շամբուկը, արոսենին, սնձենին, հապալասենին, սզենին , հաղարջենին, ժոխենին, մոշենին, մոռին, մորենին, մշենին, մնձենին, կոկռոշենին։

Հատապտուղները պարունակում են օրգանական թթուներ, հանքային աղեր, շաքարներ, վիտամիններ, բուրավետ նյութեր։ Օգտագործվում են թարմ և վերամշակված (խյուս, հյութ, ռուփ, ցքի, օշարակ, ժելե, մարմելադ, մուրաբա, մաթ, պաստեղ, աղանդերային գինի, լիկյոր), հրուշակեղենի և զովացուցիչ ջրերի արտադրություններում, իսկ որոշ տեսակներ՝ բժշկության մեջ։

Խոնավասեր են, ջերմության նկատմամբ պահանջկոտ չեն։ Բազմանում են վեգետատիվ ճանապարհով։ Բերքատվությունը համեմատաբար բարձր է։ Հայաստանում՝ Ատեփանավանի, Կիրովականի, Նոյեմբերյանի, Իջևանի, Դիլիջանի, Շամշադինի, Ղափանի անտառներում աճում են մորու, մոշենու, ելակի, հաղարջենու և կոկռոշենու լավագույն տեսակներ։

Ելակ (Fragaria ananassa), գետնաելակ անանասի, վարդազգիների (վարդածաղիկներ) ընտանիքի բազմամյա խոտաբույսերի կամ թփերի ցեղ։ Բարձրությունը՝ 30-35 սմ։ Տերևները եռաբլթակ են, խոշոր, բաց կանաչ, կնճռոտ։ Ծաղիկները սպիտակ են։ Պտուղը քաղցր, անանասահամ և յուրահատուկ բուրմունքով, բաց վարդագույնից մինչև մուգ վարդագույն հյութալի հատապտուղ է։ Սերմերը մանր են, դեղին՝ դասավորված պտղի մակերեսին։ Հարուստ է վիտամիններով, թթուներով, շաքարներով և այլն։ Օգտագործվում է թարմ և վերամշակված (մուրաբա, հյութ, կոմպոտ, ջեմ և այլն) Մշակվում է Հայաստանի Հանրապետությունում գրեթե բոլոր մարզերում։

Մոտ 50 տեսակ աճում են Եվրոպայում, Ասիայում, Հյուսիսային Ամերիկայում։Հայաստանում հաղարջենին վայրի վիճակում աճում է Եղեգնաձորի, Ախուրյանի, Արթիկի, Սևանի ավազանի, Զանգեզուրի, Լոռու, Շիրակի տարածքներում։ ՀՀ-ում հանդիպում է 6 տեսակ՝ արևելյան, ալպիական, Բիբերշտեյնի, հայկական, Ախուրյանի, սովորական։ Տարածված է անտառներում, նոսրանտառներում, թփուտներում, ժայռաճեղքերում, կիրճերում և այլուր։ Սովորական հաղարջենին աճեցվում է գրեթե բոլոր մարզերում։ Մշակության մեջ տարածված են նաև սև ու կարմիր հաղարջենիների ներմուծված տեսակները։ Հաղարջենու Ախուրյանի և հայկական տեսակները բնաշխարհիկներ են. գրանցված են ՀՀ Կարմիր գրքում

Կենսաբանական նկարագիր1,5-2,5մ բարձրությամբ թփեր։ Տերևները պարզ են, 3-5 բլթականի, ատամնաեզր։ Ծաղկաբույլը՝ ողկույզ է, ծաղիկները՝ մանր, հաճախ երկսեռ, հազվադեպ բաժանասեռ և երկտուն։ Պտուղը հատապտուղ է՝ սև, կարմիր և այլ գույնի, թթվաշ։ Հաղարջենին խոնավասեր է, բազմանում է սերմերով և արմատային մացառներով։ Պտուղները բուրավետ են, պարունակում են շաքարներ, թթուներ, վիտամիններ, պեկտինային նյութեր, ներկանյութեր, օգտագործվում է ինչպես թարմ այնպես էլ վերամշակված վիճակում։

Հաղարջենին խոնավասեր է, բազմանում է սերմերով և արմատային մացառներով։

Կենսաբանական նկարագիրԱրմատային համակարգը և կոճղարմատները բազմամյա են, որոնցից առաջանում են միամյա, երկամյա կամ բազմամյա փայտացող ցողունային ընձյուղներ՝ պատված բազմաթիվ փշերով ու մազմզուկներով։ Ցողունի բարձրությունը 1-1,5 մ է։ Տերևները բարդ են, եռմասնյա կամ պարզ, վերին մակերեսը՝ կանաչ, հարթ, ստորինը՝ սպիտակավուն կամ գորշ թաղիքանման, անհավասարաչափ ատամնաեզր։ Ծաղկաբույլը պարզ կամ բարդ ողկուզանման է ծաղկաթերթիկները սպիտակ են, ծաղիկները՝ երկսեռ, սպիտակ։ Ծաղկում է մայիս-օգոստոսին։ Պտուղը (առաջանում է երկրորդ տարվա ճյուղերի վրա) բազմակորիզ հատապտուղ է, պտուղը՝ բազմակորիզավոր։ Հիմնականում աճում է սննդանյութերով հարուստ ու խոնավ հողերում, վատ է տանում երաշտը և խիստ ցուրտը։ Աճում է անտառների բացատներում, հատված անտառամասերում, ձորեզրերին և այլուր։ Դեղաբույսը բազմանում է սերմերով, որոնք տարածվում են թռչունների և վայրի գազանների կողմից, ինչպես նաև արմատաշիվերով։

ԱնվանումԲույսի լատինական անվանումը ծագել է հասուն պտուղների գույնից, որ նշանակում է կարմիր։

Քիմիական բաղադրությունըՊարունակում է շաքարներ (գլիկոզ, սախարոզ, ֆրուկտոզ և այլն ), օրգանական թթուներ (կիտրոնա-, խնձորա-, կապրոնա-, սալիցիլաթթու և այլն), ներկանյութ (պեկտին), վիտամին C, աղանյութեր և այլն, սերմերը՝ ճարպայուղեր և այլն։

Մոռի պտուղները պարունակում են խնձորաթթու, կիտրոնաթթու, սալիցիլաթթու, ֆոլաթթու, կապրոնաթթու, մրջնաթթու, վիտամիններից՝ C, B խումբ, շաքարներից՝ սախարոզա, գլյուկոզա, ֆրուկտոզա, լևուլոզա, դեքստրոզա, նաև դաբաղանյութեր, քիմիական տարրերից՝ նատրիում, կալիում, կալցիում, մագնեզիում, պղինձ, ֆոսֆոր, երկաթ։ 100 գրամ պտուղը յուրացվելով օրգանիզմում տալիս է 41 կկալ էներգիա։

Թեմա 2Հատապտղային բույսերի բազմացում2.1. Հատապտղային բույսերի բազմացման եղանակները2.2 Հատապտղային բույսերի բազմացման առանձնահատկությունները

2.3.

 

Для замены старых, отплодоносивших кустов, а также кустов малоценных к низкоурожайным, для новых посадок ягодных культур ежегодно требуется большое количество саженцев.В коллективным садах среди ягодных кустарников есть немало высокоурожайных, чистосортных кустов, без признаков опасных заболеваний и поражений вредителями — особенно махровостью, мучнистой росой,

почковым клещом, стеклянницей, стеблевой галлицей. Такие кусты могут стать источником размножения ягодных культур.Черную смородину легко размножить одревесневшими черенками. Во второй или третьей декаде сентября срежьте однолетние побеги с двух-четырехлетних ветвей. Побеги разрежьте на черенки длиной в 12— 15 см с пятью-шестью почками каждый, самую верхнюю, невызревшую часть не используйте. Чтобы черенки не подсохли, поставьте их в воду или оставьте на время в прохладном месте.Для лучшего укоренения вначале посадите черенки в сильно увлажненную (до грязи) плодородную землю, заглубив их в нее наполовину. В течение 10—12 дней обильно поливайте. Когда на концах черенков появятся наплывы коры и зачатки корней, высадите их в грунт.Хорошо укореняются черенки, обработанные гетероауксином. Две таблетки (200 мг) гетероауксина разведите в 1 л воды комнатной температуры. Черенки опустите в раствор на 2/з длины. Выдержите их в течение 24 часов на рассеянном свету, а затем посадите в грунт.Можно получить укорененные черенки, погрузив их концы (на 1/3 длины) на 3—4 недели в воду. В грунт их высаживайте уже в октябре.

Размножение черной смородины однопочковыми одревесневшими черенками.На грядку черенки сажайте наклонно, примерно под углом в 45°. Расстояние между рядами — 50—60 см, в ряду — 8—10 см. Сверху оставьте две почки, одна из них должна находиться на уровне почвы. Чтобы не было пустот, почву уплотните, черенки хорошо полейте и замульчируйте торфом. После посадки следите за тем, чтобы почва была всегда влажной и рыхлой.Для более быстрого размножения черной смородины можно воспользоваться однопочковыми и двухпочковыми одревесневшими черенками. Нарежьте их из нижней и средней части однолетнего побега. За 2—3 недели до посадки укорените в ящике со смесью дерновой земли и песка в соотношении 1:1.

Посадка одревесневших черенков черной смородины под пленку.Еще лучшие результаты получаются при укоренении черенков под темной или прозрачной полиэтиленовой пленкой. Приготовьте грядку, внесите как можно больше перегноя. Покройте ее тонкой пленкой, такая пленка легко протыкается черенками. Нарежьте черенки длиной 12—15 см с пятью-шестью почками каждый. Посадите их на расстоянии 10 см друг от друга. Лучший срок посадки — середина октября или вторая половина апреля. Для весенней посадки черенки заготовьте осенью или срежьте их весной еще до распускания почек.Пленка создает наиболее благоприятные условия для укоренения. Почва под ней быстро прогревается и бывает постоянно увлажнена. Вода при поливе, стекая с пленки, попадает сразу же к нижней части черенков, а это также способствует их хорошему укоренению.Красную смородину можно размножать так же, как и черную, одревесневшими черенками, но приживаются они плохо, поэтому лучше воспользоваться горизонтальными отводками. Для крыжовника горизонтальные отводки — основной способ размножения. Для укоренения наиболее пригодны хорошо развитые однолетние приросты или двухлетние ветви с сильным приростом. Отводки сделайте ранней весной, как только позволит погода.Сделайте неглубокие бороздки, в которые пригните и пришпильте молодые побеги. Верхушки побегов слегка прищипните. Когда из почек разовьются молодые побеги длиной 10— 12 см, присыпьте их до половины влажной плодородной почвой или перегноем. Через 15—20 дней, когда побеги отрастут еще на 10—15 см, вновь присыпьте их почвой.Осенью укоренившиеся отводки отделите и посадите на постоянное место. Слабые кусты пересадите для доращивания.Малину легко размножить корневыми отпрысками.

Корневой черенок малиныИногда используют на посадку зеленые отпрыски, так называемую «крапивку». Весной (во второй половине мая или даже раньше) между здоровыми кустами выкопайте молодые отпрыски с частью корня и пересадите на новое место. Высота стебля такого отпрыска должна быть не более 25—30 см.

Размножение крыжовника горизонтальными отводками.Чтобы сохранить и размножить интересный сорт, пользуются корневыми черенками длиною 10—15 см и диаметром не менее 2 мм. Откапывайте и заготавливайте такие черенки осенью. Высаживайте их в грунт сразу же или храните до весны в подвале во влажной почве при температуре 0—4°С.

Кандидат сельскохозяйственных наук А. Поздняков.

Թեմա 3. Հատապտղային բույսերի տարբերակում3.1. Մոտակա այգիներում գտնվող բույսերի մեջ հատապտղային բույսերի առանձնացում :3.2. Մոտակա այգիներում գտնվող բույսերի մեջ հատապտղային բույսերի թվարկում:

Արդյունք 3Թեմա 1 Դեկորատիվ ծառատեսակներ

1.1. Դեկորատիվ ծառատեսակների կառուցվածքը1.2. Դեկորատիվ ծառատեսակների կյանքի պայմանները1.3. Դեկորատիվ ծառատեսակների բազմացման առանձնահատկությունները 1.4. Դեկորատիվ ծառատեսակների տրբերակում Թեմա 2. Այգիներում մշակվող դեկորատիվ թփեր2.1.Այգիներում մշակվող դեկորատիվ թփերի կառուցվածքը2.2 .Այգիներում մշակվող դեկորատիվ թփերի կյանքի պայմանները:2.3. .Այգիներում մշակվող դեկորատիվ թփերի բազմացման եղանակները: 2.4. .Այգիներում մշակվող դեկորատիվ թփերի տարբերակում:Թեմա 3. 3.1. 3.2. 3.3.

Հարցաշար/Թեստ Գործնական առաջադրանք

Թեմա 1 Դեկորատիվ ծառատեսակներ

1.1. Դեկորատիվ ծառատեսակների կառուցվածքը1.2. Դեկորատիվ ծառատեսակների կյանքի պայմանները1.3. Դեկորատիվ ծառատեսակների բազմացման առանձնահատկությունները 1.4. Դեկորատիվ ծառատեսակների տրբերակում

Թխկի

Թխկու շուրջ 150 ներկայացուցիչները բնականորեն աճում են հյուսիսային կիսագնդի բարեխառն և մերձարևադարձային գոտիներում։ Դրանք տարբեր

մեծության ծառեր են և խոշոր թփեր։

Թխկի Հայաստանում աճում է միայն հյուսիսային անտառային շրջաններին մերձալպյան անտառներում՝ սկսած 1600 մ բարձրությունից։ Հանդիպում է հաճարենու, կաղնու, կեչու և այլ տեսակների հետ խառը։ Միջին աճեցողության ծառ է՝ մինչև 15-16 բարձրությամբ և 40-60 սմ բնի տրամագծով։

Սլացիկ ծառ է, բարձրությունը՝ 40-50 մ, բնի տրամագիծը՝ 1,5-2 մ։ Բունը և բազմամյա ճյուղերը ծածկված են հարթ, բարակ, մոխրասպիտակ կեղևով։ Երիտասարդ ճյուղերը դարչնագույն են։ Տերևները պարզ են, հերթադիր, ձվաձև։ Ծաղիկները միատուն են, մանր, բացվում են տերևների հետ միաժամանակ։ Պտուղը կաղնեևման եռակող ընկուզիկ է՝ պատված փայտյա պտղակալով։

Կաղնի

Կաղնի (լատ . ՝ Quércus), հաճարազգիների ընտանիքի մշտադալար կամ տերևաթափ ծառերի, հազվադեպ՝ թփերի առանձին ցեղ է։ Հայտնի են 500 (այլ տվյալներով՝ 600) տեսակ։[1] Միատուն ծառ է, բարձրությունը՝ 40-50 մ։ Տերևները հերթադիր են, կոշտ, կաշենման, բլթակավոր կամ ամբողջական, ատամնաեզր, կարճ կոթուններով, թավոտ կամ մերկ։ Ծաղիկները միասեռ են, մանր։ Ծաղկում է ապրիլ-մայիսին։ Պտուղը միասերմ կաղին է։ Պարունակում է աղաղանյութեր (տանիդներ), վիտամին C, օսլա և այլն։ Տարածված է կաղնու 6 հիմնական տեսակ՝ արևելյան կամ խոշորառէջ, արաքսյան, վրացական, ծակոտիավոր և այլն։ Միատուն ծառ է, բարձրությունը՝ 40-50 մ։ Առաջին 80 տարում կաղնին աճում է դեպի վեր՝ հասնելով մինչև 50 մ բարձրության, իսկ հետո ողջ կյանքի ընթացքում շարունակում է աճել լայնքով (հաստությամբ)։ Տերևները հերթադիր են՝ կոշտ, կաշենման, բլթակավոր կամ ամբողջական, ատամնաեզր, կարճ կոթուններով, թավոտ կամ մերկ։ Ծաղիկները մանր են, միասեռ։ Պտուղը միասերմ կաղին է՝ հաճախ ամփոփված բաժականման փայտե պտղակալում։ Կաղնին ապրում է 500-600 (երբեմն՝ մինչև 1000 և ավելի) տարի։

Հաճարենի

Ստվերադիմացկուն է, խոնավասեր, ջերմասեր, զգայուն հողի խոնավության նկատմամբ։ Առաջացնում է մաքուր և խառն անտառներ։ Ապրում է 350-400 տարի։

Ունի ամուր, ծանր, լավ հղկվող բնափայտ, որն օգտագործվում է երաժշտական գործիքներ, ճկված կահույք, մանրատախտակ պատրաստելու համար։

Սլացիկ ծառ է, բարձրությունը՝ 40-50 մ, բնի տրամագիծը՝ 1,5-2 մ։ Բունը և բազմամյա ճյուղերը ծածկված են հարթ, բարակ, մոխրասպիտակ կեղևով։ Երիտասարդ ճյուղերը դարչնագույն են։ Տերևները պարզ են, հերթադիր,

ձվաձև։ Ծաղիկները միատուն են, մանր, բացվում են տերևների հետ միաժամանակ։ Պտուղը կաղնեևման եռակող ընկուզիկ է՝ պատված փայտյա

պտղակալով։

ԿեչիԿեչին կարևոր տեղ է զբաղեցնում սլավոնական, սկանդինավյան մշակույթում։ ՀՀ-ում հանդիպում է 3 տեսակ (ելունդավոր, թավոտ և Լիտվինովի)՝ վերին լեռնային

գոտիներում։ Ամենատարածվածը Լիտվինովի կեչին է, որը Սևանի ավազանում և Մարմարիկի հովտում (1800-2400 մ բարձրություններում) առաջացնում է

մերձալպյան անտառներ՝ կեչուտներ։

Ցածրաբուն, հիմնականում սպիտակավուն կեղևով ծառ է, բարձրությունը՝ մինչև 20(երբեմն՝ 30) մ։ Տերևները հերթադիր են, պարզ, ամբողջական,

ատամնաեզր։ Ծաղիկները կատվիկներ են։ Ծաղկում է ապրիլ-մայիսին։ Պտուղն ընկուզանման է, միասերմ։ Կեչին ապրում է 50-80 տարի։ ՀՀ-ում աճող տեսակները

էկոլոգակենսաբանական առումով մոտ են միմյանց. լուսասեր են, ցրտադիմացկուն, հողի նկատմամբ՝ խիստ պահանջկոտ։ Բազմանում է սերմերով ու մացառներով։